Witamy w

GOSPORT

Welcome to Gosport

Witamy w Gosport

This guide has been produced by Gosport Borough Council, the local government authority in Gosport, and in partnership with other organisations which provide local services. We hope this guide helps you find out more about Gosport and where you can get practical help and advice about any aspect of living and working here.

Niniejszy przewodnik powstał dzięki staraniom Urzędu Gminy Gosport, władz miejskich oraz przy współpracy innych organizacji świadczących usługi lokalne. Mamy nadzieję, że dzięki niemu dowiedzą się Państwo więcej o samym mieście, jak uzyskać pomoc i gdzie szukać praktycznych rozwiązań dotyczących wszelkich aspektów życia i mieszkania w Gosport.

Gosport is greatly influenced by its geography as a peninsula on the South East coast of England and has a rich naval heritage spanning over 800 years. Gosport divides the Solent to the west and Portsmouth Harbour to the east with the Isle of Wight just off its coast. It is between the large urban areas Southampton and Portsmouth and is about 80 miles south of

Gosport może poszczycić się bogatą, sięgającą ponad 800 lat, tradycją Marynarki Wojennej. Zawdzięcza ją głównie dzięki swojej lokalizacji – miasto położone jest na półwyspie w płd.-wsch. części Anglii. Na zachód od półwyspu rozciąga się cieśnina Solent, natomiast na wschód leży Portsmouth, miasto portowe oraz Wyspa Wight

London. Gosport is the name of the Town and Borough and is in the large county of Hampshire.

znajdująca się u jego wybrzeży. Gosport położone jest pomiędzy dwoma dużymi miastami: Southampton i Portsmouth, 80 mil (ok. 129km) na południe od Londynu. Gosport to nazwa zarówno miasta, jak i gminy należącej do rozległego hrabstwa Hampshire.

We are grateful to EU Welcome for providing the Polish translation to this guide. EU Welcome provides translation help and runs events for Polish people and others from European A8 communities. Contact them on 07786 392886 or email them on [email protected] for information. Visit their website on http://www.euwelcome.org/.

Pragniemy gorąco podziękować EU Welcome, dzięki któremu nasz przewodnik został przetłumaczony na język polski. EU Welcome organizuje wiele imprez kulturalnych, spotkań zarówno dla osób z Polski, jak i innych krajów UE, a także oferuje pomoc w tłumaczeniu. Więcej informacji można uzyskać pod numerem tel. 07786 392886 lub wysyłając e-mail na adres: [email protected] Zapraszamy do odwiedzenia ich strony internetowej : http://www.euwelcome.org/.

1. Using this Guide You will find many internet addresses in this guide which can provide you with important information and often in other languages. If you do not have internet access at home, local libraries often provide free internet service. Libraries can often order books for you in other 2

1. Korzystanie z Przewodnika Przewodnik zawiera wiele przydatnych adresów stron internetowych, w których informacje podane są często w różnych językach. Biblioteki miejskie oferują darmowy dostęp do internetu, są więc doskonałą alternatywą dla osób, które nie mają internetu

languages. Gosport is part of the Hampshire Library Service. The Gosport Discovery Centre offers a free internet service and is located on the High Street, next to the Town Hall. It is open Monday through Friday, 9:30 am to 7 pm and on Saturdays from 9am to 4:30 pm.

w domu. W bibliotece można również zamówić książki obcojęzyczne. Gosport należy do Stowarzyszenia Bibliotek hrabstwa Hampshire. Z darmowego dostępu do Internetu skorzystać również można w Gosport Discovery Centre, które znajduje się przy ul. High Street, w pobliżu Ratusza (Town Hall). Centrum otwarte jest od poniedziałku do piątku w godzinach 9.30-19.00 oraz w soboty od 9.00-16.30.

2. Entering and Staying in the UK

2. Przyjazd i pobyt w Wielkiej Brytanii

Many European Union (EU) nationals have the right to enter and live in the UK. Nationals of the A8 and A2 countries that have recently joined the EU, and non-EU Nationals may have restricted rights to enter and live in the UK. You can find out about your rights at: http://www.directgov.uk/ en/RightsAndResponsibilities/ Citizensandgovernment/ DG_10015894.

Obywatele wielu krajów należących do UE mają prawo do przyjazdu i pobytu w WB. Może być ono jednak częściowo ograniczone w przypadku obywateli ośmiu nowych krajów członkowskich, dwóch, niedawno przyjętych oraz osób przyjeżdżających z krajów nie należących do Unii. Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej: http://www.directgov.uk/en/ RightsAndResponsibilities/ Citizensandgovernment/ DG_10015894.

Immigration status can be complicated and you may need to talk to an immigration adviser. You can find your nearest adviser by contacting CLS Direct on 0845 345 4 345 or visiting www.clsdirect.org.

Kwestie dotyczące statusu imigranta mogą być dosyć złożone; szczegółowych informacji udziela doradca 3

The Citizens Advice Bureau (CAB) is a national organisation with local offices. Visit the national website at www.adviceguide.org.uk to find information about immigration, legal issues and a range of other topics which are available in other languages. The Gosport CAB office is located in the Town Centre, on Pavilion Way behind Morrison’s supermarket. The office has a drop-in and appointment service on certain days and a telephone service available on 08444 772232.

imigracyjny urzędujący w CLS Direct (instytucja zajmująca się bezpłatnym udzielaniem porad prawnych). Aby znaleźć najbliższy oddział, prosimy o kontakt tel. 0845 345 4 345 lub wizytę na stronie internetowej: www.clsdirect.org. Biuro Porad Obywatelskich (CAB) to organizacja państwowa posiadająca sieć swoich biur w całym kraju. Informacje dotyczące kwestii imigracyjnych, aspektów prawnych, jak również wielu innych dziedzin, dostępne są w różnych językach na stronie internetowej: www.adviceguide. org.uk CAB w Gosport znajduje się w centrum miasta, przy ul. Pavilion Way, na tyłach supermarketu Morrison. Można umówić się tam na spotkanie, uzyskać poradę telefonicznie (nr tel. 08444 772232) lub poprosić o zorganizowanie spotkania poza biurem.

4

3. Working

3. Praca

Rights to work in the UK You will normally have to register under the Worker Registration Scheme of the UK Border Agency if you wish to work for an employer in the UK for more than one month and are a citizen of: Poland, Czech Republic,

Prawo do podjęcia pracy w WB Obywatele takich krajów jak: Polska, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Słowacja i Słowenia podlegają obowiązkowi rejestracji w ramach Programu Rejestracji Pracowników, jeśli planują podjąć

Estonia, Hungary, Latvia, Lithuania, Slovakia or Slovenia.

pracę na okres dłuższy niż miesiąc.

If you do not apply to register within one month of starting your job, your employment could be unlawful. You will need to complete a worker registration application form which can be downloaded from the following website and with guidance notes in different languages: www. ukba.homeoffice.gov.uk or you can phone 01117 344 1471 to have the form sent to you.

Rejestracja powinna nastąpić najpóźniej w ciągu miesiąca od rozpoczęcia pracy, w innym przypadku zatrudnienie będzie traktowane jako nielegalne. Aby się zarejestrować, należy wypełnić wniosek WRS, który dostępny jest wraz z instrukcją w różnych językach obcych, na stronie internetowej www.ukba. homeoffice.gov.uk . Można go również zamówić telefonując pod numer 01117 344 1471.

You must be legally entitled to work in the UK and have a valid National Insurance Number (NINO). Most people in the UK pay National Insurance. This money is paid to the Government and contributes to State pensions, welfare benefits and the National Health Service. You can apply for a NINO at the local Jobcentre. Your nearest centre is on Walpole Road, Gosport PO12 1RR or you can contact them on 02392 202000. You can make an appointment directly or through the NINO Contact Centre on 0845 6000 645. If you are employed, your employer will deduct the National Insurance directly

Osoba może zostać zatrudniona w WB tylko wtedy, gdy jest uprawniona do podjęcia pracy oraz posiada ważny Numer Ubezpieczenia Społecznego (NINO). Osoby zatrudnione mają obowiązek opłacania składek ubezpieczeniowych. Pieniądze wpłacane do kasy państwowej przeznaczane są na emerytury, świadczenia socjalne oraz państwową służbę zdrowia. O numer ubezpieczenia społecznego ubiegać się można w najbliższym Urzędzie Pracy (Jobcentre), który w Gosport znajduje się przy ul. Walpole Road, PO12 1RR. Można również umówić się na rozmowę dzwoniąc bezpośrednio na numer 5

from your pay. If you are selfemployed it is your responsibility to pay the national insurance direct to the Government.

02392 202000 lub skontaktować się z NINO Contact Centre, tel. 0845 6000 645.

Looking for a Job Jobcentre Plus has details of job vacancies and can advise you about applying for a job, preparing for an interview and starting your own business. They can also tell you how to claim State benefits.

Jak znaleźć pracę Aktualne oferty pracy dostępne są w lokalnym Urzędzie Pracy, który może również doradzić jak ubiegać się o pracę, jak przygotować się do rozmowy o pracę lub jak założyć własną firmę. W Urzędzie możemy również uzyskać informacje, w jaki sposób ubiegać się o świadczenia społeczne.

Labour providers/ employment agencies Labour providers are often called gangmasters. They supply workers directly to employers. They must be licensed and comply with strict standards. If you feel you are being treated unfairly, you can contact CLS direct on 0845 345 4 345 or Gosport Citizen’s Advice Bureau for an appointment to discuss your situation on 023 9260 4608. Employment agencies find jobs for agency workers. Companies pay the agency a fee to hire 6

Do obowiązku pracodawcy należy odprowadzenie składek na ubezpieczenie społeczne. Osoby samozatrudnione zobowiązane są składki opłacać same.

Osoby zajmujące się pośrednictwem pracy/ Biura pośrednictwa pracy Osoby zajmujące się pośrednictwem pracy, często nazywane ‘gangmasters’, zajmują się znalezieniem pracownika bezpośrednio na zlecenie pracodawcy. Mają oni obowiązek posiadać licencję uprawniającą do wykonywania zawodu oraz spełniać wszystkie rygorystyczne kryteria. Wszelkie formy dyskryminacji prosimy zgłaszać pod numerem tel. CLS Direct 0845 345 4 345 lub CAB w Gosport 023 9260 4608. Zorganizowane

workers for them. Your contract of employment is likely to be with the agency rather than with the company where you work but you are still entitled to your rights and protected by employment laws.

Employment Contracts You should be given an employment contract when you start work. This is an agreement between you and your employer. Your rights and responsibilities, and those of your employer to you, are called the terms of the contract. You are entitled to a written statement of your working hours, rate of pay, holiday and sick leave entitlement, rest breaks and your main job duties and responsibilities.

National Minimum Wage Almost everyone who works in the UK is entitled to be paid the National Minimum Wage.

zostanie spotkanie w celu przedyskutowania zaistniałej sytuacji. Biura Pośrednictwa Pracy poszukują tzw. pracowników agencyjnych. Agencje pobierają opłatę od firmy, za znalezienie potrzebnych jej pracowników. Osoby zatrudnione w ten sposób, podpisują najczęściej umowę z biurem, a nie firmą, dla której pracują. Nadal jednak przysługują im oraz chronieni są przez prawa wynikające z kodeksu prawa pracy. Umowy o pracę Osoba rozpoczynająca pracę powinna otrzymać na piśmie umowę o pracę, tj. porozumienie pomiędzy pracownikiem i pracodawcą. „Terms of the contract”, czyli warunki umowy, określają prawa i obowiązki zarówno pracownika, jak i pracodawcy. Pracownik może domagać się, aby szczegółowo były w niej określone: godziny pracy oraz przysługujące podczas nich przerwy, wysokość wynagrodzenia, długość urlopu, świadczenia chorobowe, oraz zakres obowiązków pracownika. Minimalna Płaca Krajowa Prawie każda osoba zatrudniona w WB ma zagwarantowaną minimalną płacę krajową. Uzależniona jest ona od wieku 7

This rate will vary according to the age of the worker and your employer may pay you more than the minimum rate. If your employer does not pay you the National Minimum Wage, you can call the helpline on 0845 6000 678 or get information in Polish from http://www.direct.gov.uk/nmwpolish.

Working Age Limits Young people under 13 years of age can only work in special circumstances with the permission of the local government authority. Between 13 and 16 years old, they can perform only light work such as delivering a newspaper round. When they reach 16 there is more choice in the jobs they can do. Young people over 18 years of age have the same rights as adults.

Payslips and deductions You should receive a written payslip on the day you are paid showing your pay before and after deductions. Deductions will be taken for National Insurance contributions 8

pracownika. Pracodawca ma również prawo zapłacić pracownikowi stawkę wyższą niż podstawową. Osoby otrzymujące wynagrodzenie poniżej minimalnej płacy krajowej, mogą uzyskać pomoc dzwoniąc na infolinię 0845 6000678 lub uzyskać więcej informacji w jęz. polskim na stronie internetowej: http://www.direct.gov.uk/nmwpolish. Ograniczenia wieku pracy Osoby poniżej 13go roku życia mogą podjąć pracę w wyjątkowych okolicznościach i tylko za zgodą władz lokalnych. W wieku 13-16 lat mogą wykonywać jedynie zajęcia nie wymagające większego wysiłku, np. rozwożenie/roznoszenie gazet. Wybór ten zwiększa się wraz z ukończeniem 16 lat. Osoby, które ukończyły 18 lat mają te same prawa, co osoby dorosłe.

Odcinek wypłaty oraz potrącenia z wypłaty W dniu wypłaty pracownik powinien otrzymać odcinek wypłaty, na którym wyszczególniona jest kwota wynagrodzenia brutto (przed potrąceniem) oraz netto (po odliczeniach).

and for Income Tax. Most people in the UK pay income tax and it is based on the amount you earn. Your employer should deduct the correct amount every time you get your pay and will issue you a tax code found on the pay slip. If you are selfemployed, it is up to you to pay the correct amount directly to the Government. If you think there is a problem with the deductions from your wages, you can ring the Helpline on 0845 6000 678.

4. Driving

Z wypłaty potrącane są składki na ubezpieczenie społeczne oraz podatek dochodowy, którego wysokość zależy od zarobków. Wyliczenie potrąceń z wynagrodzenia należy do obowiązku pracodawcy, który musi również podać numer kodu podatkowego oraz umieścić go na odcinku. Osoba samozatrudniona zobowiązana jest składki opłacać sama. Osoby, które uważają, że odliczenia z ich wynagrodzenia są nieprawidłowe powinny zwrócić się o pomoc korzystając z poufnej linii telefonicznej 0845 6000 678.

4. Przepisy drogowe

Driving Licence To drive a vehicle in the UK you must be at least 17 years old and hold a valid driving licence. You are entitled to drive on a European Community driving licence in the UK as long as that licence is valid. You will need to exchange your European licence for a UK licence within a certain period of time. To find out more visit www.dvla.gov.uk

Prawo jazdy Do prowadzenia samochodu po WB uprawnione są osoby powyżej 17go roku życia i posiadające ważne prawo jazdy. Może to być również prawo jazdy wystawione w jakimkolwiek innym kraju, należącym do Unii Europejskiej. Po upływie określonego czasu, należy je jednak wymienić na brytyjskie. Więcej informacji na stronie internetowej: www.dvla.gov.uk

If you are over 17 and have no licence, you can apply for a provisional licence and learn to drive. Only when you have

Osoby, które ukończyły 17 lat, ale nie posiadają prawa jazdy, mogą ubiegać się o prawo jazdy tymczasowe i uczyć się jeździć 9

passed your driving test will you have a full driving licence.

Owning a car All vehicles need motor insurance if they are on a public road. Every person who drives in the UK is required to have at least “third party” insurance. This protects you for any claims made against you. Fully comprehensive insurance will also pay for damage to your own vehicle. Insurance policies will state the name of the person who is insured to drive the vehicle. If other people are likely to drive your vehicle, they must be named on your policy or have their own insurance which covers them to drive other vehicles. It is an offence to drive or allow others to drive without valid insurance. All vehicles over 3 years old need to be examined for road worthiness by an authorised examiner and issued with a test certificate (MOT) which is valid for 12 months. It is an offence to fail to have a current MOT for a vehicle over 3 years old. Tax on your car If you own a car you must register it with the Driver and Vehicle Agency (DVLA). Your car 10

w tym samym czasie. Dopiero zdany test umożliwia uzyskanie pełnego prawa jazdy. Obowiązki właściciela samochodu Pojazdy poruszające się po drogach publicznych muszą posiadać ubezpieczenie drogowe. Istnieją różne rodzaje ubezpieczeń, najbardziej podstawowe, czyli ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej (OC) jest obowiązkowe. Pełen zakres ubezpieczenia – AC – całkowicie pokrywa również koszty naprawy samochodu. Na polisie znajduje się imię i nazwisko osoby ubezpieczonej do jazdy samochodem. Dodatkowe osoby użytkujące samochód muszą również widnieć na polisie lub mieć wykupione własne ubezpieczenie. Prowadzenie samochodu bez ważnego ubezpieczenia, jest karalne. Wszystkie pojazdy starsze niż 3 lata muszą przejść badanie techniczne i uzyskać Certyfikat Sprawności Technicznej (MOT). Certyfikat jest ważny 1 rok, a jego brak jest wykroczeniem. Wykupienie podatku na samochód Właściciel samochodu ma obowiązek rejestracji pojazdu w Urzędzie ds. Licencjonowania

must have a current tax disc. These can be purchased at larger post offices and are valid for either 6 or 12 months. You will be fined if you fail to tax a vehicle you own and it could be towed away if the tax disc is not shown in the front windscreen. You need to have the insurance certificate and MOT certificate to get your tax disc.

Seatbelt laws Seatbelts must be worn by the driver and all passengers in a vehicle. Children must be carried in an appropriate child seat according to their age and size. The driver must make sure all passengers wear seat belts. It is an offence not to wear seatbelts in a vehicle. For information about the seatbelt requirements for children, visit this website: www.childcarseats.org.uk

Driving a car You must be 17 years old or older and be insured to drive. You must not be under the influence of alcohol or drugs.

Kierowców i Pojazdów (DVLA) oraz wykupienia tzw. ‘Tax Disc’ (jest to okrągły dokument potwierdzający zapłatę podatku), który należy umieścić na przedniej szybie samochodu. Za jego brak grozi grzywna, jak również odholowanie pojazdu na. Dysk można wykupić 6 lub 12 miesięcy w każdym większym oddziale pocztowym. Przy zakupie należy okazać ważną polisę ubezpieczeniową oraz certyfikat MOT. Korzystanie z pasów bezpieczeństwa W czasie jazdy zarówno kierowca, jak i pasażerowie muszą mieć zapięte pasy bezpieczeństwa. Dzieci, w zależności od wieku i wzrostu, muszą być przewożone w odpowiednich fotelikach. Za brak zapiętych pasów odpowiada kierowca. Nie przestrzeganie tego przepisu jest karalne. Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej: www.childcarseats.org.uk Jazda samochodem Samochód prowadzić może osoba, która ukończyła 17 lat i jest ubezpieczona. Całkowicie zabrania się jazdy pod wpływem alkoholu lub środków odurzających. Kierowca ma obowiązek stosować się do 11

You must comply with the Highway Code. Libraries have copies of the Code or you can buy one from most bookshops. The car you drive must be taxed, insured and have an MOT certificate. The driver must always stop their vehicle when instructed to do so by a police officer or traffic warden.

5. Setting Up a Home Housing Many people in the UK rent their homes from private landlords. Homes to rent are advertised in local newspapers such as The News. Sometimes landlords deal with tenants directly; others will deal with you through estate agents or a housing agency. You can get a list of housing providers from Gosport Borough Council. They can also advise if you are eligible for housing run by the Council or run or a housing authority. The Council’s Housing Options Team is available from the Town Hall on the High Street. Opening hours are 10 am to 1 pm. on Mondays, Wednesdays and Fridays. The team can answer 12

przepisów Ruchu Drogowego. Są one dostępne w każdej bibliotece publicznej. Można je również zakupić w większości księgarń. Pojazd poruszający się po drogach musi mieć wykupiony podatek (tax disc), musi być ubezpieczony oraz posiadać ważny certyfikat MOT. Kierowca ma obowiązek zawsze zatrzymać pojazd na sygnał dany przez policjanta lub straż miejską.

5. Jak znaleźć mieszkanie Zakwaterowanie Wiele osób w WB wynajmuje mieszkanie bezpośrednio od prywatnych właścicieli, którzy ogłaszają się najczęściej w lokalnych gazetach, np. „The News”. Niektórzy właściciele zawierają umowę bezpośrednio z najemcą, inni zlecają wynajęcie pośrednikom nieruchomości lub agencjom mieszkaniowym. Urząd Gminy Gosport dysponuje listą takich agencji oraz pośredników; może również potwierdzić czy przysługuje Państwu mieszkanie socjalne. Dodatkowych informacji udziela tzw. Housing Options Team. Ich biuro najduje się w Ratuszu przy ul. High Street. Otwarte jest

your questions about housing matters in person or over the phone. The free telephone number is 0800 328 6958. If you feel you will need an interpreter, staff can arrange this for you. You can also find information on the Council’s web site on: www.Gosport.gov.uk/housing If you rent a property, the landlord or agency should give you a tenancy agreement to sign which sets out the terms of the agreement between you and the landlord. There are different types of tenancy and you will have different rights according to each type. You will usually have to pay money in advance called a deposit and some rent money in advance. The deposit should be returned to you at the end of the tenancy as long as you have met the terms of the tenancy agreement. Dealing with problems Common problems with housing can include landlords not providing tenancy agreements, not returning deposits or not carrying out necessary repairs. Contact the Council’s Housing Options Team on

w poniedziałki, środy i piątki w godzinach 10.00 – 13.00. Można się z nimi skontaktować osobiście lub telefonicznie pod bezpłatnym numerem telefonu: 0800 328 6958. Istnieje możliwość, aby tłumacz był obecny na spotkaniu. Więcej informacji znajduje się na stronie Urzędu: www.Gosport.gov.uk/housing Osoba wynajmująca mieszkanie powinna otrzymać od właściciela lub agencji pośredniczącej umowę wynajmu, określającą warunki wynajmu. W zależności od rodzaju umowy, najemcy przysługują różne prawa. Najemca przy podpisaniu umowy zobowiązuje się ponieść następujące koszta, płatne z góry: depozyt oraz miesięczny czynsz (lub jego część). Gdy umowa wynajmu zostanie rozwiązana, a jej warunki spełnione, depozyt powinien zostać najemcy zwrócony.

Rozwiązywanie problemów Do najczęstszych problemów pomiędzy wynajmującym i najemcą należą sytuacje, w których właściciele nie podpisują umowy z osobą wynajmującą, nie zwracają depozytu oraz nie dokonują niezbędnych napraw. 13

023 9254 5602 for free advice or visit the Town Hall during opening hours. If you have nowhere to live or you are about to lose your home, contact the Housing Options Team on 023 9254 5602 or visit the Town Hall during opening hours. The Council can also provide advice about health and safety conditions in your home. There are rules to ensure the property is of a good enough standard whereby your health will not be affected. There are also rules about fire safety standards and overcrowding. You can contact the Council’s Environmental Health Department on 02392 545505 for or visit the Council’s website on: http://www.gosport.gov. uk/sections/environment/ environmental-health.

14

Pomocy w rozwiązaniu tych problemów udziela komisja ds. mieszkaniowych (Housing Options Team). Można się z nimi skontaktować telefonicznie 023 9254 5602 lub przyjść osobiście do Ratusza w godzinach pracy. Do komisji można się również zwrócić o pomoc w przypadku braku miejsca zamieszkania lub gdy istnieje ryzyko jego utraty. Kontakt j/w. Urząd Gminy udziela również porad na temat bezpieczeństwa w mieszkaniu. Na podstawie istniejących przepisów może stwierdzić, czy mieszkanie spełnia wszystkie kryteria i nie zagraża zdrowiu jego mieszkańców. Urząd dysponuje również przepisami z zakresu ochrony przeciwpożarowej oraz przeludnienia w mieszkaniu. Więcej informacji udziela komisja ds. zdrowia przy Urzędzie Gminy: tel. kontaktowy 02392 545505, adres strony internetowej: http://www.gosport.gov. uk/sections/environment/ environmental-health.

Council tax Council tax is the local tax which pays for services such as police, fire service and rubbish (trash) collection. The tax is collected by the local council. Whether you own or rent a house, you are usually liable to pay the council tax. You may be eligible to pay a reduced amount if you are on a low income or you live alone. For advice, call 023 9254 5325 or visit the Benefits team at the Town Hall during office hours.

Podatek lokalny Podatek lokalny wpłacany jest do urzędu miasta/gminy i pokrywa koszty utrzymania takich służb miejskich, jak policja, straż pożarna, oraz firm zajmujących się wywożeniem śmieci. Do jego zapłaty zobowiązani są zarówno najemcy, jak i właściciele domów/ mieszkań. Osoby o niskim dochodzie lub mieszkające samotnie, mogą ubiegać się o częściowe zwolnienie z opłaty. Więcej informacji można uzyskać pod numerem tel. 023 9254 5325 lub osobiście w oddziale tzw. Benefis Team urzędującego w Ratuszu.

Water, gas and electricity Water will be supplied by Portsmouth Water Company. Water out of the cold tap is safe to drink unless there is a sign that says otherwise. If you have a water meter, you will pay for the amount you use. If there is no meter, you will pay a fixed amount called water rates. Contact the company on 023 9249 9666 if you have questions about your bill or if you are having problems paying your water bill.

Woda, gaz, prąd Za dostarczanie wody do domów odpowiedzialne są Wodociągi, tj. „Portsmouth Water Company”. Woda nadaje się do picia z kranu, chyba że mieszkańcy poinformowani są o jej niezdatności. Jeśli w mieszkaniu zainstalowany jest wodomierz, rachunek wystawiany jest na podstawie ilości zużytej wody. W innym przypadku płaci się ryczałtem, tzw. ‘water rates’. W przypadku niejasności lub problemów z zapłaceniem rachunku, prosimy o kontakt pod nr tel. 023 9249 9666

Waste water (sewerage services) supply is provided by Southern Water. Contact the company

Przedsiębiorstwo Kanalizacyjne (Southern Water) zajmuje się wywozem ścieków. Można się z 15

on 0845 272 0845 if you have any questions about your bill or service. There are several companies who supply gas and electricity and you can choose your supplier; you can compare their prices at www.uswitch.com. If you live in rented accommodation, your tenancy agreement will state if your landlord will pay your water, electricity or gas bills. If not, you are responsible for paying these and you may be disconnected and/or fined if you do not pay these on time. You should make a note of the electric and gas meter readings, and of the water meter reading if you have one, when you leave an old home and when you move into a new home. Tell the suppliers the readings and give them your new address. Telephone Most homes already have a telephone line (called a land line). If you need a new line, you can contact British Telecom (BT) on 150 440 or contact a cable company. There are several companies offering mobile phone services and you can usually find mobile phone companies in the main 16

nimi skontaktować telefonicznie: 0845 272 0845 Na rynku istnieje kilku dostawców gazu i prądu oraz możliwość ich wyboru. Ceny usług można porównać wchodząc na stronę internetową: www.uswitch.com. Umowa wynajmu określa, czy właściciel mieszkania jest odpowiedzialny za płacenie rachunków za wodę, prąd lub gaz. Jeśli nie, obowiązek ten spada na najemcę. Nie płacenie rachunków grozi odcięciem dostaw (wody, prądu lub gazu), nie płacenie w terminie, grzywną. W momencie wyprowadzki warto spisać stan liczników oraz poinformować dostawców o zmianie adresu.

Telekomunikacja Większość domów/mieszkań posiada telefon stacjonarny. W przypadku braku linii telefonicznej należy skontaktować się z Telekomunikacją (BT) tel. 150 440 lub telewizją kablową. Na rynku istnieje wielu operatorów telefonii komórkowej oferujących usługi telefoniczne. Ich oddziały znajdują się

shopping areas. Mobile phone services vary greatly in their prices and what they offer, so compare the terms and the prices before signing an agreement. In the UK it is illegal to use a hand-held mobile phone while you are driving. If you are caught doing this you will be fined and could face more serious consequences.

Recycling and waste disposal Many items you no longer want can be recycled. The Council collects certain items for recycling from your home. Find out what is collected by the Council and when by contacting Streetscene on 08000 198 598. There are also recycling centres in the Borough where glass and paper products can be left in the appropriate containers for collection. The Council also collects waste material that cannot be recycled in bins provided to every home. You should put your refuse or trash inside the bins and leave them for collection either the evening before or the day your rubbish is to be collected.

najczęściej w głównych centrach handlowych. Warto jest również zapoznać się z różnymi ofertami przed podpisaniem umowy, gdyż rozpiętość cen może być znaczna, a warunki umowy mniej lub bardziej korzystne. Rozmowa przez telefon komórkowy w czasie prowadzenia pojazdu w WB jest zabroniona. Łamanie tego prawa grozi karą grzywny, a w niektórych przypadkach konsekwencje mogą być znacznie poważniejsze. Przetwarzanie i wywóz śmieci Urząd Gminy organizuje wywóz rzeczy, których chcemy się pozbyć, a które nadają się do ponownego przetworzenia. Aby dowiedzieć się, w jakie dni jest zbiórka i co jest zabierane, prosimy o kontakt: Streetscene, tel. 08000 198 598. Urząd gminy posiada tzw. centra recyklingu, gdzie znajdują się specjalnie oznakowane pojemniki, do których wrzucać można opakowania szklane i papierowe. Każde gospodarstwo domowe ma do dyspozycji kosze na śmieci, do których wrzucamy śmieci lub odpady nie nadające się do ponownego przetwarzania. Pojemniki należy wystawić w 17

Refuse is not to be left outside of the bins provided. Contact Streetscene on 08000 198 598 to find out when refuse will be collected from your home. Television licences You need a television (TV) licence to use any television receiving equipment such as a TV set, set-top box, video or DVD recorder, and computers or mobile phones that you use to watch or record programmes as they are being shown.

Abonament telewizyjny Aby korzystać z takich urządzeń, jak: telewizor, dekoder, odtwarzacz video/ DVD, komputer lub telefon, które służą do odbioru programów telewizyjnych wymagany jest abonament telewizyjny.

You can pay for a TV licence online at www.tvlicensing.co.uk or you can also pay at most Post Offices or where you see Paypoint in shops or petrol stations. You can be taken to court and fined if you do not have a valid TV licence.

Abonament można opłacać przez internet na stronie: www. tvlicensing.co.uk, na poczcie, w sklepach (przy okienku z informacją Paypoint) lub na stacjach benzynowych. Brak abonamentu grozi skierowaniem sprawy do sądu i karą grzywny.

6. Money and Banking

6. Pieniądze i Bankowość

Money The UK currency is pounds sterling, shown as £. Euros and other currencies are not accepted. You can change money into pounds at Post offices and banks which are found in cities, towns and some villages.

Pieniądze Walutą brytyjską jest funt szterling (£), inne waluty, np. Euro nie są akceptowane i należy je wymienić na poczcie lub w banku.

Getting a bank account A bank account will enable you 18

przeddzień lub w dniu zbiórki śmieci. Aby dowiedzieć się, w jakie dni organizowany jest wywóz odpadów, prosimy o kontakt: Streetscene, tel. 08000 198 598.

Otwarcie konta bankowego Posiadacz konta bankowego ma możliwość płacenia za towary przy użyciu plastikowej karty debetowej, dokonywania opłat przez internet, oszczędzania.

to pay using a plastic debit card or online, to save money and earn interest on it, or to send money home. Many employers prefer to pay wages directly into a bank account. To open a bank account you will need proof of your identity and address. Documents that may be acceptable are passports, driving licences, birth certificates, marriage certificates, tenancy agreements, letters from your landlord or employer and payslips. Further information about banking in the UK is found on www.banking-guide.org.uk Sending money home Some travel agencies provide a cash transfer system for sending money to another country. Post offices also have banking and cash transfer services. Understanding and using credit You can borrow money to pay for goods by using a credit card or obtaining a loan. Interest rates for borrowing money can be quite high and can vary. Compare offers before signing any credit agreement. You can get advice on credit and debt from the Citizen’s Advice Bureau (CAB) in Gosport. It is

Również wynagrodzenie jest najczęściej przelewane bezpośrednio na konto. Aby otworzyć konto w banku, należy okazać dowód tożsamości oraz dokument potwierdzający adres zamieszkania. Mogą to być: paszport, prawo jazdy, metryka chrztu, akt małżeństwa, umowa wynajmu, list od właściciela mieszkania/ pracodawcy lub odcinek wypłaty. Więcej informacji można znaleźć na stronie www.banking-guide. org.uk

Wysyłanie pieniędzy za granicę Niektóre biura podróży oferują usługę przelewów gotówkowych za granicę. Również urzędy pocztowe oferują niektóre usługi finansowo-bankowe. Co to są pożyczki i jak z nich korzystać Alternatywą dla płacenia za towary gotówką, jest korzystanie z karty kredytowej lub zaciągniecie pożyczki. Przed podpisaniem umowy warto jest porównać wysokość oprocentowania oraz warunki umowy. Porad finansowych udziela również Biuro Porad 19

located in the town centre on Pavilion Way behind Morrison’s supermarket. Contact them on 023 9260 4608 for an appointment or the telephone helpline on 08444 772232. The CAB’s national web site also has a guide to understanding credit and debt on www.adviceguide.org.uk

Financial help if you are working If you are working and are on low income you may be entitled to financial help called welfare or State benefits. The main benefits for working people are Working Families Tax Credits and Disabled Person’s Tax Credits, Child Benefit, Housing Benefit and Council Tax Benefit. You can find out about tax credits and benefits at www.direct.gov.uk/en/ MoneyTaxandBenefits The Council can advise you about Housing Benefit and Council Tax Benefit by contacting them in the Town Hall between 9 am and 5 pm Monday through Friday or on 023 9254 5325.

20

Obywatelskich (CAB) w Gosport. Znajduje się ono w centrum miasta, przy ul. Pavilion Way, na tyłach supermarketu Morrison. Można umówić się na spotkanie dzwoniąc pod numer 023 9260 4608 lub uzyskać poradę dzwoniąc na infolinię 08444 772232. CAB umieściło również na swej stronie internetowej poradnik wyjaśniający, jak działa system udzielania kredytów i zaciągania pożyczek. www.adviceguide.org.uk Pomoc finansowa osobom zatrudnionym Osobom o niskich dochodach może przysługiwać pomoc finansowa w postaci różnych świadczeń społecznych. Wyróżnia się następujące rodzaje świadczeń (przeznaczonych dla osób pracujących): zasiłek dla osób o niskich dochodach (Working Families Tax Credits), zasiłek dla osób niepełnosprawnych (Disabled Person’s Tax Credits), zasiłek na dziecko (Child Benefit), dofinansowanie do mieszkania (Housing Benefit) oraz zasiłek częściowo lub w całości pokrywający podatek lokalny (Council Tax Benefit). Aby dowiedzieć się więcej, jak działa system odliczania od podatku oraz przydzielania

zasiłków, można wejść na stronę: www.direct.gov.uk/en/ MoneyTaxandBenefits Informacji udziela również dział ds. zasiłków i podatku lokalnego (Housing Benefit and Council Tax Benefis) w Ratuszu od poniedziałku do piątku w godz. 9.00-17.00. Tel. 023 9254 5325. Financial help if you are not working If you are out of work, you may be able to claim Jobseeker’s Allowance or Income Support. The Gosport Jobcentre Plus, located at Walpole Road in the town centre will be able to advise you. Contact them on 023 9220 2006 or stop in during office hours to speak to an advisor.

Pomoc finansowa osobom bezrobotnym Osoby bezrobotne mogą ubiegać się o dwa rodzaje pomocy finansowej: zasiłek dla bezrobotnych (Jobseeker’s Allowance) oraz zasiłek dla osób o niskich dochodach (Income Support). Informacji udziela Urząd Pracy w Gosport, znajdujący się przy ul. Walpole Road (w centrum miasta).

If you are too ill to work or become disabled, you may be able to claim disability benefits. You can find out more about these on www.disabilityalliance.org.uk

Można skontaktować się telefonicznie 023 9220 2006 lub osobiście w godzinach pracy biura.

7. Schools and Learning

7. Szkoła i Nauka

Learning English English language course are often called ESOL (English for Speakers of Other Languages)

Nauka języka angielskiego Kursy języka angielskiego, często nazywane w skrócie ESOL (Język angielski dla Obcokrajowców),

Osoby chore lub niezdolne do pracy mogą ubiegać się o zasiłek z tytułu niezdolności do pracy. Więcej informacji na stronie: www.disabilityalliance.org.uk

21

and are usually offered by local colleges either on their premises or sometimes offered at local community centres. A charge is made for the courses and there may be a waiting list. St. Vincent College located at Mill Lane in Gosport offer adult education course in a range of subjects, including ESOL. Contact the college on 023 9258 3890 for information about courses. If you are on a low income or receive benefits, you may be eligible for assistance with travel and childcare.

Schools Children aged between 5 and 16 years must attend school. Education at State schools in the UK is free; however parents must pay for school uniforms and sports wear. Parents on low incomes can get help with these costs and with the cost of school meals. Hampshire County Council operates the comprehensive education system in Gosport. If you have a child of school age, visit your local primary school (ages 5-10) or secondary school 22

prowadzone są najczęściej przez lokalne kolegia. Odbywają się one na terenie szkoły, lub w wynajmowanych specjalnie do tego celu pomieszczeniach w innych placówkach. Są z reguły płatne i może istnieć lista oczekujących, ze względu na duże zainteresowanie. Szkoła pomaturalna St. Vincent College, znajdująca się przy ul. Mill Lane w Gosport, oferuje kursy dla dorosłych, również ESOL. Szczegółowe informacje na temat kursów można uzyskać pod numerem tel. 023 9258 3890. Osoby o niskich dochodach lub otrzymujące zasiłki mogą ubiegać się o pomoc w dojeździe oraz opiece nad dzieckiem. System edukacyjny Obowiązek uczęszczania do szkoły mają dzieci w wieku od 5 do 16 roku życia. Edukacja w szkołach państwowych jest bezpłatna, rodzice są jednak zobowiązani do kupna mundurku szkolnego oraz stroju na w-f. Przy niskich dochodach, maja możliwość ubiegania się o dofinansowanie, również do posiłków szkolnych. Urząd Wojewódzki Hampshire nadzoruje system edukacji państwowej w Gosport. Rodzice dzieci w wieku szkolnym (szk.

(ages 11-16). To find out which schools are nearest to you, contact education office on 023 9249 8200 or visit www.hants.gov.uk/schools for information on the schools in Gosport Parents need to apply for a place for each child at school. School staff will help you to apply by completing an admission form. You will be asked for a copy of your child’s passport, their visa if applicable and proof of your address. Schools like to involve parents and keep them informed about their children’s progress. You should contact the school if your child is experiencing any problems there. Support for children in school Support is available to children in school who do not speak English or are having difficulties adapting to a UK school. The Hampshire Ethnic Minority and Traveller Achievement Service (EMTAS) works with schools to support students who are new to English as a language and new to UK education. EMTAS assists schools with

podstawowej 5-10, lub średniej 11-16) mogą odwiedzić wybrane szkoły, znajdujące się w okolicy. Listę szkół można uzyskać kontaktując się z urzędem ds. szkolnictwa, nr tel. 023 9249 8200 lub na stronie internetowej www.hants.gov.uk/schools Aby zapisać dziecko do szkoły, należy wypełnić podanie, (o pomoc można poprosić pracownika szkoły). Wymagana jest kopia paszportu dziecka, wiza (w stosownych przypadkach) oraz potwierdzenie adresu. Szkoła zachęca rodziców, aby brali czynny udział w jej życiu, informuje o postępach ich dziecka w nauce. Rodzice proszeni są o kontakt ze szkołą w przypadku jakichkolwiek problemów. Pomoc uczniom w szkole Dzieciom, które nie znają języka angielskiego,lub mają problem z adaptacją w szkole angielskiej, oferowana jest pomoc. Organizacja EMTAS, współpracuje ze szkołami, a jej głównym celem jest pomoc tym uczniom, którzy nie znają języka angielskiego, jak również po raz pierwszy mają do czynienia z brytyjskim systemem edukacji. EMTAS oferuje pomoc 23

interpretation and translation and can provide bi-lingual assistants in the classroom to help students understand and make the most of their learning opportunities. EMTAS also offers a Polish speaking phone line during school term time only to provide information about educational issues. The Polish phone line is offered on Thursdays from 2:30 to 4:30 pm on 023 9244 1523. Adults with learning difficulties and parents of children with learning difficulties can also get information and support from the EMLD (Ethnic Minority Learning Disability) Project located at 133 Stoke Road. EMLD can offer information about services and benefits that are available to children, adults and their families, support from interpreters and translators and advocacy services. Contact EMLD on 07515 084083 for information. Pre-school If you have children who are under five years of age, there is childcare advice and information about education for children under five. You can get more information on www.childcarelink.gov.uk. 24

w organizowaniu tłumaczeń, zatrudnianiu asystentów dwujęzycznych, którzy obecni na lekcji pomagają w rozumieniu i przyswajaniu wiedzy. Po numerem telefonu 023 9244 1523, EMTAS uruchomiła infolinię w języku polskim, gdzie rodzice mogą uzyskać szczegółowe informacje na temat szkolnictwa. Dostępna jest ona w czasie trwania roku szkolnego. Infolinia czynna jest w czwartki od godziny 14.30 do 16.30 Osoby dorosłe oraz dzieci mające trudności w nauce, mogą również liczyć na pomoc. Informacji oraz porad udziela biuro EMLD znajdujące się przy ul. Stoke Road 133. Można tam dowiedzieć się, jakie usługi i świadczenia dostępne są zarówno dzieciom, jak i rodzicom, uzyskać dostęp do tłumacza oraz porad prawnych. Nr tel. 07515 084083

Przedszkole Informacje na temat opieki nad dziećmi w wieku przedszkolnym (poniżej 5go roku życia) można znaleźć na stronie internetowej: www.childcarelink.gov.uk. Dziecięce Centrum „Sure Start”

Sure Start Children’s Centres provide a range of supports and services for children under five years old and their families. Gosport has a Sure Start Centre in Rowner on Nimrod Drive. Contact the centre on 023 9251 3777 for information on what it offers. Post-16 education After the age of 16, education is not compulsory but this could change. Students can choose to stay in education or enter the workplace. If they stay in school, they will enter a sixth form or they may attend a further education college. Gosport has one sixth-form called St. Vincent Sixth Form College located on Mill Lane. Fareham College is located a few miles away.

8. Travelling in Gosport Cars The borough has convenient connections to the M27 motorway East and West and M3 North and roadways to surrounding areas. Ferries The Gosport Passenger Ferry offers a quarter hourly

oferuje zorganizowany system pomocy dla dzieci poniżej 5go roku życia i ich rodzinom. Centrum w Gosport znajduje się w Rowner, przy ul. Nimrod Drive. Nr tel. 023 9251 3777

Szkolnictwo wyższe Edukacja obowiązkowa kończy się w wieku 16 lat, jakkolwiek prowadzona jest debata, aby to zmienić. Uczniowie mają wybór: mogą kontynuować naukę lub podjąć pracę. W pierwszym przypadku wybierają szkołę z grupy tzw. „sixth form college” lub „further education college”, gdzie nauka trwa do 19 roku życia. St Vincent Sixth Form College znajduje się w Gosport przy ul. Mill Lane, Fareham College oddalony jest o kilka mil.

8. Gosport – transport lokalny Jazda samochodem Z miasta łatwo jest dojechać do autostrady M27 w kierunku wschodnim i zachodnim oraz M3 w kierunku północnym. Dobrze rozwinięta jest również sieć lokalnych dróg. 25

service across Portsmouth Harbour between Gosport and Portsmouth and runs 364 days a year, offering easy links to rail services and cross-channel ferries from Portsmouth. Crossings take about seven minutes and run from early morning until late at night, weather permitting. Trains The nearest rail station is Portsmouth Harbour which offers a fast train service to London as well as connections to other destinations. Buses First Bus operates bus routes throughout the Borough and the main bus terminal is located at the harbour near the Gosport Ferry entrance. Bicycles There is an expanding network of cycle ways covering the Borough and more people use their bikes in Gosport than just about anywhere else in Hampshire. The Council maintains the cycle ways and produces a map showing the cycle routes in the Borough.

26

Promy Prom Pasażerski Gosport oferuje wygodne i szybkie połaczenie pomiędzy Gosport i Portsmouth, połączenia z promami kursującymi przez Kanał La Manche oraz łatwy dojazd do stacji kolejowych. Kursuje on codziennie od rana do późnych godzin wieczornych (w zależności od pogody), co 15 min, 364 dni w roku. Podróż trwa ok. 7 min. Pociągi Najbliższy dworzec kolejowy znajduje się w Portsmouth, skąd łatwo i szybko można dojechać do Londynu oraz innych miejsc. Autobusy Transport miejski obsługuje przewoźnik autobusowy ‘First Bus’. Główny dworzec znajduje się w porcie, w pobliżu wejścia na przystań (Gosport Ferry). Rowery Gosport wyposażone jest w doskonale zorganizowaną sieć ścieżek rowerowych. Znajduje się ono w czołówce hrabstwa pod względem ilości osób korzystających z rowerów. Ścieżki utrzymane są w dobrym stanie, opublikowany został również szereg map, na których zaznaczone są wszystkie trasy rowerowe w mieście.

Airports A growing choice of international flights is available from Southampton Airport which is just 30 minutes’ drive away. Easy connections by rail via Portsmouth are also available to London Gatwick and Heathrow Airports and other regional airports such as Bournemouth.

Lotniska Znajdujące się w pobliżu miasta lotnisko Southampton (oddalone ok. 30 min. jazdy samochodem), oferuje coraz więcej połączeń międzynarodowych. Z pobliskiego Portsmouth łatwo również dojechać pociągiem do lotniska Gatwick i Heathrow w Londynie oraz innych lokalnych lotnisk, np. w Bournemouth.

9. Emergencies

9. Nagłe wypadki

Fire, police and medical emergencies You do not have to pay to use the emergency services for fire, police, ambulance or a lifeboat (when someone is in trouble at sea).

Straż pożarna, policja, pogotowie ratunkowe Połączenie ze służbami awaryjnymi takimi jak, straż pożarna, policja, pogotowie ratunkowe lub straż przybrzeżna jest bezpłatne.

Dial 999 (the UK emergency number) or 112 (the international distress number) when: • there is a fire • someone is drowning or in trouble on the water • lives are at risk or there is serious injury • there is violence • a crime is taking place • you think a criminal is at the scene or nearby You will need enough spoken English to tell them the service you need, your name and location, the telephone number you are calling from, the location

Na nr 999 (brytyjski numer alarmowy) lub 112 (międzynarodowy numer alarmowy) należy dzwonić, gdy: • istnieje zagrożenie pożarowe • istnieje zagrożenie utonięcia lub utraty zdrowia na wodach (przybrzeżnych, śródlądowych, morskich) • istnieje zagrożenie utraty życia lub poniesienia uszczerbku na zdrowiu • ma miejsce przemoc • ma miejsce przestępstwo • w pobliżu znajduje się przestępca Język angielski wystarczy znać na tyle, aby być w stanie 27

of the emergency and what is happening . You may be asked to stay on the line while the emergency services are on their way to you. More information about police services and laws are in a new guide available in English and Polish on the following website: http://www.hampshire.police.uk/ Internet/advice/A+guide+to+livin g+and+working+in+Hampshire+ and+the+Isle+of+Wight.htm

poinformować z kim chcemy się połączyć, podać swoje imię i nazwisko oraz miejsce, w którym się obecnie znajdujemy. Możemy zostać poproszeni o nie rozłączanie się aż do momentu, gdy przybędzie pomoc. Więcej informacji na temat policji i prawa, znajdą Państwo w nowo opublikowanym poradniku dostępnym w obu językach, angielskim i polskim, na poniższej stronie internetowej: http://www.hampshire.police.uk/ Internet/advice/A+guide+to+living +and+working+in+Hampshire+an d+the+Isle+of+Wight.htm

28

10. Health Services

10. Służba zdrowia

Public healthcare is provided in the UK by the National Health Service (NHS). You may be entitled to free or reduced cost treatment on the NHS.

Państwowa służba zdrowia w Wielkiej Brytanii to NHS. W zależności od okoliczności, leczenie może być bezpłatne lub częściowo refundowane.

Health advice and information are provided by NHS Direct. Telephone 0845 4647 and ask for an interpreter or visit www.nhsdirect.nhs.uk to find information provided in other languages.

Szczegółowych informacji i porad udziela NHS Direct pod numerem tel. 0845 4647 (można zwrócić się z prośbą o tłumacza). Na stronie www.nhsdirect.nhs.uk, znajdują się informacje w różnych językach obcych.

Finding a doctor In the UK you and all members of your family living here should register with a local doctor called

Wybór lekarza Każda osoba, oraz członkowie jej rodziny przebywający w WB, powinni zarejestrować się u

a general practitioner (GP) at a nearby medical office called a surgery. You must be registered before you can see a doctor. You can find your nearest surgery by looking in the Yellow Pages phone book under doctors for numbers and addresses of local surgeries or you can find a local list by visiting www.nhsdirect.nhs.uk and searching under Gosport. Registration with a surgery and NHS treatment is free of charge but you may have to pay medical prescriptions. If you need to see a doctor at night or at weekends, telephone the surgery. There will be a recorded message telling you how to contact a doctor. If the situation is serious, you can contact the emergency number 999 or you can go to Accident and Emergency (A&E) at the nearest hospital. The nearest A&E is at Queen Alexandra Hospital on Southwick Hill Telephone number is 023 9228 6000. Dentists and Opticians You can find a list of dentists who accept NHS patients at www.nhs.uk or calling NHS Direct on 0845 4647. Cost of dental treatment varies so ask

lekarza rodzinnego w miejscowej przychodni. Rejestracja jest niezbędna, aby umówić się na wizytę. Najbliższą przychodnię znaleźć można w branżowym wykazie firm i instytucji, tzw. Yellow Pages. Można również wejść na stronę www.nhsdirect. nhs.uk i wpisać hasło Gosport, a następnie przychodnia (‘surgery’). Rejestracja w przychodni oraz leczenie są bezpłatne, natomiast za realizację recepty z reguły pobierana jest opłata. W nagłych wypadkach, tj. w nocy lub weekendy, należy dzwonić na numer przychodni. Na sekretarce automatycznej znajduje się nagrana wiadomość, która nas poinformuje, jak skontaktować sięz lekarzem. Jeśli sytuacja jest bardzo poważna, należy zadzwonić na numer 999 lub pojechać na ostry dyżur do najbliższego szpitala. W Gosport znajduje się on (Queen Alexandra Hospital) przy ul. Southwick Hill Road, Cosham. Nr tel. 023 9228 6000. Dentysta i Okulista Listę dentystów, którzy przyjmują pacjentów NHS można znaleźć na stronie internetowej: www.nhs.uk lub dzwoniąc na numer NHS Direct 0845 4647. Koszty leczenia są zróżnicowane, 29

the dentist what your treatment will cost.

warto jest więc wcześniej zapoznać się z cennikiem.

Opticians can test your eyesight and prescribe spectacles or contact lenses but you will have to pay for them. You may be eligible for treatment at a reduced cost. You can find a list of local opticians in the Yellow Pages phone book.

Badanie wzroku przez okulistę oraz przepisanie okularów jest płatne. W niektórych sytuacjach, usługa ta może być częściowo refundowana. Listę okulistów można znaleźć w Yellow Pages.

11. Staying Safe Law enforcement in Gosport is provided by the Hampshire Constabulary. The Gosport Police Station is located in the Town Centre on South Cross Street and the enquiry office is open daily from 8 am to 10 pm. The number is 023 9258 4666. Each area has a Safer Neighbourhood Team of officers to offer you help and advice. They are eager to know of any policing issues in your area so that they can work with residents to make sure it is a safe place to live. Contact 0845 045 4545 and ask to speak to an officer from Safer Neighbourhood team where you live. Reporting a crime Dial the Emergency number 999 and ask for the police only if there is a crime is being committed or has just occurred. 30

11. Bezpieczeństwo Organem egzekwowania prawa w Gosport jest Policja Hampshire. Posterunek policji znajduje się w centrum miasta, przy ul. South Cross Street. Komisariat czynny jest codziennie od godz. 8.00 do 22.00. Nr tel. 023 9258 4666. Każda dzielnica posiada swój patrol policyjny złożony z grupy policjantów, którego zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa oraz udzielanie pomocy i porad jej mieszkańcom. Będą oni wdzięczni za informowanie ich o wszelkich incydentach zakłócających porządek publiczny. Aby skontaktować się ze swoim dzielnicowym, prosimy o kontakt pod numerem tel. 0845 045 4545 Zgłoszenie o popełnionym przestępstwie Osoby będące świadkami przestępstwa, które jest

Dial 0845 0454545 to report a crime that has already occurred and when there is no immediate threat to life or property and the offenders have left the area. You can dial 101 to report non-urgent incidents such as vandalism, broken street lighting, abandoned vehicles and antisocial behaviour. In the UK, people are encouraged to report crimes or suspicious behaviour that might be criminal. You can talk to your local police officers, contact the police station or visit www.crimestoppers-uk.org.

Domestic Abuse Domestic abuse occurs where one family member abuses another either verbally, physically, sexually, emotionally or psychologically. If you do not want to go to the police, there are other

popełniane lub właśnie zostało popełnione, proszone są o natychmiastowy kontakt telefoniczny pod nr 999 W sytuacji, w której nie ma bezpośredniego zagrożenia życia lub mienia, a sprawca zbiegł, należy dzwonić pod numer 0845 0454545. Mniej nagłe wypadki, takie jak: akty wandalizmu, zdemolowane lampy uliczne, porzucone samochody, anty-społeczne zachowanie, można zgłosić pod numerem tel. 101 Mieszkańców Wielkiej Brytanii zachęca się, aby współpracowali z policją, tj. zawiadamiali, że popełniono przestępstwo lub czyjeś zachowanie jest podejrzane. Kontakt z policją można nawiązać odwiedzając miejscowy komisariat, rozmawiając z miejscowymi policjantami. Można również odwiedzić stronę internetową: www.crimestoppers-uk.org. Przemoc domowa Przemoc domowa rozumiana jest jako fizyczne, emocjonalne, psychiczne znęcanie się jednego członka rodziny nad innym(i). Może mieć również miejsce wykorzystywanie seksualne lub agresja słowna. 31

organisations which can help. Women and children can get help by help by phoning the National Domestic Violence Helpline which is open 24 hours on 0808 2000 247. They can refer you to local services and safe houses known as refuges. If you need an interpreter, they will get one. Men can get help by phoning MALE Helpline free on 0808 801 0327. Fareham and Gosport Family Aid is a local charity providing support and short-term accommodation to women and children experiencing domestic abuse. Call them on 01329 285375 for help and advice.

Hate Crime A hate crime is a criminal offence directed against another person or property because of who they are. If you think you are a victim of an incident or crime because of your ethnic, religious or sexual background, or you see such an incident happening, you can contact the police. If it is an emergency, dial 999; otherwise you can contact 0845 045 4545 32

Osoby, które nie chcą informować policji, mogą szukać pomocy w innych miejscach. National Domestic Violence to organizacja, która pomaga kobietom i dzieciom. Ma możliwość znalezienia placówek, które są w stanie udzielić im schronienia. Infolinia czynna jest całą dobę (tel. 0808 2000 247). W razie potrzeby, zatrudniony zostanie tłumacz. Male Helpline – bezpłatna infolinia dla mężczyzn, tel. 0808 801 0327 Fareham and Gosport Family Aid to organizacja charytatywna, oferująca wsparcie i krótkoterminowe schronienie kobietom i dzieciom, które doświadczyły przemocy domowej. Można się z nią skontaktować dzwoniąc pod nr tel. 01329 285375 Prześladowanie i dyskryminacja ‘Hate crime’ polega na prześladowaniu osoby/ nachodzeniu czyjejś własności ze względu na jego/jej pochodzenie. Osoby, które zostały pokrzywdzone na tle rasowym, z powodu wyznawanej wiary, swojej orientacji seksualnej lub też były świadkami takiego incydentu, proszone są o kontakt z policją. Nr tel. 999

and ask to speak to an officer from Safer Neighbourhood team where you live.

12. Getting Involved Arts, Sports and Leisure “Stuff 2 Do” is a guide filled with activities for children and young people aged 5 to 19 years. You can pick up a copy from the Leisure office at the Town Hall or download a copy from the Council’s website on www.gosport.gov. uk and click on Leisure and Cultural Services. This site also provides information about local community and sports facilities. A current list of local events can also be found on the Council’s website on www.gosport.gov.uk/ local-events. Sport Hampshire & Isle of Wight also publishes a directory of sports clubs, activities and coaching courses on its web site www.sporthampshireiow.co.uk or you can obtain information by calling 01962 845178.

w nagłych wypadkach; jeśli sytuacja jest mniej poważna, należy zadzwonić na nr tel. 0845 045 4545 i prosić o rozmowę ze swoim dzielnicowym.

12. Jak spędzać wolny czas Sztuka, zajęcia sportowe, wolny czas Broszurka „Stuff 2 Do” zawiera listę różnych zajęć, w których uczestniczyć mogą dzieci i młodzież w wieku od 5-19 lat. Jej kopie dostępne są w biurze Leisure znajdującym się w Ratuszu oraz na stronie internetowej www.gosport.gov. uk (należy wybrać opcję Leisure and Cultural Services). Na stronie umieszczone również zostały informacje na temat społeczności lokalnej oraz obiektów sportowych. Lista aktualnych wydarzeń kulturalnych i sportowych znajduje się na stronie: www.gosport.gov.uk/local-events. Katalog klubów sportowych, zajęć sportowych oraz klubów trenerskich można znaleźć na stronie Sport Hampshire & Isle of Wight: www.sporthampshireiow. co.uk Informacje można również uzyskać pod numerem tel. 01962 845178. 33

34

13. Your Views

13. Wasze opinie

Please tell us if the information in this guide has been useful and accurate as this will help us improve future versions. You can email us at [email protected] or ring us on 023 9254 5695 with your comments.

Będziemy wdzięczni za wszelkie uwagi i komentarze dotyczące przewodnika. Interesuje nas szczególnie, na ile informacje w nim zawarte okazały się przydatne. Można je wysłać na adres: [email protected], lub zadzwonić na numer tel. 023 9254 5695

Volunteering Volunteering some time to help others can be a great way of meeting new people, getting to know the local community as well as adding to your own skills and knowledge.

Wolontariat Wolontariat, to okazja, żeby pomóc innym, to świetny sposób na poznanie nowych ludzi, miejscowej społeczności, jak również wykorzystanie własnych umiejętności i wiedzy.

To find out about local volunteering opportunities, contact the Gosport Volunteer Centre on 023 9258 8347. The Volunteer Centre is part of Gosport Voluntary Action which is located in Martin Snape House, 96 Pavilion Way, behind Morrison’s supermarket.

Szczegółowych informacji na temat wolontariatu udziela Gosport Volunteer Centre pod numerem tel. 023 9258 8347. Centrum należy do organizacji charytatywnej Gosport Voluntary Action, znajdującej się przy ul. Pavilion Way 96, w budynku Martin Snape House, na tyłach supermarketu Morrison.

Voting Citizens of the UK, the Commonwealth and the Irish Republic ( if resident of the UK) can vote in all public elections. Citizens of EU states who are resident in the UK can vote in all elections except national parliamentary elections, also called general elections. You can register to vote by contacting Electoral Services at Gosport Borough Council on 023 9254 5218 or visiting the Town Hall in the High Street between 9 am and 5 pm on weekdays.

Prawo do głosowania Obywatele Zjednoczonego Królestwa, Brytyjskiej Wspólnoty Narodów oraz Republiki Irlandii, (jeśli są rezydentami Zjednoczonego Królestwa), są uprawnieni do głosowania w wyborach do władz lokalnych. Obywatele UE mogą również brać udział we wszystkich wyborach z wyjątkiem wyborów powszechnych. Aby nabyć prawo do głosowania, należy zarejestrować się na liście wyborców w Urzędzie Gminy Gosport telefonicznie 023 9254 5218 lub osobiście w Ratuszu przy ul. High Street od poniedziałku do piątku w godz. 9.00-17.00.

Contacting Elected Members

Kontakt z Członkami Rady Miejskiej

All elected members have a duty to serve and represent their constituents. Elected members can be local councillors, Members of Parliament (MPs) or Members of the European Parliament (MEPs) You can contact any of your representatives through the website www.writetothem. com or you can get the contact details of all your local councillors from the Council web site at: www.gosport.gov.uk/sections/ democratic-services.

Do obowiązków wszystkich Członków Rady należy troszczenie się o sprawy wyborców oraz ich reprezentowanie. Członkami Rady mogą zostać lokalni radni, posłowie/posłanki do Sejmu (MPs) lub Parlamentu Europejskiego (MEPs). Zapytanie można wysłać pocztą elektroniczną na adres: www. writetothem.com Dane kontaktowe wszystkich członków znajdują się na stronie internetowej Urzędu Gminy: www.gosport.gov.uk/sections/ democratic-services. 35

Gosport Borough Council is committed to equal opportunities for all.

Urząd gminy w Gosport wyznaje zasadę tolerancji i równouprawnienia oraz sprzeciwia się wszelkim formom dyskryminacji.

If you need this document in large print, on tape, in Braille or in other languages, please ask.

Udostępniamy także kopie napisane pismem Braille’a, dużym drukiem, w innych językach lub w formie audio.

Published: September 2008

Opublikowane przez: Wrzesień 2008

Gosport Borough Council Town Hall, High Street Gosport Hampshire PO12 1EB

Gosport Borough Council Town Hall, High Street Gosport Hampshire PO12 1EB

Tel: (023) 9254 5695

Tel: (023) 9254 5695