mgr Magdalena Twarowska Katedra Makroekonomii i Bada nad Gospodark Narodow Akademia Ekonomiczna w Poznaniu
Poda pracy w Polsce w latach dziewi dziesi tych Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie tendencji w zasobach pracy w Polsce w latach dziewi dziesi tych. Dokonano tu zatem analizy aktywno ci i bierno ci zawodowej. Je li chodzi o aktywno zawodow , to rozpatrywano j w przekroju p ci oraz poziomów wykszta cenia, pos uguj c si przy tym wielko ciami bezwzgl dnymi, jak i miernikiem wzgl dnym w postaci wspó czynnika aktywno ci zawodowej. Z kolei, bierno zawodow przeanalizowano g ównie pod k tem jej przyczyn. W opracowaniu poszukiwano odpowiedzi na pytanie, jak w zwi zku z tym ukszta tuj si zasoby poda y pracy w najbli szych latach oraz jakie przynios one problemy do rozwi zania dla polityki gospodarczej pocz tku XXI wieku.
1. Aktywno
zawodowa ludno ci w Polsce w latach dziewi dziesi tych
Poda pracy, zwana te zasobami pracy, to potencja ludzi zdolnych do pracy, którymi mo e dysponowa gospodarka narodowa, przy czym wielko tych zasobów zale y od liczby ludno ci czynnej zawodowo, wymiaru czasu pracy i jego wykorzystania oraz przeci tnej intensywno ci pracy. Wa n rol odgrywaj tu te czynniki socjoekonomiczne i preferencje uznawane przez spo ecze stwo1. Rysunek 1. Ludno
wed ug wieku w latach 1990-2000 (tys. osób)
50000 40000 30000 20000 10000 0 1990 1991
1992 1993 1994 1995 1996
przedprodukcyjny
produkcyjny
1997 1998 1999 2000 poprodukcyjny
ród o: Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1995; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1997; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1999; Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2001.
1
L. Kozio , A. Pocztowski, Gospodarowanie zasobami pracy, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1988, s. 43.
24
Magdalena Twarowska
Na wielko poda y pracy maj zatem swój wp yw po pierwsze czynniki demograficzne. To, ile osób zdecyduje si wej na rynek pracy w danej gospodarce, w pierwszym rz dzie zale y od ogólnej liczby ludno ci w wieku produkcyjnym, która zamieszkuje terytorium danego kraju. Dane rysunku 1 prezentuj struktur ludno ci wed ug wieku w Polsce w latach dziewi dziesi tych. W ostatnim badanym roku, tj. 2000, grupa ludno ci w wieku produkcyjnym stanowi a ponad 61%2 ogó u ludno ci. Je li natomiast chodzi o pozosta e dwie grupy, to ludno w wieku przedprodukcyjnym stanowi a w 2000 r. 24,1%, za w wieku poprodukcyjnym: 14,7% ogó u ludno ci. W ci gu jedenastu badanych lat zmiany tej struktury by y w Polsce raczej niewielkie, bo w 1990 r. odsetek ludno ci w wieku produkcyjnym wynosi 57,5%, odsetek ludno ci w wieku przedprodukcyjnym wynosi 29,6%, za odsetek ludno ci w wieku poprodukcyjnym wynosi 12,8% ogó u ludno ci Polski. Zmiany by y wi c rz du kilku punktów procentowych, przy czym wzros a liczebno grupy ludno ci w wieku produkcyjnym wzgl dem liczebno ci ludno ci w wieku przedprodukcyjnym. Kszta towanie si liczby ludno ci w wieku produkcyjnym w latach 1990-2000 prezentuj dane rysunku 2. W ci gu badanego okresu liczba ta wzrasta a z roku na rok i w 2000 r. by a wy sza od warto ci z roku 1990 o 1693,2 tysi ce osób (wzrost o 7,7% w porównaniu z liczb ludno ci w wieku produkcyjnym w 1990 r.). Jednocze nie kobiety stanowi y na pocz tku okresu tj. w 1990 r. 48,3% ogó u osób w wieku produkcyjnym, za w 2000 r.: 48,4%, co oznacza wzgl dnie sta proporcj mi dzy liczebnoci kobiet i m czyzn w wieku produkcyjnym. Rysunek 2. Ludno
w wieku produkcyjnym w latach 1990-2000 (tys. osób)
25000 20000 15000 10000 5000 0 1990
1991
1992
1993
1994
1995
ogó em
1996
1997
1998
1999
2000
kobiety
ród o: Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1995; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1997; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1999; Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2001.
Zgodnie z prognoz demograficzn G ównego Urz du Statystycznego, w latach 1999-2005 ogólna liczba ludno ci Polski zwi kszy si o oko o 715 tysi cy osób, tj. do poziomu 39,5 mln osób. Liczba dzieci i m odzie y (do 17 lat) zmniejszy si o 710 tysi cy, liczba osób w wieku produkcyjnym (18-59/64 lat) w wzro nie natomiast o oko o 1290 tysi cy, a liczba osób w wieku poprodukcyjnym (60/65 lat i wi cej) zwi kszy si o oko o 130 tysi cy. Znaczny wzrost liczby ludno ci w wieku produkcyjnym 2
Wszystkie dane liczbowe to obliczenia w asne dokonane na podstawie danych statystycznych GUS.
Poda pracy w Polsce w latach dziewi dziesi tych
25
stanowi z jednej strony szans dla zdynamizowania rozwoju gospodarczego, z drugiej jednak wymaga zapewnienia odpowiednich kwalifikacji poszczególnym grupom ludno ci, aby umo liwi im aktywne uczestnictwo w rynku pracy. Po roku 2005 nast pi ma spowolnienie wzrostu liczby ludno ci w wieku produkcyjnym, a w latach 2006-2010 liczba ta zwi kszy si o zaledwie 130 tysi cy osób3. Jednak e mówi c o poda y pracy nale y raczej wzi pod uwag liczebno grupy osób aktywnych zawodowo. Ludno aktywna zawodowo to wszystkie osoby pracuj ce zawodowo, tj. pracodawcy, pracuj cy na w asny rachunek, pracuj cy nieodp atnie cz onkowie rodzin, pracownicy najemni, ale tak e zarejestrowani poszukuj cy pracy, a w niektórych krajach równie osoby odbywaj ce s u b wojskow i osoby pracuj ce przebywaj ce w zak adach penitencjarnych4. Zatem poj cie ludno ci aktywnej zawodowo jest szersze ni poj cie ludno ci czynnej zawodowo, bo obejmuje tak e bezrobotnych poszukuj cych pracy5. Liczebno aktywnych zawodowo w Polsce w latach dziewi dziesi tych prezentuj dane rysunku 3. W ci gu badanego okresu liczebno ta zmniejszy a si o 229 tysi cy osób (o 1,3%). Je li za chodzi o stosunek liczebno ci aktywnych zawodowo kobiet do ogólnej liczebno ci aktywnych zawodowo, to w 2000 r. wynosi on 45,7% i w ci gu jedenastu badanych lat ulega bardzo nieznacznym wahaniom o nieca y jeden punkt procentowy. Jednak e liczba aktywnych zawodowo kobiet zmniejszy a si w wi kszym stopniu, ani eli aktywnych zawodowo m czyzn, a zw aszcza tych zamieszka ych na wsi6. Rysunek 3. Ludno
aktywna zawodowo w latach 1990-2000 (tys. osób)
20000 15000
17529
17367
17122 17004
8048
7998
7917
7804
7825
7788
7878
7907
7903
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
17064 17052
17162 17214
17300
10000 5000 0
ogó em aktywni zawodowo
kobiety
ród o: Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1995; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1997; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1999; Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2001.
3 4 5 6
Narodowa Strategia Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich w latach 2000-2006, MPiPS, Warszawa 2000, s. 19. M. Ol dzki, Polityka zatrudnienia, Warszawa 1974, s. 80. L. Kozio , A. Pocztowski, op. cit., s. 43. H. Sobczak, Niektóre tendencje wyst puj ce na rynku pracy w latach 1992-1997, Rynek Pracy nr 12/1998, s. 36.
26
Magdalena Twarowska
Wed ug prognozy G ównego Urz du Statystycznego, liczba ludno ci aktywnej zawodowo b dzie ros a do roku 2010 a nast pnie zacznie spada , ale w 2020 r. b dzie i tak wy sza ni w 1998 r. i wynie mo e w zale no ci od wariantu prognozy: 17716 tys. osób (wariant niski), 18443,1 tys. osób (wariant redni) lub 19771,2 tys. osób (wariant wysoki)7. Rysunek 4. Ludno aktywna zawodowo wed ug poziomu wykszta cenia w latach 1992-2000 (tys. osób) 100% 80% 60% 40% 20% 0% 1992 1993 1994 wy sze rednie ogólnokszta c ce podstawowe i niepe ne
1995
1996 1997 1998 1999 2000 policealne i rednie zawodowe zasadnicze zawodowe
ród o: Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1995; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1997; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1999; Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2001.
Interesuj ce s ponadto dane rysunku 4, które obrazuj struktur ludno ci aktywnej zawodowo wed ug poziomów wykszta cenia. Zgodnie z tymi danymi najmniejszy i do sta y by udzia osób z wykszta ceniem rednim ogólnokszta c cym. Aktywni zawodowo posiadaj cy wy sze wykszta cenie stanowili w 1992 r. 9,3% ogó u aktywnych zawodowo, a w 2000 r. ju 12,5%. Ponadto, odnotowano tak e wzrost udzia u osób z wykszta ceniem policealnym i rednim zawodowym oraz zasadniczym zawodowym w ogóle aktywnych zawodowo. Natomiast zmala udzia osób z wykszta ceniem podstawowym i niepe nym podstawowym w ogólnej liczbie aktywnych zawodowo. Z punktu widzenia poda y pracy jeszcze bardziej interesuj ce jest tak e przedstawienie kwestii aktywno ci zawodowej mierzonej jej wspó czynnikiem. Ogólnie bowiem to w a nie wska nik aktywno ci zawodowej wskazuje na stopie ekonomicznego wykorzystania zasobów ludno ci, co wspó okre la mo liwo ci produkcyjne gospodarki8.
7
8
Szerzej na temat prognoz liczby ludno ci aktywnej zawodowo patrz: E. Kry ska, J. Suchecka, B. Suchecki, Prognoza poda y i popytu na prac w Polsce do roku 2010, IPiSS, Warszawa 1998, s. 9295; J. Witkowski, Ludno i rynek pracy w Polsce w perspektywie roku 2020, Wiadomo ci Statystyczne nr 2/1999, s. 44-45. W. Kwiatkowska, E. Kwiatkowski, J. Stasiak, H. Zarychta, Zatrudnienie i bezrobocie dynamika, struktura i polityka pa stwa, URM, Biuro ds. Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej, Warszawa 1993, s. 8.
Poda pracy w Polsce w latach dziewi dziesi tych
27
Wspó czynnik aktywno ci zawodowej9 oblicza si jako stosunek liczby aktywnych zawodowo do liczby ludno ci (w wieku 15 lat i wi cej) ogó em oraz danej grupy10. Wed ug innego podej cia, wspó czynnik aktywno ci zawodowej to stosunek liczby aktywnych zawodowo do liczby ludno ci w wieku produkcyjnym, a wi c w wieku od 18 do 59/64 lat11. Z kolei inni autorzy podaj , e wspó czynnik aktywno ci zawodowej jest to stosunek procentowy liczby ludno ci czynnej zawodowo do liczby ludno ci ogó em12. Rysunek 5. Wspó czynnik aktywno ci zawodowej w latach 1992-2000 (%) 70 60 50 40 30 20 10 0
61,7
61,2
59,2
58,4
57,9
57,4
57,1
54,2
53,6
52,2
51,1
50,6
50
50
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
ogó em
56,6 49,7
1999
56,4 49,2
2000
kobiety
ród o: Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1995; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1997; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1999; Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2001.
Wysoko tego wspó czynnika (wed ug podej cia GUS) w latach dziewi dziesi tych w Polsce prezentuj dane rysunku 5. Wida tu, e aktywno zawodowa w Polsce uleg a obni eniu o kilka punktów procentowych zarówno dla ludno ci ogó em, jak i dla kobiet13. Powy sze tendencje dotycz ce spadku aktywno ci zawodowej przyczyni y si wi c do hamowania wzrostu poda y pracy, bo w przeciwnym razie wzrost tej poda y by by jeszcze wi kszy14. Proces dezaktywizacji zawodowej jest przejawem mniejszych szans podejmowania pracy, ale tak e jest wynikiem dwóch równoleg ych zjawisk, tj. liczebnego wzrostu nowych roczników m odzie y wchodz cej na mniej
9
10 11 12 13
14
W literaturze angloj zycznej wspó czynnik aktywno ci zawodowej zwany jest cz ciej wspó czynnikiem partycypacji. Por.: Z. Ka mierczak, Rynek pracy w pa stwach wysoko rozwini tych. Analiza porównawcza, Uniwersytet ódzki, ód 1995, s. 146. Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1999, s. 1-2. Podstawy ekonomii, R. Milewski (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 533. L. Kozio , A. Pocztowski, op. cit., s. 45. Podobne przy tym tendencje wiadcz ce o obni aniu si aktywno ci zawodowej zarysowuj si te w innych krajach Europy rodkowo Wschodniej, co wyja niane jest tym, e wielu bezrobotnych z uwagi na niski zasi ek nie rejestruje si w urz dach pracy, lecz przechodzi do szarej strefy. Por.: J. Florczak-Bywalec, Rynek pracy w warunkach transformacji systemowej w: Rynek pracy i bezrobocie, H. Mortimer-Szymczak (red.), Folia Oeconomica nr 147, Uniwersytet ódzki 1998, s. 130. A. Adamczyk, J. Rosiek, Nowe zjawiska na rynku pracy w Polsce w latach 1990-1997 w: Prace z zakresu ekonomii i historii my li ekonomicznej. ZN nr 537, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1999, s. 64.
28
Magdalena Twarowska
ch onny rynek pracy oraz dezaktywizacji starszych roczników ludno ci przechodz cej na wcze niejsze emerytury15. Bior c natomiast pod uwag zró nicowanie aktywno ci zawodowej w ró nych grupach wiekowych, to okazuje si , e cecha ta bardziej ró nicuje aktywno zawodow w ród kobiet ni w ród m czyzn. I tak przyk adowo w 1994 r., ró nica mi dzy wspó czynnikiem aktywno ci zawodowej dla kobiet i dla m czyzn jest najwi ksza w przedziale wiekowym od 25 do 29 lat, za najmniejsza ró nica jest dla kobiet i m czyzn w wieku 45-49 lat16. Ponadto, warto odnotowa , e dynamika zmian w poziomie aktywno ci ludno ci Polski by a stosunkowo ma a, a w przypadku niektórych grup ludno ci (wed ug wieku) odnotowano nieznaczny wzrost aktywno ci zawodowej17. Rysunek 6. Wspó czynnik aktywno ci zawodowej wed ug poziomu wykszta cenia18 w latach 1992-2000 (%) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1992
1993
1994
1995
wy sze zas. zawodowe
1996
1997
1998
policealne i r. zaw. podstawowe
1999
2000
r. ogólnokszta c ce niepe ne podstawowe
ród o: Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1995; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1997; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1999; Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2001.
15 16 17 18
W. Padowicz, Rynek pracy w okresie transformacji w Polsce, S u ba Pracownicza nr 10/1997, s. 5. J. Florczak-Bywalec, Aktywno zawodowa kobiet w Polsce w: Rynek pracy i bezrobocie, H. Mortimer-Szymczak (red.), Folia Oeconomica nr 142, Uniwersytet ódzki 1997, s. 10. Por.: J. Witkowski, op. cit., s. 38. Od roku 1996 po czono grupy osób z wykszta ceniem podstawowym oraz z wykszta ceniem niepe nym podstawowym, dlatego w latach 1996-2000 najni szy poziom wykszta cenia, to cznie wykszta cenie podstawowe i niepe ne podstawowe.
Poda pracy w Polsce w latach dziewi dziesi tych
29
Warto tak e zwróci uwag na to, jakie s wspó czynniki aktywno ci zawodowej w grupach osób o ró nym poziomie wykszta cenia, co obrazuj dane rysunku 6. Najni sza jest aktywno zawodowa w ród osób z wykszta ceniem podstawowym i niepe nym podstawowym. Najwi ksz za aktywno zawodow przejawiaj osoby z wy szym wykszta ceniem, ale tak e i te, które posiadaj wykszta cenie policealne i rednie zawodowe oraz zasadnicze zawodowe. Z bada Centrum Badania Opinii Spo ecznej przeprowadzonych w listopadzie 1998 r. wynika natomiast, e w opinii Polaków w porównaniu z rokiem 1988 w Polsce ludzie pracuj d u ej (73% odpowiedzia o w ten sposób), a bardziej si anga uj w prac w opinii 70% ankietowanych19. Zatem subiektywne odczucia ankietowanych nie s zgodne z badaniami G ównego Urz du Statystycznego, które jednoznacznie wskazuj na spadek aktywno ci zawodowej w Polsce w tym okresie. W literaturze poda pracy charakteryzuje si ponadto wed ug nieco innego podej cia. Mianowicie wychodzi si od wska ników zatrudnienia, liczonych jako udzia osób zatrudnionych w ogólnej liczbie ludno ci w wieku produkcyjnym. Nast pnie podaje si liczb godzin pracy w roku na jednego zatrudnionego, a dalej okre la si poda pracy ogó em, jako odsetek faktycznie przepracowanych godzin rocznie przez jednego zatrudnionego w ogólnej liczbie godzin roboczych w roku (tj. 2080 = 52 tygodnie * 40 godzin)20.
2. Bierno
zawodowa w Polsce w latach dziewi dziesi tych
Wa n grup w ród ludno ci w wieku produkcyjnym stanowi te bierni zawodowo. Wed ug G ównego Urz du Statystycznego, do biernych zawodowo zalicza si osoby w wieku 15 i wi cej lat, które nie zosta y zaklasyfikowane jako pracuj ce lub bezrobotne i dodatkowo w okresie badanego tygodnia nie pracowa y i nie poszukiwa y pracy oraz nie pracowa y i poszukiwa y pracy, ale nie by y gotowe do jej podj cia w tygodniu badanym i nast pnym21. Kszta towanie si liczby ludno ci biernej zawodowo w latach 1992-2000 prezentuj dane rysunku 7. Wynika z nich, e liczba ta wzros a w ci gu badanych o miu lat o ponad 2,5 mln osób. W ród ogó u ludno ci zamieszka ej w Polsce najbardziej wzros a liczba ludno ci biernej zawodowo zamieszka ej na wsi oraz w ród kobiet22.
19 20 21 22
Nowa rzeczywisto . Oceny i opinie 1989-1999, K. Zagórski, M. Strzeszewski (red.), CBOS, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2000, s. 165. Podej cie to zastosowa m.in. s. Nickell, Bezrobocie a nieelastyczno rynku pracy: Europa a Ameryka Pó nocna, Rynek Pracy nr 6/1998, s. 42-43. Badanie aktywno ci ekonomicznej ludno ci ze szczególnym uwzgl dnieniem zjawiska bezrobocia, Przegl d Rz dowy nr 6-7/1997, s. 93. H. Sobczak, op. cit., s. 38.
30
Magdalena Twarowska
Rysunek 7. Ludno
bierna zawodowo w latach 1992-2000 (tys. osób)
15000
12675
12105
10000 10862 11781 11013
13174 12899
12422
13371
5000 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
ród o: Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1995; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1997; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1999; Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2001.
Zdecydowan wi kszo w grupie biernych zawodowo stanowi y osoby nie poszukuj ce pracy. W roku 1998 by o to 98% biernych zawodowo. Udzia ten w badanym okresie ulega nieznacznym wahaniom, a najni szy by w 1995 r., kiedy to wynosi 97,7%. Liczebno biernych zawodowo nie poszukuj cych pracy prezentuj dane rysunku 8. Rysunek 8. Osoby nie poszukuj ce pracy w latach 1992-2000 (tys. osób) 13000 12500 12000 11500 11000 10500 10000 9500
11605 11829 10725 1992
12166
12461
12642
10820 1993
1994
1995
1996
1997
1998
ród o: Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1995; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1997; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1999; Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2001.
Pozosta grup biernych zawodowo stanowi osoby poszukuj ce pracy, ale nie gotowe do jej podj cia. Kszta towanie si liczebno ci tej grupy prezentuj natomiast dane rysunku 9.
Poda pracy w Polsce w latach dziewi dziesi tych
31
Rysunek 9. Osoby poszukuj ce pracy, ale nie gotowe do jej podj cia w latach 19922000 (tys. osób) 300 250 200 150 100 50 0
193
256
1995
1996
214
177
137
1992
272
1993
1994
1997
257
1998
ród o: Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1995; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1997; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1999; Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2001.
Interesuj cym wydaje si tak e poznanie z kolei przyczyn nieposzukiwania pracy przez biernych zawodowo (rysunek 10). Rysunek 10. Osoby nie poszukuj ce pracy wed ug przyczyn nieposzukiwania pracy (tys. osób) 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
zniech cenie bezskuteczno ci poszukiwa pracy nauka, uzupe nianie kwalifikacji obowi zki rodzinne nieodpowiedni wiek choroba, niesprawno niech do podj cia pracy ród o: Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1995; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1997; Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1999; Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2001.
32
Magdalena Twarowska
Z rysunku 10 wynika, e najcz ciej wyst puj c przyczyn nieposzukiwania pracy jest nieodpowiedni wiek, ale tak e choroba lub niesprawno oraz nauka i uzupe nianie kwalifikacji. Mniejsze znaczenia maj tu takie przyczyny, jak: obowi zki rodzinne, niech do podj cia pracy, czy wreszcie zniech cenie bezskuteczno ci poszukiwa pracy. Warto ponadto zauwa y , e w badanych latach rozk ad wy ej wymienionych przyczyn by do podobny i niemal nie ulega zmianom w czasie.
3. Podsumowanie Powy sze rozwa ania prowadz do nast puj cych wniosków. Z jednej strony nale y si spodziewa przyrostu zasobów si y roboczej ze wzgl du na wej cie w wiek produkcyjny kolejnych roczników m odzie y. Z drugiej jednak strony ci gle spada aktywno zawodowa ludno ci i znaczna cz przechodzi do zasobu biernych zawodowo. S to zatem dwie wspó wyst puj ce i przeciwne tendencje na rynku pracy po stronie poda y. Trudno jednoznacznie okre li , która z tych tendencji b dzie mia a przewa aj ce znaczenie, ale w obliczu wci rosn cego bezrobocia mo na oczekiwa , e to wej cie m odzie y do zasobów pracy jest tendencj dominuj c i nios c powi kszanie si zasobów poda y pracy w gospodarce. Problem jaki si tu pojawia to zagospodarowanie tych nowych, rosn cych zasobów pracy. Z punktu widzenia wzrostu gospodarczego i wysoko ci produktu krajowego, wa nym jest by zasoby te w czy w wytwarzanie dochodu narodowego i jednocze nie nie zak óca efektywno ci zatrudnienia. Wzrost zasobów pracy to zatem korzystny warunek dla powi kszania produktu krajowego, ale jednocze nie aby przeciwdzia a bezrobociu nale y aktywizowa te nowe zasoby pracy poprzez tworzenie nowych miejsc pracy w gospodarce w sposób racjonalny. Wzrost potencja u pracy niesie zatem wzrost potencjalnego dochodu narodowego, jaki mo e wytworzy gospodarka. Problem jednak w tym, by efektywnie wykorzysta ten potencja bez obni ania wydajno ci pracy, co jest wa ne zw aszcza w d ugim okresie.
Bibliografia 1. 2. 3. 4. 5.
Badanie aktywno ci ekonomicznej ludno ci ze szczególnym uwzgl dnieniem zjawiska bezrobocia, Przegl d Rz dowy nr 6-7/1997. Ka mierczak Z., Rynek pracy w pa stwach wysoko rozwini tych. Analiza porównawcza, Uniweresytet ódzki, ód 1995. Kozio L., Pocztowski A., Gospodarowanie zasobami pracy, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1988. Kry ska E., Suchecka J., Suchecki B., Prognoza poda y i popytu na prac w Polsce do roku 2010, IPiSS, Warszawa 1998. Kwiatkowska W., Kwiatkowski E., Stasiak J., Zarychta H., Zatrudnienie i bezrobocie dynamika, struktura i polityka pa stwa, URM, Biuro ds. Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej, Warszawa 1993.
Poda pracy w Polsce w latach dziewi dziesi tych
6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21.
33
Narodowa Strategia Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich w latach 20002006, MPiPS, Warszawa 2000. Nickell S., Bezrobocie a nieelastyczno rynku pracy: Europa a Ameryka Pó nocna, Rynek Pracy nr 6/1998. Nowa rzeczywisto . Oceny i opinie 1989-1999, K. Zagórski, M. Strzeszewski (red.), CBOS, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2000. Ol dzki M., Polityka zatrudnienia, Warszawa 1974. Padowicz W., Rynek pracy w okresie transformacji w Polsce, S u ba Pracownicza nr 10/1997. Podstawy ekonomii, R. Milewski (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001. Prace z zakresu ekonomii i historii my li ekonomicznej, ZN nr 537, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1999. Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1995. Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1997. Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 1999. Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2000. Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2001. Rynek pracy i bezrobocie, H. Mortimer-Szymczak (red. nauk), Folia Oeconomica nr 142, Uniweresytet ódzki 1997. Rynek pracy i bezrobocie, H. Mortimer-Szymczak (red. nauk), Folia Oeconomica nr 147, Uniweresytet ódzki 1998. Sobczak H., Niektóre tendencje wyst puj ce na rynku pracy w latach 19921997, Rynek Pracy nr 12/1998. Witkowski J., Ludno i rynek pracy w Polsce w perspektywie roku 2020, Wiadomo ci Statystyczne nr 2/1999.
