RZECZYWISTE, EKONOMICZNE KOSZTY CHOROBY W POLSCE JACEK RUSZKOWSKI JOANNA LENIOWSKA Akademia Leona Ko miskiego Streszczenie CELE: Artykuł przedstawia badanie ekonomicznego kosztu choroby w Polsce, opartych na Ĩródłach danych i informacji dostĊpnych ze Ĩródeł publicznych. Jako cel szczególny przyjĊto ocenĊ rzeczywistego obciąĪenia ekonomicznego powodowanego przez reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) w Polsce w latach 2003-2007. METODA: Badanie zostało przeprowadzone drogą analizy kosztów bezpoĞrednich i poĞrednich RZS w Polsce. Jako materiał badawczy posłuĪyły dane w dyspozycji takich instytucji, jak: Zakład UbezpieczeĔ Społecznych (ZUS), Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) pracodawców (dane gromadzone i udostĊpnione przez ZUS). Dla oceny bezpoĞrednich kosztów ekonomicznych RZS, obejmujących wydatki na leki, koszty opieki szpitalnej i specjalistycznej opieki ambulatoryjnej, posłuĪyło głównie przetwarzanie danych płatnika publicznego -– NFZ. Koszty poĞrednie RZS obliczano na podstawie oceny wydatków sfery zabezpieczenia społecznego (ZUS,) takich jak renty inwalidzkie, rehabilitacja i renty socjalne. W ramach badania koszów poĞrednich dokonano równieĪ oceny utraty produktywnoĞci z powodu RZS. Obliczenia dokonano na podstawie liczby dni asercji chorobowej z powodu RZS i danych na temat PKB w analizowanym okresie. WYNIKI: Ocenione całkowite koszty RZS w Polsce (za rok 2007) wyniosły 503,5 milionów PLN. Całkowite koszty RZS są zdominowane przez koszty poĞrednie z udziałem w wysokoĞci 58% w roku 2006 i 56% w 2007. Rozpatrując poszczególne składniki kosztów bezpoĞrednich RZS, najwiĊkszy w nich udział mają wydatki na leki (43%). WĞród całkowitych kosztów poĞrednich niewątpliwie najwyĪszy udział ma wartoĞü utraconej produktywnoĞci(76% w 2006 78% w2007). W celu odniesienia naszych wyników do uzyskanych w innych oĞrodkach, przedyskutowane rozmaite, miĊdzynarodowo stosowane metody oceny kosztów ekonomicznych choroby. WNIOSKI: Badanie pokazało zdumiewająco wysoki poziom obciąĪenia skutkami reumatoidalnego zapalenia stawów w Polsce. NaleĪy przy tym podkreĞliü, Īe koszty ekonomiczne RZS przedstawione w pracy, mogą byü znacznie niedoszacowane, wskutek braku kompletnych danych na temat rent inwalidzkich wypłacanych z powodu tego schorzenia. Słowa kluczowe: koszty choroby, koszty bezporednie, koszty porednie, rzeczywiste koszty choroby, obcienie ekonomiczne, reumatoidalne zapalenie stawów 1. Wprowadzenie Permanentny wzrost kosztów opieki zdrowotnej na wiecie powoduje rosnce zainteresowanie problematyk oceny kosztów ochrony zdrowia, ich wpływu na gospodark, a take

245

POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ Seria: Studia i Materiały, nr 25, 2010

moliwociami ich ograniczenia. Towarzyszy temu rozwój bada nad ekonomicznym i społecznym obcieniem chorobami i niesprawnoci. W poszukiwania sposobów redukcji tych kosztów ochrony zdrowia niezbdna jest znajomo ich składników strukturalnych, w tym – kosztów przypisywanych poszczególnym chorobom. Droga ku ograniczeniu wzrostu kosztów choroby i niesprawnoci prowadzi poprzez poznanie natury i dynamiki czynników za ów wzrost odpowiedzialnych. Traktujc zatem chorob – zdarzenie zdrowotne, lecz take jako zagadnienie gospodarcze, szczególnego znaczenia nabiera szacowanie pełnych ekonomicznych skutków, jakie ona niesie. Podczas gdy w krajach rozwinitych badania takie s dobrze rozwinite, w Polsce brak rzetelnych szacunków całkowitego (bezporedniego, i poredniego) obcienia gospodarki kosztami chorób i niesprawnoci. 2. Ekonomiczny koszt choroby – aspekt teoretyczny Koszty ekonomiczne choroby naley ocenia nie tylko jako wydatki na wiadczenia zdrowotne, ale take jako koszty ponoszone przez gospodark jako cało . Niektórych autorów koszty te mona podzieli na: bezporednie, porednie i niemierzalne – czyli trudno niewymierne w kategoriach monetarnych (patrz rys. 1 poniej). Koszty bezporednie

Medyczne

Zwizane bezporednio z leczeniem, np.: • • •

leki leczenie szpitalne leczenie ambulatoryjne

Koszty porednie

Koszty niemierzalne (niewymierne)

Niemedyczne

Inne koszty powstałe bezporednio w wyniku choroby, np.: • •

transport opieka osób trzecich

Zwizane ze zmniejszon produktywnoci, np.: • • •

zwolnienie lekarskie renty wiadczenia rehabilitacyjne

Zwizane z bólem i cierpieniem, np.: •

•

koszt niespełnienia zawodowego koszt bólu

Rysunek 1. Koszty choroby – klasyfikacja

ródło: Farmakoekonomika. Ekonomiczna ocena programów ochrony zdrowia, pod red. M. Czecha, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2004, s. 21.

246

Jacek Ruszkowski, Joanna LeĞniowska Rzeczywiste, ekonomiczne koszty choroby w Polsce

Według schematu z rys. 1. koszty bezporednie obejmuj koszty dóbr i usług wykorzystywanych w rozpoznaniu, leczeniu i rehabilitacji chorych. Ta grupa kosztów obejmuje koszty medyczne zwizane z leczeniem oraz koszty niemedyczne, które powstały co prawda w wyniku choroby, ale nie s kosztami wiadcze medycznych. S one zwizane s m. in. z opiek osób trzecich, kosztami transportu oraz dostosowaniem pomieszcze mieszkalnych do potrzeb chorego1. Koszty ekonomiczne porednie obejmuj koszty czasowej lub stałej absencji chorobowej. Zaliczy do nich mona take straty pracodawcy zwizane z niezdolnoci pacjenta do pracy oraz te, które powstały z powodu utraty produktywnoci, czy zaprzestania udziału w wytwarzaniu PKB2. Wan grup kosztów porednich stanowi koszty ponoszone w systemie zabezpieczenia społecznego. Nale do nich: renty z tytułu niezdolnoci do pracy, renty socjalne, wiadczenia rehabilitacyjne oraz zasiłki chorobowe. Ostatnia grupa kosztów obejmuje koszty niewymierne, czyli koszt cierpienia fizycznego i psychicznego, w tym m. in. koszt bólu, rozłki z rodzin oraz izolacji w yciu społecznym. W szacowaniu tego rodzaju kosztów próbowano posługiwa si wska nikami typu QALY (Quality Adjusted Life Years) stosowanych w ocenie efektywnoci procedur medycznych. Niemniej, do dzi stanowi on nierozwizany problem ekonomiki zdrowia. 3. Analiza kosztów chorób na wiecie i w Polsce – przykłady W literaturze farmakoekonomicznej znajduje si wiele przykładów analiz kosztów choroby – jest to drugi pod wzgldem czstoci publikowania typ bada. W badaniach tych dominuje tzw. metoda liczenia kosztów „z dołu do góry”. Polega ona na tym, e dane zbierane s bezporednio z próbki chorych z okrelon chorob, a nastpnie przenoszone na cał ich populacj. Wykorzystywane s przy tym dane epidemiologiczne dotyczce czstoci rozpowszechnienia okrelonej choroby w danym kraju. Naley zauway , e wyniki przeprowadzanych bada wykazuj due rónice w ocenie kosztów tych samych chorób w rónych krajach. Jest to spowodowane stosowaniem odmiennych metod badawczych, ale równie rón dostpnoci do danych ekonomicznych, brakiem danych odpowiednich danych epidemiologicznych. Przykłady szacowania kosztów choroby w rónych krajach przedstawiono w tabeli 1.

1

Farmakoekonomika. Ekonomiczna ocena programów ochrony zdrowia, pod red. M. Czecha, Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2004, s. 22. 2 ŁupiĔski P., Farmakoekonomika w chorobach nowotworowych, Współczesna Onkologia, nr 5/1996.

247

POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ Seria: Studia i Materiały, nr 25, 2010

Tabela 1. Ocena kosztów choroby na Ğwiecie – przykłady Rodzaj choroby

Metoda badawcza ( ródło danych)

Choroby niedokrwienne serca

dane IMS, Szwajcarskiego Stowarzyszenia Szpitali (VESKA), Stowarzyszenia Kardiologicznego, Federalnego Urzdu Ubezpiecze Społecznych ankiety lekarzy specjalistów i lekarzy rodzinnych

Koszty Bezpoporednie rednie

9,9 mln $ na 100 tys. osób

11,3 mln $ na 100 tys. osób

Kraj

Szwajcaria

Rok

Autorzy

1993

M. Sagmeister (University Hospital Zurich), U. Gessnerf, W. Oggierf, B. Horisbergerf (University of St. Gallenand), F. Gutzwillert (University of Zurich)

2000

Midzynarodowe badanie “Confronting CODS”

2002

D. Huscher, K. Thiele, A. Zink (German Rheumatism Research Centre) i in.

redni roczny koszt na pacjenta

POChP

RZS

9 wywiad z pacjentami i lekarzami

9 dane narodowego rejestru osób cierpicych na zapalenie stawów* 9 ankiety dla pacjentów ambulatoryjnych

530 €

1078 €

Francja

1261 €

47€

Włochy

614 €

410 €

Holandia

3238 €

300 €

Hiszpania

819,4 £

819,6£

Wielka Brytania

4,7 tys.€

15,5 tys.€

Niemcy

*National Database of the German Collaborative Arthritis Centres

ródło: Opracowanie własne na podstawie: Sagmeister M., Gessnerf U., Oggierf W., Horisbergerf B., Gutzwillert F., An economic analysis of ischaemic heart disease in Switzerland, European Heart Journal, nr 18/1997; Dahl R, Lofdahl CG, The economic impact of COPD in North America and Europe, Respiratory Medicine 2003, Vol. 97, Suppl C.; Huscher D.,

248

Jacek Ruszkowski, Joanna LeĞniowska Rzeczywiste, ekonomiczne koszty choroby w Polsce

Merkesdal S., Thiele K., Zeidler H., Schneider M., Zink A., Cost of illness in rheumatoid arthritis, ankylosing spondylitis, psoriatic arthritis and systemic lupus erythematosus in Germany, Annals of the Rheumatic Diseases, Vol. 65(9)/2006. Jak wynika z tabeli 1, wród analiz kosztów choroby, przeprowadzanych na wiecie w latach 1993-2002, mona wyróni zarówno badania oparte na rzeczywistych kosztach (w oparciu o dane

ródłowe, przeprowadzane bez koniecznoci ekstrapolacji,), jak i symulowanych kosztach (przeprowadzanych w oparciu o rónego rodzaju modele, dane szacunkowe oraz kwestionariusze ankiety i wywiadu). Wród analizowanych przykładów bada kosztów choroby na szczególn uwag zasługuje badanie przeprowadzone w 1993 r. w Szwajcarii. Jest to badanie, które najpełniej przedstawia rzeczywiste koszty choroby. Jego celem była ocena bezporednich i porednich kosztów choroby niedokrwiennej serca. W celu oszacowania kosztów bezporednich zbadano koszty hospitalizacji, specjalistycznych porad ambulatoryjnych, porad lekarza rodzinnego, bada diagnostycznych (w tym koronarografii, PTCA, CABG) oraz koszty rehabilitacji i leków. Koszty bezporednie obliczono na podstawie danych IMS, Szwajcarskiego Stowarzyszenia Szpitali (VESKA), Szwajcarskiego Stowarzyszenia Kardiologicznego oraz ankiety lekarzy specjalistów i lekarzy rodzinnych. W celu oceny kosztów porednich zbadano koszty utraty produktywnoci zwizane z przedwczesn umieralnoci, nieobecnoci w pracy oraz stałym lub czasowym inwalidztwem. Koszty te oszacowano na podstawie danych WHO nt. miertelnoci oraz danych Federalnego Urzdu Ubezpiecze Społecznych3. Z przeprowadzonej analizy wynika, e 47% stanowi koszty bezporednie, a 53% koszty porednie. Przykładem analizy kosztów choroby przeprowadzonej w oparciu o wywiady z lekarzami i pacjentami jest midzynarodowe badanie pod nazw Confronting COPD.3. Jego celem była oceny skutków przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) w 7 krajach w Europie i Ameryce Północnej (Francja, Włochy, Hiszpania, Holandia, Wielka Brytania, USA i Kanada). Łcznie na przełomie 2000 r. i 2001 r. przeprowadzono wywiad z 3 265 pacjentami z POChP i 905 lekarzami. Celem wywiadów było zebranie informacji na temat efektów i praktyki klinicznej, wykorzystania zasobów opieki zdrowotnej oraz utraty produktywnoci4. Z przeprowadzonego badania wynika, e redni roczny koszt bezporedni POChP na 1 pacjenta waha si w krajach europejskich od 530 € we Francji do ponad 3 000 € w Hiszpanii. Utrata produktywnoci spowodowana POChP ma szczególnie silny wpływ na gospodark Francji, stanowic 67% ogólnych kosztów choroby. Innym przykładem analizy kosztów choroby jest przeprowadzone w 2002 r. w Niemczech badanie oceniajce koszty chorób reumatycznych, w tym m. in. RZS. Badanie to zostało przeprowadzone w oparciu o dane narodowego rejestru osób cierpicych na chorob reumatyczn (National Database of the German Collaborative Arthritis Centres). W rejestrze tym gromadzone s dane pacjentów, którzy podczas wizyty u reumatologa wypełnili kompleksowy kwestionariusz. Lekarze zobowizani s rejestrowa wszystkich pacjentów, za wyjtkiem tych, którzy odmówi udziału w badaniu. Kwestionariusz zawiera pytania dotyczce kosztów bezporednich i porednich ponoszonych przez pacjentów. Do składowych elementów kosztów bezporednich uwzgldnionych w ankiecie nale: koszty opłat za wizyty u lekarza (lekarz rodzinny lub inny lekarz 3 Sagmeister M., Gessnerf U., Oggierf W., Horisbergerf B., Gutzwillert F., An economic analysis of ischaemic heart disease in Switzerland, European Heart Journal, no 18/1997. 4 Dahl R, Lofdahl CG, The economic impact of COPD in North America and Europe, Respiratory Medicine 2003, Vol. 97, Suppl C.

POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ Seria: Studia i Materiały, nr 25, 2010

249

niebdcy reumatologiem oraz lekarze reumatolodzy), koszty rehabilitacji, zabiegów operacyjnych, leków. Dane dotyczce kosztów bezporednich pochodz równie od lekarzy reumatologów, którzy rejestruj m. in. koszty bada diagnostycznych (np. RTG, rezonans magnetyczny). Do kosztów porednich uwzgldnionych w badaniu nale koszty utraty produktywnoci z powodu absencji chorobowej oraz wczeniejszych emerytur5. Na podstawie przeprowadzonego badania oszacowano, e redni roczny koszt bezporedni RZS na pacjenta wynosi 4,7 tys. €, a koszt poredni 15,5 tys. €. Naley zauway , e w Polsce nie dysponujemy licznymi analizami kosztów choroby. Ich liczb znacznie ogranicza niski dostp do danych kosztowych oraz dua pracochłonno zbierania informacji na temat zuytych zasobów. Ponadto, w Polsce uwzgldnia si głównie bezporednie koszty medyczne leczenia chorób. Przykładami polskiej analizy kosztów choroby mog by badania kosztów depresji, POChP oraz cukrzycy (patrz tabela 2). W wyniku badania oceniajcego skutki depresji w Polsce oszacowano, e koszt bezporedni stanowi tylko 29% kosztów całkowitych, a koszty porednie 71% wszystkich kosztów. Na bezporedni koszt składały si koszty wizyt lekarskich, diagnostyki, hospitalizacji, farmakoterapii. Tabela 2. Analizy kosztów choroby w Polsce – przykłady Rodzaj choroby

Metoda badawcza ( ródło danych)

Depresja

obserwacja pacjentów

POChP

dane pochodzce z ankiet od 108 chorych ambulatoryjnych i 88 chorych leczonych szpitalnie

Cukrzyca

kwestionariusze dla lekarzy i pacjentów

Koszty Autorzy i rok badania bezporednie

464,7 tys. PLN

porednie

1,1 mln PLN

redni roczny koszt na pacjenta 6072 PLN

228 PLN

2430 PLN

6797 PLN

J. Rybakowski, (Akademia Medyczna w Poznaniu) A. Kiejna (Akademia Medyczna we Wrocławiu), D. Nawacka-Pawlaczyk, Ma. Kargul (Servier-Polska) 1999 r.- 2000 r. K. Jahnz-Róyk, T. Targowski, S. From (Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie) 2007 r. I. Kinalska (Akademia Medyczna w Białymstoku), M. Niewada (Akademia Medyczna w Warszawie), C. Głogowski, A. Krzyanowska, J. Gierczyski (GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A.), M. Łatek, B. Kamiski (SGH) 2002

5 Huscher D., Merkesdal S., Thiele K., Zeidler H., Schneider M., Zink A., Cost of illness in rheumatoid arthritis, ankylosing spondylitis, psoriatic arthritis and systemic lupus erythematosus in Germany, Annals of the Rheumatic Diseases, Vol. 65(9)/2006.

250

Jacek Ruszkowski, Joanna LeĞniowska Rzeczywiste, ekonomiczne koszty choroby w Polsce

ródło: Opracowanie własne na podstawie: Farmakoekonomika. Ekonomiczna ocena programów ochrony zdrowia, op. cit., s. 40; Jahnz-Róyk K., Targowski T., From S., Koszty leczenia zaostrze przewlekłej obturacyjnej choroby płuc w warunkach ambulatoryjnych i szpitalnych w 2007 roku – wyniki wieloorodkowego badania polskiego, Polski Merkuriusz Lekarski, t. XXVI/2009; Kinalska I., Niewada M., Głogowski C., Krzyanowska A., Gierczyski J., Łatek M., Kamiski M., Koszty cukrzycy typu 2 w Polsce (Badanie CODIP), Diabetologia Praktyczna, nr 1/2004. Koszty porednie depresji stanowiły straty spowodowane niezdolnoci do pracy, koszt w postaci zasiłku wypłacanego przez opiek społeczn, renty i koszty zwizane z samobójstwami6. Badanie zostało zaprojektowane jako całoroczna naturalna obserwacja i uczestniczyło w nim 166 psychiatrów. Kady psychiatra włczył do badania trzech chorych z depresj. Wybór stosowanego leczenia zaleał wyłcznie od uznania lekarza uczestniczcego w badaniu. Innym przykładem polskiej analizy kosztów jest wieloorodkowe badanie przeprowadzone w 2007 r. oceniajce koszty leczenia i zaostrze POChP. Dane do tego badania zbierane były przy uyciu kwestionariuszy i uwzgldniały informacje demograficzne, czas trwania POChP, przebieg kliniczny i sposób leczenia zaostrzenia POChP. Ostatecznie do analizy zakwalifikowano dane pochodzce z ankiet od 108 chorych ambulatoryjnych i 88 chorych leczonych szpitalnie. Obliczono koszty bezporednie i porednie w warunkach codziennej, specjalistycznej opieki lekarskiej (leczenie szpitalne i ambulatoryjne) oraz koszty porednie, mierzone utraconymi dniami pracy. Bezporedni redni koszt leczenia na pacjenta wyniósł 6 tys. PLN, a poredni – 228 PLN7. Tak wic, koszty porednie nie były wysokie. Jest to rezultatem przyjtego w badaniu załoenia, i rencici nie tworz produktu krajowego brutto. Inne interesujce badanie zostało przeprowadzone w 2002 r. i dotyczyło kosztów leczenia cukrzycy typu 2 w Polsce (CODIP, Cost of Diabetes Type 2 in Poland). Jego celem było okrelenie struktury kosztów całkowitych cukrzycy typu 2. Do zebrania danych wykorzystano dwa rodzaje kwestionariuszy. Jeden z nich opracowano specjalnie dla lekarzy (identyczny dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej i lekarzy diabetologów), a drugi – dla pacjentów. Oszacowany w badaniu redni roczny koszt bezporedni wyniósł 2,4 tys. PLN, a koszt poredni – 6,7 tys. PLN8. Naley zauway , e wikszo analiz kosztów chorób przeprowadzana jest w Polsce w oparciu o dane epidemiologiczne i kosztowe uzyskane na podstawie badania ankietowego przeprowadzanego na reprezentatywnej próbie Polaków, a nie w oparciu o dane ródłowe. Analiza kosztów choroby przedstawiona w niniejszym opracowaniu jest pierwszym tego typu badaniem w Polsce. Opiera si ona bowiem na wiarygodnych danych ródłowych.

6

Farmakoekonomika. Ekonomiczna ocena programów ochrony zdrowia, op. cit., s. 40. Jahnz-RóĪyk K., Targowski T., From S., Koszty leczenia zaostrzeĔ przewlekłej obturacyjnej choroby płuc w warunkach ambulatoryjnych i szpitalnych w 2007 roku – wyniki wielooĞrodkowego badania polskiego, Polski Merkuriusz Lekarski, t. XXVI/2009. 8 Kinalska I., Niewada M., Głogowski C., KrzyĪanowska A., GierczyĔski J., Łatek M., KamiĔski M., Koszty cukrzycy typu 2 w Polsce (Badanie CODIP), Diabetologia Praktyczna, nr 1/2004. 7

POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ Seria: Studia i Materiały, nr 25, 2010

251

4. Wyniki – koszty ekonomiczne RZS w Polsce Na całkowite koszty RZS w poszczególnych latach składaj si koszty bezporednie i porednie. Analiz tych kosztów przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3. Koszty RZS w Polsce w latach 2003-2007 (w mln PLN) Lata

Koszty 2003

2004

2005

2006

2007

Całkowite

b.d.

280,8

336,1

490,9

503,5

BezpoĞrednie ogółem, w tym:

b.d.

219,5

275,0

205,7

223,3

Koszty wiadcze zdrowotnych – bez leków

b.d.

115,6

110,2

122,8

126,5

Koszty leków

b.d.

103,8

164,8

82,9

96,8

PoĞrednie ogółem, w tym:

59,9

61,3

61,0

285,1

280,2

Koszty sfery zabezpieczenia społecznego

59,9

61,3

61,0

68,4

62,4

Utracona produktywno

b.d.

b.d.

b.d.

216,7

217,7

ródło: Opracowanie własne na podstawie danych NFZ, ZUS, IMS, GUS. Analizujc dane zawarte w powyszej tabeli, mona zauway , e w latach 2006-2007♣ nastpił wzrost kosztów całkowitych bdcych nastpstwem RZS. Stopa tego wzrostu w tym okresie wynosi 2,6%. Naley podkreli , e warto kosztów porednich, po uwzgldnieniu kosztów utraty produktywnoci przewysza warto kosztów bezporednich. Warto całkowitych kosztów bezporednich RZS wzrastała w latach 2004-2007, za wyjtkiem roku 2006. Stopa wzrostu tych kosztów w analizowanym okresie wynosi 1,7%. Badajc struktur kosztów bezporednich, mona z kolei zaobserwowa , e najwikszy ich odsetek stanowi koszty leków (patrz wykres 1). Jak wynika z analizy wykresu 1, wród kosztów bezporednich RZS zdecydowanie dominuj koszty leków i leczenia szpitalnego. Stanowi one łcznie 83% ogółu kosztów. Istotne s równie W analizie tej celowo pominiĊto lata 2003–2005, poniewaĪ za ten okres nie ma pełnych danych dotyczących kosztów poĞrednich.

♣

252

Jacek Ruszkowski, Joanna LeĞniowska Rzeczywiste, ekonomiczne koszty choroby w Polsce

koszty ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, rehabilitacji leczniczej oraz lecznictwa uzdrowiskowego (odsetek tych kosztów wynosi odpowiednio 6%, 5%, i 4%). Natomiast pozostałe koszty, (do których nale m. in. koszty leczenia stomatologicznego i psychiatrycznego) stanowi jedynie 2% ogółu kosztów bezporednich.

Wykres 1. Struktura kosztów bezporednich RZS w 2007 r. - udział % 5%

4% 2%

Leki

6% Leczenie szpitalne

43% Ambulatoryjna opieka specjalistyczna Rehabilitacja lecznicza

40%

Lecznictwo uzdrowiskowe

ródło: Opracowanie własne na podstawie danych NFZ i IMS. Ze struktury kosztów porednich wynika, e zdecydowanie dominuj tu koszty utraty produktywnoci. Ich udział w całkowitych kosztach porednich wynosił w latach 2006-2007 odpowiednio 76% i 78%. Struktur tych kosztów przedstawiono na wykresie 2.

Wykres 2. Struktura kosztów porednich RZS w 2007 r. - w % Utrata produktywno 3,5%

powodu pobierania rent

0,2%

Utrata produktywno powodu absencji chorobowej

18,6%

Renty z tytułu niezdolno do pracy 55,8%

wiadczenia rehabilitacyjne 21,9%

Renty socjalne

ródło: Opracowanie własne na podstawie danych ZUS.

POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ Seria: Studia i Materiały, nr 25, 2010

253

Jak wynika z analizy wykresu 2, wród porednich kosztów RZS dominuj koszty utraty produktywnoci oraz koszty rent z tytułu niezdolnoci do pracy. Warto kosztów porednich zwizanych z utrat produktywnoci wynosiła w 2006 r. ponad 216 mln PLN, a w 2007 r. wzrosła o 1 mln PLN. Natomiast warto kosztów porednich ponoszonych w sferze zabezpieczenia społecznego wzrosła w tym samym okresie o ponad 2 mln PLN (z 59,9 mln PLN w 2006 r. do 62,4 mln PLN w oku 2007). Wród kosztów porednich ponoszonych w sferze zabezpieczenia społecznego dominuj koszty rent przyznanych z tytułu niezdolnoci do pracy. Ich udział w strukturze tych kosztów porednich wynosił w 2007 r. 83%. Naley jednak zauway , e w 2007 r. nastpił widoczny spadek wartoci tych kosztów (o 7% w stosunku do roku 2003). Jednoczenie mona zaobserwowa bardzo duy wzrost kosztów wiadcze rehabilitacyjnych (o 144%). Jak ju zostało powiedziane wczeniej, w strukturze całkowitych kosztów RZS dominuj koszty porednie. Ich udział w kosztach całkowitych wynosił 58% w 2006 r. i 56 % w roku 2007 (patrz wykres 3).

Wykres 3. Struktura kosztów RZS w latach 2006-2007 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

58%

56% 44%

42%

koszty bezporednie koszty porednie 2006

2007 Lata

ródło: Opracowanie własne na podstawie danych ZUS. Struktura bezporednich i porednich kosztów RZS w 2007 r. została przedstawiona na wykresie 4. Jak wynika z tego wykresu, najwikszy udział wród całkowitych kosztów RZS maj koszty utraty produktywnoci z powodu pobierania rent, koszty leków, koszty leczenia szpitalnego oraz koszty utraty produktywnoci z powodu absencji chorobowej, które łcznie stanowi 80,1% ogółu kosztów. Wród kosztów bezporednich dominuj koszty leków i leczenia szpitalnego, a wród kosztów porednich – koszty utraty produktywnoci i koszty rent z tytułu niezdolnoci do pracy.

254

Jacek Ruszkowski, Joanna LeĞniowska Rzeczywiste, ekonomiczne koszty choroby w Polsce

Wykres 4. Struktura całkowitych kosztów RZS w 2007 r. udział % utrata produktywnoci z powodu pobierania rent

1,8%

2,7%

1,9% 2,2%

leki

0,7% 0,1%

10,3%

leczenie szpitalne

31,0%

utrata produktywnoci z powodu absencji chorobowej renty z tytułu niezdolnoci do pracy

12,2%

ambulatoryjna opieka specjalistyczna rehabilitacja lecznicza wiadczenia rehabilitacyjne lecznictwo uzdrowiskowe

17,7%

19,2% pozostałe koszty bezporednie pozostałe koszty porednie

ródło: Opracowanie własne na podstawie danych ZUS. 5. Wnioski Przeprowadzone badanie było pierwszym tego typu przedsiwziciem w Polsce. Wyniki analizy ukazuj, jak powane obcienie ekonomiczne stanowi skutki zachorowania na RZS, generujc nie tylko wysokie koszty dla systemu ochrony zdrowia, ale take znaczco obniajc produktywno populacji. Podkrelmy, e wyniki te naley uzna za niedoszacowane z uwagi na brak niektórych danych na temat zaopatrzenia rentowego. Ponadto rezultaty przeprowadzonego badania wskazuj, e rzeczywiste obcienie gospodarki kosztami chorób s zdecydowanie wysze od danych publikowanych oficjalnie. Niewiele osób zdaje sobie spraw z tego, e koszty porednie chorób mog by porównywalne lub znaczco wysze od kosztów rozpoznania i leczenia choroby. Dlatego te, w ocenie i rozpowszechnianiu krajowych wydatków na zdrowie naley zdecydowanie dy do uwzgldniania rzeczywistych kosztów chorób i niesprawnoci. Jest to wane z punktu widzenia stanowienia i prowadzenia skutecznej, opartej na dowodach polityki zdrowotnej, poprawy alokacyjnej efektywnoci nakładów na zdrowie oraz uwiarygodnienia porówna midzynarodowych.

POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ Seria: Studia i Materiały, nr 25, 2010

255

Bibliografia 1. 2. 3.

4.

5.

6. 7.

Dahl R, Lofdahl CG, The economic impact of COPD in North America and Europe, Respiratory Medicine 2003, Vol. 97, Suppl. C. Farmakoekonomika. Ekonomiczna ocena programów ochrony zdrowia, pod red. M. Czecha, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2004. Huscher D., Merkesdal S., Thiele K., Zeidler H., Schneider M., Zink A., Cost of illness in rheumatoid arthritis, ankylosing spondylitis, psoriatic arthritis and systemic lupus erythematosus in Germany, Annals of the Rheumatic Diseases, Vol. 65(9)/2006. Jahnz-Róyk K., Targowski T., From S., Koszty leczenia zaostrze przewlekłej obturacyjnej choroby płuc w warunkach ambulatoryjnych i szpitalnych w 2007 roku – wyniki wieloorodkowego badania polskiego, Polski Merkuriusz Lekarski, t. XXVI/2009. Kinalska I., Niewada M., Głogowski C., Krzyanowska A., Gierczyski J., Łatek M., Kamiski M., Koszty cukrzycy typu 2 w Polsce (Badanie CODIP), Diabetologia Praktyczna, nr 1/2004. Łupiski P., Farmakoekonomika w chorobach nowotworowych, Współczesna Onkologia, nr 5/1996. Sagmeister M., Gessnerf U., Oggierf W., Horisbergerf B., Gutzwillert F., An economic analysis of ischaemic heart disease in Switzerland, European Heart Journal, no 18/1997. APPLYING OF MONITORING DATA FOR COMMUNAL WATER NETWORK MANAGEMENT Summary OBJECTIVES: The article presents a study on economic cost of diseases in Poland based on data and information acquired from such sources as the public payers (central budget and the National Health Fund), social security institutions and employers. As particular aim the evaluation of real economic burden of rheumatoid arthritis (RA) in Poland in the years 2003-2007 was envisaged. METHODS: The research was carried out through analyzing the RA-related direct and indirect cost in Poland. The study was based upon the data coming from such sources as the Social Insurance Institution (SII), the National Health Fund (NHF) and employers (data collected and released by SII), In order to estimate the direct economic cost of RA, including full spending for medicines, the cost of hospital care and ambulatory specialty services, data of the public payer – the NHF, were processed.. Indirect cost has mainly been estimated through assessing spending covered by the social security system (SII), such as: cost of disability pensions, the rehabilitation benefits and the social pensions. Within indirect cost assessment the estimates of RA-related productivity loss has also been included. The calculation was based on the number of working days lost due to RA-related reasons and the figures on GDP in the respective time period. RESULTS: The estimated total economic cost of RA in Poland (for the year 2007) amounts at PLN 503.5 million. The total RA-related cost is dominated by the indirect cost with share amounted to 58% in 2006 and 56% in 2007. Considering

256

Jacek Ruszkowski, Joanna LeĞniowska Rzeczywiste, ekonomiczne koszty choroby w Polsce

particular items of direct RA-related cost, the largest share among them constitutes the cost of medicines (43%). In total indirect cost the largest share takes productivity loss (76% in 2006 and 78% in 2007). In order to relate our results to those obtained at other centres, the internationally applied methods of evaluation of economic cost of disease were discussed. CONCLUSIONS: The research has revealed a remarkably high economic burden of rheumatoid arthritis in Poland. It should however be noticed that economic cost of RA as assessed in the study could even be underestimated due to incomplete data on the cost pension benefits paid by the Social Insurance Institution. Keywords: disease cost, direct cost, indirect cost, real cost of disease, economic burden, rheumatoid arthritis

Jacek Ruszkowski Joanna Leniowska Akademia Leona Ko miskiego e-mail: [email protected] [email protected]