Sprawozdanie z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie w roku 2013

Rzeszów, luty 2014r.

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

SPIS TREŚCI

I.

WPROWADZENIE 1. Podstawy prawne, zakres działania i uprawnienia PIP 2. Program działania PIP na rok 2013

5 5 10

II.

DZIAŁANOŚĆ KONTROLNO – NADZORCZA

14

III.

WYNIKI DZIAŁAŃ KONTROLNYCH 1. Wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy 2. Przestrzeganie przepisów o czasie pracy 2a. Kontrole czasu prowadzenia pojazdu, przerw i czasu odpoczynku oraz czasu pracy kierowców 3. Kontrole związane z badaniem skarg 4. Kontrole legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej 4a. Kontrole legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej obywateli polskich 4b. Kontrole legalności zatrudnienia cudzoziemców 4c. Agencje zatrudnienia 5. Badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy 5a. Kontrola realizacji postanowień rozp. RM z dnia 1.07.2009r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy 6. Przestrzeganie przepisów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych 7. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy na budowach 7a. Kontrole prac budowlanych i rozbiórkowych z uwzględnieniem zagadnień dotyczących prawidłowości zamontowania i odbioru rusztowań fasadowych 7b. Kontrole dotyczące budowy i remontów dróg 7c. Kontrole przestrzegania przepisów bhp podczas usuwania wyrobów zawierających azbest z obiektów budowlanych i przemysłowych 7d. Krótkie kontrole w budownictwie

31

3

31 34 38 39 45 45 50 52 53

68 72 74

75 78

82 84

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

8. 9. 10. 11. 12.

Kontrole spełniania wymagań minimalnych dla maszyn do obróbki drewna Bezpieczeństwo i higiena pracy przy uboju zwierząt i przetwórstwie mięsa Bezpieczeństwo i higiena pracy w oczyszczalniach ścieków Bezpieczeństwo i higiena pracy przy eksploatacji wózków jezdniowych z napędem silnikowym Bezpieczeństwo i higiena pracy przy pozyskiwaniu i zrywce drewna

91 96 101 114 116

IV.

PREWENCJA I PROMOCJA OCHRONY PRACY

125

V.

WSPÓŁDZIAŁANIE NA RZECZ OCHRONY PRACY

163

VI.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

169

Załączniki: Dane statystyczne z działalności kontrolno - nadzorczej Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie w 2013 roku

4

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

I.

WPROWADZENIE

1.

Podstawy prawne, zakres działania i uprawnienia PIP Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi organem nadzoru

i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej. Zakres jej zadań, uprawnienia i organizację wewnętrzną określa ustawa z dnia 13.04.2007r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2012r. poz. 404 ze zmianami z 2012r. poz. 1544) oraz statut stanowiący załącznik do zarządzenia Marszałka Sejmu z dnia 27.08.2007r. w sprawie nadania statutu Państwowej Inspekcji Pracy (MP Nr 58, poz. 657 z późn. zm.). Nadzór nad działalnością instytucji sprawuje Rada Ochrony Pracy powołana przez Marszałka Sejmu. Państwową Inspekcją Pracy kieruje Główny Inspektor Pracy przy pomocy zastępców. Jednostkami organizacyjnymi PIP są: Główny Inspektorat Pracy, okręgowe inspektoraty pracy oraz Ośrodek Szkolenia PIP we Wrocławiu.

Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie obejmuje zakresem swojej właściwości terytorialnej obszar województwa podkarpackiego. W jego ramach funkcjonują trzy oddziały: w Krośnie, Przemyślu i Tarnobrzegu.

Do zadań Państwowej Inspekcji Pracy należy w szczególności: • nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych, a także zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osobom wykonującym na 5

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

własny rachunek działalność gospodarczą w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub przedsiębiorcę nie będącego pracodawcą, na rzecz którego taka praca jest świadczona, • kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, wykonywania działalności oraz kontrola przestrzegania obowiązku informowania powiatowych urzędów pracy przez bezrobotnych o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności, opłacania składek na Fundusz Pracy, dokonania wpisu do rejestru agencji zatrudnienia działalności, której prowadzenie jest uzależnione od uzyskania wpisu do tego rejestru, prowadzenia agencji zatrudnienia zgodnie z warunkami określonymi w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz prowadzenia działalności przez podmioty kierujące osoby w celu nabywania umiejętności praktycznych, w szczególności odbycia praktyki absolwenckiej, praktyki lub stażu zawodowego, niebędących zatrudnieniem lub inną pracą zarobkową, • kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców, • kontrola wyrobów wprowadzonych do obrotu lub oddanych do użytku pod względem spełniania przez nie zasadniczych lub innych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w odrębnych przepisach, •

nadzór nad spełnianiem przez pracodawców obowiązków w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH),

•

badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom,

•

analizowanie przyczyn chorób zawodowych oraz kontrola stosowania środków zapobiegających tym chorobom,

•

inicjowanie prac badawczych w dziedzinie przestrzegania prawa pracy, a w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy,

•

inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym,

•

udzielanie porad służących ograniczaniu zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników, a także w zakresie przestrzegania prawa pracy,

6

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

•

podejmowanie działań prewencyjnych i promocyjnych zmierzających do zapewnienia przestrzegania prawa pracy,

• współdziałanie z organami ochrony środowiska w zakresie kontroli przestrzegania przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska, •

kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w ustawie z dnia 22 czerwca 2001r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych,

• kontrola ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w ustawie z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych, • opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy, • wnoszenie powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej - uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy, •

wydawanie i cofanie zezwoleń na wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową,

• współpraca z urzędami państw członkowskich Unii Europejskiej odpowiedzialnymi za nadzór nad warunkami pracy i zatrudnianie pracowników, polegająca na udzielaniu informacji o warunkach zatrudnienia pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej na określony czas przez pracodawcę mającego siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, informowaniu o stwierdzonych wykroczeniach przeciwko prawom pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na określony czas przez pracodawcę mającego siedzibę w państwie będącym członkiem Unii Europejskiej i wskazywaniu organu nadzoru nad rynkiem pracy, właściwego do udzielania żądanej informacji ze względu na zakres jego działania, • ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w kodeksie pracy oraz wykroczeń, o których mowa w art. 119 - 123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także innych wykroczeń, gdy ustawy tak stanowią, jak również udział w postępowaniu w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego,

7

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

• nadzór i kontrola zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków zajęć odbywanych na jego terenie przez studentów i uczniów niebędących pracownikami,

• podejmowanie działań w zakresie prowadzenia badań i pomiarów oraz analizowania zagrożeń powodowanych przez czynniki szkodliwe i uciążliwe w środowisku pracy.

W celu realizacji tych zadań organy PIP zostały wyposażone w szczególności w uprawnienie przeprowadzania czynności kontrolnych wobec pracodawców oraz podmiotów, na rzecz których jest wykonywana praca przez osoby fizyczne (bez względu na podstawę świadczenia tej pracy – w tym przypadku kontrole dotyczą spraw bhp i legalności zatrudnienia) oraz stosowania środków prawnych w przypadku stwierdzenia naruszeń przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia, tj.: •

nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

•

nakazania wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność,

•

skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji,

•

nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi,

•

zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi,

•

nakazania zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę

8

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, •

nakazania ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków,

•

nakazania wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy w przypadku naruszenia trybu, metod, rodzaju lub częstotliwości wykonania tych badań i pomiarów lub konieczności stwierdzenia wykonywania pracy w szczególnych warunkach,

•

nakazania wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi,

•

skierowania wystąpienia lub wydania polecenia w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione powyżej, w sprawie ich usunięcia, a także wyciagnięcia konsekwencji w stosunku do osób winnych,

•

nakazania umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wykreślenia go z ewidencji oraz sporządzenia korekty dokonanego w tej ewidencji wpisu,

•

nakładania grzywien w drodze mandatów karnych (w maksymalnej wysokości do 2 tys. zł; właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy może jednak w postępowaniu mandatowym nałożyć grzywnę w wysokości do 5.000 zł, jeżeli ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika w ciągu dwóch lat od dnia ostatniego ukarania popełnia ponownie takie wykroczenie) i kierowania do sądów wniosków o ukaranie.

Państwowa Inspekcja Pracy w trakcie realizacji swoich zadań współdziała ze związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi, radami pracowników, społeczną inspekcją pracy oraz organami administracji państwowej, a w szczególności organami nadzoru i kontroli nad warunkami pracy, Policją, Strażą Graniczną, Służbą Celną, urzędami skarbowymi i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, a także organami samorządu terytorialnego.

9

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

2.

Program działania PIP na rok 2013 Państwowa Inspekcja pracy realizuje przede wszystkim obowiązki wynikające

z ustawy z dnia 13.04.2007r. (Dz.U. z 2012r. poz. 404 ze zmianami z 2012r. poz. 1544), pozostałe kontrolno – nadzorcze i prewencyjne zadania urzędu są skoncentrowane na branżach i zakładach pracy, w których występuje – zdiagnozowany wcześniej – zły stan warunków pracy. Podejmowane działania monitorujące są ukierunkowane na zbadanie sytuacji w wybranych obszarach, ustalenie skali i rodzaju występujących problemów oraz zaplanowanie i wdrożenie w życie działań zapobiegawczych. Między innymi z tych względów, jak również po uwzględnieniu zaleceń Rady Ochrony Pracy, uwag komisji sejmowych i sygnałów pochodzących od partnerów społecznych, opracowywane są zarówno wieloletnie jak i roczne programy działania.

W 2013r. realizowany był I etap długofalowych działań prewencyjno - kontrolnych na lata 2013 – 2015, obejmujących następujące zagadnienia: przestrzeganie przepisów prawa pracy przy zatrudnianiu, wzmożony nadzór w wybranej grupie zakładów o wysokiej skali zagrożeń zawodowych, zarządzanie bezpieczeństwem w średnich i dużych zakładach, w których wystąpiły wypadki przy pracy, kampania informacyjno – promocyjna „Bezpieczeństwo pracy zależy od Ciebie”, kampania informacyjno – promocyjna „Szanuj życie – bezpieczna praca w gospodarstwie rolnym”, działania prewencyjno – kontrolne dotyczące zagrożeń związanych z nanomateriałami.

Program działań jednorocznych, realizowany w 2013r., obejmował następujące tematy: w zakresie bezpieczeństwa pracy: kontrole prac budowlanych i rozbiórkowych z uwzględnieniem zagadnień dotyczących prawidłowości zamontowania i odbioru rusztowań fasadowych, budowy i remonty dróg,

10

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

kontrole zapewnienia bezpiecznych warunków pracy w zakładach nowo powstałych, działania kontrolno – prewencyjne w wybranych zakładach branży naftowej, spełnienie wymagań minimalnych i zasadniczych dla maszyn do obróbki drewna, spełnienie wymagań zasadniczych dla środków ochrony słuchu, bezpieczeństwo chemiczne w zakładach pracy, przestrzeganie przepisów bhp w dystrybucyjnych zakładach gazowniczych zajmujących się eksploatacją sieci i instalacji gazu ziemnego, bezpieczeństwo i higiena pracy przy pozyskiwaniu i zrywce drewna, bhp przy uboju zwierząt i przetwórstwie mięsa, przestrzeganie przepisów bhp w szkołach, bhp przy wykonywaniu robót torowych, przestrzeganie przepisów bhp podczas usuwania wyrobów zawierających azbest z obiektów budowlanych i przemysłowych, profilaktyczne badania lekarskie, szkolenie w dziedzinie bhp, ocena ryzyka zawodowego, kontrole robót wykonywanych w miejscach ogólnodostępnych (zagrożenia o charakterze publicznym), realizacja zadań służby bhp, przestrzeganie przepisów ustawy o produktach biobójczych, zagrożenia związane z występowaniem hałasu w środowisku pracy, kontrole pracodawców, którym podwyższono składkę na ubezpieczenie wypadkowe.

w zakresie prawa pracy: wynagrodzenia i inne świadczenia ze stosunku pracy, zatrudnianie pracowników tymczasowych, czas pracy – kontrole różnych branż, czas pracy maszynistów, czas prowadzenia pojazdu, przerw i czas odpoczynku (w ramach Krajowej Strategii) oraz czas pracy kierowców.

11

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

w zakresie zarówno prawa pracy jak i bezpieczeństwa pracy: w podmiotach leczniczych, w placówkach handlowych wielkopowierzchniowych w pozostałych placówkach handlowych.

Ponadto realizowane były następujące programy prewencyjne: w budownictwie, w zakresie spełniania minimalnych wymagań bhp przez użytkowane maszyny i urządzenia do obróbki drewna, „Kultura bezpieczeństwa”, „Zdobądź dyplom PIP”, „Ochrona zdrowia w miejscu pracy – ograniczanie negatywnych skutków narażenia na szkodliwe czynniki środowiska pracy”, konkursy.

Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie w 2013r. realizował także tzw. tematy własne: bhp przy eksploatacji wózków jezdniowych z napędem silnikowym, program prewencyjno – informacyjny „Bhp przy eksploatacji wózków jezdniowych z napędem silnikowym”, bhp w oczyszczalni ścieków.

Działania kontrolne polegały również na sprawdzaniu wykonania przez pracodawców środków prawnych, a zwłaszcza decyzji wydanych w czasie poprzedniej kontroli. Jest to ważne nie tylko ze względu na objęcie decyzji Państwowej Inspekcji Pracy przepisami o egzekucji administracyjnej, ale także stanowi istotny element skuteczności i efektywności działań kontrolnych. Odrębną grupę stanowiły tzw. kontrole krótkie, podejmowane poza planami kontroli, inspirowane konkretnymi okolicznościami, charakteryzujące się szybkością czynności kontrolnych, których czas nie przekracza jednego dnia i ukierunkowane na wyeliminowanie bezpośrednich zagrożeń dla życia lub zdrowia pracujących. Szczególne znaczenie ma działalność inspekcji pracy związana z badaniem zgłaszanych skarg pracowniczych oraz oceną prawidłowości informacji - skła-

12

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

danych do ZUS przez pracodawców - zawierających dane dla ustalenia składek na ubezpieczenie wypadkowe. Inną ważną formą działania jest prowadzenie poradnictwa prawnego, technicznego oraz dotyczącego legalności zatrudnienia, świadczonego bezpłatnie. Ten obszar działalności PIP niezmiennie od lat cieszy się znacznym zainteresowaniem stron zwracających się po porady (pracodawców, pracowników i innych podmiotów).

13

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

II. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNO – NADZORCZA

W roku 2013 inspektorzy pracy przeprowadzili 5.381 kontroli w 4.089 podmiotach, w tym 220 kontroli u 212 przedsiębiorców nie będących pracodawcami, na rzecz których świadczona była praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia pracy. Ponowne kontrole wynikały zwłaszcza z konieczności sprawdzenia wykonania wydanych wcześniej decyzji i wniosków, bądź były efektem skarg i wniosków. W kontrolowanych zakładach pracowało ponad 208 tys. osób (w tym na podstawie umów o pracę – prawie 190 tys., na podstawie umów cywilnoprawnych – 13,8 tys. oraz 2,4 tys. podmiotów samozatrudniających się), w tym ponad 74 tys. kobiet, 850 młodocianych, 16,5 tys. niepełnosprawnych i 270 cudzoziemców.

Zatrudnienie w kontrolowanych zakładach (porównanie lat 2011, 2012 i 2013)

Porównując dane z lat 2011 – 2013 można zauważyć, że spada liczba pracujących, w tym zatrudnionych na podstawie umów o pracę (przy wzroście liczby skontrolowanych zakładów). 13

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Ponad połowa podmiotów objętych kontrolami (57,3%) nie zatrudniała więcej niż 9 pracowników, 29,3% zatrudniało od 10 do 49 pracowników, 10% zatrudniało od 50 do 249 pracowników, natomiast 3,3% skontrolowanych firm to zakłady duże, zatrudniające co najmniej 250 pracowników. Najczęściej kontrolowane były firmy handlowe, przemysłowe i budowlane.

Zakłady najczęściej kontrolowane w 2013r. wg sekcji PKD

W związku ze stwierdzonymi podczas kontroli naruszeniami prawa inspektorzy pracy wydali 20.142 decyzje (pisemne lub ustne), w tym: - 354 decyzje wstrzymania prac i 540 decyzji wstrzymania eksploatacji maszyn w związku ze stwierdzeniem bezpośredniego zagrożenia dla życia bądź zdrowia ludzi, - 255 decyzji skierowania do innych prac 712 osób zatrudnionych – wbrew obowiązującym przepisom – przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych, - 14 decyzji zakazujących wykonywania pracy w miejscach, w których stan warunków pracy stanowił bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, - 19 decyzji nakazujących ustalenie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, 14

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

- 203 decyzje nakazujące wykonanie badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy, - 565 decyzji nakazujących wypłatę wynagrodzeń lub innych świadczeń ze stosunku pracy dla 12,2 tys. pracowników na łączną kwotę 15,3 ml zł. Zrealizowanych zostało - do momentu opracowania niniejszego sprawozdania - 17.600 decyzji. Ponad 7 tys. pracowników otrzymało należne świadczenia pieniężne na kwotę ponad 7,4 mln zł. Struktura przedmiotowa decyzji właściwie od lat nie ulega znaczącym zmianom.

Zakres przedmiotowy i liczba decyzji wydanych w roku 2013

Ustawa z 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych nałożyła na PIP obowiązek kontroli ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz wydawania decyzji w sprawie nakazania umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wykreślenia go z ewidencji oraz sporządzenia korekty dokonanego wpisu w tej ewidencji. 15

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

W ramach posiadanych uprawnień inspektorzy pracy OIP w Rzeszowie w 2013 roku – do czasu opracowania niniejszej analizy – wydali w tych sprawach 24 decyzje nakazujące wpis, 6 decyzji umarzających postępowanie oraz jedną decyzję odmawiającą nakazania wpisu.

W 2013 roku inspektorzy pracy wydali 4 decyzje zatwierdzające wykaz prac lekkich, przy wykonywaniu których można zatrudniać młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe. Wnioskodawcy (zakład produkcji mięsa i wędlin, drukarnia, agencja pracy tymczasowej, ośrodek sportu i rekreacji) zamierzali zatrudnić młodocianych w wieku do 16 do 18 lat do różnych prac pomocniczych i porządkowych (np. konfekcjonowania materiałów poligraficznych, prac biurowych na stanowiskach komputerowych, przyklejania etykiet, czy prac, których celem miało być reagowanie na przypadki naruszania regulaminu pływalni). W związku z tym, że przedstawione do zatwierdzenia wykazy nie ujmowały prac wymienionych w wykazie prac wzbronionych młodocianym, o których mowa w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24.08.2004r. w sprawie prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac, inspektorzy pracy wydali pozytywne decyzje w w/w sprawach.

Z powodu niewykonania przez 59 pracodawców nałożonych na nich obowiązków wynikających z nakazów inspektorzy pracy skierowali 75 upomnień dotyczących 237 decyzji (124 decyzji w zakresie bhp i 113 decyzji płatniczych). 56% decyzji zostało wykonanych przez pracodawców po otrzymaniu upomnienia, a więc jeszcze przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego. Z powyższego wynika, że podjęte przez inspektorów pracy czynności przedegzekucyjne doprowadziły w większości przypadków do dobrowolnego wykonania obowiązków nałożonych decyzjami (pracodawcy wykonali 78% decyzji w zakresie bhp i 33% decyzji płacowych). W związku z nierealizowaniem decyzji przez pozostałych pracodawców wszczęto postępowania egzekucyjne.

16

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Dane dotyczące egzekucji administracyjnej decyzji organów PIP Liczba postępowań egzekucyjnych prowadzonych w roku 2013 Liczba wydanych postanowień o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia Liczba pracodawców, na których nałożono grzywny w celu przymuszenia Kwota nałożonych grzywien w celu przymuszenia Kwota wpłacona dobrowolnie z tytułu nałożonych grzywien w celu przymuszenia Kwota grzywien umorzonych pracodawcom w związku z wykonaniem decyzji PIP Liczba pracodawców, którym umorzono grzywny w celu przymuszenia w związku z wykonaniem decyzji PIP Kwota wyegzekwowana przez urzędu skarbowe

14 16 7 89.000 zł 0 zł 35.000 zł 4 4.796 zł

Na 7 pracodawców, którzy nie wykonali decyzji mimo skierowanych upomnień, nałożono grzywny w celu przymuszenia na łączną kwotę 89.000 zł. Czterech spośród tych pracodawców wykonało decyzje PIP, w związku z czym nałożone przez organ egzekucyjny grzywny w celu przymuszenia w kwocie 35.000 zł zostały umorzone. Należy pokreślić, że w tych przypadkach również został osiągnięty cel postępowania egzekucyjnego, czyli doprowadzono do wykonania decyzji. W 2013 roku wydano także 4 postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego wszczętego w latach 2010 i 2012. Postanowienia te wydano w związku ze stwierdzeniem przez inspektora pracy wygaśnięcia decyzji objętych postępowaniem egzekucyjnym, a także mając na uwadze fakt, że postępowanie egzekucyjne dotyczące należności pieniężnej nie uzyska kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne (kwota umorzonych grzywien w celu przymuszenia wyniosła 40.000 zł). Do urzędów skarbowych skierowano 7 tytułów wykonawczych na kwotę 10.044 zł celem przymusowej egzekucji (w tym kwota grzywien w celu przymuszenia – 10.000 zł). Urzędy skarbowe ściągnęły kwotę 4.796 zł. Niepokojącym zjawiskiem jest większa liczba grzywien nałożonych w związku z niewykonaniem decyzji płatniczych (w roku 2012 z powodu niewykonania decyzji płatniczych nałożono 10 grzywien, w roku 2013 – 14 grzywien). Realizacja decyzji dotyczących wypłaty świadczeń pieniężnych jest dla pracodawców zdecydowanie większym problemem niż realizacja decyzji z zakresu bhp, a jest to wynikiem trudności finansowych firm, często znajdujących się na skraju bankructwa. Rekontrole przeprowadzane u takich pracodawców prowadziły w konsekwencji do wystawienia upomnienia, a następnie nałożenia grzywny w celu przymuszenia. Żaden z pracodawców nie wpłacił dobrowolnie nałożonej grzywny, w związku z czym konieczne 17

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

było skierowanie tytułów wykonawczych do egzekucji prowadzonej przez urząd skarbowy. Z informacji uzyskanych od urzędów skarbowych wynika, iż egzekucja ta najczęściej jest nieskuteczna, a ma na to wpływ brak majątku zobowiązanego, z którego można by skutecznie wyegzekwować należności. Zobowiązani mają już najczęściej zajęte konta bankowe na poczet innych zobowiązań korzystających z pierwszeństwa zaspokojenia, poza tym są nieuchwytni pod znanym urzędowi adresem, nie odbierają korespondencji, albo też na rachunku bankowym nie posiadają już środków. W tej sytuacji - z uwagi na ekonomikę postępowania egzekucyjnego i nienarażanie wierzyciela na znaczne koszty egzekucyjne - urzędy skarbowe wydają postanowienia o umorzeniu egzekucji świadczeń pieniężnych. Na podstawie ustawy o transporcie drogowym inspektorzy pracy wydali w roku sprawozdawczym 29 decyzji nakładających kary pieniężne na łączną kwotę 39.900 zł. Tabela zawiera informacje nt. egzekucji tych należności. Liczba decyzji wydanych w roku 2013, nakładających karę

Łączna kwota kar

29

39.900 zł

Kwota wpłacona przez ukaranych (stan na 31.12.2013r.) 51.266 zł * * tym kwoty z kar nałożonych w latach poprzednich

w tym kwota kar wyegzekwowana przez urzędy skarbowe

508,80 zł

W przypadku stwierdzenia naruszeń innych niż określone w art. 11 pkt 1 – 7 ustawy o PIP inspektorzy pracy kierują wnioski i polecenia. W okresie sprawozdawczym skierowali 3.667 wystąpień zawierających 19.956 wniosków oraz 285 poleceń. Do dnia opracowania niniejszej analizy zostało wykonanych 84% wniosków i poleceń, co świadczy o dużej skuteczności tych środków prawnych. M.in. realizując wnioski i polecenia inspektorów pracy pracodawcy wypłacili ponad 3,3 tys. pracowników kwotę 2,7 mln zł. Od lat nie zmienia się struktura przedmiotowa zagadnień ujmowanych we wnioskach.

18

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Zakres przedmiotowy oraz liczba wniosków i poleceń wydanych w roku 2013

W trakcie kontroli inspektorzy pracy ujawnili 1.861 wykroczeń przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. W związku z tym nałożyli 807 grzywien w formie mandatów karnych na sprawców 2.231 wykroczeń, skierowali 156 wniosków o ukaranie za popełnienie 549 wykroczeń, a także zastosowali 1.274 wnioski wychowawcze (w przypadku popełnienia 2.081 wykroczeń). W 2013r. inspektorzy pracy ujawnili podobną jak w roku 2012 liczbę wykroczeń, mimo że spadła liczba przeprowadzonych kontroli. Najczęściej ujawniane wykroczenia dotyczyły naruszania przepisów nt. przygotowania pracowników do pracy oraz wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń pieniężnych.

19

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Liczba i podstawa prawna najczęściej ujawnianych wykroczeń

• • • • • • •

art. 283 par. 1 kp – nieprzestrzeganie przez nadzór przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy art. 282 par. 1 pkt 1 kp - niewypłacenie w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia art. 281 pkt 5 kp - naruszanie przepisów o czasie pracy lub przepisów o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych art. 119 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia – niepowiadomienie przez bezrobotnego właściwego powiatowego urzędu pracy o podjęciu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej art. 122 ust. 1 pkt 1 ustawy o promocji zatrudnienia - niedopełnienie obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy lub nieopłacenie ich w przewidzianym przepisami terminie art. 281 pkt 6 kp - nieprowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników art. 281 pkt 1 kp - zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę

20

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Zakres przedmiotowy najczęściej ujawnianych wykroczeń

Inspektorzy pracy - równie często jak roku 2012 - stosowali mandaty karne nakładające grzywny, które obwinieni decydowali się przyjąć, chcąc uniknąć postępowania przed sądem. W 2013r. nałożono 807 mandatów na łączną kwotę 908.350 zł (średnia grzywna - 1.126 zł). W związku z ujawnionymi wykroczeniami inspektorzy pracy skierowali do sądów 156 wniosków o ukaranie. Do czasu opracowania niniejszej analizy sądy wydały 132 wyroki.

Rozstrzygnięcia sądów 21

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Na uwagę zasługuje fakt, iż większość rozstrzygnięć (w 91 sprawach - 69%) zapadła w postępowaniu nakazowym, jest to bowiem najszybsza forma rozpatrywania spraw przez sądy (w postępowaniach nakazowych sądy orzekły kary grzywny w łącznej wysokości 173.050 zł; średnia orzeczona kara grzywny – 1.902 zł; najwyższa orzeczona kara grzywny – 4.000 zł). W 28 sprawach (21%) sądy orzekły kary grzywny (łączna wysokości grzywien – 72.900 zł, średnia orzeczona kara grzywny – 3.604 zł, najwyższa orzeczona kara grzywny - 15.000 zł). Należy podkreślić, że w porównaniu do roku 2012 wzrosła w sposób znaczący średnia kwota grzywien wymierzanych przez sądy (1.163 zł w 2012r., 2.604 zł w 2013r.). Wysokie kary grzywny sądy orzekały przede wszystkim w przypadku nieodprowadzania w terminie składek na Fundusz Pracy oraz nieterminowych wypłat należności wynikających ze stosunku pracy. Inspektorzy pracy zastosowali także 1.274 środki oddziaływania wychowawczego, w postaci ostrzeżeń, pouczeń lub zwrócenia uwagi, a dotyczyły one w szczególności nieprawidłowości, które powstały bądź to z winy nieumyślnej, bądź pomyłki i które zostały natychmiast usunięte. Stosując środki wychowawcze, kontrolujący brali także pod uwagę warunki osobiste oraz sytuację majątkową sprawców. Uznawali, że środek wychowawczy spełni swoje cele w zakresie prewencji szczególnej i spowoduje, że osoby te nie popełnią podobnych wykroczeń w przyszłości.

W 2013r. inspektorzy pracy skierowali do prokuratur 40 zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa (niektóre zawiadomienia kierowano w sprawie więcej niż jednego przestępstwa).

22

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Liczba przestępstw przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową • • • • • • • •

art. 225 par. 2 kk – udaremnienie lub utrudnienie kontroli inspektora pracy art. 218 par. 1a kk – złośliwe lub uporczywe naruszanie uprawnień pracowniczych art. 220 par. 1 kk – narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, art. 270 kk – podrabianie lub przerabianie dokumentów art. 271 kk – poświadczenie nieprawdy w dokumencie art. 219 kk – naruszanie przepisów o ubezpieczeniach społecznych, niezgłaszanie wymaganych danych albo zgłaszanie nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość art. 221 kk – niezawiadomienie w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo niesporządzanie lub nieprzedstawienie wymaganej dokumentacji art. 218 par. 3 kk – niewykonanie orzeczenia sądu w sprawie wypłaty wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy

Do chwili opracowania niniejszego sprawozdania prokuratorzy wszczęli 32 postępowania przygotowawcze, z których 6 zakończyło się skierowaniem do sądów aktów oskarżenia. Sądy wydały już wyroki w 4 sprawach: dwóch obwinionych otrzymało kary grzywny, jeden – karę jednego roku i czterech miesięcy pozbawienia wolności z warunkowanym zawieszeniem wykonania kary na okres próby 2 lat oraz karę grzywny, jedno postępowanie zostało warunkowo umorzone na okres próby jednego roku, ponadto oskarżony ma zapłacić pokrzywdzonemu nawiązkę w wysokości 2 tys. zł.

23

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

W celu przeciwdziałania zjawisku nielegalnego zatrudnienia inspektorzy pracy wnieśli w 2013r. powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz 49 osób, z których 47 pracowało na podstawie umów zlecenia, jedna – na podstawie umowy o dzieło, a jedna świadczyła pracę bez żadnej umowy. Do dnia opracowania niniejszej analizy zapadły następujące rozstrzygnięcia: - sąd ustalił istnienie stosunku pracy dla 2 osób (jednej pracującej bez umowy i jednej pracującej na podstawie umowy o dzieło), - powództwa wniesione przez inspektora pracy na rzecz 46 osób zostały oddalone (powodem oddalenia powództw było uznanie przez sąd po całościowej analizie nie tylko samych postanowień umowy, ale i sposobu jej wykonania, a także po dokonaniu wykładni – mając na uwadze zgodny zamiar stron – że brak jest podstaw do zakwalifikowania zakwestionowanej przez inspektora pracy umowy cywilnoprawnej jako umowy o pracę). Jedna sprawa jest w toku.

W 2013r. udzielono zainteresowanym 28.883 porad prawnych i 2.163 porad technicznych. Po porady najczęściej zgłaszali się pracownicy, w tym niepełnosprawni (52,8%), pracodawcy (30,6%) i byli pracownicy (8,3%). Pozostałe podmioty zainteresowane poradami to członkowie związków zawodowych, pracownicy służby bhp, osoby ubiegające się o zatrudnienie, społeczni inspektorzy pracy oraz przedstawiciele innych organów i instytucji. Liczba udzielonych porad - w roku sprawozdawczym ponad 31 tys. - świadczy o ogromnym zainteresowaniu tą formą działalności informacyjnej Państwowej Inspekcji Pracy.

24

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Tematyka porad w roku 2013

Inspektorzy pracy udzielali także porad w trakcie kontroli. W 2013 roku udzielili 15.335 porad prawnych (2.944 porady dotyczyły legalności zatrudnienia) oraz 17.299 porad technicznych.

W roku sprawozdawczym do OIP w Rzeszowie wpłynęło 14 wniosków o rejestrację układów zbiorowych pracy, 90 wniosków o rejestrację protokołów dodatkowych oraz 43 wnioski o wpis informacji (w tym m.in.: 10 – o wypowiedzeniu układu, 10 – o zmianę nazwy lub adresu pracodawcy/organizacji związkowej, 9 – o zawieszeniu stosowania układu). Odmówiono rozpatrzenia 13 wniosków, w tym: 2 wniosków o rejestrację układów, 6 wniosków o rejestrację protokołów dodatkowych i 5 wniosków o wpis informacji. Przyczyną odmów były braki formalne. Po 3 układy przewidywały prawa do nagród jubileuszowych oraz korzystniejsze niż przewidziane powszechnie obowiązującymi przepisami odprawy emerytalne i rentowe, po 2 układy – korzystniejsze zasady wynagradzania za pracę w niedziele i święta, w dni dodatkowo wolne od pracy i w porze nocnej, jeden układ – dłuższe niż ustawowe okresy wypowiedzenia. 25

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

W porównaniu z rokiem 2012 utrzymała się na podobnym poziomie liczba zawartych przez strony układów zbiorowych pracy i protokołów dodatkowych do układu, nie spada natomiast liczba wniosków o wpis informacji dotyczących rozwiązania układu w przeważającej większości wskutek wypowiedzenia układu, co może świadczyć o słabej kondycji finansowej niektórych zakładów pracy. W 2013 roku zarejestrowano tylko jeden nowy układ, a 5 - po rozwiązaniu poprzedniego układu. Znamienne jest, że układy zbiorowe pracy zawierane po rozwiązaniu dotychczasowych przewidują co prawda świadczenia korzystniejsze niż wynikające z powszechnie obowiązujących przepisów prawa, ale najczęściej są one ustalane na poziomie niższym niż poprzednio, a niektóre z zawartych układów zawierają uregulowania odpowiadające w zasadzie kodeksowym. Dowodzi to słabej kondycji finansowej zakładów pracy. Strony układy nadal często wykazują się nieznajomością przepisów regulujących tryb postępowania w sprawie rejestracji układów zbiorowych pracy i zmian do układów. Poza stwierdzonymi brakami formalnymi wniosków o rejestrację, strony układu niejednokrotnie nie dopełniały obowiązku aktualizacji dokumentów znajdujących się w aktach rejestrowych. Braki te były uzupełniane dopiero po interwencji OIP, zwykle podczas składania kolejnych wniosków o rejestrację.

W 2013r. do OIP w Rzeszowie zgłoszonych zostało 13 sporów zbiorowych pracy. Organizacje związkowe zgłosiły pracodawcom łącznie 26 żądań, z których 18 dotyczyło warunków płacy, 3 - świadczeń socjalnych, 2 - warunków pracy, jedno – praw i wolności związkowych, pozostałe 2 żądania nie odpowiadały definicji sporu zbiorowego. Najwięcej sporów wszczęto w zakładach produkcji przemysłowej (54%). O zawarciu porozumienia kończącego spór zbiorowy powiadomiło 7 firm, w tym jedna firma, w której spór toczył się od roku 2012. Podobnie jak w latach poprzednich największą liczbę postulatów stanowiły żądania dotyczące podwyżek płac, których w większości pracodawcy nie byli w stanie spełnić. Można postawić tezę, że przedsiębiorcy stosują ograniczenia płacowe jako metodę walki ze spowolnieniem działalności gospodarczej, wywołanym kryzysem ekonomicznym. W wielu przypadkach postępowanie dyrekcji zakładów pracy spotyka się jednak ze zrozumieniem związków zawodowych i załogi, o czym może świadczyć fakt zmniejszenia się liczby żądań dotyczących warunków pracy, zaś 26

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

z treści zgłoszonych żądań wynika chęć dbania o interesy zakładów pracy jako całości i zabezpieczenie lepszych warunków pracy na przyszłość. Patrząc na małą liczbę pozostałych żądań (z zakresu zfśs i praw zz) można zaryzykować twierdzenie, że pracodawcy w większym niż dotychczas zakresie starają się dbać o potrzeby pracowników.

Ogólne przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy określają wymagania dla pomieszczeń pracy w zakresie oświetlenia oraz usytuowania ich względem otaczającego terenu. W związku z wnioskami – uzasadnionymi względami technologicznymi – w sprawie odstępstw od wymogów przepisów Okręgowy Inspektor Pracy wydał w 2013r. 10 pozytywnych opinii w sprawie zastosowania w pomieszczeniach pracy oświetlenia wyłącznie elektrycznego oraz 19 pozytywnych opinii w sprawie usytuowania pomieszczeń pracy poniżej poziomu otaczającego terenu. Dwa wnioski zostały wycofane, Okręgowy Inspektor Pracy wydał jedną opinię negatywną, a w pozostałych przypadkach brak było przesłanek do prowadzenia postępowania w sprawie udzielenie zgody na odstępstwo.

W roku sprawozdawczym spadła liczba wniosków w sprawie wyrażenia zgody na odstępstwo od obowiązujących przepisów dotyczących oświetlenia światłem dziennym oraz usytuowania pomieszczeń pracy poniżej poziomu terenu (w 2013r. 27

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

rozpatrzono 47 wniosków, w 2012r. – 74 wnioski). Jest to niewątpliwie związane z malejącą liczbą inwestycji w obiekty handlowo - usługowe.

W 2013r. inspektorzy pracy kontynuowali sprawdzanie poprawności informacji składanych przez płatników do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w celu ustalenia wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe (formularza ZUS IWA), w szczególności danych o liczbie osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia oraz poszkodowanych w wypadkach przy pracy. Informacje te sprawdzono w trakcie 335 kontroli pracodawców objętych powyższym obowiązkiem (tj. u pracodawców, którzy zgłosili do tego ubezpieczenia co najmniej 10 osób). W czasie kontroli stwierdzono, że w 24 formularzach ZUS IWA podano błędne informacje. Zgodnie z art. 35 ustawy z dnia 30.10.2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 z późn. zm.) inspektorzy przesłali do ZUS pisma informujące o stwierdzonych uchybieniach, podając jednocześnie prawidłowe dane. Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych inspektor pracy – w związku ze stwierdzeniem rażącego naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie dwóch kolejnych kontroli - uprawniony jest do wystąpienia z wnioskiem do właściwej jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o podwyższenie płatnikowi składek o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, ustalanej na najbliższy rok składkowy. W 2013r. skierowano do ZUS 10 wniosków w tej sprawie, a ich podstawami były negatywne oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy u pracodawców, przy czym naruszenia przepisów miały charakter rażący i powtarzalny. Do chwili opracowania niniejszej informacji Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie otrzymał informację z ZUS, że składkę na ubezpieczenie wypadkowe podniesiono jednemu płatnikowi. Decyzja w tej sprawie jest już prawomocna.

Państwowa Inspekcja Pracy jako tzw. instytucja łącznikowa współpracuje z urzędami państw członkowskich Unii Europejskiej, odpowiedzialnymi za nadzór nad warunkami pracy i zatrudnianie pracowników. Współpraca polega na: 28

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

a) udzielaniu informacji o warunkach zatrudnienia pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej przez pracodawcę mającego siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, b) informowaniu o stwierdzonych wykroczeniach przeciwko prawom pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez pracodawcę mającego siedzibę w państwie będącym członkiem Unii Europejskiej. W 2013r. Dyrekcja Generalna ds. Pracy z Francji i Federalne Publiczne Służby Zatrudnienia, Pracy i Dialogu Społecznego w Belgii zwróciły się z wnioskami o przeprowadzenie czynności wyjaśniających u sześciu polskich przedsiębiorców delegujących pracowników do pracy we Francji i Belgii. Inspektorzy pracy OIP w Rzeszowie w celu udzielenia odpowiedzi w/w inspekcjom przeprowadzili dwa rozpoznania (czynności nie zakończone kontrolą) oraz cztery kontrole, podczas których dokonali oceny następujących zagadnień: wypłata wynagrodzenia za pracę, ze szczególnym uwzględnieniem wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, zgłaszanie osób zatrudnionych do ubezpieczenia społecznego, prawidłowość odprowadzania składek na Fundusz Pracy, nawiązanie stosunku pracy między pracodawcą a wykonującym pracę oraz długość okresu oddelegowania.

29

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

III. WYNIKI DZIAŁAŃ KONTROLNYCH

1. Wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy Podczas kontroli w zakresie prawnej ochrony pracy inspektorzy pracy zwracali uwagę na przestrzeganie przepisów dotyczących wypłat wynagrodzeń i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy. Jest to od kilku lat priorytet działalności Państwowej Inspekcji Pracy - z uwagi na znaczną skalę nieprawidłowości, jak i społeczne konsekwencje niewypełnienia przez pracodawców jednego z podstawowych obowiązków wobec pracowników, wynikających z kodeksu pracy.

Inspektorzy pracy ujawnili nieprzestrzeganie przepisów o wynagrodzeniach w co piątym skontrolowanym zakładzie. Sytuacja ta nie ulega zmianie od kilku już lat. Niewypłacanie wynagrodzeń narusza żywotne interesy pracowników pozbawia ich należnych ze stosunku pracy świadczeń pieniężnych, służących zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Zakłady, w których ujawniono nieprzestrzeganie przepisów o wynagrodzeniach – zestawienie wg wielkości zatrudnienia

31

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Zakłady, w których ujawniono nieprzestrzeganie przepisów o wynagrodzeniach – zestawienie wg PKD

Ujawnione nieprawidłowości opiewały na łączną 18 mln zł dla 15,6 tys. pracowników. Pracodawcy najczęściej nie wypłacali: wynagrodzeń za pracę (dla 7,4 tys. pracowników na kwotę 13 mln zł), wynagrodzeń i dodatków za pracę w godzinach nadliczbowych (dla 4,4 tys. pracowników na kwotę 1,1 mln zł), ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (dla 400 pracowników na kwotę 600 tys. zł), wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy (dla 1,3 tys. pracowników dla kwotę 500 tys. zł), premii regulaminowej (dla 250 pracowników na kwotę 120 tys. zł), nagród jubileuszowych (dla 100 pracowników na kwotę 400 tys. zł), dodatków funkcyjnych, służbowych i innych (dla 600 pracowników na kwotę 210 tys. zł), wynagrodzenia za czas choroby (dla 400 pracowników na kwotę 205 tys. zł) należności z tytułu podróży służbowych (dla 280 pracowników na kwotę 121 tys. zł).

32

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Z analizy danych statystycznych wynika, że rok 2013 nie przyniósł zasadniczych zmian w kwestiach związanych z wypłacaniem wynagrodzeń i innych świadczeń pieniężnych należnych ze stosunku pracy. W czasie kilku ostatnich lat wskaźniki statystyczne ujawnianych nieprawidłowości utrzymują się na podobnym poziomie. Należy zwrócić uwagę, iż na sferę wynagrodzeń bezpośredni wpływ ma ciągle postępujące zwiększenie obciążeń przedsiębiorców, związane ze wzrostem kosztów utrzymania działalności (koszty najmu, nośników energii, wzrostu minimalnego wynagrodzenia), ale również wzrost cen surowców i materiałów. Negatywne skutki wywołuje również utrzymujący się wysoki kurs walut, co często ma wpływ na wynik finansowy firm. Coraz większym problemem dla przedsiębiorców stają się także zatory płatnicze, powodowane wydłużaniem przez kontrahentów terminów płatności za towar lub usługę oraz trudności w pozyskiwaniu zewnętrznych źródeł finansowania działalności w postaci kredytów inwestycyjnych lub obrotowych. Sytuacja gospodarcza kraju wywołała w okresie ostatnich kilku lat negatywne skutki w postaci fali emigracji zarobkowej do innych krajów Unii Europejskiej. Emigracja zarobkowa powoduje odpływ fachowców, a więc polscy przedsiębiorcy chcąc utrzymać wykwalifikowanego pracownika, niejednokrotnie ustalają stawki wynagrodzenia ponad swoje możliwości płacowe, co w efekcie długofalowym - przy dodatkowym zachwianiu gospodarczym prowadzi do utraty płynności finansowej, a to w zdecydowanej większości przypadków powoduje najpierw nieterminowe, a następnie niewypłacanie wynagrodzeń. Obniżenie stawek wynagrodzeń (po ich sukcesywnym podwyższaniu w latach ubiegłych) do poziomu możliwego do udźwignięcia przez przedsiębiorców w aktualnej sytuacji gospodarczo - ekonomicznej nie wydaje się możliwe, bo zaowocuje zwiększeniem emigracji zarobkowej. W ten sposób koło się zamyka. Dopóki więc przedsiębiorcy – w szczególności małej i średniej wielkości – nie wypracują takiego zasobu wolnego (rezerwowego) kapitału, który mógłby pokrywać wydatki w przypadku okresowej bessy, dopóty występować będą nieprawidłowości. Z drugiej jednak strony analiza danych nt. realizacji decyzji płatniczych wskazuje, że pracodawcy są w stanie zapewnić środki finansowe na wypłatę wynagrodzeń. Coraz rzadziej dzieje się tak, że natychmiastowa reakcja inspektora pracy nie jest w stanie zapewnić skutecznej egzekucji praw pracowniczych, a jedynym rozwiązaniem dla przedsiębiorcy jest likwidacja działalności, upadłość lub różne formy przekształceń własnościowych (np. wprowadzenie kapitału zewnętrznego, sprzedaż udziałów). Wymienione powyżej okoliczności sprawiają, że nadal stwierdzane są rażące przy33

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

padki łamania przez pracodawców przepisów prawa pracy w zakresie wypłacania pracownikom wynagrodzeń oraz innych należnych im świadczeń pieniężnych. Potrzebny jest więc stały nadzór i szybka reakcja na negatywne zjawiska, dlatego kontrole tej tematyki nadal będą dla PIP priorytetowe.

2. Przestrzeganie przepisów o czasie pracy Inspektorzy pracy ujawnili nieprzestrzeganie przepisów o czasie pracy w co czwartym skontrolowanym zakładzie; nieprawidłowości dotyczyły 23 tys. pracowników.

Zakłady, w których ujawniono nieprzestrzeganie przepisów o czasie pracy – zestawienie wg wielkości zatrudnienia

34

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Zakłady, w których ujawniono nieprzestrzeganie przepisów o czasie pracy - zestawienie wg PKD

Najczęściej ujawniano następujące nieprawidłowości: nieokreślenie systemów, rozkładów i okresów rozliczeniowych czasu pracy (uchybienia dotyczyły 12 tys. pracowników), nieprowadzenie lub nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy (dot. 4,5 tys. pracowników), zatrudnianie powyżej przeciętnie 5 dni w tygodniu w przyjętym okresie rozliczeniowym (dot. 800 pracowników), nieustalenie w umowie o pracę pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy liczby godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy, za które przysługuje dodatek do wynagrodzenia (dot. 700 pracowników), nieprawidłowe ustalenie tygodniowego wymiaru czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (dot. 500 pracowników), 35

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

zatrudnianie pracowników z naruszeniem przepisów o odpoczynku dobowym lub tygodniowym (dot. 400 pracowników), niezapewnienie dnia wolnego w zmian za pracę w dniu wolnym z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy (dot. 300 pracowników), naruszanie przepisów o pracy w porze nocnej (dot. 250 pracowników), nieprawidłowe udzielenie czasu wolnego za czas przepracowany ponad ustaloną normę (200 pracowników). Przeprowadzone kontrole wykazały znaczne naruszenia przepisów. Najczęściej wynikały one z nieznajomości szczegółowych zagadnień z zakresu tej tematyki przez osoby dokonujące rozliczeń czasu pracy pracowników. Wielu pracodawców uważa obowiązek tworzenia szczegółowych ewidencji czasu pracy za niepotrzebny, w szczególności w małych zakładach, w których brak jest odpowiednich służb kadrowych. Przyczyną niezaprowadzenia ewidencji czasu pracy było w większości przypadków zwykłe zaniedbanie tego obowiązku, natomiast podstawową przyczyną nierzetelnego prowadzenia tej ewidencji jest brak jednoznacznych uregulowań prawnych w zakresie szczegółowego sposobu jej prowadzenia. Stosowane w zakładach programy kadrowe do ewidencjonowania czasu pracy nie przewidują w ogóle możliwości wskazywania godzin rozpoczynania i kończenia pracy przez pracownika w poszczególnych dobach. Ponadto brak obowiązku przechowywania przez pracodawcę harmonogramów czasu pracy utrudnia, a czasem uniemożliwia, prawidłowe rozliczenie czasu pracy. Niejednokrotnie nierzetelność ewidencji czasu pracy wynikała z błędnego przekonania pracodawcy, iż np. w przypadku przebywania pracownika w podróży służbowej nie ma konieczności ewidencjonowania jego godzin pracy w tych dniach. Często również błędy w ewidencji wynikały z tego, że pracodawcy nie przykładali większej wagi do tych dokumentów i np. w sposób automatyczny tworzyli karty ewidencji na podstawie list obecności pracowników. Naruszanie zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia czasu pracy wynikało z nieznajomości obowiązujących przepisów w tym zakresie. Pracodawcy wiedzieli, że za pracę w dniu wolnym należy pracownikowi udzielić innego dnia, jednak nie zwracali uwagi na to, iż powinno się to odbywać do końca danego okresu rozliczeniowego. Ponadto niektórzy pracodawcy uważali, że zrekompensowanie pracownikowi pracy w dniu wolnym w formie pieniężnej zwalnia ich z obowiązku udzielenia pracownikom innego dnia wolnego od pracy do końca okresu rozliczeniowego. Kolejną przyczyną uchybień było błędne przekonanie pracodawców, że za pracę w dniu

36

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

wolnym wystarczy pracownikowi udzielić takiej samej liczby godzin wolnych w innym dniu. Nieprzestrzeganie przez pracodawców przepisów dotyczących odpoczynków dobowych oraz zatrudniania pracowników powyżej obowiązującego dobowego wymiaru czasu pracy wynikało przede wszystkim z nieznajomości zagadnień dotyczących doby pracowniczej oraz sposobu ustalania i rozliczania w niej czasu pracy pracownika. W dalszym ciągu inspektorzy pracy ujawniają liczne naruszenia w tym zakresie, które najczęściej występują w przypadku wykonywania przez pracowników pracy na zmiany. Błędne planowanie zmian przez pracodawcę lub zamienianie się zmianami przez pracowników to najczęstsze bezpośrednie przyczyny naruszeń w tym zakresie. Na podstawie przeprowadzonych kontroli można sformułować ogólny wniosek nt. niewielkiej znajomości przepisów z zakresu prawa pracy przez mikroprzedsiębiorców, którzy samodzielnie wykonują w zakładach pracy obowiązki kadrowo – płacowe. W średnich przedsiębiorstwach, które posiadają w swojej strukturze działy kadrowe, problemy z ewidencjonowaniem czasu pracy praktycznie nie występują. Inaczej ta kwestia wygląda z kolei u dużych pracodawców, w których pomimo istnienia rozbudowanych struktur kadrowych obowiązek planowania i rozliczania czasu pracy jest przeniesiony na poziom komórek organizacyjnych. Dokonywanie planowania i rozliczania czasu pracy przez te osoby powoduje występowanie bardzo licznych nieprawidłowości, które nie są już weryfikowane przez działy kadrowo – płacowe tych pracodawców. Podsumowując należy stwierdzić, iż nieprzestrzeganie przez pracodawców przepisów z zakresu czasu pracy wciąż osiąga znaczą skalę. Taki stan rzeczy jest spowodowany po pierwsze małą świadomością prawną służb odpowiedzialnych w tych zakładach za rozliczanie czasu pracy, a po drugie niewątpliwie większym zaangażowaniem pracodawców w ekonomiczną stronę prowadzonej działalności.

37

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

2A. KONTROLE

CZASU PROWADZENIA POJAZDU, PRZERW I CZASU ODPOCZYNKU ORAZ CZASU PRACY KIEROWCÓW

W roku 2013 przeprowadzonych zostało 69 kontroli tej tematyki u 69 pracodawców (nieprawidłowości stwierdzono u 29 - 42%). Część kontroli została przeprowadzona w wyniku skarg złożonych przez pracowników lub byłych pracowników. Przedsiębiorcy zajmowali się krajowym i międzynarodowym przewozem osób i rzeczy (zarobkowym i na potrzeby własne). Firmy transportowe działające na terenie województwa podkarpackiego są w zdecydowanej większości małe, posiadają przeważnie samochody ciężarowe wyposażone w tachografy analogowe i zatrudniają po kilku kierowców. Inspektorzy pracy skontrolowali 39,5 tys. dni pracy 254 kierowców, którzy obsługiwali 1.145 pojazdów, a po stwierdzeniu nieprawidłowości w zakresie czasu jazdy i postoju, obowiązkowych przerw i czasu odpoczynku kierowców nałożyli na przedsiębiorców 29 kar pieniężnych, o których mowa w ustawie o transporcie drogowym, na łączną kwotę 39.900 zł. Skierowali również 103 wnioski zawarte w wystąpieniach. Główne nieprawidłowości ilustruje poniższy wykres:

I - nieprzestrzeganie obowiązku odbierania od kierowcy oświadczenia o wymiarze zatrudnienia albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy oraz przeciętnej tygodniowej liczbie godzin wykonywanych przewozów drogowych lub innych czynności na innej podstawie niż stosunek pracy II - nieprzestrzeganie przepisów dotyczących maksymalnego dobowego czasu pracy, jeśli praca wykonywana jest w porze nocnej III - skrócenie minimalnego czasu odpoczynku dziennego IV - nieprowadzenie ewidencji czasu pracy dla celów naliczania wynagrodzenia V - nieudzielenie wymaganej przerwy po 4,5 godzinach jazdy VI - przekroczenie dziennego limitu czasu jazdy VII - skrócenie minimalnego czasu odpoczynku tygodniowego VIII - przekroczenie dwutygodniowego limitu czasu jazdy 38

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

W 2013r. nastąpiła istotna poprawa w przestrzeganiu prawa przez przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie międzynarodowego i krajowego transportu drogowego. Jest to wynikiem podejmowanych przez pracodawców działań organizacyjnych, zatrudnienia specjalistów do rozliczania czasu pracy kierowców, zakupu programów do analizy czasu pracy oraz bardziej precyzyjnego planowania tras przejazdu kierowców. Ze względu jednak na to, że w dalszym ciągu przedsiębiorcy większą wagę przywiązują do uzyskania efektu ekonomicznego z prowadzonej działalności niż do przestrzegania przepisów o czasie pracy kierowców, nie można liczyć na całkowitą poprawę w tym zakresie i dlatego kontrole tej tematyki będą prowadzone w latach następnych.

3. Kontrole związane z badaniem skarg Do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie wpłynęły w 2013r. 1.963 skargi i wnioski (wzrost o 5% w porównaniu do roku 2012 świadczy o tym, że z roku na rok zwiększa się liczba przypadków łamania prawa pracy).

Porównanie liczby skarg i wniosków, które wpłynęły do OIP w Rzeszowie w latach 2008 – 2013

39

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Z ogólnej liczby skarg - 40% było zasadnych lub częściowo zasadnych, 23% bezzasadnych, a pozostałe przekazano do załatwienia innym organom (wg właściwości) lub pozostawiono bez rozpoznania; część skarg strony wycofały. Problematyka skarg (najczęściej ujmowane zagadnienia) została przedstawiona na poniższym wykresie.

P - Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia L - Stosunek pracy M - Czas pracy J - Przygotowanie do pracy (szkolenia w zakresie bhp, badania lekarskie) K – służba bhp, ocena ryzyka, badanie i analizowanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, wydawanie posiłków profilaktycznych, odzieży i obuwia roboczego Y – Dyskryminacja Q - Legalność zatrudnienia i innej pracy zarobkowej S - Urlopy pracownicze I - Czynniki szkodliwe i uciążliwe, środki ochrony indywidualnej B - Pomieszczenia i urządzenia higienicznosanitarne oraz środki higieny osobistej C - Wentylacja, ogrzewanie, oświetlenie X - Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych E - Maszyny i urządzenia techniczne A - Obiekty i pomieszczenia pracy D - Stanowiska, procesy pracy i procesy technologiczne F - Urządzenia i instalacje energetyczne G - Transport T - Rozwiązywanie z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników H – Magazynowanie i składowanie

Najwięcej skarg pochodziło od byłych pracowników, co wskazuje jednoznacznie, że dopiero po ustaniu stosunku pracy pracownicy decydują się na ujawnienie nieprawidłowości występujących w zakładzie, a wcześniej tolerują je z obawy 40

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

przed utratą zatrudnienia. Ponadto skargi kierowali pracownicy, anonimowi nadawcy oraz inne osoby (m.in. osoby prywatne, członkowie organizacji związków zawodowych). Do organów PIP zgłasza się też coraz więcej osób zatrudnianych na podstawie umów cywilnoprawnych, co może sugerować, iż taki sposób zatrudniania jest często wymuszany przez przedsiębiorców, a pracujący godzą się na taką formę zatrudniania, by mieć szansę na jakąkolwiek pracę gwarantującą choćby niskie wynagrodzenie. Najliczniejsza grupa problemów zgłaszanych w skargach dotyczyła wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy (35%), najczęściej niewypłacania lub nieterminowego wypłacania wynagrodzeń, niewypłacania ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, należności z tytułu podróży służbowej, wynagrodzenia za czas choroby oraz potrąceń z wynagrodzenia z naruszeniem obowiązujących przepisów. Pracodawcy uzasadniając brak wypłat w terminie, nadal najczęściej powoływali się na przyczyny ekonomiczne, tj. brak środków pieniężnych z powodu niewypłacalności kontrahentów. Jednak zdaniem inspektorów pracy, pracodawcy chcąc minimalizować koszty zatrudnienia, obarczali niejednokrotnie pracowników zwiększonymi obowiązkami, co powodowało konieczność wykonywania przez nich pracy w godzinach nadliczbowych. Podczas czynności kontrolnych inspektorzy pracy spotykali się też często ze świadomym lekceważeniem przepisów i celowym działaniem pracodawców, zmierzającym do ich obejścia. 20% ogółu problemów zawartych w skargach dotyczyło stosunku pracy, głównie niepotwierdzania na piśmie rodzaju i warunków umów o pracę, niezgodności rodzaju umowy z charakterem świadczonej pracy, niewydania świadectwa pracy, nieprawidłowości przy rozwiązywaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem i przy wydawaniu świadectw pracy, a także uchybień w treści świadectw. Skarżący podnosili także, że naruszane są przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy (problemów tych odnotowano 24%). Zwracali uwagę na brak profilaktycznych badań lekarskich i właściwych szkoleń bhp, niewyposażenie w odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej, niewłaściwy stan techniczny pomieszczeń pracy i pomieszczeń higienicznosanitarnych oraz niewłaściwą organizację stanowisk pracy i procesów technologicznych. Bezpieczeństwo pracy było istotnym przedmiotem zainteresowania PIP, gdyż naruszenia przepisów bhp mają niejednokrotnie bezpośredni wpływ na życie i zdrowie pracowników, zwłaszcza gdy chodzi o wykonywanie prac związanych ze znacznym wysiłkiem fizycznym, na wyso41

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

kości, czy w środowisku szkodliwym dla zdrowia. Pracodawcy uzasadniali uchybienia trudnościami finansowymi, a faktycznie często wynikały one jedynie z lekceważącego podejścia do uregulowań prawnych, złych nawyków bądź zaniedbań. W okresie sprawozdawczym problemy dotyczące czasu pracy stanowiły 9% ogółu. Skarżący najczęściej wskazywali na naruszenia w zakresie pracy w godzinach nadliczbowych, konieczność wykonywania pracy w dni wolne od pracy i niezapewnienie w zamian dnia wolnego od pracy oraz niezapewnienie dziennego i tygodniowego odpoczynku. Ponadto podnosili, iż prowadzona w zakładach pracy dokumentacja czasu pracy nie odzwierciedla czasu faktycznie przez nich przepracowanego. Podkreślić należy, iż problematyka związana z rozliczaniem czasu pracy należy do skomplikowanych zagadnień prawa pracy i nierzadko przysparza pracodawcom wielu problemów. Zdarzają się jednak świadome naruszenia, takie jak planowanie pracy w godzinach nadliczbowych, czy też nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy nieodzwierciedlającej czasu rzeczywiście przepracowanego przez pracowników. 3,5% ogółu badanych problemów dotyczyło legalności zatrudnienia. Z treści skarg i wniosków wynikało, iż pracodawcy nie potwierdzali zawartych umów na piśmie, a także nie zgłaszali lub zgłaszali nieterminowo do ubezpieczenia społecznego. Problemów dotyczących urlopów zgłoszono 2,5%. Skarżący najczęściej wskazywali na nieudzielanie urlopów wypoczynkowych, nieprawidłowe udzielanie urlopów bezpłatnych (tzn. bez pisemnych wniosków pracowników), brak planów urlopów i nieprawidłowe dzielenie urlopów. Problemy z udzielaniem urlopów często wynikają z nieprawidłowej organizacji pracy w zakładzie lub zbyt małej obsady kadrowej, co w konsekwencji powoduje, że pracownicy mają trudności z uzyskaniem należnego im urlopu wypoczynkowego.

W stosunku do roku 2012 zmalała liczba skarg i wniosków dotyczących dyskryminacji, molestowania i mobbingu (w 2013 roku zagadnienia te stanowiły 2% ogółu problemów ujętych w skargach).

42

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Porównanie liczby skarg i wniosków nt. dyskryminacji i mobbingu, które wpłynęły do OIP w Rzeszowie w latach 2008 – 2013

Najczęściej zgłaszanymi nieprawidłowościami były: dyskryminacja pracowników ze względu na przynależność związkową i wiek, przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą, przy kształtowaniu wynagrodzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia oraz mobbing. Skarżący przedstawiali działania dyskryminujące najczęściej w sposób ogólny (np.: „dyskryminowanie ze względu na przynależność związkową”, „pracownicy są okradani przez dyrektora oraz dyskryminowani pod względem wynagrodzenia, a mianowicie występują duże różnice w wynagrodzeniach pracowników wykonujących takie same obowiązki”). Wskazując zaś zarzut mobbingu, podnosili, iż byli poniżani, upokarzani, szykanowani i ośmieszani oraz wyzywani przez przełożonych. Mobbing, molestowanie i dyskryminacja to patologiczne zachowania społeczne, które w ostatnich latach coraz częściej są obserwowane w zakładach pracy. W perspektywie czasowej powodują spadek efektywności pracowników, odejścia z pracy oraz ogólną złą atmosferę w pracy. Z uwagi na fakt, iż zagadnienie mobbingu najczęściej nie znajduje potwierdzenia w dokumentacji kontrolnej, brak jest możliwości stwierdzenia przez inspektora pracy takich działań wobec chęci zachowania pełnej anonimowości przez skarżących. Materia ta w dalszym ciągu jest bardzo trudna dowodowo. Inspektorzy pracy kierując odpowiedzi do skarżących, pouczają ich więc o przysługujących im uprawnieniach, a w szczególności o możliwości dochodzenia odszkodowania na drodze sądowej.

43

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

W 2013 roku skargi i wnioski zgłaszały również związki zawodowe (2% ogółu).

Porównanie liczby skarg i wniosków zgłoszonych do OIP w Rzeszowie przez związki zawodowe w latach 2008 – 2013

Problematyka skarg i wniosków była bardzo różnorodna i złożona. Dominowały zagadnienia związane z nieprzestrzeganiem przez pracodawców przepisów prawa pracy, w szczególności w zakresie wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy (30% problemów), zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (16%), stosunku pracy (13%), dyskryminacji, mobbingu i molestowania (10%), czasu pracy (5%) i urlopów pracowniczych (5%). W 2013r. zmalała liczba skarg z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy (w 2012r. 17% problemów, w 2013 – 4%).

44

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

4. Kontrole legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej 4A. KONTROLE

LEGALNOŚCI ZATRUDNIENIA I INNEJ PRACY ZAROBKOWEJ OBYWATELI POLSKICH

Inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie przeprowadzili w 2013 roku 1.856 kontroli w 1.795 podmiotach. Dominowały zakłady o zatrudnieniu do 9 osób. Najwięcej kontroli przeprowadzono w sektorach gospodarki, w których – na podstawie wyników kontroli z lat poprzednich – przewidywano wysokie ryzyko wystąpienia naruszeń prawa, tj. w podmiotach prowadzących działalność w zakresie handlu, przetwórstwa przemysłowego, budownictwa, zakwaterowania i usług gastronomicznych oraz transportu i gospodarki magazynowej. Kontrole tematyki legalności zatrudnienia i wykonywania pracy zarobkowej przeprowadzono między innymi w związku z informacjami skierowanymi do OIP w Rzeszowie przez osoby świadczące pracę bez potwierdzenia jej warunków, byłych pracowników oraz przez inne organy (m.in. urzędy skarbowe, urzędy pracy, Policję, Prokuraturę i Zakład Ubezpieczeń Społecznych). Obejmowano nimi również podmioty, które we wcześniejszym okresie naruszyły przepisy kodeksu pracy, dotyczące nawiązywania umów o pracę oraz postanowienia ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w tym przede wszystkim te, które nie poinformowały inspektorów pracy o wykonaniu wniosków zawartych w wystąpieniach.

Inspektorzy pracy ujawnili, że 92 osobom nie potwierdzono na piśmie rodzaju i warunków zawartych z nimi umów o pracę (w tym 21 osobom zarejestrowanym jako bezrobotni), natomiast w stosunku do 34 osób pracodawcy dopełnili tego obowiązku z opóźnieniem. 101 osób nie zostało zgłoszonych do ubezpieczenia społecznego (37 osób było zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy jako bezrobotni). Ze 159 osobami zawarto umowy cywilnoprawne w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę (28 osób było zarejestrowanych jako bezrobotni). Porównanie skali nieprawidłowości do roku 2012 i 2011 przedstawiono na poniższym wykresie:

45

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

1 2 2013

3

2012 2011

4 5 0 1 2 3 4 5

-

10

20

niepotwierdzenie pracownikowi na piśmie rodzaju i warunków umowy o pracę potwierdzenie pracownikowi z opóźnieniem rodzaju i warunków umowy o pracę niezgłoszenie zatrudnionych do ubezpieczenia społecznego zgłoszenie zatrudnionych do ubezpieczenia społecznego z opóźnieniem zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę

Jak wynika z powyższych danych, stwierdzono niewielki odsetek osób zatrudnianych „na czarno” (podobnie jak w latach 2011 i 2012). Nadal aktualne pozostają obserwacje poczynione w latach ubiegłych, tzn. inspektorzy pracy w pierwszym dniu pobytu w zakładzie uzyskiwali od pracujących oświadczenia, że dany dzień jest pierwszym lub jednym z pierwszych dni pracy tych osób. Mimo podejrzeń, że jest to niezgodne z prawdą, brak było podstaw do podważenia tych oświadczeń z uwagi na „solidarne” twierdzenia zarówno pracujących, jak i pracodawcy. Ponieważ w mikroprzedsiębiorstwach w miejscu wykonywania pracy nie ma akt osobowych pracowników (dokumentacja jest prowadzona w większości przypadków przez biura rachunkowe) kontrole były kontynuowane w siedzibie pracodawcy bądź w siedzibie inspektoratu pracy. Wtedy już pracodawca dysponował wszystkimi umowami (często cywilnoprawnymi), jak również przedkładał potwierdzenia zgłoszeń do ubezpieczenia społecznego, na co pozwala mu siedmiodniowy termin na dopełnienie tego obowiązku. Najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem takich sytuacji jest to, że pracodawca umawia się z pracownikami, że w przypadku kontroli mają tak właśnie twierdzić, tzn., że pracują dopiero od 2 – 3 dni, a w siedzibie zakładu, bądź w biurze rachunkowym znajdują się przygotowane „gotowe” umowy, podpisane przez pracowników i w ostatniej chwili jest na nich uzupełniana data – stosownie do oświadczeń składanych kontrolującemu inspektorowi pracy. Udowod46

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

nienie, że praca wykonywana była we wcześniejszym okresie i podważenie składanych oświadczeń wymaga czasochłonnych przygotowań (obserwacji miejsc świadczenia pracy), a ponadto konieczna jest wola i współpraca pracowników, czy też byłych pracowników. Przedstawione powyżej sytuacje miały miejsce przede wszystkim w budownictwie. Kolejne spostrzeżenie nasuwające się po analizie wyników kontroli, to przypadki zawierania umów cywilnoprawnych (głównie umów o dzieło) po ujawnieniu faktu świadczenia pracy. Celem takiego działania było uniknięcie obowiązku zgłoszenia osób wykonujących pracę do ubezpieczenia społecznego, jak też ponoszenia dodatkowych kosztów zatrudnienia. Nieprawidłowości w tym zakresie ujawniano przede wszystkim w firmach zajmujących się budownictwem, handlem i gastronomią oraz w niepublicznych placówkach oświatowych. Z uwagi na brak miejsc pracy i wysokie bezrobocie zatrudnione osoby godzą się na taki stan rzeczy w obawie o utratę pracy i dochodów. Trudności w zakwestionowaniu zawarcia umowy cywilnoprawnej w warunkach właściwych dla stosunku pracy wynikają także z takiego sformułowania umowy, aby uzasadnione było powierzenie pracy w tym trybie, jak również z faktu powierzania obsługi sklepów czy punktów gastronomicznych tylko zleceniobiorcom, którzy według zapisów umów we własnym zakresie organizują sposób wykonywania pracy. Próba dokonania oceny problemu terminowości zawierania umów o pracę nie obrazuje skali zjawiska potwierdzania umowami okresu świadczenia pracy „wstecz”. O ile bowiem faktyczne przypadki nielegalnego zatrudnienia (bez umowy i bez ubezpieczenia) zdarzają się stosunkowo rzadko, to już liczba niepotwierdzonych na piśmie umów o pracę w dniu rozpoczęcia pracy jest nieznana, albowiem bardzo często strony stosunku pracy „antydatują” fakt zawarcia umowy. Podejrzenia pojawiają się w sytuacji, kiedy na umowie o pracę brak jest daty potwierdzenia jej otrzymania przez pracownika, a zgłoszenie danej osoby do ubezpieczenia społecznego nastąpiło z opóźnieniem, niekiedy nawet kilkumiesięcznym. Niewywiązywanie się przez pracodawców i przedsiębiorców z obowiązku zgłaszania zatrudnianych do ubezpieczenia społecznego w wymaganym terminie stwierdzono nadal w stosunku do największej liczby badanych podmiotów (31%) oraz osób (16%). Podobnie jak w latach ubiegłych nadal do OIP napływała duża liczba anonimowych informacji o zatrudnianiu „na czarno”, jak również informacji kierowanych przez osoby podpisujące się nazwiskiem oraz podające adresy fikcyjnych osób. 47

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

W większości przypadków osoby zatrudniane bez potwierdzenia na piśmie rodzaju i warunków zawartej umowy informowały inspekcję pracy o tych okolicznościach dopiero po ustaniu zatrudnienia, głównie z powodu niewypłacenia im wynagrodzenia za wykonaną pracę. Z tego względu w niektórych przypadkach działania inspektorów pracy były mało skuteczne, bowiem stwierdzano, że przedsiębiorcy nie prowadzą już działalności gospodarczej lub nikogo nie zatrudniają. Nie uległa zmianie liczba osób bezrobotnych, które nie dopełniły obowiązku poinformowania powiatowego urzędu pracy o podjęciu zatrudnienia lub o wykonywaniu innej pracy zarobkowej oraz tych, które uczyniły to z opóźnieniem. Z wymienionego obowiązku w 2013 roku nie wywiązało się 16% bezrobotnych. Co szósty bezrobotny (17%) nie zachował terminu zgłoszenia do PUP faktu podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Naruszenia przepisów ustawy o promocji zatrudnienia w opisanym wyżej zakresie wynikają z braku wiedzy bezrobotnych o obowiązku zgłaszania podjęcia zatrudnienia również na podstawie umowy cywilnoprawnej, ale przede wszystkim z braku pewności kontynuowania zatrudnienia, szczególnie związanego z realizacją krótkotrwałych robót wykonywanych przez małe podmioty gospodarcze (głównie w budownictwie). W sprawie 2% pracowników podano nieprawdziwe dane mające wpływ na wymiar składek na Fundusz Pracy. Zatrudnianym osobom faktycznie wypłacano wyższe wynagrodzenie, zaś w dokumentacji firm wykazywano kwotę brutto minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym okresie (lub niższą), która stanowiła podstawę wymiaru składki na Fundusz Pracy. Ponadto niektórzy z przedsiębiorców nie przekazywali do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych deklaracji określających dochody uzyskiwane przez zatrudniane osoby (ZUS DRA i ZUS RCA), jak i czynili to z opóźnieniem, niekiedy nawet kilkumiesięcznym. Liczba naruszeń ujawniona w tym zakresie nie odzwierciedla faktycznej skali problemu. Kontrolowani przedsiębiorcy, u których nie stwierdzono ww. uchybień, wskazywali często, że inne podmioty, które chcą za wszelką cenę okazać się konkurencyjnymi na rynku, zatajają fakt wypłacania pracownikom wyższego wynagrodzenia. Ujawnienie tych nieprawidłowości jest bardzo trudne i możliwe tylko we współpracy z pracownikami. Nieliczne informacje w tym zakresie pochodziły od osób, z którymi rozwiązano stosunek pracy i które przyznawały, jakie faktycznie wynagrodzenie zostało im wypłacone. Stwierdzono także nieopłacenie składek na FP z tytułu zatrudniania 6% osób objętych badaniem. Łączna kwota nieopłaconych składek wyniosła 507.420 zł. Dla 48

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

7% osób składki na Fundusz Pracy nie były opłacane w przewidzianym przepisami terminie. Zaznaczyć należy, że niektóre z podmiotów, które nie opłaciły składek do dnia rozpoczęcia kontroli przez inspektora pracy również we wcześniejszym okresie nie wywiązywały się z tego obowiązku. Porównanie skali nieprawidłowości do roku 2012 i 2011 przedstawiono na poniższym wykresie:

1 2013 2012 2

2011

3 0

10

20

1 - niezgłaszanie do ZUS wymaganych i prawdziwych danych mających wpływ na wymiar składek na Fundusz Pracy 2 - nieopłacanie składek na Fundusz Pracy 3 - opłacanie składek na Fundusz Pracy z opóźnieniem

Próby szukania przez pracodawców oszczędności są widoczne także podczas analizy prawidłowości i systematyczności opłacania składek na Fundusz Pracy. Pracodawców można podzielić na dwie grupy: wykazujących dużą beztroskę przy niedochowywaniu terminów opłacania składek, zwłaszcza w przypadku krótkich opóźnień w płatnościach oraz tych znajdujących się w trudnej sytuacji ekonomicznej (w niektórych z tych zakładów stwierdzano również wypłacanie pracownikom wynagrodzeń z opóźnieniem). Zmniejszenie liczby osób, z tytułu zatrudniania których pracodawcy nie opłacili składek na Fundusz Pracy, wynika m.in. z upowszechnienia wśród pracodawców informacji o zagrożeniu wysoką grzywną w związku z tym wykroczeniem. W przypadkach niewielkich zaległości były one natychmiast opłacane jeszcze w trakcie kontroli - obowiązku tego dopełniło aż 72% pracodawców, którzy przed rozpoczęciem kontroli nie opłacili składek w wymaganym terminie.

49

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

4B. KONTROLE LEGALNOŚCI ZATRUDNIENIA CUDZOZIEMCÓW W 2013r. inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie przeprowadzili 80 kontroli legalności wykonywania pracy przez cudzoziemców. Kontrolom poddano 72 podmioty, które powierzały pracę 210 cudzoziemcom spoza UE/EOG/Szwajcarii (głównie z Ukrainy i Chin). Na postawie umów o pracę zatrudnionych było 139 cudzoziemców, pozostali pracowali na podstawie umów cywilnoprawnych. Obowiązek posiadania zezwolenia na pracę na terytoriom Polski dotyczył 136 obcokrajowców. Najwięcej podmiotów kontrolowanych należało do następujących sekcji PKD: handel i naprawy (25%), przetwórstwo przemysłowe (21%), budownictwo (15%). Nielegalnie wykonywało pracę 9 cudzoziemców (obywateli Ukrainy, Białorusi i Sri Lanki). Cudzoziemcy wykonywali pracę na innym stanowisku lub na innych warunkach niż określone w zezwoleniu na pracę, nie posiadali ważnych dokumentów uprawniających do pobytu na terytorium RP lub nie posiadali wymaganego zezwolenia na pracę na terytorium RP (w tym jeden cudzoziemiec wykonywał pracę na rzecz innego podmiotu niż ten, który wystawił i zarejestrował oświadczenia). Pracodawcy tłumaczyli nieprawidłowości nieznajomością przepisów prawa, a zmiany warunków umowy na inne niż określone w zezwoleniu na pracę (w tym warunków dotyczących wysokości wynagrodzenia za pracę) nie traktowali jako rażącego naruszenia przepisów, skutkującego sankcjami. Wg pracodawców ustawodawca powinien pozostawić swobodę co do kształtowania wysokości wynagrodzenia za pracę w szybko zmieniających się warunkach gospodarczych i ekonomicznych. Cudzoziemcy natomiast nie mają najczęściej świadomości, że praca przez nich wykonywana świadczona jest bez dopełnienia wszystkich wymaganych procedur i spełnienia wymagań wynikających z zezwolenia na pracę. Zarówno pracodawcy jak też cudzoziemcy uważają, że skoro uzyskali zezwolenie na pracę, to w zakresie warunków zatrudnienia mogą treść umów dowolnie już kształtować w oparciu o przepisy kodeksu pracy. Kontrole wykazały także, że konieczność szybkiego przystąpienia cudzoziemców do pracy (w niektórych przypadkach zaraz po przyjeździe na terytorium RP) była powodem niedopełnienia obowiązku poddania ich szkoleniom w zakresie bhp i badaniom lekarskim. Niezaradność związana z nieznajomością języka oraz obawy przed utratą pracy powodowały, że cudzoziemcy korzystając z oświadczeń wyda50

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

nych przez innego przedsiębiorcę, narażali się na negatywne konsekwencje, podejmując zatrudnienie u innego przedsiębiorcy niż ten, który uzyskał oświadczenie. Inspektorzy pracy ujawnili także nieprawidłowości z zakresu prawa pracy, tj. naruszanie przepisów w zakresie wypłaty wynagrodzeń za pracę (wypłacano wynagrodzenia za pracę w kwotach niższych niż wymagane, określone w zezwoleniu na pracę, lub wypłacano wynagrodzenia nieterminowo). Stwierdzono również nieopłacanie lub nieterminowe opłacanie składek na Fundusz Pracy oraz niezgłoszenie lub nieterminowe zgłoszenia cudzoziemców do ubezpieczenia społecznego. W 2013 roku skala ujawnionych nieprawidłowości w zakresie zatrudniania cudzoziemców nie była znacząca. Nie stwierdzono zatrudniania cudzoziemców nielegalnie przebywających na terytorium RP, co może wskazywać, że zlokalizowane na terenie województwa podkarpackiego mniejsze ośrodki miejskie nie dają perspektyw do zatrudnienia i zarobienia odpowiednich pieniędzy, umożliwiających życie na poziomie usprawiedliwiającym ryzyko ponoszone przez cudzoziemca podejmującego pracę w takich warunkach. Kontynuacja prac przy budowie ostatnich odcinków autostrady A4 nie miała wpływu na wzrost liczby cudzoziemców pracujących na terenie województwa podkarpackiego. Z obserwacji wynika, że cudzoziemcy, jeśli już są zatrudniani przy pracach budowlanych, to jedynie przy pracach mało specjalistycznych lub przy większych zleceniach realizowanych jednorazowo w danej specjalności, np. prace zbrojarskie przy obiektach mostowych i przepustach. Podobnie jak w latach ubiegłych pomimo bezpośredniego sąsiedztwa z Ukrainą skala nielegalnego zatrudniania obywateli tego kraju jest minimalna. Wysoki wskaźnik bezrobocia w województwie, niższe płace niż w innych województwach, zwłaszcza centralnych i zachodnich, powodują, że pracodawcy nie poszukują pracowników zza wschodniej granicy. Wymagania płacowe stawiane przez cudzoziemców są coraz wyższe, co powoduje, że tracą oni na atrakcyjności na polskim rynku pracy. Zatrudniani po raz pierwszy w Polsce cudzoziemcy ze Wschodu nie są w pełni zadowoleni z warunków płacowych. Pracę w Polsce traktują jako przejściową, tzw. zapoznanie się z europejskim rynkiem pracy i systemem pracy z perspektywą dalszego wyjazdu na zachód Europy. Jest to o tyle zaskakujące, że średnie zarobki oferowane obcokrajowcom na stanowiskach zarówno fizycznych jak i specjalistycznych są coraz wyższe, a na pewno znacznie wyższe od zarobków proponowanych w ich krajach macierzystych.

51

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

4C. AGENCJE ZATRUDNIENIA W 2013 roku inspektorzy pracy skontrolowali 20 podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia, nieprawidłowości ujawnili w 18 z nich. Cztery kontrole były wynikiem skarg, dwie - monitoringu ogłoszeń, ofert itp., zamieszczanych przez agencje zatrudnienia w mediach, jedna – była skutkiem wniosku Marszałka Województwa Podkarpackiego. Kontrolowane podmioty świadczyły usługi w zakresie: - pośrednictwa pracy (9 agencji), w tym kierowania osób do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych (4 agencje), - doradztwa personalnego (2 agencje), - poradnictwa zawodowego (6 agencji), - pracy tymczasowej (6 agencji). Inspektorzy pracy ujawnili następujące nieprawidłowości: 6 agencji nie podawało w ogłoszeniach numeru wpisu do rejestru agencji zatrudnienia, 4 agencje nie przekazały Marszałkowi Województwa informacji o zmianach objętych wpisem do rejestru agencji, a jedna agencja przekazała taką informację po terminie, 4 agencje pomimo posiadania certyfikatu nie podjęły działalności określonej w art. 18 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w 3 agencjach zajmujących się pośrednictwem pracy do pracodawców zagranicznych stwierdzono nieprawidłowości dotyczące zawierania umów z osobami kierowanymi do pracy za granicą oraz umów z pracodawcami zagranicznymi, 3 agencje nie oznaczały ogłoszeń jako „oferty pracy tymczasowej”, 2 podmioty prowadziły działalność agencji zatrudnienia bez wymaganego certyfikatu, 2 agencje nie złożyły informacji z działalności agencji zatrudnienia za rok 2012, a w 7 agencjach w informacji stwierdzono nieprawidłowości w jej treści lub informacja została złożona po terminie, jedna agencja nie przekazała osobom kierowanym do pracodawcy zagranicznego informacji dotyczącej zaliczania udokumentowanych okresów pracy u pracodawców zagranicznych do stażu pracy na terenie RP.

52

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Na podstawie analizy dokumentacji pokontrolnych należy uznać, iż w przypadku agencji zatrudnienia działających w obszarze prowadzenia usług z zakresu doradztwa personalnego oraz pośrednictwa zawodowego, których na terenie działania Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie jest najwięcej, zdarza się najmniej nieprawidłowości, a jeżeli są one ujawniane, dotyczą przeważnie drobnych uchybień. W ocenie inspektorów pracy ma to związek z tym, iż agencje te ubiegają się o środki z funduszy unijnych, których przydział i rozdysponowanie są ściśle kontrolowane. Ponadto przedsiębiorcy ci traktują certyfikat agencji zatrudnienia jako dodatkowy atut w przetargach na środki z funduszy unijnych. Najpoważniejsze nieprawidłowości występują w agencjach prowadzących działalność w zakresie pośrednictwa pracy na terenie RP i do pracodawców zagranicznych, gdyż prowadzeniem tych agencji zajmują się często osoby przypadkowe, nieposiadające wymaganej wiedzy.

5. Badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy W 2013 roku inspektorzy pracy zbadali 106 wypadków przy pracy, w których zostały poszkodowane 122 osoby (104 pracowników oraz 18 osób pracujących na innej podstawie niż stosunek pracy). 12 osób poniosło śmierć, 37 doznało ciężkich uszkodzeń ciała, 73 odniosły lekkie obrażenia.

Liczbę i rodzaj zbadanych w 2013r. wypadków w porównaniu do roku 2012 przedstawiają poniższe tabele: tabela 1 – zbadane wypadki przy pracy liczba wypadków zbadanych, w tym

liczba poszkodowanych, w tym

ogółem

śmiertelne

ciężkie

zbiorowe

lekkie

ogółem

śmierć

2013

106

11

34

11

50

122

12

ciężkie uszkodzenie ciała 37

2012

90

12

29

7

42

99

13

29

rok

53

lekkie obrażenia 73 57

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

tabela 2 - poszkodowani w wypadkach zbiorowych rok

ogółem

2013 2012

27 16

śmierć 1 1

skutek wypadku ciężkie lekkie uszkodzenie obrażenia ciała 3 23 0 15

Zgłoszenia o zdarzeniach wypadkowych pochodziły głównie od policji i pracodawców.

Dokonane analizy wykazały: -

wg sekcji gospodarki – najwięcej wypadków wydarzyło się w zakładach przemysłowych (38), budowlanych (31) oraz handlowych (14),

-

wg wielkości zatrudnienia – najwięcej wypadków (41) miało miejsce w zakładach zatrudniających do 9 pracowników,

-

wg płci, wieku i stażu pracy poszkodowanych – większość poszkodowanych stanowili mężczyźni (110), w grupach wiekowych 40 – 49 lat oraz 50 do 59 lat (po 31 osób), pracujący krócej niż rok (49),

-

wg struktury zawodów osób poszkodowanych – wypadkom najczęściej ulegali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (50), operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń (26) oraz pracownicy zatrudnieni przy pracach prostych (26),

-

wg czasu, w którym poszkodowani ulegli wypadkom – 115 poszkodowanych uległo wypadkom w czasie nominalnym, 7 - w godzinach nadliczbowych,

-

wg procesu pracy – najczęściej poszkodowani ulegali wypadkom podczas produkcji, przetwarzania, magazynowania (40) oraz innych prac (40), a także podczas wydobycia, prac ziemnych i prac budowlanych (26),

-

wg miejsc, w których wydarzyły się wypadki – najczęściej były to miejsca produkcji przemysłowej (24), inne miejsca (np. pomieszczenia socjalne, higienicznosanitarne – 19) i tereny budów (17),

-

wg czynności wykonywanych przez poszkodowanych w chwili wypadku najwięcej pracowników uległo wypadkom podczas obsługi maszyn (33), prac narzędziami ręcznymi (23) oraz poruszania się (20),

-

wg wydarzeń – wypadki powodowane były głównie przez takie wydarzenia jak: poślizgnięcie, potknięcie się, upadek osoby (27) oraz utrata kontroli nad maszyną, środkami transportu, transportowanym ładunkiem (27),

54

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

-

wg rodzaju urazu – poszkodowani najczęściej doznawali złamań kości (37), ran i powierzchownych urazów (22), licznych urazów (13) oraz amputacji urazowych (12) i oparzeń (12),

-

wg przyczyn wypadków – inspektorzy pracy ustalili łącznie 523 przyczyny wypadków, w tym przyczyny organizacyjne stanowiły 51% ogółu, przyczyny ludzkie - 40% przyczyny techniczne – 9%. Przyczyny ludzkie to przede wszystkim: nieprawidłowe zachowanie pracowni-

ka (23%), niewłaściwe samowolne zachowanie pracownika (7%) i brak lub niewłaściwe posługiwanie się przez pracownika czynnikiem materialnym (7%). Przyczyny organizacyjne to niewłaściwa ogólna organizacja pracy (38%) oraz niewłaściwa organizacja stanowisk pracy (10%). Przyczyny techniczne to w szczególności wady konstrukcyjne lub niewłaściwe rozwiązania techniczne i ergonomiczne czynnika materialnego (7%). tabela 3 - poszkodowani ze skutkiem śmiertelnym wg PKD pracodawców SEKCJA PKD Budownictwo Przetwórstwo przemysłowe Administracja publiczna i obrona narodowa Rolnictwo, leśnictwo Dostawa wody

Liczba poszkodowanych ze skutkiem śmiertelnym w 2013r. 5 3

Liczba poszkodowanych ze skutkiem śmiertelnym w 2012r. 6 3

2

0

1 1

1 1

tabela 4 - poszkodowani ze skutkiem ciężkim wg PKD pracodawców SEKCJA PKD Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo Rolnictwo, leśnictwo Dostawa wody

Liczba poszkodowanych ze skutkiem ciężkim w 2013r. 13 12 5 3

Liczba poszkodowanych ze skutkiem ciężkim w 2012r. 9 8 3 0

tabela 5 - poszkodowani ze skutkiem lekkim wg PKD pracodawców SEKCJA PKD Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo Administracja publiczna i obrona narodowa Rolnictwo, leśnictwo

Liczba poszkodowanych ze skutkiem lekkim w 2013r. 12 4

Liczba poszkodowanych ze skutkiem lekkim w 2012r. 4 3

2

0

1

0

55

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Najwięcej indywidualnych wypadków przy pracy ze skutkiem śmiertelnym miało miejsce na terenie budów oraz podczas prac związanych z pozyskiwaniem drewna, a najwięcej indywidualnych wypadków przy pracy ze skutkiem ciężkim wydarzyło się podczas wykonywania prac związanych z obsługą maszyn. W celu wyeliminowania nieprawidłowości ujawnionych w trakcie badania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy inspektorzy pracy: - wydali 240 decyzji, w tym 16 decyzji wstrzymania prac, 16 decyzji wstrzymania eksploatacji maszyn, 4 decyzje zakazujące wykonywania prac, 3 decyzje skierowania do innych prac 3 pracowników, - skierowali 196 wniosków zawartych w wystąpieniach, - skierowali do sądów 8 wniosków o ukaranie osób winnych popełnienia wykroczeń przeciwko prawom pracownika, - 73 osoby ukarali grzywnami w formie mandatów karnych w łącznej wysokości 97.600 zł, - zastosowali 8 środków wychowawczych, - udzielili 193 porad prawnych i 446 porad technicznych.

Przykłady wypadków zbadanych przez inspektorów pracy w roku 2013

śmiertelne porażenie prądem elektrycznym na terenie budowy

Do śmiertelnego porażenia prądem elektrycznym o napięciu 230V doszło w dniu 24.07.2013r. około godziny 17.35, a wypadkowi uległ pracownik firmy remontowo – budowlanej, wykonującej prace na terenie rozbudowy obiektów hotelowych w miejscowości Arłamów, który zatrudniony był przy pracach związanych z wykonywaniem posadzek. Pomieszczenia, w których wykonywał prace, były oświetlone lampami przenośnymi, zasilanymi przewodami elektrycznymi, rozłożonymi na posadzkach w kilku kolejnych pomieszczeniach. Miejsce, w którym doszło do porażenia prądem, to znajdujący się za metalowymi drzwiami podziemny korytarz łączący dwa budynki hotelowe. W tym korytarzu poszkodowany wraz z innymi pracownikami wykonywał posadz56

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

kę z zaprawy cementowej, dostarczanej z zewnątrz rurociągiem elastycznym z urządzenia typu MIKSOKRET. Około godz. 17.35 poszkodowany starał się zamknąć metalowe drzwi w celu odsłonięcia przylegającej do nich ściany korytarza. Podczas zamykania drzwi doszło do uszkodzenia izolacji przewodu elektrycznego zasilającego lampę. Wówczas drzwi znalazły się pod napięciem 230V, czego skutkiem było śmiertelne porażenie pracownika prądem elektrycznym. W trakcie oględzin i testu rozdzielnicy okazało się, że wyłącznik różnicowy nie wyłączał napięcia. Inspektor pracy analizując Plan BIOZ opracowany przez kierownika budowy w 2010r., ustalił, że zawiera wymóg sprawdzania ochronnych urządzeń różnicowoprądowych każdorazowo przed przystąpieniem do pracy. Ponadto podane są obowiązki osoby kierującej pracownikami, w tym dbanie o sprawność środków ochrony zbiorowej i obowiązek zapewnienia organizacji stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi. Pracodawca nie był w dniu wypadku na budowie i nie powierzył w/w obowiązków innemu pracownikowi, który mógłby je wykonać w sposób prawidłowy, w związku z czym nie wypełnił powyższych obowiązków wynikających z planu BIOZ. Ponadto przewody elektryczne rozłożone były w przejściach komunikacyjnych i nie były zabezpieczone przed uszkodzeniami mechanicznymi. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości inspektor pracy wydał 4 decyzje oraz skierował wystąpienie zawierające 3 wnioski. Pracodawca został ukarany mandatem karnym w wysokości 2.000 zł.

wypadki indywidualne ze skutkiem śmiertelnym podczas wykonywania prac z zakresu gospodarki leśnej

W dniu 22.02.2013r. ok. godziny 12.20 funkcjonariusz KMP w Rzeszowie poinformował OIP o wypadku przy pracy, jaki miał miejsce na powierzchni zrębowej na terenie Leśnictwa Babica. W związku ze zgłoszeniem niezwłocznie rozpoczęto czynności kontrolne na miejscu zdarzenia. Inspektor pracy ustalił, że w dniu wypadku przedsiębiorca razem z dwiema osobami wykonywał prace związane z pozyskiwaniem i zrywką drewna. Prace rozpoczęto około godziny 8.00. Ścinkę i obalanie drzew wykonywał zatrudniony na podstawie umowy zlecenie pilarz posiadający wymagane kwalifikacje, a przedsiębiorca wykonywał prace związane ze zrywką drewna. Druga osoba wykonująca prace również na podstawie umowy cywilnoprawnej rozbijała wał57

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

ki drewna, układała je w stosy oraz porządkowała teren, usuwając gałęzie. Około godziny 10.30 pilarz zaczął obalać kolejne drzewo. Po wykonaniu rzazu ścinającego drzewo zaczęło opadać, ale jedna z gałęzi zaczepiła o drzewo rosnące obok, skutkiem czego odłamała się i została odrzucona w kierunku odziomka ściętego drzewa. Spadająca gałąź uderzyła w głowę zleceniobiorcę stojącego w odległości ok. 4 metrów od ścinanego drzewa i porządkującego teren. W wyniku uderzenia poszkodowany doznał urazu czaszkowo - mózgowego oraz złamania czaszki. Na skutek odniesionych obrażeń zmarł w szpitalu. Do wypadku doszło w pierwszym dniu pracy poszkodowanego. Przeprowadzona przez inspektora pracy kontrola wykazała, że przyczynami wypadku były: • przebywanie poszkodowanego w strefie niebezpiecznej, • nieprzestrzeganie instrukcji ścinki drzew. Pilarz wykonał rzaz podcinający i ścinający niezgodnie z zasadami określonymi w instrukcji bhp przy wykonywaniu podstawowych prac z zakresu gospodarki leśnej. Zgodnie z w/w instrukcją wykonując rzaz ścinający, należało zostawić niedopiłowaną część pnia (tzw. zawiasę) o szerokości ok. 1/10 średnicy pnia w miejscu cięcia. Zadaniem zawiasy jest utrzymanie obranego kierunku obalania drzewa i hamowanie go podczas upadku. Obalone drzewo miało całkowicie przecięty w poprzek pień, co przyczyniło się do jego niekontrolowanego upadku, • dopuszczenie do pracy poszkodowanego w hełmie ochronnym nieposiadającym właściwości ochronnych i użytkowych, w tym bez oryginalnego paska podbródkowego, • dopuszczenie do pracy poszkodowanego oraz pilarza bez udokumentowanego przeszkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaświadczeń lekarskich o braku przeciwwskazań do pracy. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości inspektor pracy wydał 3 decyzje oraz skierował wystąpienie zawierające 5 wniosków. Przedsiębiorca został ukarany mandatem karnym w wysokości 2000 zł. Ponadto skierowano do prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Poniżej zdjęcia z miejsca wypadku.

58

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Do kolejnego wypadku przy pracy podczas wykonywania prac związanych z gospodarką leśną doszło w dniu 7.10.2013r. na terenie lasu Oleszyce w Leśnictwie Sucha Wola. Jak ustalił inspektor pracy, na wyznaczonej przez leśników powierzchni leśnej objętej wnioskiem cięć, pracowało trzech pracowników zakładu usług leśnych, zatrudnionych na stanowisku drwala - pilarza. Do ich zadań należała ścinka drzew, okrzesywanie, przerzynka oraz układanie stosów. W dniu wypadku pracownicy rozpoczęli pracę o godz. 7.30 w siedzibie pracodawcy. Następnie wszyscy udali się samochodem do lasu, gdzie przystąpili do pozyskania drewna sosnowego i dębowego. Pracowali razem na jednej powierzchni roboczej, w bezpiecznej odległości, tj. dwóch wysokości drzew, w kontakcie wzrokowym i głosowym. Około godziny 9.00 jeden z pracowników przystąpił do obalania kolejnego drzewa wyznaczonego przez leśni59

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

czego do ścinki. Upadająca sosna zawiesiła się jednak o dąb rosnący w odległości 8,5 metra. Drzewo zawiesiło się bocznie, tj. oparło się gałęziami o koronę dębu. Pracownik próbował obalić zawieszoną sosnę, przecinając zawiasę. Gdy cięcie nic nie dało, postanowił wraz z zawieszoną sosną obalić dęba, który nie był wyznaczony przez leśniczego do wycinki. W tym celu na wysokości 60 cm wykonał rzaz podcinający bez zachowania właściwego kąta nachylenia na głębokość 6 cm (w tym miejscu średnica pnia wynosiła około 38 cm). Następnie przystąpił do obalenia drzewa poprzez założenie rzazu ścinającego. Podczas cięcia na głębokości około 5 cm, w wyniku naprężeń wywołanych przez zawieszoną sosnę nastąpiło złamanie, pęknięcie i rozłupanie pnia dębu. Złamanie nastąpiło na wysokości 4,5 metra. Kawałek oderwanego pnia lub sam pień uderzył poszkodowanego w bok, nogę oraz klatkę piersiową, odrzucając na odległość około 2,5 metra. Bezpośrednich świadków wypadku nie było, gdyż pozostali pracownicy pracowali na swoich działkach. Poszkodowanego znalazł współpracownik, który usłyszał pęknięcie drzewa i inny niż zawsze odgłos jego upadania. Na skutek odniesionych wielonarządowych obrażeń poszkodowany zmarł w szpitalu. Przeprowadzona przez inspektora pracy kontrola wykazała, że przyczynami wypadku były: •

nieprawidłowa technika ścinki, tj. niezgodne z instrukcją bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu podstawowych prac z zakresu gospodarki leśnej wykonanie rzazu podcinającego,

•

brak sprzętu pomocniczego (ściągacza linowego, obracaka) do obalania drzewa zawieszonego,

•

nagły i niekontrolowany przebieg zdarzenia,

•

niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanych czynnościach,

•

pośpiech,

•

lekceważenie zagrożenia,

•

brak dostatecznego nadzoru przy pracach pozyskaniowych. Ponadto inspektor pracy podczas kontroli zrębu stwierdził, że technika ścinki

i obalania drzew grubych prowadzona przez pracowników zul nie zawsze była zgodna z przepisami. Zawiasa miała szerokość nieodpowiednią do średnicy ścinanego drzewa, co często powodowało jej wyrywanie. Stwierdzono przypadki braku zawiasy lub częściowe jej przecięcie. Rzazy podcinające i ścinające nie zawsze były prowadzone równolegle do poziomu, nie zawsze były usuwane nabiegi korzeniowe przeszkadzające w obalaniu. Występowały przypadki braku progów bezpieczeństwa, zda60

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

rzało się też nieusunięcie drzew niebezpiecznych (zawieszonych, pochylonych), które zagrażały drwalom. Na terenie zrębu nie było sprzętu pomocniczego do obalania drzew zawieszonych. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości inspektor pracy wydał 8 decyzji oraz skierował wystąpienie zawierające 4 wnioski. Pracodawca został ukarany mandatem w wysokości 1000 zł. Poniższe zdjęcia wykonano na miejscu zdarzenia.

61

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

wypadki indywidualne ze skutkiem ciężkim

niebezpieczne nożyce ramkowe W dniu 28.05.2013r. indywidualnemu wypadkowi przy pracy uległ pracownik spółki zajmującej się między innymi produkcją elementów konstrukcji stalowych dla branży energetycznej. Do obowiązków poszkodowanego należało cięcie blachy o grubości 8 mm na mniejsze kawałki przy użyciu nożyc ramkowych. Pracownik obsługiwał nożyce w ten sposób, że pasek blachy podsuwał oburęcznie na stole podawczym pod nóż gilotyny, obserwując z góry, czy jest on równo ustawiony na wymiar. W sytuacji, gdy materiał był prawidłowo ustawiony do cięcia, pracownik uruchamiał nożyce przyciskiem sterowania ręcznego. Po zakończeniu cięcia ostatniego kawałka blachy wyłączył maszynę. Nie czekając na całkowite zatrzymanie się urządzenia, sięgnął lewą ręką po przycięty kawałek blachy, który znajdował się na stole podawczym. Otworzył ramkę ochronną i sięgnął lewą rękę po detal. W tym czasie doszło do powtórzenia ruchu roboczego noża tnącego, a pracownik doznał ran szarpanych palców III i IV lewej ręki. Kontrola wykazała, że brak było skutecznego zabezpieczenia przed możliwością sięgania kończynami górnymi do strefy niebezpiecznej, tj. strefy pomiędzy ruchomą listwą dociskową, nożem tnącym, a ramką ochronną. Nożyce były wyposażone w elementy sterownicze i sygnalizacyjne, jednak niektóre nie były sprawne. Nie wszystkie elementy sterownicze posiadały czytelne oznakowania, a wyłącznik główny w ogóle nie był oznakowany. Ponadto nożyce nie były wyposażone w urządzenie zatrzymania awaryjnego. Ustalenia inspektora pracy wykazały: •

dopuszczenie do pracy pracownika przy obsłudze maszyny nie spełniającej wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym posiadającej uszkodzone urządzenie ochronne,

•

niedostosowanie nożyc ramkowych do minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

•

brak dokumentacji techniczno-ruchowej nożyc,

•

tolerowanie przez osoby kierujące pracownikami pracy odstępstw od zasad obowiązujących przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

•

nieprawidłową instrukcję obsługi nożyc gilotynowych,

•

nieprawidłowe zachowanie poszkodowanego podczas obsługi nożyc ramkowych,

•

nieprawidłowości w opracowanej ocenie ryzyka zawodowego dla stanowiska 62

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

pracy ślusarza, •

nieprawidłowości w zakresie przeszkolenia poszkodowanego w dziedzinie bhp, w szczególności poddanie go instruktażowi stanowiskowemu w oparciu o program ramowy, niedostosowany do stanowiska pracy ślusarza. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości inspektor pracy wydał 23 decyzje,

w tym 18 na piśmie. Ponadto skierował wystąpienie zawierające 7 wniosków. Dwie osoby winne naruszeń przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy ukarano grzywnami w formie mandatów karnych w łącznej kwocie 3.400 złotych. Fotografia przedstawia miejsce zdarzenia.

dwa wypadki w ciągu tygodnia Do pierwszego wypadku w firmie produkującej części i akcesoria do pojazdów silnikowych doszło w dniu 14.01.2013r. podczas obsługi prasy mechanicznej LEK160. W trakcie przezbrajania prasy mechanicznej pracownik przypadkowo nacisnął na element sterujący, który wyzwolił ruch roboczy suwaka, powodując pochwycenie kciuka lewej ręki przez zgarniacz tłocznika i jego zmiażdżenie. W wyniku przeprowadzonej kontroli inspektor pracy stwierdził, że bezpośrednią przyczyną wypadku było niewłaściwe zachowanie poszkodowanego, tj. naciśnięcie pedału sterowania nożnego prasy wskutek wykonania niekontrolowanego ruchu oraz operowanie przez niego ręką w strefie niebezpiecznej (do wykonywania operacji w strefie niebezpiecznej powinien użyć narzędzia pomocniczego). Inspektor pracy ustalił również następujące przyczyny pośrednie:

63

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

•

stosowanie systemu sterowania nożnego nie zapewniającego bezpieczeństwa przy niezamierzonym uruchomieniu,

•

tolerowanie przez nadzór odstępstw od zasad bezpiecznej pracy,

•

lekceważenia zagrożenia przez poszkodowanego. W trakcie trwających czynności kontrolnych doszło do następnego wypadku,

który miał miejsce trzy dni później, także na drugiej zmianie. W tym dniu pracownik z dwudziestoletnim doświadczeniem obsługiwał dwie prasy szybkobieżne typu CVA25 i Rockwell CVA-50. W trakcie wymiany oprzyrządowania prasy, pracownik potknął się o podest roboczy. Wskutek utraty równowagi uderzył klatką piersiową o krawędź półki zabezpieczającej pulpit sterowniczy. W chwili, gdy jego prawa ręka znalazła się w przestrzeni roboczej tłocznika, lewą ręką przypadkowo nacisnął na element sterowniczy włączający ruch tłocznika. Ruch elementu spowodował zmiażdżenie czterech palców prawej ręki, skutkujące amputacją urazową II, III i IV palca oraz okaleczeniem palca V. W toku postępowania kontrolnego inspektor pracy ustalił następujące przyczyny wypadku: •

nieprawidłową konstrukcję stopni podestu roboczego, co było przyczyną utraty równowagi przez pracownika,

•

niezachowanie przez poszkodowanego ostrożności podczas wchodzenia na podest,

•

sięgnięcie przez poszkodowanego ręką do strefy niebezpiecznej,

•

naciśnięcie przycisku sterowania prasy. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości inspektor pracy wydał 26 decyzji

oraz skierował wystąpienie zawierające jeden wniosek. Dwie osoby winne popełnienia wykroczeń przeciwko prawom pracownika zostały ukarane grzywnami w formie mandatów karnych na łączną kwotę 3.000 zł.

wypadek na tokarce W dniu 14.11.2013r. pracownik miał dokonać naprawy zestawu śruba - nakrętka stołu spawalniczego przy użyciu tokarki, która w 2012r. wyposażona została w zestaw osłon, w tym osłonę główną ograniczającą dostęp do strefy roboczej. Osłona główna blokowana była kluczykiem, który zgodnie z instrukcją wewnątrzzakładową winien być wydawany operatorowi przez mistrza, jednak - jak ustalił inspektor pracy - operator miał do kluczyka zwalniającego blokadę osłony głównej stały dostęp. Pracownik zamontował przeznaczoną do regeneracji śrubę w zacisku wrzeciona, 64

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

następnie przy rozsuniętej osłonie dokonywał szlifowania śruby przy pomocy trzymanego w ręce pilnika. Wykonywał tę czynność w rękawicach. Około godziny 9.00 ręka poszkodowanego została pochwycona przez śrubę, skutkiem czego doznał on urazu dwóch palców prawej ręki, co w konsekwencji doprowadziło do ich amputacji. Przeprowadzona przez inspektora pracy kontrola wykazała, że przyczynami tego wypadku przy pracy były: •

eksploatowanie tokarki z niepełną osłoną uchwytu wrzeciona, w którym zamocowany był obrabiany element,

•

niezastosowanie właściwego urządzenia zabezpieczającego, tj. osłony głównej maszyny ograniczającej dostęp do strefy roboczej,

•

używanie nieodpowiedniego do wykonywanej pracy czynnika materialnego, tj. pilnika typu iglak do szlifowania obrabianego przedmiotu,

•

niewłaściwe polecenia przełożonego (brak omówienia szczegółów dotyczących regeneracji zestawu śrub stołu spawalniczego),

•

tolerowanie przez osobę sprawującą nadzór odstępstw od przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, tj. nieprzestrzeganie instrukcji wewnątrzzakładowej dotyczącej wydawania klucza do zmiany trybu pracy maszyny przez mistrza, w szczególności stały dostęp operatora do kluczyka umożliwiającego zmianę trybu pracy,

•

brak przeszkolenia poszkodowanego na stanowisku pracy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy po zamontowaniu nowych osłon i przeprowadzonej modernizacji maszyny,

•

niezaktualizowanie instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze tokarki po jej modernizacji w 2012r.,

•

wykonywanie pracy w strefie zagrożenia, w tym w rękawicach ochronnych. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości inspektor pracy wydał 3 decyzje oraz

skierował do pracodawcy wystąpienie zawierające 8 wniosków. Jedna z osób winna wykroczeń przeciwko prawom pracownika została ukarana mandatem karnym w wysokości 1.400 zł., a w stosunku do drugiej osoby zastosowano środek wychowawczy. Maszyna, na której doszło do wypadku, przedstawiona jest na poniższych zdjęciach.

65

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

wypadek zbiorowy

W dniu 30.01.2013r. Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie został powiadomiony przez funkcjonariusza policji, że o godzinie 7.44 miał miejsce zbiorowy wypadek przy pracy, do którego doszło na placu składowym jednego z podkarpackich zakładów pracy. Poszkodowani wykonywali pracę polegającą na rozładunku ram stalowych o wymiarach ok. 300 cm x 280 cm i wadze ok. 80 kg. Ramy transportowano wózkiem widłowym na miejsce, w którym poszkodowani pakietowali je po 10 sztuk. Związane ramy opierano w pozycji pionowej o palety. Nagle ramy straciły stabilność i przewróciły się, przygniatając poszkodowanych. W wyniku doznanych obrażeń jeden z poszkodowanych zmarł, a drugi doznał lekkich obrażeń ciała.

66

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Przyczyny wypadku: •

niewłaściwe zabezpieczenie przed przewróceniem się składowanych elementów konstrukcyjnych,

•

niewłaściwa organizacja pracy,

•

tolerowanie przez osoby sprawujące nadzór niewłaściwego sposobu składowania elementów konstrukcyjnych oraz niewłaściwej organizacji pracy,

•

brak instrukcji składowania elementów konstrukcyjnych o dużych wymiarach,

•

brak zachowania środków ostrożności przez poszkodowanych,

•

brak wiedzy pracowników na temat bezpiecznego wykonywania pracy. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości inspektor pracy wydał 5 decyzji oraz

skierował wystąpienie zawierające 2 wnioski. Wobec dwóch osób winnych popełnienia wykroczeń przeciwko prawom pracowniczym wszczął postępowania wykroczeniowe, tj. jedną osobę ukarał mandatem karnym w kwocie 2000 zł, w stosunku do drugiej osoby skierował do sądu wniosek o ukaranie. Na fotografii - miejsce zdarzenia.

67

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

5A. KONTROLA REALIZACJI POSTANOWIEŃ ROZPORZĄDZENIA RADY MINISTRÓW Z DNIA 1.07.2009R. W SPRAWIE USTALANIA OKOLICZNOŚCI I PRZYCZYN WYPADKÓW PRZY PRACY (Dz.U. Nr 105 poz. 870) W 2013 roku w inspektorzy pracy przeprowadzili 168 kontroli u 156 przedsiębiorców, w ramach których zbadali 747 dokumentacji powypadkowych, w tym 29 dotyczących zdarzeń nieuznanych za wypadki przy pracy. Na poniższych wykresach zilustrowano ujawnione przypadki nieprawidłowego postępowania w zakresie przestrzegania przez pracodawców przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 1.07.2009r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.

Zgłaszanie wypadków – nieprawidłowości

Wnioski i środki profilaktyczne – nieprawidlowości

68

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Ustalanie okoliczności i przczyn wypadku - nieprawidłowości

Statystyczna karta wypadku - nieprawidłwości

69

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Przykład działania inspektora pracy w zakresie oceny realizacji postanowień rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1.07.2009r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 105 poz. 870) W dniu 20.09.2013r. funkcjonariusz Komendy Miejskiej Policji w Rzeszowie zgłosił do Okręgowego Inspektoratu Pracy zbiorowy wypadek przy pracy, któremu uległo dwóch pracowników firmy zajmującej się robotami drogowymi i melioracyjnymi. Pracownicy ci wykonywali prace związane z montażem instalacji drenażu w wykopie wąskoprzestrzennym, usytuowanym bezpośrednio wzdłuż drogi powiatowej. Podczas pracy doszło do obsunięcia się ziemi na niezabezpieczonym odcinku wykopu. Poszkodowani zostali częściowo przysypani urobkiem z wykopu, doznając lekkich obrażeń ciała. W związku ze zgłoszeniem została przeprowadzona kontrola u pracodawcy. W celu ustalenia okoliczności i przyczyn ww. wypadku przy pracy pracodawca powołał zespół powypadkowy, który dokonał ustalenia okoliczności i przyczyn zdarzenia. Podczas czynności kontrolnych, na podstawie analizy dokumentacji powypadkowej, inspektor pracy stwierdził szereg nieprawidłowości w zakresie przestrzegania przez pracodawcę rozporządzenia Rady Ministrów z 1.07.2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, tj.: 1. W protokołach powypadkowych nie podano szczegółowych okoliczności wypadku przy pracy, w szczególności nie zamieszczono zapisów, czy poszkodowani wykonywali prace w odzieży i obuwiu roboczym, czy opracowano wymaganą instrukcję bezpiecznego wykonywania robót (jak ustalił inspektor pracy, wykonywano roboty określone w art. 21a prawa budowlanego) i czy zapoznano z nią pracowników. Nie zamieszczono opisu miejsca wykonywanych prac, a w szczególności lokalizacji stanowisk pracy bezpośrednio pod napowietrzną linią energetyczną. Nie zamieszczono zapisów, czy warunki bezpiecznej pracy w tym miejscu określono z właścicielem tej linii. Brak było szczegółowego opisu miejsca zdarzenia, tj. lokalizacji wykopu wzdłuż istniejącego ogrodzenia i wykonanego cokołu betonowego ogrodzenia, co mogło mieć wpływ na zaistnienie wypadku. Nie podano, kto sprawował bezpośredni nadzór nad pracownikami i wykonywanymi pracami (w przedstawionym planie BIOZ zapisano konieczność zapewnienia takiego nadzoru). Brak było również zapisów dotyczących odpowiedniego rozpoznania warunków miejscowych przez pracodawcę lub jego przedstawiciela przed rozpoczęciem prac, m.in. lokalizacji cokołu betonowego w celu właściwego wyposażenia brygady, np. konieczności zapew70

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

nienia większej liczby obudów systemowych. Nie zamieszczono informacji o pochyleniu drogi w miejscu zdarzenia, o danych technicznych drogi i sposobie zabezpieczenia miejsca wykonywanych robót, a także brak było opisu stosowanej obudowy systemowej wykopu, jej parametrów i producenta. Ponadto zespół powypadkowy nie zamieścił zapisów nt. czasu pracy poszkodowanych bezpośrednio przed zdarzeniem, nie podał, czy opracowana została instrukcja bezpiecznego wykonywania robót ziemnych i instalacyjnych związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników, nie określił, czy zapoznano z taką instrukcją pracowników i czy wykonywali oni prace zgodnie z taką instrukcją. W protokole powypadkowym brak było także zapisów, czy pracodawca opracował instrukcje obsługi lub dokumentację techniczną obudowy systemowej, określającą sposób wykonywania prac z wykorzystaniem takich urządzeń (czy jest możliwość pracy z jednym elementem przy tak prowadzonych robotach) i czy taką instrukcję zapewniono w miejscu prac. 2. W protokole powypadkowym nie ustalono wszystkich przyczyn wypadku przy pracy wynikających z okoliczności wypadku. Nie podano podstawowej przyczyny wypadku (przebywanie poszkodowanych pracowników w strefie zagrożenia bez odpowiedniego zabezpieczenia), nie określono, że niewłaściwie zorganizowane zostały stanowiska pracy (praca bezpośrednio pod linią napowietrzną energetyczną, zejście po drabinie do niezabezpieczonej części wykopu). 3. W protokole powypadkowym nie zamieszczono naruszonych przez pracodawcę w związku z wypadkiem przepisów prawa pracy, w tym przepisów i zasad bhp lub innych przepisów dotyczących ochrony zdrowia (brak opracowania i zapoznania pracowników z instrukcją bezpiecznego wykonywania robót wyszczególnionych w art. 21a prawa budowlanego, brak właściwego nadzoru nad pracami szczególnie niebezpiecznymi, brak sygnalizatora zbliżeniowego w koparce, brak wystarczającej liczby obudów systemowych w miejscu, w którym istniało zagrożenie osunięcia się gruntu, brak właściwej instrukcji obsługi i stosowania obudów systemowych, niewłaściwe badanie lekarskie i szkolenie w zakresie bhp jednego z poszkodowanych pracowników). 4. W treści protokołów powypadkowych nie podano adresu siedziby sądu właściwego do składania pozwu o sprostowanie treści protokołu. 5. Zespół powypadkowy nie ustalił środków i wniosków profilaktycznych adekwatnych do przyczyn wypadku (nie ustalił konieczności uzgadniania warunków wykonywania prac z właścicielami instalacji w miejscach kolizji wykopów lub prac z tymi instalacjami, dokonania właściwego rozpoznania warunków miejscowych 71

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

przed wykonywaniem prac, właściwego wyposażenia ostrzegawczego sprzętu pracującego pod liniami energetycznymi lub w ich pobliżu, opracowania instrukcji bhp dotyczącej obsługi i stosowania urządzeń pomocniczych). 6. Podczas kontroli stwierdzono błędy w sporządzonych statystycznych kartach wypadków. W związku z ustalonymi nieprawidłowościami inspektor pracy skierował wystąpienie zawierające 8 wniosków, w tym wniosek o ponowne ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy.

6. Przestrzeganie przepisów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych Na terenie województwa podkarpackiego - wg stanu na dzień 31.12.2013r. funkcjonowało 99 zakładów pracy chronionej i 8 zakładów aktywności zawodowej.

W roku sprawozdawczym inspektorzy pracy przeprowadzili: •

24 kontrole w zakładach posiadających status zakładu pracy chronionej,

•

10 kontroli w zakładach ubiegających się o nadanie tego statusu,

•

54 kontrole w zakładach nie będących zakładami pracy chronionej, przystosowujących stanowiska pracy dla osób niepełnosprawnych,

•

21 kontroli w zakładach pracy chronionej ubiegających się o rozszerzenie statusu,

•

6 kontroli w zakładach posiadających status, przystosowujących nowe stanowiska pracy dla potrzeb osób niepełnosprawnych,

•

jedną kontrolę w zakładzie posiadającym status zakładu aktywności zawodowej, ubiegającym się o rozszerzenie statusu na inne obiekty,

•

3 kontrole w zakładach aktywności zawodowej.

72

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Porównanie nieprawidłowości ujawnionych w 2013 roku w zpch i zaz oraz zakładach ubiegających się o nadanie statusu lub przystosowujących miejsca pracy dla osób niepełnosprawnych

Dokonując oceny przestrzegania prawa w zakładach ubiegających się o status lub przystosowujących miejsca pracy dla osób niepełnosprawnych należy podkreślić, że w 2013 roku spadła liczba stwierdzonych w tych zakładach naruszeń. Większość pracodawców w sposób rzetelny podchodziła do zagadnień związanych z przygotowaniem zakładów i stanowisk pracy. Uchybienia wynikały nie z zaniedbań, a raczej z braku środków finansowych, czy też wiedzy nt. wymogów przepisów obowiązujących w tym zakresie. Często możliwe było usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości jeszcze w trakcie trwania kontroli poprzez realizację decyzji ustnych. Negatywnie natomiast należy ocenić wzrost liczby zakładów pracy chronionej i zakładów aktywności zawodowej, w których ujawniono uchybienia (w prawie każdym badanym obszarze nastąpił wzrost w stosunku do roku 2012). Wpływ na opisaną sytuację mają niewątpliwie problemy finansowe pracodawców, co pociąga za sobą ograniczenie nakładów na cele inwestycyjne (remonty, zakupy nowych maszyn i urządzeń), lecz także lekceważenie obowiązujących przepisów prawa pracy. Pracodawcy są bowiem przekonani, że panujący w zakładach stan warunków

73

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

pracy nie będzie stanowił podstawy do odebrania uzyskanego wcześniej statusu zpch czy zaz. Na pozytywną ocenę zasługuje ujawniona poprawa w zakresie przystosowania obiektów i pomieszczeń pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych (spadek liczby zakładów, w których ujawniono występowanie barier architektonicznych).

7. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy na budowach W 2013 roku inspektorzy pracy przeprowadzili: •

na 136 budowach 266 kontroli 234 podmiotów (pracodawców, podmiotów samozatrudniających się i przedsiębiorców nie będących pracodawcami, na rzecz których wykonywana była praca przez osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych), które prowadziły prace obarczone wysokim ryzykiem (na wysokości, w tym na rusztowaniach, roboty ziemne i w wykopach, prace rozbiórkowe oraz roboty remontowe),

•

na 23 budowach 68 kontroli 52 przedsiębiorców prowadzących roboty drogowe i mostowe,

•

15 kontroli prac wykonywanych przez 8 pracodawców i 2 przedsiębiorców nie będących pracodawcami, polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów budowlanych i przemysłowych (demontaż płyt stanowiących pokrycie ścian i dachów budynków oraz elementów instalacji technologicznych w zakładach przemysłowych),

•

154 tzw. krótkie kontrole prac budowlanych prowadzonych przez 142 podmioty.

Na wszystkich skontrolowanych budowach pracę wykonywało 3 tys. osób, w tym pracownicy zatrudnieni na podstawie umów o pracę oraz osoby świadczące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych lub też w ramach tzw. samozatrudnienia.

74

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

7A. KONTROLE

PRAC BUDOWLANYCH I ROZBIÓRKOWYCH Z UWZGLĘDNIENIEM ZAGADNIEŃ DOTYCZĄCYCH PRAWIDŁOWOŚCI ZAMONTOWANIA I ODBIORU RUSZTOWAŃ FASADOWYCH Odsetek budów, na których stwierdzono nieprawidłowości

Odsetek budów, na których stwierdzono nieprawidłowości

2013

2012

26

30

34

30

15

24

22

29

35

17

51

55

38

44

60

67

9

12

Przygotowanie i organizacja budowy

31

27

Stanowiska i procesy pracy

32

42

9

50

33

64

22

27

60

59

51

44

Zagadnienia objęte kontrolą

Przygotowanie pracowników do pracy

Zagospodarowanie terenu budowy

Roboty ziemne i w wykopach

Prace na wysokości

75

Uwagi

Brak lub nieterminowo przeprowadzone szkolenie wstępne w zakresie bhp instruktaż stanowiskowy. Brak lub nieterminowo przeprowadzone profilaktyczne badania lekarskie. Niewyposażenie bądź nieużywanie przez pracowników środków ochrony indywidualnej. Brak uprawnień kwalifikacyjnych do obsługi maszyn budowlanych i urządzeń poddozorowych. Brak lub niewłaściwe zabezpieczenie miejsc prowadzenia robót budowlanych przed dostępem osób nieupoważnionych. Brak lub niewłaściwe oznakowanie stref i miejsc niebezpiecznych. Składowanie materiałów budowlanych w nieodpowiednich miejscach, np. na chodnikach, drogach komunikacyjnych, przejściach. Brak lub niewłaściwa ochrona przeciwporażeniowa instalacji i urządzeń elektrycznych (w tym niezabezpieczenie przewodów zasilających urządzenia eksploatowane na budowach przed uszkodzeniami mechanicznymi). Brak pomiarów ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim. Brak lub nieprawidłowa instrukcja bezpiecznego wykonywania robót. Zabezpieczenie stałych stanowisk pracy przed spadającymi przedmiotami i czynnikami atmosferycznymi Brak zabezpieczenia ścian wykopów. Niezapewnienie bezpiecznych zejść do wykopów. Składowanie urobku w klinie naturalnego odłamu gruntu. Brak zabezpieczenia stanowisk pracy środkami ochrony zbiorowej w postaci barier lub siatek. Niezabezpieczenie przejść i dojść do stanowisk pracy przed upadkiem z wysokości osób wykonujących prace.

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Rusztowania

57

47

21

19

46

39

35

34

89

71

40

33

30

32

16

11

15

25

30

25

Maszyny i urządzenia techniczne

Brak zabezpieczenie otworów technologicznych przed możliwością wpadnięcia do nich osób. Niewyposażenie osób pracujących na wysokości w środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości (tzw. szelki bezpieczeństwa). Brak udokumentowanego odbioru rusztowań. Niewłaściwe posadowienie rusztowań. Brak lub nieprawidłowe poręcze ochronne na rusztowaniach. Brak lub niewłaściwe piony komunikacyjne na rusztowaniach. Niewypełnienie pomostami powierzchni roboczych rusztowań. Nieprawidłowe zakotwienie rusztowań do stałych elementów obiektów budowlanych. Dopuszczenie do eksploatacji maszyn i urządzeń pozbawionych osłon bądź z niesprawnymi urządzeniami ochronnymi. Brak instrukcji bhp dotyczących obsługi eksploatowanych na budowach maszyn i urządzeń

Inspektorzy pracy: - wydali 1.133 decyzje, w tym 293 na piśmie, w tym: 70 decyzji wstrzymania prac, 88 decyzji wstrzymania eksploatacji maszyn, 6 decyzji zakazujących wykonywania prac, 63 decyzje skierowania 197 pracowników do innych prac, - skierowali 196 wniosków zawartych w wystąpieniach, - 70 osób winnych naruszenia praw pracowniczych ukarali grzywnami w formie mandatów karnych w łącznej wysokości 81.200 zł, - skierowali do sądów 4 wnioski o ukaranie, - zastosowali 86 środków wychowawczych.

Dokonując analizy danych za lata 2012 - 2013 należy stwierdzić, że skala nieprawidłowości ujawnianych na budowach nie zmniejszyła się - nie odnotowano poprawy w najistotniejszych aspektach mających bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo pracujących. Właściwie w każdym obszarze poddanym ocenie w 2013 roku inspektorzy pracy ujawnili znaczące nieprawidłowości. Analiza danych z kontroli skłania do sformułowania jednoznacznie brzmiącego wniosku, iż stan przestrzegania przepisów i zasad bhp podczas wykonywania prac budowlanych i rozbiórkowych jest w dalszym ciągu niezadowalający, lecz należy także podkreślić, że do kontroli wybierano w większości przypadków budowy, na których już na pierwszy rzut oka można było stwierdzić nieprawidłowości w zakresie bhp. Taki sposób doboru wydaje się celowy i uzasadniony, bowiem brak jest powodów do

76

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

kontrolowania budów prowadzonych w sposób zgodny z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy. Wykonawcami prac na kontrolowanych budowach były w większości przypadków firmy budowlane o niewielkim potencjale technicznym i kadrowym, a ujawnione podczas kontroli nieprawidłowości wskazują na niewystarczający poziom wiedzy wykonawców w zakresie bezpiecznej organizacji prac budowlanych. Nieznajomość przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, oraz brak właściwej kontroli tych zagadnień w miejscach wykonywania prac pracodawcy tłumaczą tym, iż obowiązki te powierzyli specjalistom ds. bhp lub kierownikom robót i to na nich spoczywa obowiązek bieżącej kontroli warunków pracy. Zapominają jednak, że ze względów ekonomicznych osobom wykonującym zadania służby bhp, szczególnie tym spoza zakładów pracy, powierzany jest wyłącznie minimalny zakres zadań, ograniczany najczęściej do szkoleń pracowników oraz opracowania niezbędnej dokumentacji. Pracodawcy podkreślają także, że sami nie mają czasu na pogłębianie wiedzy z zakresu prawa pracy, często też bowiem wykonują prace budowlane. Spodziewają się, iż wszystkie wymagane informacje uzyskają podczas szkoleń okresowych, ale obowiązujący cykl szkoleń i ich wymiar nie gwarantują jednak przekazania całego zakresu niezbędnej wiedzy. Innym czynnikiem mającym negatywny wpływ na warunki pracy są przepisy dotyczące zamówień publicznych oraz przetargów. Jednostki ogłaszające przetargi wybierają oferty o najniższej wartości. Niejednokrotnie stawki godzinowe określane są w ofertach poniżej stawek gwarantujących minimalne wynagrodzenie, a co za tym idzie, przedsiębiorca musi ograniczyć koszty i w tym celu rezygnuje z nakładów, które winien ponieść na zapewnienie warunków pracy zgodnych z obowiązującymi przepisami. Gdyby jednak realnie oszacował koszt wykonania inwestycji, nie miałby szansy na pozytywne dla siebie rozstrzygnięcie przetargu. System bowiem nie promuje przedsiębiorców uczciwych, którzy zatrudniają na podstawie umów o pracę i dbają o bezpieczeństwo, inwestując w szkolenia pracowników i specjalistyczny sprzęt. Dodatkowym czynnikiem mającym negatywny wpływ na warunki pracy na budowach jest dopuszczanie przez przepisy zawierania umów tzw. śmieciowych przedsiębiorcy chcący ograniczyć koszty pracy, zawierają głównie takie umowy. Powoduje to, że pracodawcy zatrudniający pracowników na podstawie umów o pracę są mniej atrakcyjni dla inwestorów, więc nie otrzymują zleceń. Inspektorzy pracy stwierdzają często w chwili rozpoczęcia kontroli, że osoby wykonujące pracę nie po77

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

siadają żadnych umów. Przedsiębiorca jednak sporządza umowy z datą wsteczną i zgłasza pracowników do ubezpieczenia społecznego, dochowując siedmiodniowego terminu określonego w przepisach na dokonanie tego obowiązku. Inspektor pracy nie jest w stanie zakwestionować takiej umowy, ponieważ zazwyczaj osoby pracujące i przedsiębiorcy zawierają porozumienie i zgodnie twierdzą, że faktycznie zawarli umowę w określonym dniu. Niejednokrotnie w przypadku występowania do Powiatowego Urzędu Pracy z zapytaniem, czy osoby wykonujące pracę są zarejestrowane jako bezrobotni, okazuje się, że osoby te były zarejestrowane jako bezrobotne, lecz wyrejestrowały się po rozpoczęciu kontroli przez inspektora pracy i zachowały ustawowy termin 7 dni od podjęcia pracy zarobkowej, liczony od daty wskazanej w naprędce sporządzonej umowie. Zazwyczaj po zakończeniu kontroli umowa rozwiązuje się i powraca stan poprzedni. W celu wyeliminowania takich praktyk konieczne wydaje się wprowadzenie takich zmian w przepisach, by pracownik mógł być dopuszczony do pracy dopiero po zgłoszeniu go do ubezpieczenia społecznego, a niewypełnienie tego obowiązku winno skutkować dotkliwą sankcją finansową.

7B. KONTROLE DOTYCZĄCE BUDOWY I REMONTÓW DRÓG

Zagadnienia objęte kontrolą

Przygotowanie pracowników do pracy

Zagospodarowanie terenu budowy

Odsetek budów, na których stwierdzono nieprawidłowości

Odsetek budów, na których stwierdzono nieprawidłowości

2013

2012

42

20

35

30

27

35

29

18

31

11

62

40

78

Uwagi

Brak lub nieterminowo przeprowadzone szkolenie wstępne w zakresie bhp instruktaż stanowiskowy. Brak lub nieterminowo przeprowadzone profilaktyczne badania lekarskie. Niewyposażenie bądź nieużywanie przez pracowników środków ochrony indywidualnej. Brak uprawnień kwalifikacyjnych do obsługi maszyn budowlanych i urządzeń poddozorowych. Brak lub niewłaściwe zabezpieczenie miejsc prowadzenia robót budowlanych przed dostępem osób nieupoważnionych. Brak lub niewłaściwe oznakowanie stref i miejsc niebezpiecznych.

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

29

47

56

47

38

25

Przygotowanie i organizacja budowy

52

30

Stanowiska i procesy pracy

67

50

50

43

33

60

22

0

75

75

85

83

56

33

13

40

50

29

50

29

50

57

31

7

31

53

Roboty ziemne i w wykopach

Prace na wysokości

Rusztowania

Maszyny i urządzenia techniczne

Składowanie materiałów budowlanych w nieodpowiednich miejscach, np. na chodnikach, drogach komunikacyjnych, przejściach. Brak lub niewłaściwa ochrona przeciwporażeniowa instalacji i urządzeń elektrycznych (w tym niezabezpieczenie przewodów zasilających urządzenia eksploatowane na budowach przed uszkodzeniami mechanicznymi). Brak lub niewłaściwe wyposażenie pomieszczeń higienicznosanitarnych Brak lub nieprawidłowa instrukcja bezpiecznego wykonywania robót. Prowadzenie robót w sąsiedztwie czynnych, napowietrznych linii energetycznych. Brak zabezpieczenia ścian wykopów. Niezapewnienie bezpiecznych zejść do wykopów. Składowanie urobku w klinie naturalnego odłamu gruntu. Brak zabezpieczenia stanowisk pracy środkami ochrony zbiorowej w postaci barier lub siatek. Niezabezpieczenie przejść i dojść do stanowisk pracy przed upadkiem z wysokości osób wykonujących prace. Brak zabezpieczenie otworów technologicznych przed możliwością wpadnięcia do nich osób. Niewyposażenie osób pracujących na wysokości w środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości (tzw. szelki bezpieczeństwa). Brak udokumentowanego odbioru rusztowań. Niewłaściwe posadowienie rusztowań. Brak lub nieprawidłowe poręcze ochronne na rusztowaniach. Dopuszczenie do eksploatacji maszyn i urządzeń pozbawionych osłon bądź z niesprawnymi urządzeniami ochronnymi. Brak instrukcji bhp dotyczących obsługi eksploatowanych na budowach maszyn i urządzeń

Inspektorzy pracy: - wydali 280 decyzji, w tym 70 na piśmie, w tym: 13 decyzji wstrzymania prac, 6 decyzji wstrzymania eksploatacji maszyn, jedną decyzję zakazującą wykonywania prac, 9 decyzji skierowania 15 pracowników do innych prac, - skierowali 58 wniosków zawartych w wystąpieniach, - 16 osób winnych naruszenia praw pracowniczych ukarali grzywnami w formie mandatów karnych w łącznej wysokości 20.800 zł, - zastosowali 16 środków wychowawczych. 79

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

W 2013r. na terenie województwa podkarpackiego, podobnie jak w roku ubiegłym, można było zaobserwować duże nasilenie działań związanych z realizacją inwestycji drogowych, polegających głównie na budowie nowych odcinków dróg kołowych. Przede wszystkim kontynuowane były prace budowlane na największej inwestycji drogowej województwa, tj. budowie podkarpackiego odcinka autostrady A4, od granic województwa małopolskiego do granicy kraju w miejscowości Korczowa. W 2013r. nastąpiło znaczne zintensyfikowanie działań inwestycyjnych związanych z realizacją autostrady A4, co w rezultacie doprowadziło do otwarcia trzech odcinków. Kolejnymi dużymi inwestycjami drogowymi regionu są budowy: odcinka drogi ekspresowej S19 i łączników tej drogi z budowaną autostradą i istniejącą siecią dróg kołowych, budowa odcinka drogi krajowej łączącej obwodnicę północną miasta Rzeszowa z drogą ekspresową S19 i autostradą A4, modernizacje dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych oraz budowa drogi obwodowej Mielca. Część z wymienionych inwestycji, jak odcinki drogi ekspresowej S19 i jej łączniki z autostradą A4, zostały w 2013 roku zakończone i przekazane do użytkowania. W związku z ogromnym rozmachem, dużą liczbą wykonawców i zastosowanymi na budowach środkami technicznymi, działalność nadzorcza inspektorów pracy skupiła się głównie na tych zadaniach inwestycyjnych. Analizując zbiorcze wyniki kontroli dotyczących budowy infrastruktury transportu można stwierdzić, iż w zakresie przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy nie odnotowano poprawy. Przedstawione wyniki statystyczne nie napawają optymizmem. Martwią tym bardziej, że większość skontrolowanych firm działa na rynku od wielu lat, posiada odpowiednie możliwości techniczne, doświadczenie i wykwalifikowaną kadrę techniczną. Podobnie jak w latach ubiegłych inspektorzy pracy stwierdzili szereg nieprawidłowości już na etapie przygotowania do pracy, tj. opracowania właściwych instrukcji bezpiecznego wykonywania robót budowlanych, zapewnienia właściwego sprzętu ratunkowego i organizacji placu budowy. Sytuacja wygląda podobnie, jeśli ocenie podda się zagadnienia dotyczące organizacji stanowisk pracy i sposobów prowadzenia prac, ze szczególnym uwzględnieniem prac na wysokości. Przyczyny stwierdzanych podczas kontroli nieprawidłowości wg pracodawców znajdują swoje źródła w sytuacji, jaka panuje na rynku usług budowlanych. Przedsiębiorcy budowlani prowadzący małe firmy twierdzą, że aby utrzymać się na rynku muszą być konkurencyjni i godzą się wykonywać prace po cenach zaniżonych. Argumentują, że nie stać ich na zakup specjalistycznego sprzętu i zatrudnie80

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

nie wykwalifikowanych pracowników. Dochody uzyskiwane z wykonanych inwestycji wystarczają jedynie na pokrycie podstawowych kosztów działalności gospodarczej i wypłatę minimalnych wynagrodzeń. Na zakup specjalistycznego sprzętu i zatrudnienie wykwalifikowanych pracowników finansów już nie wystarcza. Dlatego też zauważalny jest wzrost przypadków powierzania pracy zarobkowej na podstawie umów cywilnoprawnych cudzoziemcom ze Wschodu. W ocenie pracodawców prowadzących duże przedsiębiorstwa budowlane przyczyn uchybień należy upatrywać w tym, że najbardziej konkurencyjne na rynku są małe i średnie firmy, które nie dysponują ani odpowiednim potencjałem ludzkim, ani odpowiednimi środkami technicznymi. Ponadto firmy te łączą się w konsorcja i stosują praktyki dumpingowe, zobowiązując się do wykonania inwestycji po zaniżonych kosztach, przez co są atrakcyjne dla inwestorów. „Duzi” pracodawcy podkreślają również, że zagrożeniem dla nich są firmy obce, z krajów wschodnich lub polskie zatrudniające lub powierzające pracę wyłącznie cudzoziemcom, oferujące usługi po kosztach zaniżonych, niemożliwych do zaakceptowania przez inne firmy. Bezpieczeństwo pracowników zatrudnionych w tych firmach schodzi na dalszy plan, a to wpływa negatywnie na obraz stanu bhp w całym budownictwie. Wszyscy, zarówno przedstawiciele małych jak i dużych firm realizujących prace z zakresu budowy i remontu dróg, podkreślają, że duży wpływ na rynek inwestycji budowlanych ma światowa recesja. Niekorzystny wpływ miało również zakończenie w 2013r. obowiązywania budżetu unijnego, który współfinansował krajowe inwestycje objęte programami europejskimi, do tego przedłużający się okres zatwierdzenia nowego budżetu UE na kolejne lata i związany z tym brak nowych przetargów i planów inwestycyjnych. Powoduje to jeszcze większe trudności w pozyskaniu zamówień budowlanych. Chęć utrzymania się na rynku powoduje konieczność obniżania ofert i oszczędzania na wszystkich elementach zamówienia, co w praktyce doprowadza do cięcia sfery wykonawczej, końcowej. Do tego dochodzi szybkie tempo realizacji inwestycji. Zarówno mało atrakcyjne oferty cenowe jak i wysokie tempo realizacji inwestycji wymuszane są przez inwestorów, którym przede wszystkim zależy na minimalizacji kosztów i jak najkrótszych terminach realizacji. Zdaniem pracodawców również fakt realizacji robót niekiedy w znacznych odległościach od siedziby pracodawcy oraz konieczność poszukiwania ofert pracy na coraz większym obszarze ma istotny wpływ na poniesione koszty budowy, co przekłada się w efekcie na konieczność „oszczędności” w kwestiach zapewnienia właściwych warunków pracy. 81

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Nie bez wpływu na obecną sytuację jest również fakt realizacji projektów drogowych w formie tzw. „zaprojektuj i wykonaj”. Etapy projektowania i przygotowania formalnego inwestycji są bardzo czasochłonne, powodując skrócenie etapu samej realizacji.

7c. KONTROLE PRZESTRZEGANIA PRZEPISÓW BHP PODCZAS USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z OBIEKTÓW BUDOWLANYCH I PRZEMYSŁOWYCH

W 2013 roku nie przeprowadzono kontroli u przedsiębiorców, którzy nie dopełnili obowiązku zgłoszenia prac do inspekcji pracy. Kontrolami objęto roboty wykonywane na terenie województwa podkarpackiego przez przedsiębiorców, którzy zgłosili fakt prowadzenia tego typu robót do Okręgowego Inspektoratu Pracy w terminie umożliwiającym przeprowadzenie kontroli. Kontrole były prowadzone na otwartej przestrzeni, tj. podczas demontażu materiałów zawierających azbest z pokryć dachowych budynków mieszkalnych oraz elewacji budynków wielorodzinnych. Siedem kontrolowanych firm okresowo lub stale wykonuje prace polegające na usuwaniu wyrobów zawierających azbest, natomiast trzy podmioty wykonywały te prace pierwszy raz. Największą liczbę nieprawidłowości ujawniono podczas kontroli tych pracodawców, którzy wykonywali prace po raz pierwszy. Zastrzeżenia inspektorów pracy dotyczyły zarówno przygotowania pracowników do pracy, jak i sposobu wykonywania prac. Np. pracownicy niewłaściwe stosowali przydzielone im środki ochronny indywidualnej (podczas ręcznego transportu płyt eternitowych mieli rozpięte kombinezony, podwinięte rękawy oraz zdjęte kaptury) lub nie stosowali przydzielonego obuwia roboczego (wykonywali prace np. w sandałach i bawełnianych skarpetkach). Pracownicy nie przygotowywali również miejsca wykonywania pracy – teren prac nie był zabezpieczony folią, odłamki odpadów pokrywały teren wokół budynków. Często pracownicy nie mieli świadomości, jakie zagrożenie dla zdrowia stanowią włókna azbestu, ponieważ nie chronili środowiska ani siebie (np. podczas przerwy w pracy palili papierosy). Ujawniono też przypadki braku planów prac i szkoleń osób kierujących pracownikami. Ponadto pracownicy nie byli właściwie przygotowani do pracy – ani w zaświadczeniach lekarskich ani w kartach szkoleń wstępnych nie wskazano, że pracują oni w narażeniu na azbest. 82

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Firmy specjalistyczne prace związane z demontażem wyrobów zawierających azbest wykonują zgodnie z przepisami, tzn. dokonują odpowiednich zgłoszeń do organów nadzoru i kontroli, pracownicy są odpowiednio przeszkoleni i wyposażeni w prawidłowo dobrane środki ochrony indywidualnej. Do zwilżania materiałów stosowane są woda lub inne preparaty chemiczne wiążące włókna azbestu w sposób minimalizujący pylenie. Miejsca prac są wydzielone, ogrodzone, zdemontowany materiał składowany jest w wydzielonym miejscu, na folii, a następie odpowiednio pakowany i znakowany. Z obserwacji inspektorów pracy wynika, że prace wykonywane są najczęściej w krótkim czasie przez małą grupę pracowników (maksymalnie 5 osób), często popołudniami lub w soboty. Takie postępowanie - z jednej strony - ma na celu zminimalizowanie narażenia mieszkańców domów, z których usuwane są płyty azbestowe, z drugiej jednak - zmniejsza również prawdopodobieństwo kontroli inspektora pracy. Ponadto często zawiadomienie o wykonaniu prac dociera do Okręgowego Inspektoratu Pracy lub oddziału w dniu rozpoczęcia prac (za pomocą faksu) lub już po ich zakończeniu (za pośrednictwem poczty). W bieżącym roku w co drugim miejscu prowadzenia prac demontażowych ujawniono nieumieszczenie tablic ostrzegawczych: „Uwaga! Zagrożenie azbestem”. Zdaniem inspektorów pracy najprawdopodobniejszą przyczyną tej nieprawidłowości jest chęć uniknięcia zainteresowania osób postronnych prowadzonymi pracami. Wzrasta bowiem świadomość społeczna m.in. na temat zagrożeń, jakie może spowodować pył azbestu. Wykonawcy nie chcą więc zwracać uwagi osób postronnych na fakt prowadzenia prac, w wyniku których może się uwalniać pył azbestu. Ze względu na fakt, że w 2013r. nie przeprowadzono ani jednej kontroli prac niezgłoszonych do PIP, można przyjąć, że ogólna ocena przedsiębiorców byłaby niestety gorsza. Biorąc pod uwagę liczbę przeprowadzonych kontroli oraz fakt, że przedsiębiorcy uparcie nie dopełniają obowiązku zgłoszenia prac do PIP, można wysnuć wniosek, że przeważająca część prac w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest na terenie województwa podkarpackiego prowadzona jest w sposób niezgodny z przepisami, czyli zagrażający zarówno osobom wykonującym te prace, jak i osobom postronnym (mieszkańcom, użytkownikom obiektów). Z tego więc powodu kontrole tej tematyki będą kontynuowane, by zminimalizować ryzyko zagrożeń i podnieść stopień świadomości nt. niebezpieczeństw powodowanych przez włókna azbestu.

83

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

7D. KRÓTKIE KONTROLE W BUDOWNICTWIE Celem kontroli była szybka reakcja inspektorów pracy na stwierdzone nieprawidłowości z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania prac budowlanych Kontrolom podlegały zakłady prowadzące działalność budowlaną, przeważnie wykonujące prace związane z modernizacją - remontem lub rozbiórką - obiektów budowlanych. Prace te prowadzone były w zdecydowanej większości na zorganizowanych przez wykonawców placach budów. Do nieprawidłowości najczęściej dochodziło podczas wykonywania prac na wysokości. Inspektorzy pracy ujawniali: •

brak lub niewłaściwe zabezpieczenie stanowisk pracy na wysokości (brak: balustrad ochronnych przy krawędziach stropów i na klatkach schodowych, niezabezpieczenie otworów technologicznych w ścianach i posadzkach),

•

użytkowanie rusztowań niekompletnie wyposażonych (brak poręczy ochronnych, desek krawężnikowych, poprzeczek, pionów komunikacyjnych, siatek zabezpieczających),

•

niewyznaczenie i nieoznakowanie stref niebezpiecznych w związku z prowadzeniem prac na wysokości, głównie przy użyciu rusztowań,

•

brak lub niewłaściwe zabezpieczenie dojść i przejść komunikacyjnych (obok i pod rusztowaniami),

•

brak zabezpieczenia rusztowań przed wyładowaniami atmosferycznymi,

•

dopuszczenie do użytkowania rusztowań bez ich udokumentowanego odbioru technicznego. Pozostałe nieprawidłowości polegały głównie na braku niezbędnego zabez-

pieczenia terenu budowy przed dostępem osób niezatrudnionych, braku ładu i porządku na terenach prowadzonych prac, niewłaściwym sposobie składowania i magazynowania materiałów budowlanych oraz braku zaplecza higienicznosanitarnego. Stwierdzono także brak zabezpieczenia przed możliwością uszkodzenia mechanicznego przewodów elektrycznych zasilających urządzenia elektryczne eksploatowane na terenie budów oraz niewłaściwe zabezpieczenie przed dostępem osób nieupoważnionych eksploatowanych na terenach budów rozdzielnic prądu elektrycznego. Istotnym problemem było też niewyposażanie lub niestosowanie przez pracowników środków ochrony indywidualnej (głównie kasków ochronnych, okularów, rękawic oraz sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości). 84

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Spośród ogólnej liczby 154 przeprowadzonych kontroli, 144 z nich zakończyły się wydaniem decyzji w trybie natychmiastowej wykonalności, tak więc skuteczność oddziaływania tej formy kontroli na eliminowanie bezpośrednich zagrożeń jest bardzo wysoka. Krótkie kontrole prowadzone kilkukrotnie u tych samych pracodawców przyniosły wymierne efekty w postaci usunięcia uchybień oraz podniesienia świadomości nt. istniejących na budowach zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników. Tylko 2% podmiotów skontrolowanych w roku 2013 notorycznie łamało przepisy i zasady dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, tzn. mimo usunięcia zagrożeń stwierdzonych przez inspektorów pracy w trakcie pierwszej kontroli, w trakcie kolejnych wizyt na budowach u tych pracodawców inspektorzy pracy ujawniali nieprawidłowości tego samego typu. Na wysoką skuteczność tej formy kontroli ma niewątpliwie wpływ rodzaj kontrolowanych prac. Prace budowlane w znacznym bowiem zakresie prowadzone są w sposób pozwalający kontrolującemu na szybką ocenę warunków pracy i szybką reakcję na stwierdzone nieprawidłowości. Uwarunkowania charakterystyczne dla budownictwa: łatwość zaobserwowania tych prac, skala zagrożeń, możliwości świadomego lub nieświadomego omijania obowiązujących przepisów, lekceważenie zagrożeń, rutyna, złe praktyki są głównymi przesłankami przemawiającymi za sensem kontynuowania tego typu kontroli w latach kolejnych. Uzyskana w ponad 98% podmiotów trwałość rezultatów bezsprzecznie potwierdza zasadność i konieczność prowadzenia krótkich kontroli w przyszłości. Niewątpliwie wpływa też na podniesienie u pracodawców i pracowników świadomości i wiedzy o zagrożeniach.

Poniższe fotografie ilustrują rażące naruszenia przepisów ujawnione przez inspektorów pracy podczas prac na budowach kontrolowanych w roku 2013.

85

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Niewłaściwy sposób wykonywania prac związanych z budową konstrukcji dachu - brak zabezpieczeń przed możliwością upadku z wysokości, pracownicy nieużywający hełmów ochronnych i odzieży roboczej

Rusztowania służące jako drogi dojścia na dach wznoszonego budynku (brak kompletnych balustrad ochronnych)

86

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Prowizoryczny pomost roboczy (usytuowany na wysokości ok. 3m nad poziomem gruntu)

Przykład wykonywania prac przez pracowników na dachu bez zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości

87

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Pracownicy wykonujący pracę na rusztowaniu nie wyposażonym w bariery ochronne i niezakotwionym do stałych elementów budynku

Rozdzielnica elektryczna na budowie uszkodzone wtyczki, brak zabezpieczenia przed dostępem dla osób nieuprawnionych

88

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Wykop o głębokość ok. 1,6 m - brak zabezpieczenia ścian

Podpora stalowa tymczasowa i przebudowywana podpora pośrednia mostu – filar. Brak balustrad oddzielających teren budowy od koryta rzeki. Brak punktu ratownictwa wodnego.

89

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Podest wejściowy pośredni bez zabezpieczenia balustradą ochronną. Drabina oparta na zakończeniu podestu pośredniego bez zabezpieczenia przed osunięciem. Drabina tzw. „samoróbka” ze szczeblami nabitymi na podłużnice.

Rumosz - luźne kamienie w ścianie wykopu. Ściana bez zabezpieczenia przed osunięciem

90

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

8. Kontrole spełniania wymagań minimalnych dla maszyn do obróbki drewna Przeprowadzonych zostało 30 kontroli w 30 zakładach, w których pracowało 926 osób (w tym 912 na podstawie umów o pracę). Inspektorzy pracy objęli kontrolami 196 różnych maszyn do obróbki drewna, w większości takich jak: pilarki tarczowe, pilarki taśmowe, pilarki ramowe pionowe (traki), frezarki dolnowrzecionowe, frezarki górnowrzecionowe, strugarki wyrówniarki, strugarki grubiarki. Wnieśli zastrzeżenia do 150 maszyn (76%).

odsetek zakładów, w których ujawniono nieprawidłowości

zagadnienie objęte kontrolą

odsetek maszyn z nieprawidłowości ami

Wyposażenie maszyn w łatwo rozpoznawalne urządzenia 53 38 służące do odłączania od źródeł energii Osłony i inne urządzenia ochronne (dobór, konstrukcja, 97 53 usytuowanie) Elementy sterownicze (widoczność, identyfikowalność, 70 32 oznakowanie, usytuowanie) Układy sterowania (dobór, układy zatrzymania awaryjnego, pierwszeństwo układu zatrzymania nad układem uru83 38 chomienia, ponowne uruchomienie po zatrzymaniu) Urządzenia ostrzegawcze maszyn, znaki, sygnały i barwy bhp (jednoznaczność, zrozumiałość, łatwość dostrzeże56 33 nia) Inne minimalne wymagania 91 91 Inspektorzy pracy: - wydali 497 decyzji, w tym 7 decyzji wstrzymania prac i 61 decyzji wstrzymania eksploatacji maszyn, - skierowali 51 wniosków zawartych w wystąpieniach, - nałożyli 6 grzywien w formie mandatów karnych w łącznej wysokości 6.800 zł, - zastosowali 12 środków wychowawczych.

Tylko jeden pracodawca dokonał prawidłowej oceny i dostosował maszyny do minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy - był to jednak zakład mały, eksploatujący tylko dwie maszyny. Większość pracodawców (73,3%) nie dokonała oceny dostosowania maszyn do obróbki drewna, a ci którzy ją wykonali (23,3%) zrobili to nieprawidłowo, bądź programy naprawcze wynikające z ocen nie zostały w pełni wdrożone. Główne przyczyny tych nieprawidłowości to nieprzestrzeganie przepisów rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. Nr 191, poz. 1596 ze zmianami z 2003r. Nr 178, poz. 1745) oraz lekceważenie potencjalnych zagrożeń wypadko91

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

wych. Priorytetem dla pracodawców jest bowiem produkcja i zysk z działalności. Podkreślają oni, że inwestowanie w „stare” maszyny jest nieopłacalne, a na zakup nowych ich nie stać, gdyż w dobie kryzysu odbiorcy albo w ogóle rezygnują z zamówień, albo składają zamówienia mniejsze. Natłok prac, brak czasu na przestój maszyny i sporadyczne z nich korzystanie to kolejne argumenty, którymi pracodawcy chcieli usprawiedliwić niewywiązanie się z obowiązku dokonania oceny. Większość pracodawców dokonała oceny na podstawie własnych kryteriów, które nie były zbieżne z wytycznymi stawianymi przez rozporządzenie w sprawie minimalnych wymagań dla maszyn, np. pracodawcy instalując osłony, nie zwracali uwagi, by w pełni zabezpieczały one dostęp do stref zagrożenia, by zachowane były wymagane odległości bezpieczeństwa lub by ochrony były właściwie stosowane. We wszystkich kontrolowanych zakładach pracodawcy zlecili zadania służby bhp specjalistom spoza zakładu, którzy nierzadko nie w pełni realizowali swoje zadania (brak było kontroli stanowisk pracy, w szczególności stanowisk, na których eksploatowane były maszyny, pracodawcy nie byli informowani o nieprawidłowościach w zakresie wyposażenia maszyn). Podkreślić należy również, że członkowie zespołów dokonujących ocen dostosowania maszyn do minimalnych wymagań nie mieli dostatecznej wiedzy na temat maszyn do obróbki drewna i z tego powodu ocena najczęściej przeprowadzona była w podstawowym zakresie i nie uwzględniała wymagań stawianych przez obowiązujące przepisy. Z powodu braku środków finansowych pracodawcy nie zlecali ocen wyspecjalizowanym jednostkom. Przeprowadzone kontrole wykazały, że w latach 2010 – 2012 w kontrolowanych zakładach zaistniało 20 wypadków przy pracy, w tym 6 związanych z eksploatacją maszyn do obróbki drewna: - w roku 2010 – 2 wypadki (jednym zakładzie), - w roku 2011 – 2 wypadki (w dwóch zakładach), - w roku 2012 – 2 wypadki (w dwóch zakładach). Wszystkie zaistniałe wypadki przy pracy były indywidualne i powodowały czasową niezdolność do pracy (tzw. wypadki lekkie). W większości przypadków dochodziło do ran szarpanych opuszków palców z powodu manewrowania dłońmi w strefie niebezpiecznej, tj. w strefie pracy narzędzia skrawającego będącego w ruchu, a przyczyną tych działań poszkodowanych była zwykle chęć usunięcia wiórów, odpadków, czy też zaklinowanego materiału. Naganne jest postępowanie zespołów powypadkowych w trakcie badania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, tzn. wskazywały one głównie na przyczyny 92

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

ludzkie wypadków (nieuwaga pracowników), prawie zupełnie pomijając przyczyny techniczne i organizacyjne. Według inspektorów pracy przyczynami wypadków były bowiem nieprawidłowe osłony narzędzi skrawających, tolerowanie przez nadzór wykonywania przez pracowników pracy niezgodnie z przepisami i zasadami bhp oraz lekceważenie zagrożenia przez pracowników.

Poniższe fotografie przedstawiają typowe i najczęściej ujawniane nieprawidłowości w zakresie obsługi maszyn do obróbki drewna.

Pilarka tarczowa tzw. „samoróbka” – brak osłon elementów napędu, osłony nieroboczej części tarczy piły, układów sterowania, wyciągu trocin

93

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Pilarka tarczowa do cięcia wzdłużnego - nieprawidłowo ustawiona osłona nieroboczej części piły wystającej ponad stół, źle dobrany i ustawiony klin rozszczepiający rzaz

Zużyta wkładka nieiskrząca pilarki tarczowej

94

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Brudne, trudne do zidentyfikowania elementy układu sterowania traka poziomego

Brak osłony wału nożowego, brak układów sterowania strugarko - równiarki

95

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

9. Bezpieczeństwo i higiena pracy przy uboju zwierząt i przetwórstwie mięsa Inspektorzy pracy przeprowadzili 32 kontrole w: •

16 zakładach zajmujących się ubojem zwierząt i przetwórstwem mięsa,

•

14 zakładach zajmujących się przetwórstwem mięsa i produkcją wędlin (bez uboju zwierząt),

•

2 zakładach zajmujących się wyłącznie ubojem trzody chlewnej. Bezpośrednio przy uboju i przetwórstwie mięsa zatrudniano 650 pracowników,

w tym 173 kobiety i 7 młodocianych, a ujawnione przez inspektorów pracy nieprawidłowości dotyczyły 447 pracowników.

Zagadnienie objęte kontrolą

Odsetek skontrolowanych zakładów, w których stwierdzono nieprawidłowości

Udokumentowanie oceny ryzyka zawodowego

28

Aktualizacja oceny ryzyka zawodowego

25

Zapoznanie pracowników z oceną ryzyka zawodowego

12

Wyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej

37

Wyposażenie pracowników w odzież i obuwie robocze

16

Czynniki szkodliwe

25

Uwagi

Pracodawcy nie dokonali oceny ryzyka lub dokonali oceny tylko na niektórych stanowiskach. Ponadto nie uwzględnili w ocenie zagrożeń czynnikami biologicznymi i chemicznymi albo koniecznych do stosowania w procesach pracy środków ochrony indywidualnej. Nie dokonano aktualizacji oceny ryzyka zawodowego m.in. po analizie przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy lub po zmianie technologii produkcji. 22% pracowników nie zapoznano z oceną ryzyka zawodowego. Kontrole wykazały nieliczne nieprawidłowości w zakresie wyposażania pracowników w środki ochrony indywidualnej. Pracodawcy jednak nie przekazywali pracownikom instrukcji użytkowania środków ochrony indywidualnej i nie opracowywali rodzajów środków ochrony indywidualnej koniecznych do stosowania na stanowiskach pracy. Pracodawcy nie ustalali rodzajów odzieży i obuwia roboczego niezbędnych do stosowania na stanowiskach pracy lub nie prowadzili indywidualnych kart ewidencyjnych odzieży i obuwia roboczego. Nie przeprowadzono pomiarów hałasu i tlenku węgla.

96

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Profilaktyczne badania lekarskie pracowników

28

Wstępne szkolenia bhp pracowników

16

Okresowe szkolenia bhp pracowników

19

Szkolenie bhp pracodawców

12

Posiłki i napoje profilaktyczne

25

8% pracowników dopuszczono do pracy bez profilaktycznych badań lekarskich, bądź zostali oni poddani badaniom wstępnym po dopuszczeniu do pracy albo badaniom okresowym po upływie ważności poprzednich badań. Uchybienia ujawniono w stosunku do 2% pracowników i polegały one głównie na potwierdzaniu faktu ukończenia szkoleń wstępnych z zakresu bhp na nieobowiązujących drukach. 1% pracowników dopuszczono do pracy bez okresowych szkoleń w zakresie bhp. Pracodawcy nie ukończyli szkolenia z zakresu bhp dla pracodawców. Nie ustalono stanowisk pracy, na których przysługują pracownikom posiłki profilaktyczne.

Dostosowanie pomieszczeń pracy do rodzaju wykonywanej pracy: - stan techniczny

22

- oświetlenie

19

- oznakowanie miejsc niebezpiecznych

28

- ład i porządek Pomieszczenia higienicznosanitarne: - stan techniczny - wyposażenie

W kontrolowanych zakładach stwierdzono nieprawidłowości związane ze stanem technicznym obiektów (brak osłon na kratkach ściekowych w posadzce, zabrudzenie ścian i sufitów), oznakowanie miejsc niebezpiecznych oraz brak ładu i porządku na stanowiskach pracy.

22 Ujawniono niewłaściwy stan techniczny drzwi do pomieszczeń, nieodnowione powłoki malarskie, brak zasłon w kabinach natryskowych.

19 6

Urządzenia i instalacje elektryczne - właściwa eksploatacja

62

Urządzenia i instalacje elektryczne - zabezpieczenia

16

Organizacja stanowisk pracy

19

Użytkowanie substancji i preparatów chemicznych

9

Zapewnienie instrukcji bhp

50

Stosowanie narzędzi ręcznych właściwych do danego procesu

16

Zabezpieczenie ostrych narzędzi ręcznych

19

Brak było kloszy osłonowych na elektrycznych lampach oświetleniowych, nie zabezpieczano przewodów elektrycznych przed uszkodzeniami mechanicznymi, brak było pokryw na puszkach elektrycznych podtynkowych, gniazda elektryczne 230V nie były zamocowane w sposób stabilny. Nie przeprowadzano badań ochrony podstawowej i przy uszkodzeniu użytkowanych instalacji i urządzeń elektrycznych. Najczęściej nie zabezpieczono kleszczy do ogłuszania zwięrząt - w czasie przerw i po zakończeniu pracy - przed dostępem osób nieupoważnionych i nie zakładano końcówki samozamykającej na wąż służący do mycia pomieszczeń produkcyjnych. Brak było (lub były nieprawidłowe) karty charakterystyki stosowanych w procesach pracy substancji lub preparatów niebezpiecznych (np. do mycia i dezynfekcji). Nie opracowano bądź nie zapoznano pracowników z instrukcjami bezpiecznej obsługi maszyn i urządzeń. Brak było również instrukcji postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi (np. stosowanymi substancjami chemicznymi). Stwierdzono stosowanie wyeksploatowanych noży do trybowania, łopatek do pobierania masy oraz popychaczy do kutra. Nie zabezpieczano ostrych narzędzi ręcznych w czasie przerw w pracy i po jej zakończeniu 97

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Stan techniczny środków transportu ręcznego

16

Sposób składowania ładunków

22

Instrukcje bhp obejmujące prace magazynowe i transportowe

28

Wyposażenie maszyn i urządzeń w osłony i inne urządzenia ochronne

50

Wyposażenie maszyn i urządzeń w elementy sterownicze

44

przed dostępem osób nieupoważnionych. Wózki ręczne używane do transportu mięsa eksploatowano mimo złego stanu technicznego (wyeksploatowane kółka, oberwane ramki). Butli z gazami spożywczymi nie zabezpieczano przed upadkiem, a puste pojemniki na mięso składowano w pomieszczeniach produkcyjnych. Nie opracowano (lub opracowano błędnie) instrukcje ręcznych prac transportowych oraz instrukcje składowania i magazynowania. Wilki do mięsa, mieszarki, kutry, masownice dopuszczono do pracy bez osłon lub z osłonami niepełnymi, które nie zabezpieczały dostępu do stref niebezpiecznych. Nadziewarki, wilki do mięsa, mieszarki, kutry, komory parzelniczo-wędzarnicze dopuszczono do pracy z niesprawnymi elementami sterowniczymi. Pracodawcy, u których doszło do wypadków przy pracy, nie wdrożyli w praktyce wniosków i środków profilaktycznych.

Realizacja środków i wniosków profilaktycznych zawartych 20 w dokumentacji powypadkowej Inspektorzy pracy: wydali 303 decyzje (217 na piśmie), w tym: o jedną decyzję wstrzymania eksploatacji maszyny, o jedną decyzję skierowania 3 pracowników do innych prac, o 9 decyzji wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych, skierowali 21 wniosków zawartych w wystąpieniach, 9 osób winnych naruszenia praw pracowniczych ukarali 2 grzywnami w formie mandatów (łączna kwota grzywien - 2.000 zł), zastosowali 7 środków wychowawczych.

Dokonane ustalenia pozwalają na stwierdzenie, że warunki bezpieczeństwa pracy w zakładach uboju zwierząt i przetwórstwa mięsa należy uznać za niezadowalające. Pomimo działań podejmowanych przez pracodawców a zmierzających do dostosowania obiektów i pomieszczeń pracy do wymagań sanitarnych stawianych przez przepisy unijne inspektorzy pracy w co piątym zakładzie stwierdzili nieprawidłowości, a polegały one głównie na niewłaściwym stanie technicznym ścian i posadzek w pomieszczeniach pracy oraz braku zabezpieczenia lub oznakowania miejsc niebezpiecznych. Nieprawidłowości dotyczące organizacji pracy polegały głównie na niezabezpieczeniu w czasie przerw i po pracy ostrych narzędzi ręcznych i aparatów do głuszenia zwierząt przed dostępem osób nieupoważnionych, niezakładaniu końcówki samozamykającej na waż służący do mycia pomieszczeń produkcyjnych oraz stosowaniu wyeksploatowanych narzędzi ręcznych (noży do trybowania, łopatek do pobierania masy oraz popychaczy do kutra). Najpoważniejsze nieprawidłowości – w 66% zakładów - inspektorzy pracy ujawnili w zakresie eksploatacji maszyn i urządzeń, które dopuszczano do pracy bez urządzeń ochronnych, z niesprawnymi wy98

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

łącznikami powodującymi blokadę pracy maszyny lub z nieopisanymi elementami sterowniczymi. W latach 2010 – 2012 w 10 skontrolowanych zakładach zaistniało ogółem 39 wypadków przy pracy, powodujących czasową niezdolność do pracy (w roku 2010 - 10 wypadków, w roku 2011 - 17 wypadków, roku w 2012 - 12 wypadków). Analiza dokumentacji powypadkowych wykazała, że najczęstszymi zdarzeniami powodującymi wypadki przy pracy były skaleczenia ostrymi narzędziami ręcznymi oraz poślizgnięcia i upadki osób. Do jedenastu wypadków doszło w dwóch zakładach pracy. Były to zdarzenia powtarzalne (skaleczenia dłoni i potknięcia na posadzce), ulegli im pracownicy zatrudnieni głównie na stanowisku masarza. Formułując wnioski profilaktyczne, zespół powypadkowy tylko w jednym przypadku zalecił zmianę organizacji pracy (przecinania siekierą tusz), w pozostałych przypadkach zalecano jedynie omówienie okoliczności zaistniałego wypadku podczas szkolenia bhp dla pracowników. Według informacji uzyskanej przez inspektora pracy czynność przecinania tusz siekierą nadal wykonywana jest w zakładzie w pozycji, gdy tusza wisi na zawiesiu. Ponadto pracodawcy nie przedłożyli dokumentów, z których wynikałoby, że pracownicy zostali w trakcie szkolenia bhp poinformowani o okolicznościach i przyczynach wypadków. Nie można więc przyjąć, że zalecone przez zespoły powypadkowe środki i wnioski profilaktyczne zostały wdrożone w praktyce.

Przykłady ujawnionych nieprawidłowości ilustrują poniższe fotografie.

W czasie przerw i po zakończeniu pracy kleszcze służące do ogłuszania trzody chlewnej niezabezpieczone przed dostępem osób nieupoważnionych 99

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Składowane ostre narzędzia ręczne niezabezpieczone w czasie przerwy w pracy

Niewłaściwie zamontowana pokrywa kosza zasypowego, „wilka”, tzn. w sposób umożliwiający dostęp do strefy niebezpiecznej

100

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Brak pokrywy kosza zasypowego mieszalnika farszu

10. Bezpieczeństwo i higiena pracy w oczyszczalniach ścieków Inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie przeprowadzili w 2013 roku kontrole 10 pracodawców, którzy prowadzili 12 oczyszczalni. Poddano ocenie mechaniczno – biologiczne oczyszczalnie ścieków komunalnych, w których zastosowano różną gospodarkę osadową (od poletek osadowych i wywożenia odwodnionego osadu na składowiska odpadów przez higienizację osadu i jego rolnicze wykorzystanie, po słoneczne suszarnie osadu z odzyskiem biogazu włącznie). W oczyszczalniach część biologiczna była wzbogacona o laguny hydroponiczne. Kontrolami objęto zarówno nowe obiekty oczyszczalni ścieków, obiekty modernizowane w ramach środków z Unii Europejskiej oraz oczyszczalnie, w których od momentu uruchomienia nie zmieniano technologii i nie prowadzono remontów kapitalnych. Przepustowość kontrolowanych oczyszczalni ścieków wahała się od 450 m3/d do 62.500 m3/d. Wybrane do kontroli oczyszczalnie różniły się pod względem struktury zatrudnienia i sposobu organizacji pracy – zatrudniały od 2 pracowników na jedną zmianę w podstawowym systemie czasu pracy do 35 pracowników na trzy zmiany w systemie pracy ciągłej.

101

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Badane zagadnienie

Ujawnione nieprawidłowości •

Przygotowanie pracowników do pracy

Ocena ryzyka zawodowego

Badania i pomiary czynników szkodliwych

2 pracodawców nie przekazywało lekarzowi prowadzącemu profilaktyczną opiekę zdrowotną nad operatorami oczyszczalni wszystkich informacji o warunkach ich pracy, • 8 pracodawców nie zapewniło pracownikom zatrudnionym przy pracy w bezpośrednim kontakcie ze ściekami możliwości uodpornienia ich wymaganymi szczepionkami ochronnymi (dur brzuszny, WZW A, tężec), • jeden pracodawca nie poddał pracownika wstępnym szkoleniom z zakresu bhp (instruktażowi stanowiskowemu), • w jednej oczyszczalni 10 pracowników nie zostało poddanych wymaganym okresowym szkoleniom z zakresu bhp, a w 3 zakładach pracownicy byli poddawani okresowym szkoleniom z zakresu bhp rzadziej niż raz w roku, • w 4 zakładach nie uwzględniono w programach szkoleń w zakresie bhp narażenia pracowników na szkodliwe czynniki biologiczne i chemiczne, • w 3 zakładach dopuszczano do pracy związanej z eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci 14 pracowników nie posiadających wymaganych uprawnień kwalifikacyjnych (energetycznych). Nieprawidłowości stwierdzono w 7 zakładach (dotyczyły 123 pracowników) i wynikały z trzech powodów. Po pierwsze, ocena ryzyka zawodowego na stanowisku operatora urządzeń oczyszczalni ścieków nie była aktualizowana po przeprowadzonych modernizacjach lub rozbudowach oczyszczalni i wdrożeniu do eksploatacji nowych urządzeń. Ponadto w przypadku dokonywania oceny narażenia pracowników oczyszczalni na ryzyko w związku z wykonywaną przez nich pracą nie wzięto pod uwagę wszystkich zagrożeń, w tym wynikających z działania szkodliwych i uciążliwych czynników występujących w środowisku pracy. Brak weryfikacji oceny ryzyka zawodowego spowodowany był również nieznajomością przez pracodawców aktualnych przepisów prawa pracy, a w szczególności rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki. W ocenach ryzyka zawodowego narażenia na czynniki biologiczne uwzględniano często cały katalog szkodliwych czynników biologicznych z pominięciem najczęściej występujących w gospodarce ściekowej czynników biologicznych zaliczanych do trzeciej kategorii zagrożenia, tj.: salmonella i wirus WZW B. Ponadto o ryzyku zawodowym związanym z pracą na stanowisku operatora konserwatora oczyszczalni ścieków i o warunkach ochrony przed zagrożeniami nie poinformowano 21 pracowników zatrudnionych w 2 oczyszczalniach. • 2 pracodawców nie wytypowało czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy podczas procesów technologicznych w celu przystąpienia do ich pomiarów, • 3 pracodawców nie dysponowało protokołami z aktualnie przeprowadzonych badań i pomiarów hałasu, a 4 pracodawców nie dokonało badań i pomiarów chemicznych czynników szkodliwych dla zdrowia pracowników, tj. stężenia gazów gnilnych (siarkowodoru, metanu i amoniaku), • w jednym zakładzie w pomieszczeniu sito piaskownika stwierdzono przekroczenia stężenia siarkowodoru (pomiary stężenia tego czynnika szkodliwego wykonywano we własnym zakresie za pomocą detektora wielogazowego; wskazania detektora wykazywały okresowo stężenie 3 3 3 H2S powyżej 7 mg/m (NDS) i 14 mg/m (NDSCh) do 100 mg/m włącznie).

102

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

•

•

• Środki ochrony indywidualnej

•

• • • • Odzież i obuwie robocze

• •

Pierwsza pomoc przedlekarska

• • • • • • •

Zaplecze higienicznosanitarne

• • •

w 3 oczyszczalniach nie zapewniono 15 pracownikom wykonującym prace w bezpośrednim kontakcie ze ściekami gumowej odzieży ochronnej do ochrony przed szkodliwymi czynnikami biologicznymi o działaniu zakaźnym, w 5 oczyszczalniach nie zapewniono 49 pracownikom wykonującym prace w kontakcie ze ściekami rękawic ochronnych o co najmniej drugiej klasie ochronności, skutecznie chroniących przed działaniem szkodliwych czynników biologicznych, w 3 oczyszczalniach nie wyposażono 29 pracowników w maski przeciwpyłowe, w jednej oczyszczalni nie zapewniono 35 pracownikom ochronników słuchu o prawidłowych właściwościach ochronnych w związku z obsługą urządzeń i maszyn w pomieszczeniach: dmuchaw, suszarni osadu, pompowni osadu surowego, krat i agregatów, w 4 oczyszczalniach nie wyposażono w gogle 17 pracowników wykonujących prace w narażeniu na rozprysk preparatów drażniących, w 2 oczyszczalniach nie zapewniono 15 pracownikom hełmów ochronnych, w jednej oczyszczalni 2 pracowników nie stosowało środków ochrony dróg oddechowych w warunkach narażenia na wysokie stężenie siarkowodoru. w 2 oczyszczalniach nie zapewniono 14 pracownikom bezpiecznych warunków odkażania, czyszczenia bądź niszczenia odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej, które uległy skażeniu, w 6 oczyszczalniach nie zorganizowano prawidłowo miejsc przechowywania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, które uległy skażeniu (brak było koniecznej bariery biologicznej). w 9 oczyszczalniach stwierdzono brak lub nieprawidłowe instrukcje pierwszej pomocy, tzn. nie uwzględniały one zasad pomocy w związku z narażeniem na działanie szkodliwych czynników biologicznych, w obiektach 4 oczyszczalni ścieków nie zapewniono podręcznych apteczek wyposażonych w środki do udzielania pierwszej pomocy, pracowników 6 oczyszczalni nie wyposażono w środki odkażające skórę i błony śluzowe. w 3 oczyszczalniach nie zapewniono szatni przepustowych, w 3 oczyszczalniach nie zapewniono jadalni dla pracowników wykonujących prace w kontakcie z materiałem biologicznie zakaźnym, w 2 oczyszczalniach brak było ustępów, w 2 oczyszczalniach nie zorganizowano pomieszczeń do prania, odkażania i suszenia odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, w 3 oczyszczalniach nie zapewniono prawidłowego oświetlenia światłem sztucznym, jednej oczyszczalni nie wyposażono w środki higieny osobistej, w 5 oczyszczalniach ściany i podłogi pomieszczeń sanitarnych wymagały remontu i pokrycia materiałem łatwo zmywalnym i odpornym na działanie środków chemicznych, w 4 oczyszczalniach stwierdzono nieprawidłowe wyposażenie pomieszczeń higienicznosanitarnych, np. brak umywalek w pomieszczeniach ustępów, podkładek izolujących w miejscach mycia pracowników, sprawnych natrysków, wydzielonych kabin oraz pomieszczeń do spożywania posiłku i w szatni (brak było prawidłowej liczby miejsc siedzących w oraz właściwej liczby indywidualnych szaf ubraniowych).

103

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Obiekty i pomieszczenia pracy

Wentylacja, ogrzewanie, oświetlenie

Stanowiska i procesy pracy

Niewłaściwy stan techniczny obiektów i pomieszczeń pracy stwierdzono w 10 kontrolowanych oczyszczalniach. Główne nieprawidłowości to: - zły stan techniczny (skorodowanie) pomostów roboczych, brak osłon wpustów podłogowych i pokryw kanałów ściekowych, - brak balustrad ochronnych schodów od strony otwartej przestrzeni, - brak mechanizmów zabezpieczających wrota bram przed ich samoczynnym zamknięciem, - niewyposażenie okien w mechanizmy służące do ich otwarcia, - brak pokrycia ścian i posadzek pomieszczeń technicznych materiałem gładkim, nienasiąkliwym i odpornym na działanie wilgoci, - ubytki, pęknięcia, uszkodzenia powierzchni posadzek i powłok ścian, brak prawidłowych przegród pionowych, - niezniwelowane uskoki w posadzkach. Nie zapewniono prawidłowej wymiany powietrza i oświetlenia w pomieszczeniach 10 kontrolowanych oczyszczalni: - nie potwierdzono pomiarami skuteczności wentylacji - prawidłowej krotności wymian powietrza, - braku było wentylacji mechanicznej i grawitacyjnej w pomieszczeniach krat, - nie zapewniono prawidłowego oświetlenia terenu oczyszczalni oraz możliwości włączania awaryjnej wentylacji mechanicznej przed wejściem do pomieszczeń budynku technologicznego, - nie zapewniono prawidłowego doboru urządzeń oświetlenia elektrycznego w komorze ścieków surowych, - brak było pełnej sprawności technicznej urządzeń wentylacji mechanicznej. Brakiem wiedzy i bagatelizowaniem sfery organizacji stanowisk pracy wykazali się wszyscy kontrolowani pracodawcy. Inspektorzy pracy stwierdzili: • brak lub niewłaściwe zabezpieczenie otwartych obiektów technologicznych. Naruszenia przepisów bhp polegały na: - braku lub niewłaściwym zabezpieczeniu odpowiednią pokrywą: wpustów, studni i kanałów przepływowych lub odciekowych oraz nieprawidłowym przykryciu zbiorników otwartych, - niezabezpieczeniu lub zabezpieczeniu nietrwałą barierą otwartych zbiorników technologicznych zlokalizowanych w pomieszczeniach technicznych oraz na otwartej przestrzeni oczyszczalni ścieków (kanały piaskowników, zbiorniki osadników, włazy komór technologicznych i montażowych), • niezapewnienie bezpiecznych dojść do stanowisk pracy: nie zapewniono prawidłowo obarierowanych dojść do obsługi urządzeń kontrolno – pomiarowych lub pomostów roboczych (wózki piaskownika, zgarniacze osadników, zgarniacze zagęszczaczy), nie obarierowano z obu stron schodów prowadzących do pomostów roboczych, nie zamontowano kabłąków na drabinach wejściowych prowadzących na silos wapna itp., • złą organizację prac szczególnie niebezpiecznych i wymagających asekuracji, tj.: - nieopracowanie wykazu prac szczególnie niebezpiecznych lub nieokreślenie podstawowych wymagań bhp przy wykonywaniu tych prac oraz nieopracowanie wykazu prac wykonywanych na pisemne polecenie, - nieopracowanie wykazu prac wymagających dwuosobowej obsługi, - niewykonywanie prac wymagających asekuracji w składzie co najmniej dwuosobowym, • brak lub niewłaściwy sprzęt ratowniczy: - pracownikom wykonującym prace związane z remontem i konserwacją urządzeń oczyszczalni ścieków oraz na sieci (w tym prace wewnątrz przestrzeni zamkniętych) nie zapewniono sprzętu ratunkowego w liczbie zapewniającej ochronę co najmniej jednemu operatorowi bądź poszkodowanemu i dwóm asekurującym w postaci: szelek bezpieczeństwa z linką ewakuacyjną i zespołem łącząco-amortyzującym, lamp bezpieczeństwa, hełmów ochronnych oraz aparatu powietrznego lub przewodu doprowadzającego powietrze, - nie zapewniono przewoźnego urządzenia do wydobywania poszkodo104

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Maszyny i urządzenia techniczne

Urządzenia i instalacje energetyczne

Transport, magazynowanie i składowanie

wanego z miejsca zagrożonego w pozycji głową do góry, - przy otwartych komorach zbiorników technologicznych brak było bosaków, kół ratunkowych z rzutkami i linkami asekurującymi, • brak lub niewłaściwe działanie instalacji służącej do ostrzegania o awarii i zdalnego sterowania oraz urządzeń do kontroli czystości powietrza i zawartości tlenu. Nie były sprawne systemy bezpieczeństwa – stacjonarne detektory gazów lub przenośne detektory wielogazowe służące do zbadania czystości powietrza w pomieszczeniach i strefach zagrożenia wybuchem lub zatruciem, jak: kraty, pompownie ścieków surowych, komory WKF, • brak oceny ryzyka stwarzanego przez atmosferę wybuchową i dokumentu zabezpieczenia stanowiska pracy przed wybuchem lub nieoznaczenie stref zagrożonych wybuchem, • brak właściwych instrukcji, takich jak: instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dla całej oczyszczalni ścieków, ze szczególnym uwzględnieniem miejsc i obiektów zagrożonych zatruciem, wybuchem lub utonięciem, instrukcje eksploatacji oczyszczalni wraz ze schematem technologicznym, procedury prowadzenia dezynfekcji pomieszczeń i urządzeń w oczyszczalni, procedury postępowania w razie awarii lub wypadku oraz podczas czynności remontowych i konserwacyjnych - związanych z ryzykiem wystąpienia skażeń biologicznych i chemicznych. Naruszenia w tym zakresie stwierdzono w 10 oczyszczalniach i polegały na: - braku osłon, względnie braku pełnych osłon stref niebezpiecznych, tj. przekładni pasowych napędów pras, sprzęgieł pomp, wałów tarcz aeratorów, - braku osłon podajników ślimakowych lub bębnów napędzających i rolek napinających taśmy przenośników, - braku wyłączników awaryjnych napowietrzania, taśm przenośników lub pracy zgarniaczy, - braku elementów sterowniczych lub ich niewłaściwym stanie technicznym (dot.: szaf sterowniczych pracy węzła tłocznego i stacji napełniania instalacji, szafy sterowniczej sito piaskownika, elementów sterowniczych krat), - złym stanie technicznym maszyn i urządzeń (np. przepływomierza, silosa wapna, prasy, kraty, łączników filtrów biologicznych). Ponadto w 2 oczyszczalniach eksploatowano drabiny bez atestu, a w jednej oczyszczalni - stulitrowy zbiornik ciśnieniowy o ciśnieniu 11 bar bez decyzji właściwej jednostki dozoru technicznego, zezwalającej na jego użytkowanie, a w oczyszczalniach ścieków. Prowadzenie eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych w sposób zagrażający bezpieczeństwu obsługi i otoczenia stwierdzono w 7 oczyszczalniach w odniesieniu do 118 pracowników, a naruszenia polegały na: - braku lub niewłaściwej ochronie podstawowej i przy uszkodzeniu instalacji elektrycznych, - braku pomiarów stwierdzających skuteczność ochrony podstawowej i przy uszkodzeniu urządzeń i instalacji elektrycznych, - niezabezpieczeniu tablic i rozdzielnic elektrycznych przed dostępem osób nieuprawnionych lub przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, - niezapewnieniu instalacji elektrycznej w wykonaniu przeciwwybuchowym w strefie zagrożenia wybuchem, tj. w komorze ścieków surowych w przepompowni I˚. Nieprawidłowości wystąpiły w 10 oczyszczalniach i polegały na: - nieopracowaniu zasad ruchu na drogach wewnątrzzakładowych, - niewłaściwym stanie dróg transportowych, niedostosowaniu dróg komunikacyjnych do środków transportu lub nieoznakowaniu dróg transportowych, - braku urządzeń pomocniczych lub braku właściwych urządzeń pomocniczych do transportu skratek, - nieopracowaniu instrukcji transportowania materiałów biologicznie skażonych. Ponadto w 4 oczyszczalniach stosowano sanitec i praestol bez kart charakterystyki oraz nie zapewniono przechowywania substancji i preparatów chemicznych wyłącznie w magazynach przystosowanych do tego celu.

105

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013 Inspektorzy pracy: wydali 400 decyzji (w tym 293 na piśmie), w tym: • jedną decyzję wstrzymania prac, • 3 decyzje wstrzymania eksploatacji, • 8 decyzji wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych, skierowali 33 wnioski zawarte w wystąpieniach, nałożyli grzywny w formie mandatów karnych na trzy osoby winne naruszenia praw pracowniczych (łączna kwota grzywien – 3.100 zł), zastosowali 4 środki wychowawcze.

W okresie od stycznia 2010 do listopada 2013 w kontrolowanych oczyszczalniach ścieków odnotowano łącznie 7 wypadków przy pracy, jakim ulegli pracownicy zajmujący się obsługą i dozorem oczyszczalni ścieków, przy czym wszystkie były indywidualne i powodowały czasową niezdolność do pracy. Przyczyny analizowanych wypadków ustalone przez inspektorów pracy były odmienne od przyczyn ustalonych przez zespoły powypadkowe, które z zasady nie stwierdzały naruszenia przepisów bezpieczeństwa pracy przez pracodawców, a za główną przyczynę uznawały brak zachowania należytej ostrożności przez poszkodowanych. Podejmowane przez pracodawców środki profilaktyczne w zdecydowanej większości nie były adekwatne do przyczyn wypadków przy pracy i nie eliminowały zagrożeń, które przyczyniły się do ich powstania. Stan przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy, w kontrolowanych oczyszczalniach ścieków nie jest zadawalający. W głównej mierze wynika to z prowadzonej przez pracodawców polityki finansowej zmierzającej do maksymalnego wykorzystania środków unijnych na inwestowanie w technologię i infrastrukturę, natomiast ograniczającej koszty na bieżącą eksploatację i bezpieczeństwo pracowników. Wprowadzając ulepszenia technologii oczyszczania ścieków, pracodawcy nie wprowadzali zmian w organizacji pracy, których celem byłaby poprawa warunków pracy i zminimalizowanie udziału człowieka w procesie oczyszczania ścieków. Znalazło to bezpośrednie przełożenie na liczbę stwierdzonych przez inspektorów pracy uchybień. Przyczyną naruszania przez pracodawców przepisów prawa pracy było przede wszystkim dążenie do minimalizowania kosztów prowadzonej działalności, m.in. poprzez ograniczanie zatrudnienia do minimum, co praktycznie byłoby możliwe jedynie dzięki automatyzacji i hermetyzacji procesów technologicznych w ramach tzw. oczyszczalni bezobsługowych, te jednak w rzeczywistości nie funkcjonują. Trudności ekonomiczne ograniczają pracodawcom także możliwość modernizacji zaplecza so106

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

cjalnego, wymiany maszyn, hermetyzacji procesów czy zakup środków ochrony indywidualnej wyższej klasy. Nie można jednak względami ekonomicznymi tłumaczyć wszystkich uchybień – dokonanie weryfikacji oceny ryzyka zawodowego, prawidłowej analizy zdarzeń wypadkowych i faktycznie występujących zagrożeń, a później podjęcie prawidłowych działań profilaktycznych, to nie są działania kosztowne. Nie są potrzebne tylko radykalne, gruntowne i kosztowne rozwiązania. Bieżące kontrole wykazały też nieznajomość i nieprzestrzeganie przez pracodawców przepisów prawa pracy oraz bagatelizowanie obowiązku zapewnienia pracownikom oczyszczalni ścieków właściwych warunków pracy i ochrony zdrowia (nie zapewniano właściwych środków ochrony indywidualnej, prawidłowego sprzętu technicznego i ratunkowego w odpowiedniej liczbie). Dodatkowo sfera zagadnień dotyczących „czynników biologicznych w gospodarce ściekowej” pozostaje (dla większości pracodawców) nadal mała znana. Nieznajomość przepisów prawa pracy, ich zła interpretacja oraz brak możliwości odwzorowania prawidłowych dla tej branży procedur postępowania spowodowały szereg dodatkowych nieprawidłowości wykazanych podczas kontroli - zwłaszcza w zakresie działań profilaktycznych i analizy faktycznie występujących zagrożeń. Z praktyki inspektorskiej wynika, że systematyczne kontrole (zwłaszcza w ramach stałego nadzoru) i towarzyszące im działania informacyjno - doradcze zmuszają pracodawców do konkretnych przedsięwzięć skutkujących poprawą warunków pracy. Należy zaznaczyć, że w zakładach gospodarki komunalnej, w których stwierdzono najliczniejsze nieprawidłowości, były to pierwsze kompleksowe kontrole oczyszczalni ścieków.

Przykłady ujawnionych nieprawidłowości ilustruje poniższa dokumentacja fotograficzna.

107

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

fot. 1

fot. 2 Fot. 1 i 2. Nie zapewniono prawidłowych dojść do stanowisk pracy obsługi urządzeń kontrolno – pomiarowych reaktora biologicznego i pobierania prób. Celem skrócenia dojścia przedłużono okratowany podest roboczy deskami położonymi na stropie ścian reaktora nad otwartym zbiornikiem i przystawiono prowizorycznie drabinę bez atestu 108

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

fot. 3

fot. 4 Otwarta, zewnętrzna komora laguny piaskowej głęboka na ok. 1,5 m (wykorzystywana do zrzutu ścieków z kanalizacji deszczowej z wozów asenizacyjnych) nieprawidłowo obarierowana od strony zrzutu, co generowało niebezpieczeństwo zaistnienia wypadku w związku z możliwością wpadnięcia (fot. 3). Nie obarierowano też schodów prowadzących na podest roboczy zagęszczarki osadów (usytuowany w stacji zagęszczania osadów na wysokości) od strony otwartej przestrzeni (fot.4).

109

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

fot. 5

fot. 6 Zewnętrzny transponder osadu w stacji odwadniania osadu, usytuowany 2,5m nad poziomem posadzki, nie został wyposażony w osłony rolek napinających i napędzających taśmę (fot. 5), a przenośnik taśmowy urządzenia do higienizacji i stabilizacji osadu w stacji odwadniania osadu nie został wyposażony w osłony rolki napędzającej taśmę (usytuowanie przy posadzce) fot. (6).

110

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

fot.7

fot. 8 Nieosłonięte barierą dojścia do stanowiska obsługi wózka jezdnego z agregatem pompowym piaskownika w miejscu przejścia wzdłuż niepracującej części kanału (fot. 7). Brak prawidłowego zabezpieczenia przed wejściem w strefę niebezpieczną remontowanych komór osadnika Imhoffa, tj. brak zabezpieczenia barierą wejścia na skorodowane pomosty tych komór (fot. 8).

111

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

fot. 9

fot. 10 Zainstalowana w pomieszczeniu odwodnienia osadu prasa taśmowa typu SKID-ECO firmy GUINARD nie spełniająca minimalnych wymagań bezpieczeństwa, a w szczególności nie wyposażona w osłony uniemożliwiające dostęp kończynami górnymi do strefy niebezpiecznej pracy elementów napędowych. (fot. 9 i 10).

112

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

fot. 11

fot. 12 Pracodawca pomimo zaprojektowanego rozwiązania pozwalającego na wyeliminowanie ręcznych prac transportowych związanych z transportem skratek z pojemnika w pomieszczeniu krat do pojemnika KP-7 (polegającego na bezpośrednim transporcie skratek uzyskanych z kraty schodkowej do pojemnika ustawionego przy ścianie budynku pomieszczenia krat) nie stosował go w praktyce. Transport odbywał się ręcznie z wykorzystaniem dwukołowego wózka ręcznego. Skratki znajdujące się w pojemniku, do którego są w sposób automatyczny tłoczone, były przez pracownika oczyszczalni zabierane z tacy i przekładane na wózek, którym przejeżdżał on kilkadziesiąt metrów do ustawionych pojemników KP-7. Tam zdejmował pojemnik z wózka i ręcznie przenosił go do pojemnika, korzystając ze stopni nieobarierowanego podestu. Fot. nr 11 i 12.

113

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

11. Bezpieczeństwo i higiena pracy przy eksploatacji wózków jezdniowych z napędem silnikowym Inspektorzy pracy przeprowadzili 16 kontroli w 16 zakładach. Ich celem była ocena przestrzegania przez pracodawców przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczących transportu wewnątrzzakładowym przy użyciu wózków jezdniowych. Ocenie poddano 189 wózków jezdniowych z napędem silnikowym, które obsługiwało 309 pracowników Przeprowadzone kontrole wykazały następujące nieprawidłowości:

Odsetek zakładów, w których stwierdzono nieprawidłowości

Nieprawidłowość

Niewyznaczenie i nieoznakowanie dróg transportowych za pomocą ciągłych linii Nieoznakowanie użytkowanych wózków jezdniowych podnośnikowych z mechanicznym napędem podnoszenia: - informacją o tym, że służą do podnoszenia ładunków, a nie osób, - wartością maksymalnego dopuszczalnego udźwigu. Niewłaściwy stan techniczny użytkowanych wózków jezdniowych Niezabezpieczenie wózków pozostawionych bez obsługi przed ich uruchomieniem przez osoby nieupoważnione Dopuszczanie do pracy pracowników bez wymaganych szkoleń w zakresie bhp Dopuszczanie do pracy pracowników obsługujących wózki zasilane gazem, którzy nie zostali przeszkoleni w zakresie bezpiecznego użytkowania i wymiany butli Nieprzystosowanie, bądź niewyposażenie wózków w sposób ograniczający ryzyko związane z ich przewróceniem Nieoznakowanie dróg wewnątrzzakładowych zgodnie z przepisami prawa o ruchu drogowym Nieutrzymywanie we właściwym stanie technicznym dróg i przejść komunikacyjnych Niezabezpieczenie miejsc, w których możliwe jest niespodziewane wtargnięcie pieszych na drogę ruchu wózków Nieuwzględnienie w ocenie ryzyka zawodowego zagrożeń wynikających z użytkowania wózków Nieuwzględnienie w programach szkoleń w zakresie bhp zagadnień związanych z zagrożeniami wynikającymi z użytkowania wózków

114

Uwagi

63

56

33 wózki

19

5 wózków

56

36 wózków

56

15 wózków

38

16 pracowników

31

21 pracowników

31

8 wózków

25 25 25 19 19

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013 Inspektorzy pracy: - wydali 105 decyzji, w tym 63 na piśmie (w tym jedną decyzję wstrzymania prac oraz jedną decyzję wstrzymania eksploatacji wózka), - skierowali 13 wniosków zawartych w wystąpieniach, - zastosowali 3 środki wychowawcze.

W latach 2010 – 2012 w kontrolowanych zakładach zaistniało 21 wypadków przy pracy związanych z eksploatacją wózków jezdniowych z napędem silnikowym, przy czym: w roku 2010 – 8 wypadków, w roku 2011 – 6 wypadków i w roku 2012 – 7 wypadków. Wszystkie powodowały czasową niezdolność do pracy. W ponad połowie kontrolowanych zakładów (56%) pracodawcy nie dostosowali użytkowanych wózków jezdniowych do wymagań minimalnych. Stan techniczny wózków był również niezadowalający: eksploatowano je niesprawne, a pracodawcy podkreślali, że brak im środków finansowych na modernizację lub zakup nowych. Dwie trzecie pracodawców nie zapewniło wyznaczenia i oznakowania dróg transportowych za pomocą ciągłych linii (często linie wyznaczające drogi były starte i słabo widoczne). Ponadto dopuszczali pracowników do obsługi wózków bez wymaganych szkoleń w zakresie bhp oraz bez przeszkolenia osób obsługujących wózki zasilane gazem w zakresie ich bezpiecznego użytkowania, w tym bezpiecznej wymiany butli. Istotny wpływ na ujawnione nieprawidłowości ma także fakt ciągłych ograniczeń w zatrudnieniu, co przekłada się na zatrudnianie jednego pracownika na kilku stanowiskach (np. operator wózka - magazynier). Główną przyczyną stwierdzonych braków jest nieznajomość przepisu dotyczącego minimalnych wymagań dla maszyn. Wg pracodawców dostosowanie eksploatowanych wózków do obowiązujących przepisów wymaga nakładów finansowych, a maszyny te i tak nie są w pełni wykorzystywane (transport wewnątrzzakładowy nie jest priorytetem działalności). Pracodawcy nie mieli też wiedzy, że w przypadku łączenia stanowisk pracy, np. operatora wózka i pracownika magazynu, dany pracownik powinien być poddany instruktażowi stanowiskowemu na każdym z zajmowanych stanowisk. Analizując zagadnienia objęte kontrolą należy podkreślić także zaobserwowane zjawiska pozytywne: we wszystkich kontrolowanych zakładach pracodawcy eksploatowali wózki po uzyskaniu decyzji dozoru technicznego, zezwalającej na ich eksploatację, oraz poddawali wózki okresowej kontroli, a także 94% pracodawców prowadziło bieżące konserwacje wózków.

115

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

12. Bezpieczeństwo i higiena pracy przy pozyskiwaniu i zrywce drewna Celem kontroli była kompleksowa ocena stanu przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym przepisów bhp, w procesie pozyskiwania i zrywki drewna oraz ocena współpracy administracji Lasów Państwowych ze zleceniobiorcami usług leśnych. Oceniano również działania zakładów podejmowane w celu eliminacji zagrożeń oraz podejmowano działania profilaktyczne. Kontroli poddano zakłady usług leśnych (ZUL) wykonujące prace na rzecz nadleśnictw w zakresie pozyskania, zrywki i składowania drewna. Przeprowadzone zostały 53 kontrole w 51 podmiotach gospodarczych. Stan usprzętowienia kontrolowanych firm był dość zróżnicowany. W większości kontrolowanych podmiotów do pozyskania drewna używano pilarek, a zrywkę wykonywano przy użyciu ciągników rolniczych. Zakłady nie dysponowały specjalistycznym sprzętem do pozyskania drewna i zrywki (harwesterami, forwarderami). Większość zul bazowała na podstawowym sprzęcie niezbędnym do wykonywania prac leśnych: pracownicy wyposażeni byli w pilarki spalinowe typów Husqvarna lub Stihl, tyczki kierunkowe do obalania drzew cienkich, kliny do obalania, obracaki, ściągacze linowe, kliny żelazne i siekieromłoty do łupania drewna. W niektórych zakładach w celu zmniejszenia uciążliwości pracy do ręcznych prac transportowych stosowano narzędzia pomocnicze, tj. kleszcze zaciskowe i haki. Jako metoda pozyskiwania drewna stosowana była głównie ścinka jednoosobowa lub dwuosobowa (z udziałem pomocnika). Zrywka i układanie drewna stosowego i wielkowymiarowego prowadzone były przy użyciu ciągników rolniczych przystosowanych do tego celu (typu Ursus C360, MTZ-82, DT75, ZETOR, MASSEY-FERGUSSON), bądź specjalistycznych ciągników leśnych (typu LKT 80, LKT 81T, KOCKUMS). Zauważalne jest stopniowe zwiększenie zainteresowania właścicieli ZUL zakupem maszyn i urządzeń specjalistycznych (przyczepek zrywkowych z mechanicznym załadunkiem), jednak z uwagi na wysokie koszty w większości przypadków z zagranicy sprowadzane były urządzenia używane. Generalnie należy stwierdzić, że zakłady usług leśnych nie dysponują specjalistycznym sprzętem zmniejszającym uciążliwość wykonywanych prac. Zła kondycja finansowa pracodawców wynika z dużych obciążeń finansowych związanych z kosztami zatrudniania pracowników, niskich stawek za pracę oferowanych przez nadle116

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

śnictwa, uzyskanych w drodze przetargów, braku stabilizacji na rynku pracy, krótkoterminowości umów na wykonywanie prac leśnych, zawieranych najczęściej na jeden rok (żaden z kontrolowanych w 2013 roku zakładów nie posiadał umowy długoterminowej, wszystkie umowy z nadleśnictwami podpisane były tylko na bieżący rok). Powyższe uwarunkowania skutkują tym, że przedsiębiorcy nie inwestują w specjalistyczny sprzęt ani w infrastrukturę związaną z ochroną pracy, a wydatki ograniczają tylko do niezbędnego minimum umożliwiającego świadczenie usług.

Zagadnienia objęte kontrolą

Odsetek zul, w których stwierdzono nieprawidłowości 13

23

4

Przygotowanie pracowników do pracy

25

25

6 4 4

35 Stanowiska i procesy pracy

11

Uwagi

Brak lub nieterminowo przeprowadzone szkolenia pracowników w dziedzinie bhp (głównie szkolenia wstępne – brak instruktażu ogólnego i stanowiskowego). Brak lub nieterminowo przeprowadzone badania lekarskie (głównie wstępne). Często stwierdzanym uchybieniem było dopuszczanie do pracy pracowników zatrudnionych na stanowisku pilarza bez orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do pracy pilarką. Brak uprawnień do obsługi pilarki spalinowej. Brak oceny ryzyka, niepoinformowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz nieuwzględnienie wszystkich zagrożeń, głównie związanych z wykonywaniem ręcznych prac transportowych. Niewyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej, głównie spodnie, buty z wkładką przeciwcieciowa i hełmy ochronne; nieustalanie rodzajów środków ochrony indywidualnej koniecznych do stosowania na stanowiskach pracy. Niestosowanie przez pracowników przydzielonych środków ochrony indywidualnej nóg. Niewyposażenie pracowników w odzież i obuwie robocze. Niezapewnienie prania odzieży roboczej i wypłacania ekwiwalentu pieniężnego za jej pranie we własnym zakresie. Nieopracowanie instrukcji bezpiecznego wykonywania prac w lesie (pracodawcy nie posiadali instrukcji wydanej przez DGLP, nie opracowali również takiej instrukcji we własnym zakresie) lub opracowanie nieprawidłowych instrukcji (nie ujmowały one wszystkich zagadnień związanych z pracą w lesie) albo niezapoznanie pracowników z instrukcją. Niewytyczenie lub nieoznakowanie działek roboczych na powierzchniach leśnych, a także nieoznakowanie dróg tablicami ostrzegawczymi.

117

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

18 8 20 12

36

10

8 45

58 Maszyny i urządzenia

53

13

62 63 Inne zagadnienia 36

24

Niezapewnienie na powierzchniach leśnych co najmniej dwuosobowego wykonywania ścinki drzew i zrywki surowca. Przebywanie osób w strefach niebezpiecznych. Brak tyczek kierunkowych, klinów obalających, siekier, obracaków, ściągaczy linowych. Niewłaściwe przygotowanie drewna do załadunku (różnice w długości poszczególnych dłużyc, brak wyrównania czół). Nieprawidłowości przy ścince drzew, głównie niewłaściwa technika ścinki (brak wymaganego progu, zawiasy, nieprawidłowe podcięcie, nieusuwanie nabiegów korzeniowych przeszkadzających obaleniu drzewa i nieokrzesywanie przed ścinką szyj korzeniowych drzew o zgrubiałej korowinie w miejscu przykładania rzazów podcinających i ścinających, nieprawidłowe usuwanie drzew zawieszonych, stosowanie krótkich prowadnic pił przy ścince drzew grubych). Nieprawidłowości przy zrywce drewna (załadunek wałków drewna, których ciężar przekraczał dopuszczalne normy dźwigania w transporcie ręcznym oraz niestosowanie sprzętu pomocniczego, tj. kleszczy, chwytaków). Brak nadzoru nad prowadzonymi pracami. Brak wykazów prac szczególnie niebezpiecznych lub brak określenia szczegółowych wymagań bhp przy wykonywaniu tych prac. Niewłaściwy stan techniczny maszyn: pilarek, ciągników zrywkowych, wciągarek, lin, ściągaczy linowych (niesprawność, zużycie), urządzeń ochronnych (brak lub samowolny demontaż przez pracowników) i elementów sterowniczych. Głównie stwierdzano nieodpowiedni stan techniczny pilarek spalinowych (brak wychwytnika łańcucha, wolnych obrotów, hamulca bezpieczeństwa) i brak zabezpieczenia wałka odbioru mocy w ciągniku. Dopuszczenie do eksploatacji przyczep samozaładowczych z żurawiem hydraulicznym bez decyzji UDT. Nieokreślenie obowiązków stron w zakresie bhp, badań lekarskich, szkoleń w dziedzinie bhp przez pracodawców, którzy zatrudniali osoby na umowy cywilnoprawne. Niepoddawanie pracowników badaniom przesiewowym w kierunku boreliozy. Niepoddawanie pracowników szczepieniom ochronnym przeciwko KZM. Niezapewnienie pracownikom pierwszej pomocy przedlekarskiej (głównie brak apteczek na powierzchniach roboczych, brak przeszkolenia pracowników wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy lub niewyznaczenie pracowników do udzielania pierwszej pomocy). Naruszanie przepisów w zakresie wydawania posiłków i napojów profilaktycznych (stwierdzono m.in. wydawanie zatrudnionym pracownikom posiłków regeneracyjnych o nieodpowiedniej kaloryczności).

118

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013 Inspektorzy pracy: - wydali 252 decyzje (197 na piśmie i 55 ustnych), w tym: 8 decyzji wstrzymania prac, 8 decyzji wstrzymania eksploatacji, 9 decyzji skierowania do innych prac 17 pracowników, - skierowali 79 wniosków zawartych w wystąpieniach, - 17 osób winnych popełnienia 45 wykroczeń ukarali grzywnami w formie mandatów karnych w łącznej wysokości 19.000 zł, - zastosowali 3 środki wychowawcze.

W latach 2011 – 2013 w kontrolowanych zakładach odnotowano 4 wypadki przy pracy, w tym 2 śmiertelne i 2 ciężkie. Do trzech wypadków doszło w trakcie prac pozyskaniowych drewna, jedno zdarzenie to wypadek drogowy. Wyniki kontroli przeprowadzonych w 2013r., pomimo systematycznych działań PIP podejmowanych w minionych latach, w dalszym ciągu świadczą o niezadawalającym stanie przestrzegania przepisów bhp przez przedsiębiorców zajmujących się pozyskiwaniem i zrywką drewna. Nadal wiele prac prowadzono z naruszeniem obowiązujących przepisów, w tym w warunkach bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników, co skutkowało wstrzymywaniem prac. Nadal powszechne było niestosowanie wymaganych środków ochrony indywidualnej, głównie hełmów ochronnych i antyprzecięciowych ochron kończyn dolnych (szczególnie dotyczy to pilarzy, którzy w trakcie upałów unikają używania antyprzecięciowych ochron kończyn dolnych), eksploatowano niesprawne technicznie pilarki i ciągniki zrywkowe, wykonywano prace szczególnie niebezpieczne bez zachowania wymaganych parametrów procesu technologicznego i zapewnienia skutecznego nadzoru (np. stosowano niedozwolone techniki ścinki drzew, nieprawidłowo postępowano z drzewami zawieszonymi itp.). Powyższe uchybienia są najistotniejszym problemem, jaki nadal występuje w tej branży i wymaga dalszych, intensywnych i konsekwentnych działań kontrolnych ze strony inspektorów pracy. Tym bardziej, że w znacznym stopniu nieprawidłowości te wynikają ze złych nawyków pracowników, a brak skutecznego nadzoru pracodawców może zaowocować zwiększeniem liczby wypadków przy pracy. Można wyodrębnić obszary, w których nastąpiła poprawa, np. w zakresie wymaganych uprawnień kwalifikacyjnych, wyposażenia w sprzęt pomocniczy, przygotowania surowca do załadunku, doboru miejsca składowania drewna oraz wyposażania i stosowania przez drwali – pilarzy spodni z wkładkami przeciwcięciowymi klasy 2, dostosowanych właściwościami ochronnymi do pilarek o prędkości obwodowej łańcucha tnącego powyżej 20 m/s (jest to bezpośrednim efektem działań kontrol119

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

nych PIP już od roku 2009). Drwale wyposażani są również w hełmy ochronne z przysłoną siatkową oczu i ochronniki słuchu oznakowanych CE. Nie zauważa się jednak istotnej poprawy w zakresie przestrzegania przepisów bezpieczeństwa pracy przy przygotowywaniu stanowisk do ścinki drzew, jak również w samej technologii prowadzenia prac leśnych, ponadto zwiększyła się liczba nieprawidłowości w zakresie użytkowania żurawi bez decyzji Urzędu Dozoru Technicznego. W niektórych przypadkach brak decyzji wynikał z tego, że eksploatowano urządzenia używane wcześniej przez inne podmioty lub wykonane zostały we własnym zakresie i z tego powodu brak było pełnej dokumentacji wymaganej do uzyskania decyzji, a także podyktowane było kosztami nadzoru sprawowanego przez UDT. Porównując wyniki kontroli z lat poprzednich należy stwierdzić, iż ciągły brak ustawowego obowiązku badań przesiewowych na obecność boreliozy przejawia się w prawie całkowitym zaprzestaniu przez właścicieli ZUL działań prewencyjnych oraz niezapewnianiu szczepień ochronnych przeciw odkleszczowemu zapaleniu mózgu, nawet w przypadku wyrażenia zgody przez pracowników (ze względu na duże koszty). Należy zaznaczyć, iż uchybienia te nie są możliwe do uregulowania przez PIP, gdyż nie obowiązują w tym zakresie przepisy prawa. Stopniowe zwiększanie inwestycji w sprzęt specjalistyczny powoduje jednoczesne zmniejszenie zapotrzebowania na pracowników, zwłaszcza, że coraz trudniej jest znaleźć osoby zainteresowane stałym zatrudnieniem. Dysponowanie specjalistycznym sprzętem ułatwia też organizację pracy. Systematyczne pozyskiwanie drewna jest jednak ograniczane przez ALP, co skutkuje albo okresowym wstrzymywaniem prac albo znaczną ich intensyfikacją, niejednokrotnie w krótkich okresach. Brak prac generuje koszty wynikające z konieczności utrzymania pracowników (nawet gdy nie pracują w lesie), zaś zwiększenie zadań wymaga zatrudnienia dodatkowych pracowników, niejednokrotnie na bardzo krótki okres. Dostosowanie się do aktualnego zapotrzebowania ułatwia posiadanie sprzętu specjalistycznego, lecz czynnikiem ograniczającym inwestycje są stosunkowo wysokie koszty jego zakupu. Ich poniesienie wiąże się z ponadto dużym ryzykiem ekonomicznym, które dodatkowo potęgowane jest brakiem stabilności na rynku usług leśnych, tj. zagrożeniem utraty zleceń na prace w kolejnym roku, w wyniku przegrania przetargu. Poważnym utrudnieniem jest tendencja przedsiębiorców do zaniżania wartości ofert składanych w przetargach, ukierunkowana na ich wygranie za wszelką cenę. W konsekwencji niejednokrotnie wyklucza to później możliwość dokonywania jakich120

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

kolwiek inwestycji, a często skutkuje wręcz brakiem możliwości wywiązania się przez zwycięzcę przetargu z obowiązków zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz wypłacenia im wszystkich wymaganych świadczeń pieniężnych. Problem ten jest najczęściej podawany przez pracodawców jako okoliczność usprawiedliwiająca nieprawidłowości stwierdzane w czasie kontroli.

Poniżej przedstawiono kilka fotografii, które ilustrują najbardziej rażące nieprawidłowości ujawniane w branży leśnej.

Nieprawidłowa technika ścinki (brak zawiasy)

Nieprawidłowa technika ścinki (brak zawiasy)

121

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Niesprawna pilarka spalinowa (brak wychwytnika łańcucha)

Niesprawna pilarka spalinowa (brak hamulca bezpieczeństwa)

Nieatestowane liny i zawiesia

122

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Nieatestowane liny i zawiesia

Niestosowanie przez pracownika środków ochrony indywidualnej (spodni z wkładka przeciwcięciowa)

123

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Brak osłony wałka odbioru mocy

Niestosowanie przez pracownika środków ochrony indywidualnej (butów z wkładką przeciwcięciowa)

Niewłaściwe przygotowanie surowca drzewnego do załadunku 124

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

IV. PREWENCJA I PROMOCJA OCHRONY PRACY

Rozwój działalności prewencyjnej PIP, obejmującej również promocję ochrony pracy, odpowiada ogólnoeuropejskim tendencjom akcentującym znaczenie pozakontrolnych form państwowego nadzoru nad warunkami pracy. Działalność ta prowadzona jest przez inspekcję przy współudziale partnerów społecznych (związków zawodowych, organizacji pracodawców), samorządów lokalnych i organizacji społecznych. Realizując zadania prewencyjne, inspekcja wspiera tych pracodawców, którzy zainteresowani są uzyskaniem trwałej poprawy stanu bezpieczeństwa i warunków pracy. W ramach działań promocyjno - prewencyjnych: •

realizowano kampanie i programy popularyzujące kulturę bezpieczeństwa pracy, kierowane zwłaszcza do małych zakładów z branż o największej skali zagrożeń wypadkowych oraz do wybranych grup zawodowych,

•

promowano ochronę pracy przy wykorzystaniu przykładów dobrych praktyk i wyników analizy wypadków przy pracy,

•

upowszechniano wiedzę z zakresu ochrony pracy we współpracy z partnerami społecznymi, mediami oraz przy wykorzystaniu Internetu.

Najistotniejsze działania wspomagające kontrole to:

szkolenia, wykłady i seminaria, których tematem były przede wszystkim zagadnienia prawnej ochrony pracy, takie jak: czas pracy, wynagrodzenia, ochrona pracy młodocianych i kobiet, uprawnienia społecznych inspektorów pracy, a także problematyka oceny ryzyka zawodowego, dostosowania sprzętu i maszyn do tzw. minimalnych wymagań, bezpieczeństwo i higiena pracy przy wykonywaniu prac na wysokości, wypadki przy pracy oraz bezpieczeństwo pracy w rolnictwie. W 2013 roku przeszkolonych zostało ponad 6.800 osób (głównie pracowników, pracodawców, studentów, uczniów, nauczycieli, społecznych inspektorów pracy, przedstawicieli organizacji związków zawodowych, rolników indywidualnych, pracowników służby bhp, przedstawicieli organów nadzoru nad warunkami pracy i samorządu), 125

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

pisma informacyjno – prewencyjne, których celem było poinformowanie adresatów o prowadzonych działaniach prewencyjnych, a także o wynikach kontroli i zasugerowanie działań niezbędnych dla eliminacji zagrożeń i nieprawidłowości w zakresie bezpieczeństwa pracy. W 2013 roku wystosowano 2.162 takie pisma m.in. do pracodawców różnych branż, organizacji pracodawców, związków zawodowych, jednostek samorządu terytorialnego, szkół, uczelni wyższych, placówek naukowo – badawczych, WIOŚ, Państwowego Inspektora Sanitarnego, Wojewódzkiego Urzędu Pracy, powiatowych urzędów pracy, WOMP, PWIS, ZUS i Wojewódzkiego Inspektoratu Farmaceutycznego. Adresatów informowano o celach i założeniach kampanii informacyjno – promocyjnych, zapraszano do udziału w szkoleniach i konkursach, również w charakterze partnerów. Skierowano także pisma do zarządców i właścicieli budynków, tj. urzędów gmin, miast, spółdzielni mieszkaniowych i zarządców nieruchomości, w których przypomniano o ciążących obowiązkach w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa zarówno pracownikom usuwającym śnieg i lód z dachów, jak też osobom postronnym i przechodniom.

strona internetowa www.rzeszow.oip.pl - w roku 2013 odnotowano prawie 129.000 wejść na stronę. Były na niej zamieszczane przede wszystkim wiadomości o planowanych, aktualnie prowadzonych i już zakończonych konkursach i akcjach promocyjno – prewencyjnych organizowanych przez OIP, informacje dotyczące przedsięwzięć podejmowanych na rzecz ochrony pracy, a także krótkie opisy zaistniałych na terenie Podkarpacia wypadków przy pracy. Ponadto internauci mogli pobrać ze strony m.in. wzory niezbędnych formularzy, np. zgłoszenia wypadku, kartę zgłoszenia pracodawcy, odpowiedź na nakaz i wystąpienie inspektora pracy oraz dowiedzieć się, jak uzyskać poradę prawną.

kampanie i programy prewencyjno – promocyjne popularyzujące kulturę bezpieczeństwa pracy, zwłaszcza w małych zakładach tych branż, w których występują największe zagrożenia wypadkowe oraz w wybranych grupach zawodowych.

konkursy doceniające proaktywne postawy i osiągnięcia ich uczestników w zakresie wiedzy o bhp, dbałości o jakość stanowisk pracy oraz organizację pracy bezpiecznej.

126

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Poniżej przedstawiono wybrane działania podjęte w ramach kampanii.

Program informacyjno – prewencyjny w budownictwie Celem programu była poprawa wiedzy o bhp, zwłaszcza w małych firmach wykonujących roboty rozbiórkowe, instalacyjne lub wykończeniowe oraz zwiększenie świadomości w zakresie zapobiegania i ograniczania ryzyka związanego z wykonywaniem tych robót. W dniach 9, 11 i 18.04.2013r. w siedzibie OIP w Rzeszowie oraz Oddziale Terenowym w Tarnobrzegu odbyły się szkolenia dla pracodawców prowadzących niewielkie przedsiębiorstwa budowlane, których tematem były m.in. następujące zagadnienia: przygotowanie osób do pracy, obowiązki pracodawcy wynikające z art. 94 kodeksu pracy, wybrane aspekty bezpieczeństwa pracy podczas wykonywania robót budowlanych, w tym ograniczanie zagrożeń związanych z wykonywaniem pracy na wysokości i w wykopach, nowoczesne rozwiązania techniczne, sprzęt pozwalający na bezpieczne wykonywanie prac budowlanych oraz ocena ryzyka zawodowego. Zagadnienia związane z ograniczaniem zagrożeń występujących podczas wykonywania prac budowlanych, ze szczególnym uwzględnieniem prac na wysokości, były również tematem szkolenia zorganizowanego w dniu 21.06.2013r., podczas którego został zaprezentowany sprzęt do tymczasowej pracy na wysokości, w tym służący do ewakuacji w sytuacjach awaryjnych oraz systemy rusztowań i szalunków. W w/w szkoleniach wzięło udział łącznie 139 osób (pracodawcy i pracownicy służby bhp). Organizując szkolenia dla pracodawców prowadzących działalność budowlaną Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie nawiązał współpracę z działającymi na terenie Podkarpacia oddziałami przedsiębiorstw będących sygnatariuszami „Porozumienia dla Bezpieczeństwa w Budownictwie”, tj. Skanska S.A. i Polimex Mostostal S.A. W wyniku tej współpracy m.in. zostały zorganizowane szkolenia dla pracodawców będących podwykonawcami na budowach prowadzonych przez w/w przedsiębiorstwa, wiodące w dziedzinie zarządzania bezpieczeństwem pracy. W ramach „Tygodnia bezpieczeństwa”, zorganizowanego przez Oddział Budownictwa Drogowo – Mostowego Skanska S.A. w Rzeszowie w dniu 14.05.2013r., odbyło się

127

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

szkolenie dla podwykonawców robót drogowych, prowadzonych na terenie Rzeszowa. W wyniku współpracy z firmą Polimex Mostostal S.A. w dniu 16.05.2013r. zostało zorganizowane szkolenie dla podwykonawców odcinka autostrady A-4 Rzeszów – Wierzbna. W obu szkoleniach wzięli udział pracodawcy, pracownicy służby bhp oraz pracownicy nadzorujący roboty drogowo – mostowe, a także przedstawiciele słowackich i węgierskich przedsiębiorstw biorących udział w budowie autostrady. Podczas szkoleń inspektorzy pracy omówili m.in. zagrożenia najczęściej występujące podczas wykonywania tego rodzaju inwestycji oraz metody ich eliminacji. Przedstawicielom przedsiębiorstw zagranicznych zostały przedstawione wymagania przepisów prawa pracy nt. przygotowania pracowników do pracy, w tym dotyczące potwierdzania uprawnień kwalifikacyjnych oraz odpowiedzialności pracodawców i osób działających w ich imieniu, nadzorujących pracowników podczas wykonywania prac budowlanych. Nawiązano także współpracę z Ogólnopolskim Stowarzyszeniem Pracowników Służby BHP Oddział w Rzeszowie. W jej wyniku w dniu 11.06.2013r. odbyło się seminarium poświęcone bezpieczeństwu pracy na wysokości, podczas którego omówiono m.in. zagadnienia dotyczące zagrożeń wypadkowych podczas wykonywania prac budowalnych na wysokości. W drugiej części spotkania odbyły się prezentacje i pokazy środków ochrony indywidulanej oraz sprzętu do tymczasowej pracy na wysokości. Wzorem lat ubiegłych pracodawców reprezentujących małe przedsiębiorstwa budowlane zaproszono do udziału w programie prewencyjnym. W 2013r. przystąpiło do niego 32 pracodawców. Uczestnicy zostali objęci nadzorem ze strony inspektorów pracy, od których mogli uzyskać niezbędną pomoc w podejmowanych przez siebie działaniach, których celem miała być poprawa bezpieczeństwa pracy podczas wykonywania robót budowlanych. Czternaście podmiotów przeszło pomyślnie kontrolę sprawdzającą przeprowadzoną przez inspektora pracy. W dniu 8.11.2013r. w siedzibie Urzędu Marszałkowskiego w Rzeszowie odbyło się uroczyste podsumowanie programu, podczas którego pozytywnie ocenieni pracodawcy otrzymali świadectwa uczestnictwa. W dniu 15.03.2013r. w Hali Sportowo – Widowiskowej w Rzeszowie odbyły się Targi Budownictwa, na których pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie zorganizowali stoisko promocyjne Państwowej Inspekcji Pracy i udostępniali zwiedzającym oraz wystawcom materiały promocyjne i informacyjne dotyczące bezpieczeństwa pracy przy wykonywaniu prac budowlanych. Osoby odwiedzające targi 128

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

mogły też uzyskać informacje nt. wymagań obowiązujących przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zastosowań środków technicznych służących zabezpieczaniu osób wykonujących prace budowlane.

Międzynarodowe Targi Budownictwa

Działalnością prewencyjno - informacyjną objęto również młodzież uczącą się w szkołach średnich o profilu budowlanym. M.in. zorganizowano warsztaty edukacyjne oraz pogadanki dla młodzieży ponadgimnazjalnej, które odbyły się w dniu 24.01.2013r. w Zespole Szkół Zakładu Doskonalenia Zawodowego Rzeszowie, w dniu 24.04.2013r. w Zespole Szkól Budowlanych w Jaśle, w dniu 4.06.2013r. w Zespole Szkół Mechanicznych i Drzewnych w Przemyślu oraz w dniu 7.06.2013r. w Zespole Szkół Kształcenia Ustawicznego w Rzeszowie. Tematem spotkań z młodzieżą były zagadnienia związane z bezpieczeństwem pracy przy wykonywaniu prac budowlanych, omówiono m.in. najczęściej występujące na budowach zagrożenia, przedstawiono przykłady wypadków przy pracach budowlanych z udziałem młodych pracowników, a także zaprezentowano środki ochrony indywidualnej. Młodzież mogła się wykazać wiedzą z zakresu bezpieczeństwa pracy, a także umiejętnością posługiwania się podstawowymi środkami ochrony indywidualnej, np. zestawem środków zabezpieczających przed upadkiem z wysokości, w trakcie quizów organizowanych w ramach warsztatów.

129

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Przedstawiciel Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie wziął czynny udział w pracach podzespołu ds. bezpieczeństwa w miejscach publicznych, powołanego przez Wojewodę Podkarpackiego. W skład tego zespołu weszli przedstawiciele Komendy Wojewódzkiej Policji, Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie, Wojewódzkiego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego, Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz władz samorządowych. Przedmiotem prac zespołu było m.in. zapewnienie bezpieczeństwa podczas wykonywania prac budowlanych w miejscach ogólnie dostępnych. Na uwagę zasługuje także działalność Rady ds. Bezpieczeństwa Pracy w Budownictwie, która działa przy Okręgowym Inspektorze Pracy w Rzeszowie. W jej skład wchodzą przedstawiciele związków zawodowych (NSZZ „Solidarność” i Związku Zawodowego „Budowlani”), Podkarpackiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa, Inspektoratu Dozoru Technicznego, Cechu Rzemiosł Różnych, pracodawców prowadzących działalność budowlaną oraz pracownicy służby bhp. Do podstawowych zadań Rady należy: - inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w budownictwie oraz organizowanie współpracy zainteresowanych urzędów, instytucji i organizacji, w tym inicjowanie działań mających na celu podnoszenie kwalifikacji osób odpowiedzialnych za stan warunków pracy w budownictwie, - podejmowanie działań profilaktycznych na rzecz bezpieczeństwa pracy oraz wymiana poglądów, doświadczeń i informacji nt. zmian przepisów prawnych, stosowanych technologii i organizacji pracy, - prezentowanie problemów wynikających z zagrożeń występujących w budownictwie, ocena stanu wypadkowości oraz przedstawianie propozycji działań w zakresie zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, - wspieranie inicjatyw oraz popularyzacja wiedzy i osiągnięć w zakresie zapewniania bezpieczeństwa pracy w budownictwie, - promowanie i popularyzacja w mediach działań na rzecz ochrony pracy w budownictwie. Posiedzenia Rady odbywają się cyklicznie w siedzibie OIP w Rzeszowie. Członkowie Rady biorą udział szkoleniach i seminariach organizowanych przez Okręgowy Inspektorat Pracy.

130

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Program prewencyjny w zakresie spełniania minimalnych wymagań bhp przez użytkowane maszyny i urządzenia do obróbki drewna Cel programu to zapobieganie wypadkom przy obsłudze maszyn do obróbki drewna. Realizując program prewencyjny Okręgowy Inspektorat Pracy nawiązał współpracę z Izbą Rzemieślniczą w Rzeszowie. W wyniku tej współpracy w dniach 13 i 18.06.2013r. odbyły się spotkania pracodawców zrzeszonych w cechach rzemiosł różnych w Mielcu i Stalowej Woli z inspektorem pracy, podczas których zostały omówione najczęściej występujące nieprawidłowości związane z użytkowaniem „starych maszyn” oraz przedstawione przykłady ich dostosowania do minimalnych wymagań bezpieczeństwa. Uczestnikom wydano materiały informacyjne, w tym broszury „Bezpieczeństwo użytkowania maszyn” i „Obrabiarki do drewna – warunki bezpieczeństwa pracy”. Do 191 wybranych pracodawców użytkujących maszyny do obróbki drewna skierowano zaproszenia do udziału w specjalistycznych szkoleniach na temat wymagań minimalnych bhp dla maszyn, organizowanych przez Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie. W dniach 19 i 25.04.2013r. w Oddziale Terenowym w Tarnobrzegu oraz w siedzibie OIP w Rzeszowie odbyły się szkolenia, w trakcie których inspektorzy pracy omówili m.in. przepisy określające minimalne wymagania dla maszyn oraz obowiązki z nich wynikające oraz przedstawili praktyczne rozwiązania i przykłady dostosowania maszyn służących do obróbki drewna do minimalnych wymagań bezpieczeństwa. Omówili także najczęściej stwierdzane w trakcie kontroli prowadzonych przez inspektorów pracy nieprawidłowości w tym zakresie. Po szkoleniach 44 pracodawców złożyło pisemne deklaracje o udziale w programie prewencyjnym. Wszystkim pracodawcom, którzy złożyli deklaracje, przekazano ankietę do rejestrowania działań w zakresie dostosowania maszyn do wymagań minimalnych. Spośród 44 pracodawców, którzy zadeklarowali swój udział w programie prewencyjnym, do dnia sporządzenia niniejszej informacji 39 pracodawców przesłało do OIP w Rzeszowie wypełnione ankiety dotyczące przeprowadzonej samokontroli i podjętych działań w zakresie dostosowania maszyn do minimalnych wymagań, w tym 30 pracodawców przekazało ankiety wypełnione prawidłowo. 131

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

W trakcie realizacji programu prewencyjnego inspektorzy pracy przeprowadzili specjalistyczne kontrole w 20 zakładach, w tym w 4 zakładach pracodawcy dokonali samokontroli i podjęli działania w zakresie dostosowania maszyn do minimalnych wymagań, zaś w pozostałych 16 zakładach inspektorzy pracy stwierdzili nieprawidłowości w zakresie dostosowania 54 maszyn do wymagań minimalnych (25% maszyn, które kontrolowani pracodawcy objęli działaniami dostosowawczymi). Nieprawidłowości polegały głównie na braku odpowiednich urządzeń ochronnych lub nieprawidłowym działaniu tych urządzeń, braku odpowiednich urządzeń sterujących, nieprawidłowym ich oznakowaniu, braku urządzeń do uruchamiania oraz całkowitego lub awaryjnego ich zatrzymania. Po dokonaniu podsumowania programu 4 pracodawcom, którzy przekazali rzetelne informacje zawarte w ankietach, a ich poprawność została zweryfikowana podczas kontroli, w uznaniu podjętych działań zostały doręczone zaświadczenia o zakończeniu udziału w programie. Pracodawcy, którzy przekazali prawidłowo sporządzone ankiety i nie byli kontrolowani oraz ci, u których przeprowadzone kontrole nie wykazały istotnych nieprawidłowości, otrzymali zaświadczenia o uczestnictwie w programie Państwowej Inspekcji Pracy. Zebrane w trakcie realizacji programu informacje oraz wyniki kontroli przeprowadzonych przez inspektorów pracy wskazują na fakt, że nadal w wielu zakładach są użytkowane maszyny nie spełniające minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa pracy. Wynika to po części z tego, że poziom wiedzy pracodawców na temat przepisów dotyczących minimalnych wymagań jest stosunkowo niski, szczególnie w małych i średnich przedsiębiorstwach, w których brak jest specjalistycznej kadry technicznej. Pracodawcy z kolei tłumaczyli nieprawidłowości wysokimi kosztami, jakie są związane z dostosowaniem starych maszyn do wymagań obowiązujących przepisów. Dlatego w celu ograniczenia zagrożeń wypadkowych związanych z eksploatacją maszyn nadal będą prowadzone w tym zakresie zarówno czynności kontrolne, jak i działalność prewencyjna w celu wspomagania pracodawców w podejmowanych przez nich działaniach, mających na celu dostosowanie parku maszynowego do wymagań przepisów bezpieczeństwa pracy.

132

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Program prewencyjny dla średnich i dużych zakładów Celem programu było ograniczenie zagrożeń wypadkowych w średnich (zatrudnienie 50 - 250 osób) i dużych (zatrudnienie powyżej 250 osób) zakładach pracy, w których odnotowano przynajmniej jeden ciężki lub śmiertelny wypadek przy pracy. Przygotowując się do realizacji programu, wytypowano – na podstawie dostępnych baz danych – przedsiębiorstwa, w których w latach 2010 – 2012 wystąpiły ciężkie i śmiertelne wypadki przy pracy. Do pięćdziesięciu czterech pracodawców skierowano zaproszenia do udziału w szkoleniu. Ostatecznie w dniu 17.05.2013r. wzięło w nim udział pięćdziesiąt siedem osób reprezentujących czterdzieści jeden zakładów. Szkolenie obejmowało następujące zagadnienia: obowiązki pracodawcy wynikające z art. 94 kodeksu pracy, ocena ryzyka zawodowego jako narzędzie prewencji wypadkowej, metodyka ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, formułowanie wniosków powypadkowych, wybrane aspekty bezpieczeństwa pracy i kompleksowe zarządzanie bezpieczeństwem pracy jako narzędzie prewencji wypadkowej. Dodatkowo w trakcie szkolenia jeden z zaproszonych uczestników – przedstawiciel WSK-PZL Rzeszów S.A. – przedstawił przykłady dobrych praktyk w zakresie zarządzania bezpieczeństwem, w tym dotyczące reagowania na wypadki przy pracy i zdarzenia potencjalnie wypadkowe oraz prewencji wypadkowej. Dwudziestu dziewięciu pracodawców zadeklarowało swój udział w programie, wypełniając kartę zgłoszenia. Posługując się ankietą specjalistyczną, uczestnicy programu dokonali analizy poprawności sporządzania dokumentacji powypadkowych, działań podejmowanych w wyniku realizacji wniosków profilaktycznych wynikających z analizy okoliczności i przyczyn wypadków, a także działań realizowanych w ramach dokonywanej oceny ryzyka zawodowego. Dwudziestu siedmiu pracodawców przesłało do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie wypełnione ankiety specjalistyczne. Do kontroli wytypowano jedenastu pracodawców. Podczas kontroli inspektorzy pracy ujawnili, że pracodawcy nie ustalili wszystkich przyczyn zaistniałych wypadków lub wskazane przez zespoły powypadkowe przyczyny były inne niż ustalone przez inspektorów pracy, albo wystąpiły nieprawidłowości w zakresie formułowania wniosków profilaktycznych. W kontrolowanych zakładach inspektorzy pracy poddali

133

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

także analizie dokumentacje oceny ryzyka zawodowego, badając m.in. czy po zaistniałych wypadkach dokonano aktualizacji oceny ryzyka zawodowego, czy zostały zidentyfikowane wszystkie znaczące zagrożenia, w tym te, których aktywizacja doprowadziła do wypadków przy pracy, czy wskazano środki profilaktyczne oraz czy zaplanowano i podjęto niezbędne działania korygujące i zapobiegawcze. Podsumowując należy uznać, że wielu pracodawców nie dostrzega podstawowego celu, w jakim dokonuje się ustaleń okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz przeprowadza ocenę ryzyka zawodowego. Dokumentację powypadkową często sporządza się przede wszystkim w celu zapewnienia wypłaty świadczeń z ubezpieczenia społecznego, zaś profilaktyka powypadkowa ma drugorzędne znaczenie. Z kolei dokumentacja oceny ryzyka zawodowego niejednokrotnie jest sporządzana głównie w celu spełnienia wymagań przepisów prawnych oraz wykazania organom kontroli oraz pracownikom, że poziom ryzyka związanego z wykonywaną pracą jest niski. Często pracodawcy poprzestają na określeniu środków profilaktycznych wynikających z dokonanej oceny ryzyka i poinformowaniu pracowników o wynikach oceny, nie są jednak podejmowane działania w celu zapewnienia stosowania tych środków w procesie pracy.

Działania prewencyjne dotyczące zagrożeń związanych z nanomateriałami Celem działań było upowszechnianie wśród pracodawców, przedsiębiorców, pracowników i służb zajmujących się bezpieczeństwem pracy wiedzy nt. zagrożeń dla zdrowia związanych z nanomateriałami (ich wytwarzaniem i wykorzystywaniem), a także upowszechnianie uproszczonych, szacunkowych metod oceny ryzyka związanego ze stosowaniem nanomateriałów. W dniu 25.10.2013r. w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Rzeszowie zostało zorganizowane seminarium poświęcone tematyce zagrożeń związanych z wytwarzaniem i wykorzystywaniem nanomateriałów, na które zaproszono pracodawców, którzy w prowadzonej działalności, w tym w procesach produkcyjnych, mogą stosować w różnej formie nanomateriały (reprezentujących głównie służbę zdrowia, przemysł chemiczny, energetykę i rafinerie, przemysł lotniczy oraz produkcję wyrobów farma-

134

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

ceutycznych i kosmetyków), a także przedstawicieli ponadzakładowych organizacji związków zawodowych, organizacji zrzeszających pracodawców i pracowników służby bhp, uczelni i placówek naukowo - badawczych, Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, Podkarpackiego Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego oraz Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy. W trakcie seminarium dyrektor Centrum Dydaktyczno - Naukowego Mikroelektroniki i Nanotechnologii Uniwersytetu Rzeszowskiego prof. dr. hab. Eugeniusz Szeregij wygłosił wykład pt.: ”Nanotechnologia – nowe technologie czy zagrożenie dla zdrowia i środowiska?”. Następnie dyrektor Instytutu Energetyki – Oddział Ceramiki CEREL w Boguchwale przedstawił m.in. przykłady zastosowań nanomateriałów. Na zakończenie seminarium inspektor pracy sekcji prewencji i promocji w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Rzeszowie omówił zagadnienia oceny ryzyka zawodowego związanego z występowaniem nanoobiektów w środowisku pracy oraz przedstawił regulacje prawne w zakresie stosowania nanomateriałów funkcjonujące w krajach Unii Europejskiej. Zagadnienia dotyczące zagrożeń związanych z nanomateriałami i stosowaniem nanotechnologii były ponadto tematem szkolenia dla społecznych inspektorów pracy, zorganizowanego w dniu 27.11.2013r. we współpracy z Zarządem Regionu Rzeszowskiego NSZZ Solidarność. W ramach prowadzonych działań informacyjno - prewencyjnych uczestnikom szkoleń oraz partnerom społecznym przekazano egzemplarze broszury wydanej nakładem PIP „Nanomateriały – bezpiecznie w pracy”.

Seminarium „Zagrożenia zdrowia związane z wytwarzaniem i wykorzystaniem nanomateriałów” 135

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Program informacyjno – promocyjny „Ochrona zdrowia w miejscu pracy – ograniczanie negatywnych skutków narażenia na szkodliwe czynniki środowiska pracy” Celem programu było uświadomienie pracodawcom oraz pracownikom negatywnego wpływu czynników szkodliwych najczęściej występujących w środowisku pracy na kondycję i zdrowie pracowników oraz zwrócenie uwagi na konieczność ochrony zdrowia pracujących, w szczególności w kontekście wydłużającego się okresu aktywności zawodowej. W ramach realizacji programu Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie nawiązał współpracę z Podkarpackim Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym oraz Wojewódzkim Ośrodkiem Medycyny Pracy i sporządził listę zakładów pracy, w których stwierdzono w ostatnim okresie przekroczenia NDN hałasu oraz narażenie pracowników na inne czynniki szkodliwe dla zdrowia (w szczególności pyły). Do zakładów tych skierowano pisemne zaproszenia na konferencję. Odbyła się ona w dniu 3 lipca 2013r. Dyrektor Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy, lekarz specjalista z zakresu medycyny pracy, wygłosiła wykład na temat mechanizmów oddziaływania poszczególnych czynników szkodliwych dla zdrowia, m.in. hałasu i zapylenia, na organizm człowieka oraz skutków tego oddziaływania, a przedstawiciel Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego omówił zagadnienia związane z monitorowaniem środowiska pracy pod kątem występowania czynników szkodliwych dla zdrowia, ze szczególnym uwzględnieniem obowiązków pracodawcy w tym zakresie. Inspektor pracy przedstawił m.in. zagadnienia dotyczące oceny ryzyka zawodowego związanego z występowaniem poszczególnych czynników występujących w środowisku pracy oraz metody ograniczania poziomu narażenia pracowników na te czynniki. W spotkaniu wzięli udział pracodawcy i pracownicy reprezentujący następujące branże: produkcja wyrobów z metali, drewna, materiałów budowlanych, przemysł metalurgiczny, lotniczy, spożywczy, przetwórstwo tworzyw sztucznych, a także przedstawiciele władz samorządowych.

136

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Konferencja „Ochrona zdrowia w miejscu pracy – ograniczanie negatywnych skutków narażenia na szkodliwe czynniki w miejscu pracy”

W trakcie kampanii nawiązano także współpracę z Izbą Rzemieślniczą w Rzeszowie, w wyniku której zostały zorganizowane w dniach 13 i 18.06.2013r. szkolenia dla członków Cechów Rzemiosł Różnych w Mielcu i Stalowej Woli, których tematem było ograniczanie negatywnych skutków narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia. Podczas szkoleń inspektor pracy m.in. przypomniał, jakie obowiązki w zakresie ograniczania narażenia pracowników na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, wynikające z przepisów prawa pracy, ciążą na pracodawcach, omówił zagadnienia związane z oceną ryzyka zawodowego oraz przedstawił przykłady środków stosowanych w celu obniżenia poziomu narażenia na niektóre czynniki szkodliwe dla zdrowia. W dniu 19.06.2013r. we współpracy z Zarządem Regionu NSZZ Solidarność w Rzeszowie zostało zorganizowane szkolenie na temat „Ochrona zdrowia w miejscu pracy – ograniczanie negatywnych skutków narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia. Choroby zawodowe i wypadki przy pracy”. W szkoleniu tym wzięli udział społeczni inspektorzy pracy. W dniu 15.10.2013r. przedstawiciel Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie wziął udział w konferencji zorganizowanej na terenie firmy Pratt & Whittney Aero Power Rzeszów, na temat „Hałas w środowisku pracy”. Wzięli w niej udział także przedstawiciele 28 przedsiębiorstw z branży lotniczej oraz z nimi współpracujących. W trakcie konferencji przedstawiono m.in. nowoczesne środki oraz innowacyjne metody ograniczania narażenia na hałas w środowisku pracy. 137

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Skutki zdrowotne narażenia zawodowego oraz metody ograniczania narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia występujące w procesie pracy były także tematem spotkań z młodzieżą szkolną szkół średnich o profilach zawodowych. W dniach 4 i 7.06.2013r. inspektor pracy wygłosił prelekcje o w/w tematyce dla uczniów Zespołu Szkół Mechanicznych i Drzewnych w Przemyślu oraz Zespołu Szkół Kształcenia Ustawicznego w Rzeszowie.

Program prewencyjno – informacyjny „Bezpieczeństwo i higieny pracy przy eksploatacji wózków jezdniowych z napędem silnikowym” Celem działań było upowszechnienie wśród pracodawców oraz pracowników służb technicznych wiedzy na temat zagadnień związanych z eksploatacją wózków jezdniowych z napędem silnikowym oraz dobrych praktyk w zakresie bezpieczeństwa pracy w trakcie obsługi i konserwacji. Wybranych pracodawców, w tym tych, u których w ostatnich latach prowadzone przez inspektorów pracy kontrole ujawniły nieprawidłowości w zakresie eksploatacji wózków jezdniowych, zaproszono na seminarium poświęcone tematyce bezpieczeństwa pracy. Udziału w seminarium, które miało miejsce w dniu 5.07.2013r., wzięli również przedstawiciele Urzędu Dozoru Technicznego oraz specjalistycznej firmy wykonującej naprawy i konserwacje wózków jezdniowych z napędem silnikowym. W trakcie spotkania omówione zostały m.in.: wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących wózki jezdniowe z napędem silnikowym, wymagania przepisów ustawy o dozorze technicznym w zakresie eksploatacji wózków jezdniowych podnośnikowych z napędem silnikowym, bezpieczeństwo pracy podczas eksploatacji wózków, w tym dostosowanie wózków do minimalnych wymagań bhp, bezpieczeństwo pożarowo - wybuchowe podczas eksploatacji wózków zasilanych gazem płynnym, a także najczęściej występujące nieprawidłowości podczas eksploatacji wózków jezdniowych z napędem silnikowym, w tym przykłady wypadków przy pracy związanych z ich eksploatacją. Uczestnicy seminarium otrzymali materiały informacyjno - szkoleniowe, w tym listę kontrolną w celu przeprowadzenia w swoich przedsiębiorstwach samokontroli 138

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

w zakresie użytkowania wózków i zapewnienia prawidłowego zarządzania bezpieczeństwem pracy przy ich eksploatacji. Mogli ponadto skorzystać z porad specjalistów, tj. inspektorów pracy, inspektora dozoru technicznego oraz inżynierów - mechaników specjalizujących się w naprawach w/w sprzętu.

Szkolenie nt. „Bezpieczeństwo i higiena pracy przy eksploatacji wózków jezdniowych z napędem silnikowym”

Kampania informacyjno – promocyjna „Szanuj życie! Bezpieczna praca w gospodarstwie rolnym” Celem kampanii była popularyzacja zagadnień ochrony pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie indywidualnym, realizowana poprzez następujące działania:

współpraca z jednostkami działającymi na rzecz rolnictwa indywidualnego Przedstawiciele Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie spotykali się z kierownictwami następujących instytucji: Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w Rzeszowie, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Podkarpacki Oddział Regionalny, Podkarpackiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Boguchwale oraz Podkarpackiej Izby Rolniczej. Omawiano między innymi: efekty współpracy w roku 2012, wypadki w gospodarstwach indywidualnych, odnotowane w 2012 roku, zasady współpracy na rzecz organizacji i przeprowadzenia konkursu ”Bezpieczne 139

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

gospodarstwo rolne” i „Olimpiady wiedzy na temat bhp w rolnictwie indywidualnym" oraz publikacji zagadnień dotyczących bhp w rolnictwie w biuletynach Podkarpackiej Izby Rolniczej i Ośrodka Doradztwa Rolniczego. W 2013 roku odbyły się 2 spotkania w ramach Wojewódzkiej Komisji do spraw BHP w rolnictwie oraz 2 spotkania w ramach Powiatowych Komisji do spraw BHP w Rolnictwie, w Mielcu i Lubaczowie.

spotkania i szkolenia poświęcone zagadnieniom bhp w rolnictwie oraz stoiska i punkty informacyjne na wystawach rolniczych W grudniu 2013 roku pracownicy Sekcji Prewencji i Promocji Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie odbyli spotkania z uczniami klas maturalnych w zespołach szkół rolniczych i szkół średnich, w których młodzież w większości pochodzi z terenów wiejskich. Na spotkaniach omawiano m.in: główne zagrożenia wypadkowe występujące w gospodarstwach indywidualnych, obowiązki pracodawcy i pracownika, statystyki wypadkowe w gospodarstwach rolnych w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej, zasady bezpiecznej obsługi ciągników, kombajnów, maszyn rolniczych, urządzeń elektrycznych i zwierząt gospodarskich, warunki zatrudnienia uczniów w gospodarstwach rolnych, wykaz prac wzbronionych pracownikom młodocianym oraz wykaz prac, których nie powinny wykonywać w gospodarstwie dzieci do lat 16. Wyświetlane były prezentacje i filmy oraz rozdawano wydawnictwa poświęcone omawianej tematyce. W drugim i czwartym kwartale 2013r. przeprowadzono szkolenia dla uczniów wywodzących się z rodzin rolników, uczących się w szkołach podstawowych i gimnazjach. Najważniejszym celem tych spotkań było przygotowanie dzieci do identyfikowania zagrożeń wypadkowych występujących przy poszczególnych pracach rolniczych. Wskazywanie dzieciom najprostszych sposobów eliminacji występujących w gospodarstwach rolnych zagrożeń i zapoznanie ich z wykazami prac wzbronionych i niedozwolonych dla dzieci i młodzieży pozwala mieć nadzieję, że informacje te wykorzystane zostaną dla podniesienia poziomu bezpieczeństwa w gospodarstwach rolnych. Przeprowadzono łącznie 20 szkoleń, między innymi w Białobrzegach, Chmielniku, Frysztaku, Tyczynie, Łańcucie, Błażowej, Głuchowie, Bratkowicach i Sędziszowie, nt. „Bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie”, dla rolników i zainteresowanych osób, które zajmują się bezpieczeństwem i higieną pracy w gospodarstwach 140

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

rolnych. W trakcie szkoleń omówiono między innymi najbardziej niebezpieczne sytuacje, jakie występują w gospodarstwach rolnych, na przykładach zaistniałych wypadków. Szkolenia zakończyły się konkursami, w których nagrody ufundowali Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie i Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. W dniu 30.06.2013 roku inspektorzy pracy i pracownicy Sekcji Prewencji i Promocji uczestniczyli w „Dniach Otwartych Drzwi – Boguchwała 2013”, połączonych z XV Regionalną Wystawą Zwierząt Hodowlanych. Zorganizowano stoisko Państwowej Inspekcji Pracy, na którym prezentowano zdjęcia i wydawnictwa Państwowej Inspekcji Pracy, poświęcone sprawom zagrożeń wypadkowych w gospodarstwach rolnych i udzielano porad z zakresu bezpieczeństwa pracy. W dniu 21.07.2013 roku Wojewódzka Rada Kół Gospodyń Wiejskich zorganizowała XIV Festiwal Kwiatów pod patronatem Wójta Gminy Łańcut. Pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowa zorganizowali stoisko promocyjno – informacyjne. Zainteresowani mogli skorzystać z bezpłatnych porad z zakresu prawa pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie oraz otrzymać materiały w postaci poradników i broszur wydanych nakładem Państwowej Inspekcji Pracy. W dniach 19.09. i 16.12.2013r. odbyły się w gminach Albigowa i Borowa podsumowania konkursów „Piękna i bezpieczna zagroda”. Laureatom wręczono nagrody. W trzecim i czwartym kwartale 2013 roku pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie wspólnie z przedstawicielami Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego przeprowadzili 3 szkolenia dla rolników przebywających w sanatorium KRUS w Horyńcu Zdroju. Tematem spotkań były: główne zagrożenia wypadkowe w gospodarstwie rolnym, wymagania higienicznosanitarne konieczne do spełnienia w trakcie zatrudniania uczniów w ramach praktyk zawodowych, stosowanie środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, warunki zatrudnienia uczniów w gospodarstwach rolnych, wykaz prac wzbronionych pracownikom młodocianym oraz wykaz prac, których nie powinny wykonywać w gospodarstwie dzieci do lat 16. Podczas spotkań wyświetlano prezentacje na temat bhp w rolnictwie, filmy wideo poświęcone ww. zagadnieniom oraz rozdawano wydawnictwa Państwowej Inspekcji Pracy.

141

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

organizacja konkursów i olimpiad poświęconych zagadnieniom bhp w rolnictwie Wojewódzki konkurs plastyczny „Bezpiecznie na wsi - powiedz STOP upadkom” cieszył się dużym zainteresowaniem. Do konkursu zgłoszono 848 prac plastycznych wykonanych przez uczniów ze szkół podstawowych z terenu województwa podkarpackiego. W dniu 21.05.2013 roku został zorganizowany konkurs pt. „Zasady bezpiecznego udziału dzieci w pracach rodzinnego gospodarstwa rolnego" dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych z terenu gminy Chłopie. Do konkursu przystąpili laureaci eliminacji szkolnych. W konkursie wzięło udział 18 uczniów z 4 szkół podstawowych i 2 gimnazjów. W dniach 18 i 20.12.2013 roku zostały rozstrzygnięte konkursy pt. „Co Ci zagraża w gospodarstwie rolnym – OTWÓRZ OCZY" dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych z terenu gmin Albigowa i Trzebownisko. W konkursach wzięło udział łącznie 845 uczniów z 4 szkół podstawowych i 4 gimnazjów. Na spotkaniach podsumowujących konkursy wręczono laureatom dyplomy i nagrody, jak również przeprowadzono pogadanki na temat konieczności przestrzegania podstawowych zasad bezpieczeństwa w trakcie wykonywania wszelkich prac polowych i gospodarskich. Apelowano do dzieci i młodzieży, która miała rozpocząć wakacje, o rozważne i bezpieczne zachowanie się podczas letniego wypoczynku. W dniu 22.11.2013 roku odbył się finał wojewódzki konkursu "Olimpiada wiedzy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie indywidualnym" dla uczniów szkół rolniczych z terenu województwa podkarpackiego. Do konkursu przystąpili uczniowie z 15 szkół. Laureaci zostali wyłonieni spośród 400 uczestników eliminacji szkolnych. Honorowy patronat nad konkursem objął Wojewoda Podkarpacki i ufundował puchary dla szkół, z których uczniowie zdobyli medalowe miejsca oraz dyplomy dla uczniów. Laureaci otrzymali także nagrody rzeczowe ufundowane przez Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie. W dniach 11 i 16.12.2013 roku odbyło się podsumowanie konkursu "Zagrożenia i BHP w rolnictwie", który został zorganizowany dla młodzieży gimnazjów z Chorzelowa i Grębowa. Wzięło w nim udział 108 uczniów, którzy wykazali się dużą wyobraźnią i w znakomity sposób ujęli w swoich pracach zagadnienia dotyczące zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie. Uczestnikom konkursu wręczono

142

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

nagrody oraz rozdano broszury wydane nakładem Państwowej Inspekcji Pracy, dotyczące bezpieczeństwa pracy w rolnictwie. W 2013 roku przeprowadzono szkolenia i konkursy dla członkiń Kół Gospodyń Wiejskich z gmin Horyniec, Radymno, Jawornik Polski i Wyszatyce. W spotkaniach wzięło udział około 160 rolniczek. W trakcie szkoleń omawiano najbardziej niebezpieczne sytuacje, jakie występują w gospodarstwach rolnych. Ratownicy medyczni przeprowadzili instruktaż udzielania pierwszej pomocy. W czasie spotkań przeprowadzony również konkursy, których współorganizatorami byli Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie. Konkursy zakończyły się podsumowaniem i wręczeniem nagród i dyplomów.

wizytacje W okresach nasilonych prac polowych przeprowadzono 466 wizytacji prac polowych, w tym prac żniwnych, wiosennych, jesiennych oraz wizytacje gospodarstw, w których miały miejsce wypadki przy pracy. Wizytacjami objęto ogółem prawie 600 rolników. W trakcie spotkań informowano ich o stwierdzonych nieprawidłowościach (np. naruszeniach przepisów ruchu drogowego podczas transportu płodów rolnych), rozdawano ulotki i broszury oraz przekonywano do tego, by nie zmuszali dzieci do pomocy przy pracach polowych (stwierdzono fakt pracy 29 dzieci, w tym ujawniono 6 przypadków przebywania dzieci w strefie bezpośredniego zagrożenia pracujących maszyn). Podczas wizytacji udzielano rolnikom porad z zakresu bezpiecznej obsługi maszyn. We Frysztaku, Albigowej, Przedmieściu Czudeckim, Pstrągowej i Bratkowicach odbyły się pokazy bezpiecznej obsługi kombajnów. Informacja nt. działań prewencyjnych w obszarze rolnictwa indywidualnego

Wizytacje i obserwacje

Wizytacje Gospodarstw rolników indywidualnych Gospodarstw rolników indywidualnych w ramach Konkursu Bezpieczne Gospodarstwo Rolne W związku z wypadkami przy pracy Wizytacja prac polowych: - wiosenne - żniwne - jesienne

143

Liczba wizytacji

Liczba pracujących /praktykujących

466

601

138

162

35

35

55 270 106

75 359 167

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Praca i pomoc w gospodarstwie dzieci: - ogółem - przy pracach wzbronionych młodocianym - przebywanie w strefie bezpośredniego zagrożenia Praca w wymuszonej pozycji ciała i grożąca dolegliwościami mięśniowo - szkieletowymi - praca stojąca, kucanie, klękanie (długotrwała) - podnoszenie ciężkich przedmiotów, pochylanie tułowia ze skręceniami kręgosłupa

Liczba dzieci 29 6 6 Liczba prac

Liczba pracujących

25

25

31

31

Techniczne bezpieczeństwo pracy i transportu Liczba maszyn poddanych ocenie/liczba obserwacji

Zaobserwowane nieprawidłowości

Liczba maszyn, w których stwierdzono nieprawidłowości

Liczba nieprawidłowości

115 48

216 82

39 44

46 52

171 52 86

171 138 133

28 16 21 31 3

41 18 35 33 3

10 13

10 13

Niewłaściwy stan techniczny: - ciągników 528 - przyczep ciągnikowych 186 Ciągniki własnej konstrukcji („samy”) 12 Niewłaściwy sprzęg ciągnika z: - przyczepą rolniczą 147 - innymi maszynami 92 Brak osłon ruchomych elementów maszyn: - wałów przegubowo-teleskopowych 171 - pił do cięcia drewna 124 - innych maszyn 156 Niebezpieczna obsługa maszyn: - kosiarek 64 - maszyn do zbioru okopowych 31 - rozrzutników obornika 52 - opryskiwaczy 31 - sadzarek do ziemniaków 3 Niebezpieczna obsługa pras do słomy: - usuwanie zapchania słomą przy włączonym napędzie 42 - inne – brak osłon części ruchomych Nieprawidłowości przy obsłudze kombajnów:

- brak osłon bocznych zespołu żniwnego 51 32 Niebezpieczny przewóz ludzi: - na wozach i przyczepach załadowanych materiałami objętościowymi (słoma, ziemniaki, buraki, zboże itp.) - na zaczepach, pomostach, błotnikach maszyn - w nieprzystosowanej kabinie Zagrożenia wynikające z nieprawidłowego transportu po drogach publicznych - transport maszyn rolniczych w pozycji roboczej (elementy wystające i ostre, ponadwymiarowe wg przepisów drogo56 69 wych) - brak sygnalizacji świetlnej i oznakowania 81 49

144

32 9 19 50

69 60

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Inne charakterystyczne przypadki i obserwacje Praca maszyną na terenie o pochyleniu ponad 10% Czy w gospodarstwie są środki ochrony indywidualnej i czy są adekwatne do rodzaju prowadzonej działalności

4 121

16

Nieprawidłowości stwierdzane podczas wizytacji gospodarstw Nieprawidłowości, obserwacje Nieprawidłowa eksploatacja instalacji i urządzeń elektrycznych (prowizoryczne podłączenia, leżące bezładnie przewody, naprawiane drutem bezpieczniki itp.) Eksploatowanie narzędzi elektrycznych np. szlifierek tarczowych własnej produkcji, maszyn wykonanych metodą „domową”, bez jakichkolwiek zabezpieczeń (brak osłon,); zły stan techniczny maszyn Zły stan narzędzi ręcznych np. niezaklinowane stylisko siekiery Przechowywanie maszyn (niewłaściwe przechowywanie, w miejscach stwarzających zagrożenie) Użytkowanie drabin stanowiących zagrożenie Nieprawidłowe rusztowania i brak zabezpieczeń podczas pracy na wysokości Brak barierek przy schodach, zły stan techniczny schodów Brak lub niewłaściwe zabezpieczenia otworów ściennych i stropowych Brak lub niewłaściwe zabezpieczenia otworów w ziemi, szamb, studni, zbiorników na gnojowicę Zagrożenia pożarowe, brak instalacji odgromowej Ogólny nieporządek Zagrożenia związane z azbestem - użytkowanie pokryć dachowych zawierających azbest (uszkodzone, popękane, z wyraźnymi ubytkami) Nieprawidłowości związane ze stosowaniem środków ochrony roślin Inne dominujące nieprawidłowości, na przykład: - nieoddzielona część produkcyjna od mieszkalnej - źle zorganizowana praca przy dużych zwierzętach np. złe przejścia i dojścia - wystające ze ścian gwoździe - brak wyznaczonego miejsca zabaw dla dzieci - brak ogrodzonego kojca dla psów - brak apteczki - niezorganizowany punkt p.poż / sprzęt p.poż bez atestu lub przeglądów - inne – odprowadzenie wody z rynien na chodniki i ciągi komunikacyjne

145

Liczba zaobserwowanych przypadków 41

60 82 32 41 3 31 59 32 25 42 19 19 64 22 16 14 25 36 31 52 69

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Kampania informacyjno – promocyjna „Bezpieczeństwo pracy zależy od Ciebie” Cel kampanii to zapobieganie wypadkom przy pracy spowodowanym przyczynami ludzkimi, w tym nieprawidłowym lub samowolnym zachowaniem pracownika, niewłaściwym posługiwaniem się czynnikiem materialnym, nieużywaniem sprzętu ochronnego. Odbiorcami kampanii byli przede wszystkim pracownicy i ich bezpośredni przełożeni, zatrudnieni w sektorach o wysokim poziomie zagrożeń zawodowych. W pierwszym kwartale 2013 roku zostały zorganizowane – we współpracy z Urzędem Miasta w Sędziszowie Małopolskim, Urzędem Miasta w Dębicy, Agencją Rozwoju Rynku Regionalnego w Mielcu oraz Cechem Rzemiosł Różnych w Przemyślu – szkolenia, podczas których pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie zapoznali uczestników z najnowszymi zmianami w prawie pracy oraz zasadami bezpiecznej pracy w biurze. W czasie szkoleń w Mielcu i Przemyślu zorganizowano dodatkowo stoiska informacyjno – promocyjne, na których zainteresowanym udzielano porad z zakresu prawa pracy oraz rozdawano broszury wydane nakładem Państwowej Inspekcji Pracy. W dniach 17.04. i 25.09.2013 roku – we współpracy z Zarządem Regionu NSZZ „Solidarność” w Rzeszowie – zorganizowano szkolenia dla społecznych inspektorów pracy oraz przedstawicieli związków zawodowych. Inspektor pracy wygłosił prelekcje na temat ergonomicznego kształtowania środowiska pracy oraz wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych - na wysokości, w wykopach oraz w przestrzeniach zamkniętych, zbiornikach i kanałach. Szkolenie dla społecznych inspektorów pracy odbyło się również w dniu 12.04.2013r. na wniosek Związku Zawodowego „Budowlani” oraz NSZZ „Solidarność” w KRUSZGEO S.A. w Rzeszowie. Podczas wykładu inspektorzy pracy omówili uprawnienia społecznych inspektorów pracy, wynikające z ustawy o społecznej inspekcji pracy, procedury związane z ustalaniem przyczyn i okoliczności wypadków oraz zasady postępowania powypadkowego, a także wybrane aspekty oceny ryzyka zawodowego. Podczas konferencji zorganizowanej w dniu 8.05.2013 roku wspólnie z PZL Mielec, nt. „REACH - zarządzanie chemikaliami”, omówiono m.in. prawa i obowiązki

146

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

wynikające z rozporządzeń REACH (w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów) i CLP (w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin chemicznych). Przedstawiono również dobre praktyki w zarządzaniu chemikaliami w Polskich Zakładach Lotniczych Sp. z o.o. w Mielcu i Zakładach Chemicznych „Organika Sarzyna” S.A. w Nowej Sarzynie, a także omówiono rolę służby BHP w zakładach pracy. We wrześniu 2013 roku Komenda Główna Policji zorganizowała szkolenia dla pracowników służby bhp z policji. Omówiono m.in. zasady identyfikacji zagrożeń występujących na stanowiskach pracy, metodykę oceny ryzyka zawodowego oraz wybrane zagadnienia związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Na wniosek Podkarpackiego Wojewódzkiego Inspektoratu Transportu Drogowego w Rzeszowie przeprowadzono szkolenie dla pracowników tego inspektoratu, którego tematem było zjawisko mobbingu, w tym regulacje prawne, odpowiedzialność pracodawcy i prawa pracownika, sposoby przeciwdziałania i obrony przed mobbingiem. W Szpitalu Miejskim ZOZ Nr 1 w Rzeszowie odbyło się szkolenie dla pracowników tego szpitala, podczas którego omówiono możliwości unikania przez pracowników służby zdrowia chorób i dolegliwości układu kostno – szkieletowego. W dniu 29.09.2013 roku odbyło się zorganizowane na wniosek Wydziału Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji w Rzeszowie posiedzenie podzespołu ds. bezpieczeństwa w miejscach publicznych i w miejscu zamieszkania, w skład którego wchodzą - oprócz OIP - także przedstawiciele administracji samorządowej, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Państwowej Izby Handlowej, Nadzoru Budowlanego oraz funkcjonariusze Policji, Państwowej Straży Pożarnej i Straży Granicznej. Podczas spotkania przedstawiono problematykę wykroczeń oraz przestępstw przeciwko prawom pracownika oraz omówiono stan przestrzegania prawa pracy na Podkarpaciu. Wspólnie z Uniwersytetem Rzeszowskim zorganizowana została Podkarpacka Konferencja Prawa Pracy nt. "Uczciwy pracodawca, oddany pracownik". Inspektor pracy wygłosił wykład na temat stanu przestrzegania prawa pracy na Podkarpaciu, podczas którego m.in. wskazał na konsekwencje niewłaściwych i nieodpowiedzialnych zachowań, a także zachęcał uczestników do podnoszenia poziomu kultury technicznej i organizacyjnej w miejscu pracy oraz poprawy warunków pracy.

147

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

W dniach 9-11.10.2013 roku na terenie Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego w Bóbrce koło Krosna odbyła się Konferencja Naukowo – Techniczna pt.: "PGNiG Technologie S.A. - nowe technologie, niekonwencjonalne rozwiązania”. Podczas sesji naukowych zostały podjęte tematy związane bezpośrednio z bezpieczeństwem pracy pracowników zatrudnionych w branży naftowej i gazowniczej, w szczególności poruszono kwestie dotyczące prac spawalniczych na rurociągach wysokociśnieniowych, prac budowlanych związanych z rozbudową infrastruktury gazowniczej, przekraczaniem przeszkód terenowych metodami wiertniczymi, zagospodarowania złóż niskociśnieniowych oraz rozwiązań stacji redukcyjno – pomiarowych niskiego ciśnienia. W konferencji wzięli udział pracodawcy zatrudniający pracowników na obszarach górniczych, pracownicy naukowi Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie, Instytutu Nafty i Gazu, stowarzyszeń naukowo - technicznych, dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych, prezesi spółek naftowych i gazowniczych, członkowie zarządu PGNiG S.A. w Warszawie, przedstawiciele samorządu terytorialnego.

Program edukacyjny „Kultura bezpieczeństwa” Celem programu jest przygotowanie młodych ludzi do podjęcia zatrudnienia, przekazanie wiadomości o bezpieczeństwie pracy i przysługujących prawach pracowniczych. Kampania jest realizowana we współpracy z OHP, Związkiem Rzemiosła Polskiego, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych i PCK.

podsumowanie roku szkolnego 2012/2013 W październiku 2013r. w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Rzeszowie odbyło się spotkanie z 65 nauczycielami z 30 szkół ponadgimnazjalnych, biorącymi udział w programie „Kultura bezpieczeństwa” w roku szkolnym 2012/2013. Otrzymali oni od Okręgowego Inspektora Pracy „Świadectwa uczestnictwa w programie edukacyjnym Państwowej Inspekcji Pracy”. Podczas uroczystego podsumowania wygłoszone zostały referaty na interesujące nauczycieli tematy, tj.: „Procedury zgłaszania wypadku w szkole i w placówkach oświaty”, „Zmiany organizacyjne a stosunek pracy nauczyciela”, „Projektowane zmiany w Karcie Nauczyciela”. W spotkaniu udział wzięli także przedstawiciele związków zawodowych, tj. Międzyzakładowej Komisji Oświaty i Wy148

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

chowania NSZZ „Solidarność” w Rzeszowie oraz Zarządu Okręgu Podkarpackiego Związku Nauczycielstwa Polskiego.

Podsumowanie programu „Kultura bezpieczeństwa” w roku szkolnym 2012/2013

rekrutacja nowych nauczycieli na rok szkolny 2013/2014 Do wszystkich szkół ponadgimnazjalnych na Podkarpaciu wysłane zostały zaproszenia do udziału w kolejnej edycji programu, a w czerwcu 2013r. zostało zorganizowane szkolenie dla nowej grupy nauczycieli, podczas którego zostały przedstawione założenia programu, stan przestrzegania prawa pracy na Podkarpaciu oraz problematyka ograniczania skutków narażenia na szkodliwe czynniki środowiska pracy. Ponadto lekarz foniatra zapoznał obecnych z tematyką profilaktyki schorzeń narządu głosu, a delegat Urzędu Miasta w Rzeszowie - z tematyką rozwiązywania stosunku pracy z nauczycielami. Przedstawicielka Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w Rzeszowie zwróciła uwagę obecnych na tematykę higieny narządu głosu w pracy i życiu nauczyciela. W szkoleniu wzięło udział 84 nauczycieli z 54 szkół. Wszyscy otrzymali podręcznik „Kultura bezpieczeństwa” przygotowany na potrzeby programu przez CIOPPIB w Warszawie oraz materiały promocyjno - informacyjne wydane nakładem Państwowej Inspekcji Pracy.

149

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

wizyty inspektorów pracy w podkarpackich szkołach ponadgimnazjalnych Pracownicy Sekcji Prewencji i Promocji OIP w Rzeszowie przeprowadzili szereg zajęć dla młodzieży szkół ponadgimnazjalnych, zarówno na wnioski szkół, jak też Podkarpackiej Komendy OHP w Rzeszowie, w trakcie których omawiali podstawowe zagadnienia z zakresu prawa pracy i bhp, przyczyny i okoliczności wypadków przy pracy, które wydarzyły się w szkołach a terenie Podkarpacia oraz odpowiadali na pytania i udzielali porad. W trakcie spotkań zorganizowano także pokazy środków ochrony indywidualnej oraz quizy. W spotkaniach udział wzięło ogółem prawie 600 uczniów. m.in. z następujących szkół: Zespołu Szkół Budowlanych w Jaśle, Zespołu Szkół Tekstylno – Gospodarczych w Rakszawie, Zespołu Szkół Nr 3 w Łańcucie, Zespołu Szkół Usługowych i Spożywczych w Jaśle, Zespołu Szkół Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Rzeszowie, Zespołu Szkół Nr 1 w Rzeszowie, Centrum Kształcenia Ustawicznego w Rzeszowie.

warsztaty edukacyjne pod hasłem „Bezpieczne stanowisko pracy – bezpieczeństwo i zdrowie każdego z nas” W Zespole Szkół Zawodowych im. Jana Pawła II w Dębicy zostały zorganizowane Warsztaty Edukacyjne pod hasłem „Bezpieczne stanowisko pracy - bezpieczeństwo i zdrowie każdego z nas”. Honorowy patronat nad warsztatami objął Starosta Powiatu Dębickiego. Wzięła w nich udział młodzież ze szkół ponadgimnazjalnych powiatu dębickiego (Zespołu Szkół Nr 2 im. E. Kwiatkowskiego w Dębicy, Zespołu Szkół Nr 4 im. M. Kopernika w Dębicy, Zespołu Szkół Ekonomicznych w Dębicy, Zespołu Szkół im. Jana Pawła II w Brzostku), a także uczniowie dębickich gimnazjów. Inspektorzy pracy przedstawili prezentacje multimedialne oraz wygłosili prelekcje nt.: „Co młody pracownik wiedzieć powinien”, „Bezpiecznie, w zgodzie z przepisami prawa pracy” oraz „Wypadki przy pracy młodych pracowników”. Gośćmi spotkania byli przedstawiciele Fabryki Farb i Lakierów „Śnieżka”. Zakład współpracuje ze szkołą i dzięki tej współpracy uczniowie mogą poznawać nowe technologie, a podczas zajęć praktycznych prowadzonych przez pracowników „Śnieżki” nauczyć się stosować nowoczesne technologie i materiały. W ramach projektu edukacyjnego „Szkoła technik malarskich” uczniom wręczono certyfikaty poświadczające umiejętności zdobyte podczas zajęć praktycznych. Na zakończenie spotkania zostały przeprowadzone konkursy i quizy, których uczestnicy odpowiadali na pytania dotyczące prawnej ochrony pracy i technicznego bezpieczeństwa pracy. Jedną z konkurencji było ubie150

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

ranie szelek bezpieczeństwa na czas. Zwycięzcy zostali nagrodzeni gadżetami i drobnymi upominkami. Pozostali uczniowie otrzymali broszurki wydane nakładem Państwowej Inspekcji Pracy.

zajęcia dla studentów na podkarpackich uczelniach wyższych Kontynuowana była współpraca z Uniwersytetem Rzeszowskim oraz Politechniką Rzeszowską. Po ubiegłorocznym sukcesie Przemyskiej I Konferencji Prawa Pracy zorganizowano - przy współpracy z Zakładem Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego – w dniu 6.03.2013 roku w Rzeszowie II Naukową Podkarpacką Konferencję Prawa Pracy „Uczciwy pracodawca - oddany pracownik”. W konferencji uczestniczyło 15 prelegentów i ponad 230 osób, w tym m.in.: nauczyciele akademiccy, pracownicy naukowi i studenci. Konferencja została zorganizowana z myślą o promocji prawa pracy oraz integracji środowisk naukowych z przedsiębiorcami i instytucjami stosującymi przepisy prawa pracy w praktyce. W Politechnice Rzeszowskiej odbyło się także seminarium przeznaczone dla studentów różnych roczników i kierunków studiów. Podczas spotkania inspektor pracy wygłosił wykład nt. „Bezpieczne praktyki i środowisko. Prawo pracy, obowiązki pracodawcy i pracownika, BHP - zagrożenia i profilaktyka”. Seminarium zostało zorganizowane we współpracy z Federacją Stowarzyszeń Naukowo - Technicznych NOT i uczestniczyło w nim 131 studentów. Po zakończeniu spotkania uczestnicy otrzymali bezpłatne materiały z zakresu prawnej ochrony pracy oraz udzielano im bezpłatnych porad prawnych.

udział w Targach Edukacji i Pracy Realizując program „Kultura bezpieczeństwa”, pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie uczestniczyli w Targach Pracy, zorganizowanych przez Podkarpacką Wojewódzką Komendę OHP Centrum Edukacji i Pracy Młodzieży w Jarosławiu, Przeworsku, Rzeszowie oraz Sanoku. Podczas targów odbyły się pogadanki oraz quizy dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, nt. obowiązujących uregulowań przy zatrudnianiu oraz podstawowych praw i obowiązków pracowników i pracodawców. W trakcie spotkań wyemitowano także film „Para na etacie”.

151

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Piknik Bezpieczeństwa i Higieny Pracy W kwietniu 2013r. już po raz piąty Koło Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym w Jarosławiu oraz Zakładu Aktywności Zawodowej w Starych Oleszycach zorganizowały Piknik Bezpieczeństwa i Higieny Pracy dla niepełnosprawnych młodych pracowników zatrudnionych w agendach Koła. Oprócz niepełnosprawnych pracowników udział w nim wzięli uczestnicy Warsztatu Terapii Zajęciowej i Środowiskowego Domu Samopomocy oraz przedstawiciele lokalnych władz samorządowych. Na specjalnie zorganizowanym stanowisku pracownicy Sekcji Prewencji i Promocji Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie przedstawili uczestnikom charakterystyczne zagrożenia i sposoby bezpiecznego podnoszenia ciężarów oraz wykonywania codziennych prac. Dodatkową atrakcją dla uczestników były konkursy, podczas których można było zdobyć gadżety z logo PIP, tj. breloki, latarki, smycze, długopisy. Stanowiska tematyczne przygotowane zostały także przez Państwową Inspekcję Sanitarną, Straż Pożarną, Polski Czerwony Krzyż. „Kultura bezpieczeństwa” w liczbach

Liczba szkół, które realizowały program Nowe szkoły, które przystąpiły do programu Szkoły, które program kontynuowały Liczba nauczycieli biorących udział w programie Nowi nauczyciele, którzy przystąpili do programu Nauczyciele kontynuujący program Liczba uczniów biorących udział w lekcjach przeprowadzonych przez nauczycieli Liczba: - uczniów - młodocianych zatrudnionych w celu przyg. zawod., biorących udział w prelekcjach z pracownikami PIP / inspektorami pracy Liczba studentów biorących udział w prelekcjach z pracownikiem PIP/inspektorem pracy Liczba szkół, które zadeklarowały przystąpienie do programu w roku szkolnym 2013/2014 Liczba nauczycieli, którzy zadeklarowali przystąpienie do programu w roku szkolnym 2013/2014

152

rok szkolny 2012/2013 30 10 20 65 27 38

rok szkolny 2013/2014

3.833

-

382 150

-

131

-

-

55

-

85

-

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Kampania informacyjno – promocyjna „Zanim podejmiesz pracę” Celem działań było upowszechnianie wiedzy o obowiązujących przepisach prawa pracy przy zatrudnieniu, specyfice zatrudnienia pracowniczego w stosunku do zatrudnienia niepracowniczego, umowach terminowych oraz kształtowanie wśród młodych ludzi wchodzących na rynek pracy świadomości nt. zagrożeń występujących w środowisku pracy. Adresatami kampanii byli przede wszystkim studenci oraz uczniowie szkół ponadgimnazjalnych. II Naukowa Konferencja prawa pracy „Uczciwy pracodawca - oddany pracownik” Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie przy współpracy z Zakładem Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego zorganizował w dniu 6.03.2013r. w Rzeszowie II Naukową Podkarpacką Konferencję Prawa Pracy „Uczciwy pracodawca - oddany pracownik”. W konferencji uczestniczyło 15 prelegentów i ponad 230 osób, w tym przedstawiciele Głównego Inspektoratu Pracy, Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie, uczelni wyższych, jednostek administracji państwowej i samorządu terytorialnego, związków zawodowych, wymiaru sprawiedliwości, a także pracodawcy, pracownicy i studenci rzeszowskich uczelni. Konferencja została zorganizowana z myślą o promocji prawa pracy oraz integracji środowisk naukowych z przedsiębiorcami i instytucjami stosującymi przepisy prawa pracy w praktyce. Podczas konferencji wygłoszono szereg referatów, m.in. na następujące tematy: stan przestrzegania prawa pracy na Podkarpaciu, wynagrodzenie za pracę i jego składniki w ujęciu prawnym, prawo pracownika do wypoczynku w polskim i międzynarodowym prawie pracy, prawo pracownika do ochrony prywatności, praca nakładcza jako alternatywna forma zatrudnienia, ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa w świetle ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, dyskryminacja w ujęciu prawnym i społecznym, autonomiczne źródła prawa pracy a obiektywne kryteria ustalania świadczeń ze stosunku pracy. Patronat nad konferencją objęli: Minister Pracy i Polityki Społecznej, Wojewoda Podkarpacki, Marszałek Województwa Podkarpackiego, Starosta Powiatu Rzeszowskiego, Prezydent Miasta Rzeszowa, OPZZ, NSZZ „Solidarność” Region Rzeszowski, Forum Związków Zawodowych, ZUS oraz KRUS. 153

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Funkcja ochronna prawa pracy a problemy współczesności” W

dniu

11.04.2013r.

w

sali

audytoryjnej

Urzędu

Marszałkowskiego

Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa pt. „Funkcja ochronna prawa pracy a problemy współczesności”, która została zorganizowana przez Zakład Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Uniwersytetu Rzeszowskiego przy współpracy z Okręgowym Inspektoratem Pracy w Rzeszowie i Urzędem Marszałkowskim. W konferencji wzięli udział także przedstawiciele

innych

polskich

ośrodków

akademickich:

Uniwersytetu

Jagiellońskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie, Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, a także prof. Pier Franco Raffaelli z Uniwersytetu w Genui, który wygłosił referat dotyczący funkcji ochronnej prawa pracy we włoskim porządku prawnym. Pozostali prelegenci omówili m.in. takie zagadnienia jak: granice różnicowania

ochrony

zatrudnionych,

ochrona

pracowników

zatrudnionych

w elastycznych formach zatrudnienia, przedwstępna umowę o pracę, ochrona pracowników młodocianych, prawo do wypoczynku, podnoszenie kwalifikacji zawodowych, minimalne wynagrodzenie za pracę. Celem konferencji była wymiana poglądów przedstawicieli nauki oraz praktyków prawa pracy. Rozważania skupiły się na funkcji ochronnej prawa pracy, która obecnie stanowi istotny problem we współczesnych stosunkach pracy. Założony bowiem przez ustawodawcę cel ochrony pracownika jako strony słabszej ekonomicznie nie zawsze jest w praktyce realizowany. Patronat medialny nad konferencją objęli m.in.: Przyjaciel przy Pracy, Monitor Prawa Pracy, Gazeta Codzienna Nowiny, Radio Rzeszów, Radio Feniks.

współpraca z uczelniami wyższymi Na zaproszenie Samorządu Studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego przedstawiciel Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie wygłosił wykład nt. „Zanim podejmiesz pracę – poznaj swoje prawa” podczas „Festiwalu Przedsiębiorczości BOSS rozwój – kariera – sukces”, który odbył się w dniach 11-15.03.2013r.

154

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Ponadto w marcu 2013r. na Uniwersytecie Rzeszowskim zorganizowane zostało szkolenie dla studentów, którego tematem była działalność PIP i wybrane przepisy prawa pracy. targi pracy Metodą dotarcia do szerokiego grona studentów, pracowników, pracodawców i osób poszukujących zatrudnienia z wiadomością o kampanii oraz promocją zdobywania wiedzy z zakresu prawa pracy było uczestniczenie w targach pracy organizowanych na terenie województwa podkarpackiego, m.in. w Rzeszowie, Przeworsku, Mielcu, Sanoku, Tarnobrzegu, Dębicy, Łańcucie, Leżajsku i Jarosławiu. Podczas targów zainteresowani mieli możliwość uzyskania bezpłatnych porad prawnych z zakresu prawnej ochrony pracy oraz przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracownicy OIP informowali oraz prowadzili prelekcje zarówno dla uczniów, jak też osób poszukujących pracy, nt. najczęstszych nieprawidłowości przy zawieraniu umów o pracę, zmian w przepisach kodeksu pracy w 2013 roku oraz funkcji, jaką pełni Państwowa Inspekcja Pracy w zakresie ochrony praw pracownika. Podczas targów odbywały się także pogadanki oraz quizy dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Targi pracy

szkolenia dla uczniów przygotowujących się do podjęcia zatrudnienia Na zaproszenie Podkarpackiej Wojewódzkiej Komendy OHP w Rzeszowie w dniu 31.07.2013r. zorganizowane zostały zajęcia profilaktyczne o tematyce: „Na co

155

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

zwracać uwagę przy podpisywaniu umowy o pracę” w Młodzieżowym Centrum Kariery w Mielcu. Słuchaczami byli młodzi ludzie w wieku 15 – 25 lat.

Młodzieżowe Centrum Kariery w Mielcu

Ponadto w kwietniu 2013r. wspólnie z dyrekcją Zespołu Szkół Budowlanych w Mielcu oraz w Centrum Kształcenia Rolniczego w Rzemieniu zorganizowano szkolenia dla uczniów klas maturalnych oraz ostatnich klas zawodowych, których tematem były bezpieczne metody pracy, ergonomia pracy oraz prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy. Udzielano porad związanych z podjęciem pracy, rodzajem umów o pracę oraz rodzajami umów cywilnoprawnych. W Regionalnym Centrum Edukacji Zawodowej w Nisku pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie przeprowadzili prelekcję dla uczniów klas trzecich techników, poświęconą zagadnieniom z zakresu prawa pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zagrożeniom wypadkowym w miejscu pracy. W trakcie spotkania odbył się pokaz środków ochrony indywidualnej.

szkolenia partnerów kampanii Na zaproszenia Powiatowego Urzędu Pracy w Rzeszowie, Powiatowego Urzędu Pracy w Tarnobrzegu, Powiatowego Urzędu Pracy w Jarosławiu, Jasielskiego Stowarzyszenia Przedsiębiorców, Forum Związków Zawodowych Zarządu Województwa Podkarpackiego, Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Pracowników Telekomunikacji w Katowicach Oddział nr 17 w Rzeszowie oraz Izby Przemysłowo Handlowej w Rzeszowie przedstawiciele Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie uczestniczyli jako wykładowcy w 25 szkoleniach organizowanych w ramach 156

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

kampanii. Podczas spotkań, w których uczestniczyli m.in. pracownicy, pracodawcy, społeczni inspektorzy pracy, osoby bezrobotne, przedstawiciele zakładowych i ponadzakładowych organizacji związkowych oraz administracji omówione zostały cele i założenia kampanii, wybrane prawa i obowiązki pracodawców i pracowników oraz najczęstsze nieprawidłowości z zakresu prawa pracy ujawniane podczas kontroli, zmiany w przepisach prawa pracy wprowadzone w 2013r. oraz zasady funkcjonowania komisji socjalnych. Podczas spotkań wygłaszane były także wykłady na tematy: zatrudnienie pracownicze a niepracownicze, umowy terminowe, podróż służbowa, czas pracy. Wszyscy uczestnicy szkoleń otrzymali zestawy materiałów promocyjno – informacyjnych, przygotowane przez PIP na potrzeby kampanii.

punkty porad prawnych Przy współpracy Urzędu Miasta w Rzeszowie pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie zorganizowali stoiska promocyjno – informacyjne w punktach informacyjnych Urzędu Miasta na terenie centrów handlowych w Rzeszowie (Nowy Świat i Millenium Hall). Każdy z zainteresowanych mógł skorzystać z bezpłatnych porad z zakresu prawa pracy, zapoznać się z zakresem działań Państwowej Inspekcji Pracy oraz otrzymać materiały w postaci poradników i broszur. Ponadto m.in. w Polskim Radiu Rzeszów, Radiu VIA oraz redakcji Gazety Codziennej NOWINY odbywały się dyżury prawne. Przy współpracy z ZUS i PUP zorganizowany został w dniu 22.02.2013r. dzień porad prawnych w Klubie Pracy w Tyczynie. Wspólnie z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych zorganizowano też w dniu 29.10.2013r. dzień bezpłatnych porad prawnych z zakresu prawa pracy. Przedstawiciel OIP uczestniczył też w dniu 29.05.2013r. w Forum Ekspertów zorganizowanym przez ZUS w Rzeszowie z okazji „Dni otwartych dla osób niepełnosprawnych”.

współpraca z organizacjami pracodawców i pracowników Na zaproszenie Kongregacji Przedsiębiorców Ziemi Łańcuckiej w dniu 22.03.2013r. w Łańcucie odbyło się pod patronatem Starosty Łańcuckiego spotkanie informacyjno - szkoleniowe, skierowane było do przedsiębiorców, pracodawców i przedstawicieli organów samorządu terytorialnego. Uczestnikom przedstawiono informacje nt. wybranych przepisów prawa pracy oraz zmian, jakie zostały wprowadzone do kodeksu pracy w 2013r. 157

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

„Zanim podejmiesz pracę” w liczbach Liczba podmiotów ogółem objętych działaniami informacyjnymi OIP w Rzeszowie Liczba szkoleń zorganizowanych przez OIP dla partnerów kampanii - liczba studentów Liczba szkoleń zorganizowanych przez partnerów kampanii z uczestnictwem wykładowców z OIP - liczba uczestników (ogółem) Liczba konferencji poświęconych prawu pracy - liczba studentów (ogółem) Liczba stoisk informacyjnych /punktów porad prawnych, w tym: – w centrach handlowych – w punkcie informacyjnym Urzędu Miasta Rzeszów – przy współpracy z ZUS – targi o tematyce pracy

1414 1 44 27 519 2 256 2 1 3 9

Program prewencyjno dla mikro zakładów „Zdobądź Dyplom PIP” Cele programu to wsparcie mikroprzedsiębiorstw, które przystąpią do programu, w zakresie działań zmierzających do poprawy warunków bhp oraz doprowadzenia ich do stanu zgodnego z obwiązującymi przepisami prawa pracy, upowszechnianie wiedzy i przykładów dobrych praktyk w zakresie zapobiegania i ograniczania ryzyka związanego z występowaniem zagrożeń, a także upowszechnianie problematyki bhp w mikrozakładach w ramach współpracy z partnerami wspierającymi program. Patronat nad kampanią w województwie podkarpackim w roku 2013 objęła Gazeta Codzienna Nowiny. W dniu 9.04.2013r. zorganizowano w OIP w Rzeszowie szkolenie w ramach programu prewencyjnego, w którym uczestniczyło 59 osób reprezentujących 57 zakładów. Inspektorzy pracy przedstawili szczegółowo założenia i cele programu oraz omówili przepisy z zakresu prawnej ochrony pracy, w tym m.in. dotyczące nawiązywania i rozwiązywania umów o pracę, czasu pracy, wynagrodzeń za pracę, urlopów wypoczynkowych, a także tematykę bezpieczeństwa i higieny pracy (badania lekarskie, szkolenia bhp, czynniki szkodliwe, niebezpieczne i uciążliwe, ocena ryzyka zawodowego). Przedstawicielka ZUS zapoznała uczestników z nowymi usługami elektronicznymi ZUS. Uczestnikom szkolenia wręczono publikacje i broszury opracowane przez Główny Inspektorat Pracy, które były podstawą samokształcenia mikroprzedsiębiorców. 158

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Mikroprzedsiębiorcy zostali poddani kontrolom, a po pozytywnej ocenie inspektorów pracy „Dyplom PIP” zdobyło 34 pracodawców. Wojewoda Podkarpacki i Prezydent Miasta Rzeszowa na uroczystym podsumowaniu działalności prewencyjnej w dniu 8.11.2013r. w sali audytoryjnej Urzędu Marszałkowskiego w Rzeszowie odczytali listy, w których podkreślili te przedsięwzięcia, dzięki którym uczestnicy pogłębiają swoją wiedzę na temat kultury bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony zdrowia oraz prawa pracy.

Szkolenie dla mikroprzedsiębiorców

Konkursy promujące pożądane postawy w zakresie ochrony pracy Konkursy, których organizatorem lub współorganizatorem jest Państwowa Inspekcja Pracy, honorują proaktywne postawy i osiągnięcia ich uczestników w zakresie wiedzy o bhp, dbałości o jakość stanowisk pracy oraz organizację pracy bezpiecznej.

Pracodawca organizator pracy bezpiecznej Do konkursu zgłosiło się 16 pracodawców. Dwóch laureatów pierwszych miejsc, tj. POLSKIE ZAKŁADY LOTNICZE Sp. z o.o. z Mielca oraz INTERPHONE SERVICE Sp. z o.o. także z Mielca, wytypowano do etapu centralnego. PZL Sp. z o.o. w Mielcu został laureatem II miejsca w kraju w kategorii zakładów zatrudniających powyżej 250 pracowników 159

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Konkurs dla pracowników młodocianych Uczestniczyło w nim 12 pracowników młodocianych, a organizowany został w ramach współpracy ze Związkiem Rzemiosła Polskiego. W pierwszej części eliminacji 12 uczestników rozwiązywało test składający się z 40 pytań dotyczących prawnej ochrony pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii i psychologii pracy, ochrony przeciwpożarowej i zasad udzielania pierwszej pomocy. Sześć osób, które osiągnęły na teście najwyższą liczbę punktów, przystąpiło do części ustnej konkursu. Komisja konkursowa, w skład której wchodzili przedstawiciele Okręgowego Inspektoratu Pracy, Izby Rzemieślniczej i Podkarpackiego Kuratorium Oświaty w Rzeszowie, wyłoniła zwycięzcę i zdobywców kolejnych miejsc. Dwie osoby zostały skierowane do etapu ogólnokrajowego. Wszyscy uczestnicy otrzymali okolicznościowe dyplomy i upominki, a zwycięzcy i finaliści ponadto nagrody rzeczowe oraz wyróżnienia ufundowane i przygotowane przez organizatorów i współorganizatorów.

Buduj bezpiecznie Pracodawcy zgłosili do udziału w konkursie 7 budów, które zostały poddane kontrolom przez inspektorów pracy. Na podstawie dokumentacji pokontrolnej powołana przez Okręgowego Inspektora Pracy komisja konkursowa wyłoniła laureatów. Pierwsze miejsce przyznano Spółce SKANSKA Oddział Budownictwa Inżynieryjnego w Rzeszowie - generalnemu wykonawcy wiaduktu nad linią kolejową PKP LHS w miejscowości Nowa Dęba w ciągu drogi krajowej Nr 9 Radom – Barwinek. Drugie miejsce zajęła SKANSKA S.A. Oddział Budownictwa Ogólnego w Rzeszowie za realizację budowy pierwszej części Kompleksu Sportowo-Rekreacyjnego – budynek pływalni w Lesku. Trzecie miejsce przyznano Spółce SKANSKA Oddział Budownictwa Inżynieryjnego w Rzeszowie za budowę mostu drogowego nad rzeką Wisłok w Rzeszowie w ciągu ulic Naruszewicza i Wierzbowej.

Bezpieczne Gospodarstwo Rolne Do konkursu zgłosiły się 162 gospodarstwa. Inspektorzy pracy i pracownicy sekcji prewencji przeprowadzili w nich wizytacje, wyłaniając 27 laureatów, z których 9 zakwalifikowało się do etapu wojewódzkiego. Gospodarstwa te zostały ponownie ocenione przez wojewódzką komisję konkursową, która szczególną uwagę zwracała na ład i porządek w obrębie zabudowań i stanowisk pracy, stan budynków inwentarskich i gospodarskich, stan techniczny maszyn i urządzeń stosowanych w gospodar160

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

stwie. Zwracała także uwagę na warunki obsługi i bytowania zwierząt hodowlanych, stosowanie i stan środków ochrony osobistej. Pierwsze miejsce oraz przywilej reprezentowania województwa w finale krajowym konkursu zdobyło gospodarstwo Marka i Teofila Zygarlickich, zamieszkałych w Starym Lubińcu (powiat lubaczowski). Laureaci etapu wojewódzkiego uhonorowani zostali pucharami ufundowanymi przez Wojewodę Podkarpackiego oraz Marszałka Województwa Podkarpackiego, jak również dyplomami i nagrodami rzeczowymi ufundowanymi przez organizatorów.

Bezpieczne Lato W ramach konkursu podejmowano szereg różnorodnych działań mających na celu propagowanie bezpiecznych zachowań dzieci i młodzieży podczas prac w gospodarstwach rolnych, jak też podczas wypoczynku. We współpracy ze Związkiem Harcerstwa Polskiego organizowano spotykania z młodzieżą i dziećmi wypoczywającymi na obozach w Zaklikowie i Myczkowcach. Uczestniczyło w nich łącznie prawie 400 uczniów, dla których przeprowadzano pogadanki oraz wyświetlano film na temat bezpiecznych zachowań na wsi. Ponadto organizowane były quizy i konkursy, których uczestnicy otrzymali gadżety oraz nagrody w postaci piłek, paletek do badmintona i tenisa stołowego.

Obozowicze w Myczkowcach

161

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Obozowicze w Zaklikowie

Konkursy w liczbach Konkurs

Liczba uczestników

Pracodawca – organizator pracy bezpiecznej Konkurs dla pracowników młodocianych zatrudnionych w rzemiośle Buduj bezpiecznie Bezpieczne gospodarstwo rolne Bezpieczne lato

162

16 zakładów 12 młodocianych 7 budów 162 gospodarstwa 393 uczniów

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

V.

WSPÓŁDZIAŁANIE NA RZECZ OCHRONY PRACY

OIP w Rzeszowie podejmował szereg różnorodnych działań wynikających z porozumień zawartych zarówno z organami nadzoru i kontroli nad warunkami pracy, innymi organami administracji rządowej, samorządowej, jak też wymiaru sprawiedliwości. Współpraca polegała zarówno na przeprowadzaniu kontroli na wniosek tych organów, kontrolach wspólnych czy informowaniu o wynikach kontroli, jak też na wspólnych działaniach prewencyjnych.

Organ Związki zawodowe Społeczna inspekcja pracy Rada pracowników Państwowa Inspekcja Sanitarna Inspekcja Ochrony Środowiska Urząd celny Urząd skarbowy, urząd kontroli skarbowej Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Państwowy Nadzór Budowlany Urząd Dozoru Technicznego Inspekcja Transportu Drogowego Prokuratura Policja Straż Pożarna Straż Graniczna Wojewoda Fundusz Pracy Marszałek województwa Starosta/prezydent miasta Wójt/burmistrz Wojewódzki urząd pracy Powiatowy urząd pracy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy Organizacje samorządu zawodowego

163

Kontrola wspólna

Kontrola na wniosek

3 95 1 6 1 -

78 2 3 2 6 45 1 3 1 4 6 93 1 5 1 1 46 1 1 30 20 -

Poinformowanie o wynikach kontroli 312 87 5 12 4 12 18 27 3 7 20 4 4 6 71 5 132 2 2 39 13 2

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

W dalszej części opracowania przedstawiono wybrane przykłady współpracy z partnerami instytucjonalnymi i społecznymi.

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W ramach współpracy z ZUS podejmowano wiele wspólnych inicjatyw i działań prewencyjnych. Np. przedstawiciel rzeszowskiego ZUS włączył się do kampanii informacyjnej „Zanim podejmiesz pracę” i programu prewencyjnego „Zdobądź Dyplom PIP”. Podjęto także wspólne działania o charakterze informacyjno – prewencyjnym, skierowane do osób niepełnosprawnych, np. w maju 2013r. w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie i ośmiu jednostkach terenowych zorganizowano „Dzień Otwarty dla Osób Niepełnosprawnych”, podczas którego na specjalnie zorganizowanym stanowisku przedstawiciele OIP udzielali porad i konsultacji z zakresu prawa pracy. Przedstawicielka OIP uczestniczyła również w Forum Ekspertów, w którym udział wzięli przedstawiciele organizacji pozarządowych (Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, PFRON i inni). W październiku 2013r. przedstawiciele OIP wzięli udział w „Dniach Ubezpieczonego w ZUS”, podczas których udzielali porad prawnych z zakresu prawa pracy.

WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie wraz z Wojewódzkim Urzędem Pracy w Rzeszowie zorganizował w dniu 30.09.2013r. „Dzień informacyjny – praca za granicą”. Eksperci z OIP udzielali informacji nt. warunków zatrudnienia oraz praw i obowiązków osób zatrudnionych za granicą. W WUP w Rzeszowie odbyło się spotkanie nt. warunków zatrudnienia za granicą polskich obywateli. Podczas wymiany informacji przekazano broszurę informacyjną wydaną nakładem Ministerstwa Spraw Społecznych i Zatrudnienia w Holandii, nt. warunków zatrudnienia i wynagradzania w tym kraju, celem rozpowszechnienia wśród zainteresowanych pracą.

164

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

URZĄD DOZORU TECHNICZNEGO Oprócz współpracy bieżącej, polegającej na przekazywaniu informacji nt. nieprawidłowej eksploatacji maszyn i urządzeń podlegających dozorowi i nieszczęśliwych wypadkach związanych z eksploatacją tych urządzeń, prowadzono także inne wspólne przedsięwzięcia. Przykładowo, inspektorzy UDT biorą czynny udział w pracach i posiedzeniach Rady ds. Bezpieczeństwa w Budownictwie, działającej przy OIP w Rzeszowie. Ponadto realizując program kontrolno – prewencyjny, OIP w Rzeszowie zorganizował w dniu 5.07.2013r. seminarium na temat: „Bezpieczeństwo i higiena pracy przy eksploatacji wózków jezdniowych z napędem silnikowym”, na które zostali zaproszeni przedstawiciele przedsiębiorstw eksploatujących wózki z napędem silnikowym. Podczas seminarium inspektor Oddziału Urzędu Dozoru Technicznego w Rzeszowie omówił wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących wózki oraz obowiązki użytkowników, wynikające z ustawy o dozorze technicznym w zakresie eksploatacji wózków jezdniowych podnośnikowych z napędem silnikowym.

PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA Jedną z podstawowych form współpracy z Państwową Inspekcją Sanitarną jest wydawanie opinii dotyczących lokalizacji pomieszczeń pracy poniżej poziomu otaczającego terenu oraz oświetlenia wyłącznie elektrycznego w pomieszczeniach pracy. Ponadto współpraca z tą Inspekcją miała miejsce podczas realizacji programów prewencyjnych. Na przykład planując konferencję „Ochrona zdrowia w miejscu pracy - ograniczanie negatywnych skutków narażenia na szkodliwe czynniki środowiska pracy”, OIP w Rzeszowie uzyskał od Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Rzeszowie dane nt. zakładów, w których występowały przekroczenia normatywów higienicznych, następnie przedstawiciele tych zakładów zostali zaproszeni na spotkanie. Podczas konferencji specjalista z PWIS omówił skutki zdrowotne narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia, identyfikację zagrożeń tymi czynnikami oraz sposoby ograniczania poziomu narażenia pracowników na ich działanie. W dniu 24.09.2013r. przedstawicielka OIP omówiła problematykę bezpieczeństwa pracy pracowników młodocianych podczas zorganizowanego w Podkarpackim Wojewódzkim Inspektoracie Sanitarnym spotkania z pracownikami pionu Higieny Dzieci i Młodzieży.

165

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

INSPEKCJA TRANSPORTU DROGOWEGO OIP w Rzeszowie utrzymuje bieżące kontakty z tą Inspekcją zarówno w związku z kontrolami prowadzonymi w przedsiębiorstwach transportowych, jak i w ramach działalności prewencyjnej. Na wniosek WITD w Rzeszowie inspektor pracy przeprowadził szkolenie pracowników, nt. zjawiska mobbingu, w tym regulacji prawnych, odpowiedzialności pracodawcy i praw pracownika, sposobów przeciwdziałania i obrony przed mobbingiem.

BIESZCZADZKI ODDZIAŁ STRAŻY GRANICZNEJ W ramach współpracy przeprowadzono łącznie sześć kontroli (jedną wspólną i pięć na wniosek), a w czterech przypadkach przesłano informację o wynikach przeprowadzonych kontroli. W lipcu 2013r. w miejscowości Rymanów inspektor pracy na wniosek Komendanta Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej w Przemyślu uczestniczył jako prelegent w szkoleniu na temat praktycznego stosowania przepisów z zakresu kontroli legalności zatrudnienia cudzoziemców oraz prowadzenia przez nich działalności gospodarczej na terytorium RP. W 2013 roku funkcjonariusze straży granicznej na wniosek inspektora pracy podjęli się działalności prewencyjnej podczas dokonywania odpraw obywateli Ukrainy, wręczali im biuletyny informacyjne o prawach pracowniczych przysługujących cudzoziemcom na terenie RP.

POLICJA Wspólnie z funkcjonariuszami Policji przeprowadzono 6 kontroli oraz 93 kontrole na wniosek tego organu. Kontrole dotyczyły głównie badania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, a także nieprawidłowości związanych z zatrudnieniem cudzoziemców i innych naruszeń praw pracowniczych. Szczególnie cenna była pomoc w trakcie kontroli przeprowadzanych w porze nocnej. Przedstawiciele OIP w Rzeszowie uczestniczyli w szkoleniach i innych przedsięwzięciach dotyczących problematyki ochrony pracy, np. we wrześniu 2013r. inspektor pracy wziął udział – na wniosek Wydziału Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji w Rzeszowie – w posiedzeniu podzespołu ds. bezpieczeństwa w miejscach publicznych i w miejscu zamieszkania. Na poziomie województwa zadania te koordynuje wojewoda przy pomocy zespołu, w skład którego wchodzą przedstawiciele ad166

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

ministracji samorządowej, funkcjonariusze Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej, ZUS, PIH i Nadzoru Budowlanego. Podczas spotkania przedstawiono problematykę wykroczeń oraz przestępstw przeciwko prawom pracownika oraz analizę stanu przestrzegania prawa pracy na Podkarpaciu. Inspektor pracy przeprowadził także - na zaproszenie Komendy Głównej Policji - szkolenie dla pracowników służby bhp wykonujących zadania w jednostkach Policji w całym kraju. Szkolenie obejmowało zagadnienia dotyczące identyfikacji zagrożeń występujących na stanowiskach pracy, metod oceny ryzyka zawodowego oraz wybrane zagadnienia związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.

OCHOTNICZE HUFCE PRACY W ramach programu „Kultura bezpieczeństwa” pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie uczestniczyli w Targach Pracy, zorganizowanych przez Podkarpacką Wojewódzką Komendę OHP Centrum Edukacji i Pracy Młodzieży w Jarosławiu, Przeworsku, Rzeszowie oraz Sanoku. Podczas targów odbyły się także pogadanki oraz quizy dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych nt. obowiązujących uregulowań przy zatrudnianiu, podstawowych praw i obowiązków pracowników i pracodawców. Na stoiskach udostępniono szereg materiałów wydanych nakładem PIP. Na zaproszenie Podkarpackiej Wojewódzkiej Komendy OHP w Rzeszowie w dniu 31.07.2013r. inspektor pracy przeprowadził zajęcia o tematyce: „Na co zwracać uwagę przy podpisywaniu umowy o pracę” w Młodzieżowym Centrum Kariery w Mielcu. Słuchaczami byli młodzi ludzie w wieku 15 – 25 lat. Na wniosek Wojewódzkiej Komendy OHP w Rzeszowie w ramach organizowanych przez tę jednostkę Targów Edukacji i Pracy przeprowadzono 3 pogadanki dla uczniów, nt. obowiązujących uregulowań przy zatrudnianiu, umowach cywilnoprawnych, terminowych oraz podstawowych praw i obowiązków pracowników i pracodawców. W trakcie spotkania wyemitowano także film "Para na etacie". W dniu 27.11.2013r. Zastępca Okręgowego Inspektora Pracy ds. Prawno – Organizacyjnych uczestniczyła w konferencji pod hasłem „Jak odnieść sukces na rynku pracy”, zorganizowanej przez Podkarpacką Komendę OHP pod honorowym patronatem Wojewody Podkarpackiego. Uczestniczyli w niej parlamentarzyści, przedstawiciele Kuratorium Oświaty, Politechniki Rzeszowskiej i szkół ponadgimnazjalnych. 167

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

FEDERACJA STOWARZYSZEŃ NAUKOWO – TECHNICZNYCH NOT W czerwcu 2013r. w Politechnice Rzeszowskiej odbyło się - zorganizowane we współpracy z Federacją Stowarzyszeń Naukowo - Technicznych NOT - seminarium przeznaczone dla studentów różnych roczników i kierunków studiów, podczas którego inspektor pracy wygłosił wykład nt. „Bezpieczne praktyki i środowisko. Prawo pracy, obowiązki pracodawcy i pracownika, BHP - zagrożenia i profilaktyka”. Uczestnicy spotkania otrzymali bezpłatnie materiały z zakresu prawnej ochrony pracy oraz udzielano im porad prawnych.

PODMIOTY DZIAŁAJĄCE NA RZECZ ROLNICTWA INDYWIDUALNEGO: - Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w Rzeszowie - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Podkarpacki Oddział Regionalny - Podkarpacka Izba Rolnicza W ramach współpracy podejmowano szereg różnorodnych wspólnych inicjatyw, m.in. organizowano konkursy, olimpiady i szkolenia dla uczniów i rolników, prowadzono wizytacje prac polowych oraz wizytacje gospodarstw, w których miały miejsce wypadki w związku z pracą. Pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie byli także autorami publikacji nt. bhp w rolnictwie w biuletynach Podkarpackiej Izby Rolniczej i Ośrodka Doradztwa Rolniczego. Przykłady powyższych przedsięwzięć opisano w rozdziale IV niniejszego sprawozdania.

168

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

VI. PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Celem działań Państwowej Inspekcji Pracy jest zapewnienie właściwego poziomu ochrony pracy w Polsce. Realizując program działania przyjęty na rok 2013 inspektorzy pracy OIP w Rzeszowie przeprowadzili 5.381 kontroli w 4.089 podmiotach gospodarczych, w tym 220 kontroli u 212 przedsiębiorców nie będących pracodawcami, na rzecz których świadczona była praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia pracy. Porównując dane z lat 2012 – 2013 nt. liczby pracujących i zatrudnionych w skontrolowanych zakładach (w 2012 roku: 220 tys. pracujących, w tym ponad 200 tys. zatrudnionych na podstawie umów o pracę, w 2013 roku: już 208 tys. pracujących, w tym tylko 190 tys. na podstawie umów o pracę) można zauważyć, że spada liczba pracujących, w tym zatrudnionych na podstawie umów o pracę (przy wzroście liczby skontrolowanych zakładów). Świadczy to o pogłębiającym się na Podkarpaciu problemie bezrobocia. W 2013r. uwaga inspektorów pracy skupiona była głównie na zakładach sektora prywatnego (88% ogółu skontrolowanych). 57% skontrolowanych firm zatrudniało do 9 pracowników, 29% - od 10 do 49 pracowników. Zakłady działały głównie w branżach: handlowej i napraw samochodów (30%), przemysłowej (20%) i budowlanej (19%). W trakcie czynności kontrolnych inspektorzy pracy dokonywali oceny prawnej ochrony pracy lub technicznego bezpieczeństwa pracy. Przestrzeganiem prawa pracy zajmowali się w trakcie 4.275 kontroli, zaś w trakcie 4.329 kontroli oceniali bezpieczeństwo pracy. W 88% skontrolowanych zakładów ujawnili nieprawidłowości.

169

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Przeprowadzone kontrole wykazały największą liczbę naruszeń w zakresie: - przygotowania pracowników do pracy (prawie 7 tys. nieprawidłowości) - utrzymywała się nadal duża liczba naruszeń w zakresie szkoleń bhp pracowników i profilaktycznych badań lekarskich, - tzw. innych zagadnień bhp (ponad 6 tys. nieprawidłowości) - głównie dotyczących organizacji służby bhp, oceny ryzyka zawodowego, badania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, organizowania pierwszej pomocy, - stosunku pracy (5,3 tys. nieprawidłowości) - w głównej mierze polegały one na nieprowadzeniu lub nieprawidłowym prowadzeniu akt osobowych, nieinformowaniu pracowników o warunkach zatrudnienia na podst. art. 29 § 3 Kp, braku lub nieprawidłowym regulaminie pracy, sporządzaniu niewłaściwych umów o pracę, czy też świadectw pracy, - eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych (3,6 tys. nieprawidłowości) – niezmiennie poważne zastrzeżenia budził stan techniczny maszyn i urządzeń, a w szczególności brak lub niewłaściwy stan urządzeń ochronnych i sterowniczych, a także brak instrukcji bhp dotyczących ich obsługi, - wyposażenia stanowisk pracy i organizacji procesów pracy (2,7 tys. nieprawidłowości) – inspektorzy pracy ujawniali nieprawidłową organizację i wyposażenie stanowisk pracy, naruszenia podczas organizacji prac szczególnie niebezpiecznych i prowadzenia procesów technologicznych w budownictwie, nieprawidłowe dojścia do stanowisk oraz brak instrukcji dotyczących stosowanych w zakładach pracy procesów technologicznych, - czasu pracy (2,5 tys. nieprawidłowości) - nadal łamane były przepisy o czasie pracy: nie prowadzono lub nierzetelnie prowadzono ewidencję czasu pracy, nie ustalano systemów i rozkładów czasu pracy oraz długości okresu rozliczeniowego, nie przestrzegano przepisów o pięciodniowym tygodniu pracy, - wypłacania wynagrodzeń i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy (2,1 tys. nieprawidłowości) – nie wypłacano lub wypłacano nieterminowo wynagrodzenia za pracę, nie wypłacano wynagrodzeń i dodatków za pracę w godzinach nadliczbowych oraz ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Łącznie należności dla pracowników opiewały na kwotę 18 mln zł, - stanu obiektów i pomieszczeń pracy (1700 nieprawidłowości) – naruszenia w tym zakresie dotyczyły przede wszystkim stanu technicznego obiektów i pomieszczeń 170

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

pracy, zabezpieczenia przeciwpożarowego budynków oraz oznakowania i zabezpieczenia miejsc niebezpiecznych, - eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych (1700 nieprawidłowości) - inspektorzy pracy stwierdzali prowadzenie eksploatacji urządzeń i instalacji w sposób zagrażający bezpieczeństwu obsługujących i otoczenia, również podczas prowadzenia prac budowlanych (głównie brak ochrony), a także niewłaściwą eksploatację urządzeń, instalacji i sieci energetycznych.

W roku 2013 inspektorzy pracy OIP w Rzeszowie przeprowadzili o 1,5% mniej kontroli niż w roku 2012, jednak wydali o 2% więcej decyzji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, co świadczy o pogarszających się warunkach pracy i aż o 42% więcej decyzji płatniczych, co jest dowodem na coraz trudniejszą kondycję finansową firm i skutkuje brakiem wypłat należności pracowniczych. Pracodawcy uzasadniając brak terminowej wypłaty, powoływali się nadal na przyczyny ekonomiczne, tj. brak środków pieniężnych z uwagi na utrudnienia spowodowane niewypłacalnością kontrahentów. Podczas czynności kontrolnych inspektorzy pracy spotykali się też jednak ze świadomym lekceważeniem przepisów i celowym działaniem pracodawców, zmierzającym do ich obejścia. Niekiedy także naruszenia przepisów prawa pracy wynikały z nieznajomości tej tematyki przez pracodawców lub z błędnej ich interpretacji. W dalszym ciągu utrzymywała się na wysokim poziomie liczba skarg pracowniczych (w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2013r. do OIP w Rzeszowie wpłynęło prawie 2000 skarg – 5 % więcej niż w 2012 roku – z których 40% było zasadnych lub częściowo zasadnych), co świadczy o tym, że z roku na rok zwiększa się liczba przypadków łamania prawa pracy. Co trzeci problem ujęty w skargach dotyczył wynagrodzeń i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, co piąty – stosunku pracy. Prawie co drugą skargę złożyli byli pracownicy, natomiast pracownicy w okresie zatrudnienia w większości składali skargi anonimowe. Również odsetek skarg dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy utrzymywał się na wysokim poziomie (prawie co czwarty problem ujęty w skargach). Niestabilna sytuacja ekonomiczna firm, a z drugiej strony bezrobocie, powodowały powstawanie zjawisk patologicznych. Pracodawcy poszukiwali oszczędności w sferze ochrony pracy, pracownicy zaś, aby otrzymać czy utrzymać pracę, przystawali na każde jej warunki. Potwierdza to także liczba ujawnionych w roku 2013r. wykroczeń przeciwko prawom pracow171

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

nika (4.861). Wprawdzie liczba ujawnionych wykroczeń jest porównywalna jak w roku 2012, niemniej należy podkreślić, że w roku 2013 przeprowadzona została mniejsza liczba kontroli. W porównaniu do roku 2012 wzrosła natomiast w sposób znaczący średnia kwota grzywien wymierzanych przez sądy (1.163 zł w 2012r., 2.604 zł w 2013r.). Sądy orzekały wysokie grzywny przede wszystkim za nieodprowadzanie w terminie składek na Fundusz Pracy oraz nieterminowe wypłaty należności wynikających ze stosunku pracy. Główne przyczyny naruszeń ujawnionych w trakcie kontroli w roku 2013 to: -

trudna sytuacja finansowa firm, z których wiele walczy o przetrwanie na rynku,

-

minimalizacja kosztów prowadzonej działalności, nieprzeznaczanie środków finansowych na zapewnienie bezpiecznych warunków pracy (m.in. zakup nowego sprzętu) i zatrudnienie wykwalifikowanej kadry (służby bhp, specjalistów z zakresu kadr),

-

dynamicznie zmieniająca się sytuacja na rynku – częste straty kontrahentów i wiążący się z tym brak stabilizacji zatrudnienia,

-

wysokie koszty pracy,

-

brak skutecznych rozwiązań prawnych zachęcających do zawierania umów o pracę, a jednocześnie zniechęcających do zawierania umów cywilnoprawnych w miejsce umów o pracę (brak jest obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu zatrudniania osób na podstawie umów o dzieło, obowiązuje siedmiodniowy termin zgłoszenia pracownika i zleceniobiorcy do ubezpieczenia społecznego),

-

chęć bycia „konkurencyjnym” na rynku sprawia, że za wszelką cenę poszukiwano oszczędności (np. zawierano umowy o pracę dopiero w przypadku kontroli PIP, potwierdzano umowami cywilnoprawnymi fakt powierzenia wykonywania innej pracy zarobkowej, co miało zapewnić „oszczędności finansowe” nie tylko z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, ale także innych kosztów pracy, takich jak dodatki za pracę w godzinach nadliczbowych, urlopy wypoczynkowe),

-

nieznajomość przez pracodawców lub osoby odpowiedzialne bezpośrednio czy pośrednio za sprawy pracownicze przepisów prawa pracy lub błędna ich interpretacja,

-

lekceważenie zagrożeń przez pracodawców jak i samych pracowników,

-

tolerowanie przez osoby sprawujące bezpośredni nadzór odstępstw od zasad bezpiecznej pracy, 172

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

-

brak czasu na bieżące zajmowanie się sprawami pracowniczymi, spowodowany szerokim zakresem obowiązków osób prowadzących działalność gospodarczą (szczególnie w małych zakładach),

-

nieuczciwa konkurencja wymuszająca oszczędności kosztem pracowników (partnera biznesowego niestety nie interesuje, że „najtańsza” firma zatrudnia „na czarno”, że w przetargu oferuje cenę wręcz nierealną, by później sprostać zamówieniu, a robi to tylko po to, by za wszelką cenę zyskać zlecenie).

Analizując powyższe przyczyny i dokonując podsumowania wyników kontroli należy podkreślić, że w wielu przypadkach do naruszeń przepisów dochodziło z powodu nieznajomości uregulowań prawnych, bądź niskiej kultury prawnej pracodawców (złej woli lub też chłodnej kalkulacji). Pracodawcy wolą uiścić mandat karny lub grzywnę orzeczoną przez sąd, niż regulować należności pracownicze zgodnie z przepisami, czy ponosić wydatki na poprawę stanu warunków pracy i ich dostosowanie do obowiązujących wymogów. Wysokości grzywien nie odstraszają przed łamaniem uprawnień pracowniczych. Ochrona pracy jest sferą nierozerwalnie związaną z sytuacją gospodarczą kraju, w szczególności ze stanem finansów publicznych i poziomem bezrobocia. Pracodawcy funkcjonujący na granicy - a nawet okresowo poniżej - rentowności bardzo często postrzegają ochronę pracy jako zbyt kosztowną, a jednocześnie najłatwiejszą do uzyskiwania „oszczędności”, bowiem z reguły podczas złej koniunktury nie inwestują w to, w czym nie dostrzegają bezpośrednich i natychmiastowych związków z poprawą kondycji ekonomicznej ich przedsiębiorstw. Do takich przedsięwzięć nie przynoszących bezpośrednich zysków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zaliczają np. opracowanie oceny ryzyka zawodowego występującego na stanowiskach pracy czy zapewnienie pracownikom właściwej odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej. Ponadto uznają, że przygotowanie pracowników do pracy (szkolenia w dziedzinie bhp, profilaktyczne badania lekarskie) jest zbyt kosztowne i nie przekłada się na efekty z działalności. Słaba kondycja ekonomiczna wielu pracodawców połączona, w ich ocenie, ze zbyt wysokimi kosztami zatrudniania pracowników i zbędną, a kosztowną i pracochłonną „biurokracją”, skłania ich do pozornie łatwych działań „oszczędnościowych” kosztem pracowników. Pracodawcy unikając zatrudnienia nowych pracowników, a nawet ograniczając zatrudnienie poniżej niezbędnego minimum i wykorzystując gotowość pracowników do świadczenia pracy 173

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

w godzinach nadliczbowych (nawet za zaniżone w stosunku do norm kodeksowych wynagrodzenie), omijają przepisy dotyczące urlopów i innych „obciążeń”.

W celu eliminacji nieprawidłowości ujawnionych w toku kontroli w roku 2013 inspektorzy pracy OIP w Rzeszowie wydali ponad 20 tys. decyzji i skierowali prawie 19 tys. wniosków. Poprawę warunków pracy uzyskano egzekwując od pracodawców usunięcie występujących w zakładach naruszeń – wykonanych zostało 88% decyzji i 83% wniosków. M.in. wyegzekwowano należności ze stosunku pracy dla ok. 10,5 tys. pracowników na ogólną kwotę 10,2 mln zł, zapłacone zostały zaległe składki na Fundusz Pracy w kwocie 151 tys. zł (tytułu zatrudnienia 1,5 tys. pracowników). Inne znaczące efekty działań inspektorów pracy przedstawiono w poniższej tabeli (stan na 10.02.2014r.):

Uzyskany efekt

bezpieczeństwo pracy Przeprowadzenie szkoleń pracowników w zakresie bhp Zapewnienie właściwego stanu technicznego maszyn i urządzeń (w tym m.in. wyposażenie w osłony i urządzania sterownicze) Opracowanie oceny ryzyka zawodowego, uwzględnienie wszystkich czynników środowiska pracy, poinformowanie pracowników o dokonanej ocenie Przeprowadzenie badań lekarskich pracowników Zorganizowanie nadzoru i kontroli stanu bhp (zapewnienie realizacji obowiązków służby bhp) Zapewnienie ochrony podstawowej i przy uszkodzeniu urządzeń i instalacji elektrycznych Zabezpieczenie i oznakowanie miejsc niebezpiecznych, w tym w budownictwie Zapewnienie pomieszczeń higienicznosanitarnych lub ich prawidłowe wyposażenie Opracowanie instrukcji bhp dotyczących obsługi maszyn i urządzeń Doprowadzenie obiektów i pomieszczeń pracy do stanu technicznego zgodnego z przepisami Opracowanie instrukcji bhp dotyczących stosowanych procesów technologicznych oraz wykonywanych prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi Zabezpieczenie stanowisk pracy podczas wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych

174

Liczba pracodawców, którzy zrealizowali wydane przez inspektorów pracy środki prawne

Liczba pracowników, których dotyczyły zrealizowane środki prawne

750

3,5 tys.

600

7,5 tys.

560

13 tys.

500

1,1 tys.

390

7,5 tys.

370

4,7 tys.

360

6,2 tys.

250

8 tys.

220

1,8 tys.

190

5,3 tys.

180

3,6 tys.

150

800

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

prawo pracy Założenie akt osobowych lub poprawne ich prowadzenie Zaprowadzenie regulaminów pracy lub wyeliminowanie zapisów niezgodnych z prawem Wyeliminowanie nieprawidłowości w zakresie ewidencji czasu pracy Wyeliminowanie nieprawidłowości w treści umów o pracę Zgłoszenie pracowników do ubezpieczenia społecznego Potwierdzenie na piśmie rodzaju i warunków zawartej z pracownikiem umowy o pracę Zawarcie umowy o pracę w miejsce umowy cywilnoprawnej (potwierdzenie zawarcia stosunku pracy)

1 tys.

2 tys.

420

5,3 tys.

400

1,3 tys.

250 54

7,2 tys. 70

48

62

31

59

Oprócz działalności kontrolno – nadzorczej w 2013r. prowadzono również czynności o charakterze prewencyjnym, obejmujące m.in. poradnictwo prawne (liczba porad osiągnęła poziom 31 tys.), badanie zgodności z prawem zakładowych układów zbiorowych pracy, doradztwo i wizytacje indywidualnych gospodarstw rolnych, szkolenia partnerów społecznych, młodzieży i rolników. Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie organizował również stoiska na targach i imprezach, na których promował bezpieczną pracę. Prowadzone były kampanie promocyjne: „Zanim podejmiesz pracę”, „Bezpieczeństwo pracy zależy od ciebie” oraz „Szanuj życie – bezpieczna praca w gospodarstwie rolnym”. Przygotowane zostały programy prewencyjne dla średnich i dużych zakładów, dla firm budowlanych i zakładów użytkujących maszyny i urządzenia do obróbki drewna. Kontynuowany był program edukacyjny „Kultura bezpieczeństwa” oraz program prewencyjny dla mikrozakładów „Zdobądź dyplom PIP”, a także konkursy „Pracodawca – organizator pracy bezpiecznej”, „Prawo pracy dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych”, „Konkurs dla pracowników młodocianych”, „Buduj bezpiecznie”, „Bezpieczne gospodarstwo rolne” i „Bezpieczne lato”. W 2013r. objęto powyższymi działaniami prawie 9,2 tys. podmiotów (głównie pracodawców, pracowników, związkowców, społecznych inspektorów pracy, nauczycieli, uczniów i studentów, rolników indywidualnych i pracowników służby bhp). Adresaci bardzo pozytywnie oceniali podejmowane działania, zwracali uwagę, że służą one podniesieniu świadomości prawnej, uczą dobrych praktyk, utrwalają wiedzę, wspierają przedsiębiorców w podejmowanych działaniach na rzecz ochrony pracy i zachęcają do samokontroli. Państwowa Inspekcja Pracy coraz częściej jest postrzegana nie tylko jako organ kontrolny, ale także jako doradca i instytucja wspierająca działania służące ochronie zdrowia i życia pracujących.

175

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

Konstruując program działania, Państwowa Inspekcja Pracy rokrocznie przeprowadza szeroką konsultację, której celem jest uwzględnienie w planie zadań możliwie najszerszego spektrum zagadnień zgłoszonych przez podmioty działające na rzecz ochrony pracy i sprostanie społecznemu zapotrzebowaniu. Z uwagą analizowane są propozycje tematyczne związków zawodowych i organizacji pracodawców, ministerstw i urzędów centralnych, organów kontroli warunków pracy i jednostek naukowo - badawczych. Respektując standardy europejskie i zalecenia Rady Ochrony Pracy oraz komisji sejmowych, przy doborze zadań programowych uwzględnia się także potrzeby krajowego rynku pracy oraz sytuację makroekonomiczną, by jak najskuteczniej wypełniać ustawowe obowiązki. Z powyższych powodów w roku 2014 będą podejmowane wszystkie działania stałe (wynikające bezpośrednio z zapisów ustawowych bądź związane z koniecznością stałego monitorowania sytuacji w wybranych obszarach ochrony pracy, m.in.: badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, kontrole legalności zatrudnienia, szkoleń z zakresu bhp i profilaktycznych badań lekarskich, zatrudniania osób niepełnosprawnych, czasu pracy, udzielania urlopów wypoczynkowych, przestrzegania uprawnień pracowniczych związanych z rodzicielstwem, badanie zgłaszanych skarg). Kontynuowane będą zadania trzyletnie (egzekwowanie przepisów prawa przy zatrudnianiu, obniżenie ryzyka zawodowego w grupie zakładów o wysokiej skali zagrożeń zawodowych, ograniczenie zagrożeń wypadkowych poprzez wdrażanie elementów zarządzania bezpieczeństwem pracy w zakładach, w których wystąpiły wypadki przy pracy, działania kontrolne w celu ograniczenia zagrożeń związanych z nanomateriałami), a także podjęte zostaną nowe zadania jednoroczne (m.in. ocena przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym bhp, w instytucjach kultury, ograniczenie wpływu szkodliwych czynników środowiska w zakładach odlewniczych, poprawa stany bhp i ochrony zdrowia pracowników w zakładach gospodarki komunalnej, eliminowanie zagrożeń występujących podczas eksploatacji urządzeń energetycznych u odbiorców przyłączonych bezpośrednio do sieci średnich napięć, przeciwdziałanie zagrożeniom wypadkowym w zakładach chowu bydła). Będą też kontynuowane w różnych formach programy informacyjne, kampanie, konkursy, a więc działania zmierzające do edukacji całego społeczeństwa, nie tylko pracowników, w zakresie znajomości przepisów o ochronie pracy. Podjęte zostaną także nowe zadania promocyjne, jak program informacyjny dla zakładów usług leśnych, ogranicze176

Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2013

nie zagrożeń powodujących potknięcia i poślizgnięcia w miejscu pracy w przedsiębiorstwach zajmujących się handlem hurtowym, ze szczególnym uwzględnieniem magazynów, „Zarządzanie bhp – prewencja wypadkowa”, czy program prewencyjny w zakresie spełniania minimalnych wymagań bhp przez maszyny i urządzenia użytkowane w produkcji przemysłowej. Trwała poprawa stanu ochrony pracy będzie możliwa po ustabilizowaniu się sytuacji gospodarczej kraju i ustanowieniu stabilnego, spójnego prawa pracy. O powodzeniu w tym zakresie będzie decydować również konsekwentne i rygorystyczne egzekwowanie przestrzegania ustanowionego prawa. Dbałość o warunki pracy i przestrzeganie praworządności musi się pracodawcom opłacać, brak tej dbałości musi zaś być dla nich kosztowny. Zdrowie i życie pracownika oraz poszanowanie jego uprawnień winno być bowiem traktowane jako dobro najwyższe, szczególnie chronione.

177

Dane statystyczne z działalności kontrolno-nadzorczej Państwowej Inspekcji Pracy w 2013 roku ( wg sekcji gospodarki narodowej PKD )

Załącznik 3a

L I C Z B A decyzji w tym:

Wyszczególnienie kontroli 1

2

OGÓŁEM, w tym: 1.

Rolnictwo i leśnictwo

2.

Górnictwo, wydobywanie

3.

Przetwórstwo przemysł.

4.

Wytwarzanie energii

5.

Dostawa wody

6.

Budownictwo

7.

Handel i naprawy

8.

Transport i gospod. mag.

9.

Zakwaterow. i usługi gast.

10.

Informacja i komunikacja

11.

Finanse i ubezpieczenia

12.

Obsługa rynku nieruchom.

13.

Działalność profesjonalna

14.

Usługi administrowania

15.

Administracja publiczna

16.

Edukacja

17.

Opieka zdrowot i pom społ.

18.

Kultura, rozrywka i rekr.

19.

Pozostała działaln. usług.

20. Gospodarstwa domowe 21.

Organizacje eksterytorial

22. Nieokreślona działalność

1

ogółem

skierowania

wstrzymania

nakazujących

wstrzymania

pracowników do

eksploatacji

wypłatę

prac

innych prac

maszyn

świadczeń pieniężnych

decyzji zaprzestania

wniosków wystąpień3

działalności

w wystąpie-

poleceń4

niach

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

5 381

20 142

354

255

540

565

0

3 667

18 956

285

113 22 1156 34 101 977 1611 232 156 31 22 38 120 106 61 257 148 91 105 0 0 0

487 281 6518 301 719 3606 4940 483 350 44 41 93 358 177 136 578 577 275 178 0 0 0

8 0 100 3 4 198 25 2 1 0 0 2 4 0 0 1 5 0 1 0 0 0

10 0 44 3 1 165 18 5 0 0 0 1 3 0 0 0 1 3 1 0 0 0

8 0 328 1 15 150 21 2 1 0 5 2 3 0 1 0 2 1 0 0 0 0

0 2 240 2 5 149 41 77 13 1 0 2 9 0 0 14 0 6 4 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

83 11 765 20 62 594 1185 190 111 22 14 31 76 63 33 185 95 59 68 0 0 0

342 58 4315 104 428 2655 6362 1022 555 120 52 140 383 260 129 724 595 304 408 0 0 0

14

Objaśnienia do kolumny 2:

Objaśnienia do kolumn 4, 8, 10,11:

Ad.4 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę Ad 5 Dostawa wody:ścieki, odpady, rekultywacja Ad.7. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych włączając motocykle Ad.9. Działalność związania z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Ad.11. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Ad.13. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Ad.14. Działalność w zakresieadmonistrowania i działalność wspierająca Ad.15. Administracja publicznai obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenie społeczne Ad.20. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników, produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Ad.21 Organizacje i zespoły eksterytorialne

Ad kol.4 łączna liczba decyzji wydanych przez inspektorów n/podst. art.11 pkt 1,2,3,4,6,7 ustawy o PIP Ad kol. 8 liczba decyzji wydanych przez okręgowego inspektora pracy n/podst. art.11 pkt 5 ustawy o PIP Ad kol.9 liczba wystąpień skierowanych przez inspektora pracy n/podst. art.11 pkt 8 ustawy o PIP Ad kol.11 liczba poleceń skierowanych przez inspektora pracy n/podst. art.11 pkt 8 ustawy o PIP

65 1 41 94 14 8 4 3 4 2 5 7 8 6 4 5 0 0 0

Załącznik 4c

Dane statystyczne z działalności kontrolno-nadzorczej Państwowej Inspekcji Pracy w 2013 roku ( wg form własności ) L I C Z B A ujawnionych wykroczeń Wyszczególnienie

w tym:

ogółem

1

1.

2

podjętych środków prawnych

objętych mandatami

zawartych we wnioskach do sądu

objętych

nałożonych

skierowanych

zastosowanych

środkami

mandatów

wniosków do

środków

sądu

wychowawczych

wychowawczymi

zawiadomień prokuratury o przestępstwach

3

4

5

6

7

8

9

10

OGÓŁEM, w tym:

4 861

2 231

549

2 081

807

156

1 274

40

Sektor publiczny1

325

98

31

196

41

8

105

1

46 272 7

24 72 2

6 25 0

16 175 5

14 26 1

2 6 0

13 88 4

0 1 0

4 532

2 133

518

1 881

766

148

1 168

39

4118 130 284

1917 81 135

424 8 86

1777 41 63

689 30 47

130 2 16

1099 29 40

36 0 3

0

0

0

0

0

0

0

0

4

0

0

4

0

0

1

0

ogółem, w tym własność: 1. państwowa 2. samorządowa 3. mieszana 2.

Sektor prywatny2 ogółem, w tym własność: 1. prywatna krajowa 2. prywatna zagraniczna 3. prywatna mieszana

3. 4.

Sektor mieszany zrównoważony

3

Nieokreślona własność

Objaśnienia dot. kolumny 2: 1/

sektor publiczny obejmuje podmioty stanowiące własność państwową, jednostek samorządu terytorialnego oraz z przewagą kapitału podmiotów sektora publicznego; sektor prywatny obejmuje podmioty gospodarki stanowiące własność prywatną krajową, zagraniczną oraz z przewagą kapitału podmiotów sektora prywatnego; 3/ sektor mieszany zrównoważony obejmuje własność mieszaną między sektorami z takim samym udziałem własności sektora publicznego i prywatnego. 2/

Objaśnienia do kolumn 4, 9, 10: 1. łączna liczba decyzji wydanych przez inspektorów pracy na podstawie art.11 pkt 1,2,3,4,6,7 ustawy o PIP; 2. liczba decyzji wydanych przez Okręgowego Inspektora Pracy na podstawie art.11 pkt 5 ustawy o PIP; 3. liczba wystąpień skierowanych przez inspektora pracy na podstawie art.11 pkt 8 ustawy o PIP.

Źródło: dane PIP