Wykład 29

Ks. Mirosław Łanoszka Pasterz z Tekoa (Księga Amosa) Prowadzący: Co wiemy na temat osoby proroka Amosa, którego orędzie zostało zapisane w kolejnej księdze zbioru Dwunastu Proroków? Wykładowca: Dla uściślenia powiedzmy, Ŝe Księga Amosa w kolekcji Dwunastu Proroków znajduje się na miejscu trzecim w Biblii hebrajskiej (tak samo jest w łacińskiej Wulgacie), natomiast w Septuagincie (LXX) została umieszczona jako druga po Księdze Ozeasza. Prorok Amos pochodził z miejscowości Tekoa koło Betlejem (8 km na południe), leŜącej na granicy z Pustynią Judzką, na południe od Jerozolimy (18 km). Mieszkająca w pagórkowatej i pustynnej okolicy Tekoa ludność trudniła się przede wszystkim pasterstwem. Amos równieŜ był pasterzem (Am 1,1), troszczącym się o stada owiec i wołów, a takŜe zajmował się uprawą sykomor, a dokładnie nacinał rosnące na nich małe, podobne do fig owoce, dzięki czemu stawały się słodsze. Kontakt Amosa ze środowiskiem pasterskim i rolniczym w duŜym stopniu wpłynął na kształt jego prorockiego przepowiadania, w którym podejmował waŜne kwestie religijne i społeczne. Z treści Księgi Amosa wynika, Ŝe Pasterz z Tekoa był człowiekiem literacko uzdolnionym i posiadał szeroką wiedzę, co wyraźnie uwidoczniło się w jego prorockich wypowiedziach. ChociaŜ Amos mieszkał w Królestwie południowym (Juda), to swoją misję realizował w Królestwie północnym (Izraelu), w drugiej połowie panowania Jeroboama II, czyli pod koniec pierwszej połowy VIII wieku przed Chr. (ok. 760-755 przed Chr.). Prorok, działając w Izraelu, poddał radykalnej krytyce Ŝycie religijne i społeczne tamtejszych mieszkańców. Amos, potępiając naduŜycia kultowe i grzechy społeczne Izraela, popadł w konflikt z najwyŜszym przedstawicielem władzy religijnej Królestwa północnego, którym był kapłan Amazjasz (Am 7,10-17). Prawdopodobnie, Amos został uznany przez Amazjasza za jednego z tak zwanych proroków-urzędników, którzy rzekomo w oparciu o BoŜy autorytet, głosili zawsze pomyślność swoim rządzącym, gdyŜ czerpali z tego korzyści materialne. Amos, odpierając te zarzuty, stanowczo odciął się od tak rozumianej instytucji prorockiej, ogłaszając, Ŝe jego powołanie ma charakter nadprzyrodzony, poniewaŜ został wezwany do pełnienia swego posłannictwa przez samego Boga, który oderwał go od dotychczasowych zajęć i nakazał prorokować (Am 7,14-15). Prowadzący: Z jakimi naduŜyciami Izraela przyszło się zmierzyć prorokowi Amosowi? Wykładowca: Dla lepszego zrozumienia okoliczności związanych z działalnością Amosa przypomnijmy sobie kilka podstawowych informacji. Wiemy, Ŝe prorok Ŝyje w I połowie VIII stulecia przed Chr., a więc jest to czas juŜ po rozpadzie wspaniałej monarchii króla Dawida, która nastąpiła po śmierci jego syna Salomona (931 r. przed Chr.). W siostrzanych królestwach władzę sprawują: na południu (Juda) Roboam, a na północy (Izrael) Jeroboam. Władca Królestwa północnego (Izrael), chcąc uniezaleŜnić się od Judy, gdzie centralną rolę odgrywa niedawno wzniesiona świątynia w Jerozolimie, stając się tym samym centrum pielgrzymkowym wszystkich Izraelitów, powołał dla przeciwwagi dwa królewskie sanktuaria w Dan i Betel, które wyposaŜył w złote podobizny cielców, co doprowadziło w narodzie do schizmy religijnej. Kiedy Amos przybył na terytorium Izraela pod koniec I połowy VIII w. przed Chr., za panowania Jeroboam II, występował w największych ośrodkach politycznych i centrach religijnych tego królestwa (Samaria, Gilgal, Betel). Okres panowania Jeroboama II to czas niezwykłego rozwoju gospodarczego Izraela, który był owocem politycznej stabilizacji i bezpieczeństwa na arenie międzynarodowej, gdyŜ Syria, odwieczny wróg z północy, została spacyfikowana przez Asyrię, która nie stanowiła w tym czasie jeszcze zagroŜenia dla izraelskiego narodu. Pokojowe relacje dominowały równieŜ w kontaktach z siostrzanym Królestwem Judy, co sprzyjało bogaceniu się pewnych warstw społecznych. Jednak chęć szybkiego powiększania dobrobytu, zwłaszcza kosztem ubogich, 1

odsłoniła chorą tkankę ludu Izraela. Ludność zajmująca się pasterstwem i uprawą roli, a takŜe wielu innych Izraelitów, w tym czasie zbytku i luksusu, ledwo wiązała koniec z końcem, nie mając Ŝadnego udziału w gospodarczym rozwoju. Amos ukazuje tę klasę ludzi jako społeczność uciskaną i wykorzystywaną przez bogatych. Ci ubodzy nie mieli dostępu do sądów, gdyŜ nie było ich na to stać, a przekupni sędziowie ferowali niesprawiedliwe dla nich wyroki, co z resztą stanowiło powszechną praktykę ówczesnych czasów. Co z tego, Ŝe sanktuaria rozkwitały, a święta religijne celebrowano z takim rozmachem, jak nigdy wcześniej, skoro był to tylko pusty zewnętrzny przejaw kultu narodu, który zapomniał o autentycznym szukaniu Boga i trosce o sprawiedliwość społeczną. Prorok mówi, Ŝe sprawowane w królewskich centrach religijnych Izraela bałwochwalcze praktyki ku czci Baala budzą u Boga obrzydzenie (Am 5,21-23). Te wszystkie naduŜycia zostały w sposób zdecydowany potępione przez Amosa, tak w odniesieniu do Ŝycia religijnego, jak i społecznego Izraela. Prowadzący: O czym mówi prorok Amos do narodu przenikniętego religijną hipokryzją i społeczną niesprawiedliwością? Wykładowca: Księga Amosa to najstarsza kolekcja słów, pochodzących od proroka działającego w VIII stuleciu przed Chr. Amos, podejmując problematykę niesprawiedliwości społecznej, staje w obronie ubogich, którzy są pozbawiani swoich dóbr materialnych (ziemi, domu), jak i osobistej wolności, przez zamoŜnych posiadaczy (Am 2,6-7; 8,4-6), którzy nie chcieli uszczuplać swoich bogactw z powodu róŜnych świadczeń na rzecz państwa, ale obarczali odpowiedzialnością za nie ludność najuboŜszą. Prorok nauczał, Ŝe taka praktyka jest niezgodna z wolą BoŜą, który wszystkich w narodzie wybranym uczynił wolnymi i obdarzył równymi prawami kaŜdą rodzinę w Izraelu. Amos uczy, Ŝe ludzie ubodzy teŜ w swoim Ŝyciu kierują się sprawiedliwością, czyli są wierni Bogu, przez co przynaleŜą do Niego w sposób szczególny. Amos, występując przeciw naduŜyciom religijnym, nauczał, Ŝe Bóg odrzuca sprawowany w Izraelu kult, poniewaŜ brak jest w nim zgodności pomiędzy zewnętrznym wypełnianiem róŜnych przepisów kultowo-obrzędowych a wnętrzem ludzkim. W takiej sytuacji mnoŜenie róŜnych form obrzędowości nic nie pomoŜe, poniewaŜ istotą religii jest autentyczne szukanie Boga, czyli Ŝycie zgodne z Jego wolą, która polega na czynieniu dobra bliźniemu i wystrzeganiu się wszelkiego zła, a zwłaszcza krzywdzenia drugiego. JakŜe ta nauka jest bliska orędziu Nowego Testamentu, gdzie Jezus Chrystus głosił: „Nie kaŜdy, który mi mówi: »Panie, Panie!«, wejdzie do królestwa niebieskiego, lecz ten, kto spełnia wolę Ojca mojego, który jest w niebie” (Mt 7,21). Ta wyjątkowa troska o ubogich (hebr. ‘anawim), jaką znajdujemy na kartach Księgi Amosa, stanowi jeden z fundamentów społecznego nauczania Kościoła. W Księdze Amosa spotykamy równieŜ najstarszy tekst prorocki zapowiadający Dzień Pana, który został potem podjęty i rozwinięty przez innych proroków (Iz; Jr; Jl; So; Ml). Amos nauczał, Ŝe dzień ten, wbrew oczekiwaniom Izraelitów, nie będzie dla nich czasem radości z powodu pokonania przez Boga wszystkich ich wrogów, ale będzie to czas przede wszystkim sprawiedliwego sądu nad grzesznym Izraelem. Jednak prorok głosi, Ŝe w tym dniu sądu i kary, zostaną przez Boga ocaleni ci, którzy pozostali Mu wierni (Reszta Izraela). Uratowana Reszta Izraela dostąpi jakiegoś nowego czasu odbudowy, ostatecznego zbawienia, w ziemi danej przez Boga, która będzie obfitować we wszelkie dobro. Na koniec warto wspomnieć jeszcze o wyjątkowej w Księdze Amosa, a takŜe jedynej na kartach Starego Testamentu zapowiedzi, kary, którą będzie głód słowa BoŜego (Am 8,11-12). Amos, piętnując grzechy najbogatszych Izraelitów, chce im przypomnieć, Ŝe dobra materialne nie są gwarantem szczęścia, poniewaŜ człowiek nie Ŝyje samym chlebem (por. Pwt 8,3). Zapowiada jednocześnie, Ŝe jeŜeli nie będą chcieli słuchać Boga i Jego proroków, to doświadczą BoŜego milczenia. Brak BoŜego słowa, które w historii Izraela niosło otuchę i nadzieję, zwłaszcza w czasach ucisku, będzie bardzo dotkliwą karą.

2

Ks. Piotr Łabuda Tzw. Trzecia podróŜ misyjna Apostoła Pawła Prowadzący: Bardzo szybko po zakończeniu drugiej podróŜy misyjnej, Paweł postanawia po raz kolejny wyruszyć z misją głoszenia Słowa. Wykładowca: Po drugiej podróŜy misyjnej Paweł, jak się wydaje, przybywa do Antiochii, skąd wraz z Barnabą udają się do Jerozolimy. Po obradach Soborowych wracają do Antiochii, gdzie Paweł przebywa, jak to określa Łukasz, przez pewien czas (zob. Dz 18,23). Po sporze z Piotrem, nazywanym często kwestią antiocheńską, będąc przynaglonym troską o załoŜone przez siebie wspólnoty postanowił wyruszyć w kolejną wyprawę misyjną. Prowadzący: Dzieje Apostolskie wydają się sugerować, Ŝe Paweł z Antiochii udał się bezpośrednio do Efezu. Wykładowca: Rzeczywiście Dzieje Apostolskie relacjonują podróŜ Apostoła od momentu, gdy Paweł przybywa do Efezu. Zatem nie wiadomo, czy zgodnie z początkowymi zamierzeniami Paweł udał się równieŜ na tereny Galacji i Frygii, czy teŜ, co wydaje się być bardziej prawdopodobnym, jego początkowe plany uległy zmianie, stąd teŜ przybywa do Efezu. Prowadzący: Łuakszowy opis pobytu Pawła w Efezie, rozpoczyna się od przedstawienia Apollosa. Wykładowca: Nie sposób w kilku zdaniach odnieść się do kwestii towarzyszy i pomocników Apostoła Narodów w dziele głoszenia Dobrej Nowiny. Warto jednak pamiętać, Ŝe w znacznej mierze dzięki takim osobom jak Tymoteusz, Sylwan, Tytus, Apollos, Łukasz, Pryscylla i Akwilla, moŜna mówić o niezwykłych osiągnięciach misyjnej działalności Apostoła Pawła1. Jednym z takich współpracowników był Apollos, śyd pochodzący z Aleksandrii; człowiek uczony, który bardzo dobrze znał Ŝydowskie Pisma. Według przekazu Dziejów Apostolskich znał on wiarę chrześcijańską, „przemawiał z wielkim zapałem i nauczał dokładnie tego, co dotyczyło Jezusa, znając tylko chrzest Janowy” (Dz 18,25). Pouczony przez Pryscyllę i Akwilę, staje się uczniem Chrystusa i wyrusza do Achai (Koryntu), by głosić Dobrą Nowinę. Z czasem staje się współpracownikiem Pawła. Prowadzący: Kiedy jednak Paweł przybywa do Efezu, w czasie trzeciej podróŜy misyjnej, w mieście tym nie zastaje jednak Apollosa. Wykładowca: Kiedy Paweł przybywa do Efezu, Apollos jest juŜ w Koryncie. Jednak w Efezie Paweł zastaje chrześcijan, którzy naleŜą do grupy słuchających uczniów Jana Chrzciciela, do których naleŜał wcześniej takŜe i Apollos. Nie wiadomo, kiedy i dlaczego joannici przybyli znad Jordanu do Azji Mniejszej. Być moŜe stało się to za sprawą któregoś z późniejszych uczniów Jana. „Kiedy Paweł włoŜył na nich ręce, Duch Święty zstąpił na nich” (Dz 18,6). Prowadzący: W Efezie Paweł głosi Ewangelię tak wśród śydów jak i wśród hellenistów. Wykładowca: Przybywając do Efezu Paweł kieruje się do synagogi, do której później uczęszczał przez trzy miesiące „rozpowiadając i przekonując o królestwie BoŜym” (Dz 18,8). śydzi jednak „upierali się w niewierze, bluźniąc wobec ludu przeciw drodze” (Dz 19,9). Stąd teŜ Paweł, jak podaje Łukasz, odłączywszy się od diaspory, kieruje Dobrą Nowinę ku poganom: „rozprawiał codziennie w szkole Tyrannosa” (Dz 19,9). Pobyt Pawła w Efezie jest niezwykle waŜny, gdyŜ właśnie w tym mieście Paweł pozostał wyjątkowo długo, ciesząc się licznymi, nowymi uczniami Pana. Tutaj teŜ powstaje większość listów, które były narzędziem pracy duszpasterskiej Apostoła Narodów. 1

Szerzej o współpracownikach św. Pawła zob. K. Romaniuk, Uczniowie i współpracownicy Pawła, Warszawa 1993.

3

Dopiero ostatni okres pobytu Pawła w Efezie został zakłócony zamieszkami, wywołanymi przez złotnika Demetriusza, który „dawał niemały zarobek rzemieślnikom przy wyrobie srebrnych świątyniek Artemidy. Zebrał ich razem z innymi pracownikami tego rzemiosła i powiedział: «MęŜowie, wiecie, Ŝe nasz dobrobyt płynie z tego rzemiosła. Widzicie teŜ i słyszycie, Ŝe nie tylko w Efezie, ale prawie w całej Azji ten Paweł przekonał i uwiódł wielką liczbę ludzi gadaniem, Ŝe ci, którzy są ręką uczynieni, nie są bogami. Grozi niebezpieczeństwo, Ŝe nie tylko rzemiosło nasze upadnie, ale i świątynia wielkiej bogini Artemidy będzie za nic miana, a ona sama, której cześć oddaje cała Azja i świat cały, zostanie odarta z majestatu». Gdy to usłyszeli, ogarnął ich gniew i zaczęli krzyczeć: «Wielka Artemida Efeska!». Zamieszanie objęło całe miasto” (Dz 19,24-29). Po tych wydarzeniach Apostoł opuszcza Efez i udaje się na tereny Macedonii a potem Achai. Prowadzący: Czy wiadomo, gdzie zatrzymał się Paweł w czasie pobytu na terenach Macedonii, czy Achai? Wykładowca: Nie wiemy, gdzie i jak długo przebywał Paweł w Macedonii i w Achai. Wydaje się jednak, iŜ przybywszy na tereny Achai Paweł mógł udać się do Koryntu. Prawdopodobnie z tego portowego miasta Paweł zamierzał wybrać się do Syrii, a potem do Rzymu. Kiedy jednak jego uczniowie odkryli spisek, jaki na Ŝycie Apostoła zorganizowali tamtejsi śydzi, droga lądową misjonarze udali się przez Filippie do Troady. Z Troady, gdzie miało miejsce niezwykłe uzdrowienie młodzieńca (zob. Dz 20,7-12) Apostoł wyruszył do Assos, a stąd poprzez Mitylenę i Samos dociera do Miletu. W Milecie spotkał się ze starszymi Kościołów, których wezwał z pobliskiego Efezu. Przeczuwając zbliŜający się koniec swojego Ŝycia Paweł wygłasza tam mowę poŜegnalną, w której przypomina swoje oddanie sprawie Jezusa Chrystusa. Na końcu mowy Paweł poucza przybyłych, aby z wielką troską i oddaniem oddawali się słuŜbie powierzonych im wspólnotom (Dz 20,28). Dalsze etapy podróŜy z Miletu do Jerozolimy, najpierw morskiej a potem lądowej, Łukasz jedynie wylicza, nie zatrzymując się przy Ŝadnym miejscu dłuŜej. Tak więc okręt wiozący Pawła i jego towarzyszy przybył najpierw do wyspy Kos, potem przez Rodos, mały port leŜący w Azji Mniejszej – Patarę, przez Tyr, gdzie Paweł wraz ze swymi towarzyszami zatrzymuje się przez siedem dni, oraz Ptolemaidę, dotarli do Cezarei Nadmorskiej, stąd zaś juŜ prosto do Jerozolimy. Prowadzący: Cała zatem trzecia misja wydaje się koncentrować wokół dwóch głównych miast – Efezu i Koryntu. Wykładowca: Rzeczywiście moŜna nawet powiedzieć – rzecz jasna, z pewnym uproszczeniem – Ŝe cała trzecia podróŜ, to zasadniczo pobyt i działalność Pawła w Efezie i Koryncie. JednakŜe naleŜy pamiętać, Ŝe podczas tej podróŜy powstaje najwięcej listów Apostoła. W czasie pobytu w Efezie powstają List do Galatów, List do Filippian, oraz List, czy raczej Listy do Koryntian (przed pierwszym Listem do Koryntian został napisany list do tejŜe wspólnoty, który do naszego czasu się nie dochował). Potem, zdąŜając do Achai – prawdopodobnie do Koryntu, Paweł pisze kolejne pismo – Drugi List do Koryntian, zaś w samym Koryncie, planując wyprawę do Rzymu i Hiszpanii, Apostoł pisze List do Rzymian, w którym m.in. zapowiada swoje przybycie do tego miasta. Prowadzący: Według niektórych komentatorów, w Efezie miało miejsce krótkie uwięzienie Pawła. Wykładowca: Z relacji Dziejów Apostolskich i Listów Apostoła Pawła wiadomo, Ŝe w Efezie Paweł przez trzy miesiące głosił Dobrą Nowinę w synagodze, potem zaś przez dwa lata w szkole dziś bliŜej nam nieznanego Tyrannosa. Na podstawie jednak pewnych przesłanek moŜna takŜe wysnuwać wniosek, Ŝe w czasie pobytu w Efezie, przez pewien czas Paweł był uwięziony. Być moŜe miało to miejsce pod koniec pobytu Apostoła w stolicy Azji. Potwierdzeniem więzienia w Efezie moŜe być takŜe informacja św. Łukasz, według której chrześcijanie w Efezie „nawet chusty i przepaski z jego ciała kładziono na chorych, a choroby ustępowały z nich 4

i wychodziły złe duchy” (Dz 19,11-12). Wydarzenia takie mogły mieć miejsce w czasie, gdy Apostoł był uwięziony i sam nie mógł udać się do chorych. Stąd teŜ brano od Apostoła chusty i przepaski. Prowadzący: Czy moŜna podać datację trzeciej podróŜy misyjnej? Wykładowca: Na podstawie listów Apostoła moŜna dość dokładnie określić czas działalności Pawła w Efezie, a następnie podróŜ do Macedonii (Filippi, Tesalonika) i Achai (Korynt). Pod koniec 51 roku kończy się druga wyprawa misyjna. Paweł przybywa do Jerozolimy. Tutaj ma miejsce tzw. Sobór Jerozolimski. Po zakończeniu obrad Apostoł udaje się do Antiochii, skąd jak się wydaje na wiosnę 52 roku wyrusza w trzecią wyprawę misyjną. Prawdopodobnie jesienią tego roku, przebywszy 1000 km Paweł przybywa do Efezu. Pobyt Pawła w Efezie trwał ponad dwa lata i trzy miesiące. Stąd teŜ wydaje się, iŜ miasto to opuścił w 55 roku. Do Koryntu przybywa zapewne tego samego roku – być moŜe jesienią. Stąd wyrusza w kierunku Jerozolimy w 56 roku. Do świętego dla śydów miasta dociera najprawdopodobniej końcem maja tegoŜ roku. Prowadzący: Czy rzeczywiście moŜna odtworzyć i podać aŜ tak dokładnie pewne wydarzenia w Ŝyciu Apostoła Pawła? Wykładowca: Jest to jedno z zadań egzegetów i komentatorów. W przypadku czasu przybycia Pawła do Jerozolimy, warto zwrócić uwagę, iŜ Łukasz informuje, Ŝe Apostoł Paweł w drodze powrotnej ominął Efez, nie chcąc tracić czasu w Azji. Zamierzał bowiem zdąŜyć na najbliŜszą Pięćdziesiątnice do Jerozolimy. Według jednego z komentatorów, w 56 roku święto pięćdziesiątnicy przypadało 11 czerwca2. Stąd teŜ wydaje się wielce prawdopodobne, iŜ Paweł mając przed sobą długą podróŜ opuścił Korynt na wiosnę, zaraz po wznowieniu okresu podróŜowania, po czym przez Milet udaje się do Judei, gdzie przybywa w 56 roku w maju. Ks. Michał Bednarz Czy Izraelici wierzyli w jednego Boga? Prowadzący: JeŜeli uwaŜnie czytamy Pismo Święte, zaskakuje nas, Ŝe jest w Nim bardzo róŜny obraz Boga. Dlaczego? Wykładowca: JeŜeli chcemy to zrozumieć, musimy uświadomić sobie, kim jest Bóg, a następnie powinniśmy cofnąć się w odległą przeszłość, aby przekonać się, jak długą i bolesną drogę przebyła ludzkość w ciągu wieków. MojŜesz był przyjacielem Boga i mówił z Nim twarzą w twarz, jak się rozmawia z przyjacielem (Wj 33,11). Ale nawet on nie mógł do końca zgłębić tajemnicy Boga, chociaŜ był Jego powiernikiem. Chciał zobaczyć chwałę – majestat Boga. Ale usłyszał słowa: „Nie będziesz mógł oglądać mojego oblicza i pozostać przy Ŝyciu. … Ujrzysz Mnie z tyłu, lecz oblicza mojego nie ukaŜę tobie” (Wj 33,20.23). W sposób obrazowy autor natchniony poucza, Ŝe nawet tak wielki człowiek jak MojŜesz nie mógł poznać Boga do końca. Zaznacza, Ŝe grzeszny człowiek nie moŜe oglądać oblicza Boga i pozostać przy Ŝyciu, gdyŜ świętość NajwyŜszego jest ogniem niszczącym. Jednak dzięki takim wybrańcom jak MojŜesz ludzie poznawali stopniowo, kim jest Bóg. Nie dokonywało się to jednak w jednej chwili, gdyŜ z róŜnych powodu ludzie nie mogli zaakceptować prawdy o Bogu, który jest święty i domaga się świętości od stworzenia. Prowadzący: Dlaczego nie było moŜliwe, aby ludzie w jednej chwili zmienili spojrzenie na Boga? Wykładowca: Przypomnijmy sobie to, co wydarzyło się u początków dziejów ludzkości. Autor Księgi Rodzaju zaznacza, Ŝe Bóg odwiedzał pierwszych ludzi w raju (Rdz 3,8). W ten sposób podkreśla, Ŝe 2

Zob. R. Jewett, A Chronology of Paul’s Life, s. 48.

5

znali Stwórcę, który był im bardzo bliski. Odwrócili się jednak od Niego. W ciągu długich wieków, których nie da się dzisiaj nawet ustalić, odchodzili od Niego coraz bardziej nie tylko w dziedzinie moralnej, tzn. kierowali się własnymi zasadami, które były niezgodne z wolą BoŜą. Zapominali takŜe coraz bardziej o Bogu, który ich stworzył i jest ich Panem. Wydaje się, Ŝe prawda o Bogu jedynym przechowywana była przynajmniej w jednej rodzinie, a mianowicie w rodzie Abrama. Takie przekonanie jest jednak błędne. Uświadamia nam to Pismo Święte. Przypomina o tym Jozue, przemawiając do zgromadzonych pokoleń izraelskich w Sychem: „Po drugiej stronie Rzeki mieszkali od starodawnych czasów ojcowie wasi: Terach, ojciec Abrahama i Nachora, którzy słuŜyli cudzym bogom” (Joz 24,2). Tekst nie pozostawia wątpliwości. Ludzkość, która uznała Boga za przeciwnika, odwróciła się od Niego i zapomniała całkowicie o Nim. Prowadzący: Jak rozpoczął się i jak wyglądał proces odkrywania Boga przez ludzi? Wykładowca: Abram poszedł za głosem Boga, ale z tego nie wynika, Ŝe uwaŜał, iŜ jest On Bogiem jedynym. W tym miejscu potrzebne jest pewne wyjaśnienie, w którym wystąpią dosyć trudne określenia. Ale jest to konieczne. Monoteizm jest wiarą w jednego jedynego i osobowego Boga, którego czci się w sposób wyłączny, zaprzeczając jednocześnie istnieniu innych bóstw. Ale mówi się takŜe o tzw. henoteizmie albo monolatrii, czyli chodzi o oddawanie czci jednemu Bogu, nie wykluczając przy tym istnienia innych bogów, lecz przeciwnie, zakładając je. Niekiedy takie wierzenia nazywa się monoteizmem praktycznym. Prowadzący: Czy Izraelici byli wyznawcami monoteizmu, czyli wiary w jednego Boga? Wykładowca: Monoteizm, czyli wiara w jedynego i osobowego Boga nie była z pewnością znana Izraelitom od samego początku ich dziejów. MoŜna co najwyŜej mówić o wspomnianej monolatrii czy henoteizmie. Przemawia za tym np. sformułowanie Dekalogu: „Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie!” (Wj 20,3). Izraelici, nawet jeszcze po MojŜeszu, uwaŜali, podobnie jak inne ludy świata staroŜytnego, Ŝe kaŜdy naród na swojego własnego boga. Natomiast Bogiem Hebrajczyków jest ten, który powołał Abrama a później objawił się MojŜeszowi pod Synajem w krzaku ognistym. Dopiero prorocy jednoznacznie wykluczyli istnienie innych bogów. Prorok Izajasz w imieniu Boga stwierdza: „OtóŜ wy jesteście niczym i wasze dzieła są niczym. ... Oto wszyscy oni są czczą ułudą; dzieła ich nie istnieją, posągi ich to znikomość i pustka” (Iz 41,24.29). „Tylko Ja istnieję. Bóg nie był utworzony przede Mną ani po Mnie nie będzie. Ja, Pan, tylko Ja istnieję” (Iz 43,10-11). Prowadzący: Co uczynił zatem MojŜesz w tej dziedzinie? Wykładowca: MojŜesz zapoczątkował rozwój religii Izraela w kierunku monoteizmu (wiary w jednego Boga). Od Niego nie tylko wywodzi się judaizm, zwany niekiedy mozaizmem, ale dał takŜe podstawy chrześcijaństwu. Był to jednak zaledwie krok w poznaniu prawdy o Bogu, nawet jeŜeli był to krok milowy. Zaskakujące jest, Ŝe gdy religie ludów sąsiadujących z Izraelem miały charakter politeistyczny, czyli wierzono w wielu róŜnych bogów, to naród wybrany był wyjątkiem. Hebrajczycy bezwzględnie uznawali tylko jednego Boga. A stało się to w znacznej mierze dzięki MojŜeszowi. Ale dopiero Jezus najwięcej powiedział o Bogu. Znów, podobnie jak w innych dziedzinach, przyniósł pełnię. Pouczył o bezgranicznej miłości Boga do ludzi. A przede wszystkim objawił, Ŝe w Bogu jest Ojciec, Syn i Duch Święty, czyli objawił prawdę, którą Kościół nazwał tajemnicą Trójcy Przenajświętszej. Mógł to uczynić, gdyŜ jest Jednorodzonym Synem Ojca.

Pytanie: W jaki sposób prorok Amos tłumaczy odrzucenie przez Boga sprawowanego w Izraelu kultu? 6