2013
0 Skutecznie i efektywnie wspieramy działania na rzecz środowiska
Działalność Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w 2013 roku Synteza Sprawozdania z działalności Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w 2013 roku
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska 4 i Gospodarki Wodnej
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
WSTĘP Polska posiada najbardziej rozbudowany system funduszy ekologicznych w skali świata. Pozwala on na wspieranie najważniejszych dla kraju przedsięwzięć ekologicznych, bez sięgania do środków budżetu państwa, gdzie zawsze jest znacznie mniej pieniędzy niż pilnych potrzeb. W tym systemie kluczową rolę pełni Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który w minionych 24 latach wydatkował kwotę ponad 52 mld zł na wspieranie działań w ochronie środowiska. Miniony rok był pod tym względem rekordowy, gdyż wydatki sięgnęły najwyższego poziomu w historii, tj. blisko 5,6 mld zł. Istotny wydaje się również fakt, iż był to jednocześnie pierwszy rok wdrażania nowej strategii Narodowego Funduszu, która określa priorytety jego działalności i przedstawia zadania do wykonania w perspektywie do 2020 roku. Efekty wsparcia finansowego Narodowego Funduszu widoczne są w wielu regionach Polski. W 2013 r. Fundusz dofinansował m.in. budowę 1 600 przydomowych oczyszczalni ścieków oraz modernizację 6 stopni wodnych Górnej Wisły, przyczyniając się do zwiększenia ochrony przeciwpowodziowej 1,5 mln osób. Prawie 21 tys. osób zakupiło i zamontowało kolektory słoneczne, które wytworzą 60 tys. MWh „zielonej” energii rocznie. Środki Narodowego Funduszu umożliwiły rozpoczęcie realizacji projektów gospodarki odpadami, które w przyszłości umożliwią termiczne przekształcenie 1 mln ton odpadów rocznie i objęcie systemem zagospodarowania odpadów 3,4 mln osób.
PRIORYTETY DZIAŁALNOŚCI Działalność Narodowego Funduszu w 2013 r. ukierunkowana była na wspieranie przedsięwzięć realizowanych w ramach priorytetów działalności wskazanych w „Strategii działania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Struktura wypłat na finansowanie ochrony środowiska Wodnej na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku”. Priorytety Narodowego Funduszu Pozostałe 21% dotyczą: ochrony wód i zrównoważonego gospodarowania zasobami wodnymi, Ochrona wód i zrównoważone racjonalnego gospodarowania odpadami Racjonalne gospodarowanie gospodarowanie i ochrony powierzchni ziemi, ochrony zasobami odpadami atmosfery oraz ochrony różnorodności wodnymi i ochrona 44% powierzchni biologicznej i funkcji ekosystemów. Ponadto ziemi Narodowy Fundusz realizuje projekty 13% horyzontalne, takie jak wsparcie edukacji Ochrona atmosfery ekologicznej, ekoinnowacji, prac naukowo22% badawczych oraz zasobooszczędnej i niskoemisyjnej gospodarki. Narodowy Fundusz, finansując ochronę środowiska i gospodarkę wodną w 2013 r., kierował się zasadą prowadzenia gospodarki finansowej w sposób zapewniający pełne 1 1
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wykorzystanie środków europejskich niepodlegających zwrotowi, przeznaczonych na ochronę środowiska i gospodarkę wodną.
OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI WODNYMI W 2013 roku na realizację działań związanych z ochroną i zrównoważonym gospodarowaniem zasobami wodnymi Narodowy Fundusz wypłacił beneficjentom 2 452 mln zł, z tego ze środków pochodzących z Unii Europejskiej 1 906 mln zł i 546 mln ze środków własnych. Na dofinansowanie przedsięwzięć z zakresu ochrony wód obejmujących, przede wszystkim, uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej Narodowy Fundusz wydatkował 1 803 mln zł. Beneficjenci dofinansowania, wybudowali 2 386 podłączeń do zbiorczego systemu kanalizacji, objęli 43 tys. osób systemem odbioru ścieków oraz umożliwili oczyszczanie ścieków pochodzących od prawie 2 mln osób (RLM). Zakończono i rozliczono budowę 2 oraz modernizację 10 oczyszczalni ścieków. Ponadto Narodowy Fundusz wspierał budowę indywidualnych systemów oczyszczania ścieków na obszarach nieobjętych zasięgiem aglomeracji, wyznaczanych dla potrzeb Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (m.in. beneficjenci wybudowali 423 przydomowe oczyszczalnie ścieków oraz zawarli umowy na budowę kolejnych 1 600 obiektów). Równolegle Narodowy Fundusz prowadził działania w zakresie gospodarki wodnej, skierowane głównie na racjonalizację gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych. Na ten cel Fundusz wydatkował w 2013 roku 649 mln zł. Działania te mają na celu uniknięcie deficytu wody oraz zabezpieczenie przed skutkami powodzi. Dzięki wsparciu Narodowego Funduszu regionalne zarządy gospodarki wodnej oraz wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych objęły bezpośrednią ochroną przeciwpowodziową 1 518 tys. osób oraz 118 tys. ha gruntów. Ponadto kontynuowały one budowę dużych inwestycji hydrotechnicznych, w tym: budowę zbiornika wodnego Świnna Poręba oraz budowę stopnia wodnego Malczyce na Odrze. W 2013 r. Narodowy Fundusz podpisał umowę na budowę zbiornika Racibórz Dolny (suchego polderu), którego głównym celem jest ochrona przeciwpowodziowa obszaru od Raciborza do Wrocławia, 1 2
Zintegrowana gospodarka wodno ściekowa w dorzeczu Parsęty: - odbiór ścieków od 30,5 tys. mieszkańców, - budowa 959 km sieci kanalizacji sanitarnej, - budowa 557 km sieci wodociągowej, - 2 oczyszczalnie ścieków, - dofinansowanie FS 483 mln zł, - dofinansowanie POIiŚ 259 mln zł. Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków w Warszawie - zakończono modernizację i rozbudowę oczyszczalni ścieków „Czajka”: - oczyszczenie ścieków pochodzących od 1,9 mln osób (RLM), 3 - oczyszczenie 435 tys. m ścieków na dobę, - modernizacja 51 km kanalizacji sanitarnej, - 10-krotne zmniejszenie ilości produkowanych odpadów (do 20 tys. ton/rok), - 10 m pod dnem Wisły wybudowano łącznik doprowadzający ścieki z lewobrzeżnej Warszawy, - dofinansowanie FS 771 mln zł, - dofinansowanie NFOŚiGW 466 mln zł, - dofinansowanie POIiŚ 328 mln zł. Modernizacja stopni wodnych na drodze wodnej Górnej Wisły: - 6 stopni wodnych pomiędzy Oświęcimiem a Krakowem, - 1,5 mln osób objętych bezpośrednią ochroną przeciwpowodziową, - ochrona 118 tys. ha gruntów, - dofinansowanie NFOŚiGW 21 mln zł. Kontynuowano budowę zbiornika wodnego Świnna Poręba, której celem jest: - ochrona przeciwpowodziowa doliny rzeki Skawy poniżej zapory (m.in. Wadowic) i doliny rzeki Wisły (m.in. Krakowa), - ochrona przed skutkami suszy, - produkcja „zielonej” energii elektrycznej w ilości 14,8 GWh rocznie. W 2013 roku NFOŚiGW wypłacił 240 mln zł (ogółem w latach 2011-2013 – 553 mln zł). - planowane zakończenie inwestycji przewidziane jest na 2015 rok.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej a więc zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia katastrofalnej powodzi, takiej jak w 1997 roku. W wyniku realizacji tej inwestycji 1,3 mln osób i 59 tys. ha gruntów zostanie objętych ochroną przeciwpowodziową. Umowa przewiduje wsparcie projektu kwotą 370 mln zł.
RACJONALNE GOSPODAROWANIE ODPADAMI I OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI W ramach tego priorytetu realizowane były przedsięwzięcia dotyczące stopniowego przechodzenia z systemu gospodarowania odpadami, polegającego na składowaniu odpadów, na system wspierający ponowne wykorzystanie, odzysk surowców oraz ich unieszkodliwienie (w tym ich wykorzystanie energetyczne). Na ten cel w 2013 roku Narodowy Fundusz wydatkował 715 mln zł, w tym ze środków pochodzących z Unii Europejskiej 323 mln zł. Narodowy Fundusz wspiera działania na rzecz zwiększenia możliwości energetycznego wykorzystania odpadów poprzez termiczne ich przekształcanie. W 2013 r. Fundusz kontynuował finansowanie sześciu projektów budowy zakładów termicznego przekształcania odpadów o docelowej mocy przerobowej 1 mln ton/rok. Realizowane projekty obejmują swoim zasięgiem miasta Kraków i Poznań, obszary metropolitalne: szczeciński i bydgosko-toruński, aglomerację białostocką i subregion koniński. Zrealizowanie tych projektów pozwoli na objęcie systemem zagospodarowania odpadów 3,4 mln osób, tj. prawie 9% ludności Polski i dofinansowywane jest ze środków Narodowego Funduszu kwotą przekraczającą 1 mld zł. W ramach systemu zagospodarowania pojazdów wycofanych z eksploatacji, Narodowy Fundusz dofinansował kwotą 140 mln zł przyjęcie 327 tys. takich pojazdów. Zostały one następnie, zgodnie z zasadami gospodarowania odpadami, poddane procesowi demontażu, a powstałe odpady odzyskowi i recyklingowi. Narodowy Fundusz sfinansował także zbiórkę i przekazanie przez samorządy 4 tys. porzuconych pojazdów do stacji demontażu. Narodowy Fundusz kontynuował współpracę z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej przy unieszkodliwieniu lub zabezpieczeniu odpadów niebezpiecznych. Efektem tej współpracy było unieszkodliwienie w 2013 r. 41 tys. ton odpadów zawierających azbest.
2 3
Podpisano umowę z Hutą Cynku "Miasteczko Śląskie” na rozbudowę instalacji odzysku odpadów cynkowych o dodatkowe trzy kolumny redestylacyjne: - odpady niebezpieczne poddane odzyskowi 9 tys. Mg/rok, - ograniczenie masy składowanych odpadów 4,2 tys. Mg/rok, - dofinansowanie NFOŚiGW 41 mln zł. Podpisano umowę z Miejskim Przedsiębiorstwem Oczyszczania Sp. z o.o. w Krakowie na wdrożenie systemu segregacji odpadów z zastosowaniem separatorów w instalacji do mechaniczno - biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych: - ograniczenie masy składowanych odpadów 19,2 tys. Mg/rok, - dofinansowanie NFOŚiGW 28,6 mln zł. Podpisano umowę z Częstochowskim Przedsiębiorstwem Komunalnym na rozbudowę Zakładu Zagospodarowania Odpadów dla Subregionu Północnego Województwa Śląskiego: - ograniczenie masy składowanych odpadów 12 tys. Mg/rok, - stabilizacja biologiczna odpadów ulegających biodegradacji 20 tys. Mg/rok, - dofinansowanie NFOŚiGW 20 mln zł. Podpisano umowę z Przedsiębiorstwem Higieny Komunalnej Trans-Formers Wrocław na budowę instalacji mechaniczno - biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych: - ograniczenie masy składowanych odpadów 36 tys. Mg/rok, - dofinansowanie NFOŚiGW 17 mln zł.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej W 2013 roku intensyfikacji uległa działalność Funduszu w związku z dofinansowaniem mechniczno-biologicznego przetwarzania odpadów. Beneficjenci zawarli umowy, które w przyszłości spowodują ograniczenie masy składowanych odpadów o 137 tys. ton. Ponadto Narodowy Fundusz podjął decyzje o dofinansowaniu budowy, rozbudowy lub modernizacji instalacji produkcji paliw alternatywnych z odpadów, w wyniku których 130 tys. ton odpadów nie będzie składowanych. W 2013 roku zakończone zostały przedsięwzięcia ukierunkowane na budowę sortowni, pozwalające na ograniczenie masy składowanych odpadów o 20 tys. ton. W 2013 r. realizowane były również działania dotyczące rekultywacji i rewitalizacji terenów zdegradowanych działalnością przemysłową, gospodarczą, wojskową oraz na skutek zjawisk naturalnych. W wyniku podejmowanych interwencji beneficjenci zrekultywowali 55 ha składowisk odpadów komunalnych i podpisali umowy na realizację rekultywacji kolejnych 12 ha. W zakresie działań ukierunkowanych na poznanie budowy geologicznej kraju oraz gospodarki zasobami złóż kopalin i wód podziemnych Narodowy Fundusz finansował m.in. zadania Państwowej Służby Hydrogeologicznej oraz realizację Systemu Osłony Przeciwosuwiskowej. Beneficjenci dofinansowania prowadzili rozpoznanie występowania złóż kopalin o znaczeniu strategicznym, w tym perspektywicznych stref dla występowania złóż węglowodorów niekonwencjonalnych, w tym gazu z łupków w Polsce. Ponadto wspierane były badania wpływu procesu poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania tych złóż na środowisko. Uzupełnieniem prowadzonych przedsięwzięć inwestycyjnych były działania edukacyjne, realizowane poprzez przeprowadzenie kilkunastu projektów edukacyjnych, dotyczących głównie racjonalnej gospodarki odpadami komunalnymi. Beneficjenci organizowali konkursy, kampanie oraz warsztaty m.in. dla przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego. W ramach odrębnej inicjatywy powstał również cykl 12. odcinków telewizyjnego magazynu ekologicznego „Czysty Biznes", koncentrującego się na informacjach z obszaru gospodarki odpadami i związanymi z nią regulacjami, technologią oraz inwestycjami. Istotny element stanowiła również promocja segregacji odpadów oraz właściwego postępowania z nimi. Szacuje się, że w wyniku realizacji ogólnopolskiej kampanii w tym zakresie nastąpi wzrost świadomości ekologicznej 6,8 mln osób.
4 3
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
OCHRONA ATMOSFERY W ramach tego obszaru tematycznego wspierane były głównie zadania związane z przeciwdziałaniem zmianom klimatu, w tym ze zmniejszeniem emisji gazów cieplarnianych oraz poprawą jakości powietrza. Celem Narodowego Funduszu była realizacja przedsięwzięć związanych ze zwiększeniem efektywności wykorzystania energii, wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii oraz zmniejszeniem emisji zanieczyszczeń do powietrza. Wspierane były działania związane z opracowaniem programów ochrony powietrza oraz audytów energetycznych, stanowiących podstawę do podjęcia przez beneficjentów działań zmierzających do ograniczenia zużycia energii. Na realizację tego priorytetu w 2013 roku Narodowy Fundusz wydatkował 1 227 mln zł, z tego 539 mln pochodzących ze środków Narodowego Funduszu.
Budowa elektrowni biogazowej w Koninie: - umowa podpisana w 2013 r., - ograniczenie lub uniknięcie emisji CO2 o 17 tys. Mg/rok, - zwiększenie produkcji energii cieplnej z biogazu o 45 tys. GJ/rok, - budowa jednostek wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej w skojarzeniu z wykorzystaniem biogazu 2 MWe oraz 2 MWt, - dofinansowanie NFOŚiGW 21 mln zł. Budowa biogazowni rolniczej o mocy 999 kW w miejscowości Działyń: - ograniczenie lub uniknięcie emisji 8 tys. ton/rok dwutlenku węgla, - zwiększenie produkcji energii cieplnej z biogazu o 29 tys. GJ/rok, - budowa jednostek wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej w skojarzeniu z wykorzystaniem biogazu: 1 MWe oraz 1 MWt, - dofinansowanie NFOŚiGW 10 mln zł.
W zakresie ograniczenia emisji dwutlenku węgla do powietrza istotne znaczenie w realizacji postawioPodpisano umowę z Megatem EC Lublin na: budowę kotła o wydajnonych w 2013 r. celów ści parowej 50 t/h do produkcji miało wsparcie proenergii w ramach wysokosprawnej dukcji energii cieplnej kogeneracji: z kolektorów słonecz- ograniczenie lub uniknięcie emisji 16 tys. ton/rok dwutlenku węgla, nych. Oferta skierowana do osób fizycznych i wspólnot mieszprodukcja energii cieplnej kaniowych spotkała się z przychylnym przyjęciem i zaowocowa689 tys. GJ/rok ła zainstalowaniem kolektorów o powierzchni 150 tys. m2. - produkcja energii elektrycznej W ten sposób osiągnięto efekt ekologiczny w postaci ograni55 tys. MWh/rok budowa jednostek wytwarzania czenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery o 23 tys. ton. energii elektrycznej i cieplnej w O skali programu świadczy fakt, iż wsparcie zostało udzielone skojarzeniu : 11 MWe i 30 MWt 20 543 inwestorom, wydatkując 140 mln zł. Ponadto Narodowy - dofinansowanie NFOŚiGW 11 mln zł. Fundusz rozwijał wsparcie udzielane w ramach Systemu Zielonych Inwestycji (GIS)1, wpływając bezpośrednio na poprawę bilansu energetycznego kraju i zmniejszenie kosztów użytkowania budynków publicznych. Zadanie to Narodowy Fundusz realizował poprzez: dofinansowanie termomodernizacji budynków, wsparcie ekologicznego transportu publicznego i systemu energooszczędnego oświetlenia ulicznego, dofinansowanie budowy biogazowni rolniczych, elektrociepłowni i ciepłowni na biomasę oraz podłączeń źródeł odnawialnej energii do systemu przesyłowego. 1
GIS – ang. Green Investment Scheme, System Zielonych Inwestycji. System wsparcia finansowego inwestycji z zakresu ochrony klimatu i redukcji emisji CO2 za pomocą środków uzyskanych przez Polskę w międzynarodowych transakcjach sprzedaży nadwyżek jednostek AAU emisji CO2, przyznanych w systemie ONZ w ramach Protokołu z Kioto. AAU - ang. Assigned Amount Units, pl. jednostka przyznanej emisji; umowna jednostka przyznanych praw do emisji gazów cieplarnianych. 1 AAU = 1 tona ekwiwalentu CO2.
54 5
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej W 2013 r., dzięki udzielonemu wsparciu, termomodernizacji poddano 725 budynków oraz podpisano umowy na termomodernizację kolejnych 590 budynków użyteczności publicznej. W 2013 r. Narodowy Fundusz podpisał także umowy na budowę sieci elektroenergetycznych umożliwiających przyłączenie do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego elektrowni wiatrowych o mocy 334 MW. Ponadto kontynuowana była realizacja budowy elektrowni wiatrowych, o łącznej mocy 24,4 MW i koszcie realizacji przekraczającym 175 mln zł, dofinansowanych środkami Narodowego Funduszu w kwocie 108 mln zł. W celu budowy systemu promującego i wspierającego produkcję biogazu rolniczego i wykorzystanie go do produkcji energii elektrycznej i ciepła Narodowy Fundusz w ramach programu priorytetowego wspiera realizację 15 przedsięwzięć o łącznym budżecie 264 mln zł (w tym dofinansowanie Narodowego Funduszu wynoszące 145 mln zł). W celu wzmocnienia roli odbiorców finalnych w zarządzaniu zużyciem energii, ważne działania dotyczyły modernizacji sektora energetyki w zakresie inteligentnego opomiarowania i inteligentnych sieci energetycznych (ISE). W tym celu, na pilotażowe programy, Narodowy Fundusz udzielił promes dofinansowania dla 12 wnioskodawców. W ramach realizacji programu, mającego na celu likwidację niskiej emisji, pochodzącej z lokalnych kotłowni węglowych i domowych pieców grzewczych, Narodowy Fundusz podpisał 11 umów z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej, które umożliwią likwidację ok. 15 tys. nieefektywnych węglowych źródeł ciepła, co pozwoli na eliminację spalania węgla w ilości ok. 45 tys. ton/rok.
W 2013 r. wypłacone i terminowo rozliczone zostały, zarządzane przez NFOŚiGW, środki uzyskane przez Polskę ze sprzedaży jednostek przyznanej emisji gazów cieplarnianych i innych substancji (AAU) w ramach umów z kontrahentami japońskimi (NEDO i Japonia 2). Przy udziale tych środków zrealizowano przedsięwzięcia z zakresu termomodernizacji budynków użyteczności publicznej o łącznym koszcie przekraczającym 486 mln zł. Podpisano umowę mającą na celu zmniejszenie energochłonności obiektów budowlanych podległych Okręgowemu Inspektoratowi Służby Więziennej w Gdańsku: - ograniczenie lub uniknięcie emisji CO2 o 19 tys. Mg/rok, - zmniejszenie zapotrzebowania na energię cieplną w wysokości 114 tys. GJ/rok, - dofinansowanie NFOŚiGW 60 mln zł.
W zakresie efektywności energetycznej bardzo istotne znaczenie miały projekty służące rozwojowi kogeneracji wysokosprawnej. Wspierając realizację projektów beneficjenci zwiększyli produkcję „zielonej” energii elektrycznej o 34,9 tys. MWh/rok oraz cieplnej o 67,5 tys. GJ/rok. Ponadto w 2013 roku Narodowy Fundusz podpisał umowy na dofinansowanie odnawialnych źródeł energii i obiektów wysokosprawnej kogeneracji Budowa instalacji wysokosprawnej i w ich wyniku planowane jest zwiększenie produkcji energii kogeneracji o mocy 4,6 MW w Delitiselektrycznej o 108 tys. MWh/rok i energii cieplnej o 689,3 tys. GJ/rok. sue Sp. z o.o. w Ciechanowie: - zmniejszenie o 55 tys. GJ/rok zużycia
Zaangażowanie Narodowego Funduszu dotyczyło również uwrażliwienia na kwestie energii społeczeństwa pierwotnej, przeciwdziałania zmianom klimatu, oszczędności energii i poprawy jakości powietrza. W 2013 - zwiększenie o 35 tys. MWh/rok pro- r. dukcji energii elektrycznej, NFOŚiGW dofinansowywał, w tym zakresie, realizację 47 przedsięwzięć edukacyjnych. - modernizacja jednostek wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej badania w wysoW ramach dostosowania i adaptacji kraju do zmian klimatu Narodowy Fundusz dofinansował kosprawnej kogeneracji: 4,6 MWe nad identyfikacją trendów zmian klimatu i zjawisk ekstremalnych, opracowaniem scenariuszy zmian oraz 5,3 MWt, i analizą zagrożeń dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu. - dofinansowanie NFOŚiGW 19 mln zł.
5 6
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I FUNKCJI EKOSYSTEMÓW Podstawowym celem priorytetu jest zahamowanie spadku różnorodności biologicznej oraz zapewnienie właściwego stanu ochrony dla możliwie dużej liczby gatunków oraz siedlisk przyrodniczych. W ramach tego działania realizowane były m.in. projekty związane z kompleksową oceną stanu zasobów przyrodniczych i opracowaniem dokumentów planistycznych, wskazujących sposób wykonywania ochrony najcenniejszych przyrodniczo gatunków i obszarów chronionych. Na ochronę różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów, w 2013 roku, Narodowy Fundusz wydatkował 97 mln zł. Ze względu na rozwój gospodarczy oraz wzmożony ruch turystyczny istotne znaczenie miało ograniczenie presji wywieranej przez człowieka na najcenniejsze tereny chronione, w tym m.in. poprzez odpowiednie ukierunkowanie ruchu turystycznego powiązane Podpisano umowę ze Stowarzyszeniem z modernizacją szlaków turystycznych. Ponadto realizowane Człowiek i Przyroda z Suwałk dotyczącą były działania mające na celu utrzymanie i odtwarzanie natuochrony płazów na obszarach Natura ralnych ekosystemów retencjonujących wodę oraz spowol2000 w północno-wschodniej Polsce: - w ramach współfinansowania LIFE+ nienie spływu powierzchniowego wód (szczególnie na obsza- 12 chronionych gatunków, w tym m.in. rach górskich), jak również łagodzenie wpływu zmian klimatu kumak nizinny i traszka grzebieniasta, na środowisko poprzez przeciwdziałanie zjawiskom klęsko- dofinansowanie NFOŚiGW 7,4 mln zł. wym, dotyczącym siedlisk i gatunków. Podpisano umowę z Rejonowym Zarządem Infrastruktury w Krakowie dotyczącą kompleksowej ochrony nieleśnych siedlisk przyrodniczych na terenach wojskowych w obszarze Natura 2000: - w ramach współfinansowania LIFE+ - ochrona ekosystemu Pustyni Błędowskiej przed zarastaniem na obszarze 288 ha, - dofinansowanie NFOŚiGW 4,7 mln zł.
W 2013 r. wspólnie z 16. parkami narodowymi Narodowy Fundusz umożliwił zakończenie 58. umów związanych z ochroną ekosystemów, zachowaniem bioróżnorodności oraz ochroną zagrożonych gatunków. W ramach realizowanych projektów beneficjenci ograniczyli niekorzystny wpływ gatunków inwazyjnych na rodzimą faunę i florę na powierzchni 16,7 tys. ha, powstrzymali proces wkraczania roślin drzewiastych na przyrodniczo cenne siedliska nieleśne na 1 425 ha, posadzili młode pokolenie drzew w ramach ochrony ekosystemów leśnych na 2 301 ha, oraz w ramach zalesiania gruntów porolnych na 546 ha. Narodowy Fundusz dofinansował także rewaloryzację zabytkowych parków i ogrodów, w tym m.in. parku w Łańcucie. W 2013 r. Narodowy Fundusz dofinansował Uniwersytet Warszawski przy realizacji projektu modernizacji szklarni subtropikalnej dla potrzeb ochrony ex situ gatunków zagrożonych, rzadkich i ginących, objętych Konwencją Waszyngtońską (CITES). Ochrona gatunkowa była realizowana głównie poprzez dofinansowanie działań mających na celu ochronę dziko żyjących populacji rzadkich gatunków zwierząt, wśród których znajdują się zagrożone motyle, np. niepylak apollo, ryby wędrowne, dla których udrażniano korytarze ekologiczne rzek poprzez budowę przepławek, zagrożone płazy np. kumak nizinny i traszka grzebieniasta, gady np. żółw błotny, wiele rzadkich gatunków ptaków, np. wodniczka, głuszec, orlik grubodzioby, sokół wędrowny, jak również wymagające ochrony ssaki np. nietoperz – podkowiec mały, suseł moręgowany, ryś i żubr. 6 7
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej W przypadku zagrożonych gatunków roślin dofinansowano głównie ich ochronę w bankach genów, gdzie możliwe jest wieloletnie przechowywanie nasion, w celu odtworzenia w przyszłości zanikających populacji tych gatunków. Dodatkowo prowadzone przez Narodowy Fundusz promowanie instrumentu LIFE+ przełożyło się w 2013 r. na złożenie przez potencjalnych beneficjentów 64 wniosków o dofinansowanie do Komisji Europejskiej. W efekcie, wnioskowana dla tego roku łączna kwota prawie pięciokrotnie przewyższyła wartość przeznaczonej dla Polski alokacji, wynoszącej 18,4 mln euro. Na współfinansowanie projektów LIFE+, Narodowy Fundusz wydatkował w 2013 r. 46 mln zł.
FINANSE WYPŁATY ŚRODKÓW W 2013 r. Narodowy Fundusz, realizując priorytety wspierania przedsięwzięć ochrony środowiska i gospodarki wodnej, wypłacił najwyższą kwotę środków w 24-letniej historii działalności – ponad 5 571 mln zł, tj. o 826 mln zł więcej niż w 2012 r. Finasowanie ochrony środowiska przez NFOŚiGW (mln zł) 5 571
2013 2012 2011 2010
4 745 3 877 5 530
Na przedsięwzięcia realizowane ze środków europejskich Narodowy Fundusz wydatkował 2 778 mln zł, tj. 50% środków wypłaconych przez Narodowy Fundusz na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej. W strukturze wypłaconych środków kwota finansowania pożyczkowego wzrosła do 1 049 mln zł, tj. o prawie 100% w stosunku do 2012 r., kiedy wypłacono w tej formie 586 mln zł. Dokonane wypłaty pożyczkowe spowodowały, że udział finansowania zwrotnego w strukturze finansowania ochrony środowiska wzrósł do 38% z 26% w 2012 r. Wypłaty dotacji ze środków własnych Narodowego Funduszu wyniosły 1 744 mln zł, tj. o 99 mln zł więcej niż w 2012 r. Kwota ta w ujęciu nominalnym oznacza największą roczną sumę wypłat dotacyjnych uzyskaną przez Narodowy Fundusz w historii jego działalności.
7 8
Według stanu na koniec 2013 r. NFOŚiGW w ramach zawartych umów i podjętych decyzji o dofinansowaniu przedsięwzięć ekologicznych planuje wypłatę w latach kolejnych 5 112 mln zł. Wypłaty te będą następowały w ramach posiadanych środków pieniężnych oraz uzyskiwanych w przyszłości wpływów. W 2013 r. uruchomiony został program pożyczek dla wojewódzkich funduszy „REGION”, w ramach którego, dla uzyskania istotnych dla kraju efektów ekologicznych, NFOŚiGW udzielił wojewódzkim funduszom pożyczek w kwocie 454 mln zł. W ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego do Narodowego Funduszu wpłynęły 442 wnioski, na dofinansowanie kwotą 864 mln zł. Wnioski dotyczyły realizacji projektów związanych z zachowaniem bioróżnorodności, oszczędnością energii i promocją odnawialnych źródeł energii oraz wzmocnienia monitoringu środowiska. Mechanizm obejmuje także wdrażanie 28 projektów predefiniowanych, dla których dofinansowanie wynosi 286 mln zł.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
UMOWY ZAWARTE W 2013 r. zawarto 1 988 umów o dofinansowanie, tj. o 103 więcej niż w 2012 r., na łączną kwotę 5 340 mln zł. Udzielona kwota dofinansowania umożliwi sfinansowanie przedsięwzięć o łącznej wartości kosztorysowej 14 942 mln zł. Kwota podpisanych umów stanowi 36% wartości kosztorysowej przedsięwzięć, to oznacza, że każda złotówka z Narodowego Funduszu generuje wydatkowanie 2 zł ze środków beneficjenta.
WNIOSKI O DOFINANSOWANIE W 2013 r. wpłynęło do Narodowego Funduszu 3 741 wniosków, tj. o 46% więcej niż w 2012 r. Kontynuowane były działania ukierunkowane na podniesienie jakości obsługi wnioskodawców dofinansowania oraz na skrócenie czasu ich obsługi. To zadanie Fundusz realizował poprzez dokonanie zmian procedur, rozwój informatyzacji procesów, konsolidację i uczytelnienie oferty programowej oraz zmiany organizacyjne. Średni czas rozpatrywania wniosków o płatność środków POIiŚ obsługiwanych przez Narodowy Fundusz, dla wniosków złożonych i rozpatrzonych w 2013 r., wyniósł 36 dni kalendarzowych, przy 40 dniach w 2012 r.
PRZYCHODY Z TYTUŁU OPŁAT i KAR ŚRODOWISKOWYCH W 2013 r. Narodowy Fundusz zanotował, w porównaniu do 2012 r., spadek przychodów z opłat i kar środowiskowych 880 2013 sięgający prawie 1 mld zł (z 1 813 mln zł do 880 mln zł). Sytuacja ta jest niezależ2012 1 813 na od Narodowego Funduszu i wynika 2011 2 046 głównie ze zmiany przepisów prawa w zakresie opłat za korzystanie ze śro2010 2 042 dowiska, które przesunęły na 2014 r. termin wniesienia opłat dotyczących 2013 r. Dodatkowo znacząco niższe przychody (o około 420 mln zł mniej niż w 2012 r.) uzyskał Narodowy Fundusz z tytułu opłat zastępczych i kar wynikających z prawa energetycznego. Niższa ich wartość stanowi rezultat pełniejszego wypełnienia przez przedsiębiorstwa energetyczne obowiązku przedstawienia potwierdzenia produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Przychody z opłat i kar środowiskowych (mln zł)
CERTYFIKACJA WYDATKÓW PROGRAMU OPERACYJNEGO INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO Certyfikacja wydatków POIiŚ (mln zł) 2 560
2013 2012
1 545
2011 2010
1 333 980
8 9
Narodowy Fundusz w 2013 r. prowadził czynności związane z certyfikacją, tj. potwierdzeniem kwalifikowalności poczynionych przez beneficjentów POIiŚ wydatków, związanych z realizacją projektów współfinansowanych ze środków europejskich. W 2013 r. certyfikacją objęto kwotę 2 560 mln zł, tj. 107% wielko-
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ści planowanej. Poziom certyfikacji wydatków POIiŚ w 2013 r. był najwyższy w historii działalności Narodowego Funduszu i wzrósł, w porównaniu do 2012 r., o 1 015 mln zł. W ramach weryfikacji prawidłowości poniesionych przez beneficjentów wydatków, kontrolą w miejscu realizacji objęto 60 projektów o łącznej wartości ponad 12 mld zł.
REALIZACJA STRATEGII Narodowy Fundusz w 2013 r. rozpoczął wdrażanie „Wspólnej Strategii działania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 r.” oraz „Strategii działania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku”. Rok 2013 był pierwszym rokiem pracy, powołanego w wyniku konkursu, Zarządu Narodowego Funduszu. Działania we wdrażaniu Strategii Narodowego Funduszu w 2013 r. koncentrowały się na przeglądzie i konsolidacji programów priorytetowych, rozszerzeniu zakresu elektronicznej obsługi beneficjentów, poprawie komunikacji z beneficjentami, poprawie sprawności organizacyjnej oraz opracowaniu jednolitego systemu pomiaru i ewidencji efektów ekologicznych. W toku realizacji Strategii Narodowego Funduszu, Zarząd przyjął strategie cząstkowe: Strategię Zarządzania Personelem, Strategię Komunikacji, Strategię Edukacji Ekologicznej, Strategię Informatyzacji oraz Strategię Kapitałową, pozwalające na uszczegółowienie planowanych działań, celów i priorytetów. W celu poprawy czytelności oferty finansowej Narodowego Funduszu skonsolidowano ofertę programową. Liczba programów priorytetowych została zmniejszona z 38 do 20. W 2013 r. dokonano samooceny instytucji zgodnej z Modelem Doskonałości EFQM (European Foundation for Quality Management). Wyniki tej analizy posłużyły do rozpoczęcia prac nad doskonaleniem i informatyzacją procesów, poprawą zarządzania organizacją oraz rozwojem komunikacji zewnętrznej i wewnętrznej. Opracowane zostały również „Zasady i warunki udostępniania środków Narodowego Funduszu dla wojewódzkich funduszy oraz wspólnego finansowania przedsięwzięć o charakterze ponadregionalnym i międzyregionalnym”, które stanowią podstawę przekazywania środków Narodowego Funduszu wojewódzkim funduszom (akceptacja po ostatecznym określeniu systemu zarządzania Programem Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko 2014-2020). W 2013 r. trwały prace nad uruchomieniem Cyfrowej Platformy Współpracy i Wymiany Informacji, która stanowi narzędzie do bezpośredniej wymiany informacji w systemie funduszy, umożliwiając m.in. uzgadnianie i opiniowanie programów priorytetowych. Uruchomiono Generator Wniosków o Dofinansowanie ze środków krajowych, będący częścią rozwoju cyfrowej obsługi beneficjentów. W 2013 r. Narodowy Fundusz zawarł porozumienie z wojewódzkimi funduszami, powierzając im realizację kontroli nad wykorzystaniem przez beneficjentów środków pochodzących z umów sprzedaży jednostek przyznanej emisji gazów cieplarnianych i innych substancji (AAU). 10 9
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Uzgodniono także wspólne dla wszystkich funduszy metodyki liczenia głównych efektów ekologicznych, określonych w ramach Wspólnej Strategii. Działanie to w dalszej perspektywie umożliwi spójne raportowanie uzyskiwanych przez system funduszy efektów ekologicznych. Narodowy Fundusz kontynuował prace nad analizami efektywności kosztowej dofinansowania. W kluczowych programach wprowadzono minimalne wymagania dotyczące poziomu efektywności kosztowej przedsięwzięć.
PRACOWNICY W 2013 r. średnioroczne zatrudnienie w Narodowym Funduszu wyniosło 532 etaty przeliczeniowe i utrzymało się na poziomie z 2012 r. W strukturze zatrudnienia dominującą pozycję zajmują stanowiska związane z obsługą przedsięwzięć ekologicznych. Prowadzona w 2013 r. działalność szkoleniowa objęła 85% ogółu zatrudnionych pracowników i była realizowana w zakresie 174. tematów szkoleniowych. Z najistotniejszych należy wymienić zorganizowane przez Narodowy Fundusz szkolenia grupowe z zarządzania projektami, zgodnie z przyjętymi metodykami. Rozwijanie szkoleń i zachowanie odpowiedniej struktury kompetencyjnej pracowników ma na celu dobre przygotowanie organizacji do wdrażania nowej perspektywy unijnej, wzrostu wydajności i jakości pracy przy wykonywaniu bieżących działań oraz budowaniu organizacji opartej na wiedzy i doświadczeniu.
PODSUMOWANIE Rok 2013 był dobrym okresem dla Narodowego Funduszu, który poczynił znaczne postępy w realizacji przedsięwzięć zarówno krajowych, jak i unijnych, wydatkował rekordowe kwoty na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej, obsłużył większą o 46% liczbę wniosków o dofinansowanie (w porównaniu do roku poprzedniego – przy takim samym poziomie zatrudnienia), osiągnął rekordowy poziom certyfikacji wydatków oraz z sukcesem wdrażał zapisy Strategii. W nadchodzących latach Narodowy Fundusz staje przed wyzwaniami związanymi z przygotowaniem systemu instytucjonalnego do wdrażania pomocy finansowej pochodzącej z Unii Europejskiej na lata 20142020. Fundusz będzie podejmował inicjatywy w zakresie budowy komplementarnej do unijnej - oferty programowej, przygotowywał odpowiednie instrumenty finansowe oraz dalej aktywnie uczestniczył w pracach nad skutecznym i efektywnym wykorzystaniem środków unijnych. Organizacja będzie także dalej rozwijała swoje zasoby wiedzy i doświadczenia, aby wzmocnić swoją rolę jako centrum kompetencji dla beneficjentów i wnioskodawców. Strategicznym celem pozostaje dalsze podnoszenie jakości i sprawności działania Narodowego Funduszu w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu. 11 10
