Zeszyty Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Naukowe Finanse

875 Kraków 2011

Piotr P. Małecki

Katedra Polityki Przemysłowej i Ekologicznej

Podatki ekologiczne w Polsce w latach 2002–2008 1. Wprowadzenie W literaturze naukowej z zakresu ekonomii środowiska, jak i w opracowaniach instytucji międzynarodowych występują rozbieżności w definiowaniu „podatku ekologicznego”. W Polsce, w przeciwieństwie do większości wyżej rozwiniętych gospodarczo państw, występuje niewiele podatków, które można uznać za ekologiczne. Jest to głównie efektem przyjętego modelu finansowania ochrony środowiska, który opiera się przede wszystkim na znacznej liczbie opłat ekologicznych przeznaczonych z założenia na wspieranie działań ochronnych, głównie o charakterze inwestycyjnym. Nie obowiązuje także w Polsce żadne obciążenie finansowe w postaci podatku, które w swojej nazwie zawierałoby określenie „ekologiczny”, pomimo podejmowania w ostatnich kilku latach próby jego wprowadzenia. W 2006 r. przygotowano niezrealizowany później projekt ustawy o podatku ekologicznym od samochodów, który miał zastąpić akcyzę na samochody osobowe, a w 2009 r. podjęto kolejną nieudaną próbę wprowadzenia tego podatku w nieco zmodyfikowanej postaci. Podstawowym założeniem proponowanych rozwiązań było powiązanie wielkości obciążenia podatkowego ze stopniem negatywnego oddziaływania na środowisko przedmiotu opodatkowania. Wyodrębnienie w polskim systemie fiskalnych podatków, które można uznać za ekologiczne, i kształtowanie się ich wielkości w ostatnich latach stanowi ciekawy problem badawczy.

80

Piotr P. Małecki

2. Istota podatków ekologicznych Podatki ekologiczne, tak jak inne podatki, są daninami publicznymi, a więc takimi świadczeniami na rzecz państwa, za którymi nie występują świadczenia zwrotne. Jednocześnie muszą mieć one związek ze środowiskiem naturalnym w postaci pozytywnego oddziaływania na jego stan. Pełnią zatem w większym stopniu niż pozostałe podatki funkcję bodźcową, stymulując podatników do proekologicznych zachowań. Należy podkreślić, że środki pochodzące z podatków ekologicznych przekazywane są do budżetu centralnego (bądź lokalnego), a ich przeznaczenie może nie mieć żadnego związku z ochroną środowiska. Występuje znaczne zróżnicowanie w opisywaniu i definiowaniu podatków ekologicznych w literaturze. Na przykład T. Żylicz [1995, s. 115] uważa za podatek ekologiczny „taki podatek, który miałby sprzyjać szeroko rozumianej ochronie środowiska”. Według Eurostatu [Environmental taxes… 2001, s. 9] podatkiem ekologicznym jest „takie świadczenie pieniężne, którego podstawą jest jednostka naturalna (bądź jej odpowiednik) pewnego zjawiska lub działania, które wywiera udowodniony i szczególnie negatywny wpływ na środowisko”. Uznaje się przy tym, że wszystkie podatki od energii i środków transportu zawierają się w powyższej definicji, z wyjątkiem podatku VAT ze względu na jego specyficzny charakter. Z kolei OECD [Les taxes liées… 2001, s. 116] określa mianem podatku ekologicznego „obowiązkową, bezzwrotną płatność na rzecz państwa, która nakładana jest na przedmiot opodatkowania, przy czym ten przedmiot opodatkowania powinien mieć szczególnie istotny wpływ na środowiska naturalne”. Europejska Agencja Środowiska (EEA) [Market-based instruments… 2005, s. 41] za podatek ekologiczny uznaje „taki podatek, dla którego podstawą opodatkowania jest fizyczna jednostka czegoś, co ma udowodniony, określony, negatywny wpływ na środowisko”. Na podstawie analizy zaprezentowanych definicji można sformułować następujące określenie podatku ekologicznego, a mianowicie, jest to obciążenie finansowe, kierowane na ogół do budżetu centralnego, nakładane przez władze publiczne, bez kontrświadczenia, na gospodarstwa domowe i podmioty gospodarcze, przy czym przedmiotem opodatkowania jest zjawisko (np. składowanie odpadów na powierzchni ziemi, korzystanie z zasobów naturalnych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą) lub rzecz (np. wyroby z plastiku jednorazowego użytku) oddziałujące w sposób negatywny na środowisko naturalne. Nie ma przy tym znaczenia, jaka była intencja jego wprowadzenia. Dodatkowym problemem przy opisywaniu istoty podatków ekologicznych jest brak wyrazistej różnicy pomiędzy nimi a opłatami ekologicznymi1, w przeciwień  W literaturze występuje wiele wspólnych definicji podatków i opłat ekologicznych (np. [Famielec 2000, s. 69] oraz [Podstawy ekonomii środowiska… 2002, s. 299]). 1

Podatki ekologiczne w Polsce…

81

stwie do innych podatków i opłat, gdzie występuje bezpośrednie kontrświadczenie ze strony władz publicznych w zamian za nałożone na podatnika obciążenie finansowe – w przypadku opłaty, i brak takiego kontrświadczenia – w przypadku podatku. Dla rozróżnienia obu kategorii istotne jest jednoznaczne stwierdzenie, czy występuje wspomniane kontrświadczenie, przy czym ważny jest też stopień jego ekwiwalentności. Można przyjąć, że w przypadku, gdy wartość świadczenia wzajemnego jest niewspółmiernie mała do wysokości obciążenia, to takie obciążenie jest podatkiem ekologicznym, a gdy jest zbliżona lub równa wniesionej wpłacie – opłatą ekologiczną. W odniesieniu do obciążeń ekologicznych ustalenie właściwej relacji pomiędzy ich wysokością a wartością kontrświadczenia nie jest łatwe (a niekiedy nawet niemożliwe), gdyż w grę wchodzi udostępnienie niemających zasadniczo ceny rynkowej zasobów (dóbr i usług) środowiskowych.

3. Identyfikacja i przegląd podatków ekologicznych w Polsce Zgodnie z zaproponowaną definicją, za podatek ekologiczny uważa się każdy taki podatek, dla którego przedmiotem opodatkowania jest zjawisko lub rzecz oddziałujące w sposób negatywny na środowisko naturalne. W świetle tego sformułowania zidentyfikowano cztery obowiązujące w Polsce obciążenia fiskalne o charakterze ekologicznym, które mają w swej nazwie słowo „podatek”. Są to: ––akcyza (podatek akcyzowy) na wyszczególnione (szkodliwie dla środowiska) dobra konsumpcyjne, ––podatek od środków transportowych, ––podatek leśny, ––podatek rolny. Trzy ostatnie z wymienionych zalicza się do grupy podatków lokalnych. Oznacza to, że dochody z ich tytułu przekazywane są do dyspozycji władz samorządowych. W tym przypadku są to gminy. Mają też one w odniesieniu do niektórych podatków wpływ na wysokość ich stawek. Podstawą prawną dla obowiązywania w Polsce akcyzy jest ustawa o podatku akcyzowym [2009]. Obowiązanymi do jego uiszczania są wszystkie podmioty (osoby fizyczne, prawne, a także jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej), które dokonują czynności podlegających opodatkowaniu tym podatkiem. Akcyza stanowi dochód budżetu państwa, a organami podatkowymi właściwymi w jego zakresie są urzędy celne i izby celne. Podatnicy podatku akcyzowego zobowiązani są do wpłacania należności z tytułu akcyzy raz w miesiącu na rachunek bankowy właściwej terytorialnie izby celnej. Część dóbr konsumpcyjnych objętych akcyzą wpływa negatywnie na środowisko naturalne. Są to: wyroby energetyczne (tj. różnego rodzaju paliwa), energia

82

Piotr P. Małecki

elektryczna oraz samochody osobowe. Przedmiotem opodatkowania podatkiem akcyzowym wyrobów energetycznych jest przede wszystkim ich produkcja, ale też import oraz nabycie wewnątrzwspólnotowe, a podstawą opodatkowania 2 – ilość albo wartość energetyczna, przy czym ilość wyrażona jest, w zależności od rodzaju paliwa, w jednostkach objętości (litry) lub masy (kilogramy), a wartość energetyczna – w gigadżulach. W przypadku energii elektrycznej przedmiotem opodatkowania podatkiem akcyzowym jest jej sprzedaż, zużycie (przez producenta), import oraz nabycie wewnątrzwspólnotowe, a podstawą opodatkowania – ilość wyrażona w megawatogodzinach. W tabeli 1 podano obowiązujące w 2010 r. stawki podatku akcyzowego na ważniejsze wyroby energetyczne oraz na energię elektryczną. Ponadto akcyzą objęte są też wyroby powstałe ze zmieszania benzyn silnikowych lub oleju napędowego z biokomponentami oraz niektóre oleje smarowe. Mieszanki benzyn i oleju napędowego z biokomponentami mają wyraźnie obniżoną stawkę akcyzy, z tym że nie może być ona niższa niż 10 zł za 1000 litrów. Ponieważ jednostki fizyczne, w odniesieniu do których określono stawki akcyzy, są różne, trudno dokonać porównania w tym zakresie. W przypadku stawek wyrażonych w jednostkach objętości (1000 l), które obowiązują za większość paliw płynnych dla celów napędowych, zwraca uwagę wyraźnie wyższe obciążenie za benzyny silnikowe i lotnicze. Znacznie niższe (nawet kilkukrotnie) są stawki za paliwa przeznaczone w celach grzewczych. Stosowanie podatku akcyzowego, w odniesieniu do produktów szkodliwych dla środowiska, jakimi są paliwa, stymuluje do działań przyjaznych środowisku w postaci ograniczania ich zużycia. Także sprzyja temu zróżnicowanie stawek akcyzy, czego przykładem jest wyraźnie niższa stawka za olej napędowy (mniej szkodliwy ekologicznie) niż za benzyny silnikowe. Przedmiotem opodatkowania akcyzą samochodów osobowych jest sprzedaż samochodu na terytorium kraju, jak również jego import oraz nabycie wewnątrz­ wspólnotowe. W przypadku sprzedaży na terytorium kraju podstawą opodatkowania akcyzą jest kwota należna z tytułu sprzedaży pomniejszona o kwotę podatku VAT oraz o kwotę akcyzy należnych od tego samochodu osobowego. W przypadku nabycia wewnątrzwspólnotowego bądź importu samochodu jest to odpowiednio jego wartość rynkowa (pomniejszona o kwotę podatku VAT i o kwotę należnej akcyzy) oraz jego wartość celna (powiększona o należne cło). Obowiązują przy tym dwie, znacznie się różniące, stawki podatku akcyzowego na samochody osobowe. Są one uzależnione o pojemności silnika i wynoszą w stosunku do podstawy opodatkowania: 2   Przedmiot opodatkowania w literaturze z zakresu finansów publicznych opisywany jest jako rzecz lub zdarzenie wywołujące obowiązek podatkowy, a podstawa opodatkowania – jako określony na ogół wartościowo (niekiedy też w jednostkach fizycznych) przedmiot opodatkowania [Owsiak 2005, s. 179].

Podatki ekologiczne w Polsce…

83

––3,1% – dla samochodów osobowych o pojemności silnika do 2000 cm3; –– 18,6% – dla samochodów osobowych o pojemności silnika powyżej 2000 cm3. To zróżnicowanie stawek ma wyraźnie proekologiczny charakter, gdyż silniki o większej pojemności powodują zasadniczo większą emisję zanieczyszczeń powietrza. Tabela 1. Stawki podatku akcyzowego na ważniejsze wyroby energetyczne oraz na energię elektryczną obowiązujące w Polsce w 2010 r. Benzyny silnikowe

Wyszczególnienie

Stawka podatku akcyzowego 1565 zł za 1000 l

Benzyny lotnicze

1822 zł za 1000 l

Paliwa do silników odrzutowych

1401 zł za 1000 l

Olej napędowy

1048 zł za 1000 l

Olej opałowy

232 zł za 1000 l

Olej napędowy przeznaczony do celów opałowych Gaz płynny przeznaczony do napędu pojazdów silnikowych

Gaz ziemny przeznaczony do napędu pojazdów silnikowych Gaz ziemny przeznaczony do celów opałowych

Gaz ziemny (mokry) i pozostałe węglowodory gazowe przeznaczone do celów opałowych Węgiel i koks przeznaczony do celów opałowych Biokomponenty stanowiące samoistne paliwa

Pozostałe paliwa silnikowe Pozostałe paliwa opałowe a

Energia elektryczna

a

232 zł za 1000 l

695 zł za 1000 kg 11,04 zł za GJ 1,28 zł za GJ 1,28 zł za GJ 1,28 zł za GJ

10 zł za 1000 l

1 822 zł za 1000 l 232 zł za 1000 lb 64 zł za 1000 kgb 20 zł za MWh

wyprodukowane w składzie podatkowym; b stawka uzależniona od gęstości

Źródło: opracowanie własne na podstawie: [Ustawa o podatku akcyzowym… 2009].

Podatek od środków transportowych regulują przepisy Ustawy o podatkach i opłatach lokalnych [2006], a jego stawki ustalane są na szczeblu samorządowym. Proekologiczny charakter tego podatku przejawia się także w tym, że istnieje prawna możliwość znacznego różnicowania stawek ze względu na skalę wpływu na środowisko. Opodatkowaniu podatkiem od środków transportowych podlegają następujące cztery ich grupy: samochody ciężarowe, ciągniki siodłowe i balastowe (przystosowane do używania łącznie z naczepą lub przyczepą), przyczepy i naczepy, autobusy. W ramach tych grup ma miejsce zróżnicowanie stawek podatku, głównie w zależności od wielkości pojazdu. W odniesieniu do

84

Piotr P. Małecki

wszystkich grup, z wyjątkiem autobusów, występuje dodatkowo rozgraniczenie na pojazdy o dopuszczalnej masie całkowitej do 12 t oraz powyżej. Podatek od środków transportowych zobowiązani są uiszczać właściciele środków transportowych (osoby fizyczne, prawne, a także jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej). Należność z tego tytułu powinna być obliczana we własnym zakresie przez podatnika i przekazywana w dwu półrocznych ratach na rachunek bankowy właściwego urzędu gminy. Wysokości stawek podatku od środków transportowych ustalają w drodze uchwał rady gmin. Stawki te są znacznie zróżnicowane, ale nie mogą przekraczać progów określonych w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych. Ponadto w odniesieniu do pojazdów ciężkich (o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 12 t) obowiązują stawki minimalne. W tym wypadku występuje dodatkowo znaczne zróżnicowanie w zależności od liczby osi i rodzaju zawieszenia. Rady gmin mają ponadto możliwość różnicowania stawek podatku od środków transportowych, uwzględniając wpływ środka transportowego na środowisko (emisja spalin, hałas), rok produkcji oraz liczbę miejsc do siedzenia. Stawki omawianego podatku podlegają corocznie przeliczeniu w zależności od zmiany kursu euro, co stanowi duże utrudnienie dla przedsiębiorców ze względu na znaczne wahania kursu euro do złotego. Maksymalne stawki podatku od środków transportowych obowiązujące w 2010 r. zaprezentowano w tabeli 2. Podatek leśny obowiązuje na mocy Ustawy o podatku leśnym [2002]. Opodatkowaniu tym podatkiem podlegają określone lasy, z wyjątkiem zajętych na wykonywanie działalności o typowo gospodarczym charakterze. Podatnikami podatku leśnego są właściciele, posiadacze i użytkownicy lasów, a organem podatkowym jest w tym wypadku urząd gminny właściwy ze względu na miejsce położenia lasu. Podatek leśny został zaliczony do grupy podatków ekologicznych, ponieważ lasy są zasobem środowiska przyrodniczego. Tryb określania wysokości podatku leśnego jest zróżnicowany w zależności od tego, kto jest podatnikiem. Wysokość podatku dla osób fizycznych ustala, poza nielicznymi wyjątkami, właściwy terytorialnie urząd gminny, wydając odpowiednią decyzję administracyjną, natomiast w odniesieniu do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych, które nie posiadają osobowości prawnej, obowiązek ustalania wysokości podatku ciąży na podatniku. Należności z tytułu tego podatku leśnego przekazywane są na rachunek bankowy właściwego urzędu gminy. Podstawę opodatkowania podatkiem leśnym stanowi powierzchnia lasu wyrażona w hektarach. Roczna należność z tytułu podatku od jednego hektara stanowi równowartość pieniężną 0,22 m3 drewna, którą określa się na podstawie średniej ceny sprzedaży drewna uzyskanej przez nadleśnictwa za pierwsze trzy kwartały roku poprzedniego. Cenę tę ogłasza corocznie GUS. W 2010 r. jej obowiązująca

Podatki ekologiczne w Polsce…

85

wysokość to 136,54 zł [Komunikat (…) w sprawie średniej ceny sprzedaży… 2009]. Oznacza to, że stawka podatku leśnego wynosi 30,04 zł za ha. Tabela 2. Maksymalne roczne stawki podatku od środków transportowych obowiązujące w Polsce w 2010 r. w zł Rodzaj pojazdu Samochody ciężarowe o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 t i poniżej 12 t Samochody ciężarowe o dopuszczalnej masie całkowitej równej lub wyższej niż 12 t

Ciągniki siodłowe i balastowe przystosowane do używania łącznie z naczepą lub przyczepą o dopuszczalnej masie całkowitej zespołu pojazdów od 3,5 t i poniżej 12 t Ciągniki siodłowe i balastowe przystosowane do używania łącznie z naczepą lub przyczepą o dopuszczalnej masie całkowitej zespołu pojazdów równej lub wyższej niż 12 t

Przyczepy i naczepy, które łącznie z pojazdem silnikowym posiadają dopuszczalną masę całkowitą od 7 t i poniżej 12 tb

Przyczepy i naczepy, które łącznie z pojazdem silnikowym posiadają dopuszczalną masę całkowitą równą lub wyższą niż 12 tb

Autobusy

Stawki maksymalne 676,20a 1028,00a 1233,60a 2354,12 1439,20 1819,56a 2354,12a 1233,60 1439,20a 1819,56a

1439,20c 1819,56c

w zależności od dopuszczalnej masy całkowitej pojazdu, b z wyjątkiem związanych wyłącznie z  działalnością rolniczą prowadzoną przez podatnika podatku rolnego, c w zależności od liczby miejsc a

Źródło: opracowanie własne na podstawie: [Ustawa o podatkach i opłatach… 2006].

Podatek rolny obowiązuje na mocy przepisów Ustawy o podatku rolnym [2006]. Opodatkowaniu tym podatkiem podlegają grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej o innym charakterze niż działalność rolnicza. Podatek rolny został zaliczony do grupy podatków ekologicznych z podobnych powodów, jak podatek leśny. Grunty rolne stanowią bowiem zasób środowiskowy wykorzystywany do celów gospodarczych [Podstawy ekonomii środowiska… 2002, s. 301]. Podatnikami podatku rolnego są właściciele, posiadacze i użytkownicy wieczyści gruntów. Mogą nimi być, osoby fizyczne, jak i prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Obowiązek podatkowy nie dotyczy w tym przypadku Skarbu Państwa i gmin. Organem podatkowym

Piotr P. Małecki

86

w sprawach podatku rolnego jest urząd gminny właściwy ze względu na miejsce położenia gruntów. Zróżnicowany jest tryb określania wysokości podatku rolnego. Dla osób fizycznych wysokość podatku ustala generalnie urząd gminy, w postaci decyzji administracyjnej. Osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej same ustalają wysokość należnego podatku rolnego. Jego kwota przekazywana jest na konto bankowe właściwego urzędu gminy. Konstrukcja podatku rolnego jest dosyć skomplikowana. Podstawą opodatkowania jest generalnie powierzchnia gruntów wyrażona liczbą hektarów przeliczeniowych lub hektarów fizycznych. W przypadku gruntów należących do gospodarstw rolnych 3 podstawą opodatkowania podatkiem rolnym jest liczba hektarów przeliczeniowych wynikająca z ewidencji gruntów i budynków. W  odniesieniu do pozostałych gruntów jest nią liczba hektarów fizycznych wynikająca z ewidencji gruntów i budynków. Przeliczenie realnego obszaru gospodarstwa rolnego na hektary przeliczeniowe dokonywane jest przy zastosowaniu specjalnych wskaźników przeliczeniowych, których wielkości uzależnione są od klas użytków rolnych (grunty orne, łąki i pastwiska) oraz okręgu podatkowego, do którego zalicza się dane gospodarstwo. Wyróżnia się cztery okręgi podatkowe, jak też dziesięć klas użytków rolnych pod względem jakości gleby. Zaliczenie danej gminy do konkretnego okręgu podatkowego jest uzależnione od warunków ekonomicznych i produkcyjno‑klimatycznych. Roczna należność z tytułu podatku rolnego od jednego hektara przeliczeniowego stanowi równowartość pieniężną 2,5 decytony4 żyta, a od jednego hektara fizycznego – 5 decyton żyta. Wartość ziarna żyta ustala się na podstawie średniej ceny skupu żyta za pierwsze trzy kwartały roku poprzedniego, która ogłaszana jest przez GUS. W 2010 r. obowiązująca jej wysokość to 34,10 zł za 1 decytonę [Komunikat (…) w sprawie średniej ceny skupu… 2009]. Wskaźnik przeliczeniowy służący do ustalania hektara przeliczeniowego dla najwyższej klasy gruntów ornych w pierwszym okręgu podatkowym wynosi 1,95. Stąd też należność z tytułu podatku rolnego wynosi w tym wypadku 166,24 zł (1,95 · 2,5 dt · 34,10 zł) za hektar przeliczeniowy oraz 332,48 zł (1,95 · 5 dt · 34,10 zł) za hektar fizyczny. W innych okręgach podatkowych, jak też w odniesieniu do innych klas gruntów wartości te są oczywiście inne.

  Za takie uważa się obszary o łącznej powierzchni przekraczającej 1 hektar.

3

  1 decytona to 0,1 t czyli 100 kg.

4

Podatki ekologiczne w Polsce…

87

4. Wielkości zidentyfikowanych podatków ekologicznych w Polsce w latach 2002–2008 Wielkości i strukturę dochodów budżetowych z tytułu podatków ekologicznych w latach 2002–2008 przedstawia tabela 3. Z uwagi na brak dostępnych danych pominięto wielkości akcyzy na niektóre wyroby energetyczne. Ich udział w całości jest jednakże znikomy. Analiza danych zawartych w tabeli 3 wskazuje na bardzo wyraźną dominację w zakresie wielkości generowanych dochodów budżetowych, podatku akcyzowego od paliw silnikowych. Dostępne dane nie precyzują jednakże, jaki jest w tym udział rodzajów poszczególnych paliw (benzyny silnikowe, olej napędowy, pozostałe). Akcyza od paliw silnikowych stanowi około 75% całości dochodów z podatków ekologicznych. Wyraźnie mniejsze (na poziomie 9–10%) są dochody z podatku akcyzowego od energii elektrycznej. Wielkości pozostałych podatków ekologicznych stanowią nieznaczny odsetek całości. Jest znamienne, że omawiana struktura pozostaje praktycznie niezmienna w całym analizowanym okresie. Wielkości dochodów budżetowych z tytułu wszystkich podatków ekologicznych w latach 2006, 2007 i 2008 wynosiły odpowiednio – 24,6 mld zł, 28,6 mld zł oraz 29,9 mld zł. W tych samych latach wpływy (głównie funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej różnych szczebli) z tytułu opłat ekologicznych kształtowały się na poziomie: 3,0 mld zł, 3,5 mld zł oraz 4,0 mld zł [Małecki 2009, s. 132, 172]. W raportach instytucji międzynarodowych, takich jak Eurostat, OECD czy EEA, ocenia się miarę fiskalizmu ekologicznego poszczególnych państw poprzez określenie wskaźników udziału dochodów z podatków i opłat ekologicznych w PKB. Łączne dochody z podatków i opłat ekologicznych w Polsce w latach 2006, 2007 i 2008 to odpowiednio: 27,6 mld zł, 32,1 mld zł oraz 33,9 mld zł. Tymczasem PKB Polski w analizowanych latach wyniósł odpowiednio: 1060,0  mld  zł, 1175,3 mld zł oraz 1 271,7 mld zł [Mały Rocznik… 2009, s. 460]. Wynika stąd, że udział dochodów z podatków i opłat ekologicznych w PKB w tych latach kształtował się na poziomie 2,6–2,7%, co jest bliskie średniej wszystkich krajów UE. Dla porównania analogiczny wskaźnik dla 2007 r. w krajach wiodących pod względem fiskalizmu ekologicznego, jakimi są Dania i Holandia, wyniósł odpowiednio: 5,9% i 3,9%, podczas gdy przykładowo w Hiszpanii i na Litwie – 1,8% [Taxation trends… 2009, s. 316].

2003

2004

2005

2006

2007

2008

878 200

118 400

571 500

681 400

2 524 500

–

921 800

118 700

616 400

1 422 500

2 643 700

–

966 800

136 800

661 800

998 700

2 537 500

624 800

809 100

151 600

724 000

873 300

2 578 200

584 600

931 500

157 100

812 600

1 159 100

2 630 800

450 600

1 227 900

175 000

827 100

1 536 600

2 664 900

379 500

18 012 900 19 991 600 22 444 000 23 714 200 24 591 800 28 626 100 29 932 500

821 200

111 000

530 600

670 800

1 557 400

–

14 321 900 15 217 600 16 720 900 17 787 800 18 871 000 22 484 400 23 121 500

2002

100,0

4,1

0,6

2,8

5,1

8,9

1,3

77,2

2008

100,0

3,9

0,6

2,8

4,4

10,2

1,2

76,8

2002–2008

Struktura w %

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Biuletyn Statystyczny Służby Celnej. 2004, 2006, 2008 – http://www.mf.gov.pl/index.php?const=2&dzial=523&wysw=82&sub=sub20 (30.04.2010); Rocznik Statystyczy RP 2004, 2006, 2007, 2009, GUS, Warszawa 2004, 2006, 2007, 2009; Leśnictwo 2004, 2006, 2007, GUS, Warszawa 2004, 2006, 2007; Budżety jednostek samorządu terytorialnego w latach 2003–2008 – http://www. stat.gov.pl/gus/5840_818_PLK_HTML.htm (30.04.2010).

a

w tym: gaz LPG od 2005 r. Uwaga: Zze względu na brak dostępnych danych pominięto wielkości akcyzy na niektóre wyroby energetyczne, których udział w całości jest jednakże znikomy.

Razem

Rolny

Leśny

Od środków transportowych

Akcyzowy od samochodów

Akcyzowy od energii elektrycznej

Akcyzowy od oleju opałowego

Akcyzowy od paliw silnikowycha

Rodzaj podatku

Tabela 3. Wielkości podatków ekologicznych w Polsce w latach 2002–2008 w tys. zł (ceny bieżące) i ich struktura

88 Piotr P. Małecki

Podatki ekologiczne w Polsce…

89

5. Podsumowanie W polskim systemie podatkowym udało sie zidentyfikować zaledwie cztery rodzaje podatków, dla których przedmiotem opodatkowania jest zjawisko lub rzecz wpływające negatywnie na środowisko naturalne, co przesądza o uznaniu ich za ekologiczne. Są to: akcyza na niektóre szkodliwie (w kontekście ekologicznym) dobra konsumpcyjne, podatek od środków transportowych, podatek leśny oraz podatek rolny. Do szkodliwych dla środowiska dóbr objętych podatkiem akcyzowym zaliczono: wyroby energetyczne (benzyny silnikowe, olej napędowy, olej opałowy, gaz płynny, gaz ziemny i inne podobne), energię elektryczną oraz samochody osobowe. Pomimo nieznacznej liczby podatków ekologicznych w Polsce, łączne dochody budżetowe z nich pochodzące wyniosły w 2008 r. prawie 30 mld zł, jakkolwiek ich wzrost w analizowanym okresie (2002–2008), przy uwzględnieniu inflacji, był niewielki. Zdecydowanie największy udział ma w tym podatek akcyzowy od paliw silnikowych – około 77%. Stosunek łącznych dochodów z podatków ekologicznych oraz opłat ekologicznych (których wielkości to około 4 mld zł) do PKB Polski w 2007 r. kształtował się w wysokości 2,7%, co jest równe średniej dla całej UE. Literatura Environmental Taxes – A Statistical Guide [2001], Eurostat, Luxembourg. Famielec J. [2000], Instrumenty polityki ekologicznej w krajach OECD, „Ekonomia i Środowisko”, nr 1(16). Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 19 października 2009 r. w sprawie średniej ceny skupu żyta za okres pierwszych trzech kwartałów 2009 r., MP [2009], nr 68, poz. 886. Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 20 października 2009 r. w sprawie średniej ceny sprzedaży drewna, obliczonej według średniej ceny drewna uzyskanej przez nadleśnictwa za pierwsze trzy kwartały 2009 r. MP [2009], nr 69, poz. 896. Les taxes liées à l’environnement dans les pays d’OCDE. Problèmes et stratégies [2001], OCDE, Paris. Małecki P.P. [2009], Opłaty ekologiczne w Polsce. Analiza i ocena za lata 2002–2007, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Mały Rocznik Statystyczny Polski [2009], GUS, Warszawa. Market-based Instruments for Environmental Policy in Europe [2005], EEA Technical report No. 8, European Environment Agency. Owsiak S. [2005], Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Podstawy ekonomii środowiska i zasobów naturalnych [2002], red. B. Fiedor, C.H. Beck, Warszawa.

90

Piotr P. Małecki

Taxation Trends in the European Union. Data for the EU Member States and Norway [2009], Eurostat, Luxembourg. Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych, Dz.U. [2006], nr 121, poz. 844 z późn. zm. Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym, Dz.U. [2006], nr 136, poz. 969 z późn. zm. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o podatku leśnym, Dz.U. [2002], nr 200, poz. 1682 z późn. zm. Ustawa z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym, Dz.U. [2009], nr 3, poz. 11 z późn. zm. Żylicz T. [1995], Czy podatek może być ekologiczny?, „Człowiek i Przyroda”, nr 3.

Ecological Taxes in Poland in the Years 2002–2008 The paper discusses ecological taxes in the Polish fiscal system. The author attempts to identify those taxes, in line with the accepted definition, levied on an occurrence or object that impacts the environment in a negative way. Currently in Poland there are four ecological taxes in force: an excise duty on various consumer goods that are harmful to the environment, a tax on various means of transport, a forest tax and a rural tax. The excise duty is imposed on energy products such as petrol, diesel oil, fuel oil, liquid gas, natural gas and the like, ad also on personal cars. The ecological taxes under consideration are characterised and analysed in terms of their size.