Gmina Oblassy w latach 1918-1939 W latach 1918-1939 gmina Oblassy była jedną z 18 gmin wiejskich w powiecie kozienickim województwa kieleckiego. Według danych z 1933 roku zajmowała ona obszar o powierzchni 12334 ha, zamieszkiwało ją 9269 mieszkańców. Ludność w przeważającej części była wyznania rzymskokatolickiego, praktycznie jedyną mniejszością narodową zamieszkującą wówczas gminę Oblassy byli Żydzi. Gmina Oblassy sąsiadowała od strony zachodniej gminą Grabów nad Wisłą, od strony północnej z gminą Góra Puławska. Natomiast od strony wschodniej graniczyła z gminami znajdującymi się wówczas w obszarze powiatu puławskiego, a od strony południowej z gminami powiatu iłżeckiego. Ludność głównie zajmowała się rolnictwem. Na terenie gminy Oblassy znajdowało się kilka młynów wodnych oraz wiatraków, a także kilka stawów rybnych. Przebiegały przez nią drogi publiczne o nawierzchni utwardzonej i drogi polne tzw. gruntowe. Siedziba Urzędu Gminy Oblassy znajdowała się wówczas w osadzie miejskiej w Janowcu1. Pierwsze wzmianki na temat gminy Oblassy z okresu II Rzeczpospolitej pochodzą ze stycznia 1919 roku. Odbyły się wówczas wybory do władz gminnych. W wyniku głosowania wójtem ogłoszono Stanisława Łuczyńskiego, jego zastępcą został Jan Blicharski. W skład rady wchodziły następujące osoby: 1) Tomasz Olejczuk 2) Błażej Pawlik 3) Jan Sulima 4) Jan Lachtara 5) Józef Dudek 6) Jan Kowalczyk 7) Józef Lachtara 8) Jan Łuczyński 9) Józef Śtępień 10) Józef Król 11) Antoni Sławiuch 12) Józef Stepień Natomiast zastępcami radnych byli: 1) Józef Makuch 2) Stanisław Wieczorek 3) Ignacy Wójcik 4) Jan Sulima 5) Franciszek Pilichowski 6) Stanisław Jul ? (nazwisko mało czytelne) Wyniki powyższych wyborów zostały oficjalnie zatwierdzone w dniu 7 luty 1919 roku.2 20 kwietnia 1927 roku wójtem ponownie wybrano Stanisława Łuczyńskiego, urodzonego w 1883 roku (katolik, posiadający wykształcenie elementarne, bezpartyjny, z zawodu rolnik). Funkcję zastępcy wójta sprawować miał Tomasz Andzelm urodzony w 1882 roku.3 Na początku lat trzydziestych ubiegłego wieku w gminie Oblassy miały miejsce liczne afery natury korupcyjnej oraz skandale obyczajowe. Nadużyć związanych ze sprawowaniem swych urzędów dopuszczali się kolejno wójt, sołtys wsi Oblassy Dworskie, a także pisarz gminny. 1

APWK, sygn. 4453, Urząd Kielecki Wydział Samorządowy [dalej UWK I]. Projekt podziału gminy Oblassy na gromady 1933 r., k. 13. 2 Ibidem, sygn. 3953, UWK I. Wykazy członków organów ustrojowych gmin wiejskich w powiecie kozienickim 19191934, k. 21-22. 3 Ibdem, sygn. 3953, UWK I. Wykazy członków organów ustrojowych..., k. 42.

16

11 lutego 1931 roku starosta powiatu kozienickiego zawiesił w urzędowaniu wójta gminy Oblassy Stanisława Łuczyńskiego. Powody tego postanowienia były bardzo poważne. Na dowód tego należy odwołać się do materiałów archiwalnych: Nazwany jest wójtem gminy Oblassy od 12 lat. Celem uzyskania fałszywie pojętej popularności nie ściągał jak stwierdzają akta sprawy podatków i nie wykonywał wyroków sądowych ponadto dopuścił się Łuczyński grubych nadużyć. Egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych pieniądze przywłaszczał sobie na własne potrzeby i celem ukrycia winy nie przeprowadzał ściągniętych sum przez kontrolę sum przechodnich, a niektóre nawet wyroki nie przeprowadził przez dziennik korespondencyjny, a także przez kontrolę nakazów karnych i cywilnych. Z powodu popełnienia przez Łuczyńskiego czynów przestępczych (...) wszczęto przeciwko niemu karno-sądowe postępowanie i osadzono go z decyzji Pana Sędziego Śledczego w więzieniu. W końcu donoszę, iż zawieszony w urzędowaniu wójt gminy Oblas Łuczyński jest notorycznym pijakiem.4 Starosta powiatu kozienickiego Czesław Kowalski w piśmie z dnia 19 styczeń 1931 roku nakazał wójtowi Łuczyńskiemu w przeciągu jednego miesiąca opuścić budynek urzędu gminy i przekazać swe uprawnienia dotychczasowemu zastępcy wójta Tomaszowi Andzelmowi5. 22 sierpnia 1931 roku urząd sołtysa stracił wsi Oblassy Dworskie stracił Adam Stawiński, którego oskarżono o przywłaszczenie danin publicznych w wysokości 2617 zł. Wójt gminy Oblassy po przeprowadzeniu inspekcji w mieszkaniu Adama Stawińskiego stwierdził, że brakuje wszelkich dowodów wpłat związanych z podatkami mieszkańców wsi Oblassy Dworskie za lata 1928-1929. Chodziło w tym wypadku o niemal wszystkie rodzaje podatków, ale najpoważniejsze uchybienia były widoczne w przypadku podatków gruntowego i drogowego. 20 sierpnia 1931 roku sołtys Stawiński przyznał się w biurze wydziału starostwa powiatowego w Kozienicach do tego, iż z zebranych podatków tzw. danin publicznych pobierał pieniądze i używał ich do własnych prywatnych celów. Aby uniknąć odpowiedzialności karnej (sołtysowi Stawińskiemu bowiem groziła kara więzienia) zobowiązał się on do zwrotu przywłaszczonych pieniędzy sprzedając kilka mórg ziemi ze swego gospodarstwa6. Z materiałów archiwalnych pochodzących z 1936 roku wynika, iż radnymi reprezentującymi gminę Oblassy na początku lat trzydziestych XX wieku byli: 1) Stanisław Janiszewski 2) Jan Kowalczyk 3) Jan Wolszczak 4) Edmund Budniakiewicz 5) Lejzor Rubin 6) Franciszek Abramczyk 7) Antoni Gregorczyk (podwójci) 8) Tadeusz Czapliński 9) Antoni Samiec 10) Feliks Jasik 11) Lejzor Rubin 12) Stanisław Jasik 13) Stanisław Markowski 14) Tomasz Andzelm (wójt)7 W dniu 15 września 1933 roku odbyło się posiedzenie Rady gminnej w Oblassach. Radni na czele z wójtem Tomaszem Andzelmem zaakceptowali jednogłośnie decyzję wydziału powiatowego 4

Ibidem, sygn. 3954, t. I, Wybory i rozwiązywanie organów ustrojowych, zawieszanie i składanie z urzędu członków organów zarządzających gromad i gmin wiejskich w pow. kozienickim 1920-1938, k. 233. 5 Ibidem, k. 236. 6 Ibidem, k. 246. 7 Ibidem, k .157.

17

starostwa w Kozienicach dotyczącego nowego podziału gminy na gromady. Wydział powiatowy działał bowiem w tym zakresie zgodnie z ustawą z dnia 23 marca 1933 roku. Na posiedzeniu obecny był również inspektor samorządu gminnego August Marszałek, który przy pracach nad projektem podziału gminy Oblassy na nowe gromady radził aby unikać rozdrabniania gromad, miały one w przyszłości być samowystarczalne i silne. Rada gminy po wysłuchaniu opinii inspektora Marszałka podjęła jednogłośnie uchwałę nr 96: Rada gminna gminy Oblassy postanawia zaprojektować zniesienie niektórych gromad istniejących na podstawie ukazu z 1864 roku, a które ze względu na bardzo małą ilość mieszkańców nie będą zdolne do spełniania swych miejscowych zadań wynikających z sąsiedzkiego współżycia, a przyłączyć takowe do innych gromad oraz zaprojektować połączenie w jedną gromadę niektórych miejscowości, w których dotąd ustrój gromadzki nie istnieje, a które w myśl art. 15 ustawy z dnia 23 marca 1933 roku o częściowej zamianie ustroju samorządu terytorialnego z reguły stanowiłyby oddzielne gromady.8 Po wprowadzeniu powyższej uchwały gmina Oblassy została podzielona na 17 gromad, przedstawia to poniższa tabela

Lp. Nazwa Gromady 1. Andrzejów

2.

Brześce

3.

Baryczka

4.

Ignaców

5.

Janowiec

6.

Janowice

Lp. Nazwa gromady 7.

Lucimia

8.

Łaguszów

9.

Ławeczko Stare

8

Miejscowości w skład gromady wchodzące Andrzejów Borowiec Borowiec Borowiec Brześce A Brześce B Brześce Brześce A Brześce B Baryczka nr 1 Baryczka nr 3 Baryczka Stara Ignaców Helenów Kruk Podpiskorze Janowiec Janowiec Nowy Janowiec Poduchowny Karczemka Machonie Janowice Janowice Janowice-Jacentów Plewka Lucimia Lucimia Mała Łaguszów Łaguszów Ławeczko Stare

Rodzaj miejscowości Kolonia Wieś Folwark Osada Młyńska Wieś Wieś Kolonia Folwark Folwark Kolonia Kolonia Wieś Wieś Wieś Kolonia Kolonia Osada Wieś Wieś Kolonia Kolonia Wieś Folwark Kolonia Osada młyńska Wieś Kolonia Wieś Kolonia Wieś

Ibidem, sygn. 4453, UWK I . Podział gminy Oblassy na gromady..., k. 6.

18

10. Ławeczko Nowe 11. Mszadla Stara 12. Mszadla Nowa 13. Oblassy

14. Polesie Wojszyńskie

15. Rudki

16. Szlachecki Las 17. Wojszyn

Ławeczko Nowe Stefanka Mszadla Stara Czerniawa Mszadla Nowa Oblassy Dworskie Oblassy Księże Oblassy Oblassy Wojciechów Janówek Polesie Wojszyńskie Brzezinki

Kolonia Kolonia Wieś Osada młyńska Kolonia Wieś Wieś Majątek Kolonia Kolonia Folwark Kolonia Kolonia

Rudki Rudki Baryczka nr 2 Szlachecki Las Wojszyn Wojszyn Bankowy Wojszyn nad Wisłą Kierzek

Wieś Kolonia Kolonia kolonia Wieś Kolonia Folwark Kolonia9

Na podstawie danych statystycznych zamieszczonych w aktach Archiwum Państwowego w Kielcach możemy stwierdzić, iż gminę Oblassy w latach trzydziestych ubiegłego wieku zamieszkiwało 9269 mieszkańców, zajmowała ona obszar o powierzchni 12334 ha. Grunty orne zajmowały 9419 ha, lasy również stanowiły znaczną powierzchnię, gdyż zajmowały obszar – 2023 ha, nieużytki (uwzględniono je w tabeli jedynie w sposób marginalny) obejmowały wówczas obszar o powierzchni 890 ha10. W marcu 1934 roku przeprowadzono kolejne wybory władz gminy Oblassy. W skład rady wchodziło wówczas 33 członków. Oprócz radnych byli to: wójt, zastępca wójta, dwóch reprezentantów wydziału powiatowego oraz 12 zastępców radnych. W nowej kadencji gminę Oblassy na stanowisku wójta reprezentować miał Stanisław Janiszewski we wszelkich pracach wspierał go zastępca Jan Gaśkowski. Dodatkowo w skład Zarządu gminy Oblassy wchodzili Antoni Gregorczyk – członek wydziału powiatu kozienickiego oraz dwóch ławników – Edmund Budniakiewicz i Franciszek Abramczyk. Stanowisko sekretarza gminy – już przed wyborami przeprowadzonymi w 1934 roku – sprawował Julian Bolesławski. Poniższa tabela przedstawia pełny skład Rady gminy Oblassy w latach 1934-1938. L.P. Imię i nazwisko członka Rady gminy

Stanowisko Data Wyznanie Wykształcenie Zawód w organie urodzenia ustrojowym

Przynależność partyjna lub sympatie polityczne

1 1

3 wójt i

8 BBWR

9

2 Stanisław

4 1888 r.

5 6 7 Rzymsko- Mag. farmacji aptekarz

Ibidem, k. 2-3. Ibidem, k. 8-9.

10

19

Janiszewski

członek Rady powiatu Członek wydziału powiatu podwójci

Katolickie

2

Antoni Gregorczyk

3

6

Jan Gaśkowski Edmund ławnik Budniakiewicz Franciszek ławnik Abramczyk Stefan Bienias radny

7

Józef Kozieł

radny

1899 r.

8

Tomasz radny Andrzej radny Stanisław Zagożdżon Jan Wolszczak radny

1882 r.

Józef Zaborowski Zygmunt OsipiukGrabowski Michał Makuch Stanisław Tworzowski Stanisław Włodarczyk Adam Wieraszka

radny

1893 r.

radny

1887 r.

radny

1882 r.

radny

1897 r.

radny

1874 r.

radny

1900 r.

4 5

9 10 11 12

13 14 15 16

1888 r.

Rzymsko- Szkoła katolickie powszechna

rolnik

23.03. 1892 r. 1895 r.

Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie

Szkoła powszechna Średnie

rolnik

Pisze i czyta

rolnik

Szkoła powszechna Szkoła powszechna Pisze i czyta

rolnik

Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie RzymskoKatolickie b.d.

1880 r. 1900 r.

1897 r. 1885 r.

17 Józef Wiercioch

radny

1899 r.

18 Stanisława Szypułówna 19 Jan Sulima

radna

1893 r.

radny

1883 r.

20 Jan Jaśkowski

radny

1892 r.

21 Stanisław Belka

radny

1891 r.

22 Julian Jaślan

z-ca radnego z-ca

1888 r.

23 Marian

1902 r.

RzymskoKatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymsko-

BBWR

Stronnictwo Ludowe nauczyciel BBWR

rolnik

Stronnictwo Ludowe Stronnictwo Ludowe BBWR

rolnik

BBWR

Pisze i czyta

rolnik

BBWR

Pisze i czyta

rolnik

Bezpartyjny

Pisze i czyta

rolnik

BBWR

Średnie

rolnik

BBWR

Pisze i czyta

rolnik

BBWR

Pisze i czyta

rolnik

Bezpartyjny

Pisze i czyta

rolnik

BBWR

Pisze i czyta

rolnik

Bezpartyjny

Szkoła stolarz BBWR powszechna Średnie nauczycielka BBWR Pisze i czyta Pisze i czyta Pisze i czyta Szkoła powszechna Średnie

rolnik rolnik

Stronnictwo Narodowe BBWR

rolnik

BBWR

masarz

BBWR

nauczyciel

Bezpartyjny

20

Rzeszutko 24 Stanisław Markowski 25 Antoni Włodarczyk 26 Józef Makuch

radnego z-ca radnego z-ca radnego z-ca radnego 27 Feliks Woźniczka z-ca radnego 28 Andrzej Krzak z-ca radnego 29 Franciszek z-ca Włodarczyk radnego 30 Jakub Szewczyk z-ca radnego 31 Jan Janeczek z-ca radnego 32 Bronisław z-ca Kurowski radnego 33 Stanisław z-ca Kochański radnego

1883 r. 1901 r. 1903 r. 1899 r. 1877 r. 1883 r. 1897 r. 1898 r. 1880 r. 1882 r.

katolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie RzymskoKatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie Rzymskokatolickie

Pisze i czyta Pisze i czyta Pisze i czyta Pisze i czyta Pisze i czyta Pisze i czyta Pisze i czyta Pisze i czyta Pisze i czyta Pisze i czyta

rolnik

Bezpartyjny

rolnik

BBWR

rolnik rolnik

Stronnictwo Ludowe BBWR

rolnik

bezpartyjny

rolnik Rolnik

sympatyk BBWR BBWR

rolnik

BBWR

rolnik

BBWR

rolnik

BBWR11

Starostwo powiatowe w Kozienicach wydało w dniu 30 listopada 1931 roku zarządzenie zobowiązujące Radę gminy Oblassy do przeprowadzania przynajmniej raz na kwartał rewizji gospodarki gminnej i Zarządu gminy, a w szczególności dział kasowo-rachunkowy. Odpisy protokołów z przeprowadzanych rewizji miały być przesyłane w ciągu miesiąca do Wydziału powiatowego w Kozienicach.12 W związku z inspekcją gminy Oblassy przeprowadzonej w listopadzie 1936 roku zachowały się sprawozdania dotyczące między innymi stanu i liczby miejscowych dróg. Na terenie gminy Oblassy w drugiej połowie lat trzydziestych ubiegłego wieku znajdowało się 13 odcinków dróg gminnych i 7 mostów: Drogi nie pokilometrowane, a drogi nie zaopatrzone numerami. Stan dróg średni, mostów dobry. Drogi gminne częściowo zadrzewione jednak planu dalszego zadrzewienia dróg gminnych nie ma. Naprawa dróg i mostów odbywa się metodą szarwarku, kupno zaś materiałów do mostów za gotówkę. Planu pracy w dziedzinie budowy dróg i mostów opracowanego na dłuższy czas nie ma.13 W okresie dwudziestolecia międzywojennego przy budynku urzędu gminy w Oblasach funkcjonował areszt. Jego wygląd był estetyczny. Znajdowały się w nim dwa oddziały – męski i żeński. O bezpieczeństwo obywateli dbała miejscowa komenda Policji Państwowej, którą zarządzał Michał Wrochniewski oraz dwie jednostki Ochotniczej Straży Ogniowej, których wyposażenie w sprzęt było bardzo dobre. Brakuje jednak na ten temat szczegółowych danych14. Trzeba podkreślić, iż bardzo pożyteczną działalność na terenie gminy Oblassy prowadziła Gminna Komisja Opieki Społecznej, która starała się udzielać pomocy dla najbiedniejszych mieszkańców. Między innymi to ona odpowiedzialna była o pozyskiwanie środków na leczenie najbiedniejszych mieszkańców gminy w placówkach szpitalnych. Chorzy zamieszkujący gminę Oblassy przewożeni najczęściej byli do Miejskiego Szpitala w Puławach. 11

Ibidem, sygn. 3953, UWK I. Wykazy członków organów ustrojowych..., k. 85-87. Ibidem, k. 147. 13 Ibidem, k. 145. 14 Ibidem, k. 147. 12

21

Ostatnimi materiałami archiwalnymi traktującymi o gminie Oblassy w okresie II RP są akta związane z wyborami kadencyjnymi do rad gminnych w powiecie kozienickim w 1939 roku. Według danych statystycznych gmina Oblassy w 1939 roku zajmowała obszar o powierzchni 12334 ha. W wyborach do rady gminnej w 1939 roku wystartowało aż 272 kandydatów (wszyscy narodowości polskiej). 137 z nich deklarowało przynależność partyjną do OZN, 79 było bezpartyjnymi, ale deklarowani oni poparcie dla rządu II RP, 56 określało się jako całkowicie bezpartyjni, 14 reprezentowało Stronnictwo Ludowe (SL), jeden radny reprezentował Stronnictwo Narodowe (SN). W gminie Oblassy brakowało wówczas sympatyków PPS i komunistów.15 Wybory do rad gminnych w powiecie kozienickim odbyły się w 18 gminach wiejskich w dniu 5 lutego 1939 roku. Frekwencja podczas wyborów w gminie Oblassy była bardzo wysoka wyniosła ona 96%. Wśród radnych znalazło się 20 osób. Niestety w materiałach archiwalnych brakuje ich nazwisk. Stanowisko wójta gminy Oblassy ponownie objął Stanisław Janiszewski.16

15 16

Ibidem, sygn. 3994, UWK I. Wybory kadencyjne do rad gminnych w pow. kozienickim 1939 r., k. 12. Ibidem, k .21-22.

22