Nominacje do w 2013 roku Jury Nagrody KLIO po rozpatrzeniu zgłoszonych 165 propozycji książek wydanych w latach 2012–2013 postanowiło nominować do Nagrody KLIO sezonu 2013 następujących autorów, książki i wydawców:

KATEGORIA AUTORSKA: Stanisław Jaczyński Ocaleni od zagłady. Losy oficerów polskich ocalałych z masakry katyńskiej (BELLONA)

Autor, jeden z najwybitniejszych polskich badaczy

zbrodni katyńskiej, próbuje w swej monografii ustalić przyczyny wyłączenia części polskich jeńców z transportów śmierci i skierowania ich do innych obozów, co pozwoliło tej grupie uniknąć śmierci i doczekać amnestii po zawarciu układu Sikorski – Majski. Kryteria, jakimi kierowały się władze ZSRR, nie są w pełni jasne. Wiadomo, że decyzja Stalina co do wymordowania jeńców nie zapadła od razu, trwają polemiki co do celów, jakie chciał osiągnąć, i terminu, jaki wybrał. Jeszcze mniej jasne są powody ocalenia kilkuset osób. Wiadomo, że byli wśród nich konfidenci, osoby sympatyzujące z ideologią komunistyczną, jeńcy, o których upomniały się państwa trzecie. Rok wydania: 2012, EAN 9788311124783, 352 strony, format 145x205 mm, oprawa twarda

Nominacje do KLIO 2013

1

Waldemar Łazuga Kalkulować… Polacy na szczytach c.k. monarchii (Zysk i S-KA Wydawnictwo) Historia karier politycznych Polaków pod austriackim zaborem jest częścią historii Austrii i Austro-Węgier oraz częścią historii Polski. Jest to jednocześnie historia niespecjalnie nadająca się na dydaktyczną, patriotyczną ani żadną inną legendę. Większość bohaterów tego dramatu, jeśli nawet miała w życiorysie powstańczy epizod, to romantyzmu się wyrzekła. Niektórzy zwalczali go przez całe życie. Budowali coś w rodzaju alternatywnego patriotyzmu w warunkach braku własnego państwa. Niektórzy uchodzili za antybohaterów. Obrazoburcze teorie łączyli z zadziwiająco nieraz skuteczną praktyką polityczną. Oswajali się z zaborcą, robili kariery polityczne i wykorzystywali instytucje liberalizującego się państwa Habsburgów lepiej niż przedstawiciele kilku innych narodowości. W monarchii odgrywali istotną rolę i odcisnęli wyraźne piętno na jej kulturze politycznej. Na szczyty wspięło się nie dwóch, nie trzech z nich, lecz kilkudziesięciu. Rok wydania: 2013, EAN 9788377850886, liczba stron 460, format 165x220 mm, oprawa twarda

Agnieszka Jaczyńska Sonderlaboratorium SS. Zamojszczyzna – „pierwszy obszar osiedleńczy w Generalnym Gubernatorstwie” 1942–1943. (Instytut Pamięci Narodowej – Oddział w Lublinie) Prezentowany album jest publikacją popularnonaukową opowiadającą nie tylko o przygotowaniu, przebiegu, charakterze Aktion Zamosc, ale i o nieplanowanych przez okupanta zjawiskach, które ona wywołała: organizowaniu pomocy dla wysiedlanej ludności Zamojszczyzny, podjęciu cywilnego i zbrojnego oporu w obronie Zamojszczyzny przez struktury Polskiego Państwa Podziemnego, jak też o powojennych próbach osądzenia zbrodni niemieckich na Zamojszczyźnie podjętych przez międzynarodowe i polskie sądownictwo. Integralną częścią tego obrazu jest los niemieckich osadników sprowadzonych na Zamojszczyznę w ramach budowania „bastionu niemieckości”.

Rok wydania: 2012, EAN 9788376293837, format 230x330 mm, liczba stron 480, oprawa twarda

Nominacje do KLIO 2013

2

KATEGORIA MONOGRAFII NAUKOWYCH: Marta Cobel-Tokarska Bezludna wyspa, nora, grób. Wojenne kryjówki Żydów w okupowanej Polsce (Instytut Pamięci Narodowej) Dni, miesiące, lata w ukryciu – w leśnej ziemiance, szopie, na strychu. W podziemnym bunkrze. W korytarzach zrujnowanego miasta. W piwnicy. W stodole. Nieopisanie długie minuty i godziny za szafą, za podwójną ścianą pokoju, wśród zarośli, w kartoflisku. Niewiele wiemy o miejscach, w których skazani na śmierć Żydzi próbowali w czasie Zagłady ocalić życie. Ukrywający się i ukrywani znaleźli się nagle w przestrzeni ograniczonej pod względem fizycznym, społecznym i symbolicznym. Autorka podejmuje próbę opisu tego podziemnego, tajemniczego świata, gdzie sekretne życie prowadziły wbrew wszelkiemu prawdopodobieństwu tysiące osób. Opowiada o zawieszonych między istnieniem a nieistnieniem miejscach, jakich w okupowanym kraju były tysiące. O bezdomnej i odartej ze wszystkich dóbr samotności, ale i o nadziei, że nawet nie mając nic, można choćby przez chwilę kierować swoim losem. Rok wydania: 2012, EAN 9788376293547, liczba stron 304, format 160x225 mm, oprawa twarda

Mariusz Wołos O Piłsudskim, Dmowskim i zamachu majowym. Dyplomacja sowiecka wobec Polski w okresie kryzysu politycznego 1925–1926 (Wydawnictwo Literackie) Zamach majowy w świetle odtajnionych materiałów sowieckich! Sytuacja w Warszawie jest napięta. W ciągu roku władzę przejmuje siedem kolejnych rządów, dochodzi do kilku kryzysów gabinetowych, kraj boryka się z coraz większymi problemami gospodarczymi, rośnie polityczna aktywność Piłsudskiego. Wszystkiemu bacznie przygląda się Kreml… Osiemdziesiąt siedem lat po przejęciu władzy przez Józefa Piłsudskiego, Mariusz Wołos ujawnia prawdę, którą do niedawna skrywały teczki sowieckiego archiwum. Skąd Moskwa czerpała potrzebne informacje? Jakie były plany Kremla w związku z nasilającym się kryzysem politycznym w Polsce? Jaką rolę odegrała dyplomacja sowiecka? To publikacja rzucająca nowe światło na wydarzenia historyczne, za którymi kryje się wiele dotychczas nieznanych faktów. Wołos, jako pierwszy, spojrzał na historię II RP oczami Sowietów, utrzymując swą opowieść w żywym, reportażowym stylu. Rok wydania: 2013, EAN 9788308050828, liczba stron 464, format 165x240 mm, oprawa twarda Nominacje do KLIO 2013

3

Patryk Pleskot Kłopotliwa panna „S”. Postawy polityczne Zachodu wobec „Solidarności” na tle stosunków z PRL (1980–1989) (Instytut Pamięci Narodowej) Po powstaniu Solidarności tzw. „sprawa polska” stała się jednym z podstawowych tematów międzynarodowego dyskursu politycznego poświęconego relacjom Wschód – Zachód. PRL, wraz z Afganistanem, rejonem Bliskiego Wschodu oraz niektórymi państwami Ameryki Południowej, postrzegano jako potencjalny punkt zapalny i przyczynę niepokojów geopolitycznych. Solidarność fascynowała, ciekawiła, ale też budziła obawy. Nie ulega wątpliwości, że żadne zachodnie państwo nie było gotowe bronić polskiej opozycji kosztem własnych interesów w całokształcie stosunków międzynarodowych. Aż do końca 1989 r. zdawano sobie sprawę, że Polska leży w radzieckiej strefie wpływów, i nie zamierzano tego wpływu negować (chociaż próbowano go osłabić). Poparcie zachodnich społeczeństw dla Solidarności, wyrażane od sierpnia 1980 r., a następnie sprzeciw opinii publicznej wobec antydemokratycznych posunięć gen. Jaruzelskiego, widoczny w większości krajów Zachodu, wymuszały jednak na elitach władzy przyjmowanie postawy krytycznej względem PRL i życzliwej dla Solidarności, ale przede wszystkim w wymiarze retoryczno-symbolicznym i finansowym. Mimo tego ograniczonego poparcia dla opozycji Solidarność można uznać za główną kartę przetargową w relacjach zachodniej dyplomacji z władzami polskimi. Rok wydania: 2012, EAN 9788376294278, liczba stron 878, format 170x245 mm, oprawa twarda

Nominacje do KLIO 2013

4

KATEGORIA EDYTORSKA: Krystyna Gutowska-Dudek Portret Polski. Tradycja i świadomość historyczna. (Muzeum Pałacu Króla Jana III Sobieskiego w Wilanowie ) Portret Polski. Tradycja i świadomość historyczna to przygotowany z wielką starannością album poświęcony udostępnionej dla zwiedzających w 1963 r. galerii Portretu Polskiego, która niebawem zostanie zamknięta. Autorka, Krystyna Gutowska-Dudek, wieloletnia opiekunka zbioru malarstwa w muzeum wilanowskim, kreśli we wstępie historię galerii od czasów, kiedy muzeum zostało otwarte przez Stanisława Kostkę Potockiego. Każdy portret, prezentowany w miniaturze i na całostronicowej reprodukcji, opatrzony jest komentarzem autorki poświęconym portretowanej postaci, niekiedy okraszony anegdotą. Można powiedzieć, że jest to nie tylko album poświęcony malarstwu, ale i bogato ilustrowany podręcznik do historii Polski od XVI do XIX wieku. Rok wydania: 2012, EAN 9788360959114, liczba stron 360, oprawa miękka

Tomasz Kizny Wielki terror 1937–1938 (Agora SA, BELLONA SA i Narodowe Centrum Kultury)

Projekt Wielki Terror jest poświęcony pamięci ofiar zbrodni przeciwko ludzkości popełnionej w ZSRR w 1937–1938 roku, kiedy w czasie 15 miesięcy zamordowano 750 000 ludzi (średnio 1600 egzekucji dziennie). Projekt został zrealizowany przez Tomasza Kizny w Federacji Rosyjskiej na Ukrainie i Białorusi w latach 2008–2011 i sfinansowany ze środków niemieckich fundacji: Bundesstiftung zur Aufarbeitung der SED-Diktatur Gerda Henkel Stiftung pod patronatem: Wissenschaftskolleg zu Berlin - Institute for Advanced Study przy współpracy z Międzynarodowym Stowarzyszeniem „Memoriał” w Moskwie.

Rok wydania: 2013, EAN 9788326812361, liczba stron 412, format 280x315 mm, oprawa miękka

Nominacje do KLIO 2013

5

Śladami zbrodni 1944–1956. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944–1956. Red. Naukowa Tomasz Łabuszewski (Instytut Pamięci Narodowej)

Album Śladami zbrodni stanowi pierwszą próbę skatalogowania miejsc zbrodni komunistycznych z lat 1944–1956. Obejmuje on materiał fotograficzny (współczesny oraz z lat wcześniejszych), dokumentacyjny oraz relacyjny dotyczący powiatowych i wojewódzkich urzędów bezpieczeństwa, siedzib Głównego Zarządu Informacji, więzień i obozów podległych Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego, tajnych aresztów i placówek sowieckiego aparatu bezpieczeństwa – NKWD i Smiersza, a także tajnych miejsc pochówków. W sumie, w albumie zaprezentowanych zostało ponad 200 obiektów wybranych spośród ponad 500 skatalogowanych w ramach ogólnopolskiego projektu badawczego Instytutu Pamięci Narodowej „Śladami zbrodni”. To ponad 200 historii miejsc opowiedzianych przez pryzmat losów konkretnych ludzi – ofiar zbrodni funkcjonariuszy polskiej i sowieckiej „bezpieki”. Zbrodni dokonywanych na terenie całej Polski – od Świnoujścia po Rzeszów, przez całą pierwszą komunistyczną dekadę. To świadectwo masowości zbrodni, systemowego wpisania terroru w proces utrwalania tzw. władzy ludowej w Polsce. Album ten jest próbą uratowania pamięci o tych miejscach i ich ofiarach. Próbą zwrócenia uwagi na ich znaczenie w najnowszej historii Polski. Próbą przywrócenia im należnego miana miejsc pamięci narodowej. Rok wydania: 2012, EAN 978 83 7629 380 6, liczba stron 632, oprawa twarda

Stefan Kieniewicz – Henryk Wereszycki. Korespondencja z lat 1947–1990. (Księgarnia Akademicka, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk) Korespondencja Stefana Kieniewicza i Henryka Wereszyckiego z lat 1947–1990 to pierwsza w polskiej epistolografii tak obszerna edycja listów tych znanych w czasach PRL-u historyków. Jest ona zapisem ich ponadczterdziestoletniej znajomości i wymiany myśli na temat niepokojów polskich humanistów, niepodległości, narodowych lęków, stereotypów, a przede wszystkim kondycji polskiej inteligencji i polskiej kultury. Spisana w formie tradycyjnej, papierowego listu, stanowi cenny dokument epoki i źródło do dziejów polskiej historiografii drugiej połowy XX wieku. Rok wydania: 2013, EAN 9788376382999, liczba stron 791, oprawa twarda

Nominacje do KLIO 2013

6

Irena Paczyńska Grypsy z Konzentrationslager Auschwitz Józefa Cyrankiewicza i Stanisława Kłodzińskiego. (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego) Ich bin gesund und fiihle mich gut (Jestem zdrów i czuje się dobrze) - tyle o więźniu mogła wiedzieć jego rodzina. Z odciętego od otoczenia Konzentrationslager Auschwitz [...] nie miały docierać inne informacje. Książka prezentuje poprzez opublikowane w niej grypsy - ukrytą prawdę o obozie, zakazaną, niewygodną dla nazistów, za której ujawnienie więzień mógł przypłacić życiem. Grypsy to trwałe ślady obozowej konspiracji prowadzonej przez Józefa Cyrankiewicza i Stanisława Kłodzińskiego oraz współpracujących z nimi więźniów. [...] Grypsy są owocem i świadectwem walki podjętej oraz rozwijanej w ekstremalnie trudnych, specyficznych warunkach. Ukazują charakter i w dużym stopniu skalę sprzeciwu więźniów wobec zbrodni, a także zagrożeń stale obecnych w Auschwitz, ujawniają również i dokumentują głęboko humanitarny sens toczonej przez nich walki. Pisane zaś były i wysyłane nie tylko w celach doraźnych, lecz także z myślą o tworzeniu dokumentacji historycznej, która stanowi obecnie cenne źródło wiedzy o obozie i pozwala bardziej wszechstronnie badać jego dzieje. [Fragment „Wstępu”]

Rok wydania: 2013, EAN 9788323334729, format 175x245 mm, liczba stron 676, oprawa twarda

Nominacje do KLIO 2013

7

KATEGORIA VARSAVIANA: Krzysztof Stopka, Andrzej A. Zięba, Armen Artwich, Monika Agopsowicz Ormiańska Warszawa (Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich) Ormianie są obecni w Warszawie już piąty wiek. Byli tu kupcami, dyplomatami, artystami, urzędnikami, politykami. Wrastali w miasto i współtworzyli je. Jak piszą autorzy we wstępie do albumu Ormiańska Warszawa. Wydawcą albumu jest Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich, zaś pomysłodawcami i współautorami polscy Ormianie, pasjonaci ormiańszczyzny – Monika Agopsowicz i Armen Artwich. Do współpracy zaproszono wybitnych historyków z Uniwersytetu Jagiellońskiego – prof. UJ Krzysztofa Stopkę i dr. hab. Andrzeja A. Ziębę, dzięki którym album zyskał wyjątkowe walory naukowe. Warszawa – ormiańska? W większym stopniu, niż to się dotąd wydawało... Rok wydania 2012, EAN 9788392664512, liczba stron 230, oprawa twarda

Jerzy S. Majewski, Tomasz Markiewicz Budujemy nowy dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945–1952 (Dom Spotkań z Historią) Książka w sposób kompleksowy i obiektywny omawia niewystarczająco opisane do tej pory działania związane odbudowaniem stolicy po II wojnie światowej. Jerzy S. Majewski i Tomasz Markiewicz przedstawiają kolejno ogrom zniszczeń wojennych, powstanie oraz strukturę Biura Odbudowy Stolicy, jego pierwsze realizacje, rekonstrukcje warszawskich zabytków, a także liczne wyburzenia towarzyszące działaniom kształtowania nowej urbanistyki i wreszcie socrealizm, nowy kierunek w architekturze, który odcisnął piętno na wyglądzie współczesnej Warszawy. Opisując fenomen odbudowy Warszawy, autorzy nie boją się powoływać na poglądy tzw. zabytkarzy i modernistów w łonie Biura Odbudowy Stolicy, dzięki czemu czytelnik książki dowiaduje się o zagorzałej dyskusji, jaka toczyła się na temat nowego kształtu stolicy. Rok wydania: 2012, EAN 9788362020515, liczba stron 184, format 215 x 255 mm, oprawa twarda

Nominacje do KLIO 2013

8

Andrzej Z. Makowiecki Warszawskie kawiarnie literackie (Wydawnictwo Iskry) W kawiarni literackiej, niezwykłym zjawisku kulturowym schyłku wieku XIX i całego wieku XX, spotykało się warszawskie środowisko literackie, by zawiązywać kontakty i przyjaźnie. Wymieniano opinie o literaturze i sztuce, ferowano wyroki i tworzono hierarchie artystyczne, ale także plotkowano i prowadzono rozmowy towarzyskie skrzące się dowcipem i złośliwością.

Data wydania: 2013, EAN 978324403264, Ilość stron 264, format 170x240 mm, oprawa twarda

Maria Weber Emillia Malessa „Marcysia” 1909–1949 (Oficyna Wydawnicza Rytm) Dramatyczna historia kobiety odważnej, pięknej i inteligentnej, która jako jedyna podczas procesu pierwszego zarządu WiN w 1947 r. stanęła mężnie przeciwko aparatowi bezpieczeństwa i upomniała się o aresztowanych współtowarzyszy. Zapłaciła za to najwyższą cenę. Cenę życia, które sobie sama odebrała. „Marcysia” ma swoje miejsce w historii Polski, jako organizatorka i szefowa wydziału łączności zagranicznej. „Pani na Zagrodzie”, jak o niej mawiano, cieszyła się powodzeniem u wielu mężczyznom ale miłością obdarzyła jednego – mjr. Jana Piwnika „Ponurego”. „Marcysia” była wierna swej pracy i ojczyźnie, za co została odznaczona Krzyżem Walecznych, Krzyżem Srebrnym Virtutti Militari i Złotym Krzyżem zasługi z Mieczami. Rok wydania: 2013, EAN 9788373995710, format 176x250 mm, liczba stron 280, oprawa twarda

Nominacje do KLIO 2013

9

Jarosław Zieliński Przedwojenna żydowska Warszawa. Najpiękniejsze fotografie (Wydawnictwo RM) Nie ma chyba w Europie innej metropolii, która podczas II wojny światowej ucierpiała tak straszliwie jak Warszawa. Nie ma w niej drugiej takiej dzielnicy, która została starta z powierzchni ziemi – jak dzielnica północna. I nie ma drugiej tak licznej dzielnicowej populacji, która doświadczyła równie potwornej zagłady i znikła bez śladu po 600 latach bytowania – jak żydowska społeczność północnego śródmieścia. Wędrówka po przedwojennej żydowskiej Warszawie może odbywać się nieomal wyłącznie w świecie wirtualnym, albowiem w tym rzeczywistym pozostały tylko nieliczne pamiątkowe kamienie, pomniki i tablice. Przetrwały też niektóre nazwy ulic, zaś same ulice zmieniły się nie do poznania. Tam, gdzie było gwarnie – panuje głucha cisza, gdzie było tłumnie – dziś jest bezludzie. Na niezbyt licznych przedwojennych fotografiach przedstawiających ludzi, domy, ulice, bazary i synagogi utrwalił się na wieki świat pełen życia i taki właśnie pokazujemy w naszym albumie.

Rok wydania: 2012, EAN 978837243982, liczba stron 112, format 260x210 mm, oprawa twarda

Nominacje do KLIO 2013

10