POMNIK HISTORII

KONCEPCJA ILUMINACJI | WARSZAWA

POMNIK HISTORII KONCEPCJA ILUMINACJI WARSZAWA 2009

1

POMNIK HISTORII

KONCEPCJA ILUMINACJI | WARSZAWA

Notatka prasowa STUDIO DL 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Wstęp Przedmiot opracowania Cele planistyczne Przebieg projektu Koncepcja iluminacji Definicja kodu DNA Zastosowanie reguł DNA na przykładzie panoramy miasta Podsumowanie

2

POMNIK HISTORII

KONCEPCJA ILUMINACJI | WARSZAWA

1. Wstęp W ramach zlecenia i umowy miedzy Wydziałem Estetyki Przestrzeni Publicznej BaiPP miasta Stołecznego Warszawy a firmą Studio DL - Creative Light Design, został w 2009 roku opracowany program koncepcji iluminacji części Pomnika Historii Warszawy. Studio DL istnieje od 1996 roku, obecnie posiada siedziby w Warszawie i Hildesheim (Niemcy). Jest to firma zajmująca się między innymi planowaniem i konstruowaniem masterplanów oświetleniowych dla miast - na terenie całej Europy. Autorstwa grupy projektowej Studio DL są miedzy innymi masterplany miast, lub ich fragmentów, takich jak: Kilonia (Niemcy), Roermond (Holandia), Deventer (Holandia), Amsterdam (Holandia), Getynga (Niemcy), Frankfurt nad Menem (Niemcy), oraz wiele innych. Najnowsze to: masterplan Pomnika Historii Warszawy oraz koncepcja masterplanu oświetlenia dla miasta Łodzi. 2. Przedmiot opracowania Przedmiotem opracowania programu koncepcji iluminacji była północna część Pomnika Historii Warszawy w którego skład wchodziły obszary Cytadeli, Starego i Nowego Miasta, tereny zielone Skarpy Warszawskiej, jak równieŜ Bulwary Wiślane (Rys. 1, obszar planowania).

„Za Pomnik Historii uznano - zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - Historyczny Zespól Miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem. W skład tego zespołu wchodzą, obok historycznego centrum Warszawy, zróŜnicowane załoŜenia i układy urbanistyczne oraz zespoły zabudowy, w tym wpisane do rejestru zabytków budowle tworzące zabytkowy układ przestrzenny z historyczną sylwetą miasta na Skarpie Warszawskiej oraz tereny ją otaczające”. Rys. 1 1 2 3 4 5

Obszar Cytadeli Obszar Nowego Miasta Obszar Starego Miasta Okolice Starego Miasta Tereny zielone

3. Cele planistyczne Historyczna siatka ulic, placów i dróg wyjazdowych z miasta stanowi najbardziej czytelną identyfikację struktury urbanistycznej Warszawy. Poprzez koncepcje iluminacji elementy te mają uzyskać nowy, zrewitalizowany nocny wizerunek. Skarpa Warszawska wraz ze znajdującymi się na niej zabudowaniami, jako część reprezentacyjna i waŜny element sylwety miasta, otrzymają nową interpretację świetlną.

3

POMNIK HISTORII

KONCEPCJA ILUMINACJI | WARSZAWA

Pierwszorzędnymi celami w tworzeniu koncepcji iluminacji wyŜej wymienionego obszaru są: • • • • • •

Wprowadzenie ładu świetlnego w obszarze planowania Podkreślenie charakteru reprezentacyjnego obszaru Ukazanie hierarchii iluminowanych obiektów Harmonizowanie oświetlenia obiektów współczesnych z obiektami i zespołami historycznymi Wypracowanie światłem architektonicznym trójwymiarowości miasta Rekomendacje dla współistnienia oświetlenia obiektów i oświetlenia ulicznego

4. Przebieg projektu Aby odkryć potencjały i deficyty stolicy, została przeprowadzona szczegółowa analiza stanu wyjściowego. W oparciu o 10 autorskich zasad STUDIO DL dotyczących tworzenia masterplanów oświetleniowych miast, w pierwszej kolejności wykonano rozwarstwienie przestrzenne obszaru planowania 2D oraz 3D, dokumentację fotograficzną dzienną i nocną, oraz analizę struktury architektonicznej waŜnych obiektów. Analiza, zarówno stanu wyjściowego oświetlenia jak i podziału strukturalno-przestrzennego fragmentu Pomnika Historii, pomogła zdefiniować obszary, przestrzenie i obiekty, w których odkryto pilną potrzebę działania. W tej fazie projektu została wykonana równieŜ hierarchizacja waŜnych obiektów stanowiąca istotną część tego opracowania. 5. Koncepcja iluminacji Z dwóch przedstawionych w siedzibie Naczelnika Wydziału Estetyki i Przestrzeni Publicznej koncepcji iluminacji Pomnika Historii, wybrano koncepcję pod tytułem „Warszawa światłem malowana”. Koncepcja ta czerpie swoją inspirację z potencjałów ukrytych w strukturze urbanistycznej miasta. Punktem wyjściowym do tworzenia koncepcji iluminacji Pomnika Historii było postawienie następującej tezy: „KaŜde skupisko miejskie posiada w sobie zakodowane „DNA świetlne”, które wydobyte w umiejętny sposób, tworzy naturalny, uporządkowany i estetyczny wizerunek nocny aglomeracji (NORBERT WASSERFURTH)”. Warszawa to nie tylko Starówka oraz Pomnik Historii. Aby odtworzyć kompletny świetlny wzór DNA dla jednej części miasta, naleŜało uwzględnić równieŜ sąsiadujące z nią obszary. Umieszczony poniŜej szkic przedstawia schematyczny podział miasta na część nowoczesną, historyczną i mieszkalną (Rys. 2.).

Rys. 2

Szkic ten uwidacznia potrzebę globalnego potraktowania tematu iluminacji Pomnika Historii, który jest częścią składową całości. Aby zagwarantować unikatowość i

4

POMNIK HISTORII

KONCEPCJA ILUMINACJI | WARSZAWA

jednocześnie podkreślić jego znaczenie, nowa koncepcja iluminacji wprowadza dla kaŜdego obszaru miasta: kod świetlny. Starówka, jako kolebka tradycji, regionalności i identyfikacji kulturowej, jest przepełniona informacjami „genetycznymi”. Inspiracją do koncepcji iluminacji było wydobycie tych informacji i przetworzenie ich na potrzebę tego opracowania (Rys.3).

Rys. 3

Za pomocą asocjatywnej metody analizy, szukającej ukrytych przekazów w strukturze miasta, wyodrębniono zilustrowany poniŜej, kod temperatury barwowej światła dla poszczególnych obszarów planowania (Rys. 4.).

Rys. 4

Starówka wraz z Zamkiem Królewskim traktowane są jako serce miasta, kojarzy nam się z bijącym od niej ciepłem, ciepłem ogniska domowego, pulsem Ŝycia i wydarzeń, pierwszym adresem dla turystów i mieszkańców stolicy. Koncepcja iluminacji tłumaczy te asocjacje na język barwy światła i nadaje jej ciepły kolor w przedziale między 2300K a

5

POMNIK HISTORII

KONCEPCJA ILUMINACJI | WARSZAWA

3300K (Kelwinów). NajwaŜniejszą dominantą Skarpy Warszawskiej emanującą doniosłością, władzą, wywyŜszeniem, ale równieŜ bezpieczeństwem, bogactwem i siłą, jest zabudowa zamkowa. Jej znaczenie dla miasta zarówno historyczne jak i estetyczne (panorama miasta) zostanie podkreślone poprzez ciepłą iluminację fasad w przedziale od 3300 K, przy czym wyłonienie charakterystycznych zarysów dachów starówki, zgodnie z regułą temperatury barwowej oraz reguły jasności i wysokości, przedstawionej obszerniej w pisemnym sprawozdaniu „Koncepcja Iluminacji Pomnika Historii”, odbędzie się w przedziale do 5500K. Koncepcja iluminacji interpretuje, waŜny dla identyfikacji Warszawy, zielony obszar Skarpy Warszawskiej jako strefę wypoczynku, rekreacji oraz klin między zwartą, gęstą zabudowa części miasta, a przyroda Nadwiśla. AranŜacja świetlna koncentruje się tutaj na subtelnym wydobyciu naturalnej kolorystyki zieleni, stworzeniu bezpiecznej atmosfery i pozytywnym skomponowaniu obrazu „cichej” przyrody z „głośną” zabudową Starówki. Dlatego teŜ została tu przewidziana temperatura barwowa światła 4000K. Wisłostrada, stanowiąca wyraźną granicę między wzniesieniem skarpy a przyszłymi Bulwarami Wiślanymi, jest funkcjonalną przestrzenią komunikacyjną. ChociaŜ opracowanie to nie zajmuje się analizowaniem i wydawaniem zaleceń związanych z oświetleniem ulicznym, waŜne jest, aby uŜyta tu barwa światła komponowała się ze znajdująca za nią sylwetą i nie konkurowała z jej luminancją. Wartości oświetlenia jezdni na WybrzeŜu Gdańskim (masterplan oświetlenia ulic w Warszawie) powinny być skoordynowane z zaleceniami i regułami Koncepcji Iluminacji Pomnika Historii. Rekomendacją wynikającą z niej byłaby temperatura barwowa około 4000K. Bulwary wiślane, przebiegające w bezpośrednim sąsiedztwie Wisły, są interpretowane w koncepcji: jako obszar chłodnego światła (5000 K - 8000K), urozmaiconego silnymi, niebieskimi akcentami, słuŜącymi jako symbol odpowiednika zimnej bryzy - asocjacji związanej z wodą, Ŝywiołem. Silne akcenty są nieodzownym elementem w tworzeniu harmonijnego wizerunku nocnego miasta. Ich równomierne rozmieszczenie w obrazie panoramy przekłada się do wytworzenia rytmiki świetlnej. Ta, z kolei, jest waŜnym elementem składowym udanej aranŜacji świetlnej. Przestrzenie światła Wyodrębnione w analizie granice dystryktów, stały się przewodnią częścią składową koncepcji iluminacji. Na powstały podział obszaru Starego Miasta, Nowego Miasta, okolic Starego Miasta, Cytadeli oraz Bulwarów Wiślanych, przeplecionych terenami zielonymi, nowa koncepcja nakłada odpowiedniki świetlne – Przestrzenie Światła. Koncepcja rozgranicza starsze historycznie obszary - od młodszych, nadając im róŜniące się od siebie temperatury barwowe światła. Im starszy obszar tym cieplejsza barwa oświetlenia. Przestrzenie te gwarantują przejrzystość i rozpoznawalność pojedynczych obszarów miasta. Fasady kamienic znajdujących się przy ulicach nie muszą być bardzo mocno iluminowane. Wystarczy delikatne rozjaśnienie tzw. welonem świetlnym (więcej niŜ ciemność, lecz mniej niŜ iluminacja). Welon nie musi równomiernie iluminować fasad, ale moŜe posiadać róŜne „kształty”, tak, aby obserwator przemieszczał się pomiędzy mrokiem / półmrokiem i światłem. Najlepiej pojęcie „welonu świetlnego” definiują następujące słowa: „Jak w poświacie księŜyca rozchodzą się smugi światła na fasadach, harmonijne odbicie łuny, bez narzucania się... To dyskretne źródło światła pokazuje to, co jest waŜne w wizerunku miasta, jego twarz – architekturę, podkreśla jego piękno, zapewnia uczucie bezpieczeństwa. Nie rości sobie prawa perfekcyjnej iluminacji, jego celem jest zniuansowane zaakcentowanie istniejącej zabudowy i podkreślenie jej sylwety na tle nocnego Warszawskiego nieba...” (NORBERT WASSERFURTH). WaŜnym uzupełnieniem koncepcji iluminacji jest podkreślenie światłem charakterystycznych dla pejzaŜu Starówki: dachów kamienic. Sylweta miasta widoczna od strony Wisły, jako jeden z najpiękniejszych widoków starej Warszawy, dobro kultury UNESCO, historycznie waŜne miejsce i zespół architektoniczny godny ochrony kultury światowej, wymaga ostroŜnej, ale konsekwentnej inscenizacji świetlnej.

6

POMNIK HISTORII

KONCEPCJA ILUMINACJI | WARSZAWA

Wyodrębnienie historycznej sylwety miasta nocą – na tle nowoczesnej, w szybkim tempie rozwijającej się metropolii, jest jednym z elementów priorytetowych koncepcji iluminacji Pomnika Historii. Iluminacja dachów oraz zabytkowej sylwety Starówki, ma na celu wyłonienie ich znaczenia z „ciemności nieistnienia” i zapobiegnięciu zagroŜenia odebrania tytułu dobra kultury UNESCO. Tereny zielone | Skarpa Wiślana Skarpa Wiślana, ze względu na swoje walory krajobrazowe, jest popularnym miejscem w Warszawie. Obszary połoŜone wzdłuŜ skarpy zajęte są w większości przez liczne tereny zielone, których iluminacja wymaga szczególnej uwagi. Dotyczy to zarówno kosztów eksploatacji jak i podstawowych wymagań ochrony środowiska, a w szczególności fauny. Jako miejsce wypoczynku i rekreacji, ale przede wszystkim jako oaza natury w aglomeracji miejskiej, powinna być ona zainscenizowana w sposób delikatny i „organiczny” (NORBERT WASSERFURTH). Subtelne oŜywienie tych miejsc i przyciągniecie spacerowiczów z minimalną ingerencją w sferę przyrody, jest jednym z głównych załoŜeń koncepcji oświetlenia terenów zielonych, opierającym się na Organicznym Design STUDIO DL. Podstawową charakterystyką tej koncepcji jest dopasowanie formy i funkcji światła do przyrody i jej uŜytkownika – Za pomocą wysokowydajnego człowieka (NORBERT WASSERFURTH, JOHANNA HERMANN). systemu oświetlenia pośredniego (oświetlenia odbitego) dróg i ścieŜek, który poprzez rozłoŜenie punktów świetlnych nie olśniewa obserwatora, uzaleŜnia się atmosferę i intensywność światła od obecności spacerowiczów na danym obszarze. Ta instalacja oświetleniowa reaguje na obecność człowieka i zwiększa swoją intensywność tylko w tych obszarach, w których znajdują się spacerowicze. Pozostałe tereny powinny zostać tylko nieznacznie rozjaśnione. Obraz terenów zielonych zdefiniowany jest nocą poprzez inscenizację przyrody. Scenariusz iluminacji zieleni: W momencie kiedy park jest mało uczęszczany, wszystkie punkty świetlne zostaną ściemnione do 20% ich mocy, za wyjątkiem iluminacji pojedynczych wybranych roślin umoŜliwiających wizualna komunikacje i orientacje. Kiedy na terenie skweru, parku, pojawiają się osoby, obszar ten rozjaśni się automatycznie. Światło „płynie” wraz ze spacerowiczem. „Fala świetlna” wzrasta i opada wraz z obecnością człowieka niewyczuwalnie dla oka. W momencie kiedy znajdzie się na terenie Parku większa liczba spacerowiczów, „fala świetlna" mogłaby wpłynąć negatywnie na ich percepcję. Aby zapobiec takiej sytuacji, cala instalacja automatycznie przechodzi, na ustalony wcześniej, optymalny poziom natęŜenia. Podczas festynów, imprez kulturalnych funkcja ściemniania i rozjaśniania zostanie wyłączona. Instalacja będzie wówczas przełączona na 100% swojej mocy. Drugą bardzo waŜną funkcją organicznej instalacji świetlnej jest jej dynamika związana z porami roku. Specjalne stworzone do tego celu oprawy doziemne ze źródłami LED, zaakcentują wybraną roślinność i zareagują intensywnością światła i jego barwą na zmiany ich ulistnienia, czyli pór roku. Zimą będą przewaŜać chłodne barwy światła akcentującego, latem natomiast akcenty cieple. MoŜliwe jest równieŜ połączenie spektaklu światła z muzyką, np. klasyczną. Wszystkie oprawy tej organicznej instalacji oświetleniowej bazują na technologii LED, która naleŜy obecnie do jednej z najbardziej ekonomicznych, ekologicznych i łatwych w konserwacji instalacji świetlnych. Wprowadzenie sterowania redukuje koszty eksploatacji oraz zanieczyszczenia światłem o 50 do 70%. Jest to bardzo waŜny aspekt przyczyniający się aktywnie do ochrony środowiska i zmniejszenia emisji dwutlenku węgla. Place - Media | Projekcje Warszawa jest miastem nowoczesnym, tętniącym Ŝyciem. Klasyczne środki wyrazu w kompleksowej iluminacji Pomnika Historii nie oddają charakteru miasta i jego ambicji.

7

POMNIK HISTORII

KONCEPCJA ILUMINACJI | WARSZAWA

Starówka jest historycznym centrum miasta i jego wizytówką, wyposaŜoną w bogaty kalendarz imprez kulturalnych. Przyciąga nie tylko turystów zainteresowanych historią miasta, ale takŜe mieszkańców i przyjezdnych zainteresowanych zjawiskami sztuki i rozrywki. Te elementy sprawiają, iŜ obszar ten wymaga uŜycia innych środków przekazu jak klasyczne iluminacje. Analiza przestrzenna Starówki ujawniła oś, na której znajdują się trzy najwaŜniejsze place warszawskie łączące historyczne miejsca z Nadwiślem. Jako uzupełnienie koncepcji iluminacji, STUDIO DL przewiduje w tej osi moŜliwość zastosowania nowoczesnego przekazu multimedialnego (Rys. 5).

Rys. 5

6.

Definicja kodu DNA

Aby wybrany koncept był czytelny i moŜliwy w zastosowaniu, został on zapisany w formie „W-wa DNA” - Księgi Reguł Iluminacyjnych. Z zapisów tego kodu wynikają zalecenia dla stworzenia koncepcji iluminacji obiektów, hierarchii światła oraz opraw oświetlenia ulicznego. Ta „mała konstytucja” powinna uzyskać wysoki stopień w randze ustaleń planistycznych. W momencie wprowadzenia ich w Ŝycie, będzie ona kształtowała nowy, czytelny, uporządkowany i konsekwentny wizerunek nocny sylwety miasta oraz Pomnika Historii. Wprowadzanie tych reguł w Ŝycie będzie aktywnie zapobiegać tzw. „wojnie świateł”. Reguły Iluminacji określają m.in. wartości luminancji i natęŜenia oświetlenia poprzez przedziały dozwolonych wartości – pozostawiając pewne pole dla wolności artystycznej, cech indywidualnych obiektu itp. W ramach tego opracowania powstało 7 reguł iluminacyjnych: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Reguła Reguła Reguła Reguła Reguła Reguła Reguła

kontrastu względnego jasności bezwzględnej (luminancja średnia) jasności/wysokości temperatury barwowej przestrzeni świetlnych hierarchii świetlnej obiektów historycznych hierarchii świetlnej obiektów znajdujących się przy placach

8

POMNIK HISTORII

KONCEPCJA ILUMINACJI | WARSZAWA

Regułami tymi powinni posługiwać się projektanci znający biegle zagadnienia techniki świetlnej, szczególnie iluminacji oraz architektury. Wszelkie projekty iluminacyjne powinny być konsultowane z Wydziałem Estetyki Przestrzeni Publicznej Warszawy oraz konserwatorem zabytków. 7.

Zastosowanie Reguł DNA na przykładzie panoramy miasta

Panorama Skarpy Wiślanej stanowi jeden z najpiękniejszych widoków Warszawy. WaŜne jest aby widok ten, równieŜ po zmroku, uatrakcyjniał stolicę. Dlatego ustalenie wymaganych parametrów iluminacji dla obiektów widocznych od strony Wisły jest punktem wyjścia do zaprojektowania oświetlenia Pomnika Historii Warszawy. Spójność, czytelność, plastykę, konsekwencję w oświetleniu gwarantuje dostosowanie iluminacji do powstałych Reguł Iluminacji. W oparciu o nie zostały wyznaczone ogólne, wymagane wartości luminancji (jasności) i temperatury barowej (Tb) światła białego dla budynków widocznych od strony Wisły. Na ich podstawie, z uŜyciem Księgi Reguł Iluminacji, moŜna wyznaczyć parametry iluminacji dla dowolnych obiektów Pomnika Historii. Podane wartości podlegają tolerancji ludzkiego oka. Przykładowo podane temperatury są precyzyjnie osiągalne przy zastosowaniu np. technologii ledowej, w przypadku uŜycia np. lamp metalohalogenkowych naleŜy zastosować dostępne źródła o Tb najbardziej zbliŜonej do wymaganych. PoniŜsza ilustracja (Rys. 6) pokazuje zastosowanie reguł DNA koncepcji „Warszawa światłem malowana” na sylwecie miasta wg. Księgi Reguł Iluminacji.

Rys. 6

8.

Podsumowanie

Masterplan iluminacji Pomnika Historii Warszawy przyczyni się do: 1. Uwidocznienia i zachowania sylwety Starówki od strony Wisły jako symbolu kulturalnego i historycznego rdzenia miasta Warszawy chronionego UNESCO. Panorama Pomnika Historii została wyskalowana zgodnie z załoŜeniami masterplanu w celu wyeksponowania światłem architektonicznej trójwymiarowości miasta i wyodrębnienia tego obszaru na tle burzliwie rozwijającego się miasta. 2. Wprowadzenia ładu świetlnego tego obszaru zgodnie z jego charakterem oraz wymaganiami standardów ekologicznych, środowiskowych i ekonomicznych. Ładu, który ma zapobiec wojnie świateł, pozwoli na długofalowy i uporządkowany rozwój tego terenu oraz pozostawi niezbędny margines do działań artystycznych i kulturowych. 3. Stworzenia podstawy dla jednolitego systemu oświetleniowego (rodzina opraw oświetleniowych) umoŜliwiającego realizację przestrzeni światła we wszystkich obszarach historycznej części Starówki (Pomnika Historii). Na podstawie załoŜeń tego opracowania moŜliwe i konieczne jest stworzenie masterplanu oświetlenia ulicznego. Synteza tych masterplanów oraz integracja systemu „welon światła” w koncepcję latarni ulicznych zabezpieczy prawidłowy długofalowy rozwój przestrzeni świetlnej Pomnika Historii. (Opracowanie spójnego systemu oświetleniowego - latarnie, maszty, wysięgniki, źródła światła - do realizacji koncepcji oświetlenia wg. masterplanu iluminacji (welon światła) oraz sposobu oświetlenia dachów Starówki). 4. Podkreślenia charakteru reprezentacyjnego obszaru historycznego zespołu miasta. 5. Rozdzielenie w nocnej panoramie miasta oświetlenia obiektów współczesnych od oświetlonych obiektów i obszarów historycznych ( DNA Warszawy - szkic koncepcji).

9

POMNIK HISTORII

Autorzy:

KONCEPCJA ILUMINACJI | WARSZAWA

Dipl.-Ing. Norbert Wasserfurth, Dipl.-Ing. Olga Westermann, mgr inŜ. Marcin Ciupak, mgr inŜ. Tomasz Adamski.

Dynamisches Licht / Studio DL CREATIVE LIGHT DESIGN

Sedanstrasse 42 D 31134 Hildesheim Tel: +49 5121 102 69 60 Fax: +49 5121 102 69 65

www.dynamischeslicht.de

Hanki Czaki 2/63 PL 01-588 Warszawa Tel: +48 22 620 96 74 Fax: +48 22 833 24 41

www.studiodl.com

10