KLASİK (GELENEKSEL) YÖNETİM VE ORGANİZASYON TEORİSİ Dr. M. Savaş Turhan, Çukurova Üniversitesi, İşletme Bölümü Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
Üç öncü, üç yaklaşım 2
Frederick W. Taylor • Bilimsel yönetim yaklaşımı • Bilimsel Yönetimin İlkeleri [The Principles of Scientific Management] (1911) • ABD’li yönetici
Henri Fayol • Yönetim süreci yaklaşımı • Sınaî ve Umumi İşlerde İdare [Administration industrielle et générale] (1916) • Fransız yönetici
Max Weber • Bürokrasi yaklaşımı • Toplumsal ve ekonomik örgütlenme kuramı [The theory of social and economic organizastion] (1924) • Alman sosyolog ve akademisyen
Temel düşünce 3
İş
Yapı
Temel özellikler 4
İnsan unsuru ikinci planda
Ekonomik rasyonellik ve mekanik süreçler
Kapalı sistemler ve içe dönük düşünme biçimi
HER KOŞULDA EN İYİ ORGANİZASYON YAPISI SAVI
5
Bilimsel yönetim yaklaşımı: 1900’lerin başı
Bilimsel yönetim yaklaşımının ana ilkeleri (1) 6
1.
2.
3.
4.
Gelişigüzel, herkesin kendi bildiğine göre değil, bilimsel olarak tanımlanmış bir çalışma düzeni Çalışanın kendisine kalmış iş yapma ve davranış tarzı değil, her yönü sistematize edilmiş, ölçülmüş ve tanımlanmış iş görme davranışları Başıbozuk ve birbirinden kopuk çalışma düzeni değil, tarif edilmiş ahenk ve koordinasyon Bireysellik değil, yardımlaşma
Fredrick W. Taylor
Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
Bilimsel yönetim yaklaşımının ana ilkeleri (2) 7
5.
6.
7.
8.
Düşük verim değil, maksimum çıktı
Her işe en uygun işgörenin seçimi için gerekli tanımların yapılması ve sistemin kurulması Her çalışanın mümkün olan en yüksek verimlilik düzeyine çıkarılabilmesi için eğitilmesi Standartları belirlenmiş üretimi gerçekleştirenlerin ek ücret ödemeleri ile teşvik edilmesi
Fredrick W. Taylor Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
Bilimsel yönetim yaklaşımının uygulaması (1) 8
1.
2.
3.
Her iş, bu işi oluşturan unsurlarına (görevlere, hangi hareket ve davranışlardan oluştuğuna) ayrılmalı Bu görevlerin her biri bilimsel açıdan ayrıntılı olarak incelenmeli Bu inceleme yapılırken görevlerin nasıl daha kısa sürede ve daha etkin yapılabileceği (metot), bunun için hangi araç ve gereçlerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket), görevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
Fredrick W. Taylor
Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
Bilimsel yönetim yaklaşımının uygulaması (2) 9
4.
5.
6.
İşi yapan kişide yorgunluğu artıran, zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek bunlar ortadan kaldırılmalı Böylece görev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra, bunlar zaman, metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek, fiziki ve zihni kabiliyeti yeterli olan kişiler seçilmeli
Fredrick W. Taylor
Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
Bilimsel yönetim yaklaşımının uygulaması (3) 10
7.
8.
9.
Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi öngörülen şekilde yapabilecek hale getirilmeli Teşvik edici ücret sistemi geliştirilerek işgörenlerin öngörülen şekilde çalışmaları finansal olarak desteklenmeli Yönetim bu sistemin işleyişini sürekli olarak denetlemeli, aksaklıklar yine bilimsel olarak incelenmelidir.
Fredrick W. Taylor Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
Bilimsel yönetim yaklaşımı 11
Yapılması gereken iş için "en iyi yol"
Sürekli kontrol
En iyi yolu tanımlamak için bilimsel yöntemler
İşçiye ekonomik teşvik sağlanması
Standartlaştırılmış iş yapma yöntemleri Doğru kişi, doğru ekipman, doğru eğitim
Fredrick W. Taylor
Bilimsel yönetim yaklaşımı 12
Ayrıntılı ve bütüncül bir yönetim kuramı olmaktan öte üretimin standartlarına dönük ilkeler bütünü… Ama bu yapısıyla da hala geçerli…
Fredrick W. Taylor
Yönetim süreci yaklaşımı 13
Türkçeye 1939’da, İngilizceye 1946’da çevrilmiş Luther Gulick, Lyndal Urwick, Mary P. Follett, James Mooney ve Alan Reiley yaklaşımı geliştiren diğer isimler
Henri Fayol
Yönetim süreci yaklaşımı 14
İşletme faaliyetleri
Teknik faaliyetler (üretim faaliyetleri) Ticari faaliyetler (alım, satım vs.) Finansal faaliyetler (para bulma ve kullanma) Güvenlik faaliyetleri (çalışanların, ekipmanların ve işyerinin güvenliği) Muhasebe faaliyetleri (kayıtların ve istatistiklerin tutulması) Yönetim faaliyetleri
Henri Fayol
Yönetim faaliyetleri 15
Henri Fayol
Planlama Organizasyon Yürütme Koordinasyon Kontrol
POCCC: Planning, organising, commanding, coordinating, controling
Gulick ve Urwick
Planlama
Örgütleme
Personel yönetimi
Yürütme
Koordinasyon
Raporlama
Bütçeleme
POSDCoRB: Planning, organizing, staffing, directing, coordinating, reporting, budgeting
Henri Fayol’un 14 yönetim ilkesi 16
İş bölümü
Otorite
Disiplin-Gözetim
Kumanda Birliği
Amaç ve Yürütme Birliği
Genel Çıkarların Özel Çıkarlara Üstünlüğü
Ücretlerin Ödenmesi
Merkeziyetçilik
Düzen
HakkaniyetEşitlik
İş Güvenliği ve Personel Devamlılığı
İnisiyatif
Birlik ve Beraberlik Ruhu
Hiyerarşi
Temel mesaj: Ölçülü olunduğu takdirde, bu ilkeler başarının anahtarıdır!
“Organizasyon” olgusu ile ilgisi olanlar ve uygulamaları 17
Sorular
Organizasyonu çevreleyen ortam koşulları nelerdir?
Cevaplar
İş bölümü
Departmanlara ayırma
Emir-komuta birliği
Bu amaca ulaştıracak işler nelerdir?
Hiyerarşik yapı
Bu koşullar altında etkin bir şekilde çalışacak yapılar neler olabilir?
Kontrol alanı
Yetki-sorumluluk denkliği
Amaç birliği
Yetki devri
Organizasyonun amacı nedir? Stratejisi nedir?
Bu işlerle ilgili nasıl bir düzenleme yapılabilir? Bu düzenlemelerin (yapıların) maliyet ve etkinlikleri nasıl karşılaştırılabilir?
Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
ABC Şirketinin organizasyon yapısı 18
1.Fonksiyonel, 2.Coğrafî (bölge) esası, 3.Ürüne-hizmete göre, 4.Müşteri esasına göre, 5.Karma model
Bürokrasi yaklaşımı 19
Toplumsal ve ekonomik örgütlenme kuramı Robert Merton, Philip Selznick, Peter Blau, Alvin Gouldner yaklaşımı geliştiren diğer isimler
Max Weber
Bürokrasi yaklaşımı 20
Otorite (yetki) türleri
Geleneksel yetki Karizmatik yetki Bürokratik (rasyonel) yetki Max Weber
Bürokrasi yaklaşımı 21
Bürokratik yapıların nitelikleri
Fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan iş bölümü Açık ve seçik bir şekilde belirlenmiş hiyerarşik bir yapı İlkeler ve yöntemler Gayrişahsi (impersonal) ilişkiler Teknik yetenek esasına dayanan bir personel seçim ve terfi sistemi (liyakat) Yasal yetkinin (legitimate authority) uygulanması
Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
Max Weber
Bürokrasi yaklaşımına eleştiriler 22
Parkinson kanunu
Bürokratik personelin sayısı ile yapılacak iş sayısı ters orantılıdır, yapılacak iş azaldıkça personel sayısı artar.
Peter prensibi
Bürokratik yapılarda kişiler gerekli yeteneklere sahip olmadıkları halde yükselirler.
Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
23
Klasik (geleneksel) yönetim ve organizasyon teorisine eleştiriler
Her yerde ve her zaman olumlu sonuç verebilecek bir “en iyi organizasyon” reçetesi mümkün mü? Salt
içsel bir bakış açısıyla…
Mekanik ya da bürokratik organizasyon yapıları… Sadece
maddi unsurlar…
İnsan unsuru çok geri planda… İnsan
ne ölçüde rasyonel? Psikoloji, sosyoloji, antropoloji…?
