LIFE+ Nature TECHNICAL APPLICATION FORMS

Part A – administrative information

Page 1 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034

LIFE+ 2012

FOR ADMINISTRATION USE ONLY

LIFE12 NAT/PL/000034 LIFE+ Nature project application Language of the proposal: Polski (pl) Project title: Nature mosaics - protection of species and habitats in Natura 2000 site "Pieniny" Project acronym: LIFEPieninyPL The project will be implemented in the following Member State(s): Poland Malopolskie Expected start date:

01/09/2013

Expected end date: 30/06/2018

LIST OF BENEFICIARIES Name of the coordinating beneficiary:

Pieniński Park Narodowy (PPN)

LIST OF CO-FINANCIERS Name of the co-financier:

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

PROJECT BUDGET AND REQUESTED EU FUNDING Total project budget:

1,276,538 Euro

Total eligible project budget:

1,276,538 Euro

EU financial contribution requested:

638,269 Euro

Page 2 of 161

(= 50.00%

of total eligible budget)

LIFE12 NAT/PL/000034 - A2

Coordinating Beneficiary Profile Information Pieniński Park Narodowy (PPN)

Legal Name Short Name VAT No Legal Registration No

PPN

Legal Status Public body Private commercial

122456671

Registration Date

X

Private non- commercial

Legal address of the Coordinating Beneficiary Street Name and No Post Code Town / City Member State

Jagiellońska 107B 34-450

PO Box

Krościenko n.D. Poland

Coordinating Beneficiary contact person information Title

Ms

Surname

Zając

First Name

Ewelina

E-mail address

Function

[email protected]

Department / Service

Dział Ochrony Przyrody

Street Name and No

Jagiellońska 107B

Post Code Town / City Member State Telephone No

Starszy specjalista

34-450

PO Box

Krościenko n.D. Poland 48182625601

Fax No

48182625603

Website of the Coordinating Beneficiary Website

http://www.pieninypn.pl/

Brief description of the Coordinating Beneficiary's activities and experience in the area of the proposal Pieniński Park Narodowy (zwany dalej PPN) został utworzony w 1932 r. w celu ochrony unikatowej przyrody, krajobrazu oraz dziedzictwa kulturowego Pienin i zajmuje powierzchnię 2.372 ha. Cele ochrony PPN zawarte są w ustawie o ochronie przyrody. Działalność statutowa PPN to ochrona przyrody (w tym gatunków i siedlisk Natura 2000), badania naukowe, edukacja, udostępnienie PPN dla turystyki. PPN jest częścią sieci NATURA 2000 – na jego terenie utworzono obszary PLB120008 „Pieniny” i PLH120013 ”Pieniny” (zwane dalej obszarem „Pieniny”). Pienińska przyroda ulegała przez kilkaset lat zmianom wywołanym gospodarką człowieka. Zmniejszaniu ulegały powierzchnie leśne, a w wyniku regularnego koszenia powstały niezwykle bogate zbiorowiska łąkowe. PPN od wielu lat prowadzi działania skierowane na przywrócenie siedlisk leśnych do stanu jak najbardziej zbliżonego do naturalnego oraz utrzymanie cennych zbiorowisk nieleśnych: łąkowych i murawowych. Duży nacisk położony jest na ochronę gatunków i siedlisk objętych siecią Natura 2000. Działalność ta oparta jest na wieloletnim doświadczeniu pracowników PPN związanym z prowadzeniem monitoringu, gromadzeniem danych na temat gatunków i siedlisk oraz wykonywaniem zabiegów ochronnych (odkrzaczanie i wykaszanie łąk, zabiegi ochronne w ekosystemach leśnych, ochrona rzadkich gatunków zwierząt i roślin). Dla ochrony ekosystemów przed negatywnym wpływem turystyki utrzymywany jest dobry stan szlaków i towarzyszących im zabezpieczeń. Działania ochronne efektywnie mogą być prowadzone tylko na gruntach będących własnością PPN, dlatego od 2000 r. wznowiony został program wykupu gruntów. W ciągu ostatnich 12 lat wykupiono ok. 92 ha gruntów położonych w najcenniejszych częściach PPN. Prace zaplanowane w ramach wniosku będą kontynuacją i uzupełnieniem zabiegów prowadzonych w latach ubiegłych. Podstawę prowadzonych działań ochronnych stanowić będzie Plan Ochrony PPN, którego projekt

Page 3 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - A2 w chwili obecnej czeka na zatwierdzenie przez Ministra Środowiska.

Page 4 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - A3

Page 5 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - A6

Page 6 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - A7

OTHER PROPOSALS SUBMITTED FOR EUROPEAN UNION FUNDING

Please answer each of the following questions: •

Have you or any of your associated beneficiaries already benefited from previous LIFE cofinancing? (please cite LIFE project reference number, title, year, amount of the co-financing, duration, name(s) of coordinating beneficiary and/or partners involved): PPN wcześniej nie ubiegał się o dofinansowanie żadnego zadania ze środków LIFE+.

•

Have you or any of the associated beneficiaries submitted any actions related directly or indirectly to this project to other European Union financial instruments? To whom? When and with what results? Żadne z zadań zaproponowanych w projekcie nie jest i nie było zgłaszane do sfinansowania do innych instrumentów finansowych UE.

•

For those actions which fall within the eligibility criteria for financing through other European Union financial instruments, please explain in full detail why you consider that those actions nevertheless do not fall within the main scope of the instrument(s) in question and are therefore included in the current project. Wsparcie na cele przyrodnicze oferuje Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2007 2013 w obrębie priorytetów: V priorytet: Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych oraz priorytet III: Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska. Oba źródła wsparcia są niedostępne dla projektu z powodów: a) o dofinansowanie w ramach III priorytetu mogą starać się projekty, których koszt całkowityprzekracza 25 mln Euro. b) w ramach V priorytetu - nabór wniosków został już zakończony w 2010 r. W obrębie funduszy regionalnych (na lata 2007 -2013) nie przewidziano realizacji tak dużych przedsięwzięć dla celów przyrodniczych. Leader+, ma w swoim programie wspieranie działań związanych ze środowiskiem przyrodniczym (np. z waloryzacją lokalnych zasobów naturalnych, w tym podnoszenie wartości miejsc objętych Programem Natura 2000), jednak środki finansowe przeznaczone na ten cel są bardzo małe (rzędu 50 000-150 000 zł). Inne instrumenty finansowe, np. Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji oraz siódmy program ramowy w dziedzinie badań mają inne priorytety i nie finansują działań zaplanowanych w niniejszym wniosku.

Page 7 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - A7 Obecnie jedynym europejskim instrumentem finansowym, który może sfinansować całe przedsięwzięcie jest fundusz LIFE+. Środki finansowe z programu Life+ pozwolą nam nie tylko na poszerzenie obecnie prowadzonych działań i zadań na rzecz ochrony przyrody i edukacji ekologicznej, ale również na dotarcie z informacją o działalności PPN do lokalnej i krajowej społeczności.

Page 8 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - A8

Page 9 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 TECHNICAL APPLICATION FORMS

Part B - technical summary and overall context of the project

Page 10 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B1 SUMMARY DESCRIPTION OF THE PROJECT (Max. 3 pages; to be completed in English) Project title: Nature mosaics - protection of species and habitats in Natura 2000 site "Pieniny"

Project objectives: The “Pieniny” area is unique in its diversity of habitat conditions, which has resulted in exceptional mosaic of habitats. The aim of the project is to preserve or improve the conservation status of species and habitats in the “Pieniny” through various protective activities. A large part of the “Pieniny” is not owned by the State but is a private property. It is difficult to conduct protective activities on lands which belong to private owners. Therefore, one of the aims of the project is land purchase by PPN Administration. A big threat to valuable Pieniny habitats is uncontrolled tourism. The project focuses how to limit negative impact of tourism on the Pieniny nature.As a result of traditional and sustainable farming practices, rich and often unique non-forest communities have developed: mountain Trisetum meadows Polygono-Trisetion (6520), communities of fresh meadows of Arrhenatherion elatioris (6510) and thermophilous rock grasslands Festuco-Brometea (6210). The greatest threat to these communities is that the light-requiring species become shaded out by trees or taller plants and bushes. The species associated with thermophilous rock grasslands is the Pieniny Treacle-mustard Erysimum pieninicum (*2114), an endemic plant which prefers the mosaic of grasslands and shrubs. Maintenance of grasslands generally depends on activities such as extensive mowing. The aim of the project is active protection of non-forest communities and associated species through moving, removal of trees and bush cutting. Alien invasive species such as Sakhalin Knotweed (Reynoutria sachalinensis) and Japanese knotweed (R. japonica) cause serious threat to native species occurring on the project area. Elimination of this threat is also one of the aims of the project. The project is focused on protection of breeding sites for amphibians. The project aims to obtain public acceptance for protective actions carried out by the PPN through various attractive forms of information.

Actions and means involved: 1. Increasing possibility of implementation of protective measures and excluding forests from economicuse by purchase of private lands (action CB.1). 2. Active protection of mountain Trisetum meadows Polygono-Trisetion (6520) and communities offresh meadows of Arrhenatherion elatioris (6510) threatened by encroaching of forest species, allowing natural afforestation to occur; protection of rare plant and animal species through implementation of various protective measures (removal of trees and shrubs, removal of accumulated plant layers, mowing and biomass removal - CC.1 action). 3. Protection of habitats threatened by negative impact of tourism through development of touristinfrastructure (repairing trails and applying protection to prevent from shortcut and straying from trails – action CC.2) 4. Protection of the population of the Pieniny Treacle-mustard Erysimum pieninicum (*2114), in thearea of castle hill in Czorsztyn (the biggest site of endemic species in Poland and Europe) by preserving the section of outer walls of the castle against shedding. The project also aimed at cleaning xerothermic grasslands from shrubs and perennial plants and strengthening the population of the Treacle-mustard (action CC.4) 5. Removal of alien invasive species Sakhalin Knotweed (Reynoutria sachalinensis) and Japaneseknotweed (R. japonica) along the Dunajec river (action CC.5). 6. Protection of breeding sites for amphibians from the negative impact of sheep grazing andconstruction of a new pond (action CC.6). 7. Monitoring of the state "0" before the implementation of the project actions and monitoring of theireffectiveness (action CD. 1-7) 8. Promotion of the project (folder, gadgets with the logo of Life +, information meetings andinternational conference summarising the project).

Page 11 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B1 Expected results (outputs and quantified achievements): The implementation of activities covered by the project will enable: 1. Active protection of approx. 24 hectares of meadows and excluding from economic use of approx. 16 hectares forest land purchased from private owners. 2. Reduction of negative tourism impact on trails on the section of 1,260 m. 3. Ceasing the process of natural succession on 8 hectares of xerothermic grasslands. 4. Protection of the population of the Pieniny Treacle-mustard Erysimum pieninicum (*2114) andimproving habitat conditions around castle hills - maintaining mosaic of grasslands and shrubs on the area of aprox. 0,5 ha. 5. Removal of invasive species along the Dunajec river on the section of aprox. 10 km - a significantreduction (about 50-80%) of two species of foreign origin within the "Pieniny" area. 6. Reconcile grazing and protection of breeding sites for amphibians: Carpathian newt Triturusmontandoni (2001), Alpine newt Triturus alpestris (2353), Yellow-bellied toad Bombina variegata (1193) – creation of favourable conditions for breeding at 5 sites in the area of Majerz glade. Can the project be considered to be a climate change adaptation project?

Page 12 of 161

Yes

No X

LIFE12 NAT/PL/000034 - B1

SUMMARY DESCRIPTION OF THE PROJECT (Max. 3 pages; to be completed in national language) Project title: Natura w mozaice - ochrona gatunków i siedlisk w obszarze 'Pieniny"

Project objectives: Specyfiką obszaru „Pieniny” jest niezwykłe zróżnicowanie warunków siedliskowych, co przekłada się na mozaikę siedlisk przyrodniczych. Celem przedsięwzięcia jest zachowanie, bądź poprawa stanu zachowania gatunków i siedlisk przyrodniczych w obszarze „Pieniny” poprzez zróżnicowane działania ochronne. Duża część gruntów na obszarze „Pieniny” nie jest własnością Skarbu Państwa, lecz należy do innych właścicieli. Prowadzenie działań ochronnych na gruntach obcych własności jest utrudnione i dlatego jednym z głównych celów projektu jest wykup gruntów przez PPN. Dużym zagrożeniem dla cennych siedlisk występujących na tym obszarze jest niekontrolowana turystyka. W ramach projektu zaplanowano ograniczenie tego negatywnego wpływu. W efekcie prowadzenia przez setki lat tradycyjnej i zrównoważonej gospodarki rolnej wykształciły się tu bogate, a często unikatowe zbiorowiska nieleśne: górskie łąki konietlicowe Polygono-Trisetion (6520) i górskie łąki świeże Arrhenatherion elatioris (6510) oraz murawy kserotermiczne Festuco-Brometea (*6210). Największym zagrożeniem dla muraw jest ich ocienianie przez drzewa. Gatunkiem związanym z murawami jest pszonak pieniński Erysimum pieninicum (*2114), endemit który najlepiej czuje się w mozaikowym układzie muraw i zarośli. Zachowanie łąk możliwe jest tylko przy zachowaniu ekstensywnego użytkowania kośnego. Celem projektu jest czynna ochrona cennych siedlisk nieleśnych i gatunków z nimi związanych poprzez koszenie, usuwanie pojedynczych drzew oraz wycinanie krzewów. Obce gatunki inwazyjne takie jak rdestowiec sachaliński Reynoutria sachalinensis i ostrokończysty R. japonica stwarzają poważne zagrożenie dla gatunków rodzimych występujących na obszarze objętym projektem. Eliminacja tego zagrożenia jest także jednym z celów projektu. Celem projektu jest także ochrona miejsc rozrodu płazów. Projekt ma na celu uzyskanie akceptacji społeczeństwa dla działań ochronnych PPN poprzez atrakcyjne formy informacji o obszarze chronionym.

Actions and means involved: W ramach realizacji projektu planuje się: 1. Zwiększenie możliwości prowadzania zabiegów ochronnych, wyłączenie z gospodarczegowykorzystania lasów poprzez wykup gruntów prywatnych(działanie CB.1). 2. Zahamowanie sukcesji na nieużytkowanych ekosystemach górskich łąk Polygono-Trisetion (6520) iArrhenatherion elatioris (6510) oraz zanikania rzadkich gatunków roślin i zwierząt przez wprowadzenie zabiegów ochronnych (odkrzaczanie, usuwanie nagromadzonej warstwy nierozłożonych roślin - tzw. wojłok roślinny, koszenie i usuwanie biomasy - działanie CC.1. 3. Ograniczenie negatywnego wpływu ruchu turystycznego na siedliska przyrodnicze poprzez jegoskanalizowanie (remont nawierzchni szlaków i zastosowanie zabezpieczeń przed skracaniem zakosów,schodzeniem ze szlaków - działanie CC.2). 4. Zabezpieczenie przed zniszczeniem populacji pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) w obrębie wzgórza zamkowego w Czorsztynie (największe stanowisko tego endemicznego gatunku w Polsce i Europie) poprzez zabezpieczenie fragmentu murów zewnętrznych zamku przed osypywaniem, oczyszczenie murawy kserotermicznej z krzewów i wysokich bylin i wzmocnienie populacji (działanie CC.4). 5. Usuwanie obcych gatunków inwazyjnych - wyrywanie i niszczenie pędów rdestowcaostrokończystego i sachalińskiego (Reynoutria japonica i R. sachalinensis) wzdłuż brzegów rzeki Dunajec(działanie CC.5). 6. Ochrona miejsc rozrodu płazów przed negatywnym wpływem wypasu owiec i wykonanie nowegooczka wodnego (działanie CC.6). 7. Monitoring stanu „0” przed rozpoczęciem działań objętych projektem oraz ich skuteczności(działania CD.1-7). 8. Promocja projektu (folder informacyjny, gadżety z logo Life+, spotkania informacyjne o projekcie imiędzynarodowa konferencja podsumowująca projekt (działania bloku CE).

Page 13 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B1

Expected results (outputs and quantified achievements): 1. Objęcie zabiegami ochronnymi ok. 24 ha łąk i zaniechanie użytkowania gospodarczego w ok. 16 halasów na gruntach wykupionych od właścicieli prywatnych. 2. Ograniczenie negatywnego wpływu ruchu turystycznego wzdłuż szlaków turystycznych na długości 1.260 mb. 3. Zahamowanie procesu naturalnej sukcesji na 8 ha muraw kserotermicznych. 4. Zabezpieczenie przed zniszczeniem populacji pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) i poprawa warunków siedliskowych w obrębie wzgórza zamkowego – utrzymanie mozaiki muraw i zarośli na powierzchni ok. 0,5 ha. 5. Usunięcie gatunków inwazyjnych wzdłuż Dunajca na odcinku około 10 km – znaczne ograniczenie (ookoło 50-80%) populacji dwóch gatunków obcego pochodzenia na terenie obszaru „Pieniny”. 6. Pogodzenie wypasu owiec z ochroną miejsc rozrodu płazów: między innymi traszki karpackiej Triturus montandoni (2001), traszki górskiej Triturus alpestris (2353), kumaka górskiego Bombina variegata (1193)– stworzenie warunków do rozrodu w 5 punktach w rejonie polany Majerz. 7. Przygotowanie końcowego raportu naukowego obejmującego 10 końcowych raportów szczegółowych, dotyczących poszczególnych działań projektu.

Can the project be considered to be a climate change adaptation project? Nie dotyczy

Page 14 of 161

Yes

No X

LIFE12 NAT/PL/000034 - B2a

GENERAL DESCRIPTION OF THE AREA / SITE(S) TARGETED BY THE PROJECT Name of the project area: Ostoja "Pieniny" Surface area (ha):

2,334.600

Surface description:

null

EU protection status: SPA

X

NATURA 2000 Code :PLB 120008

pSCI

X

NATURA 2000 Code :PLH 120013

Other protection status according to national or regional legislation: Całość obszaru „Pieniny” położona jest na terenie PPN (2371,75 ha; utworzony w 1932 r.). PPN razem z sąsiadującym słowackim Pieninským Národným Parkiem tworzy pierwszy w Europie transgraniczny Park Natury (utworzony w 1932 r.).

Main land uses and ownership status of the project area: Obszar "Pieniny" zlokalizowany jest na terenie gmin Krościenko nad Dunajcem, Szczawnica i Czorsztyn. Główne użytki występujące na obszarze objętym projektem: Lasy zajmują - 72% obszaru, grunty zadrzewione i zakrzewione – 0,1%, użytki rolne (głównie łąki) – 22%, grunty pod wodami – 1,3%, tereny różne – 0,1%, grunty zabudowane i zurbanizowane – 0,8%, nieużytki (murawy) – 3,7%. Grunty Skarbu Państwa w obszarze „Pieniny” stanowią 59%; grunty innej własności (gminne i prywatne) stanowią 41%.

Scientific description of project area:

Page 15 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B2a Obszar “Pieniny” stanowi centralną i najatrakcyjniejszą część pienińskiego pasa skalicowego położonego na granicy między Karpatami Zewnętrznymi od północy i Wewnętrznymi od południa. W szczegółowym podziale geomorfologicznym Polski (Gilewska 1986; Klimaszewski 1946, 1972, Starkel 1972) jest to teren wału Pienin („właściwych”) między przełomem „niedzickim” doliny Dunajca a końcowym fragmentem przełomu pienińskiego w pobliżu Szczawnicy. Obszar „Pieniny” obejmuje również fragment Małych Pienin – tzw. Kacze w Szczawnicy. Rzeźba terenu jest typowa dla obszaru młodych gór, urozmaicona skalicami wzniesionymi nad spłaszczeniami częściowego zrównania, oraz głęboko wciętymi w nie wąwozami. Obszar zbudowany jest ze skał mezozoicznych i paleogeńskich, węglanowych, leżących między seriami fliszowymi – podhalańską i magurską budującymi Gorce. Wietrzenie i wypłukiwanie materiału fliszowego doprowadziło do wypreparowania oryginalnych form skalnych, charakterystycznych dla pienińskiego krajobrazu. Występuje tu wiele cennych, unikatowych nie tylko dla obszaru Polski form rzeźby i całych ich zespołów, wśród których należy przede wszystkim wymienić dominujące w krajobrazie formy skalne (Trzy Korony, Sokolica) oraz malowniczy przełom rzeczny Dunajca o długości 9 km. Przełom pieniński Dunajca ma charakter epigenetyczno – antecedentny (a częściowo też i strukturalny) i stanowi najbardziej charakterystyczny i najbardziej znany element rzeźby obszaru „Pieniny”. Dla obszaru charakterystyczne są różnice wilgotności i temperatury powietrza między stokami północnymi i południowymi, między grzbietami i głęboko wciętymi dolinami, co przyczynia się do dużego zróżnicowania zbiorowisk roślinnych. Na obszar „Pieniny” składają się dwa kompleksy: główny kompleks Parku (wraz z drogami i rzekami przecinającymi obszar) i kompleks Zamku Czorsztyn. Obszar „Pieniny” jest jednym z nielicznych w Karpatach miejsc występowania roślinności kalcyfilnej i ciepłolubnej. Można stwierdzić, że wraz z Tatrami Zachodnimi stanowi centrum występowania gatunków związanych z takimi siedliskami w Polskich Karpatach. Dla licznych gatunków roślin i zbiorowisk roślinnych, obszar ten gromadzi ich główne zasoby w całym regionie alpejskim sieci Natura 2000. Są one tu wykształcone typowo i odznaczają się dużym bogactwem florystycznym. Obszar „Pieniny”, pomimo niewielkiej powierzchni, charakteryzuje się ogromną różnorodnością biologiczną. Wapienne podłoże oraz fakt, że obszar nie uległ zlodowaceniu w plejstocenie spowodowały, że stanowią on ostroję elementów flory i fauny związanej z wcześniejszymi okresami. Siedliska przyrodnicze zajmują łącznie ponad 85% powierzchni obszaru. Ok. 70% powierzchni zajmują lasy, poprzedzielane typowymi dla tego obszaru kwietnymi łąkami i rozproszonymi w ich obrębie niewielkimi młakami. Spośród zbiorowisk nieleśnych należy również wyróżnić górskie i ciepłolubne murawy naskalne oraz murawy kserotermiczne.Lasy zajmują większe obszary przede wszystkim w terenach trudno dostępnych lub nienadających się w przeszłości do uprawy. Największą powierzchnię zajmują lasy jodłowo-bukowe: kwaśna buczyna Luzulo-Fagenion (9110), żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum (9130-3) występujące na kamienistych stromych zboczach, grzbietach oraz w głębokich dolinach, na znacznych powierzchniach i rozmaitym podłożu, głównie na piaskowcach i łupkach. W głębokich, cienistych wąwozach i żlebach, głównie na północno-wschodnich stokach, rozwija się jaworzyna z języcznikiem zwyczajnym Phylitido-Aceretum (*9180-2). Na szczytach skałek niewielkie skupienia tworzą górskie reliktowe laski sosnowe Erico-Pinion (*91Q0). W eksponowanych miejscach na południowych zboczach, na skalistym podłożu i płytkiej glebie rozwija się pienińska buczyna storczykowa Carici albae-Fagetum (9150-1). W Pieninach występuje ona w dwóch podzespołach: podzespół typowy z wielogatunkowym drzewostanem z dużym udziałem buka oraz podzespół jodłowy (ciepłolubna jedlina). W dolinach potoków niewielkie powierzchnie zajmują płaty nadrzecznej olszyny górskiej Alnetum incanae (*91E0-6). Najlepiej zachowane fragmenty z pióropusznikiem strusim spotkać można w przełomie Dunajca. Spośród siedlisk nieleśnych należy wyróżnić niezwykle barwne górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie PolygonoTrisetion (6520) oraz górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatoris) (6510). W miejscach wilgotnych, przy wysiękach wód bogatych w węglan wapnia powstają młaki eutroficzne: młaki górskie Valeriano-Caricetum flavae (7230-1), obfitujące w rzadkie i zagrożone gatunki roślin: turzyca Davalla Carex davalliana (V), kruszczyk błotny Epipactis palustris (V), tłustosz pospolity Pinguicula vulgaris (V) oraz reliktowy gatunek mchu błyszcze woskowate Tomentypnum nitens (V). Na skałach występuje nawapienna murawa wysokogórska Seslerion tatrae (6170). Na południowych stokach, tworzące się u podnóża skał piargi zajmuje barwna murawa kserotermiczna Festuco-Brometea (6210), towarzysząca podgórskim i wyżynne rumowiskom wapiennym ze zbiorowiskami ze Stipion calamagrostis (*8160). Przedmiotami ochrony w obszarze „Pieniny” są także następujące siedliska nieleśne: ziołorośla górskie (Adenostylon alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) (6430); wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletallia caulescentis (8210); jaskinie nieudostępnione do zwiedzania (8310). Obszar „Pieniny” jest ważną ostoją 3 gatunków roślin z Załącznika II. Są to: bezlist okrywowy Buxbaumia viridis (1386) – spotykany prawie wyłącznie w lasach objętych ochroną ścisłą, gdzie

Page 16 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B2a zalegają rozkładające się pnie drzew, obuwik pospolity (Cypripedium calceolus) (1902) – występuje w ciepłolubnych zbiorowiskach leśnych, pszonak pieniński Erysimum pieninicum (*2114). Na obszarze „Pieniny” stwierdzono występowanie 4 gatunków owadów z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: sichrawa karpacka Pseudogaurotina excellens (*4024) - endemit karpacki i gatunek reliktowy, biegacz urozmaicony Carabus variolosus (4014); nadobnica alpejska Rosalia alpina (*1087); krasopani Hera Callimorpha quadripunctaria (*6199) oraz jeden gatunek ślimaka: poczwarówka zwężona Vertigo angustior (1014). Występują tu 2 gatunki ryb z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: brzanka Barbus peloponnesius (5094) i głowacica Hucho hucho (1105). Spośród 9 gatunków płazów występujących w Pieninach w sieci Natura 2000 mają być chronione siedliska: kumaka górskiego Bombina variegata (1193), traszki grzebieniastej Triturus cristatus (6246) i traszki karpackiej Triturus montandoni (2001). Najdogodniejsze miejsca rozrodu płazów znajdują się w dolinie Dunajca, a w wyższych partiach gór gatunki te można spotkać w pobliżu młak eutroficznych i potoków. Występuje tu 10 gatunków ssaków z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: bóbr europejski Castor fiber (1337), wydra Lutra Lutra (1355) - związane z rzeką Dunajec, wilk Canis lapus (*1352), ryś Lynx lynx (1361), niedźwiedź Ursus arctos (*1354) oraz 5 gatunków nietoperzy: mopek Barbastella barbastellus (5564), nocek duży Myotis myotis (1324), nocek łydkowłosy Myotis dasycneme (1318), nocek orzęsiony Myotis emarginatus (1321), podkowiec mały Rhinolophus hipposideros (1303). Nietoperze wykorzystują obszar „Pieniny” jako miejsce rozrodu i żerowania, natomiast w okresie zimy – pienińskie jaskinie jako miejsce do hibernacji. Awifauna Pienin reprezentowana jest przez ponad 160 gatunków ptaków, wśród których 18 wymienionych zostało w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej: bocian czarny Ciconia nigra (A030), orzeł przedni Aquila chrysaetos (A091), orlik krzykliwy Aquila pomarina (*A089), trzmielojad Pernis apivorus (A072), sokół wędrowny Falco peregrinus (A103), jarząbek Bonasia bonasia (A104), derkacz Crex crex (*A122), puchacz Bubo Bubo (A215), puszczyk uralski Strix uralensis (A220), sóweczka Glaucidium passerinum (A217), włochatka Aegolius funereus (A223), dziecioł czarny Dryocopus martius (A236), dzięcioł zielonosiwy Picus canus (A234), dzięcioł białogrzbiety Dendrocops leucotos (A239), dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus (A241), muchołówka białoszyja Ficedula albicollis (A321), muchołówka mała Ficedula parva (A320), gąsiorek Lanius collurio (A338). Granicę obszaru "Pieniny" przedstawia załącznik 1.

Importance of the project area for biodiversity and/or for the conservation of the species /habitat types targeted at regional, national and EU level (give quantitative information if possible): W obszarze „Pieniny” zidentyfikowano występowanie 20 typów siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, w tym 7 priorytetowych: pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków (3220); zarośla wierzby siwej na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków Salici-Myricarietum część z przewagą wierzby (3240); nawapienne murawy wysokogórskie Seslerion tatrae (6170); murawy kserotermiczne Festuco-Brometea (6210); górskie i niżowe murawy bliźniczkowe Nardion – płaty bogate florystycznie (*6230); ziołorośla górskie Adenostylon alliariae i ziołorośla nadrzeczne Convolvuletalia sepium (6430); górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie Arrhenatherion elatoris (6510); górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie PolygonoTrisetion (6520); źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati (*7220); młaki górskie ValerianoCaricetum flavae (7230-1); podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami ze Stipion calamagrostis (*8160); wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis (8210); jaskinie nieudostępnione do zwiedzania (8310); kwaśne buczyny Luzulo-Fagenion (9110); żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosaeFagetum (9130-3), pienińska buczyna storczykowa Carici albaeFagetum (9150-1); grąd subkontynentalny TilioCarpinetum (9170-2); jaworzyna z języcznikiem zwyczajnym Phylitido-Aceretum (*9180-2); nadrzeczna olszyna górska Alnetum incanae (*91E0-6); górskie reliktowe laski sosnowe Erico-Pinion (*91Q0). Najcenniejszym siedliskiem naskalnym Pienin jest nawapienna murawa wysokogórska Seslerion tatrae (6170) reprezentowana przez endemiczny zespół naskalnej murawy górskiej Dendranthemo-Seslerietum z chryzantemą Zawadzkiego Dendranthema zawadzkii i seslerią skalną Sesleria varia, porastający strome zbocza i póki skalne ścian wapiennych. Najbogatsze płaty skupiają się na ścianach skalnych w szczytowych partiach Trzech Koron. To tutaj gatunki alpejskie: traganek jasny Astragalus australis (VU), naradka mlecznobiała Androsace lactea, łyszczec rozesłany Gypsophila repens, jaskier skalny Ranunculus oreophilus ([E]), mają poza Tatrami swoje jedyne stanowiska w Polsce. Siedlisko ma całkowicie naturalny charakter i w całości podlega ochronie ścisłej. Kolejnym cennym siedliskiem jest murawa kserotermiczna Festuco-Brometea (6210). Z siedliskiem tym związany jest szereg rzadkich oraz zagrożonych gatunków roślin oraz zwierząt, m.in. dwulistnik muszy Ophrys insectifera (VU), niepylak apollo Parnassius apollo (1057) i gniewosz plamisty Coronella austriaca (1283). Inicjalnym zbiorowiskiem napiargowym zaliczanym do siedliska (*8160) podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami ze Stipion calamagrostis jest zespół zachyłki Roberta Gymnocarpietum robertiani, który w Pieninach wykształcony jest w swojej najbardziej typowej formie. Pienińskie łąki to kwietne zbiorowiska z dużym udziałem gatunków ciepłolubnych. Do najcenniejszych należy niezwykle barwna i najlepiej wykształcona ciepłolubna łąka pienińska Anthyllidi-Trifolietum montani.

Page 17 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B2a Charakterystyczną cechą łąk jest liczne występowanie roślin storczykowatych, m.in.: kukułki bzowej Dactylorhiza sambucina (VU), storczycy kulistej Traunsteinera globosa (Chr), podkolana białego Platanthera bifolia (Chr), storczyka męskiego Orchis mascula (V), oraz rzadkich grzybów kapeluszowych, np. wilgotnic Hygrocybe spp. Spora część leśnych siedlisk Natura 2000 objęta jest tu ochroną ścisłą, zapewniającą naturalna dynamikę zbiorowisk. Wśród zbiorowisk leśnych jednym z najrzadszych zbiorowisk w Polsce jest jaworzyna z języcznikiem zwyczajnym Phyllitido-Aceretum (*9180-2). Pienińskie stanowiska języcznika zwyczajnego Phyllitis skolopendrium ([E]) należą do najbogatszych w Polsce. Do najcenniejszych zbiorowisk leśnych należą także górskie reliktowe laski sosnowe Erico-Pinion (*91Q0). Są to najbardziej kserotermiczne zbiorowiska Pienin i mają bardzo ograniczone występowanie – tworzą niewielkie grupy na szczytach skałek. Reliktowe laski sosnowe są pozostałością po występujących tutaj w plejstocenie borach sosnowych. Niskie i powykręcane stare sosny na szczytach skałek stały się symbolem Pienin, a niektóre z nich, liczące ponad 500 lat są najstarszymi znanymi sosnami zwyczajnymi Pinus sylvestris w Polsce. Kolejnym cennym siedliskiem jest pienińska buczyna storczykowa Carici albae-Fagetum (91501). Obecność w jej runie wiechliny styryjskiej Poa stiriaca oraz turzycy białej Carex alba powoduje, że pienińskie ciepłolubne lasy jodłowe i bukowe wykazują znaczną odrębność od innych tego typu ekosystemów leśnych w Polsce. Obszar „Pieniny” jest jednym z nielicznych w Karpatach miejsc występowania roślinności kalcyfilnej i ciepłolubnej. Można stwierdzić, że wraz z Tatrami Zachodnimi stanowi centrum występowania gatunków związanych z takimi siedliskami w Polskich Karpatach. Dla licznych gatunków roślin i zbiorowisk roślinnych, obszar ten gromadzi ich główne zasoby w całym regionie alpejskim sieci Natura 2000. Są one tu wykształcone typowo i odznaczają się dużym bogactwem florystycznym. Na podkreślenie zasługuje bardzo bogata flora. Znanych jest stąd niemal 900 gatunków roślin naczyniowych (ponad 1100 w całych Pieninach), wśród nich dwa endemiczne gatunki roślin naczyniowych: mniszek pieniński Taraxacum pieninicum (CR) i pszonak pieniński Erysimum pieninicum (*2114) i 3 endemiczne odmiany rozchodnik ostry Sedum acre var. calcigenum, bylica piołun Artemisia absinthium var. calcigena, chaber barwny Centaurea triumfettii var. pieninica (VU) oraz relikty geograficzne - chryzantema Zawadzkiego Dendrathema zawadzkii (LR), tawuła średnia Spiraea media (Chr), szczwoligorz tatarski Conioselinum tatricum (LR) i jałowiec sabiński Juniperus sabina (VU). Licznie reprezentowane są storczykowate, spośród których z obszaru „Pieniny” znanych jest około 30 gatunków. Naturalne stanowiska endemicznego pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) znane są wyłącznie w polskiej części Pienin. Obserwowany jest na dwóch stanowiskach, na których kwitną co roku setki okazów. Związany jest z murawami kserotermicznymi i ciepłolubnymi zaroślami. Rośnie również w sąsiadującej z nimi ciepłolubnej jedlinie, pojawia się też w naruszonych zbiorowiskach, towarzyszącym ruinom zamku Czorsztyn. Znanych jest również kilka innych stanowisk antropogenicznego pochodzenia. Spośród endemitów zachodnio-karpackich występują tutaj: oset klapowany Carduus lobulatus (V) i goździk wczesny Dianthus plumarius subsp. praecox (Chr). Obszar „Pieniny” jest też jedynym miejscem w Polsce, z którego wykazano występowanie goździka lśniącego Dianthus nitidus (endemit Karpat Zachodnich; Ex). Jego jedyne stwierdzenie pochodzi z 1880 r. , a obecność gatunku nie została później potwierdzona. Obszar „Pieniny” ma również duże znaczenie dla ochrony ptaków - w ostoi występuje ponad 160 gatunków ptaków, w tym 18 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 9 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Występuje tu 17 gatunków nietoperzy, spośród których 5 znajduje się w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Nietoperze wykorzystują obszar Pieniny” jako miejsce rozrodu i żerowania, natomiast w okresie zimy – pienińskie jaskinie jako miejsce do hibernacji. W sąsiedztwie Pienin utworzono dwa kolejne obszary Natura 2000: „Podkowce w Szczawnicy” i „Małe Pieniny”, o dużym znaczeniu dla ochrony tej grupy zwierząt. Na obszarze „Pieniny” podjęte zostaną następujące działania, które będą najlepszym sposobem eliminacji lub ograniczenia zagrożeń: wprowadzenie zabiegów ochronnych (odkrzaczanie, usuwanie nagromadzonej warstwy nierozłożonych roślin tzw.wojłoku, koszenie i usuwanie biomasy) w celu zahamowania sukcesji na nieużytkowanych cennych ekosystemach łąk (6520; 6510), przeprowadzenie remontu szlaków turystycznych i skanalizowanie ruchu turystycznego w celu ochrony cennychsiedlisk leśnych (9130, 9150, 9180), zabezpieczenie fragmentu murów zewnętrznych ruin zamku przed osypywaniem, oczyszczenie murawykserotermicznej z krzewów i wysokich bylin w celu ochrony przed zniszczeniem populacji pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) w obrębie wzgórza zamkowego w Czorsztynie, eliminacja inwazyjnych gatunków obcego pochodzenia zagrażających gatunkom rodzimym, stworzenie nowego miejsca rozrodu płazów i ochrona istniejących przed negatywnym wpływem wypasu w rejoniepolany Majerz. Lokalizację wszystkich działań w ramach projektu przedstawia załącznik nr 1 – „Mapa prezentująca lokalizację wszystkich działań w ramach projektu”. Listę wszystkich załączników wykorzystanych w projekcie zawiera załącznik nr 31.

Page 18 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 31 - Lista zalacznikow do projektu (formularz B2a)_str 1

Page 19 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 1 - Mapa prezentujaca lokalizacje wszystkich dzialan w projekcie

Page 20 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 31 - Lista zalacznikow do projektu (formularz B2a)_str 2

Page 21 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B2b MAP OF THE COUNTRY LOCATION OF THE PROJECT AREA

Page 22 of 161

SCALE 1:1205000

LIFE12 NAT/PL/000034 - B2b MAP OF THE REGION LOCATION OF THE PROJECT AREA

Page 23 of 161

SCALE 1:60000

LIFE12 NAT/PL/000034 - B2c DESCRIPTION OF SPECIES / HABITATS ISSUES TARGETED BY THE PROJECT Użyte skróty i oznaczenia: Prawo międzynarodowe: * – Siedlisko priorytetowe lub gatunek priorytetowy I – Załącznik I Dyrektywy Ptasiej II – Załącznik II Dyrektywy Siedliskowej IV – Załącznik IV Dyrektywy Siedliskowej Obszar „Pieniny” – obszar specjalnej ochrony PLB120008 i specjalny obszar ochrony PLH120013 Prawo krajowe: Chr – Gatunek prawnie chroniony (Rozp. MŚ z dnia 12.10.2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt; Rozp. MŚ z dnia 5.01.2012 w sprawie ochrony gatunkowej roślin), Kategorie IUCN: CzKK – Czerwona Księga Karpat Polskich. Rośliny naczyniowe (Mirek, Piękoś-Mirkowa 2008) CzKR – Polska Czerwona Księga Roślin (Kaźmierczakowa, Zarzycki 2001) CzLR – Czerwona Lista Roślin Zagrożonych w Polsce (Zarzycki, Mirek 2006) PCzKZk – Polska Czerwona Księga Zwierząt – Kręgowce (Głowaciński 2001), PCzKZb - Polska Czerwona Księga Zwierząt – Bezkręgowce (Głowaciński, Nowacki 2004) CzLZ – czerwona Lista IUCN (http://www.iucnredlist.org/)

Projektem objęte są wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt. Siedliska przyrodnicze objęte projektem: 1. murawy kserotermiczne Festuco-Brometea (6210) zajmują około 41 ha – 2% obszaru „Pieniny”; występują w na południowych stokach Pienin, szczególnie w środkowej i zachodniej części obszaru. Zaplanowane działania ochronne: koszenie, odkrzaczanie i usuwanie biomasy (CC.3). Z murawami kserotermicznymi związane są liczne rzadkie, zagrożone i chronione gatunki. Wśród roślin do najważniejszych należą: bylica piołun w endemicznej odmianie Arthemisia absynthium var. Calcygena (CzKK), oset pagórkowy Carduus collinus (CzKK,), kruszczyk rdzawoczerwony Epipactis atrorubens (Chr). Wśród zwierząt do najważniejszych należą: - niepylak apollo Parnasius apollo (1057 IV; PCzKZb; Chr), gniewosz plamisty Coronella austriaca (1283; PCzKZk; Chr ), krasopani hera Callimorpha quadripunctaria ((*1078 – II, PCzKZb, Chr ). 2. niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie Arrhenatherion elatioris (6510) zajmują około 76 ha – 0,8% obszaru „Pieniny”; występują nielicznie w niższych położeniach. Zaplanowane działania ochronne: usuwanie nagromadzonej warstwy nierozłożonych roślin (tzw. wojłoku), usuwanie krzewów i podrostu drzew, koszenie i usuwanie biomasy (CB.1; CC.1). Z siedliskiem tym związane są liczne rzadkie, zagrożone i chronione gatunki. Wśród roślin do najważniejszych należą: podkolan biały Platanthera biforia (Chr), listera jajowata Listera opata (Chr). Wśród zwierząt do najważniejszych należą: derkacz (Crex crex) (*A122-I, Chr). 3. górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie Polygono-Trisetion (6520) zajmują około 207 ha – 10,6% obszaru „Pieniny”; obejmują łąki o dużym zróżnicowaniu składu gatunkowego i łącznie stanowią najczęstsze nieleśne siedlisko przyrodnicze w całym obszarze. Najcenniejszym zbiorowiskiem w obrębie tego siedliska jest ciepłolubna łąka pienińska Anthyllidii-Trifolietum montani, w typowej

Page 24 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B2c (najbogatszej) formie wykształcona tylko w obszarze „Pieniny”. Zaplanowane działania ochronne (CB.1; CC.1): • na wykupionych gruntach: I zabieg - usuwanie nagromadzonej warstwy nierozłożonych roślin (tzw. wojłoku), usuwanie krzewów i podrostu drzew, II zabieg - koszenie i usuwanie biomasy. Z siedliskiem tym związane są liczne rzadkie, zagrożone i chronione gatunki. Wśród roślin do najważniejszych należą: kukułka bzowa Dactyloriza sambucina (CzKP; Cz.LR; CzKK ;Chr), kukułka Fuchsa Dactylorhiza Fuchsie (CzLR; Chr), podkolan biały Platanthera bifolia (Chr), gółka długoostrogowa Gymnadenia conopsea (Chr), listera jajowata Listera ovata (Chr). Wśród zwierząt do najważniejszych należą: niepylak mnemozyna Parnassius mnemosyne (1056 – IV, PCzKZb; Chr), derkacz Crex crex (*A122 – I; Chr; gat. lęgowy – miejsce gniazdowania), orlik krzykliwy (Aquila pomarina) (*A089 - I; PCzKZk; Chr; gatunek lęgowy – żerowisko ). 4. młaki górskie Valeriano-Caricetum flavae (7230-1), które zajmują około 8 ha – 0,4% obszaru „Pieniny”; występują głównie w zachodniej części obszaru, największe kompleksy tworzą w rejonie polan Za Stronią, Roplichta, Zaukier, a pojedynczo rozproszone są w całym obszarze „Pieniny” w postaci niewielkich kilkuarowych płatów. Zaplanowane działania ochronne (CB.1; CC.1): • na wykupionych gruntach: I zabieg – usuwanie krzewów i podrostu drzew, II zabieg - koszenie i usuwanie biomasy Z siedliskiem tym związane są liczne rzadkie, zagrożone i chronione gatunki. Wśród roślin do najważniejszych należą: kruszczyk błotny Epipactis palustris (CzLR; Chr), turzyca Davalla Carex davalliana (CzLR; Chr). Wśród zwierząt do najważniejszych należą: biegacz urozmaicony Carabus variolosus (4014 – II; Chr), poczwarówka zwężona Vertigo angustior (1014 – II; PCzKZb; Chr). 5. żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum (9130-3) zajmuje około 882 ha – 38,5% obszaru „Pieniny”; siedlisko występuje głównie na północnych stokach Pienin i zajmuje największą powierzchnię w obszarze. Zaplanowane działania ochronne (CB.1; CC.2): • na wykupionych gruntach: wyłączenie z użytkowania gospodarczego, ochrona naturalnych procesówprzyrodniczych, ograniczenie negatywnego wpływu ruchu turystycznego, • na gruntach będących własnością PPN i wspólnoty – ograniczenie negatywnego wpływu ruchuturystycznego. Z siedliskiem tym związane są liczne rzadkie, zagrożone i chronione gatunki. Wśród roślin do najważniejszych należą: bezlist okrywowy Buxbaumia viridis (1386; Chr), kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine (Chr). 6. pienińska buczyna storczykowa Carici albae-Fagetum (9150-1) zajmuje około 563 ha – 26% obszaru „Pieniny”; postać pienińska siedliska występuje tylko w Pieninach i w obszarze „Pieniny” jest najlepiej zachowana. Zaplanowane działania ochronne (CB.1; CC.2): • na wykupionych gruntach: wyłączenie z użytkowania gospodarczego, ochrona naturalnych procesówprzyrodniczych, ograniczenie negatywnego wpływu ruchu turystycznego, • na gruntach będących własnością PPN i wspólnoty – ograniczenie negatywnego wpływu ruchuturystycznego. Z siedliskiem tym związane są liczne rzadkie, zagrożone i chronione gatunki. Wśród roślin do najważniejszych należą: kruszczyk drobnolistny Epipactis microphylla (Chr; CzKP; CzLR; CzKK ), buławnik mieczolistny Cephalanthera longifolia (Chr), buławnik wielkokwiatowy Cephalanthera damasonium (Chr), wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum (Chr), wiechlina styryjska Poa stiriaca – gatunek występujący w Polsce tylko w Pieninach. Gatunki roślin objęte projektem: 1. pszonak pieniński Erysimum pieninicum (*2114; II; IV; Chr; CzKR-VU; CzKK-VU) – gatunek endemiczny dla Pienin – na naturalnych stanowiskach nie występujący nigdzie poza Pieninami. Gatunek występuje na stanowisku klasycznym przy ruinach Zamku Czorsztyn (skąd został opisany w 1913 r.) oraz na kilku mniejszych stanowiskach rozproszonych w obszarze. Zaplanowane działania ochronne (CC.4): • ochrona populacji przed zniszczeniem przez zabezpieczenie przed osypywaniem się fragmentumurów zewnętrznych ruin zamku, • usunięcie wysokich bylin oraz części krzewów zarastających murawę kserotermiczną u podnóża ruin

Page 25 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B2c

zamku, • wysianie nasion pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum pochodzących z hodowli w ogródku skalnym przy Dyrekcji PPN w miejscach z odsłoniętą glebą. Gatunki zwierząt objęte projektem: 1. derkacz Crex crex (*A122 – I; Chr; CzLZ; gatunek lęgowy) – na terenie obszaru „Pieniny” w 2011 roku zinwentaryzowano 19 wołających samców, na terenie otuliny PPN 39 wołających samców. Gatunek związany ze zbiorowiskami łąkowymi, wymaga ekstensywnego użytkowania gruntów, chroniącego tereny otwarte przed zarastaniem. Zaplanowane działania ochronne (CB.1; CC.1): • na wykupionych gruntach: I zabieg – usuwanie krzewów i podrostu drzew, II zabieg - koszenie i usuwanie biomasy.

Page 26 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B2d CONSERVATION PROBLEMS AND THREATS Provide this information for those species and habitat types directly targeted by the project W obszarze „Pieniny” występują następujące problemy i wynikające z nich zagrożenia, które mają negatywny wpływ na gatunki i siedliska przyrodnicze, których dotyczy projekt: P.1. Mozaika własności i niska efektywność zarządzania obszarem „Pieniny” Tylko 59% powierzchni obszaru „Pieniny” stanowią grunty Skarbu Państwa, na których wykonywanie zabiegów ochronnych odbywa się bez przeszkód. Pozostała część (41%) to grunty innej własności (prywatne i gminne) i wszelkie działania ochronne na tym terenie mogą odbywać się tylko na zasadzie kompromisu pomiędzy właścicielem, a zarządzającym terenem chronionym. Istotnym problemem jest brak zainteresowania prywatnych właścicieli gruntów właściwym ich użytkowaniem oraz rozbieżność priorytetowych celów różnych grup interesu. Dodatkowy problem stwarza niska świadomość ekologiczna mieszkańców i właścicieli gruntów na terenie obszaru „Pieniny”, skutkująca brakiem rzetelnej oceny i weryfikowania decyzji administracyjno-gospodarczych w kontekście potrzeb ochrony obszaru. Opisane powyżej problemy stwarzają następujące zagrożenia dla obszaru „Pieniny” (Z.1, Z.2, Z.3 i Z.4): Z.1. Sukcesja wtórna Zaniechanie użytkowania siedlisk łąkowych (6510, 6520), młak (7230) oraz muraw (6210) sprzyja naturalnej regeneracji lasów, czego widocznym przejawem jest sukcesja wtórna. W obszarze „Pieniny” gatunkami najszybciej wkraczającymi na siedliska łąkowe są jawor (Acer pseudoplatanus), osika (Populus tremula) oraz wierzby (Salix ssp.). Murawy zarastają głównie dereniem świdwą (Cornus sanguinea), tarniną (Prunus spinosa) oraz leszczyną (Corylus avellana). Zarastanie powoduje negatywne zmiany florystyczne, oraz zmniejszanie się areału tych siedlisk. Porzucanie użytkowania gruntów rolnych z powodów ekonomicznych i ich zarastanie powoduje również degradację siedlisk optymalnych dla derkacza. Z czasem postępujące zarastanie terenów otwartych doprowadzić może do zaniku populacji tego gatunku w Pieninach. Aby przywrócić siedlisko do stanu właściwego lub utrzymać je we właściwym stanie należy prowadzić zabiegi ochrony czynnej – koszenie, odkrzaczanie, ponieważ dzięki tym zabiegom, wykonywanym przez człowieka, powstały półnaturalne zbiorowiska roślinne. Kontynuacja zabiegów przyczynia się ponadto do stworzenia lub utrzymania na siedliskach łąkowych, młak i murawowych odpowiednich warunków do życia chronionych gatunków roślin i zwierząt. Permanentne prowadzenie zabiegów przyczynia się ponadto do eliminacji gatunków ekspansywnych takich jak: malina (Rubus idaeus), nawłocie (Solidago ssp.). Na gruntach innej własności bez wcześniejszego wykupu gruntów najczęściej nie można prowadzić zabiegów ochrony czynnej. Z.2. Nadmierna eksploatacja gospodarcza siedlisk leśnych Duża liczba właścicieli gruntów, posiadających często niewielkie areały lasu powoduje, że większość z nich jest dość intensywnie eksploatowana. Eksploatacji polegającej na pozyskiwaniu drewna rzadko towarzyszy odbudowywanie drzewostanu przez nasadzenia. Pozostawianie martwych drzew stojących lub powalonych należy do rzadkości, stąd w lasach tych brakuje mikrosiedlisk sprzyjających organizmom związanym z rozkładającym się drewnem. Ochrona zachowawcza w siedliskach 9130 i 9150 nie stoi w sprzeczności z ochroną gruntów leśnych przed gatunkami inwazyjnymi, które powinny być usuwane. Z.3. Duża fragmentacja obszaru Natura 2000 Mozaika własności gruntów uniemożliwia podejmowanie skutecznej ochrony siedlisk i gatunków. Wiele gruntów prywatnych (objętych ochroną krajobrazową) stanowi enklawy w kompleksach gruntów Skarbu Państwa. Jest to istotny problem, ponieważ może powodować dewastację cennych przyrodniczo terenów PPN. Scalenie obszaru pod względem własności (wykupienie m.in. gruntów z siedliskami: 6210, 6510, 6520, 7230, 9130, 9150), pozwoli na sprawne i skuteczne zarządzanie całym obszarem „Pieniny”. Z.4. Zanikanie rodzimych gatunków roślin W porównaniu XIX i XX wieku obserwujemy zanikanie niektórych gatunków roślin takich jak: marzanka

Page 27 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B2d pagórkowa Asperula cynanchica (EN), marzanka barwierska Asperula tinctoria (V), sasanka otwarta Pulsatilla patens €, storczyk kukawka Orchis militaris (VU), czy storczyk drobnokwiatowy Orchis ustulata (EN), które ustępują w wyniku postępujących procesów zarastania terenów otwartych. Powodem zachodzących, niekorzystnych zmian jest zaniechanie użytkowania przez właścicieli gruntów, którzy nie są zainteresowani kultywowaniem na nich tradycyjnego rolnictwa. W pierwszej kolejności zaniechano użytkowania terenów o najmniejszej produktywności, a do takich należą ciepłolubne łąki i murawy kserotermiczne, z którymi związane były wymienione gatunki. W celu eliminacji w/w zagrożeń zaplanowano w projekcie następujące działania: CB.1 – wykupy gruntów, odpowiednie działania ochronne ujęte w części (CC.1 i CC.3) oraz działania z części E podnoszenie świadomości społecznej oraz upowszechnianie wyników. P.2. Intensywny ruch turystyczny Na podstawie prowadzonej od wielu lat rejestracji zwiedzających stwierdzono, że liczba turystów zwiedzających park wynosi ponad 700 tysięcy osób rocznie. Duże obciążenie szlaków ruchem turystycznym powoduje ogromne zniszczenia ich nawierzchni, infrastruktury turystycznej oraz cennego otoczenia przyrodniczego szlaku (zagrożenie Z.5): Z.5. Dewastacja siedlisk w wyniku nadmiernej presji turystycznej Największym problemem dla turystów okazuje się niewygodna nawierzchnia szlaków, które po deszczu często są zabłocone i śliskie. Skutkuje to wyszukiwaniem obejść i wydeptywaniem „dzikich” ścieżek. Ze zjawiskiem wydeptywania mamy również do czynienia w miejscach, gdzie zbocze jest strome, a zła nawierzchnia szlaku zachęca do jego opuszczania i szukania skrótów. Z naszych obserwacji wynika, że dobrze utrzymana nawierzchnia szlaku najlepiej kanalizuje ruch i zachęca do trzymania się wyznaczonych ścieżek. W przypadku stromych odcinków można zastosować wygodne zakosy oddzielone barierkami uniemożliwiającymi ich skracanie. Wykonanie remontów nawierzchni szlaków i ich odpowiedniego odwodnienia możliwe jest na gruntach będących w posiadaniu PPN lub za zgodą ich właścicieli, którą nie zawsze udaje się uzyskać. W celu eliminacji i ograniczenia zagrożenia w projekcie zaplanowano wykup gruntów od właścicieli prywatnych (działanie B.1) oraz realizację zadania opisanego w działaniu CC.2. P.3. Pojawianie się obcych gatunków inwazyjnych Istotnym problemem dla ochrony gatunków i siedlisk jest pojawianie się i ekspansja inwazyjnych gatunków obcego pochodzenia. Wskazuje się na konieczność usuwania osobników należących do tego rodzaju z obszarów chronionych. Z.6. Zanikanie gatunków rodzimego pochodzenia, niekorzystne zmiany w siedliskach przyrodniczych. Na terenie ostoi „Pieniny” zagrożenie stwarzają dwa gatunki: rdestowiec ostrokończysty i sachaliński (Reynoutria japonica, R. sachalinensis), występujące na brzegu rzeki Dunajec. Szczególnie niebezpieczna jest równoczesna obecność obydwu gatunków na tym samym terenie, gdyż ich mieszaniec ma bardziej inwazyjny charakter niż obydwa gatunki macierzyste. W celu ograniczenia zagrożenia w projekcie zaplanowano realizację zadań opisanych w działaniu CC.5. P.4. Pogodzenie odpowiednich warunków bytowania dla pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) w rejonie wzgórza zamkowego w Czorsztynie z koniecznością zabezpieczenia ruin zamku Obecnie do zakończenia prac w obrębie zamku górnego i średniego pozostało tylko zabezpieczenie ostatniego odcinka murów zewnętrznych. Jest to konieczne, gdyż obserwuje się postępujące ich niszczenie i osypywanie się fragmentów murów. Pozostawienie murów bez zabezpieczenia powoduje zagrożenie dla siedliska pszonaka: Z.7. Pogarszanie stanu siedliska pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) W chwili obecnej prowadzenie działań ochronnych na stanowisku pszonaka stwarza duże niebezpieczeństwo z powodu złego stanu murów zamkowych. Bezpieczne wykonywanie zabiegów możliwe będzie po zabezpieczeniu osypujących się obecnie murów. Dodatkowym zagrożeniem dla gatunku jest częste wkraczanie na teren jego siedliska w celu doraźnego umacniania i łatania ubytków w murach. Jednorazowe wykonanie prac zabezpieczających w obrębie murów umożliwi sukcesywne wykonywanie zabiegów ochronnych dla pszonaka uwzględniające utrzymanie mozaiki muraw i zarośli u podnóża murów. W celu ograniczenia zagrożenia w projekcie zaplanowano realizację zadań opisanych

Page 28 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B2d w działaniu CC.4. P.5. Deficyt miejsc rozrodu dla płazów. W terenach górskich czynnikiem ograniczającym liczebność płazów jest między innymi deficyt miejsc rozrodu oraz degradacja i zanikanie istniejących stanowisk rozrodczych. Często do rozrodu wykorzystywane są niewielkie zbiorniki wodne o charakterze efemerycznym szczególnie narażone na zniszczenie. Jednym z rejonów, w których zlokalizowane są miejsca rozrodu płazów jest rejon polany Majerz, na którym prowadzony jest wypas owiec. Z.8. Zanikanie miejsc rozrodu dla płazów. Zagrożeniem dla płazów jest wykorzystywanie wysięków wody i źródlisk cieków epizodycznych do pojenia owiec. W celu ochrony miejsc rozrodu płazów w rejonie polany Majerz i pogodzenia wypasu owiec z ich planuje się wykonanie nowego oczka wodnego oraz zabezpieczenie istniejących stanowisk rozrodczych (działanie CC.6).

PREVIOUS CONSERVATION EFFORTS IN THE PROJECT AREA AND/OR FOR THE HABITATS / SPECIES TARGETED BY THE PROJECT Od roku 2000, w ramach projektów finansowanych ze środków NFOŚiGW, EkoFunduszu oraz środków własnych, PPN wykupił 93 ha gruntów na terenie obszaru „Pieniny”. Wykupy przyczyniły się do ochrony całości przyrody PPN i są kluczowym działaniem na rzecz zachowania walorów przyrodniczych, w tym cennych z punktu widzenia UE siedlisk i gatunków. Wykup gruntów prowadzony jest zgodnie z „Koncepcją wykupu gruntów w PPN”. Obszar „Pieniny” charakteryzujący się niezwykłą mozaiką siedlisk i bogactwem związanych z nimi gatunków wymaga specjalnego podejścia do działań ochronnych. Działania te muszą uwzględniać zróżnicowane wymagania przedmiotów ochrony zajmujących często te same tereny. Dyrektor PPN, jako sprawujący nadzór nad obszarem „Pieniny”, dąży do przywrócenia lub utrzymania we właściwym stanie zachowania gatunków i siedlisk przyrodniczych. PPN posiada wieloletnie doświadczenie w planowaniu i wykonywaniu zabiegów ochronnych, dysponuje także wieloletnimi obserwacjami monitoringu skuteczności podejmowanych działań. Jest pierwszym parkiem narodowym w Polsce, dla którego opracowany został plan zabiegów ochronnych ekosystemów nieleśnych (lata 1989-1998) i rozwiązania w nim przyjęte, których autorem jest prof. Kazimierz Zarzycki, stanowiły wzór i inspirację do opracowywania takich dokumentów w innych parkach narodowych, a następnie przyjęte jako wytyczne przy ochronie łąkowych siedlisk przyrodniczych. 1. Ochrona łąk i młak Program ochrony zbiorowisk łąkowych realizowany w PPN od 1989 roku polega na wykonywaniu zabiegów w tradycyjny sposób, kultywujący metody ekstensywnego rolnictwa. Taka metoda sprzyja zachowaniu lub odtwarzaniu licznych cennych (rzadkich, chronionych, zagrożonych) gatunków roślin, w tym przedstawicieli rodziny storczykowatych, których liczba taksonów w PPN jest jedną z najwyższych wśród polskich parków narodowych. Spośród nich należy wymienić tak cenne gatunki jak kukułka bzowa Dactylorhiza sambucina (VU), storczyk samiczy Orchis morio (EN), storczyca kulista Trausteinera globosa (Chr), ozorka zielona Coeloglossum viride (V). Storczyki te występują nielicznie, lecz prowadzony na ich stanowiskach monitoring potwierdza skuteczność zabiegów. Na młakach szczególnie wrażliwą grupę stanowią mchy. Usuwanie zalegającej biomasy zapobiega zamieraniu mchów tworzących na młakach zwarty kobierzec. Wśród nich należy wymienić reliktowe błyszcze włoskowate Tomentypnum nitens (Chr), limprichtię pośrednią (Limprichtia cossonii), mokradłoszkę zaostrzoną Calliergonella cuspidata (Chr), bagniaka wapiennego (Philonotis calcarea), objętych w Polsce ochroną gatunkową. Na wykupionych łąkach i młakach, gdzie poprzedni właściciele nie prowadzili zabiegów, pierwszym zabiegiem jest ich odkrzaczanie oraz usunięcie zalegających na okrajkach gałęzi. Powierzchnia łąk przed wprowadzeniem zabiegów musi być wyrównana po buchtowiskach, opuszczonych kretowiskach czy opuszczonych kopcach ziemnych mrówek. Po przygotowaniu powierzchni łąkowej do wprowadzenia zabiegów następuje jej koszenie mechaniczne (łąki z dojazdem o stabilnym podłożu, na stokach do 30°

Page 29 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B2d nachylenia) lub ręczne (grunty o niestabilnym podłożu – młaki, wilgotne łąki, polany niedostępne dla sprzętu, stoki o nachyleniu powyżej 30°). W pierwszych nawrotach koszenia, dla roślin i ich pozostałości z poprzednich lat, nie stanowiących cennej biomasy dla karmionych nią zwierząt, stosowane jest punktowe jej spalanie lub usuwanie poza koszoną łąkę i składowanie w pryzmach. W kolejnych nawrotach skoszona i wysuszona biomasa jest usuwana poza powierzchnię łąk i sprzedawana lokalnym odbiorcom. Na polanach pozostawiane są nieskoszone fragmenty roślinności – tzw. pasy ekologiczne, służące za bazę pokarmową i schronienie dla ptaków, drobnych ssaków i bezkręgowców. Większość dotychczasowych działań ochronnych w ekosystemach lądowych, w ramach których utrzymywane były wszystkie łąki znajdujące się w zarządzie PPN, finansowanych było ze środków NFOŚiGW. W latach 2006-2012 realizowano coroczne projekty o stałym tytule: „Ochrona ekosystemów lądowych Pienińskiego Parku Narodowym w …… roku” Na łąkach objętych zabiegami ochronnymi, w tym na włączonych do planu zabiegów po wykupach prowadzi się monitoring skuteczności wykonanych zabiegów powszechnie przyjętą w fitosocjologii metodą Braun-Blanqueta na stałych powierzchniach kołowych. Takim stałym monitoringiem są objęte wszystkie znajdujące się w naszym posiadaniu zbiorowiska nieleśne, na których wyznaczono 44 powierzchnie. W zależności od typu zbiorowiska i zachodzących w nich przemian na poszczególnych stanowiskach przeprowadza się monitoring w różnych nawrotach (jedno, dwu lub trzyletnich). Corocznym monitoringiem, objęte są najczęściej grunty, gdzie następują szybkie przemiany roślinności, np. na nowo zakupionych. 2. Ochrona muraw Murawy kserotermiczne (6210) są miejscem występowania licznych ciepłolubnych gatunków roślin naczyniowych i mszaków, chronionych lub posiadających nieliczne stanowiska w polskiej części Karpat: kruszczyk rdzawoczerwony Epipactis atrorubens (Chr), rojownik włochaty Jovibarba hirta (Chr), endemiczna odmiana bylicy piołun (Artemisia absinthium var. Calcigena), endemiczna odmiana rozchodnika ostrego (Sedum acre var. calcigenum), różyczkoprątnik ontaryjski (Rhodobryum ontariense). Stanowią zbiorowisko roślinne, w którym dogodne warunki do rozwoju znajduje wiele zwierząt w tym niepylak apollo Parnassius apollo (1057), będący gatunkiem specjalnego zainteresowania w PPN. Od lat 90. XX w. prowadzi się na nich zabiegi polegające głównie na cyklicznym odkrzaczaniu zarastających powierzchni oraz na niektórych powierzchniach, na ich koszeniu. Odkrzaczanie muraw, wykonywane jest głównie z myślą o niepylaku apollo, ale chroni również inne gatunki zwierząt o podobnych wymaganiach siedliskowych oraz światłolubne i ciepłolubne rośliny. W latach 2008-2012 zabiegi prowadzone na murawach finansowano ze środków własnych oraz środków NFOŚiGW w ramach następujących projektów: „Ochrona fauny w Pienińskim Parku Narodowym w roku 2008” „Ochrona fauny w Pienińskim Parku Narodowym w roku 2009” „Ochrona ekosystemów lądowych Pienińskiego Parku Narodowego w 2011 roku” "Ochrona ekosystemów lądowych Pienińskiego Parku Narodowego w 2012 roku" 3. Ochrona ekosystemów leśnych Znaczna część terenów leśnych w obszarze „Pieniny” objęta jest ochroną ścisłą, w której zdziałania ograniczają się do zapobiegania wpływom człowieka lub czynną zachowawczą polegającą na pozostawieniu obszarów leśnych naturalnym procesom przyrodniczych, które w nich następują lub wprowadzeniu niezbędnych działań ochronnych stymulujących proces ich unaturalniania. PPN prowadzi od lat ograniczoną gospodarkę leśną także w obszarach objętych ochroną czynną, gdzie skupiamy się wyłącznie na zabiegach przebudowy drzewostanów świerkowych ulegających stopniowemu rozpadowi. Większość dotychczasowych działań ochronnych w ekosystemach leśnych finansowanych było ze środków NFOŚiGW w Warszawie. W latach 2006-2012 realizowano coroczne projekty o stałym tytule:

Page 30 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B2d

„Ochrona ekosystemów lądowych Pienińskiego Parku Narodowym w …… roku” 4. Remonty szlaków Bieżące utrzymanie i niezbędne remonty szlaków wykonywane są w obszarze „Pieniny” od lat. Corocznie remontowane są wybrane odcinki, a dobre wykonanie zapewnia trwałość nawierzchni i zabezpieczeń przez około 5-7 lat. Działania te zmniejszają negatywny wpływ turystyki na siedliska przyrodnicze. Dotychczas remonty prowadzone były na gruntach Skarbu Państwa i wybiórczo na gruntach innej własności po uprzednim uzyskaniu zgody właściciela. 5. Ochrona stanowisk pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) Na wzgórzu zamkowym będącym miejscem występowania tego endemicznego gatunku od szeregu lat prowadzone są prace związane z zabezpieczeniem ruin zamku. Obecnie na ukończeniu jest etap związany z pracami na zamku górnym i średnim. Do jego zakończenia pozostało zabezpieczenie ostatniego fragmentu murów zewnętrznych. Równocześnie z pracami na zamku wykonywane były zabiegi przeciwdziałające zarastaniu zbocza poniżej murów. Zabiegi polegały na usuwaniu części krzewów i wykonywane były w miejscach, w których nie kolidowało to z prowadzonymi pracami konserwatorskimi na zamku. W ostatnich latach wszystkie prace przy zabezpieczaniu ruin zamku i zabiegi u ich podnóża finansowane były ze środków własnych PPN. 6. Derkacz Crex crex (*A122 – gatunek lęgowy) Działania bezpośrednio ukierunkowane na ten gatunek polegały na prowadzeniu monitoringu, który jest realizowany od 2004 roku ze środków własnych PPN. Wyniki monitoringu służą bezpośrednio ustalaniu priorytetów przy planowaniu wykupów gruntów. 7. Płazy (Amphibia) Działania ochronne realizowane na terenie obszaru „Pieniny” skupiają się na ochronie szlaku migracji w rejonie Sromowiec Kątów oraz ochronie miejsc rozrodu płazów. W 1997 roku zostały wykonane dwa stawki rozrodcze dla płazów stanowiące rekompensatę utraconych stanowisk rozrodczych w dolinie Dunajca w wyniku budowy zapory. Prace sfinansowano ze środków przeznaczonych na budowę zapory. Od 1997 roku w okresie wiosennej migracji realizowane są prace polegające na ochronie szlaku migracji płazów w Sromowcach Kątach. Na ten cel przeznaczane są środki własne lub pozyskane w NFOŚiGW. W latach 2008-2012 ochrona szlaku migracji płazów finansowana była ze środków NFOŚiGW w ramach następujących projektów: „Ochrona fauny w Pienińskim Parku Narodowym w roku 2008” „Ochrona fauny w Pienińskim Parku Narodowym w roku 2009” „Ochrona ekosystemów lądowych Pienińskiego Parku Narodowego w 2010 roku” „Ochrona ekosystemów lądowych Pienińskiego Parku Narodowego w 2012 roku"

Page 31 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 5 - szlak niebieski przewidziany do remontu (Z.5.)

Page 32 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 4 - szlak niebieski przewidziany do remontu (Z.5.)

Page 33 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 9 - rdestowiec ostrokonczysty w przelomie Dunajca (Z.6)

Page 34 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 12 - wypas owiec na polanie Majerz (Z.8)

Page 35 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 10 - stanowiska pszonaka pieninskiego (Z.7)

Page 36 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 13 - rozdrobnienie wlasnosci w kompleksie Kras (P.1.)

Page 37 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 8 - sukcesja na murawie kserotermicznej (Z.1.)

Page 38 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 11 - wysiek wody na polanie Majerz (Z.8.)

Page 39 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 7 - sukcesja na lakach (Z.1)

Page 40 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 27 - rdestowiec sachalinski nad Dunajcem (Z.6.)

Page 41 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 14 - rozdrobnienie wlasnosci w kompleksach Wielkie Zalonie i Lupisko

Page 42 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B3 EU ADDED VALUE OF THE PROJECT AND ITS ACTIONS Realizacja projektu przyczyni się do objęcia zabiegami ochrony czynnej gruntów, na których zaniechano tradycyjnej gospodarki człowieka. Wprowadzenie zabiegów (działanie CC.1, CC.3), przedstawionych w projekcie, przyczyni się do przywrócenia lub do utrzymania we właściwym stanie siedlisk przyrodniczych łąk rajgrasowych (6510) i górskich (6520), muraw (6210) lub młak (7230). Przyczyni się to do utrzymania bądź przywrócenia walorów przyrodniczych siedlisk powstałych w wyniku gospodarki człowieka, stanowi zatem wypełnienie zobowiązań wynikających z akcesji Polski do Unii Europejskiej, określonych w Dyrektywie Siedliskowej 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej flory i fauny. Nieleśne siedliska przyrodnicze stanowią ważny element mozaiki ekosystemów konieczny do istnienia licznych gatunków bezkręgowców, dlatego ich zachowanie we właściwym stanie przyczyni się do zachowania puli genowej populacji pienińskich oraz populacji sąsiadujących z Pieninami. Zabiegi ochronne na murawach kserotermicznych związane z ochroną niepylaka apollo Parnassius apollo (1283) oraz monitoring skuteczności tych zabiegów, realizowane są zarówno po polskiej jak i słowackiej stronie Pienin od 1991 r. Inne gatunki bezkręgowców stanowią pokarm dla licznych gatunków płazów, nietoperzy (konsumentów wyższych rzędów), dzięki czemu lokalne populacje płazów i drobnych ssaków utrzymują się we właściwym stanie. Wyłączenie wykupionych obszarów leśnych i objęcie ich ochroną zachowawczą umożliwi samoistny przebieg spontanicznych procesów przyrodniczych zachodzących w siedliskach przyrodniczych żyznych buczyn (9130) i ciepłolubnych buczyn storczykowych (9150) (działanie CC.2). Istotne z racji istnienia PPN i obszaru „Pieniny” jest zachowanie gatunków endemicznych, znamiennych dla tego terenu, świadczących o bogatej historii flory oraz o jej odmienności, dlatego zachowanie gatunku endemicznego –pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) – jest jednym z priorytetów w obszarze „Pieniny” i PPN (działanie CC.4). Pszonak pieniński Erysimum pieninicum (*2114) jest ponadto gatunkiem priorytetowym w programie Natura 2000, za których zachowanie Unia Europejska ponosi szczególną odpowiedzialność. Ochrona rodzimych gatunków i siedlisk przed ekspansją gatunków obcych stanowi jeden z zasadniczych celów PPN, dlatego ich stała eliminacja chroni lokalną florę przed degradacją bądź unifikacją (działanie C.5). Ochrona różnorodności biologicznej stanowi więc wartość dodaną obszaru „Pieniny”. Utrzymanie oraz ochrona lokalnych populacji zwierząt wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej flory i fauny jest obowiązkiem każdego państwa – członka Unii Europejskiej, dlatego działanie C.6 skierowano na ochronę płazów: traszka karpacka Triturius montadoni (2001), traszka górska Triturus alpestris (2353), kumak górski Bombina variegata (1193), ropucha szara Bufo bufo (2361), żaba trawna Rana temporaria (1213). Działania zaplanowane w projekcie wpisują się w cele KONWENCJI O RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ, sporządzonej w Rio de Janeiro 5 czerwca 1992 r (ratyfikowanej przez Polskę w roku 1996). Celem tej Konwencji jest m.in. ochrona różnorodności biologicznej i zrównoważone użytkowanie jej elementów. Zgodnie z zapisami Konwencji każda Umawiająca się Strona: • identyfikuje elementy różnorodności biologicznej istotne dla jej ochrony i zrównoważonegoużytkowania (w projekcie realizowane to będzie w ramach monitoringu – działania CD.1 - 7), • zapobiega wprowadzaniu, kontroluje lub tępi te obce gatunki, które zagrażają ekosystemom, siedliskom lub gatunkom (w projekcie działanie CC.5 dotyczy zwalczania obcych gatunków), • odtwarza i przywraca do stanu poprzedniego ekosystemy, które uległy degradacji (w projekcie zaplanowano takie prace w ramach działania CC.1 - 3), • ogranicza negatywny wpływ działalności człowieka na płazy (działanie CC.6), przyczyniając się dozachowania i wzrostu ich lokalnych populacji; • wspiera i zachęca do zrozumienia znaczenia ochrony różnorodności biologicznej i niezbędnychdziałań w zakresie jej ochrony, jak również propagowania tego zagadnienia za pomocą środków masowego przekazu i programów edukacyjnych (w projekcie poświęcone są temu zagadnieniu wszystkie działania związane z edukacją - działania CE.1 - 9). Za wartość dodaną należy uznać utrzymanie kulturowego rolnictwa (tradycyjne koszenie i usuwanie biomasy) na gruntach nieleśnych przy obecnym, widocznym porzucaniu gruntów rolnych. Zakładamy, że utrzymanie siedlisk łąkowych we właściwym stanie przyczyni się do stopniowej akceptacji przez

Page 43 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B3 społeczność lokalną działań podjętych przez PPN i jednocześnie będzie stanowiło narzędzie edukacji środowiskowej. Dla osób wykonujących bezpośrednio zadania przewidziane w projekcie zaplanowane prace będą stanowiły możliwość otrzymania wynagrodzenia, co w dłuższej perspektywie może przyczynić się do akceptacji poczynań administracji PPN. Jedną z zalet niniejszego projektu jest aktywizacja społeczeństwa poprzez włączanie różnych grup społecznych np. samorządowców, mieszkańców wsi sąsiadujących z obszarem „Pieniny”, dzieci i młodzieży. Administracja PPN żywi nadzieję, że włączenie różnych grup społecznych do realizacji projektu oraz jego oddziaływanie poprzez Internet, broszury, foldery czy warsztaty przyczyni się do poprawy wizerunku PPN oraz programu Natura 2000. Zachowanie krajobrazu Pienin, uchodzącego za jeden z najatrakcyjniejszych w Polsce, może przyczynić się do wzrostu turystyki, która już teraz jest źródłem dochodów mieszkańców Pienin. Ożywienie spowodowane projektem powinno się przyczynić do wzrostu zainteresowania tradycyjnym rolnictwem czy drobnymi usługami (agroturystyka i związane z nią dochody) przy jednoczesnym poszanowaniu otaczającej przyrody. Podniesienie świadomości mieszkańców może zmniejszyć obserwowaną presję inwestycyjną na niezabudowane jeszcze tereny otaczające PPN i obszar „Pieniny”. Obecnym problemem Europy Zachodniej, czyli większości państw, gdzie stosuje się działania rolnictwa intensywnego jest unifikacja wielkich obszarów i utrata mozaiki siedlisk, stanowiących dogodne miejsca występowania różnorodnych organizmów. Lokalnie w Europie zasadnym wydaje się wprowadzenie lub przywrócenie zabiegów rolnictwa ekstensywnego. Pomimo faktu, że gospodarka ekstensywna nie przynosi efektów ekonomicznych w krótkim czasie, w dłuższej perspektywie czasowej może stać się długofalowym źródłem dochodów. W projekcie nie ma bezpośredniego odniesienia do komunikatu KE w sprawie turystyki COM (2010) 352 wersja ostateczna: „Europa najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecie - nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego”, ponieważ główne cele i działania przygotowanego projektu dotyczą ochrony przyrody oraz zachowania cennych przyrodniczo gatunków i siedlisk mających znaczenie dla Wspólnoty Europejskiej. Jednak zaplanowane cele pośrednio odnoszą się do komunikatu KE, ponieważ zostaną osiągnięte m.in. za pomocą działania CC.2, dotyczącego turystyki i mającego na celu ochronę cennych siedlisk przyrodniczych obszaru „Pieniny” poprzez skanalizowanie ruchu turystycznego (remont nawierzchni szlaków i zastosowanie zabezpieczeń przed skracaniem zakosów i schodzeniem ze szlaków). Zamierzeniem tego projektu jest ukierunkowanie istniejącego już ruchu turystycznego. Wniosek nawiązuje do celów wyżej wymienionego komunikatu KE poprzez: • Stworzenie w pobliżu szlaków turystycznych jednolitego, czytelnego oznakowania szlaków orazinformacji w postaci tablic i kierunkowskazów. Zorganizowanie wygodnych miejsc odpoczynku. • Działania edukacyjne oraz promocja projektu będą odbywać się przez cały rok i skierowane będą dowszystkich grup wiekowych i o różnym wykształceniu. Obszar „Pieniny” jest atrakcyjnym rejonem również w niskich sezonach (jesień i wiosna). Wszelkie działania i informacje dotyczące projektu dostępne będą na stronie internetowej projektu, stanowiącej podstronę strony internetowej PPN (działanie CE.2.).

SOCIO-ECONOMIC EFFECTS OF THE PROJECT Jedną z zalet niniejszego projektu jest aktywizacja społeczeństwa poprzez włączanie do jego realizacji różnych grup społecznych np. samorządowców, mieszkańców wsi sąsiadujących z obszarem Pieniny, dzieci i młodzieży. Administracja PPN żywi nadzieję, że włączenie różnych grup społecznych do realizacji projektu oraz jego oddziaływanie poprzez Internet, foldery czy warsztaty przyczyni się do poprawy wizerunku PPN oraz programu Natura 2000. Efektem dodatkowym utrzymania półnaturalnych ekosystemów nieleśnych w obszarze „Pieniny” będzie zachowanie ich wysokich walorów krajobrazowych i widokowych. Rozległe polany stwarzają zwiedzającym obszar możliwość obserwowania dalszych planów widokowych z okolicznymi pasmami górskimi. Wykaszanie polan, zwłaszcza w części przygrzbietowej, sprzyja zachowaniu ciągów i punktów widokowych. Zachowanie krajobrazu Pienin, uchodzącego za jeden z najatrakcyjniejszych w Polsce, może przyczynić się do wzrostu turystyki, która stanie się poważnym źródłem dochodów mieszkańców Pienin. Ożywienie spowodowane projektem może się przyczynić do wzrostu zainteresowania tradycyjnym rolnictwem czy drobnymi usługami (agroturystyka i związane z nią dochody) przy jednoczesnym poszanowaniu otaczającej przyrody. Podniesienie świadomości mieszkańców pozwoli zmniejszyć obserwowaną presję inwestycyjną na niezabudowane jeszcze tereny otaczające Park i obszar Natura 2000.

Page 44 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B3 Obecnym problemem Europy Zachodniej, czyli większości państw, gdzie stosuje się działania rolnictwa intensywnego jest unifikacja wielkich obszarów i utrata mozaiki siedlisk, stanowiących dogodne miejsca występowania różnorodnych organizmów. Lokalnie w Europie zasadnym wydaje się wprowadzenie lub przywrócenie zabiegów rolnictwa ekstensywnego. Pomimo faktu, że gospodarka ekstensywna nie przynosi efektów ekonomicznych w krótkim czasie, w dłuższej perspektywie czasowej może przynieść efekt ekonomiczny. W większości krajów Unii Europejskiej powrót do gospodarki ekstensywnej nie jest możliwy, nie tylko z domniemanego braku opłacalności, ale wynika też z zaniku tradycji, umiejętności oraz wiedzy w kwestii prowadzenia rolnictwa takimi metodami. Małopolska, w tym Pieniny, są jednym z nielicznych miejsc w centralnej części Europy, gdzie kultywuje się tradycyjny sposób gospodarowania w harmonijnym krajobrazie kulturowym. Realizacja tego projektu umożliwi zachowanie tradycyjnego rolnictwa z zachowaniem cennych łąk, młak, muraw i pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) – siedlisk i gatunku ważnych dla Unii Europejskiej. Ponadto przyczyni się do rozpowszechnienia wiedzy o gatunkach inwazyjnych, których eliminacja zapewni ochronę naturalnych siedlisk i rodzimej flory. Propagowanie wiedzy o chronionych gatunkach zwierząt w rejonie Pienin umożliwi także łatwiejszą i skuteczniejszą ich ochronę w obszarze i na jego obrzeżach. Rzetelna informacja o wpływie martwego drewna na siedliska leśne poprawi stosunek osób niezwiązanych z ochroną przyrody do działań ochrony ścisłej, przyczyniając się do pozytywnego jej postrzegania.

BEST PRACTICE CHARACTER OF THE PROJECT Projekt realizowany będzie w oparciu o najlepsze praktyki stosowane w ochronie siedlisk i gatunków wymienionych w rozdziale B2c. 1. Wykupy gruntów PPN dysponuje bogatym doświadczeniem w pozyskiwaniu gruntów. Już od momentu powstania, PPN prowadził działania polegające na wykupie lub zamianie gruntów zlokalizowanych w granicach PPN. Wykupy gruntów stały się jednym z priorytetów działalności PPN od roku 2000. W ramach programu wykupu gruntów obcej własności położonych na terenach parków narodowych, opracowanego przez Krajowy Zarząd Parków Narodowych w 2001 r. przygotowana została „Koncepcja wykupu gruntów w PPN”, a jej główne założenia zostały zapisane w Projekcie Planu Ochrony PPN. Zaplanowane w projekcie wykupy będą kontynuacją i uzupełnieniem działań prowadzonych w latach ubiegłych. Wieloletnia realizacja programu wykupu gruntów w PPN pokazuje, że jest to najlepszy sposób na zapewnienie skutecznej ochrony gatunków i siedlisk, których dotyczy projekt. Przykładem działań polegających na wykupie gruntów mogą być działania Kampinoskiego Parku Narodowego, na terenie którego wykupy gruntów prowadzone są od 1975 r. W ramach tych działań wykupiono na rzecz Skarbu Państwa 11020 ha hektary gruntów. W roku 2010 Kampinoski Park Narodowy otrzymał dofinansowanie z programu Life+ na projekt nr LIFE10 NAT/PL/655 pt. „Ochrona zasobów przyrodniczych Puszczy Kampinoskiej – Obszaru Natura 2000, poprzez renaturyzację wykupionych gruntów”, w którym jednym z głównych działań jest właśnie wykup gruntów. 2. Ochrona czynna nieleśnych ekosystemów półnaturalnych a. Ochrona łąk PPN posiada wieloletnie doświadczenie w planowaniu i wykonywaniu zabiegów ochronnych na łąkach, dysponuje też wieloletnimi obserwacjami monitoringowymi skuteczności podejmowanych działań. Jest pierwszym parkiem narodowym w Polsce, dla którego opracowany został plan zabiegów ochronnych ekosystemów nieleśnych (lata 1989-1998) i rozwiązania w nim przyjęte, których autorem jest prof. Kazimierz Zarzycki (Instytut Botaniki PAN Kraków), stanowiły wzór i inspirację do opracowywania takich dokumentów w innych parkach narodowych, a następnie przyjęte jako wytyczne przy ochronie łąkowych siedlisk przyrodniczych. Podstawowymi zasadami są: odpowiednio dobrany termin koszenia oraz pozostawianie nieskoszonych fragmentów roślinności różnej wielkości – tzw. pasów ekologicznych, służących za bazę pokarmową i schronienie dla ptaków, drobnych ssaków i bezkręgowców. W projekcie zastosowane zostaną kompleksowe metody czynnej ochrony łąk: 1. Prace porządkowe – przycinanie połamanych gałęzi, wywróconych na obrzeżach polan drzew, wyrównywanie buchtowisk dzików,

Page 45 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B3 2. 3.

Usunięcie zakrzaczeń i podrostu drzew z powierzchni łąki, Usunięcie nagromadzonego warstwy nierozłożonej biomasy (wojłoku), a następnie skoszenie iusunięcie biomasy

Obecnie działania ochronne w ekosystemach łąkowych prowadzi się w wielu parkach narodowych. Przykładem są m.in.: Gorczański Park Narodowy, Magurski Park Narodowy, Bieszczadzki Park Narodowy, Ojcowski Park Narodowy i wiele innych. b. Ochrona muraw kserotermicznych Zabiegi ochronne dla muraw kserotermicznych rozpoczęto w PPN na początku lat 90. XX w. wraz z rozpoczęciem realizacji programu restytucji motyla niepylaka apollo (Parnassius apollo). Program rozpoczęto po stronie polskiej, a następnie przekształcono go w międzynarodowy program polskosłowacki. Odkrzaczanie muraw wykonywane jest głównie z myślą o niepylaku apollo, ale chroni również inne gatunki zwierząt o podobnych wymaganiach siedliskowych oraz światłolubne i ciepłolubne rośliny. W projekcie zastosowane zostaną metody czynnej ochrony muraw polegające na: usuwaniu podrostów drzew i krzewów na zarastających powierzchniach, usuwaniu odrośli powierzchni oraz na niektórych fragmentach, na ich koszeniu. 3. Ochrona stanowisk pszonak pieniński Erysimum pieninicum (*2114) Najlepszym siedliskiem dla ) pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) jest mozaika muraw i zarośli z dostępnymi miejscami z odkrytą glebą, gdzie rośliny mogą się obsiewać i odnawiać. Pszonak pieniński jest gatunkiem endemicznym Pienin i metody jego ochrony zostały wypracowane w PPN i z racji jego charakteru stosowane tylko tutaj. Zarówno metody ochrony jak i monitoringu wypracowane w PPN zostały opublikowane w „Poradnikach” opracowanych przez GIOŚ. 4. Ochrona miejsc rozrodu płazów W trakcie budowy zapory na Dunajcu w Niedzicy i Sromowcach Wyżnych wykonano dwukrotną inwentaryzację obecnie zalanego terenu. Prace inwentaryzacyjne płazów (Rybacki 1998) wykazały, że na zalanym odcinku doliny Dunajca drastycznie spadła liczba płazów przystępujących do rozrodu. W wyniku podjętych działań zostały wybudowane dwa stawki rozrodcze dla płazów zapewniające miejsca rozrodu osobnikom migrującym z terenu PPN. Przy budowie oraz ochronie miejsc rozrodu płazów w rejonie polany Majerz planuje się zastosować doświadczenia związane z budową i eksploatacjąwspomnianych wyżej stawków oraz doświadczenia zebrane i opisane w pozycji „Płazy i gady Europy Środkowej” autorstwadr . J. Blab i H. Vogel. Ukształtowanie dna planowanego do budowy oczka wodnego uwzględni wymagania płazów związane z rozrodem jak i zimowaniem, natomiast ochrona istniejących miejsc rozrodu płazów będzie polegać na zabezpieczeniu ich przed rozdeptywaniem przez owce oraz nadmiernym pozbawianiem wody. 5. Usuwanie obcych gatunków inwazyjnych W Europie realizowanych jest wiele projektów ochrony przyrody, skoncentrowanych na zwalczaniu lub ograniczaniu inwazyjnych gatunków obcych. Do powszechnie stosowanych należą metody mechaniczne, chemiczne i mieszane (TokarskaGuzik 2005, 2009). Metody mechaniczne obejmują: ręczne wyrywanie całych roślin, koszenie, wycinkę ręczną, wycinkę przy użyciu specjalnych maszyn, przekopywanie gruntu, wypalanie, stosowanie ekranów (na powierzchni gruntu lub wody). Najskuteczniejsze, w przypadku wielu gatunków, i przynoszące szybkie efekty, okazały się metody mieszane, polegające na mechanicznym usuwaniu roślin i spryskiwaniu herbicydami (Inwazyjne gatunki roślin ekosystemów mokradłowych Polski, Z. Dajdok, P. Pawlaczyk 2009). Działanie mające na celu zwalczanie rdestowca jest prowadzone m.in. w Magurskim Parku Narodowym, Parku Narodowym Gór Stołowych, Pienińskim Parku Narodowym i Tatrzańskim Parku Narodowym. PPN posiada spore doświadczenie w usuwaniu inwazyjnych gatunków obcych. Od lat 90. XX w. prowadzi z powodzeniem akcję zwalczania barszczu Sosnowskiego a od 2006 r. także rdestowca ostrokończystego. Usuwanie pędów rdestowca, przez wyrywanie kilkukrotnie w sezonie wegetacyjnym, powoduje ich znaczne osłabienie i zapobiega rozrastaniu, zwiększa się natomiast później liczba drobnych pędów odroślowych. Stwarza to poważny problem przy wykonywaniu zabiegów, gdyż konieczne jest bardzo staranne usunięcie wszystkich pędów oraz ich fragmentów, mogących przyczynić się do rozmnażania wegetatywnego. Rdestowiec na terenie obszaru „Pieniny” występuje

Page 46 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B3 głownie w przełomie Dunajca wzdłuż brzegów rzeki. Ze względu na obszar występowania gatunku inwazyjnego (brzegi rzeki Dunajec), nie jest możliwe zastosowanie metody uważanej za najskuteczniejszą – metody mieszanej, uwzględniającej, oprócz wyrywania, stosowanie herbicydów. Zgodnie ze wskazaniami Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk na obszarach chronionych należy usuwać mechanicznie pojawiające się osobniki przez wykopywanie lub koszenie, najlepiej przed okresem kwitnienia i owocowania. Na podstawie doświadczeń brytyjskich i czeskich już w tej chwili można założyć, że zaniechanie systematycznego usuwania rdestowa może w efekcie zakończyć się powrotem do sytuacji zastanej na obszarze chronionym przed podjęciem działań eliminacji (Barbara Tokarska-Guzik i Katarzyna Koszela, 2009). W Europie ogromne doświadczenia w usuwaniu gatunków inwazyjnych posiada Wielka Brytania. Anglicy bardzo poważnie traktują zagrożenie powodowane przez gatunki obce. Prace polegają nie tylko na wykaszaniu, wypalaniu i przekopywaniu gleby. Wiele uwagi poświęca się także przeciwdziałaniu przedostawaniu się obcych gatunków do środowiska (kary finansowe za hodowanie rdestowca). W projekcie zadanie to będzie realizowane poprzez mechaniczne wyrywanie okazów redestowca (działanie C.5). 6. Remont szlaków turystycznych Z danych zebranych przez Ministerstwo Środowiska wynika, że we wszystkich parkach narodowych w Polsce wykonuje się remonty nawierzchni szlaków, dzięki którym utrzymuje się turystów w obrębie wyznaczonej trasy. W ramach najlepszych praktyk należy wspomnieć choćby działania wykonywane przez Karkonoski, Biebrzański i Tatrzański PN. PPN od wielu lat prowadzi działania mające na celu remont szlaków turystycznych. W ramach prowadzonych prac wypracowane zostały metody zabezpieczania szlaków, które sprawdzają się w trudnych, górskich warunkach. Z naszych obserwacji wynika, że dzięki zastosowaniu krawężników znacznie ograniczona zostaje szerokość trasy turystycznej, a szlaki są zabezpieczone przed dalszym rozdeptywaniem. To umożliwia odtwarzanie się szaty roślinnej w pobliżu szlaków. Turyści nie schodzą ze szlaku i nie niszczą szaty roślinnej, kiedy wiedzą, którędy dokładnie biegnie szlak i jeśli on jest dobrze oznaczony i wygodny dla nich. Wszystkie działania zaproponowane w projekcie (rozwiązania techniczne oraz sposoby wykonania remontu i modernizacji szlaków) są dostosowane do lokalnych warunków terenowych i od wielu lat stosowane z dobrym efektem na terenie PPN.

DEMONSTRATION CHARACTER OF THE PROJECT Nie dotyczy

EFFORTS FOR REDUCING THE PROJECT'S "CARBON FOOTPRINT" Projekt nie przewiduje podejmowania działań zmierzających do zmniejszenie emisji dwutlenku węgla, jednak niektóre działania w nim przewidziane będą dotyczyły tego zagadnienia. Głównie chodzi tu o działania edukacyjne, które będą dotyczyły różnorodności biologicznej czy konieczności stosowania odnawialnych źródeł energii. Sama realizacja projektu będzie odbywała się przy ogólnym założeniu stosowania wszelkich metod i urządzeń energooszczędnych, ograniczających emisję dwutlenku węgla. Przy zakupie samochodu jednym z parametrów branych pod uwagę będzie energooszczędność. W miarę możliwości wykorzystywane będą materiały z recyklingu, publikacje będą drukowane na papierze ekologicznym, a różne dokumenty będą drukowane na obu stronach arkusza papieru. Niektóre publikacje będą wydawane dodatkowo na nośnikach elektronicznych, a inne będą drukowane w ograniczonej ilości, gdy będą publikowane równie w Internecie.

Page 47 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B3

Page 48 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B4 EXPECTED CONSTRAINTS AND RISKS RELATED TO THE PROJECT IMPLEMENTATION AND HOW THEY WILL BE DEALT WITH (CONTINGENCY PLANNING) Główne ograniczenia i czynniki ryzyka związane z realizacją projektu to: 1. Brak współpracy z właścicielami gruntów. Obszar gdzie planowana jest realizacja zadań charakteryzuje się dużym udziałem własności prywatnej, a wykonanie części zaplanowanych zabiegów ochrony czynnej (działania CC.1, CC.2), uzależnione jest od uzyskania ofert sprzedaży od obecnych właścicieli gruntów. Działanie polegające na remoncie szlaków (CC.2) realizowane będzie także na gruncie stanowiącym własność Wspólnoty Leśnej. W tym przypadku konieczna jest współpraca z właścicielem gruntu i uzyskanie jego zgody na remont. Aby realizować program wykupu gruntów, musi być dobrowolna chęć sprzedaży nieruchomości prywatnej na rzecz PPN. Dotychczas nie było problemów z zainteresowaniem osób prywatnych i chęci sprzedaży swoich nieruchomości. Praktycznie co roku PPN otrzymuje oferty sprzedaży gruntów o łącznej powierzchni ok. 10 ha, a możliwość ich wykupu uzależniona jest od posiadanych środków finansowych. Prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka i jego znaczenie: Zachodzi wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka braku ofert sprzedaży. Znaczenie tego ryzyka dla realizacji działania CB.1. a w konsekwencji również CC.1 i częściowo CC 2. jest kluczowe, gdyż warunkuje jego wykonanie i uzyskanie związanych z nimi efektów. Ryzyko trudne do eliminacji Sposób pokonania ryzyka: - z ostrożnością zaplanowano wielkość powierzchni wykupu gruntów (działanie CB.1), - rozpowszechnienie informacji o zamiarze wykupu gruntów wśród okolicznych mieszkańców zwykorzystaniem ogłoszeń na tablicach ogłoszeń na terenie 4 Gmin pienińskich, w Internecie i podczas spotkań z samorządowcami (m.in. działanie CE.9); - prowadzenie rozmów indywidualnych z właścicielami gruntów (działanie CA.1), - w przypadku gruntu, przez który przebiega szlak turystyczny planowany do remontu i będącegowłasnością Wspólnoty Leśnej, uzyskano zgodę właściciela na wykonanie zaplanowanych w projekcie prac (załącznik 6).

2. Terminowość realizacji zaplanowanych działań terenowych. Ryzyko to może wynikać z problemów ze współpracą z wykonawcami poszczególnych prac w terenie oraz z warunków pogodowych (długotrwałe deszcze uniemożliwiające koszenie i usuwanie biomasy, odkrzaczanie muraw). Prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka i jego znaczenie: Zachodzi średnie prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka niedotrzymania terminowości realizacji działań. Znaczenie tego ryzyka dla realizacji działań CC i CD jest duże, ale możliwe do eliminacji. Sposób pokonania ryzyka: - przeanalizowano ostatnie doświadczenia z wcześniejszymi pracami realizowanymi na terenie PPN wcelu doboru odpowiednich terminów prac; - planuje się wcześniejsze konsultacje z potencjalnymi wykonawcami poszczególnych prac; - zaplanowany okres realizacji projektu (2013-2018) zapewnia plastyczność w wykonywaniu większościzadań, wyłączając ochronę czynną w siedliskach nieleśnych, uzależnioną od warunków pogodowych (wszystkie działania w ramach projektu). Zaplanowane zadania będą wykonywane sukcesywnie, co daje możliwość niewielkich przesunięć czasowych mieszczących się w ramach okresu realizacji projektu. Nie wpłynie to na zmianę kosztów jego realizacji.

Page 49 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B4

3. Rozproszenie działek, na których prowadzi się zabiegi ochrony czynnej. Ryzyko to może być przyczyną wzrostu nakładów na przemieszczanie się wykonawców zabiegów i monitoringów. Prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka i jego znaczenie: Ryzyko takie wystąpi. Znaczenie tego ryzyka dla realizacji działań CC i CD jest niewielkie i możliwe do eliminacji przy prawidłowej organizacji prac. Sposób pokonania ryzyka: planuje się ustalenie siedziby beneficjenta jako punktu koordynującego działania ochrony czynnej (działanie CF.1); wszystkie działania w projekcie zostaną zaplanowane przez asystentów koordynatora technicznego,który po ich analizie ustali kolejność wykonywania poszczególnych czynności (działanie CF.1); -

zaplanowany w projekcie samochód zapewni sprawny nadzór nad pracami na całym obszarze„Pieniny” (działanie CA.2)

4. Wzrost cen towarów i usług powodujący zmianę kosztów kalkulowanych prac, który wynika z obserwowanego w ostatnich latach wzrostu cen, w szczególności paliwa. Prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka i jego znaczenie: Zachodzi średnie prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka wzrostu cen. Znaczenie tego ryzyka dla realizacji działań jest duże, ale możliwe do eliminacji. Sposób pokonania ryzyka: -

przewidziano w kosztach poszczególnych działań wzrost cen towarów i usług;

planowane jest prowadzenie przez asystentów koordynatora i koordynatora realizujących projektstałej analizy wydatkowanych środków w celu określenia rozbieżności wobec zaplanowanych w projekcie kalkulacji i podejmowanie reorganizacji wydatków; -

wcześniejsze rozpoznanie możliwości dofinansowania zadania z innych źródeł;

stosowanie wewnętrznych i powszechnie obowiązujących przepisów ustawy Prawo zamówieńpublicznych podczas wyłaniania dostawców lub wykonawców poszczególnych prac.

5. Ryzyko związane z organizacją i doborem pracowników do zespołu realizującego projekt oraz brakami w niezbędnym wyposażeniu, ponieważ różnorodność zadań wymaga bardzo dobrej współpracy między członkami zespołu oraz w relacjach między członkami zespołu koordynującego a wykonawcami. Prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka i jego znaczenie: Zachodzi duże prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka związanego z koniecznością znalezienia kompetentnych osób na stanowiska Koordynatora i asystenta Koordynatora. Znaczenie tego ryzyka dla realizacji działań jest duże, ale możliwe do eliminacji. Sposób pokonania ryzyka: - zaplanowano szeroko zakrojone informowanie o planowanym zatrudnieniu koordynatora i Asystenta koordynatora projektu w celu wyboru najbardziej kompetentnych osób z jak najszerszego grona kandydatów.

Page 50 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B4

zaplanowano oddelegowanie części pracowników PPN do projektu, którzy są specjalistami w danejdziedzinie ochrony przyrody współpracujących ze sobą od wielu lat (działanie CF.1) zaplanowano wewnętrzne spotkania dla pracowników realizujących projekt oraz dla wykonawcówposzczególnych prac (działanie CF.1); zaplanowano organizację biura koordynatora projektu w siedzibie PPN, gdzie pracują wszyscyasystenci zatrudnieni w projekcie (działanie CF.1); planuje się zakup sprzętu do realizacji niektórych zadań oraz wykorzystanie sprzętu znajdującego sięobecnie w dyspozycji beneficjenta (działanie CA.2).

Page 51 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B5 CONTINUATION / VALORISATION OF THE PROJECT RESULTS AFTER THE END OF THE PROJECT Which actions will have to be carried out or continued after the end of the project? Po zakończeniu realizacji projektu beneficjent zapewni kontynuację następujących prac: 1.

Utrzymywanie strony internetowej (działanie CE.1)

2.

Wykupy gruntów innych własności (działanie CB.1)

3.

Zabiegi ochronne na łąkach, młakach i murawach (działanie CC.1, CC.3)

4.

Ochrona pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) (działanie CC.4)

5.

Usuwanie obcych gatunków inwazyjnych (działanie CC.5)

6.

Ograniczenie negatywnego wpływu wypasu na miejsca rozrodu płazów (działanie CC.6)

7.

Remonty szlaków pieszych (działanie CC.2)

8.

Prowadzenie działań edukacyjnych (działanie CE.5)

9.

Współpraca z różnymi grupami społecznymi (dzieci, młodzież i dorośli, turyści (działanie CE.5 i CE.9);

10. Prowadzenie monitoringu efektów działań zrealizowanych w projekcie (działania CD.1-8).

How will this be achieved, what resources will be necessary to carry out these actions? 1. Utrzymywanie strony internetowej projektu będzie prowadzone przez 5 lat po zakończeniu zadania.Koszt kontynuacji zadania będzie kosztem beneficjenta. 2. Wykupy gruntów innych własności będą kontynuowane przez PPN w celu zwiększenia udziału wstrukturze własności. Realizacja tego zadania umożliwią jednocześnie sprawniejszą ochronę siedlisk i wszystkich organizmów na terenie obszaru „Pieniny” i Parku. Beneficjent zakłada, że po zakończeniu zadania będzie mógł starać się o uzyskanie dotacji na wykupy zarówno z funduszy zagranicznych (LIFE+) jak i krajowych (NFOŚiGW). 3. Zabiegi ochronne na łąkach, młakach i murawach będą kontynuowane w celu zapewnienia trwałościpółnaturalnych zbiorowisk nieleśnych. Utrzymanie ochrony czynnej w tych siedliskach spowoduje utrzymanie tradycji - ekstensywnej gospodarki człowieka, które w efekcie może stać się źródłem dodatkowych dochodów dla miejscowej ludności. Na wykupionych łąkach zabiegi będą kontynuowane dzięki wsparciu finansowemu z funduszy uzyskanych z dopłat rolno środowiskowych. Zanim jednak PPN otrzyma dopłaty planujemy utrzymywanie łąk, młak we właściwym stanie z funduszy własnych lub dotacji z NFOŚiGW. 4. Ochrona zachowawcza leśnych siedlisk przyrodniczych oraz ich monitoring, w tym monitoringmartwego drewna oraz monitoring siedlisk nieleśnych będą prowadzone w ramach krajowego monitoringu siedlisk przyrodniczych finansowanego przez GDOŚ lub w ramach dotacji uzyskanych z funduszy NFOŚiGW lub ze środków własnych. Prowadzenie monitoringu nieleśnych siedlisk przyrodniczych ma zapewnić informację o ewentualnych zmianach zachodzących w tych siedliskach i prawidłowości przyjętych metod ochronnych. Dodatkowo monitoring martwego drewna oraz zmian zachodzących w drzewostanie i runie będzie prowadzony na stałych powierzchniach kołowych rozmieszczonych w całym PPN, na którego wykonanie możemy uzyskać środki z Funduszu Leśnego. Ochrona zachowawcza nie generuje dodatkowych kosztów poza kontrolą wybranych fragmentów lasu, która będzie wykonywana przez Straż PPN i pracowników nadzoru terenowego – pracowników beneficjenta. PPN posiada wśród swoich pracowników ekspertów w dziedzinie wybranych siedlisk i gatunków, którzy mogą prowadzić monitoring zgodny z metodyką GIOŚ w Warszawie. 5. Ochrona pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) i jego monitoring prowadzone będą woparciu o środki uzyskane z NFOŚiGW. Zabiegi polegające na odkrzaczaniu zostaną wykonane przez wykwalifikowanych pracowników beneficjenta. Monitoring, prowadzony według metodyki GIOŚ w Warszawie, będzie nadzorował lub wykona pracownik Parku, będący jednocześnie koordynatorem krajowym monitoringu tego gatunku. Naprawa i remonty murów zostaną wykonane przez firmy zewnętrzne, wyłonione na podstawie przetargu, dysponujące odpowiednim zapleczem personalnym i materialnym. Nadzór inwestorski i konserwatorski będą pełnić wykwalifikowane osoby zatrudnione na zlecenie przez beneficjenta.

6. Usuwanie obcych gatunków inwazyjnych będzie kontynuowane przez beneficjenta, który sfinansujeje ze środków własnych lub uzyska na ten cel środki z NFOŚiGW. Dotacja obejmie koszt wynajęcia łodzi oraz wynagrodzenie pracowników beneficjenta. Dodatkowym wsparciem będzie udział wolontariuszy, którzy rozpoczęli działalność na terenie PPN w 2012 roku. Page 52 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B5 7. Ograniczenie negatywnego wpływu wypasu na miejsca rozrodu płazów. Kontynuacja zadania będziewykonywana przez pracowników beneficjenta w oparciu o środki własne oraz w formie odpowiednich zapisów w umowach dzierżawy terenu wypasowego. Bieżące naprawy i konserwacja nowego oczka wodnego zostaną wykonane ze środków własnych beneficjenta. Bieżące naprawy i konserwacja zabezpieczeń przy miejscach pojenia owiec zostaną wykonane ze środków własnych beneficjenta lub dzierżawcy terenu wypasowego. 8. Remonty szlaków pieszych jako zabezpieczenie przed erozją i degradacją siedlisk przyrodniczychbędą finansowane ze środków własnych. Planuje się zgłoszenie tematu badawczego dla studentów geografii, którzy w ramach badań wykonają przedmiotowy monitoring regeneracji pokrywy roślinnej i powierzchni gleby po zabezpieczeniu przed erozją. 9. Prowadzenie działań edukacyjnych będą realizować pracownicy działu udostępniania parku dozwiedzania w ramach programu, którym objęta jest młodzież pienińskich szkół, flisacy, przewodnicy górscy, nauczyciele, samorządowcy. Działanie będzie stanowiło koszt beneficjenta. 10. Współpraca z różnymi grupami społecznymi (dzieci, młodzież i dorośli, turyści). Działanie będziepolegało obsłudze na stronie internetowej forum, służącego wymianie informacji. Dodatkowo, współpraca z samorządowcami będzie się skupiała na wymianie informacji i doświadczeń na spotkaniach Rady Naukowej PPN organizowanych dwa razy w ciągu roku.

Protection status under national/local law of sites/species/habitats targeted (if relevant) Teren objęty działaniami ochrony czynnej znajduje się w granicach obszarów Pieniny PLH120013 i PLB120008, które częściowo pokrywają się z PPN. Podejmowane zadania mają na celu ochronę muraw kserotermicznych Festuco-Brometea (6210), łąk świeżych Arrhenetherion (6510), łąk górskich Polygono-Trisetion (6520), młak górskich Valeriano-Caricetum flavae (7230-1), żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum (9130-3), pienińskich buczyn storczykowych Carici albae-Fagetum (9150-1) i jaworzyn z języcznikiem zwyczajnym Phylitido-Aceretum (*9180-2). Planuje się zwiększenie udziału własności Skarbu Państwa w odniesieniu do siedlisk stwierdzonych na terenie obszaru „Pieniny” o około 40 ha i przywrócenie lub utrzymanie ich we właściwym stanie. Realizacja zaplanowanych w projekcie zadań przyczyni się do polepszenia stanu zachowania siedlisk leśnych i nieleśnych, które przy utrzymaniu zabiegów ochrony czynnej uzyskają właściwy stan zachowania (działanie CC.1 - 3). Dodatkowo w obszarze „Pieniny” ochroną czynną objęty jest priorytetowy gatunek rośliny – pszonak pieniński Erysimum pieninicum (*2114) oraz zwierzęta: derkacz (Crex crex) (*A122), kumak górski Bombina variegata (1193), traszka karpacka Triturus montandoni (2001). Wykonanie zabiegów ochrony czynnej oraz ich kontynuacja przyczyni się do poprawy warunków życia gatunków objętych programem Natura 2000 (działania CC.1 – derkacz oraz CC.4, CC.6).

How, where and by whom will the equipment acquired be used after the end of the project? Cała powstała infrastruktura i sprzęt zakupiony w ramach projektu (działanie CA.2) będą służyły działaniom ściśle związanym z ochroną przyrody na terenie PPN. 1. Infrastruktura (ławki, tablice, kierunkowskazy itp.) powstała podczas realizacji projektu będziesłużyła turystom pieszym wędrującym szlakami pieszymi obszaru „Pieniny”. Wszystkie urządzenia będą własnością PPN i niezbędne naprawy oraz ich utrzymywanie w należytym stanie będzie wykonywane przez pracowników PPN. 2. Kosiarka i przewracarka zakupione w ramach projektu będą służyły PPN w kontynuacji prowadzonychzabiegów ochrony czynnej w siedliskach nieleśnych. 3. Samochód zakupiony w ramach projektu będzie wykorzystywany przez pracowników PPN wkoordynowaniu działań ochronnych, edukacyjnych i promocyjnych oraz w bieżącym nadzorowaniu prac ochrony czynnej. 4. GPS-y będą służyły do prowadzenia monitoringów wykonywanych przez beneficjenta. 5. Sprzęt fotograficzny będzie służył do dokumentacji zabiegów ochronnych prowadzonych na terenieobszaru „Pieniny” i monitoringu.

To what extent will the results and lessons of the project be actively disseminated after the end of the project to those persons and/or organisations that could best make use of them (please identify these persons/organisations)?

Page 53 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - B5 1. Informacje dotyczące projektu, w tym wyniki badań, będą ogólnodostępne i publikowane na stronieinternetowej prowadzonej także po zakończeniu projektu PPN. 2. Raporty związane z realizacją zadania omawiane będą na posiedzeniach Rady Naukowej PPN (zudziałem samorządowców) oraz na warsztatach z udziałem mieszkańców wsi sąsiadujących z obszarem „Pieniny”. 3. Wnioski wypływające z prowadzonych monitoringów i obserwacji mogą się przyczynić doprowadzonych obecnie zabiegów ochrony czynnej.. Planujemy, że informacja powstała po projekcie zostanie przedstawiona członkom Rady Naukowej PPN oraz przedstawicielom nauki (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Instytut Botaniki Polskiej Akademii Nauk, Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie), organizacjom rządowym (Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie, Główny Inspektor Ochrony Środowiska w Warszawie, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Krakowie), a także przedstawicielom lokalnych samorządów (urzędy gmin, sołectwa). 4. PPN będzie popularyzował ochronę czynną w zbiorowiskach nieleśnych i w stosunku do roślin izwierząt w obszarze „Pieniny” oraz ochronę bierną w siedliskach leśnych poprzez wydanie folderu o programie i jego efektach. 5. Dodatkowym narzędziem informującym o projekcie i jego efektach będzie umieszczenie wiadomościw Internecie. Zaplanowane działania mają za zadanie uświadomić lokalną społeczność o konieczności prowadzenia zabiegów ochrony czynnej zmierzających do utrzymania lub przywrócenia mozaiki siedlisk tak charakterystycznej dla Pienin. Ponadto mają wskazać mieszkańcom cenne składniki flory i fauny, które stanowią składniki codziennego ich życia, a za które jako kraj ponosimy odpowiedzialność. Zaangażowanie przedstawicieli lokalnej społeczności w projekt (wykonawcy, zleceniobiorcy) przyczyni się do uzyskania akceptacji mieszkańców Pienin i poprawę wizerunku Parku oraz programu Natura 2000.

Page 54 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 TECHNICAL APPLICATION FORMS

Part C – detailed technical description of the proposed actions

Page 55 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C0 LIST OF ALL PROPOSED ACTIONS A. Preparatory actions, elaboration of management plans and/or of action plans A1 A2

Przygotowanie wykupu gruntów Zakup sprzętu

B. Purchase/lease of land and/or compensation payments for use rights B1 Zakup gruntów

C. Concrete conservation actions C1 C2 C3 C4 C5 C6

Zabiegi ochronne na łąkach i młakach Remont i modernizacja szlaków turystycznych Zabiegi ochronne na murawach Ochrona pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) Usuwanie obcych gatunków inwazyjnych Ograniczenie negatywnego wpływu wypasu na miejsca rozrodu płazów

D. Monitoring of the impact of the project actions (obligatory only if there are concrete conservation actions) D1 Monitoring skuteczności zabiegów na łąkach D2

Monitoring skuteczności zabiegów na murawach (6210)

D3

Monitoring efektów związanych z remontem szlaków

D4 D5 D6 D7 D8

Monitoring efektów zabiegów ochronnych w siedlisku pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) Monitoring skuteczności usuwania gatunków inwazyjnych Monitoring procesów przyrodniczych w ekosystemach leśnych Monitoring płazów Ocena wpływu społeczno-gospodarczego planowanych działań na lokalną gospodarkę i społeczeństwo, a także na funkcję ekosystemu

E. Public awareness and dissemination of results (obligatory) E1

Spotkania promujące projekt (inauguracyjne i informacyjne)

E2

Strona internetowa projektu

E3

Folder informacyjny o projekcie

E4

Gadżety promujące projekt

E5

Warsztaty edukacyjne Page 56 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C0 E6 E7 E8 E9

Konkurs plastyczny dla dzieci i młodzieży Tablice informacyjne o projekcie Międzynarodowa konferencja kończąca projekt Raport laika

F. Overall project operation and monitoring of the project progress F1 F2 F3

Zarządzanie projektem Współpraca i wymiana doświadczeń z innymi projektami Przygotowanie planu działań po zakończeniu projektu „After-Life”

F4

Zewnętrzny audyt finansowy

F5

Monitorowanie realizacji projektu

Page 57 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1a

DETAILS OF PROPOSED ACTIONS A. Preparatory actions, elaboration of management plans and/or of action plans ACTION A.1:

Przygotowanie wykupu gruntów

Description (what, how, where and when): Zadanie ma na celu przygotowanie dokumentacji do zakupu nieruchomości na własność PPN. Każdego roku do Dyrekcji PPN składane są oferty sprzedaży gruntów na ok. 8-10 ha. Aby zwiększyć prawdopodobieństwo, że w danym roku pojawi się odpowiednia liczba ofert, przewiduje się zamieszczenie na stronach internetowych PPN oraz gmin ogłoszenia o planowanych wykupach. Informacje o możliwości składania ofert zostaną także wywieszone w formie papierowej na tablicy w Dyrekcji PPN, w siedzibach gmin oraz w miejscowościach położonych w sąsiedztwie PPN. Po uzyskaniu odpowiedniej liczby ofert, przygotowywana jest dokumentacja potwierdzająca, że sprzedający ma uregulowane wszystkie sprawy formalno-prawne: odpis z księgi wieczystej lub akt własności ziemi, wypis i wyrys z rejestru gruntów czy inne dokumenty wynikające z sytuacji prawnej danego właściciela (postanowienia sądu o darowiźnie, spadku lub informacje z urzędu skarbowego o niezaleganiu z tytułu opłat i podatków). W przypadku uzyskania pełnej dokumentacji i pozytywnej weryfikacji pod względem formalno-prawnym, dana oferta sprzedaży kwalifikowana jest do procedury negocjacji. W trakcie negocjacji ustala się ze sprzedawcą cenę oraz szczegóły formalne, tj. miejsce podpisania umowy notarialnej, przybliżony termin transakcji oraz otrzymania należności za sprzedaną nieruchomość. Wynegocjowana cena musi zostać zweryfikowana przez niezależnego rzeczoznawcę majątkowego, sporządzającego operat szacunkowy wartości nieruchomości. Pozwoli to na określenie rzeczywistej wartości rynkowej gruntów. W przypadku gdyby rzeczoznawca majątkowy wykazał niższą od wynegocjowanej ceny wartość gruntu, wówczas konieczne będzie renegocjowanie wcześniejszych ustaleń dotyczących ceny. Rzeczoznawca wyłoniony zostanie w drodze przetargu nieograniczonego, zgodnie z ustawą Prawo zamówień publicznych. Działanie CA1 będzie prowadzone od 2013 roku do I kw. 2017. Przewiduje się, że średnio w każdym roku zostanie przeprowadzonych ok. 10-20 negocjacji z właścicielami działek i tyle samo zostanie przygotowanych operatów szacunkowych. W ostatnim roku realizacji projektu tych negocjacji oraz operatów wartości nieruchomości może być przeprowadzonych mniej, tj. ok. 10. Osobą odpowiedzialną za realizację zadania będzie asystent ds. regulacji stanu posiadania (F.1)

Reasons why this action is necessary: Wszystkie elementy działania, polegającego na przygotowaniu zakupu gruntów, są niezbędne do prawidłowego przeprowadzenia całej transakcji kupna-sprzedaży (działanie CB.1). Odpowiednie poinformowanie właścicieli o możliwości sprzedaży gruntu i całym projekcie może spowodować, że zwiększy się liczba ofert składanych do PPN. Wybór niezależnego wykonawcy operatów wycen nieruchomości przyczynia się do uwiarygodnienia tych opracowań, dzięki czemu poprawia się współpraca pomiędzy miejscową ludnością a administracją Parku. Działanie warunkuje także realizację działań CC.1 i CC.2. Działanie odpowiada na zagrożenia Z.1 - 4 opisane w formularzu Bd2.

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible):

Page 58 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1a W wyniku przeprowadzenia działania uzyskane zostaną oferty sprzedaży gruntu na ok. 40 ha.

How was the cost of the action estimated?: Koszty działania przedstawiają się następująco: 1. Złożenie deklaracji przez osobę prywatną dotyczące sprzedaży gruntu - nie generuje kosztów po stronieBeneficjenta; 2. Uzyskanie wymaganych dokumentów we właściwych urzędach (odpisy z ksiąg wieczystych itp.),przygotowanie dokumentacji geodezyjnej /Overheads 3. Sporządzenie operatów szacunkowych dla ok. 40 ha: W związku z tym, że na wykonanie operatów szacunkowych nieruchomości ogłoszony zostanie przetarg, a podstawowym kryterium wyboru będzie oferowana cena, nie można teraz określić dokładnego kosztu przygotowania operatów. W roku 2011 na wycenę ok. 7 ha gruntów przeznaczono ok. 5.500 €. W związku z powyższym szacuje się, koszt wykonania wyceny ok. 40 ha wyniesie ok. 32.000 € 4. Praca asystenta koordynatora (negocjacje w sprawie ustalania cen, weryfikacja dokumentów, itp.) - koszty zawierają się w wynagrodzeniu asystenta koordynatora (CF.1.).

Łączny koszt 32. 000 € /External

Page 59 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1a

A. Preparatory actions, elaboration of management plans and/or of action plans ACTION A.2: Zakup sprzętu Description (what, how, where and when): Zakupiony zostanie następujący sprzęt wymieniony w analizie kosztów: samochód z napędem na 4 koła, profesjonalny zestaw fotograficzny, mały kompaktowy aparat fotograficzny, 9 odbiorników GPS (z możliwością wgrywania własnych map, kompasem elektronicznym oraz o wysokiej czułości modułu GPS, zapewniającego prace urządzenia w trudnych warunkach terenowych) oraz kosiarka listwowa i przewracarka (uzupełnienie posiadanego parku maszynowego do koszenia zbiorowisk nieleśnych - łąk, młak, muraw). Zakupiony sprzęt będzie wykorzystywany do realizacji celów projektu. Zakupiony samochód musi spełniać kryteria samochodu terenowego z napędem 4x4, służyć do przewozu co najmniej 4 osób oraz posiadać bagażnik do przewozu podręcznych rzeczy. Samochód powinien posiadać odpowiednio wysoko zawieszone podwozie w celu poruszania się po bezdrożach oraz w okresie zimowym. O zakupie samochodu będą decydowały względy bezpieczeństwa oraz ekonomiczne użytkowania samochodu. Przygotowanie specyfikacji do przetargu zostanie zlecone podmiotowi zewnętrznemu tak, aby cała procedura odbyła się zgodnie z przepisami prawa zamówień publicznych i aby zakupiony został najbardziej odpowiedni samochód do planowanych w ramach projektu działań. PPN nie posiada specjalisty, który mógłby przygotować wymaganą specyfikację techniczną pojazdu planowanego do zakupu. Zaplanowany sprzęt zostanie zakupiony w terminie IV kw. 2013 – I kw. 2014 r.

Reasons why this action is necessary: 1. Zakup samochodu jest niezbędny przede wszystkim do monitorowania postępu realizacji działań izarządzania projektem oraz do wdrażania wszystkich działań z bloku CC – konkretne działania związane z ochroną przyrody oraz w działaniach CB1, CD, CE oraz CF. Obecnie posiadane przez PPN samochody terenowe są już wykorzystywane od wielu lat i są bardzo wyeksploatowane. 2. Dla prawidłowego wprowadzenia dobrej kultury rolnej w półnaturalnych zbiorowiskach nieleśnych należyzastosować ekstensywne, tradycyjne gospodarowanie z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu do koszenia i zbioru siana. Zakup kosiarki i przewracarki wspiera zadanie CC.1. 3. PPN nie dysponuje taką liczbą odbiorników GPS, aby równocześnie prowadzić monitoring we wszystkich 9 kompleksach. Zakupiony sprzęt ułatwi namierzanie wołających samców derkacza Crex crex (*A122). Zakup odbiorników GPS jest niezbędny do realizacji zadania CD.1. 4. PPN nie dysponuje profesjonalnym sprzętem fotograficznym, który mógłby przeznaczyć do realizacjiprojektu. Sprzęt konieczny jest do wykonywanie dokumentacji fotograficznej siedlisk i gatunków objętych działaniami oraz dokumentowanie skuteczności prowadzonych działań ochronnych. Zakup sprzętu fotograficznego wspiera przede wszystkim działania CD, CE i CF.

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): W ramach działania zakupione zostaną: - Samochód z napędem 4x4, - Profesjonalny zestaw fotograficzny - 9 odbiorników GPS Page 60 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1a - Kompaktowy aparat fotograficzny - Kosiarka listwowa - Przewracarka do siana. Zakup sprzętu pozwoli na sprawną realizację działań projektu i zarządzanie.

How was the cost of the action estimated?: Wyceny kosztów dokonano na podstawie analizy produktów dostępnych na rynku: 1. Przygotowanie specyfikacji przetargowej do zakupu samochodu: 500 € /External 2. Zakup samochodu: 30.000 € /Equipment 3. Ubezpieczenie i rejestracja samochodu: 1.050 € x 5 lat = 5250 € /Other costs 4. Zakup zestawu fotograficznego: 6.625 € /Equipment • • • • • • •

Korpus aparatu: 1.875 € Obiektyw 24-70, f/2.8: 1.125 € Obiektyw 80-200, f/2.8 IF: 2.300 € Obiektyw do makro, f/2.8: 750 € Torba/ plecak fotograficzna: 125 € Filtry: 250 € Statyw: 200 €

5. Zakup 9 odbiorników GPS: 9 x 400 € = 3.600 € /Consumables 6. Zakup kompaktowego aparatu fotograficznego: 500 € /Consumables 7. Zakup kosiarki listwowej: 2.750 € /Equipment 8. Zakup przewracarki: 625 € /Consumables Łączny koszt: 49.850 €

Page 61 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1b

B. Purchase/lease of land and/or compensation payments for use rights ACTION B.1:

Zakup gruntów

Description (what, how, where and when): W ramach zadania przeprowadzony zostanie wykup ok. 40 ha cennych przyrodniczo gruntów na terenie Ostoi Pieniny PLH120013 i PLB120008. Projekt realizowany będzie w granicach PPN na terenie gmin: Krościenko nad Dunajcem, Czorsztyn oraz Szczawnica. Wykup gruntów prowadzony będzie zgodnie z „Koncepcją wykupu gruntów w PPN” (Anita Kuliś- adiunkt ds. ochrony przyrody nieożywionej w PPN, 2001) (Załącznik 16), która wskazuje zasady, wg których powinien być realizowany proces wykupu, tak aby zapewnić maksymalną ochronę najcenniejszych ekosystemów PPN. Koncepcja wskazuje grunty prywatne, które powinny zostać wykupione w pierwszej kolejności, ze względu na wysokie wartości przyrodnicze. W latach 2001-2012 PPN wykupił ok. 90 ha gruntów. Grunty te zostały wykupione ze środków Eko-Funduszu, NFOŚiGW oraz ze środków własnych. Poza władaniem PPN pozostaje ok. 691 ha gruntów (244 ha grunów gminnych i 717 ha gruntów prywatnych), które dla pełnej ochrony należałoby docelowo wykupić. Wykup 40 ha gruntów stanowi tylko jeden z etapów realizacji wieloletniego programu wykupów, będącego ze względu na skomplikowaną strukturę własności działaniem ciągłym i długoterminowym. Każdy wykup rozwiązuje w pełni problem z ochroną siedlisk na wykupionym gruncie. Nawet pojedyncze rozproszone działki, na których wprowadza się zabiegi, inicjują poprawę warunków ochrony siedlisk i gatunków na większym obszarze. Jest to szczególnie ważne z punktu widzenia zwierząt. Największym zagrożeniem dla nieleśnych siedlisk przyrodniczych, głównie łąk, jest zaprzestanie użytkowania i postępująca sukcesja w kierunku zbiorowisk leśnych. W niektórych rejonach jedynymi użytkowanymi fragmentami są te, którymi zarządza PPN. W sytuacji, gdy dotyczy to rozległych kompleksów takich jak Kras czy Wielkie Załonie, każdy fragment, na którym wprowadzi się zabiegi, powstrzymuje sukcjesję i buduje mozaikę warunków siedliskowych sprzyjających ptakom, np. derkaczowi. Z doświadczenia wiemy, że sukcesywne wykupywanie pojedynczych działek doprowadza z czasem do tworzenia się większych zagospodarowanych powierzchni, ale nawet niewielka koszona działka rozrywa monilit zarastających polan. Sukcesywne wykupywanie działek powoduje również zmniejszanie penetracji obszaru Pieniny poprzez ograniczenie liczby właścicieli gruntów. Coraz częściej obserwowane jest także zjawisko oferowania do sprzedaży działek sąsiadujących z gruntami, które wczesniej zostały sprzedane PPN. Można powiedzieć, że wykup jednej działki uruchamia proces sprzedaży kolejnych działek. PPN posiada również doświadczenie w prowadzeniu ochrony na podstawie umowy dzierżawy gruntach niebedących we władaniu PPN. Umowa na dzierżawę terenów leśnych spisana na okres 5 lat nie mogła być przedłużona z powodu zwielokrotnionych żadań finansowych ze strony właścicieli gruntów. Ochrona strefy buforowej wokół miejsc gniazdowania ptaków drapieżnych stała się bardzo utrudniona. Pełna ochrona w tym przypadku może być spełniona wyłącznie poprzez wykup gruntów, zapewniający stały długotrwały efakt. W przypadku łąk PPn od wielu lat dzierżawi grunty o powierzchni ok. 1 ha, tworzące mozaikę z gruntami we władaniu PPN. Umowy za każdym razem podpisywane są tylko na 1 rok i nigdy nie mamy deklaracji, że zgoda taka będzie udzielona w roku następnym. Gwarancję trwałości ochrony na łąkach daje tylko własność, dzierżawa jest z założenia elementem doraźnym i nietrwałym. Programy rolno-środowiskowe nie cieszą się zainteresowaniem lokalnych rolników. Brak zainteresowania rolników tymi programami wynika z kilku czynników. Są to przede wszystkim: trudny, górski teren i związane z tym wysokie koszty prowadzonych zabiegów, duże rozproszenie działek oraz lęk przed biurokracją. Wykup gruntów będzie możliwy po zakończeniu działań przygotowawczych - działanie CA.1 (III kw. 2013 roku do II kw. 2017). Kupującym będzie jedyny beneficjent projektu (PPN), który jest państwową osobą prawną realizującą zadania związane z ochroną przyrody. Nabyte grunty pozostaną własnością PPN (formularz B5). Transakcje kupna-sprzedaży zostaną podpisane w kancelarii notarialnej w Krościenku nad Dunajcem, w terminie nie przekraczającym 3 miesiące od uzyskania wymaganych dokumentów. Termin ten wynika z faktu, że dokumenty (wypisy z rejestru gruntów i odpisy z Ksiąg Wieczystych) niezbędne do przedłożenia w kancelarii notarialnej, są ważne ok. 3 miesiące. Wybór kancelarii jest podyktowany jej lokalizacją w miejscowości, gdzie znajduje się siedziba Dyrekcji PPN. Przed podpisaniem aktu notarialnego, dostarczona dokumentacja podlegać będzie szczegółowej analizie przeprowadzonej przez notariusza. W akcie notarialnym zostanie zapisane, że zakupione grunty będą przeznaczone na cele ochrony przyrody, zgodne z celami określonymi w Dyrektywie Ptasiej i Dyrektywie Siedliskowej. O taki wpis będzie można również wnioskować w Księgach Wieczystych. Wypłata należności za sprzedany grunt zostanie wypłacona w terminie do 30 dni. Po przeprowadzeniu wykupu gruntu, możliwe będzie sporządzenie raportu opisującego wykupiony grunt oraz map pokazujących lokalizację danej nieruchomości. Takie informacje ułatwią w dalszej kolejności przeprowadzenie działań ochronnych oraz monitoringu przyrodniczego.

Page 62 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1b Zalacznik - 26 przedstawia maksymalny potencjalny zasięg działania CB.1 obejmujący również tereny leśne. Natomiast zalacznik 1 - Mapa przedstawiająca lokalizację wszystkich działań na tle granicy obszaru Pieniny (formluarz B2a), przedstawia priorytetową lokalizację działania CB.1, obejmującą głównie tereny nieleśne, na których równocześnie prowadzone będzie działanie CC.1. Osobą odpowiedzialną za realizację zadania będzie asystent ds. regulacji stanu posiadania (CF.1.).

Reasons why this action is necessary: Realizacja zadania jest uzasadniona ze względu na strukturę własnościową gruntów na terenie PPN (ok. 41% pow. to grunty innych własności - formularz B2a) utrudniającą, a w niektórych wypadkach wręcz uniemożliwiającą prowadzenie działań zamierzających do ochrony najcenniejszych ekosystemów na terenie Ostoi „Pieniny” PLH120013 i PLB120008. Właściciele nie mają obowiązku gospodarowania tak, aby utrzymać cenne gatunki i siedliska. Obecnie na terenie PPN obserwuje się zaniechanie użytkowania rolniczego łąk. Powoduje to zanik ekosystemów łąkowych stanowiących siedlisko wielu cennych gatunków. Właściciele nie zawsze wyrażają zgodę na prowadzenie działań na gruntach będących ich własnością, a narzucanie przez PPN określonych zasad korzystania z nieruchomości skutkuje powstawaniem niepotrzebnych konfliktów niesprzyjających ochronie przyrody. Obszary, które stanowią własność prywatną i zgodnie z „Koncepcją wykupu gruntów w PPN” są przewidziane do wykupu, obejmują przede wszystkim kompleksy łąk ze zbiorowiskami ciepłolubnej łąki pienińskiej Anthylldii-Trifolietum montanii, łąki z dzwonkiem rozpierzchłym i konietlicą łąkową Campanula patula – Trisetum flavescens com (obydwie 6520) oraz kompleksy leśne zajęte przez zbiorowisko żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosae-Fagetum (9130-3), pienińskiej buczyny storczykowej Carici albae-Fagetum (9150-1) oraz płaty jaworzyny z języcznikiem zwyczajnym Phylitido-Aceretum (*9180-2) oraz biotopów rzadkich gatunków ptaków np. derkacza Crex crex (*A122), gąsiorka Lanius collurio (A338), dzięciołów (dzięcioł czarny Dryocopus martius (A236), dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus (A241), dzięcioł białogrzbiety Dendrocops leucotos (A239), dzięcioł zielonosiwy Picus canus (A234)) czy sów (puchacz Bubo Bubo (A215), puszczyk uralski Strix uralensis (A220), sóweczka Glaucidium passerinum (A217), włochatka Aegolius funereus (A223)). Działanie warunkuje realizację zadań CC.1-2,pozwoli eliminować zagrożenia Z.1- 5 formularz B2d.

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Grunty planowane do wykupu objęte są obecnie ochroną krajobrazową. Po przejęciu przez PPN możliwe będzie zastosowanie na nich czynnej ochrony (ekosystemy łąkowe) lub ochrony biernej (w przypadku większości ekosystemów leśnych).

Page 63 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1b Realizacja zadania jest niezbędna dla umożliwienia: - zwiększenie powierzchni gruntów Skarbu Państwa- PPN i tworzenie zwartych kompleksów tych gruntów, - prowadzenia zabiegów ochronnych (zahamowanie sukcesji górskich łąk konietlicowych użytkowanychekstensywnie Polygono-Trisetion (6520)), - utrzymania biotopów rzadkich gatunków roślin i zwierząt. - wyłączenia wykupionych gruntów z gospodarczego wykorzystywania szczególnie w przypadku ekosystemówleśnych (przede wszystkim żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosae-Fagetum (9130-3) i pienińskiej buczyny storczykowej Carici albae-Fagetum (9150-1)). Przez grunty planowane do wykupu w kompleksach Istebki i Pieninki przebiegają szlaki turystyczne, dlatego wykup tych terenów pozwoli na remont szlaków i „odsunięcie” turystów od cennych siedlisk leśnych Natura 2000 wymienionych w opisie działania. Wykupione grunty będą włączone do wniosków o dopłaty bezpośrednie niezwłocznie po wykupieniu, natomiast do wniosku o płatności rolnośrodowiskowe dopiero po rozpoczęciu nowej transzy, gdyż bieżąca nie może być zmieniana do roku 2016.

How was the cost of the action estimated?: 1. Koszt zakupu gruntu oszacowano na podstawie operatów szacunkowych wykonanych w 2011 roku. Wartośćgruntu na terenie PPN według operatów wyceny wahała się od €/ha do €/ha. W załączniku 17 przedstawiono zaświadczenie od rzeczoznawcy majątkowego dotyczące wartości nieruchomości zlokalizowanych na terenie PPN i szacowanych w 2011 r. Biorąc pod uwagę wzrost cen gruntu w trakcie trwania projektu, do obliczeń przyjęto średnią cenę gruntu jako €/ha. Koszt zakupu ok. 40 ha gruntu będzie wynosił: 40 ha x

€

2. Od 1 stycznia 2012 r. PPN jest państwową osobą prawną; przy zakupie gruntu konieczne jest odprowadzenie 2% podatku od czynności cywilnoprawnych. Przy zakupie gruntu za kwotę 2% x €

€ podatek będzie wynosił –

3. Koszt opłaty notarialnej wynika z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. wsprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz. U. z 2004 r., Nr 148, poz. 1564) i zależy każdorazowo od wartości transakcji. Szacunkowo przyjmuje się, że podpisanych zostanie 56 umów kupna/sprzedaży, każda na kwotę €. Zatem, szacowany koszt opłat notarialnych od kwoty € wynosi: Podpisanych zostanie 56 umów notarialnych: Koszt opłaty notarialnej od kwoty

= 56 umów . Szacowany koszt opłaty notarialnej od 56 umów po

€ wynosi:

€.

4. Koszt wypisów z rejestru gruntów niezbędnych do transakcji: Koszt wypisu z rejestru gruntów pierwszej działki danego właściciela: 3 € Koszt wypisu z rejestru gruntów kolejnej działki danego właściciela: 1,5 € Szacuje się, że na każde wykupione 10 ha będzie przypadało ok. 53 działki (w tym 13 działek pierwszych i 40 działek kolejnych). Koszt wypisów z rejestru gruntów wyniesie ok. 500 €. Łączny koszt: 735.500 € /Land purchase

Page 64 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture:

Zalacznik 26 - Mapa prezentujaca obszary potencjalnych wykupow na tle siedlisk

Page 65 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture:

Zalacznik 15 - struktura wlasnosci na obszarze "Pieniny" (CB.1.)

Page 66 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1c

C. Concrete conservation actions ACTION C.1:

Zabiegi ochronne na łąkach i młakach

Description (what, how, where and when): Utrzymanie półnaturalnych ekosystemów łąkowych możliwe jest wyłącznie dzięki prowadzeniu zabiegów ochronnych naśladujących dawne ekstensywne metody użytkowania, dzięki którym powstały. W warunkach pienińskich jest to jednokrotne (wyjątkowo dwukrotne) w ciągu roku, późne koszenie z pozostawieniem niekoszonych fragmentów roślinności – tzw. pasów ekologicznych, a dla młak górskich Valeriano-Caricetum flavae (7230-1) koszenie w odstępach 2-3 letnich i usuwanie biomasy. Na opuszczonych polanach, na których rozpoczęła się już sukcesja leśna, przed przystąpieniem do zabiegów koszenia konieczne jest usuwanie krzewów i młodych drzew wkraczających na obrzeża polany oraz usunięcie nagromadzonej warstwy nierozłożonej biomasy (wojłoku). Działania ochronne na gruntach wykupionych: W trakcie trwania projektu planowane jest objęcie w/w zabiegami rocznie średnio około 6 ha łąk począwszy od roku 2014. Będą to grunty położone w granicach obszaru „Pieniny”, które obecnie planujemy do wykupów i objęcia zabiegami. W kolejnych latach zabiegi będą przeprowadzane na sukcesywnie wykupywanych terenach. Planuje się wykupienie ok. 40 ha gruntów, w proporcji 2/3 – łąki (ok. 24 ha) i 1/3 – lasy (ok. 16 ha). W związku z powyższym, w czasie trwania projektu wykupionych zostanie 24 ha łąk, na których zostaną wykonane zabiegi: • w pierwszym sezonie wegetacyjnym po wykupie (lata 2014-2017) – 24 ha (średnio 6 ha rocznie): 1. Prace porządkowe – przycinanie połamanych gałęzi, wywróconych na obrzeżach polan drzew,wyrównywanie buchtowisk dzików, 2. Usunięcie zakrzaczeń i podrostu drzew z powierzchni łąki, 3. Usunięcie nagromadzonej warstwy nierozłożonej biomasy (wojłoku). • w drugim sezonie wegetacyjnym po wykupie (lata 2015-2017) – 18 ha (średnio 6 ha rocznie): 1. Skoszenie całej powierzchni i usunięcie biomasy. Prace finansowane ze środków projektu będą wykonane ręcznie lub mechanicznie przez osoby lub firmy zewnętrzne wyłaniane w ramach organizowanych przez PPN zapytań ofertowych. Sposób realizacji koszenia i usuwania biomasy będzie uzależniony od warunków pogodowych. Przy sprzyjającej pogodzie (sucha, gorąca, wietrzna) zabiegi wykonywane będą w pierwszej kolejności na rozległych polanach z dobrym dojazdem, gdzie możliwa jest pełna mechanizacja prac. Przy pogodzie niepewnej, uniemożliwiającej wysuszenie siana – ze skoszonej biomasy wykonana zostanie sianokiszonka. Resztki biomasy nienadające się na paszę zdeponowane zostaną na obrzeżach polan. Zgodnie z zapisami projektu planu ochrony dla PPN dopuszczone jest również spalanie jej w niewielkich ilościach na wyznaczonych do tego celu poletkach. W miejscach trudnodostępnych i podmokłych zabiegi wykonywane będą ręcznie. Zagospodarowanie biomasy z łąk w formie siana nie wyklucza jej pozyskiwania w terminie późniejszym niż maj-czerwiec. Taki termin stosowany jest na niżu, natomiast w Pieninach łąki tradycyjnie koszone są późno. Siano pozyskiwane z łąk wykorzystywane jest nie tylko przez krowy, ale również przez owce i konie, dla których siano może być pozyskiwane po przekwitnięciu większości roślin. Pozyskiwanie siana w pełni lata jest możliwe dzięki specyficznemu składowi florystycznemu pienińskich łąk. Duży udział w runi stanowią rośliny motylkowate, głównie koniczyna pogięta (Trifolium medium), kwitnąca później od występującej częściej w innych regionach koniczyny łąkowej (Trifolium pratense), a dominującym gatunkiem trawy jest konietlica łąkowa (Trisetum flavescens) kłosząca się jako ostatnia. Łąki w Pieninach to w większości przypadków łąki jednokośne. Koszone są w okresie od 15 czerwca do 30 września w zależności od typu zbiorowiska lub występujących na nich gatunków roślin i zwierząt. W tym terminie będą też prowadzone zabiegi na wykupionych gruntach. Przed tym okresem zaplanowano jedynie zabiegi porządkowe (rozgarnianie kretowisk, wyrównywanie buchtowisk dzików) oraz odkrzaczanie. Okres lęgowy derkacza przypada na maj i czerwiec, w lipcu w terenie obecne są już młode ptaki. W kompleksach będących miejscem bytowania derkacza koszenie wykonywane jest w sierpniu, więc nie zagraża już pisklętom. Taka zasada będzie obowiązywać również w odniesieniu do wykupywanych gruntów. Zadanie będzie nadzorowane przez Asystenta ds. zadań ochronnych (CF.1.)

Page 67 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1c

Reasons why this action is necessary: Łąki pienińskie nie są zbiorowiskami w pełni naturalnymi – budowane są przez gatunki rodzimego pochodzenia, ale swoje powstanie i utrzymanie się zawdzięczają człowiekowi. Zajmują w Pieninach stosunkowo niewielką powierzchnię, ale stanowią bardzo istotny i cenny element pienińskiej przyrody i krajobrazu. Ich skład florystyczny jest charakterystyczny tylko dla Pienin, a ilość gatunków roślin kwiatowych czyni je jednymi z najbogatszych zbiorowisk roślinnych w kraju. Przyczyną podjęcia działań ochronnych jest konieczność zapobiegania pogarszaniu się stanu tych zbiorowisk na skutek zaprzestania użytkowania. Zachowanie barwnych, wielogatunkowych łąk na obszarze PPN nie jest możliwe bez ingerencji człowieka, gdyż bez odpowiednio dobranych zabiegów ochronnych skład zbiorowisk łąkowych ulega szybkim, niekorzystnym zmianom florystycznym i postępującej sukcesji leśnej. Na pozostawionych bez koszenia łąkach rozprzestrzeniają się wysokie byliny, powodujące ocienienie i zawilgocenie runi łąkowej, pojawiają się krzewy, pojedyncze drzewa, a w konsekwencji las, giną gatunki i zbiorowiska związane z terenami otwartymi. Brak jest alternatywnych rozwiązań umożliwiających osiągnięcie oczekiwanego efektu ekologicznego na łąkach. Utrzymanie we właściwym stanie łąk ma duże znaczenie także dla gatunków zwierząt z nimi związanych. Należy do nich między innymi derkacz Crex crex (*A122), którego obecnie duża część stanowisk znajduje się obecnie na terenach podlegających procesowi sukcesji naturalnej. Zarastanie łąk powoduje pogarszanie się stanu siedlisk derkacza i tym samym może przyczynić się do zmniejszenia liczebności lokalnej populacji występującej w Pieninach. Działanie odpowiada na zagrożenia Z.1 i Z.4 (formularz B2d).

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Dzięki realizacji zadania zapewnione zostaną optymalne warunki do zachowania łąkowych siedlisk przyrodniczych, przede wszystkim górskich łąk konietlicowych użytkowanych ekstensywnie Polygono-Trisetion (6520) i górskich świeżych łąk użytkowanych ekstensywnie Arrhenatherion elatioris (6510) oraz związanych z nimi zagrożonych gatunków roślin m.in.: kukułka bzowa Dactylorhiza sambucina (VU), storczyk samiczy Orchis morio (EN) i zwierząt, m.in.: niepylak mnemozyna Parnassius mnemosyne (1056), derkacz Crex crex (*A122), orlik krzykliwy Aquila pomarina (*A089), na powierzchni około 24 ha. W przypadku wykupionych nieużytkowanych gruntów, wykonanie zabiegów ochronnych przerwie proces niekorzystnych zmian sukcesyjnych, a w przypadku łąk użytkowanych umożliwi utrzymanie lub poprawę stanu zachowania wymienionych siedlisk przyrodniczych.

How was the cost of the action estimated?: Koszt zabiegów ochronnych na łąkach wykupionych: Przyjęto następujący sposób wyliczenia kosztów realizacji zadania: • Zabiegi z użyciem sprzętu mechanicznego (usuwanie wojłoku, koszenie, przewracanie, zgrabywanie,prasowanie, załadunek, wywóz): 280 € / ha •

Zabiegi wykonywane ręcznie (prace porządkowe, usuwanie wojłoku, koszenie, usuwanie biomasy): 520 €/ha

Page 68 of 161

•

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1c Usuwanie krzewów i podrostu drzew (wycinanie, układanie w stosy lub usuwanie, w tym koszt pracypilarką): 650 € /ha

Przyjęto, że na wykupionych gruntach zabiegi będą wykonywane w następujący sposób: 1 rok po wykupach: 70% powierzchni – zabiegi mechaniczne, 30% powierzchni – zabiegi wykonywane ręcznie,konieczność odkrzaczania wystąpi dodatkowo na 10% powierzchni. 2 rok po wykupach: 90% powierzchni – zabiegi mechaniczne, 10% powierzchni – zabiegi wykonywane ręcznie.

Średni koszt 1 ha w pierwszym roku: (280 € x 70% + 520 € x 30%) + 650 € x 10% = 417 € Średni koszt 1 ha w drugim roku: (280 € x 90% + 520 € x 10%) = 304 €

1 rok po wykupach - prace porządkowe, usuwanie krzewów, usuwanie wojłoku 6 ha (2014 - 2017) = 6 ha x 4 lata x 417 € = 10.008 € 2 rok po wykupach – koszenie i usuwanie biomasy 6 ha (2015 - 2017) = 6 ha x 3 lata x 304 € = 5.472 €

Łączny koszt: 15.480 € / External

Page 69 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture:

Zalacznik 18 - mapa prezentujaca lokalizacje dzialania CC.1

Page 70 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1c

C. Concrete conservation actions ACTION C.2:

Remont i modernizacja szlaków turystycznych

Description (what, how, where and when): W trakcie realizacji projektu planuje się wyremontowanie łącznie 1.260 mb szlaków turystycznych. Na remontowanych odcinkach poprawiona zostanie nawierzchnia szlaków. Podbudowę szlaku stanowić będzie tłuczony, miejscowy kamień (wapień lub piaskowiec) o średniej grubości (dla lepszego odprowadzenia wody), natomiast warstwę powierzchniową mieszanina drobno tłuczonego kamienia z ziemią. Na całej długości szlaku zostaną wykonane drewniane rowki ściekowe – przepusty odprowadzające nadmiar wody opadowej, zwłaszcza w miejscach, gdzie po większych opadach deszczu szlak zamienia się w błotniste grzęzawisko i jest rozdeptywany na kilka metrów szerokości. Tworzą się wówczas liczne obejścia przez las lub łąki. W miejscach o dużym nachyleniu, bardzo zniszczonych i silnie zerodowanych, zostaną wybudowane progi, stopnie i schody drewniane powstrzymujące lub spowalniające procesy erozyjne. Zamontowane zostaną drewniane krawężniki ograniczające szerokość trasy turystycznej, a obrzeża szlaków zostaną zabezpieczone przed dalszym rozdeptywaniem. Miejsca zdegradowane pozostaną do naturalnej regeneracji. Prace wykonywane będą ręcznie, transport materiału sprzętem mechanicznym (traktor), a w miejsca trudno dostępne koniem lub ręcznie. Wszystkie w/w działania, zaproponowane rozwiązania techniczne oraz sposoby wykonania remontu i modernizacji szlaków są dostosowane do lokalnych warunków terenowych i od wielu lat stosowane z dobrym efektem na terenie PPN. Wprowadzone zostanie czytelne oznakowanie szlaków oraz informacja w postaci tablic i kierunkowskazów. Zorganizowane zostaną 4 wygodne miejsca odpoczynku. Opisane prace wykonane zostaną na następujących odcinkach szlaków turystycznych: 1. Szlak zielony (Kras – Sosnów) – odcinek pomiędzy ostatnimi zabudowaniami we wsi Kras (430 m n.p.m.) do przełęczy Sosnów (650 m n.p.m.). Odcinki przeznaczone do remontu to trzy najbardziej strome podejścia na szlaku. Łączna długość szlaku do remontu – 320 mb. Transport materiału (żerdzie, gwoździe) i narzędzi będzie się odbywał w dwóch etapach: pierwszy ciągnikiem z Krościenka n.D. do Krasu, drugi etap to transport zaprzęgiem konnym na przełęcz Sosnów, a w miejsca trudnodostępne - transport ręczny. Odcinki przewidziane do remontu znajdują się na gruncie będącym własnością Wspólnoty Leśnej. PPN posiada zgodę Wspólnoty na remont szlaku (załącznik 6). 2. Szlak niebieski (Istebki – Kurnikówka) – odcinek łączący wcześniej wyremontowaną część od strony Bajkowego Gronika (680 m n.p.m.), z wyremontowanym odcinkiem od strony polany Kurnikówka (695 m n.p.m.). Długość odcinka do remontu – 300 mb. Odcinek planowany do remontu przebiega przez grunty prywatne (kompleks Istebki), które będą musiały zostać wcześniej wykupione. Właściciele tych gruntów nie wyrażają zgody na remont szlaku na gruntach będących ich własnością. Zgadzają się natomiast na sprzedaż gruntu PPN. W związku z tym, remont szlaku rozpoczęty zostanie dopiero po wykupieniu gruntów, przez które przebiega. Transport materiału (żerdzie, gwoździe) i narzędzi będzie się odbywał w dwóch etapach: pierwszy ciągnikiem z Krościenka n.D. do Bajków Gronia, drugi etap to transport zaprzęgiem konnym na Kurnikówkę. 3. Szlak niebieski (Zamkowa Góra – Kosarzyska) – odcinek szlaku od podestu pod Górą Zamkową (736 m n.p.m.) do miejsca wypoczynkowego (ławki) w lesie pod polaną Kosarzyska (825m n.p.m.). Długość odcinka do remontu – 300 mb, wykonanie 2 miejsc do odpoczynku. Szlak poprowadzony jest granią w trudnodostępnym terenie. Transport materiału (żerdzie, gwoździe) i narzędzi będzie się odbywał w trzech etapach: pierwszy ciągnikiem z Krościenka n.D. na przełęcz Szopka, drugi etap to transport zaprzęgiem konnym (przez “Drogę Żydowską”) na polanę Kosarzyska, trzeci etap to transport ręczny na miejsce remontu (na odcinku 300 mb między Zamkową Górą a Kosarzyskami).. 4. Szlak niebieski (Kosarzyska – Polana Pieniny) – odcinek szlaku od górnego końca polany Kosarzyska (860 m n.p.m.) po polanę Pieniny pod Trzema Koronami (950 m n.p.m.). Długość odcinka do remontu – 340 mb, wykonanie 3 miejsc do odpoczynku. Szlak poprowadzony granią w strefie podszczytowej masywu Trzech Koron, w stromym, trudnodostępnym terenie, częściowo w obrębie grzędy skalnej. Transport (żerdzie, gwoździe, narzędzia) będzie się odbywał w trzech etapach: pierwszy ciągnikiem z Krościenka na przełęcz Szopka, drugi etap to transport zaprzęgiem konnym (przez “Drogę Żydowską”) na polanę Kosarzyska, trzeci etap to transport ręczny na miejsce wykonania prac (340 mb). Osobą odpowiedzialną za realizację zadania będzie asystent ds. turystyki i edukacji (CF.1). Remont szlaków będzie wykonywany przez 4 pracowników (2 pracowników PPN oddelegowanych na czas trwania projektu do działań związanych z projektem oraz 2 pracowników zatrudnionych na czas projektu).

Reasons why this action is necessary:

Page 71 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1c Duże obciążenie szlaków ruchem turystycznym powoduje ogromne zniszczenia ich nawierzchni (m.in. progów, stopni, zabezpieczeń, odpływów wody), infrastruktury turystycznej (barierek, poręczy, podestów, schodów, drabinek, drogowskazów, ławek, tablic informacyjnych i edukacyjnych) oraz cennego otoczenia przyrodniczego szlaku. Park narodowy jest obszarem, w którym konieczne jest godzenie ze sobą dwóch wykluczających się działań: ochrony przyrody, która jest celem nadrzędnym i dla której park został powołany oraz udostępnienia terenu parku do zwiedzania. Bez posiadania właściwej infrastruktury turystycznej, odpowiedniej jakości szlaków turystycznych i urządzeń przy szlakach godzenie ze sobą obydwu celów staje się niemożliwe. Zniszczenia wywołane przez turystów przekraczają naturalne możliwości regeneracyjne przyrody. Dobrze i trwale przygotowane szlaki wraz z infrastrukturą ograniczają lub wręcz zniechęcają turystów do szukania skrótów, wchodzenia do lasu, na łąki, gwarantują też bezpieczne przemieszczanie się turystów w trudnym terenie. Najbardziej uczęszczane i najatrakcyjniejsze szlaki przebiegają przez obszary ochrony ścisłej (zostały wyznakowane już na początku XX wieku), dlatego szczególnie na tych terenach ważne jest opanowanie i skanalizowanie ruchu turystycznego tak, aby nie wychodził poza wyznaczone trasy. Zaniechanie działań ograniczających lub minimalizujących negatywne zmiany powstałe w wyniku turystycznego użytkowania terenu może doprowadzić do zubożenia różnorodności biologicznej na różnych poziomach oraz doprowadzić do przekształceń ekosystemów. Działanie przyczyni się do eliminacji zagrożenia Z.5 (formularz B5).

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Spodziewanym efektem przyrodniczym planowanych prac będzie zahamowanie negatywnego wpływu ruchu turystycznego w obrębie wyremontowanych szlaków na siedliska przyrodnicze: 1. Szlak zielony (Kras – Sosnów): żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum (9130-3) - 71%, jaworzyna z języcznikiem zwyczajnym Phillitido-Aceretum (*9180-2) - 15%, pienińska buczyna storczykowa Carici albae-Fagetum (9150-1) - 14%. 2. Szlak niebieski (Istebki – Kurnikówka): żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum (9130-3) 32%, pienińska buczyna storczykowa Carici albae-Fagetum (9150-1) - 45%, stadia sukcesyjne – 23%. 3. Szlak niebieski (Zamkowa Góra – Kosarzyska): żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum (9130-3) - 100%, 4. Szlak niebieski (Kosarzyska – Polana Pieniny): żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum (9130-3) - 76%, pienińska buczyna storczykowa Carici albae-Fagetum (9150-1) - 24%. Dzięki podjętym działaniom zostanie zapewniona ochrona najcenniejszych leśnych siedlisk przyrodniczych przed presją turystyczną, a także ochrona gleb przed erozją. Skanalizowanie ruchu turystycznego dzięki zastosowaniu krawężników ograniczających szerokość trasy turystycznej, znacznie ograniczy zanik gatunków roślin wrażliwych na deptanie, co umożliwi regenerację zniszczonej roślinności. Czytelne oznakowanie szlaków, informacja w postaci tablic, kierunkowskazów, dobrze przygotowane miejsca odpoczynku ograniczą schodzenie z wyznaczonych ścieżek i powstawanie skrótów, dzikich przejść oraz penetrację terenów wrażliwych na antropopresję.

How was the cost of the action estimated?: Koszt działania przedstawia się następująco: 1. Remont szlaku zielonego (Kras-Sosnów) 320 mb: Koszt pracy 3 robotników leśnych = 200 dni x 41 €/dzień = 8.200 € /Personnel Praca pilarką: 238 € /External

Page 72 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1c Transport konny na miejsce remontu: 1.250 € /External Kierowca ciągnika – 13 dni x 41 € /dzień = 533 € /Personnel Paliwo do ciągnika /Overheads Zakup materiałów do remontu (żerdzie, gwoździe, kamień itp.): 2.000 € /Consumables Razem: 12.221 € 1. Remont szlaku niebieskiego (Istebki – Kurnikówka) 300 mb: Koszt pracy 3 robotników leśnych = 182 dni x 41 €/dzień = 7.462 € (Personnel) Praca pilarką: 188 € (External) Transport konny: 1.400 € (External) Kierowca ciągnika – 6 dni x 41 €/dzień = 246 € (Personnel) Paliwo do ciągnika /(Overheads) Zakup materiałów do remontu (żerdzie, gwoździe, kamień itp.): 1.250 € (Consumables) Razem: 10.546 € 1. Remont szlaku niebieskiego (Zamkowa Góra – polana Kosarzyska) 300 mb ; Koszt pracy 3 robotników leśnych = 189 dni x 41 €/dzień = 7.749 € (Personnel) Praca pilarką: 140 € (External) Transport konny: 1.500 € (External) Kierowca ciągnika – 10 dni x 41 €/dzień = 410 € (Personnel) Paliwo do ciągnika /(Overheads) Zakup materiałów do remontu (żerdzie, gwoździe, kamień itp.): 1.250 € (Consumables) Razem: 11.049 € 1. Remont szlaku niebieskiego (górny koniec polany Kosarzyska po polanę Pieniny) 340 mb: Koszt pracy 3 robotników leśnych = 220 dni x 41 €/dzień = 9.020 € (Personnel) Praca pilarką (zlecenie): 186 € (External) Transport konny: 1.650 € (External) Kierowca ciągnika – 11 dni x 41 €/dzień = 451 € (Personnel) Paliwo do ciągnika /(Overheads) Zakup materiałów do remontu (żerdzie, gwoździe, kamień itp.): 1.750 € (Consumables) Razem: 13.057 € 1. Wykonanie urządzeń przy szlakach (kierunkowskazy- 20 szt., ławy – 50 szt.): 2.250 € /External 2. Zakup drobnych narzędzi: 750 € /Consumables Łączny koszt: 49.873 €

Page 73 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture:

Zalacznik 19 - lokalizacja dzialania CC.2.

Page 74 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1c

C. Concrete conservation actions ACTION C.3:

Zabiegi ochronne na murawach

Description (what, how, where and when): Działaniem zostaną objęte tereny, zagrożone zarastaniem podrostami drzew i krzewów, na których występują murawy kserotermiczne Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion septentrionalis-Festucion pallescentis (6210) oraz towarzyszące im podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami ze Stipion calamagrostis (*8160). Działanie będzie polegało na usunięciu podrostów drzew i krzewów zarastających murawy kserotermiczne, zlokalizowane w rejonach: Cyrlowa Skałka (0,5 ha), Nowa Góra (0,5 ha), Upszar (1,4 ha), Macelowa Góra (1,8 ha), piargi pod Trzema Koronami (3,8 ha) – łącznie 8 ha. Wycięte zostaną samosiewy drzew i krzewów takich jak: jawor, świerk, leszczyna, dereń, tarnina wkraczające na tereny muraw. Drzewa i krzewy usuwane będą mechanicznie, a powstała biomasa zostanie ręcznie usunięta poza obszar muraw. Zakrzaczenia występują w postaci np. zwartych zarośli tarniny, pojedynczych kęp leszczyny lub nalotu derenia. Precyzyjne określenie przeciętnego zwarcia zakrzaczeń nie odzwierciedla sytuacji na poszczególnych stanowiskach. Pokrycie krzewami w poszczególnych rejonach jest zróżnicowane zarówno pod względem rodzaju zakrzaczeń, ich rozmieszczenia, jak i zagęszczenia. Działanie będzie prowadzone etapami: w 2014 r. na powierzchni 4,2 ha, a w 2015 r. na powierzchni 3,8 ha. Na każdej powierzchni zabieg zostanie wykonany jednorazowo. Podany areał stanowi powierzchnię manipulacyjną, na której przeprowadzone zostaną zabiegi. Osobą odpowiedzialną za realizację zadania będzie asystent ds. fauny (CF.1).

Reasons why this action is necessary: Murawy pienińskie wykształcają się na stabilizujących się piargach i stanowią pewien etap ciągu sukcesyjnego prowadzącego od nagiego piargu, poprzez zarośla, do lasu. Stanowią jednak najbogatszy pod względem przyrodniczym etap tego procesu. Związane z nimi są rzadkie gatunki roślin: np. endemiczna pienińska odmiana bylicy piołun Arthemisia absynhtium var. calcigena, czy oset pagórkowy Carduus collinus (V) oraz zwierząt, np. niepylak apollo Parnassius apollo (1057), gniewosz plamisty Coronella austriaca (VU). Głównym zagrożeniem dla ekosystemów muraw kserotermicznych jest zarastanie przez formacje krzewiaste i las. Wkraczanie krzewów i drzew powoduje osłanianie skał oraz ocienianie zbiorowisk kserotermicznych, co z kolei powoduje ubożenie i w konsekwencji zanik roślin murawowych i związanych z nimi cennych gatunków bezkręgowców. Zmiana warunków termicznych powoduje kurczenie się siedlisk dla ciepłolubnych kręgowców. Przerwanie procesu sukcesji pozwala na stabilizację jednego z jej etapów i utrzymanie trwałości siedliska murawy kserotermicznej. Zadanie odpowiada na zagrożenia Z.1 i Z.4 (formularz B2d).

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Spodziewanym efektem przyrodniczym planowanych prac będzie stworzenie warunków do poprawy stanu zachowania 8 ha muraw kserotermicznych Festuco-Brometea i ciepłolubnnych muraw z Asplenion septentrionalis-Festucion pallescentis (6210) wraz z towarzyszącymi im podgórskimi i wyżynnymi rumowiskami wapiennymi ze zbiorowiskami ze Stipion calamagrostis (*8160) . W efekcie nastąpi poprawa warunków siedliskowych dla zagrożonych gatunków roślin, oraz zwierząt wymienionych w uzasadnieniu działania.

Page 75 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1c

How was the cost of the action estimated?: Kalkulacja kosztów działania przedstawia się następująco: Pracochłonność:138,4 godz./ha (wg katalogu prac w zagospodarowaniu lasu) Stawka godzinowa: 3.5 € Stawka za 1 ha: 3.5 € x 138,4 x 150% (współczynnik trudności) + 300 € (pilarka - ekwiwalent za używanie własnych narzędzi) = 1.026 € Usuwanie krzewów i podrostów drzew: 8 ha x 1.026 €/ ha = 8.208 € Łącznie: 8.208 € /External

Page 76 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture:

Zalacznik 20 - lokalizacja dzialania CC.3

Page 77 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1c

C. Concrete conservation actions ACTION C.4:

Ochrona pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114)

Description (what, how, where and when): Działanie realizowane w ramach projektu obejmie: 2

1. Zabezpieczenie przed osypywaniem się fragmentu murów zewnętrznych zamku Czorsztyn na odcinku około 58 mb (430 m ). Wykonane zostanie oczyszczenie i wzmocnienie lica murów, uzupełnienie spoinowania i zabezpieczenie ich preparatem hydrofobowym przed penetracją wody. Prace zostaną wykonane w IV kw. 2014 r. 2. Usunięcie wysokich bylin oraz krzewów zarastających (6210) murawę kserotermiczną u podnóża ruinzamku Czorsztyn, będącej siedliskiem pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114). Zabieg polegający na wykoszeniu wysokich bylin oraz mechanicznym usunięciu krzewów poprzez ich wycięcie lub wyrwanie wykonany zostanie w dwóch etapach: na części areału (0,25 ha) w IV kw. 2014 r., a na pozostałej powierzchni (0,25 ha) w IV kw. 2015 r. Powstała biomasa zostanie usunięta poza obręb murawy. Zabieg zostanie przeprowadzony jednorazowo. 3. wysianie nasion pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) pochodzących z hodowli w ogródkuskalnym przy Dyrekcji PPN w miejscach z odsłoniętą glebą. Zabieg zostanie wykonany po zakończeniu prac opisanych w punktach 1 i 2. W przypadku konieczności powtórzenia zabiegu usuwania wysokich bylin lub odrostów krzewów w trakcie trwania projektu, zostanie on sfinansowany przez beneficjenta w ramach działań After LIFE. Osobą odpowiedzialną za realizację zadania będzie asystent ds. działań ochronnych (F.1)

Reasons why this action is necessary: Realizacja zadania ma na celu zabezpieczenie największej w Pieninach populacji europejskiego endemitu (ok. 1000 egz.) - pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) w rejonie wzgórza zamkowego w Czorsztynie przed zniszczeniem. Zaniechanie zabezpieczenia fragmentu murów skutkować może zniszczeniem stanowisk pszonaka pienińskiego przez osypujące się z murów kamienie i konieczność doraźnego łatania pojawiających się wyrw w murze. Prace przy murach zewnętrznych wymagają ustawiania rusztowań, dojścia ze sprzętem i materiałami. Wiąże się to z ciągłym penetrowaniem podnóża murów i deponowaniem materiałów niezbędnych do ustawiania rusztowań, a to powoduje naruszanie terenu u podnóża murów i niszczenie stanowisk endemitu. Jest to już ostatni nie zabezpieczony fragment zewnętrznych murów ruin zamku Czorsztyn Wykonanie tych prac jednorazowo, w jednym sezonie wegetacyjnym zapewni zminimalizowanie strat w populacji pszonaka pienińskiego. Zakończenie tego etapu prac umożliwi likwidację metalowego ogrodzenia murów i zaplecza remontowego oraz zabezpieczenie stanowisk pszonaka pienińskiego znajdujących się w ich obrębie. Umożliwi też kompleksowe zaplanowanie i sukcesywne wykonywanie zabiegów ochronnych dotyczących tego gatunku, z uwzględnieniem utrzymania mozaiki muraw (6210) i zarośli kserotermicznych u podnóża murów, a także tworzenie punktowych miejsc dla jego obsiewania. Bezpieczne wykonywanie zabiegów możliwe będzie dopiero po zabezpieczeniu osypujących się obecnie fragmentów murów. Działanie eliminuje zagrożenie Z.7 (formularz B2d).

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated: Expected results (quantitative information when possible): W wyniku realizacji działania nastąpi zabezpieczenie stanowiska pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) przed zniszczeniem na skutek osypywania się murów zamkowych ruin zamku w Czorsztynie (na odcinku około 58 mb) oraz rozrastania się wysokich bylin i krzewów u podnóża zamku (na powierzchni około 0,5 ha).

Page 78 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1c Nastąpi poprawa warunków siedliskowych dla tego gatunku. Poniżej murów usunięta zostanie część krzewów, co zapewni optymalne warunki świetlne zarówno do kwitnienia i owocowania, jak i do odnawiania się pszonaka pienińskiego.

How was the cost of the action estimated?: Koszt zadania przedstawia się następująco: 1. Wykonanie zabezpieczenia murów (430 m2): 85.000 € (bez VAT) 2. Nadzór konserwatorski i inwestorski: 3.400 € (bez VAT) 3. Wykonanie zabiegów (wykaszanie wysokich bylin, wycinanie lub wyrywanie krzewów(w tym praca pilarkąoraz ręczne usuwanie biomasy poza obręb murawy): 0,25 ha x 2 lata x 4.400 €/ha = 2.200 € 4. Pozyskanie i wysianie nasion pszonaka pienińskiego: 100 €

Łączny koszt: 90.700 € /External

Page 79 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture:

Zalacznik 21 - lokalizacja dzialania CC.4.

Page 80 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1c

C. Concrete conservation actions ACTION C.5:

Usuwanie obcych gatunków inwazyjnych

Description (what, how, where and when): Działanie będzie polegało na usuwaniu rdestowca ostrokończystego i sachalińskiego (Reynoutria japonica, R. sachalinensis), jako szczególnie uciążliwych, inwazyjnych gatunków obcego pochodzenia. Gatunki te występują na brzegu rzeki Dunajec w obrębie obszaru ”Pieniny” PLH120013 i PLB120008. Usuwanie będzie polegało na ręcznym wyrywaniu okazów, trzykrotnie w sezonie wegetacyjnym. Pozyskana w ten sposób biomasa będzie wywożona łodziami flisackimi poza obręb ostoi, suszona, a następnie palona. Kompostowanie tych roślin nie może być brane pod uwagę, ze względu na wyjątkowo silne zdolności do rozmnażania wegetatywnego. Planowany termin przeprowadzenia zabiegów od II kw. 2014 r. do III kw. 2017 r. Zabiegi usuwania obcego gatunku rośliny nie mają znamion działań powtarzalnych - każde działanie polegające na usuwaniu roślin rozciągnięte jest w czasie i kończy się z chwilą wyeliminowania danego gatunku lub znacznego ograniczenia jego populacji na danym terenie. Jeżeli konieczne będzie ponowne przeprowadzenie zabiegów zwalczania już po zakończeniu projektu, beneficjent wykona takie działania własnymi siłami (plan After life - formularz B5). Dosadzanie gatunków rodzimych w celu eliminacji rdestowca jest niewskazane z dwóch względów: po pierwsze, takie dosadzanie wpływałoby na stabilizację otwartych zbiorowisk nadrzecznych, a to mogłobyprzyspieszyć ich zarastanie, po drugie, brzegi rzeki to siedlisko bardzo dynamiczne, podlegające wpływom okresowych wezbrań, dlategodosadzanie roślin jest nieuzasadnione również ze względów technicznych, gdyż dosadzone rośliny mogłyby nie przetrwać okresowych wezbrań rzeki; w takim przypadku środki wydatkowane na tą czynność zostałyby zmarnowane. W obszarze Pieniny planowane do usuwania gatunki rozprzestrzeniają się głównie wzdłuż rzeki na towarzyszących jej żwirowiskach. Tylko w formie otwartej może ono być zasiedlane przez typowe pionierskie gatunki żwirowiskowe, należące obecnie do jednych z najbardziej zagrożonych w rejonie. Dosadzanie innych gatunków pogłębiłoby jedynie zjawisko stabilizacji i zarastania, któremu chcemy przeciwdziałać. Wymieniony we wniosku Matteucia struthiopteris tworzy płat rosnący w olszynce Alnetum incanae (91E0) sąsiadujący ze stanowiskiem rdestowca rosnącego na brzegu rzeki zarośnietym przez mozgę trzcinowatą , a oba gatunki spotykają się na styku tych zbiorowisk. W obrębie olszynki obserwowane były pojedyncze okazy rdestowca, ale po ich wyrwaniu nie odnotowaliśmy ich odrastania w tym samym miejscu.W ramach projektu nie planuje się prowadzenia zabiegów poza przełomem Dunajca, gdyż obecnie tylko w tym rejonie obserwujemy ekspansję rdestowców. Osobą odpowiedzialną za realizację zadania będzie asystent ds. działań ochronnych (F.1)

Reasons why this action is necessary: Pojawianie się, a następnie ekspansja obcych gatunków stwarza poważne zagrożenie dla rodzimej flory. Pojawianie się pędów rdestowców już wczesną wiosna powoduje, że stanowią one konkurencję dla roślin wyrastających później. Rozrastanie się kęp powoduje, ze zanikają całe płaty naturalnej roślinności żwirowiskowej i nadbrzeżnej. Bardzo niebezpieczne jest ich pojawianie się w sąsiedztwie stanowisk rzadkich gatunków chronionych, np. (Chr) pióropusznika strusiego (Matteucia struthiopteris), rosnących w obrębie nadrzecznej olszyny górskiej Alnetum incanae (*91E0-6). Szczególnie istotny jest fakt, że na terenie objętym projektem występują równocześnie obydwa gatunki rdestowca: ostrokończysty i sachaliński, których mieszaniec ma charakter bardziej inwazyjny niż oba gatunki macierzyste. Mieszaniec rozmnaża się zarówno wegetatywnie, jak i generatywnie. Działanie odpowiada na zagrożenie Z.6 (formularz B2d).

Page 81 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1c

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): W wyniku realizacji działania znacznie ograniczone (o około 50-80%) zostaną populacje inwazyjnych gatunków obcego pochodzenia (rdestowiec ostrokończy i sachaliśnski) w cennych terenach obszaru PLH120013 i PLB120008 "Pieniny", głównie w Przełomie Dunajca. Ograniczenie stanowisk tych gatunków oraz niedopuszczenie do ich kwitnienia, zapobiegnie pojawianiu się bardzo inwazyjnego mieszańca. Ze względu na to, że stanowiska zlokalizowane są na brzegu rzeki, ich eliminacja zapobiegnie rozprzestrzenianiu się gatunku drogą wodną na znacznie większym obszarze.

How was the cost of the action estimated?: Koszt zadania przedstawia się następująco: 1. Wynajęcie łodzi flisackiej: 3 razy w ciągu roku x 140 € x 4 lata = 1.680 € /External 2. Usuwanie roślin: 3 razy w ciągu roku x 125 € x 4 lata = 1.500 € /External 3. Zakup materiałów (worki, rękawice): 100 € /Consumables Łączny koszt: 3.280 €

Page 82 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture:

Zalacznik 22 - lokalizacja dzialania CC.5.

Page 83 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1c

C. Concrete conservation actions ACTION C.6:

Ograniczenie negatywnego wpływu wypasu na miejsca rozrodu płazów

Description (what, how, where and when): W Pieninach płazy przystępują do rozrodu w dolinie Dunajca lub w niewielkich, zazwyczaj okresowych oczkach wodnych położonych wyżej, w pobliżu młak eutroficznych i potoków. Planowane działanie ma na celu zminimalizowanie negatywnego oddziaływania prowadzonego wypasu owiec na polanie Majerz na miejsca rozrodu płazów. Teren pastwiskowy o powierzchni ok. 50 ha posiada 4 miejsca pojenia owiec, zlokalizowane przy naturalnych wysiękach wody wykorzystywanych również przez płazy. W celu ochrony przed rozdeptywaniem, miejsca wysięków wody i źródliska cieków epizodycznych muszą być ogrodzone. Woda, zbierana poniżej tworzącego się zazwyczaj niewielkiego oczka wodnego, doprowadzana rynną do drewnianych poideł ustawionych poza ogrodzonym terenem w taki sposób, aby nadmiar zbieranej wody przelewał się stopniowo do kolejnych poideł ustawionych coraz niżej. Nadmiar wody z ostatniego poidła odprowadzany będzie z powrotem do cieku wodnego. W ramach realizacji działania planuje się: 2

1. wykonanie nowego oczka wodnego o powierzchni lustra wody około 30 m na skraju polany w pobliżu leśniczówki PPN. Wybrana lokalizacja charakteryzuje się niewielkim nachyleniem stoku oraz naturalnym wysiękiem wody Projekt oczka wodnego będzie wzorowany na najlepszych praktykach wypracowanych w ramach własnych doświadczeń oraz opisanych w dostępnej literaturze (formularz B3) (załącznik nr 23 - Projekt oczka wodnego). 2. zabezpieczenie funkcjonującego miejsce rozrodu traszki karpackiej Triturus montandoni (2001), traszkigórskiej Triturus alpestris (2353) oraz kumaka górskiego Bombina variegatana (1193) na Kapitanowym (polana Majerz). Obecnie, miejsce to służy do pojenia owiec, przez co jest rozdeptywane oraz mącona jest woda. Planowane działanie będzie polegało na ogrodzeniu oczka wodnego oraz wykonaniu poidła w sposób ograniczający negatywny wpływ pojenia. 3. zabezpieczenie trzech źródlisk cieków epizodycznych stanowiących miejsca rozrodu płazów poprzezwykonanie 10 drewnianych koryt z pni topolowych i takie ich rozmieszczenie przy pozostałych wysiękach i połączenie drewnianymi rynnami, aby stworzyły system przelewowy, z którego nadmiar wody odprowadzany będzie z powrotem do cieku wodnego. Równocześnie wykonane zostaną ogrodzenia terenów źródliskowych. (załącznik nr 24 - Schemat poidła). Działania związane z ograniczaniem negatywnego wpływu wypasu na miejsca rozrodu płazów realizowane będą sukcesywnie w latach 2015-2017. Osobą odpowiedzialną za realizację zadania będzie asystent ds. fauny (F.1)

Reasons why this action is necessary:

W wyższych partiach Pienin jest niewiele naturalnych zbiorników wodnych służących płazom do rozrodu. Podjęte działania przyczynia się to poprawy stanu miejsc rozrodu traszki karpackiej Triturus montandoni (2001),) traszki górskiej Triturus alpestris (2353,) kumaka górskiego Bombina variegata (1193). Nowo wybudowane oczko wodne będzie również wykorzystywane przez) żabę trawną Rana temporaria (1213) i ropuchę szarą Bufo bufo (2361). Wypas owiec z kolei jest ważny ze względu na zachowanie otwartych terenów pastwiskowych. Podjęte działanie ma na celu pogodzenie w obrębie polany Majerz ochrony miejsc rozrodu płazów z koniecznością zapewnienia wody pasącym się owcom. Działanie odpowiada na zagrożenie Z.8 (formularz B2d).

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Page 84 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1c

Expected results (quantitative information when possible): 2

Oczko wodne o powierzchni około 30 m – 1 szt. Oczyszczony i zabezpieczony wysięk wody (miejsce rozrodu płazów) – 1 szt. Zabezpieczone przed owcami źródliska cieków epizodycznych – 3 szt. Przewidywanym efektem będzie zachowanie miejsc rozrodu płazów:) traszki karpackiej Triturus montandoni (2001) traszki górskiej Triturus alpestris (2353) kumaka górskiego Bombina variegata (1193), żaby trawnej Rana temporaria (1213) i ropuchy szarej Bufo bufo (2361) w obrębie polany Majerz oraz otwartych terenów pastwiskowych.

How was the cost of the action estimated?: Koszt zadania obliczono na podstawie aktualnych, lokalnych cen rynkowych (informacje uzyskano od potencjalnego wykonawcy). Przedstawia się on następująco: 1. wykonanie nowego oczka wodnego w rejonie polany Majerz: Razem 8.081 € • Przygotowanie terenu pod budowę zbiornika: 615 € 2 • Wykonanie zbiornika i ukształtowanie dna i linii brzegowej: 30 m x 154 € = 4.620 € • Wykonanie doprowadzenia i odprowadzenia wody (oczyszczenie istniejącego doprowadzalnika wody,wykonanie przelewu na odpływie z wybudowanego zbiornika: 922 € • Wykonanie ogrodzenia drewnianego od strony drogi: 154 € • Uzyskanie niezbędnych pozwoleń: 1.530 € • Nadzór inwestorski: 240 € 2. zabezpieczenie funkcjonującego miejsca rozrodu płazów na Kapitanowym: Razem 461 € • Oczyszczenie zbiornika: 307 € • Wykonanie drewnianego ogrodzenia: 154 € • Wykonanie poidła dla owiec: 400 € 3. zabezpieczenie trzech źródlisk cieków epizodycznych z niewielkimi oczkami wodnymi stanowiącymi miejsca rozrodu płazów: Razem 3.025 € Wykonanie ogrodzeń i poideł z rynnami : • robocizna 1250 € • koszt użycia pilarki 375 € 3 • materiały: drewno na poidła: 10 m x 75 € =750 €; żerdzie na ogrodzenie i rynny: 250 € Łączny koszt: 11.567 € /External

Page 85 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 25 - lokalizacja dzialania CC.6.

Page 86 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 23 - schemat oczka wodnego

Page 87 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 24 - schemat poidla dla owiec (CC.6)

Page 88 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d

D. Monitoring of the impact of the project actions ACTION D.1: Monitoring skuteczności zabiegów na łąkach Description (what, how, where and when): Monitoring skuteczności wykonywanych zabiegów ochronnych prowadzony jest aktualnie w oparciu o 46 stałych powierzchni monitoringowych, na których wykonywane są zdjęcia fitosocjologiczne metodą BraunaBlanqueta. Monitoring gatunków i siedlisk na terenie PPN prowadzony jest na bieżąco, a wyniki gromadzone są w bazie danych stworzonej w ramach prac nad Projektem Planu Ochrony Pienińskiego Parku Narodowego. Monitoring będzie prowadzony przez cały czas trwania projektu. W ramach projektu realizowany będzie monitoring stanu „0” oraz po każdym wykonanym działaniu ochronnym, w celu udokumentowania sposobu przeprowadzonych działań oraz określenia ich skuteczności. W przypadku wykupienia terenów ze zbiorowiskami, dla których dotychczas nie ma założonych stałych powierzchni monitoringowych, np. wilgotna łąka ostrożeniowa Cirsietum rivularis, łąka rajgrasowa Arrhenatheretum elatioris (6510-1) lub ich liczba jest niewystarczająca, np. młaki eutroficzne Valeriano-Caricetum flavae (7230-1) planuje się wyznaczenie powierzchni monitoringowych i włączenie ich do istniejącej sieci. Szacujemy, że może dotyczyć to 2-4 nowych stałych powierzchni monitoringowych. Rozpoczęte w trakcie trwania projektu czynności monitoringowe będą kontynuowane przez PPN po zakończeniu realizacji projektu (formularz B5). Monitoring przyrodniczy będzie składał się z następujących działań: 1. Monitoring roślinności 1 – Monitoring stanu wyjściowego - stan „0”. Każdorazowo, po wykupieniu gruntów, przed odkrzaczaniem i koszeniem łąk, muraw lub młak, zostanie przeprowadzona inwentaryzacja siedlisk Natura 2000 oraz cennych gatunków flory i bioty(gatunki specjalnego zainteresowania, chronione, zagrożone), zinwentaryzowane zostaną inwazyjne gatunki roślin obcego pochodzenia, wykonana zostanie dokumentacja fotograficzna; W przypadku zbiorowisk nieobjętych dotychczas monitoringiem na stałych powierzchniach monitoringowych planuje się ich założenie i wykonanie zdjęć fitosocjologicznych metodą Braun-Blanqueta. 2 – Monitoring efektów działań ochronnych. Badania będą powtarzane w kolejnych latach realizacji projektu (w pierwszym i trzecim roku po rozpoczęciu zabiegów), jako monitoring efektów działań ochronnych. W przypadku roślin obcego pochodzenia monitoring w kolejnych latach będzie wykonywany tuż przed podjęciem działań usuwania odrostów (w ten sposób będzie można ocenić skuteczność zabiegów prowadzonych w poprzednim roku); uzyskane dane po opracowaniu będą włączone do istniejących baz danych PPN (dział ochrony przyrody). Wskaźniki monitorowania: • liczba gatunków roślin objętych prawną ochroną lub gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia; 2 • liczba osobników, kęp osobników lub powierzchnia (w m ) zajmowana przez gatunki roślin objęte prawną ochroną lub gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia; • stan zdrowotny roślin (bardzo zły, zły, dobry, bardzo dobry) objętych prawną ochroną • stan zachowania siedliska przyrodniczego (ocena wskaźników i parametrów); Po wykonaniu monitoringu wyniki będą opracowywane i przedstawione w postaci raportów. Źródła weryfikacji: badania stanu wyjściowego (stan odniesienia); raporty roczne (stany aktualne); W monitoringu roślinności (CD1.A) wykorzystywane będą aparaty fotograficzne. Zakup wymienionego sprzętu zaplanowano w zadaniu CA.2. Działanie wspiera realizację zadania CC.1. 1. Monitoring derkacza Crex crex (*A122) Monitoring derkacza prowadzony będzie w oparciu o metodykę opracowaną przez Birdlife International(www.corncrake.net). Będzie prowadzony na 9 kompleksach łąk w granicach PPN i obszaru „Pieniny” oraz poza ich granicami w otulinie parku (mapa w załączeniu). Populacja derkacza występująca w Pieninach obejmuje swoim zasięgiem teren PPN oraz łąki i pola w otulinie położone w niższych partiach doliny Dunajca i Krośniczanki. W celu uzyskania pełniejszej informacji oraz ze względu na fakt, że w granicach parku występuje mniejsza część populacji konieczne jest objęcie monitoringiem derkaczy występujących również w ciągu jednego roku zostanie wykonane dwukrotne liczenie na przełomie maja i czerwca. Page 89 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d 1 – Monitoring stanu wyjściowego - stan „0”. W 2014 roku wykonany zostanie monitoring derkacza na obszarze PPN i wybranych fragmentów otuliny, którego wyniki wskażą stan populacji przed rozpoczęciem działań ochronnych. 2 – Monitoring efektów działań ochronnych. Badania będą powtarzane w kolejnych latach realizacji projektu ze szczególnym uwzględnieniem wykupionych fragmentów polan, jako monitoring efektów działań ochronnych; uzyskane dane po opracowaniu będą włączone do istniejących baz danych PPN (dział ochrony przyrody); Wskaźniki monitorowania: • liczba wołających samców na obszarze objętym monitoringiem; Źródła weryfikacji: badania stanu wyjściowego (stan odniesienia); raporty roczne (stany aktualne); Monitoring będzie prowadzony przez grupę pracowników PPN, którzy posiadają w danej dziedzinie doświadczenie. Będą to osoby, które zostały przeszkolone i corocznie od wielu lat uczestniczą w tym zadaniu. W monitoringu derkacza (CD.1.B) wykorzystywane będzie 9 odbiorników GPS, które ułatwią lokalizację odzywających się samców. Zakup wymienionego sprzętu zaplanowano w zadaniu CA.2. Działanie dotyczy realizacji zadania CC.1. Osobami odpowiedzialnymi za realizację zadania będą asystent ds. fauny oraz asystent ds. działań ochronnych (F.1)

Reasons why this action is necessary: Zaplanowany monitoring niezbędny dla sprawdzenia skuteczności działań ochronnych podejmowanych w ramach projektu. Konieczność przeprowadzania monitoringu konkretnych siedlisk i gatunków (w tym siedlisk i gatunków objętych projektem) wynika z zapisów Projektu Planu Ochrony PPN. W związku z tym, że wyniki monitoringu dostępne będą co roku, po wykonaniu każdego zabiegu ochronnego, w uzasadnionych przypadkach możliwe będzie modyfikowanie zastosowanej metodyki działania. Wyniki monitoringu posłużą do przygotowywania raportów merytorycznych oraz do opracowań i prezentacji wymaganych przez Instytucję Wdrażającą. W odniesieniu do derkacza Crex crex (*A122) uzyskane dane będzie można porównać z danymi z monitoringu w latach poprzednich i określić wpływ zabiegów ochronnych na liczebność populacji. Dane z przeprowadzonego monitoringu będą także podstawą do promowania ekstensywnego użytkowania łąk na terenie PPN (działania CE.1, 2, 5, 8, 9). Działanie CD.1 dotyczy eliminowania zagrożenia Z.1 (formularz B2d).

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Wynikiem monitoringu skutków przeprowadzenia zabiegów na gruntach nieleśnych będzie uzyskanie informacji o kierunkach zmian zachodzących w siedliskach przyrodniczych: murawy kserotermiczne (6210), łąki górskie (6520), młaki górskie (7230-1) oraz ich regeneracji po wprowadzeniu zabiegów (odkrzaczanie na łąkach, młakach i murawach, usunięcie nagromadzonego wojłoku nierozłożonej biomasy, koszenie z usuwaniem biomasy). W ramach monitoringu derkacza Crex crex (*A122) oszacowana zostanie sumaryczna liczba odzywających się samców na terenie obszaru Natura 2000 i otuliny parku. Liczba ta będzie traktowana jako oszacowanie wielkości lokalnej populacji lęgowej tego gatunku na obszarze projektu.

Page 90 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d Na zakończenie projektu sporządzone zostaną 2 raporty końcowe (naukowe) z każdego typu monitoringu roślinność (D.1.A), derkacz (D.1.B). W raportach tych zostaną zawarte informacje dotyczące stanu wyjściowego sprzed prowadzonych działań, wyniki monitoringu po przeprowadzeniu działań ochronnych oraz analiza danych. Raporty naukowe zostaną przygotowane na konferencję kończącą projekt (CE.8). Wyniki monitoringu przygotowane w formie raportu naukowego zostaną opublikowane w recenzowanym czasopiśmie wydawanym przez PPN: "Pieniny - Przyroda i Człowiek" lub Monografie Pienińskie.

How was the cost of the action estimated?: Koszt został skalkulowany na podstawie stawek stosowanych przy podobnych pracach monitoringowych zlecanych np. przy monitoringu siedlisk i gatunków Natura 2000: Koszty działania przedstawiają się następująco: 1. Monitoring siedlisk nieleśnych po wykupach – raport wstępny oraz raporty w pierwszym i trzecim roku po wykonaniu zabiegu: 4 raporty wstępne (4 lata realizacji wykupów średnio po 6 ha/rok) x 500 € = 2.000 €; 4 raporty z oceną efektów (3 raporty w latach 2015-2017 r., w pierwszym roku po zabiegach – dla wykupów z lat 2014-2016, 1 raport w 2017 r., w trzecim roku po zabiegach – dla wykupów z roku 2014) x 500 € = 2.000 €; Razem 4.000 € 1. Monitoring derkacza: Kontrole terenowe mające na celu monitoring derkacza, zostaną wykonane przez pracowników PPN, w ramach obowiązków służbowych i nie będą generować kosztów w ramach projektu. Będzie to działanie wspierające projekt – poza budżetem.

Koszt całkowity: 4.000 €/ External

Page 91 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d

D. Monitoring of the impact of the project actions ACTION D.2:

Monitoring skuteczności zabiegów na murawach (6210)

Description (what, how, where and when): Monitoring będzie prowadzony na wszystkich powierzchniach przeznaczonych do odkrzaczenia zlokalizowanych w rejonach: Cyrlowa Skałka, Nowa Góra, Upszar, Macelowa Góra, piargi pod Trzema Koronami (działanie CC.3). 1 – Monitoring stanu wyjściowego - stan „0”. Przed przystąpieniem do zabiegów usuwania krzewów z muraw, planuje się na wybranych transektach określenie lokalizacji bujnych krzewów o wysokości powyżej 0,5 m z pomiarem średnicy ich koron, ocieniających rośliny murawowe. Dodatkowo w miejscu planowanej wycinki i usunięcia krzewów planuje się wykonanie zdjęć fitosocjologicznych. Wykonana zostanie również dokumentacja fotograficzna; 2 – Monitoring efektów działań ochronnych. Przed wykonaniem zabiegów, za pomocą odbiornika GPS, zostaną określone lokalizacje kęp krzewów ocieniających rośliny murawowe, przewidzianych do usunięcia oraz zostanie pomierzona ich średnica (stan „0”). W pierwszym i trzecim roku po rozpoczęciu zabiegów nastąpi kontrola kęp poddanych zabiegom ochronnym (powtórne określenie średnicy i stanu kęp – obumieranie, odrastanie, wielopędowość). W miejscu wycinki i usunięcia krzewów wykonane zostaną zdjęcia fitosocjologiczne. Wskaźniki monitorowania: • pomiar lokalizacji i średnicy koron krzewów powyżej 0,5 m wysokości, ocieniających rośliny murawowe; • zdjęcia fitosocjologiczne. Źródła weryfikacji: badania stanu wyjściowego (stan odniesienia); raporty roczne (stany aktualne); Po wykonaniu monitoringu wyniki będą opracowywane i przedstawione w postaci raportów. Uzyskane dane po opracowaniu będą włączone do istniejących baz danych PPN (dział ochrony przyrody). W monitoringu muraw (CD.2) wykorzystywane będzie sprzęt fotograficzny zakupiony w ramach zadania CA.2. Osobą odpowiedzialną za realizację zadania będzie asystent ds. fauny (F.1)

Reasons why this action is necessary: Monitoring jest niezbędny, aby określić tempo i kierunki regeneracji roślinności murawowej oraz tempo odrastania wyciętych krzewów. Zebranie tych danych jest niezbędne do zweryfikowania czy zastosowany sposób usuwania krzewów jest efektywny i czy działania przynoszą zaplanowany skutek. Wyniki monitoringu posłużą do przygotowywania raportów merytorycznych oraz do opracowań i prezentacji wymaganych przez Instytucję Wdrażającą. Działanie CD.2 dotyczy eliminowania zagrożeń Z.1,4 (formularz B2d).

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Wynikiem monitoringu stanu roślinności murawowej będzie uzyskanie informacji o zmianach roślinności po jej odsłonięciu oraz tempie odrastania wyciętych krzewów.

Page 92 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d Na zakończenie projektu sporządzony zostanie raport końcowy (naukowy) monitoringu efektów przeprowadzonych zabiegów. W raportach tych zostaną zawarte informacje dotyczące stanu wyjściowego sprzed prowadzonych działań, wyniki monitoringu po przeprowadzeniu działań ochronnych oraz analiza danych. Raport naukowy zostanie przygotowany na konferencję kończącą projekt (CE.8).

How was the cost of the action estimated?: Koszt został skalkulowany na podstawie stawek stosowanych przy podobnych pracach monitoringowych zlecanych np. przy monitoringu siedlisk i gatunków Natura 2000. Koszty działania przedstawiają się następująco: 1. Monitoring muraw – raport wstępny oraz raporty w pierwszym i drugim lub trzecim roku po wykonaniu zabiegu: 3 raporty x 500 € = 1.500 € Koszt całkowity: 1.500 €/ External

Page 93 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d

D. Monitoring of the impact of the project actions ACTION D.3:

Monitoring efektów związanych z remontem szlaków

Description (what, how, where and when): Monitoring będzie prowadzony wzdłuż remontowanych szlaków turystycznych (działanie CC.2) o łącznej długości 1260 m i łącznej szerokości 15 m, wzdłuż osi szlaku: 1. 2. 3. 4.

szlak zielony (Kras – Sosnów, na odcinku 320 mb), szlak niebieski (Istebki – Kurnikówka, na odcinku 300 mb), szlak niebieski (Zamkowa Góra – Kosarzyska, na odcinku 300 mb), szlak niebieski (Kosarzyska – Polana Pieniny, na odcinku 340 mb)’

Monitoring będzie prowadzony przez cały czas trwania projektu. W ramach projektu realizowany będzie monitoring stanu „0” oraz po każdym wykonanym działaniu ochronnym, w celu udokumentowania sposobu przeprowadzonych działań oraz określenia ich skuteczności. Prace związane z oceną regeneracji roślinności wykonane zostaną na 8 transektach wzdłuż każdego z remontowanych odcinków szlaków, w miejscach o najbardziej zniszczonej pokrywie glebowej: Monitoring będzie składał się z następujących działań 1. Monitoring erozji gleby 1 – Monitoring stanu wyjściowego - stan „0”. Planuje się przeprowadzenie oceny stanu wyjściowego poprzez inwentaryzację zjawisk erozyjnych, wykonanie dokumentacji fotograficznej przed przystąpieniem do prac remontowych; 2 – Monitoring efektów działań ochronnych. Planuje się przeprowadzenie oceny stopnia zmniejszenia procesów erozyjnych, wykonanie dokumentacji fotograficznej, w pierwszym i trzecim roku po wykonaniu remontu; Wskaźniki monitorowania erozji gleby: • rozdeptywanie – lokalizacja i rozmiar (szerokość, długość, powierzchnia),• głębokość i długość wcięć w nawierzchni szlaku, • zniszczenia korzeni drzew. Po wykonaniu monitoringu wyniki będą opracowywane i przedstawione w postaci raportów. Źródła weryfikacji: badania stanu wyjściowego (stan odniesienia); raporty roczne (stany aktualne); Monitoring procesów erozyjnych wzdłuż remontowanych szlaków wykonają zewnętrzni specjaliści w tej dziedzinie. W monitoringu procesów erozyjnych (CD.2.A) wykorzystywane będzie sprzęt fotograficzny (działanie CA.2.) B. Monitoring sukcesji roślinności wzdłuż wyremontowanych szlaków. 1 – Monitoring stanu wyjściowego - stan „0”. Planuje się ocenę stanu wyjściowego poprzez kartowanie zniszczeń roślinności, wykonanie dokumentacji fotograficznej przed przystąpieniem do prac remontowych; 2 – Monitoring efektów działań ochronnych. Planuje się ocenę postępu regeneracji pokrywy roślinnej w pierwszym i trzecim roku po wykonaniu remontu poprzez kartowanie roślinności, wykonanie dokumentacji fotograficznej. Wskaźniki monitorowania regeneracji pokrywy roślinnej na 8 transektach wzdłuż każdego z remontowanych odcinków szlaków, w miejscach o najbardziej zniszczonej pokrywie glebowej: • liczba gatunków roślin występujących wzdłuż remontowanych odcinków szlaków; 2 • liczba osobników, kęp osobników lub powierzchnia (w m ) zajmowana przez gatunki roślin wzdłuż remontowanych odcinków szlaków; Page 94 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d • stan zdrowotny roślin (bardzo zły, zły, dobry, bardzo dobry) wzdłuż remontowanych odcinków szlaków;• stan zachowania siedliska przyrodniczego (ocena wskaźników i parametrów); Źródła weryfikacji: badania stanu wyjściowego (stan odniesienia), raporty w pierwszym i trzecim roku po wykonaniu czynności ochronnej (stany aktualne). Po wykonaniu monitoringu wyniki będą opracowywane i przedstawione w postaci raportów. Uzyskane dane po opracowaniu będą włączone do istniejących baz danych PPN (dział ochrony przyrody). W monitoringu działania CD.3 wykorzystywany będzie sprzęt fotograficzny (działanie CA.2.) Osobami odpowiedzialnymi za realizację zadania będą asystent ds. zadań ochronnych oraz asystent ds. turystyki i edukacji (F.1).

Reasons why this action is necessary: Monitoring jest konieczny do określenia tempa i kierunków regeneracji roślinności wzdłuż wyremontowanych szlaków oraz zweryfikować czy zastosowana technologia remontu nawierzchni i zastosowanych zabezpieczeń przynoszą zaplanowany skutek. Działanie to jest realizowane w powiązaniu z monitoringiem wpływu działań na lokalną gospodarkę i społeczeństwa, a także na funkcje ekosystemu (CD.8). Wyniki monitoringu posłużą do przygotowywania raportów merytorycznych oraz do opracowań i prezentacji (działania CE. 2, 8, 9 i CF. 3). Działanie dotyczy eliminacji zagrożenia Z.5 (formularz B2d)

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Wynikiem monitoringu siedlisk wzdłuż szlaków turystycznych będzie uzyskanie informacji o tempie regeneracji zbiorowisk roślinnych zniszczonych w wyniku ruchu turystycznego oraz o kierunkach przemian w trakcie regeneracji. Monitoring erozji gleby będzie miał na celu określenie wskaźników, które będą zawierały informacje o rozmiarze szkód w pokrywie glebowej oraz zmianie spowodowanej remontem wybranych odcinków szlaków. Na zakończenie projektu sporządzone zostaną 2 raporty końcowe (naukowe) z obydwu zadań monitoringu efektów związanych z remontem szlaków - erozja gleby (CD.3.A), roślinność (CD.3.B). W raportach tych zostaną zawarte informacje dotyczące stanu wyjściowego sprzed prowadzonych działań, wyniki monitoringu po przeprowadzeniu działań ochronnych oraz analiza danych. Raporty naukowe zostaną przygotowane na konferencję kończącą projekt (CE.8).

How was the cost of the action estimated?: Koszt został skalkulowany na podstawie stawek stosowanych przy podobnych pracach monitoringowych zlecanych np. przy monitoringu siedlisk i gatunków Natura 2000. Koszty działania przedstawiają się następująco: 1. Monitoring erozji gleby – raport wstępny oraz raporty po 2 i 4 latach realizacji projektu: 1 raport wstępny x 400 € + 2 raporty efektów x 300 € = 1.000 € 1. Monitoring siedlisk przy szlakach turystycznych – raport wstępny oraz raporty w pierwszym i drugim roku

Page 95 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d po wykonaniu remontu: 1 raport wstępny x 400 € + 2 raporty efektów x 300 € = 1.000 € Koszt całkowity: 2.000 € / External

Page 96 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d

D. Monitoring of the impact of the project actions ACTION D.4: Monitoring efektów zabiegów ochronnych w siedlisku pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) Description (what, how, where and when): Monitoring, oparty na wskaźnikach ujętych w opublikowanych wytycznych (Perzanowska J. (red.) 2010.Monitoring gatunków roślin. Przewodnik metodyczny. Część I. GIOŚ, Warszawa) wykonany zostanie w miejscach przeznaczonych do objęcia zabiegami odkrzaczania oraz u podnóża planowanych do zabezpieczania murów zamkowych. 1 – Monitoring stanu wyjściowego - stan „0”. Przed przystąpieniem do zabiegów usuwania krzewów z muraw oraz przed pracami w obrębie murów zamkowych zostanie przeprowadzona inwentaryzacja stanowisk pszonaka pienińskiego oraz ocena stanu jego populacji i siedliska zgodnie z w/w metodyką. Wykonana zostanie również dokumentacja fotograficzna; 2 – Monitoring efektów działań ochronnych. Badania będą powtarzane w kolejnych latach realizacji projektu (w pierwszym i trzecim roku po rozpoczęciu zabiegów), jako monitoring efektów działań ochronnych. Kontrola przeprowadzona zostanie wg analogicznej metody jak przy kontroli zerowej. W miejscach, w których wysiewane będą nasiona skontrolowane zostanie pojawianie się siewek. Uzyskane dane po opracowaniu będą włączone do istniejących baz danych PPN (dział ochrony przyrody). Wskaźniki monitorowania: • liczba osobników generatywnych zaobserwowanych w obrębie wzgórza zamkowego w Czorsztynie (w tym wmiejscach objętych zabiegami); • stan zdrowotny roślin (bardzo zły, zły, dobry, bardzo dobry), • obfitość owocowania, • stan zachowania siedliska gatunku (ocena wskaźników i parametrów), • obecność siewek w miejscu dosiewania nasion; Źródła weryfikacji: badania stanu wyjściowego (stan odniesienia); raporty roczne (stany aktualne); Po wykonaniu monitoringu wyniki będą opracowywane i przedstawione w postaci raportów. Uzyskane dane po opracowaniu będą włączone do istniejących baz danych PPN (dział ochrony przyrody). W monitoringu pszonaka pienińskiego wykorzystywany będzie sprzęt fotograficzny zakupiony w działaniu CA.2. Działanie wspiera realizację zadania CC.4. Osobą odpowiedzialną za realizację zadania będzie asystent ds. zadań ochronnych (CF.1)

Reasons why this action is necessary: Monitoring jest niezbędny do określenia optymalnych warunków dla rozwoju pszonaka oraz możliwość zasiedlania przez niego nowo powstałych siedlisk Oraz tempa regeneracji roślinności murawowej. Zebrane dane pozwolą zweryfikować czy zastosowany sposób usuwania krzewów jest efektywny i czy działania przynoszą zaplanowany skutek. Działanie dotyczy eliminacji zagrożeń Z.4,7 (formularz B2d).

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Page 97 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d

Expected results (quantitative information when possible): Wynikiem monitoringu pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114) będzie ocena wpływu zabiegów ochronnych na stan populacji oraz możliwości kolonizacji nowych siedlisk, zaburzonych po pracach remontowych oraz w wyniku wysiewania nasion. Na zakończenie projektu sporządzony zostanie raport końcowy (naukowy) monitoringu efektów przeprowadzonych zabiegów. W raporcie tym zostaną zawarte informacje dotyczące stanu wyjściowego sprzed prowadzonych działań, wyniki monitoringu po przeprowadzeniu działań ochronnych oraz analiza danych. Raport naukowy zostanie przygotowany na konferencję kończącą projekt (CE.8).

How was the cost of the action estimated?: Koszt został skalkulowany na podstawie stawek stosowanych przy podobnych pracach monitoringowych zlecanych np. przy monitoringu siedlisk i gatunków Natura 2000. Koszty działania D.4. przedstawiają się następująco: 1. Monitoring pszonaka pienińskiego – raport wstępny oraz raporty w pierwszym i trzecim roku po wykonaniu zabiegu : 3 raporty x 500 € = 1.500 € Koszt całkowity: 1.500 €/ External

Page 98 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d

D. Monitoring of the impact of the project actions ACTION D.5: Monitoring skuteczności usuwania gatunków inwazyjnych Description (what, how, where and when): Szczegółowym monitoringiem objęte zostaną dwa inwazyjne gatunki roślin obcego pochodzenia (rdestowiec ostrokończysty i sachaliśnski) w cennych terenach obszaru PLH120013 i PLB120008 "Pieniny", głównie w Przełomie Dunajca. Monitoring będzie prowadzony przez cały czas trwania projektu. 1 – Monitoring stanu wyjściowego - stan „0”. Przed przystąpieniem do zabiegów usuwania gatunków inwazyjnych zinwentaryzowane zostaną wszystkie stanowiska tych gatunków z określeniem ich liczebności. Wykonana zostanie dokumentacja fotograficzna; 2 – Monitoring efektów działań ochronnych. Badania będą powtarzane w kolejnych latach realizacji projektu (w pierwszym i trzecim roku po rozpoczęciu zabiegów), jako monitoring efektów działań ochronnych. W kolejnych latach monitoring będzie wykonywany tuż przed podjęciem działań usuwania odrostów (w ten sposób będzie można ocenić skuteczność zabiegów prowadzonych w poprzednim roku). Wskaźniki monitorowania: • liczba gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia; 2 • liczba osobników, kęp osobników lub powierzchnia (w m ) zajmowana przez gatunki inwazyjne obcego pochodzenia; Źródła weryfikacji: badania stanu wyjściowego (stan odniesienia); raporty roczne (stany aktualne); Po wykonaniu monitoringu wyniki będą opracowywane i przedstawione w postaci raportów. Uzyskane dane po opracowaniu będą włączone do istniejących baz danych PPN (dział ochrony przyrody). W monitoringu gatunków inwazyjnych wykorzystywany będzie sprzęt fotograficzny, zakupiony w działaniu CA.2. Działanie wspiera realizację zadania CC.5. Osoba odpowiedzialną za realizację zadania będzie asystent ds. zadań ochronnych (CF.1).

Reasons why this action is necessary: Monitoring pozwoli określić tempo odrastania usuniętych roślin inwazyjnych. Zebrane dane pozwolą zweryfikować czy zastosowana metodyka usuwania jest w warunkach pienińskich efektywna (termin wykonania i częstość nawrotów) i czy działania przynoszą zaplanowany skutek. Wyniki monitoringu posłużą do przygotowywania raportów merytorycznych oraz do opracowań i prezentacji. Nie ma wypracowanej w pełni skutecznej metody zwalczania tych gatunków, co w przypadku obszaru „Pieniny” jest tym bardziej skomplikowane, gdyż położenie stanowisk nad wodą w przełomowym odcinku Dunajca uniemożliwia zastosowanie metod chemicznych. Działanie dotyczy eliminacji zagrożeń Z.6 (formularz B2d).

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Monitoring pozwoli określić tempo odrastania usuniętych roślin inwazyjnych. Zebrane dane pozwolą zweryfikować czy zastosowana metodyka usuwania jest w warunkach pienińskich efektywna (termin wykonania i częstość nawrotów) i czy działania przynoszą zaplanowany skutek. Wyniki monitoringu posłużą do przygotowywania raportów merytorycznych oraz do opracowań i prezentacji. Nie Page 99 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d ma wypracowanej w pełni skutecznej metody zwalczania tych gatunków, co w przypadku obszaru „Pieniny” jest tym bardziej skomplikowane, gdyż położenie stanowisk nad wodą w przełomowym odcinku Dunajca uniemożliwia zastosowanie metod chemicznych. Wyniki monitoringu przygotowane w formie raportu naukowego zostaną opublikowane w recenzowanym czasopiśmie wydawanym przez PPN: "Pieniny - Przyroda i Człowiek" lub Monografie Pienińskie. Działanie dotyczy eliminacji zagrożeń Z.6 (formularz B2d).

How was the cost of the action estimated?: Koszt został skalkulowany na podstawie stawek stosowanych przy podobnych pracach zlecanych np. przy monitoringu siedlisk i gatunków Natura 2000. Koszty działania przedstawiają się następująco: 1. Monitoring gatunków inwazyjnych – raport wstępny oraz raporty w pierwszym i trzecim roku po wykonaniu zabiegu: 3 raporty x 500 € = 1.500 € Koszt całkowity: 1.500 €/ External

Page 100 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d

D. Monitoring of the impact of the project actions ACTION D.6: Monitoring procesów przyrodniczych w ekosystemach leśnych Description (what, how, where and when): Monitoring będzie prowadzony przez cały czas trwania projektu, na wszystkich sukcesywnie wykupywanych powierzchniach leśnych. Celem monitoringu będzie ocena tempa i kierunku zmian zachodzących w leśnych siedliskach przyrodniczych wyłączonych z gospodarczego wykorzystania. 1 – Monitoring stanu wyjściowego - stan „0”. Monitoring w leśnych siedliskach przyrodniczych będzie polegał na przeprowadzeniu inwentaryzacji siedlisk Natura 2000 oraz cennych (gatunki specjalnego zainteresowania, chronione, zagrożone) gatunków flory i bioty, zinwentaryzowane zostaną inwazyjne gatunki roślin obcego pochodzenia, wykonana zostanie dokumentacja fotograficzna wnętrza lasu; Na wykupionych fragmentach w siedliskach, gdzie nie posiadamy dokumentacji fitosocjologicznej, planuje się wykonanie zdjęć fitosocjologicznych, które będą stanowiły w przyszłości materiał porównawczy. 2 – Monitoring zmian po zaprzestaniu użytkowania. Badania będą powtarzane w kolejnych latach realizacji projektu (w pierwszym i trzecim roku po wykupie), jako monitoring tempa i kierunku zachodzących zmian po zaprzestaniu gospodarczego wykorzystania. W przypadku roślin obcego pochodzenia monitoring w kolejnych latach będzie wykonywany tuż przed podjęciem działań usuwania odrostów (w ten sposób będzie można ocenić skuteczność zabiegów prowadzonych w poprzednim roku). W kolejnych nawrotach planuje się wykonanie oszacowania ilości martwego drewna stojącego i leżącego. Wskaźniki monitorowania: • liczba gatunków roślin objętych prawną ochroną lub gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia; 2 • liczba osobników, kęp osobników lub powierzchnia (w m ) zajmowana przez gatunki roślin objęte prawną ochroną lub gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia; • stan zdrowotny roślin (bardzo zły, zły, dobry, bardzo dobry) objętych prawną ochroną; • stan zachowania siedliska przyrodniczego (ocena wskaźników i parametrów); Źródła weryfikacji: badania stanu wyjściowego (stan odniesienia); raporty roczne (stany aktualne); Wyniki będą opracowane i przedstawione w postaci raportów. W działaniu CD.6 wykorzystywane będzie sprzęt fotograficzny zakupiony w ramach realizacji działania CA.2. Działanie dotyczy realizacji zadania CB.1. Osoba odpowiedzialną za realizację zadania będzie asystent ds. zadań ochronnych (CF.1).

Reasons why this action is necessary: Zaplanowany monitoring ma na celu sprawdzenie skuteczności działań ochronnych podejmowanych w ramach projektu. Monitoring pozwoli określić na bieżąco czy zaniechanie gospodarczego wykorzystania lasu przynosi zaplanowany skutek w postaci przywracania niezakłóconych spontanicznych procesów przyrodniczych. Wyniki monitoringu posłużą do przygotowywania raportów merytorycznych oraz do opracowań i prezentacji wymaganych przez Instytucję Wdrażającą. W odniesieniu do gatunków inwazyjnych, cennych i ilości martwego drewna uzyskane dane będzie można porównać z danymi z monitoringu w latach poprzednich i określić wpływ zaniechania zabiegów gospodarczych na siedliska leśne. Działanie dotyczy eliminacji zagrożeń Z.2 (formularz B2d).

Beneficiary responsible for implementation: PPN Page 101 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Wynikiem monitoringu skutków objęcia ochroną zachowawczą lasów gospodarczych – siedlisk przyrodniczych żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosae-Fagetum (9130-3), pienińskiej buczyny storczykowej Carici albae-Fagetum (9150-1), jaworzyna z języcznikiem zwyczajnym Phylitido-Aceretum (*9180-2) - będzie uzyskanie informacji na temat efektów przywrócenia niezakłóconego przebiegu spontanicznych procesów przyrodniczych, w tym obiegu materii. Na zakończenie projektu sporządzony zostanie raport końcowy (naukowy). W raporcie tym zostaną zawarte informacje dotyczące stanu wyjściowego oraz, wyniki monitoringu zachodzących zmian. Raport naukowy zostanie przygotowany na konferencję kończącą projekt (CE.8).

How was the cost of the action estimated?: Koszt został skalkulowany na podstawie stawek stosowanych przy podobnych pracach monitoringowych zlecanych np. przy monitoringu siedlisk i gatunków Natura 2000. Koszty działania przedstawiają się następująco: Monitoring siedlisk leśnych po wykupach – raport wstępny oraz raporty w pierwszym i trzecim roku po wykupach: 4 raporty wstępne (4 lata realizacji wykupów średnio po 4 ha/rok) x 250 € = 1.000 €; 4 raporty z oceną efektów (3 raporty w latach 2015-2017 r.), w pierwszym roku po zaniechaniu użytkowania – dla wykupów z lat 20142016, 1 raport w 2017 r., w trzecim roku po zaniechaniu użytkowania – dla wykupów z roku 2014) x 250 € = 1.000 €; Koszt całkowity: 2.000 €/ External

Page 102 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d

D. Monitoring of the impact of the project actions ACTION D.7: Monitoring płazów Description (what, how, where and when): Monitoring będzie polegał na określeniu składu gatunkowego i ilościowego płazów zasiedlających miejsca rozrodu w obrębie polany Majerz, w tym w nowo wykonanym oczku wodnym. W sezonie od kwietnia do lipca wykonane zostaną 4 kontrole, tak aby uchwycić wszystkie gatunki przystępujące do rozrodu. W trakcie kontroli oceniony zostanie również stan miejsc rozrodu (stopień rozdeptania przez owce – stan zerowy, stan poziomu wody, itp.). 1 – Monitoring stanu wyjściowego - stan „0”. W 2014 roku na polanie Majerz wykonane zostaną 4 kontrole miejsc rozrodu płazów. Odnotowane zostaną zaobserwowane gatunki oraz oceniony zostanie stan zachowania oczek wodnych. 2 – Monitoring efektów działań ochronnych. W kolejnych latach kontrole zostaną powtórzone na wszystkich stanowiskach objętych kontrolą w 2014 r. Wskaźniki monitorowania: • liczba stwierdzonych gatunków płazów • liczba zaobserwowanych osobników w trakcie kontroli Źródła weryfikacji: badania stanu wyjściowego (stan odniesienia); raporty roczne (stany aktualne); Po wykonaniu monitoringu wyniki będą opracowywane i przedstawione w postaci raportów. Uzyskane dane po opracowaniu będą włączone do istniejących baz danych PPN (dział ochrony przyrody). W monitoringu płazów wykorzystywany będzie sprzęt fotograficzny zakupiony w ramach realizacji działania CA.2. Działanie wspiera realizację zadania C.6. Osobą odpowiedzialną za realizację zadania będzie asystent ds. fauny (CF.1).

Reasons why this action is necessary: Zaplanowany monitoring ma na celu sprawdzenie skuteczności zastosowanej metody zabezpieczenia oczek wodnych stanowiących miejsca rozrodu płazów oraz ocenę sposobu ochrony płazów przez stworzenie nowego miejsca rozrodu. Działanie dotyczy eliminacji zagrożenia Z.8 (formularz B2d).

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): W ramach monitoringu określony zostanie skład gatunkowy płazów przystępujących do rozrodu w obrębie polany Majerz oraz w nowo wybudowanym oczku wodnym. Na zakończenie projektu sporządzony zostanie raport końcowy (naukowy) monitoringu efektów przeprowadzonych zabiegów. W raporcie tym zostaną zawarte informacje dotyczące stanu wyjściowego sprzed prowadzonych działań, wyniki monitoringu po przeprowadzeniu działań ochronnych oraz analiza danych. Raport naukowy zostanie przygotowany na konferencję kończącą projekt (CE.8). Page 103 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d

How was the cost of the action estimated?: 1. Monitoring terenowy płazów: 1 osoba x 85 € (stawka za 1 całodniową kontrolę) x 4 kontrole w sezonie = 340 € / rok 2. Zestawienie wyników (przygotowanie raportu) 100 € Razem: 440 € x 4 lata = 1.760 €

Page 104 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d

D. Monitoring of the impact of the project actions ACTION D.8: Ocena wpływu społeczno-gospodarczego planowanych działań na lokalną gospodarkę i społeczeństwo, a także na funkcję ekosystemu Description (what, how, where and when): W ramach działania zostanie przeprowadzona ocena postrzegania projektu przez lokalną społeczność w 4 gminach pienińskich. Adresatem badań będą przedstawiciele władz lokalnych, przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe działające na terenie 4 gmin oraz lokalna społeczność. Badaniami ankietowymi zostaną też objęci prywatni właściciele, którzy złożyli oferty sprzedaży gruntów na terenie obszaru PLH120013 i PLB120008 „Pieniny” oraz osoby, od których PPN wykupił działki. Adresatem badań będą też turyści korzystający z remontowanych szlaków. Zadanie będzie obejmowało opracowanie pytań i formularza ankiety, przeprowadzenie wywiadów w terenie, analizę statystyczną i opracowanie raportu końcowego. Zadanie zostanie zlecone specjalistycznej firmie zewnętrznej, która posiada doświadczenie w przygotowywaniu takich dokumentów. Poza tym, będą to osoby niezwiązane z PPN, co umożliwi obiektywne przygotowanie pytań ankietowych. Przygotowanie ankiet zaplanowano na III-IV kw. 2013 roku. Planuje się przeprowadzenie w terenie 2 x 200 ankiet – tzn. na początku realizacji projektu w okresie I – II kwartał 2014 oraz na końcu trwania projektu w III kwartale 2017 r. Raport końcowy w postaci elektronicznej zostanie rozesłany osobom zainteresowanym projektem i umieszczony na stronie internetowej projektu. W raporcie końcowym zostaną wykorzystane wszystkie zdobyte w projekcie informacje, niezbędne do przeprowadzenia takiej analizy. Osobami odpowiedzialnymi za realizację zadania będą Koordynator ora asystent Koordynatora (F.1)

Reasons why this action is necessary: Działanie to jest obowiązkowe w ramach projektu. Dane uzyskane w ramach badań ankietowych pozwolą określić wpływ projektu na sytuację społeczno-ekonomiczną mieszkańców. Pozwolą także zweryfikować celowość i skuteczność zaplanowanych działań. PPN od wielu lat boryka się z problemem negatywnego nastawienia lokalnej społeczności do faktu wyznaczenia obszaru chronionego (park narodowy i obszar „Pieniny”) na terenie gmin pienińskich. Ochrona przyrody oraz działalność PPN postrzegane są jako tzw. „zło konieczne”, które ogranicza rozwój miejscowości sąsiadujących z Parkiem (problem P1, formularz B2d). Ochrona przyrody może jednak przynosić korzyści dla lokalnej społeczności (utrzymanie lub zwiększanie atrakcyjności turystycznej obszaru, wspieranie przedsięwzięć proekologicznych), ale do tego konieczna jest edukacja i informacja o działaniach Parku ( działania CE.1, 2, 3, 5, 8, CF.3.). Realizowany projekt powinien przyczynić się do wzrostu poparcia dla działań ochronnych PPN oraz do większej współpracy na linii Park lokalna społeczność.

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated: Expected results (quantitative information when possible): Rezultatem działania będzie: 1. 2. 3. 4.

Przygotowana ankieta; Przeprowadzenie 400 badań ankietowych; Raport końcowy; Wiedza na temat wpływu realizacji projektu na sytuacje społeczno-gospodarczą mieszkańców obszaru;5. Zwiększenie zaufania lokalnej społeczności do działań ochronnych prowadzonych przez PPN oraz wzrost pozytywnego nastawienia do istnienia Parku (eliminacja zagrożenia Z.1-5, formularz B2d); 6. Zwiększenie zakresu współpracy pomiędzy lokalną społecznością a PPN.

Powyższe rezultaty zostaną osiągnięte przy równoczesnym zachowaniu walorów obszarów cennych przyrodniczo. Page 105 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1d

How was the cost of the action estimated?: Koszt zadania zawiera opracowanie formularza i pytań ankietowych, przeprowadzenie badań ankietowych, oraz opracowanie wyników ankiet i przygotowanie raportu: Koszt całkowity: 5.000 €/ External

Page 106 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

E. Public awareness and dissemination of results ACTION E.1: Spotkania promujące projekt (inauguracyjne i informacyjne) Description (what, how, where and when): Działanie będzie polegało na zorganizowaniu czterech jednodniowych spotkań z lokalnymi samorządowcami, właścicielami gruntów, mieszkańcami i wszystkimi zainteresowanymi osobami, w celu przekazania informacji o projekcie. Spotkania zostaną zorganizowane w okresie jesienno-zimowym. Celem pierwszego spotkania, które zostanie zorganizowane w IV kw. 2013 będzie poinformowanie uczestników o rozpoczynającym się projekcie i przedstawienie jego założeń. Spotkania odbędą się w Dyrekcji PPN, który dysponuje salą edukacyjno-konferencyjną oraz w jednej z pienińskich miejscowości, tak aby ułatwić mieszkańcom przybycie na spotkanie (np. w Sromowcach Wyżnych). W połowie trwania projektu zorganizowane zostaną kolejne dwa spotkanie informacyjne o projekcie (IV kw. 2015 r.), które również odbędą się w Dyrekcji PPN i w wybranej pienińskiej miejscowości. Celem ich będzie zaprezentowanie wyników działań realizowanych w ramach projektu, uzyskanych do dnia spotkania. Przewiduje się, że w spotkaniach weźmie udział min. 100 osób (po minimum 25 osób na każde spotkanie). W salach, w których będą się odbywały spotkania umieszczone zostanie logo projektu i UE oraz tablica „roll-up” z informacją o projekcie. W realizacji działania będzie wykorzystany samochód zakupiony w działaniu CA.2 Przygotowaniem i realizacją zajmie się Koordynator projektu i jego asystent, we współpracy z pozostałymi asystentami (CF.1).

Reasons why this action is necessary: Z praktyki w dziedzinie ochrony przyrody powszechnie wiadomo, iż często lokalne społeczności, właściciele gruntów, stoją w opozycji do działań w tym zakresie (zagrożenie Z.9 formularz B2d). Dlatego uzasadnione i konieczne jest stworzenie mechanizmów wpływających na zmianę mentalności mieszkańców terenu Pienin i wypracowanie u nich pozytywnego odbioru w stosunku do działań proponowanych w projekcie. Kluczowe znaczenie ma dotarcie do konkretnych osób posiadających grunty na terenie objętym projektem, a zaplanowane spotkania dadzą szansę na bezpośredni kontakt z podstawowymi interesariuszami projektu (właściciele gruntów lub ich zarządcy). Działanie jest odpowiedzią na wszystkie zagrożenia opisane w formularzu B2d i wspiera wszystkie działania zaplanowane w projekcie.

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Rezultatem działania będzie: 1. Zorganizowanie 4 spotkań dla ok. 100 osób. 2. Przekazanie informacji o założeniach, celach i rezultatach projektu lokalnym władzom, mieszkańcom,właścicielom gruntów na terenie PPN. 3. Przekonanie właścicieli gruntów do sprzedaży działek lub odpowiedniego ich użytkowania, tak abyzachować lub odtworzyć cenne siedliska i gatunki. 4. Wymiana opinii o realizowanych w ramach projektu działaniach. 5. Zintegrowanie osób zainteresowanych działaniami realizowanymi w ramach projektu oraz zdobycieakceptacji dla projektu. 6. Przekonanie mieszkańców do zasadności i skuteczności prowadzonych form ochrony. Page 107 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

How was the cost of the action estimated?: 1. 2. 3. 4.

Koszt transportu – Działanie CF.1. Wynajęcie sali: bez kosztów Catering spotkań lokalnych: 4 spotkania x 25 osób x 3 € = 300 € /Consumables Wykonanie 1 tablicy promocyjnej "roll up": 1 x 100 € = 100 € /External

Całkowity koszt = 400 €.

Page 108 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

E. Public awareness and dissemination of results ACTION E.2: Strona internetowa projektu Description (what, how, where and when): Działanie będzie polegało na utworzeniu i prowadzeniu strony internetowej projektu. Strona ta będzie wykonana jako podstrona internetowa w obrębie witryny internetowej PPN (www.pieninypn.pl). Przygotowana strona internetowa będzie jednym z elementów kampanii promocyjnej projektu i doskonałym sposobem informowania o aktualnie realizowanych działaniach. Na stronie internetowej zamieszczone zostaną dane kontaktowe Beneficjenta, założenia projektu, informacje o aktualnie realizowanych działaniach, o planowanych spotkaniach, konferencjach i działaniach, organizowanych przetargach. Jako uzupełnienie informacji zawartych na stronie, zamieszczone zostaną zdjęcia bogato ilustrujące działania podejmowane w ramach projektu. Zdjęcia będą mogły być wykonywane przez koordynatora oraz pozostałe osoby biorące udział w projekcie, przy użyciu sprzętu fotograficznego zakupionego w ramach projektu (CA.2). Strona projektu będzie aktualizowana na bieżąco oraz w formie pakietowej, co miesiąc. Staraniem Beneficjenta będzie aktualizowanie strony projektu tak często jak tylko to będzie możliwe, aby przekazywać zainteresowanym najaktualniejsze informacje dotyczące projektu. Link do strony internetowej projektu zostanie umieszczony w widocznym miejscu na stronie PPN, tak aby ułatwić internautom dostęp do niej. Będzie on powszechnie dostępny, bez konieczności logowania. Podstrona zostanie opatrzona logo Life+, Natura 2000, Unii Europejskiej, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (jako współfinansującego projekt) oraz PPN. Obsługą strony projektu będzie zajmował się pracownik Działu Edukacji PPN (który obecnie jest odpowiedzialny za obsługę strony PPN) we współpracy z koordynatorem projektu. Podstrona dotycząca projektu będzie utrzymywana na stronie PPN przez cały czas trwania projektu oraz przez co najmniej 5 lat po jego zakończeniu (formularz B5).

Reasons why this action is necessary: Strona internetowa projektu umożliwi dotarcie do szerokiego grona osób korzystających z internetu. Internet jest współcześnie podstawowym narzędziem przekazywania informacji, z którego korzystają osoby w każdym wieku. Zadanie obligatoryjne dla instrumentu finansowego Life+. Działanie wspiera wszystkie zadania realizowane w ramach projektu. Działanie przyczynia się do eliminacji wszystkich zagrożeń opisanych w formularzu B2d.

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Rezultatem działania będzie stworzenie strony internetowej projektu jako podstrony w ramach witryny PPN. Pozwoli to na udostępnienie informacji związanych z realizacją projektu szerokiej rzeszy odbiorców. Aktualnie strona internetowa PPN jest odwiedzana przez ogromną liczbę internautów. Od momentu utworzenia (rok 2005) odwiedziło ją ponad 749 tysięcy osób. Średnia liczba odwiedzin strony internetowej to 90 tysięcy rocznie i takie są potencjalne możliwości rozpowszechniania informacji o projekcie.

Page 109 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

How was the cost of the action estimated?: Utworzenie strony projektu jako podstrony oficjalnej witryny PPN i aktualizacja informacji przez cały okres realizacji projektu: 1.000 € Łączny koszt: 1.000 € /External

Page 110 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

E. Public awareness and dissemination of results ACTION E.3: Folder informacyjny o projekcie Description (what, how, where and when): Zostanie opracowany i wydany folder o obszarze „Pieniny”, roli i zasadach funkcjonowania sieci NATURA 2000 oraz działaniach podjętych w ramach realizacji projektu. Folder prezentować będzie informacje na temat siedlisk i gatunków, przybliżając ich wartość przyrodniczą i wyjaśniając jak i dlaczego należy je chronić. Znajdą się w nim również informacje o projekcie, zaplanowane działania, ich celu oraz oczekiwanych rezultatach. Folder zostanie wydany w języku polskim (2 tys. egz.) oraz angielskim i słowackim (po 1 tys. egz. w każdej z wersji). Przygotowaniem tekstu do folderu zajmie się Asystent Koordynatora (CF.1.) oraz pracownicy merytoryczni PPN. Opracowanie graficzne folderów oraz druk zostaną zlecone podmiotowi zewnętrznemu. Foldery będą rozpowszechniane bezpłatnie wśród miejscowej ludności, turystów zwiedzających PPN i wszystkich zainteresowanych osób.

Reasons why this action is necessary: PPN posiada już w swoich zbiorach kilka rodzajów folderów informacyjnych, które stanowią pewną serię – ten sam format, grafika itp. Zamierzeniem Beneficjenta jest to, aby projektowany folder, stał się częścią serii folderów wydawanych przez PPN. Folder promocyjny będzie jednym z elementów kampanii informacyjnej o projekcie. Za pomocą folderów będzie można dotrzeć z informacją o projekcie do osób, które nie korzystają z Internetu – w rejonie pienińskim, będą to przede wszystkim osoby starsze, które posiadają grunty na terenie obszaru Natura 2000 „Pieniny”, a nie korzystają z Internetu, ponieważ nie potrafią lub nie mają dostępu do sieci. Działanie wspiera zadania z bloku CB i CC realizowane w ramach projektu. Działanie przyczynia się do eliminacji zagrożeń Z.1 - 4 (formularz B2d)

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): W ramach zadania planuje się druk 4 tys. sztuk folderów promocyjnych (2 tys. sztuk w języku polskim i po 1 tys. sztuk w języku angielskim i słowackim). Folder zostanie przygotowany w formacie 335/487mm (B3), papier – kreda 150g, pełny kolor (4+4), bigowanie (8 pól). Foldery umożliwią przekazanie społeczeństwu podstawowej informacji o założeniach, spodziewanych rezultatach i źródłach finansowania projektu.

How was the cost of the action estimated?: 1. Opracowanie i tłumaczenie na język angielski tekstów do folderu: w ramach wynagrodzenia Koordynatora iasystentów (CF.1.) 2. Tłumaczenie tekstów folderów na język słowacki: 10 stron tekstu znormalizowanego x 188 € = 188 €/External Page 111 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e 3. Zakup zdjęć: 20 zdjęć x 20 € = 400 € /Consumables 4. Opracowanie graficzne folderu w języku polskim, angielskim i słowackim i przygotowanie do druku: 226 €/External 5. Druk folderu w j. polskim (2 tys. egz.), angielskim (1 tys. egz.) i słowackim (1 tys. egz.): 2 tys. egz. x 0,19 €+ 2 tys. egz. x 0,3 € = 980 € /External RAZEM koszt: 1.794 €

Page 112 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

E. Public awareness and dissemination of results ACTION E.4: Gadżety promujące projekt Description (what, how, where and when): Działanie będzie polegało na wykonaniu gadżetów promujących projekt, opatrzonych logo Life+ i Natura 2000 oraz Pienińskiego Parku Narodowego i NFOŚiGW. Zaproponowane produkty są funkcjonalne i praktyczne i dlatego będą skutecznie informować o realizowanym projekcie Wybrano gadżety wielokrotnego użytku; będą służyć użytkownikom przez długi czas, dzięki czemu będą długofalowo informować o projekcie. W ramach działania przygotowane zostaną następujące gadżety: 1. koszulki T-shirt z nadrukiem (1.000 szt.): bawełna kolor (różny), trzy rozmiary, nadruk pełny kolor (motywprzyrodniczy + logo PPN + logo projektu w maks. polu 20/20cm); 2. torby płócienne z nadrukiem (1.000 szt.): len, kolor, ucho krótkie, wymiary torby ok. 38/40cm, nadruk pełnykolor (motyw przyrodniczy + logo PPN + logo projektu w maks. polu 20/30cm); 3. kubki (1000 szt.): porcelit o typowej wielkości i pojemności, kolor, nadruk pełny kolor (motyw przyrodniczy+ logo PPN + logo projektu w maks. polu 7/20cm). 4. Kalendarze ścienne (300 szt./rok): w formacie B2 (48/60cm), druk jednostronny, pełny kolor, papier kreda200g, foliowanie (mat), listwa z zawieszką, gotowy do końca IV kwartału każdego roku trwania projektu. Kalendarz będzie miał jeden projekt graficzny na każde 5 lat, jednak co roku będą zmieniane zdjęcia, co będzie przeciwdziałało jego monotonii. Pierwszy kalendarz zostanie przygotowany na rok 2014, natomiast ostatni na rok 2018. Znajdą się na nim zdjęcia siedlisk i gatunków, których dotyczy projekt oraz fotografie pokazujące atrakcje obszaru Natura 2000 „Pieniny’. Projekt graficzny i wykonanie gadżetów zostanie przygotowany przez firmę zewnętrzną. Realizacją działania zajmie się Asystent ds. turystyki i edukacji (CF.1.).

Reasons why this action is necessary: Gadżety przygotowane w ramach zadania będą służyć promocji projektu. Działanie wspiera zadania z bloku CB i CC realizowane w ramach projektu. Działanie przyczynia się do eliminacji zagrożeń Z.1 - 4 (formularz B2d)

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Gadżety – łacznie 4.500 sztuk. Rezultatem działania będzie promocja projektu podczas konferencji kończącej projekt oraz podczas różnych innych spotkań związanych z ochroną obszaru Natura 2000 "Pieniny" oraz programem Life+. Gadżety umożliwią także promocję projektu wśród miejscowej społeczności (samorządów lokalnych, mieszkańców i turystów).

Page 113 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

How was the cost of the action estimated?: Wykonanie gadżetów promocyjnych projektu skalkulowano na podstawie badania cen rynkowych: 1. Projekt koszulki, rysunek (grafika), opracowanie graficzne całości, przygotowanie do druku: 125 € /External; 2. Wykonanie koszulek: 5 €/sztuka x 1.000 szt. = 5.000 € + VAT 23% = 6.150 € /External; 3. Projekt torby, rysunek (grafika), opracowanie graficzne całości, przygotowanie do druku: 125 € /External; 4. Wykonanie toreb: 2,5 € netto/sztuka x 1.000 szt. = 2.500 € + VAT 23% =3.075 €; 5. Projekt kubka, rysunek (grafika), opracowanie graficzne całości, przygotowanie do druku; 125 € /External; 6. Wykonanie kubków: 4,25 € netto/sztuka x 1.000 szt. = 4.250 € + VAT 23% = 5.228 € /External; 7. Projekt kalendarza, opracowanie graficzne, przygotowanie do druku: 125 € x 5 lat = 625 € /External; 8. Zakup zdjęcia do kalendarza: 20 € x 5 lat = 100 € /Consumables; 9. Druk kalendarza (300 szt./rok): 375 €€ x 5 lat = 1.875 € /External RAZEM: 17.428 €

Page 114 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

E. Public awareness and dissemination of results ACTION E.5: Warsztaty edukacyjne Description (what, how, where and when): Działanie będzie polegało na: 1. Przeprowadzeniu zajęć edukacyjnych z młodzieżą z lokalnych szkół podstawowych, gimnazjów i szkółśrednich. Zajęcia będą jednodniowe i w każdym spotkaniu weźmie udział do 25 osób. Tematyka zajęć będzie nawiązywała do realizowanego projektu, ze szczególnym naciskiem na problem ochrony gatunków i siedlisk Natura 2000. Zajęcia będą prowadzone przez pracowników dydaktycznych PPN mających doświadczenie w prowadzeniu warsztatów z młodzieżą. Pieniński Park Narodowy dysponuje salą edukacyjną, która zostanie udostępniona do prowadzenia zajęć. Młodzież będzie dowożona ze szkół wynajętymi w tym celu autobusami. Zajęcia realizowane będą głównie w terenie, na obszarze PPN. Niektóre zajęcia będą składały się z części teoretycznej na sali oraz z wycieczki terenowej. 2. Przygotowaniu i przeprowadzeniu warsztatów dla nauczycieli przyrody ze szkół podstawowych oraz biologiiz gimnazjów i szkół średnich regionu pienińskiego, dla radnych i urzędników gmin regionu pienińskiego, przewodników górskich oraz flisaków. Tematyką jednodniowych warsztatów „Pieniny w Natura 2000” będzie Europejski program Natura 2000, jego założenia i strategia zarządzania, zasady tworzenia sieci obszarów ochronnych i ich funkcjonowanie. Do wygłoszenia wykładów i przeprowadzenia zajęć terenowych podczas warsztatów zostaną zaproszeni prelegenci, specjaliści w omawianej tematyce. Podczas części terenowej, zostaną zaprezentowane wybrane siedliska przyrodnicze z Dyrektywy Siedliskowej (w tym dotyczące realizacji projektu) występujące w Pieninach oraz omówione problemy ich ochrony. W warsztatach weźmie udział 25 – 30 nauczycieli. Zostanie przeprowadzonych 12 warsztatów dla przewodników oraz 6 dla flisaków. Warsztaty przeprowadzą pracownicy dydaktyczni PPN. Przeprowadzone zostaną 4 warsztaty dla samorządowców, prowadzone będą przez pracowników dydaktycznych PPN. Na wszelkich materiałach edukacyjnych używanych w trakcie warsztatów umieszczone zostanie logo Life+ i Natura 2000. Za realizację działania odpowiedzialny będzie koordynator ds. turystyki i edukacji we współpracy z koordynatorem projektu (CF.1). Zakupiony zostanie sprzęt używany podczas zajęć terenowych i laboratoryjnych z młodzieżą ze szkół z regionu, nauczycielami, przewodnikami i flisakami.

Reasons why this action is necessary: Edukacja młodzieży jest ważnym narzędziem w kształtowaniu świadomości ekologicznej społeczeństwa. Jest to jeden z podstawowych sposobów uwrażliwienia ludzi na zagadnienia związane z ochroną przyrody. Pozwoli to na uzyskanie w późniejszym okresie ich życia akceptacji dla działań ochronnych prowadzonych na terenie obszaru Natura 2000. Umożliwi także upowszechnianie informacji o realizowanym projekcie. Pomoże także w edukacji dorosłych, gdyż dzieci mogą także przekazywać uzyskaną na warsztatach wiedzę swoim rodzicom i dziadkom. Brak wiedzy na temat programu, wśród dorosłych wywołuje wiele napięć i konfliktów powstających na linii społeczeństwo – służby ochrony przyrody, wynikających nie z powodu niechęci ludzi do samej idei, lecz najczęściej z nieznajomości zagadnienia (problem P.1.; formularz B2d) Przewodnicy górscy i flisacy oprowadzają dużą rzeszę turystów po Pieninach, przez to w zdecydowany sposób wpływają na popularyzację wiedzy o walorach przyrodniczych oraz działaniach ochronnych prowadzonych na terenie PPN, a tym samym na obszarze NATURA 2000. Przekazanie im rzetelnej wiedzy na temat sieci NATURA 2000 będzie miało bezpośrednie przełożenie na informacje przekazywane turystom. Urzędnicy samorządowi stanowią lokalne prawo i od ich wiedzy i świadomości zależy przyszłość regionu, m.in. stan środowiska przyrodniczego i zachowanie krajobrazu. Samorządowcy są współodpowiedzialni za ochronę obszarów naturowych. Z tego powodu, niezbędne jest przekazywanie im wiedzy oraz doświadczeń innych służb od wielu lat zajmujących się prowadzeniem działań ochronnych. Wiedza zdobyta podczas warsztatów może przyczynić się do podjęcia i pogłębienia współpracy samorządów z parkiem Page 115 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e narodowym na rzecz ochrony obszarów NATURA 2000 Ostoja Pieniny oraz obszarach naturowych leżących na terenie gmin poza parkiem. Działanie wspiera zadania z bloku CB i CC realizowane w ramach projektu.

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Rezultatem działania będzie podniesienie wiedzy o przyrodzie wśród młodzieży oraz kształtowanie ich postaw proekologicznych. Przewiduje się, że w warsztatach ogółem weźmie udział ok. 3000 osób. W trakcie trwania projektu zorganizowanych zostanie 140 spotkań, w każdych z nich weźmie udział od 18 do 25 osób. Przekazanie informacji na temat sieci NATURA 2000 nauczycielom spowoduje, że będą oni mogli korzystać ze zdobytej wiedzy na lekcjach przyrody i biologii oraz przekazać ją w przystępny i zrozumiały sposób swoim uczniom. Propagując idee ochrony przyrody i jej zasobów, najlepiej jest docierać do jak najmłodszej części społeczeństwa, która dopiero kształtuje swoje poglądy. Nauczyciele mają największe możliwości przekazywania i popularyzowania zagadnień dotyczących ochrony przyrody wśród swoich uczniów, ale także ich rodziców. Warsztaty edukacyjne są jednym z lepszych narzędzi w przekazywaniu informacji o projekcie i wiedzy związanej z ochroną cennych siedlisk i gatunków. W kampanii promocyjnej projektu wykorzystywane będą jeszcze inne środki (gadżety, tablice itp.), ale nie każdy musi i chce z nich korzystać. Organizując warsztaty dla młodzieży szkolnej jest pewne, że grupa docelowa z nich skorzysta- zajęcia będą organizowane w ramach zajęć szkolnych i uczniowie będą przyjeżdżali razem ze swoimi nauczycielami ze szkół. Tym sposobem w ramach zajęć zostanie przekazana wiedza na temat projektu, przyrody i funkcjonowania PPN. Prowadzący warsztaty dołożą wszelkich starań, aby zajęcia były przygotowane i prowadzone w ciekawy i profesjonalny sposób. Umożliwi to skuteczne dotarcie do odbiorcy i przekazanie mu wiedzy, którą wykorzysta w przyszłości.

How was the cost of the action estimated?: Koszt działania zawiera: 1. Honoraria dla prowadzących warsztaty dla młodzieży: bez kosztów w ramach projektu. (działanie CF.1) 2. Honoraria dla 2 wykładowców i 1 osoby prowadzącej zajęcia terenowe dla nauczycieli: 3 x 200 € = 600 €/External 3. Catering całodniowy dla nauczycieli, ok. 36 osób: 36 x 21 € = 756 € /Consumables 4. Catering całodniowy dla samorządowców, ok. 50 osób: 21 € = 1.050 € /Consumables 5. Wynajęcie autokaru (przejazdy i czas postoju kierowcy): 15.700 km x 1,5 € = 23.550 € /Travel 6. Zakup pomocy dydaktycznych na warsztaty i zajęcia /Consumables: kwasomierz glebowy 5 szt. x 12,5 € = 62,5 €

Page 116 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e płyn Heliga 10 szt. x 3,75 € = 37,5 € mikroskop 1 szt. x 250 € = 250 € wiatromierz 2 szt. x 100 € = 200 € lornetka (powiększenie 8-10 razy) 2 szt. x 270 € = 500 € dalmierz laserowy (do mierzenia wysokości drzew) 2 szt. x 175 € = 350 € luksometr 2 szt. x 50 € = 100 € higrometr 2 szt. x 150 € = 300 € 7. Honoraria dla prowadzących warsztaty dla przewodników i flisaków 18 x 112,5 € = 2.025 € /External 8. Art. biurowe – papier długopisy, ołówki, kleje, kredki... itp. ok. 1.375 € /Consumables Łączny koszt 31.156 €

Page 117 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

E. Public awareness and dissemination of results ACTION E.6: Konkurs plastyczny dla dzieci i młodzieży Description (what, how, where and when): Działanie będzie polegało na zorganizowaniu konkursu plastycznego dla dzieci i młodzieży z 4 gmin pienińskich (Szczawnica, Krościenko n.D., Czorsztyn i Łapsze Niżne). Tematem konkursu będzie przyroda PPN jako obszaru Natura 2000. Konkurs zostanie podzielony na kategorie wiekowe: 1. szkoła podstawowa, klasy 1-3; 2. szkoła podstawowa, klasy 4-6; 3. gimnazjum 4. szkoła średnia. Technika wykonania prac będzie dowolna, ważne jednak, aby temat pracy nawiązywał do przyrody Pienińskiego Parku Narodowego i jej ochrony. Informacje o konkursie będą przekazywane dzieciom i młodzieży na warsztatach edukacyjnych, w ten sposób będą mogli odpowiednio wcześnie przygotować się do konkursu, zdobywając niezbędna wiedzę na temat przyrody PPN. Konkurs plastyczny zostanie ogłoszony po zakończeniu warsztatów edukacyjnych, tj. w IV kw. 2015 roku. Rozstrzygnięcie konkursu nastąpi w III kw. 2016. W każdej kategorii wiekowej przyznane zostaną 3 nagrody główne oraz wyróżnienia. Wszyscy uczestnicy konkursu otrzymają drobne upominki związane z projektem. Prace zostaną ocenione przez jury, w skład którego wejdą: Asystent koordynatora projektu, pracownik Działu Edukacji PPN (1/2 etatu) – absolwent Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu, członek rady naukowej PPN – wykładowca w Katedrze Architektury Politechniki Krakowskiej oraz 2 przedstawicieli Związku Artystów Pienińskich. Oficjalne rozstrzygnięciu konkursu nastąpi w Dyrekcji PPN, na którym wręczone zostaną nagrody i wyróżnienia. Prace konkursowe będą prezentowana w formie wystaw czasowych w Dyrekcji PPN oraz w pawilonie wystawowym PPN w Szczawnicy. Dołożymy także wszelkich starań, aby prace zostały pokazane także w innych miejscach, np. w sąsiednich parkach narodowych. Pozwoli to na szerszą prezentację i promocję projektu oraz talentów młodych mieszkańców Pienin. Zadanie będzie prowadzone przez Asystenta Koordynatora projektu (CF.1.). Praca Asystenta nad organizacją, rozstrzygnięciem oraz ogłoszeniem wyników i otwarciem wystawy zostanie uwzględniona w jego wynagrodzeniu, natomiast pozostali członkowie jury otrzymają dietę za 2 dni pracy nad rozstrzygnięciem konkursu. Zaplanowana dieta jest kwotą wzorowaną na dietach, jakie otrzymuj radni gminy Krościenko n.D.

Reasons why this action is necessary: Ideą konkursu jest szerzenie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o Pienińskim Parku Narodowym, przyrodzie i sposobach jej ochrony oraz o programie Natura 2000. Konkurs plastyczny jest znakomitą formą aktywizacji dzieci i młodzieży i jednocześnie sposobem na rozwijanie młodych talentów, których wśród lokalnej społeczności jest bardzo wiele. Prezentowanie i honorowanie talentów młodych ludzi mieszkających w otoczeniu PPN będzie również pozytywnie odbierane przez miejscową społeczność. Działanie przyczynia się do eliminacji zagrożeń Z.1 - 4 (formularz B2d) Zadanie wspiera działania projektu z bloku zadań CB oraz CC.

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Page 118 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

Expected results (quantitative information when possible): Rezultatem działania będzie: 1. promocja projektu, jego założeń i celów; 2. propagowanie wiedzy o pięknie przyrody PPN (w tym obszaru Natura 2000) jako wartości ponadczasowej iponadlokalnej; 3. rozwijanie wrażliwości estetycznej inspirowanej pięknem przyrody PPN; 4. aktywizacja i promowanie talentów plastycznych; 5. zorganizowanie wystaw czasowych prezentujących prace konkursowe.

How was the cost of the action estimated?: 1. Nagrody rzeczowe dla zwycięzców poszczególnych kategorii i wyróżnionych 1475 € /Consumables: 1. 2. 3. 4.

I nagroda x 4 kategorie x nagroda o wartości 150 € = 600 € II nagroda x 4 kategorie x nagroda o wartości 125 € = 500 € III nagroda x 4 kategorie x nagroda o wartości 75 € = 300 € 3 wyróżnienia x nagroda o wartości 25 € = 75 €

2.Diety dla członków jury: 4 x 62 € (dieta) x 2 dni = 496 € /Personnel 3. Catering: 5 x 8 € /osobę x 2 dni = 70 € /Consumables Całkowity koszt = 2.041 €

Page 119 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

E. Public awareness and dissemination of results ACTION E.7: Tablice informacyjne o projekcie Description (what, how, where and when): Działanie będzie polegało na wykonaniu 6 tablic informacyjnych o realizowanym projekcie (tablice będą informowały o projekcie, jego celach i założeniach oraz o źródłach finansowania projektu). Tablice zostaną umieszczone w Dyrekcji Pienińskiego Parku Narodowego w Krościenku n.D. (tablica z rozbudowaną informacją o projekcie) oraz na 5 bramach wejściowych na głównych szlakach turystycznych prowadzących na teren Parku (Szczawnica – Droga Pienińska, Krościenko n.D. – Toporzyskowo i Podociemne, Sromowce Niżne – Wąwóz Sobczański, Hałuszowa – Majerz). Działania zaplanowane w projekcie są rozproszone i w wielu przypadkach dotyczą gruntów, na które wstęp dla turystów jest zabroniony (z uwagi na fakt, że jest to park narodowy i poruszanie się po nim jest możliwe wyłącznie po szlakach turystycznych); przez grunty planowane do wykupu lub na których zaplanowano działania ochronne nie prowadzą szlaki turystyczne (wyjątek dotyczy remontów szlaków turystycznych). W związku z powyższym nie jest uzasadnione umieszczanie tablic w terenie, na gruntach objętych projektem. Dodatkowo, trzeba zaznaczyć, że jednym z celów PPN jest ochrona walorów widokowych Pienin, a umieszczanie dużych tablic w terenie mogłoby te walory krajobrazowe zakłócić. 1. Jedna tablica 50/70 cm do budynku Dyrekcji PPN (pełna informacja o projekcie), wydruk wielkoformatowy (solwent) na folii przylepnej, sztywny podkład (dibond) o zagiętych bokach na głęb. 2cm (pudło), montaż na listwach do ściany lub stojaka. 2. 5 tablic ok. 30/80cm, dopasowane do bram wejściowych PPN (krótka informacja o projekcie), wydrukwielkoformatowy (solwent) na folii przylepnej zabezpieczony dodatkowo folią UV, sztywny podkład (dibond) w ramach drewnianych i podkładzie z desek, montaż w terenie w pięciu różnych miejscach. Opracowanie tekstów do tablic i tłumaczenie na j. angielski oraz nadzór realizacji: w ramach wynagrodzenia Asystenta koordynatora (CF.1.) Projekt graficzny tablic oraz wykonanie zostaną zlecone firmie zewnętrznej. W projekcie wykorzystane zostaną te same zdjęcia zakupione do przygotowania folderu oraz kalendarza(CE.3).

Reasons why this action is necessary: Działanie obligatoryjne w ramach instrumentu finansowego Life+. Tablice informacyjne, będą stanowiły dodatkowe źródło informacji o projekcie. Przygotowane tablice będą też pełniły funkcję edukacyjną, informując o korzyściach dla lokalnej przyrody i społeczności, jakie niesie projekt. Działanie przyczynia się do eliminacji zagrożeń Z.1 - 4 (formularz B2d) Działanie wspiera inne działania projektu z bloku CE, CB oraz CC.

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Rezultatem działania będzie wykonanie 6 tablic informacyjnych;upowszechnienie informacji o metodach czynnej ochrony siedlisk i gatunków, informacji o projekcie i źródłach finansowania.

Page 120 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

How was the cost of the action estimated?: Projekt, druk i wykonanie tablic informacyjnych skalkulowano na podstawie cen rynkowych: 1. Projekt i opracowanie graficzne tablic, przygotowanie do druku: 75 € /External 2. Koszt wykonania 1 dużej tablicy: 63 € całość z montażem /External. 3. Koszt wykonania 5 małych tablic: 5 x 50 € = 250 € całość z montażem /External. Łączny koszt: 388 €

Page 121 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

E. Public awareness and dissemination of results ACTION E.8: Międzynarodowa konferencja kończąca projekt Description (what, how, where and when): Działanie będzie polegało na zorganizowaniu dwudniowej konferencji dla osób zainteresowanych problematyką czynnej ochrony gatunków i siedlisk PPN, w tym przedstawicieli środowisk naukowych, pracowników parków narodowych, instytucji i organizacji związanych z ochrona przyrody, lokalnej społeczności itp. Konferencja będzie spotkaniem międzynarodowym, ponieważ wśród zaproszonych gości znajdą się pracownicy Słowackiego Pienińskiego Parku Narodowego (PIENAP) oraz przedstawiciele słowackiego środowiska naukowego. Konferencja będzie doskonałą okazją do promocji projektu także na terenie Słowacji. Konferencja, w której weźmie udział 200 osób, będzie się składała z dwóch części – referatowej i terenowej, a jej głównym tematem będzie prezentacja założeń i celów projektu oraz wstępnych wyników przeprowadzonych działań. Referaty i postery będą również dotyczyły zagadnień związanych z ochroną siedlisk i gatunków Natura 2000 na terenie PPN. W trakcie sesji terenowej zaprezentowane zostaną wybrane efekty działań ochronnych prowadzonych w ramach projektu. Przewiduje się, że w ramach sesji referatowej zostanie przedstawionych 6 referatów. Każde z przygotowanych wystąpień (w postaci prezentacji, projekcji, itp.) zostanie opatrzone logo Life+ i Natura 2000. Na sali, na której będzie odbywała się konferencja, wywieszona zostanie informacja o źródłach finansowania projektu. Uczestnicy konferencji otrzymają materiały informacyjne (raport naukowy o realizacji i wynikach projektu) i promocyjne przygotowane w ramach zadania CE.2 i 3. Osobą odpowiedzialną za organizację konferencji będzie asystent koordynatora ds. organizacji konferencji we współpracy z koordynatorem projektu (CF.1).

Reasons why this action is necessary: Konferencja naukowa jest bardzo dobrym narzędziem przekazu informacji o projekcie i problemach związanych z czynną ochroną siedlisk i gatunków Natura 2000. Umożliwi przedyskutowanie tematów związanych z projektem w środowisku naukowców zajmujących się taką tematyką. Pozwoli porównać założenia projektu z uzyskanymi rezultatami oraz zaprezentować wpływ projektu na sytuację lokalnej społeczności. Działanie jest odpowiedzią na wszystkie zagrożenia opisane w części B2d. Działanie podsumowuje wszystkie działania projektu.

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Rezultatem działania będzie: 1. Zorganizowanie konferencji dwudniowej dla ok. 200 osób. 2. Przekazanie informacji o założeniach, celach i rezultatach projektu różnym Interesariuszom (środowiskanaukowe, instytucje i NGOS-y związane z ochroną przyrody, lokalna społeczność). 3. Promocja projektu poza granicami Polski (Słowacja). 4. Wymiana opinii o realizowanych w ramach projektu działaniach oraz wymiana doświadczeń. 5. Zintegrowanie osób zainteresowanych działaniami realizowanymi w ramach projektu oraz zdobycieakceptacji dla projektu.

Page 122 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

How was the cost of the action estimated?: Koszt zadania został obliczony na podstawie kalkulacji kosztów z organizacji poprzednich konferencji w PPN. Przedstawia się następująco: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Materiały biurowe (papier, ksero, taśmy, itp.): 125 euro (Consumables) Identyfikatory: 0,75 € x 200 szt. = 150 € (Consumables) Materiały dla uczestników – raport naukowy szt. 200: 5 € x 200 szt. = 1000 euro (Consumables) Noclegi dla uczestników (w cenie śniadania): 150 osób x 2 noce x 37,5 € = 11250 euro (Consumables) Catering na sesji referatowej i posterowej (przekąski, lunch, obiad, podwieczorek): 25 € x 200 osób = 5000 €(Consumables) Obiad po sesji terenowej: 12,5 € x 200 osób = 2500 € (Consumables) Wynajęcie sali: 2000 € (External) Przejazd autokarami na sesję terenową: 2,5 €/km x 50 km = 125 € (External) Druk zaproszeń na konferencję: 0,5 € x 300 szt. = 150 € (Consumables) Wysyłka zaproszeń na konferencję: 0,5 € x 300 szt. = 150 € (Consumables) Banery w miejscu konferencji i w PPN: 125 € x 2 szt. = 250 € (Consumables) Wynagrodzenie za referaty: 6 referatów x 500 € = 3000 € (External)

Całkowity koszt = 25.700 €.

Page 123 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1e

E. Public awareness and dissemination of results ACTION E.9: Raport laika Description (what, how, where and when): W końcowej fazie projektu przygotowany zostanie raport laika. Będzie to dokument niespecjalistyczny, który w zrozumiały sposób podsumuje najważniejsze działania projektu, osiągnięcia i doświadczenia związane z realizacją projektu. Raport zostanie przygotowany do końca II kw. 2017 roku. Po przygotowaniu zostanie rozesłany do głównych interesariuszy projektu, będzie dostępny w biurze PPN oraz zamieszczony na stronie internetowej projektu. Dokument zostanie wydrukowany w nakładzie 100 sztuk i umieszczony na stronie internetowej projektu. Dodatkowo, przygotowane zostanie 100 sztuk raportu na płytach CD. Streszczenie raportu zostanie przetłumaczone na język angielski. Przygotowaniem raportu zajmą się Asystent Koordynatora oraz Asystenci techniczni przy nadzorze Koordynatora i Kierownika technicznego (CF.1).

Reasons why this action is necessary: Przygotowanie raportu ma na celu propagowanie rezultatów projektu. Pozwoli na proste i niespecjalistyczne przekazanie wiedzy wszystkim osobom zainteresowanym projektem. Działanie to będzie nawiązywać do wszystkich działań projektu. Działanie jest odpowiedzią na wszystkie zagrożenia opisane w formularzu B2d.

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Opracowanie i wydruk raportu laika (100 sztuk) oraz umieszczenie na stronie www projektu. Dodatkowe 100 sztuk na płytach CD. Publicznie dostępna wiedza na temat projektu.

How was the cost of the action estimated?: Koszt związany z przygotowaniem i drukiem raportu zostanie pokryty z kosztów Overheads.

Page 124 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1f

F. Overall project operation and monitoring of the project progress ACTION F.1:

Zarządzanie projektem

Description (what, how, where and when): Zakres obowiązków osób uczestniczących w zarządzaniu projektem: Przewodniczący Komitetu Sterującego – W ramach swoich obowiązków będzie otrzymywał sprawozdania z realizacji projektu i je zatwierdzał. Na podstawie sprawozdań będzie decydował o rozpoczęciu realizacji kolejnych działań w ramach projektu oraz ewentualnych zmianach w zakresie rzeczowym. Na podstawie wyników, uzyskanych z monitoringów cząstkowych, będzie sugerował ewentualne modyfikacje sposobów podejmowanych działań. 1.

Koordynator projektu – w pełni odpowiedzialny za realizację działań w ramach projektu, reprezentowanieprojektu na zewnątrz, organizowanie i monitorowanie pracy personelu projektu (CF.5), sprawowanie nadzoru nad całością dokumentacji projektu, korespondencję w sprawach finansowych i merytorycznych dotyczących projektu. Będzie kontrolował przeprowadzenie procedur przetargowych i sporządzanie umów, przygotowywał sprawozdania i raporty rzeczowo – finansowe przy współpracy z Asystentem finansowym. Będzie składał sprawozdania KS oraz brał udział w spotkaniach związanych z funduszem Life+. Będzie odpowiedzialny za przygotowanie planu działań After Life (CF.3), realizację działania CD.8 oraz zlecenie audytu finansowego (CF.4). Koordynator będzie korzystał z samochodu zakupionego w ramach projektu (CA.2.) Zostanie zatrudniony we wrześniu 2013 w pełnym wymiarze na czas realizacji projektu. 2. Kierownik finansowy – osoba odpowiedzialna za nadzorowanie pracy asystenta kierownika finansowego ikontrolowanie poprawności dokumentacji księgowej. Osoba z 28 letnim stażem pracy związanej z finansami. Wykształcenie średnie ekonomiczne. Posiada doświadczenie w pracy na kierowniczym stanowisku, w tym od 4 lat na stanowisku głównego księgowego w PPN. 3. Kierownik techniczny – osoba zatrudniona w PPN, będzie odpowiedzialna za nadzorowanie pracyasystentów technicznych (ds. działań ochronnych, fauny, turystyki i edukacji, komunikacji, regulacji stanu posiadania). Kierownik techniczny będzie odpowiedzialny za działania od strony technicznej. Będzie kontrolował wykonanie poszczególnych zadań w terenie oraz brał udział w spotkaniach zespołu zarządzającego projektem, przedstawiając na nich ocenę realizacji projektu od strony technicznej. Kierownik techniczny będzie korzystał z samochodu terenowego zakupionego w ramach projektu (CA.2.). Posiada doświadczenie w monitoringu zbiorowisk nieleśnych i leśnych oraz gatunków roślin. Kwalifikacje kierownika technicznego zostały potwierdzone nadaniem tytułu doktora nauk biologicznych. 4. Asystent Koordynatora projektu - będzie to osoba odpowiedzialna za pomoc Koordynatorowi w realizacjiprojektu. Będzie także odpowiadał za realizację następujących działań przewidzianych w projekcie: CA2, CD.8, CE.1-9. W ramach swoich obowiązków Asystent Koordynatora – będzie uczestniczył w spotkaniach i konferencjach związanych z programem Life+, organizował spotkania w ramach działania CF.2 oraz wykonywał dokumentację fotograficzną z realizacji projektu. Będzie korzystał z samochodu i aparatu fotograficznego zakupionego w ramach zadania (CA.2.). Będzie przygotowywał sprawozdania z wykonania poszczególnych działań dla Koordynatora, aby ten mógł je przedstawiać KS. Zostanie zatrudniony we wrześniu 2013 w wymiarze ½ etatu na czas realizacji projektu. 5. Asystent kierownika finansowego – osoba odpowiedzialna za księgowanie transakcji, sprawdzanie podwzględem księgowym dowodów księgowych, gromadzenie dowodów księgowych, terminową realizację zobowiązań wynikających z projektu, prowadzenie ewidencji wydatków, przygotowywanie sprawozdań i raportów finansowych. Do jej obowiązków będzie należało przygotowanie materiałów na spotkania KS. Jego obowiązkiem będzie zgłaszanie Kierownikowi finansowemu wszystkich nieprawidłowości i trudności finansowych w wykonywaniu poszczególnych zadań. Asystent kierownika finansowego to osoba zatrudniona w PPN, z 12 letnim stażem pracy związanej z finansami. Wykształcenie wyższe ekonomiczne. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy w księgowości (w tym 2 lata w PPN). Posiada doświadczenie związane z rozliczaniem projektów dofinansowywanych ze środków pomocowych. 6. Asystent finansowy ds. osobowych – osoba odpowiedzialna za prowadzenie dokumentacji związanej zubezpieczeniem społecznym osób zatrudnionych w projekcie, sprawdzanie pod względem formalnym i rachunkowym dokumentacji płacowej, sporządzanie zbiorczej dokumentacji płacowej, gromadzenie dowodów księgowych związanych z dokumentacją płacową. Osoba zatrudniona w PPN, z 31 letnim stażem pracy związanej z finansami, z tego 25 lat pracy w PPN. Wykształcenie średnie ekonomiczne. Posiada doświadczenie związane z rozliczaniem projektów dofinansowywanych ze środków unijnych w zakresie dokumentacji płacowej. 7. Asystent ds. zadań ochronnych – jego rolą będzie organizacja (w tym przeprowadzenie procedurprzetargowych i sporządzanie umów) i nadzorowanie działań z zakresu czynnej ochrony i monitoringu ekosystemów nieleśnych (CC.1 i CD.1), ekosystemów leśnych (CD.6), ochrony i monitoringu gatunków (CC.4, CC.5, CD.2) oraz monitoring regeneracji roślinności wzdłuż wyremontowanych odcinków szlaków (CD.3), coroczne przygotowywanie raportów z monitoringu i przekazywanie ich Kierownikowi technicznemu i Asystentowi Koordynatora. Będzie również zaangażowany w przygotowanie raportu laika (CE.9). Osoba zatrudniona od sierpnia 2012 do pracy w PPN na stanowisku botanika. Prowadziła monitoring zbiorowisk nieleśnych oraz gatunków roślin. Posiada doświadczenie związane z rozliczaniem projektów dofinansowywanych ze środków unijnych. Page 125 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1f Asystent ds. fauny – osoba z 18 letnim stażem pracy na stanowisku ds. ochrony fauny. Posiadawykształcenie wyższe, kierunek biologia. Posiada doświadczenie w realizacji i koordynacji projektów z zakresu ochrony i monitoringu fauny finansowanych przez NFOŚiGW. Uczestniczył w Państwowym Monitoringu Środowiska w części dotyczącej monitoringu przyrody (głównie ptaków) realizowanym przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska oraz Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków i Komitet Ochrony Orłów. Jego rolą będzie organizacja i nadzorowanie działań z zakresu ochrony muraw (CC.2), miejsc rozrodu płazów (CC.6), monitoringu derkacza (CD.1) i monitoringu płazów (CD.7), coroczne przygotowywanie raportów z prowadzonego monitoringu i przekazywanie ich Kierownikowi technicznemu i Asystentowi Koordynatora. Będzie także uczestniczył w realizacji zadania CE.9. 9. Asystent ds. edukacji i turystyki – osoba z 17-letnim stażem pracy, z tego16 m-cy na stanowisku kierownikadziału udostępniania parku do zwiedzania. Jego rolą będzie organizacja (w tym przeprowadzenie procedur przetargowych i sporządzenie umów) i nadzorowanie działań związanych z remontem szlaków (CC.3.), monitoringiem zapobiegania erozji gleby w ramach zadania CD.1, przygotowaniem gadżetów promujących projekt (CE.4), organizacją warsztatów edukacyjnych (CE.5.), przygotowanie raportu laika (CE.9). 10. Asystent ds. komunikacji – osoba z 22 letnim stażem pracy na stanowisku związanym z kierowaniempracą działu udostępniania parku do badań naukowych. Posiada duże doświadczenie w organizacji międzynarodowych konferencji naukowych, w tym współfinansowanych w ramach projektów z udziałem środków unijnych. Jego rolą będzie przede wszystkim organizacja i nadzorowanie działań mających na celu organizację konferencji kończącej projekt (CE.8.), przygotowanie raportu z przebiegu i wyniku konferencji. 11. Asystent ds. regulacji stanu posiadania - osoba zatrudniona w PPN, z 9 letnim stażem pracy. Wykształcenie wyższe, kierunek ochrona środowiska, specjalność biologia środowiskowa, szkolenia z zakresu ochrony przyrody i zarządzania obszarami chronionymi organizowane przez Europarc Consulting i WWF. Posiada doświadczenie we współpracy z lokalnymi samorządami oraz w realizacji projektów dotyczących wykupów gruntów finansowanych przez NFOŚiGW. Będzie odpowiadał za realizację następujących działań przewidzianych w projekcie: CA.1, CB.1. 8.

Szczegółowy podział czasu pracy jest podziałem szacunkowym i będzie modyfikowany na bieżąco w trakcie realizacji projektu, zgodnie z rzeczywistym zaangażowaniem poszczególnych osób. Koordynator i Asystent Koordynatora będą zatrudnieni na czas realizacji projektu (Temporary staff specifically hired for this project), natomiast pozostałe osoby zostaną zatrudnione przy realizacji projektu w formie: - „oddelegowania do projektu” na podstawie modyfikacji zakresu czynności (finansowanie części etatu zprojektu), - dodatkowej umowy na wykonywanie określonych czynności związanych z projektem, nie ujętych wdotychczasowym zakresie czynności, - dodatkowej premii miesięcznej lub kwartalnej za zwiększony zakres obowiązków. Osoby te będą równocześnie wykonywały inne obowiązki wynikające z ich podstawowego zakresu czynności w PPN i będą zakwalifikowane jako Permanent staff, ale wyłącznie w ramach czasu poświęconego na realizację projektu. W skład Komitetu Sterującego (KS) wejdą przedstawiciele: Beneficjenta (Dyrektor PPN), Rady Naukowej PPN, RDOŚ w Krakowie, samorządów (Gmina Krościenko n.D., Gmina Czorsztyn, przedstawiciele sołectw), PTTK (Krościenko n.D. i Szczawnica), NGO, lokalnych przedsiębiorców (Wspólnot Leśnych i Wspólnot Wypasowych i właścicieli gruntów prywatnych) (ok. 15 osób). Przewodniczącym KS zostanie przedstawiciel Rady Naukowej PPN. Członkowie KS będą otrzymywać diety za czynności związane z uczestnictwem w posiedzeniach Komitetu. Dieta jest kwotą wzorowaną na dietach, jakie otrzymują radni gminy Krościenko n.D. Pierwsze spotkanie KS odbędzie się w I kw. 2014 r., kolejne - będą zorganizowane w: IV kw. 2014 r., IV kw. 2015 r., IV kw. 2016 r. i IV kw. 2017 r. Biuro projektu zostanie zorganizowane w budynku Dyrekcji PPN. Schemat struktury Zespołu przedstawiono w załączniku.

Reasons why this action is necessary: Działanie jest niezbędne do profesjonalnej i sprawnej organizacji oraz realizacji projektu. Zespół kierujący projketem będzie w większości składał się z pracownicy PPN. Z racji zatrudnienia w PPN wszystkie osoby znają specyfikę problemów rozwiązywanych w ramach projektu, w tym posiadają wiedzę na temat zagadnień związanych z ochroną przyrody i działań

Page 126 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1f niezbędnych do utrzymania cennych ekosystemów i gatunków. Dzięki temu beneficjent będzie miał pełną kontrolę nad realizowanym projektem.

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Sprawne i zgodne z przepisami prawa zarządzanie projektem.

How was the cost of the action estimated?: Koszt realizacji zadania CF.1.oszacowano biorąc pod uwagę wszystkie składniki kosztów zatrudnienia pracowników etatowych w PPN, różnicując je w zależności od planowanego zakresu obowiązków. Dieta dla członków KS:wzorowana na dietach, jakie otrzymują radni gminy Krościenko n.D. Uwzględniono wyjazd dla 2 osób na kick-off meeting (wyjazd do Belgii) i ewentualne wyjazdy na spotkania związane z programem Life+.

1.

Członkowie KS, diety za 5 posiedzeń: 62 €/posiedzenie x 5 dni x 15 osób = 4.650 €/Personnel (osoby niezatrudnione w projekcie)

2.

Catering na spotkania KS: 5 posiedzeń x 15 osób x 12,5 €/osobę = 938 €/Consumables

3.

Koordynator projektu, 1218 dni x 55 €/dzień = 66.990 € /Personnel,

4.

Kierownik finansowy, 75 dni x 43 €/dzień = 3.225 € /Personnel,

5.

Kierownik techniczny, 75 dni x 43 €/dzień = 3.225 € /Personnel,

6.

Asystent Koordynatora, 609 dni x 42 €/dzień = 25.578 € /Personnel,

7.

Asystent Kierownika finansowego, 327 dni x 42 €/dzień = 13.734 € /Personnel,

8.

Asystent finansowy ds. osobowych, 80 dni x 42 €/dzień = 3.360 € /Personnel,

9.

Asystent ds. regulacji stanu posiadania, 150 dni x 42 €/dzień = 6.300 € /Personnel,

10. Asystent ds. turystyki i edukacji, 120 dni x 42 €/dzień = 5.040 € /Personnel, 11. Asystent ds. działań ochronnych, 80 dni x 42 € = 3.360 € /Personnel, 12. Asystent ds. fauny: 50 dni x 42 € = 2.100 € /Personnel, 13. Asystent ds. komunikacji: 25 dni x 42 € = 1.050 € /Personnel,

13. Wyjazdy na spotkania krajowe związane z programem Life+ (diety): 20 wyjazdów 2-dniowych i 30 wyjazdów 1dniowych = 70 x 6,5 € = 455 € /Consumables 14.

Noclegi na wyjazdy krajowe: 2 wyjazdy/rok dla 2 osób x 5 lat = 20 x 10 € = 200 € /Consumables

15.

Paliwo na przejazdy krajowe: 2.500 km/rok x 5 lat x 0,22 € = 2.750 € /Travel

16. Wyjazd do Belgii – 1.470 € /Travel:

Page 127 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1f a. Przelot: 2 os x 300 € = 600 € b. Dieta: 45 € x 3 dni x 2 os = 270 € c. Nocleg: 150 € x 2 noclegi x 2 os = 600 €

Łącznie: 144.425 €

Page 128 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 28 - schemat zarzdzania projektem (CF.1)

Page 129 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 29 - Direct Personnel costs (F.1)

Page 130 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture: Zalacznik 30 - Travel and subsistence costs (F.2)

Page 131 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1f

F. Overall project operation and monitoring of the project progress ACTION F.2:

Współpraca i wymiana doświadczeń z innymi projektami

Description (what, how, where and when): Kontakt z innymi projektami, realizowany będzie na płaszczyźnie krajowej oraz zagranicznej. Zamiarem Beneficjenta jest stworzenie sieci kontaktów z podobnymi projektami oraz z projektami, które uznane zostały za najlepsze. W ramach tego działania odbywać się będą wyjazdy do siedziby innych beneficjentów oraz odwiedziny zainteresowanych beneficjentów: 1. 4-dniowy wyjazd dla 12 osób do Biebrzańskiego Parku Narodowego lub Wigierskiego Parku Narodowego.Wymienione parki narodowe posiadają doświadczenie w realizacji projektów Life+. Dodatkowo, niektóre działania realizowane w ramach projektów są podobne do tych, które zaplanowano w projekcie PPN (wykupy gruntów, ochrona siedlisk derkacza, modernizacji i remont szlaków turystycznych). W Biebrzańskim PN realizowane są projekty finansowane z programu Life+ (LIFE09 NAT/PL/000258 „Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym doliny Biebrzy. Etap I”, LIFE08 NATPL000511 „Zabezpieczenie populacji orlika grubodziobego Aquila clanga w Polsce”,LIFE09/NAT/PL/00263 „Polskie Ostoje Ptaków”). W Wigierskim PN realizowany jest projekt LIFE11 NAT/PL/431 „Czynna ochrona zagrożonych gatunków i siedlisk na obszarze Natura 2000 „Ostoja Wigierska”. W ramach projektu przewidziano między innymi zadania mające na celu modernizację i remont szlaków turystycznych. W trakcie realizacji projektu podjęta zostanie decyzja o wyborze miejsca wyjazdu. Zamiast wyjazdu do w/w miejsc rozważany może być wybór innego obszaru w Europie przeznaczonego na wizytę studyjną, np. obszaru górskiego o bardziej zbliżonej specyfice do PPN (LIFE02 NAT/IT/008574 - Alpe Veglia and Alpe Devero: actions of conservation of mountain grasslands and peatlands , lub miejsca gdzie realizowany jest projekt o podobnej tematyce do przedmiotowego projektu (np. projekt LIFE03 NAT/SLO/000077 Crex Slovenia - Establishing long-term protection of Crex crex in Slovenia). W przypadku wyjazdu zagranicznego, liczba uczestników zostanie zmniejszona do kilku, w związku z wyższymi kosztami wyjazdu. 2. 4-dniowy wyjazd dla 12 osób do Kampinoskiego Parku Narodowego, gdzie realizowany jest projektLIFE10NAT/PL/655 „Ochrona zasobów przyrodniczych Puszczy Kampinoskiej – Obszaru Natura 2000, poprzez renaturyzację wykupionych gruntów”. PPN dużą uwagę przywiązuje do kwestii wykupu gruntów, dlatego uznajemy, że wymiana doświadczeń z KPN w tym temacie przyniesie wiele korzyści dla projektu. 3. W ramach współpracy zagranicznej zaplanowano także 5-dniowy wyjazd dla 5 osób do obszarów na terenieUnii, gdzie projekty realizowane w ramach finansowania programu LIFE + uzyskały najwyższe oceny. Dlatego wyjazd odbędzie się do Szwecji, gdzie Länsstyrelsen Västrä Götaland Regional Authority realizowało projekt LIFE02 NAT/S/008484 „Kinnekulle plateau mountain - restoration and conservation” – uznany w 2009 r. za „jeden z 5 najlepszych z najlepszych” projektów Life+, lub do innego zagranicznego beneficjenta, który realizował lub realizuje pokrewny projekt związany z ochroną siedlisk i gatunków w terenie górskim. Decyzja dotycząca wyboru projektu i nawiązanie kontaktu z beneficjentem dokonana zostanie w terminie późniejszym. W wyjazdach uczestniczyć będą osoby zarządzające projektem, pracownicy terenowi PPN, przedstawiciele władz lokalnych oraz przedstawiciele Wspólnoty Gruntowej, która jest właścicielem działek, przez które przebiega remontowany szlak. Wyjazdy zaplanowano w okresie II kw. 2014 – III kw. 2015 roku. Koszt obejmuje transport, noclegi oraz wyżywienie dla uczestników. Za organizację wyjazdów odpowiedzialny będzie personel projektu. Koszty związane z tym zadaniem obejmują – przelot, transport na miejscu (wynajem samochodu), noclegi oraz wyżywienie.

Reasons why this action is necessary: Działanie to jest niezbędne do zdobycia wiedzy zarówno merytorycznej, jak i praktycznej niezbędnej do prowadzenia własnego projektu. Utworzenie sieci projektów, gdzie zastosowanie mają najlepsze praktyki przyczynia się do wypracowania wspólnych rozwiązań z zakresu ochrony przyrody terenów cennych przyrodniczo. Umożliwi także rozpowszechnienie wiedzy o realizowanym w PPN projekcie. Działanie będzie wspierało wszystkie działania projektu. Page 132 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1f

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Rezultatem działania będzie poszerzenie zakresu wiedzy i zdobycie doświadczenia w realizacji projektu oraz stworzenie sieci z innymi beneficjentami podobnych projektów. Zadanie umożliwi zintegrowanie środowiska lokalnego wokół działań PPN i zdobycie ich poparcia dla zaplanowanych działań.

How was the cost of the action estimated?: 1. Wynajem środka transportu oszacowano na podstawie cen rynkowych. Koszty delegacji zagranicznych oszacowano na podstawie rozpoznania kosztów przelotu samolotem oraz kosztów diet zagranicznych. 2. Wynajem transportu na wyjazdy krajowe dla 12 osób: 158 €/dzień x 4 dni + 125 €/dzień x 4 dni =1.133 € (External) 3. Noclegi i posiłki uczestników wyjazdu krajowego: 12 osób x 6 noclegów x 40 €/nocleg + 12 osób x 8 dni x25 €/dzień =4.680 € (Consumables) 4. Wyjazd 5-dniowy dla 5 osób – zagraniczny (Travel): 5.575 € a) Dieta: 5 osób x 45 € x 5 dni = 1125 € b) Noclegi: 160 € x 5 osób x 4 = 3200 € c) Przelot: 250 € x 5 osób = 1250 € RAZEM: 11.388 €

Page 133 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 Name of the picture:

Zalacznik 30 - Travel and subsistence costs (F.2)

Page 134 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1f

F. Overall project operation and monitoring of the project progress ACTION F.3: Przygotowanie planu działań po zakończeniu projektu „After-Life” Description (what, how, where and when): Pod koniec projektu zostanie przygotowany plan działań koniecznych do podtrzymania efektu ekologicznego uzyskanego w trakcie realizacji projektu. W projekcie działań opisane zostaną działania konieczne do utrzymania efektu ekologicznego, wskazane osoby odpowiedzialne za ich wykonanie oraz przewidziane źródła finansowania tych działań. Projekt „After-Life” zostanie wydany w wersji papierowej, natomiast w wersji elektronicznej zostanie zamieszczony na stronie internetowej beneficjenta. Działanie zostanie rozpoczęte w III kw. 2017 r. i zakończone w IV kw. 2017 r.

Reasons why this action is necessary: „After LIFE Conservation Plan” jest obligatoryjny dla każdego projektu Life+ i będzie zawierał dalszy program działań dla zagwarantowania utrzymania rezultatów projektu. Program zostanie stworzony przez personel projektu przy udziale lokalnych interesariuszy i zatwierdzony przez komitet Sterujący projektem. Zawierał będzie informacje na temat obszaru, ocenę wartości przyrodniczych i ekonomicznych oraz zalecenia dotyczące gospodarowania obszarem. After-Life plan będzie wspierał zadania realizowane w ramach bloku „C”.

Beneficiary responsible for implementation: PPN Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Rezultatem tego działania będzie zaplanowanie prac na kolejne lata po zakończeniu projektu koniecznych do podtrzymania efektów ekologicznych uzyskanych w ramach projektu oraz rozpoznanie możliwych źródeł finansowania tych zadań. W szczególności, opracowane zostaną działania umożliwiające utrzymanie efektów remontu szlaków, przechodzących przez tereny Wspólnoty. Wypracowane zostaną uzgodnienia i zalecenia dotyczące eksploatacji szlaków (np. przy prowadzeniu zrywki), tak aby nie powodować ich niszczenia oraz nie niszczyć cennych siedlisk wokół szlaków.

How was the cost of the action estimated?: Zadanie nie będzie generowało kosztów w ramach projektu.

Page 135 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1f

F. Overall project operation and monitoring of the project progress ACTION F.4: Zewnętrzny audyt finansowy Description (what, how, where and when): Audyt zewnętrzny ma na celu weryfikację sprawozdań finansowych etapowych i końcowego, składanych do Komisji Europejskiej. Audytor stwierdzi zgodność z warunkami Postanowień Wspólnych oraz przestrzeganie prawa i zasad księgowości obowiązujących w kraju. Działanie będzie wykonane w I kwartale 2018 roku.

Reasons why this action is necessary: Obowiązkiem beneficjenta jest dopilnowanie, by dokumentacja finansowa była zgodna z wymogami Komisji i obowiązującym w kraju prawem.

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): 1 raport finansowy, sporządzony przez niezależnego rewidenta.

How was the cost of the action estimated?: Koszt określono szacunkowo na podstawia wstępnego rozpoznania rynku podobnych usług. Audyt biegłego rewidenta: 1 x 3.500 € (External)

Page 136 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C1f

F. Overall project operation and monitoring of the project progress ACTION F.5: Monitorowanie realizacji projektu Description (what, how, where and when): Prowadzenie monitoringu postępów realizacji projektu ma na celu sprawdzanie na bieżąco zgodności prowadzonych działań z harmonogramem rzeczowo-finansowym. Każdy z asystentów otrzyma aktualny harmonogram rzeczowo-finansowy projektu oraz wgląd w szczegółową dokumentację związaną z wykonywaniem poszczególnych zadań. Porównanie zapisów w tych dokumentach, z rzeczywistym działaniem wykonawców poszczególnych zadań (sprawdzonych również na gruncie) będzie podstawą do sporządzenia okresowych (kwartalnych) sprawozdań z monitoringu postępów realizacji projektu. Sprawozdania te będą przekazywane Kierownikowi technicznemu i finansowemu, którzy następnie będą przekazywać je Koordynatorowi projektu. Monitoring będzie prowadzony od IV kw. 2013 do IV kw. 2017 roku. W przypadku stwierdzenia ryzyka realizacji zadania przez którąkolwiek z osób uczestniczących w realizacji projektu, informacja ta przekazywana jest odpowiedniemu Kierownikowi, a następnie Koordynatorowi projektu. Zespół w składzie: Koordynator projektu, Asystent Koordynatora, Kierownik techniczny i Kierownik finansowy, opracowuje program naprawczy. Koordynator projektu przedstawia temat Dyrektorowi PPN, który po zasięgnięciu opinii Przewodniczącego KS podejmuje decyzję o sposobie eliminacji ryzyka.

Reasons why this action is necessary: Prowadzenie monitoringu postępów projektu pozwoli na bieżąco wychwycić ewentualne błędy i niezgodności w realizacji poszczególnych działań. Zadanie wspiera wszystkie działania realizowane w ramach projektu.

Beneficiary responsible for implementation: PPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Rezultatem działania będzie sprawna realizacja projektu. Efektem rzeczowym działania będą okresowe (kwartalne) sprawozdania, oceniające prawidłowość postępu poszczególnych elementów projektu. Łącznie sporządzonych zostanie 17 kwartalnych sprawozdań.

How was the cost of the action estimated?: Koszt działania obejmuje wynagrodzenie Koordynatora, Kierowników oraz asystentów (CF.1).

Page 137 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C2 DELIVERABLE PRODUCTS OF THE PROJECT Number of the associated action

Name of the Deliverable

Deadline

Kalendarz ścienny 2014

E4

30/11/2013

Lista uczestników spotkań inaugurujących projekt

E1

31/12/2013

Folder informacyjny

E3

30/06/2014

Kalendarz ścienny 2015

E4

30/11/2014

Gadżety promujace projekt

E4

31/12/2014

Kalendarz ścienny 2016

E4

30/11/2015

Lista uczestników spotkań informacyjnych

E1

31/12/2015

Kalendarz ścienny 2017

E4

30/11/2016

Listy obecności z warsztatów

E5

31/12/2016

Umowy ze szkołami na przeprowadzenie warsztatów

E5

31/12/2016

Operaty szacunkowe wartości nieruchomości

A1

31/03/2017

Zdjęcia prac nagrodzonych i wyróżnionych

E6

31/03/2017

Kopie aktów notarialnych umów kupna sprzedaży gruntów

B1

30/06/2017

Kalendarz ścienny 2018

E4

30/11/2017

After - Life Plan

F3

31/12/2017

Lista uczestników konferencji

E8

31/12/2017

Rport końcowy z monitoringu wpływu realizacji projektu na sytuację społeczno-ekonomiczną

D8

31/01/2018

Wyniki monitoringu gatunków inwazyjnych - 1 raport końcowy

D5

31/01/2018

Wyniki monitoringu płazów - 1 raport końcowy

D7

31/01/2018

Wyniki monitoringu siedlisk leśnych - 1 raport końcowy

D6

31/01/2018

Wyniki monitoringu zabiegów na murawach - 1 raport końcowy.

D2

31/01/2018

Raport laika

E9

28/02/2018

Page 138 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C2 Wyniki monitoringu efektów związanych z remontem szlaków - 2 raporty końcowe (erozja i roślinność)

D3

28/02/2018

Wyniki monitoringu pszonaka pienińskiego - 1 raport końcowy

D4

28/02/2018

Raport z audytu

F4

19/03/2018

Wyniki monitoringu skuteczności zabiegów na łąkach - 2 raporty końcowe (roślinność i derkacz).

D1

31/03/2018

MILESTONES OF THE PROJECT Number of the associated action

Name of the Milestone

Deadline

Nabór pracowników wg schematu organizacyjnego

F1

31/12/2013

Zakup sprzętu

A2

31/03/2014

Czynna ochrona muraw kserotermicznych

C3

31/12/2015

Przekazanie wiedzy na temat projektu na spotkaniach informacyjnych

E1

31/12/2015

Wyremontowanie ok. 1260 mb szlaków turystycznych i ukierunkowanie ruchu turystycznego

C2

31/12/2015

Zachowanie warunków siedliskowych pszonaka pienińskiego (*2114)

C4

31/12/2015

Wymiana doświadczeń z innymi projektami

F2

30/06/2016

Przeprowadzenie 140 warsztatów

E5

31/12/2016

Przygotowanie ofert do wykupu gruntów

A1

31/01/2017

Wystawa pokonkursowa

E6

31/03/2017

Wykupienie ok. 40 ha gruntów

B1

30/06/2017

Organizacja konferencji kończącej projekt

E8

30/09/2017

Wykonanie monitoringu wpływu realizacji projektu na sytuację społeczno-gospodarczą

D8

30/09/2017

Czynna ochrona łąk

C1

31/12/2017

Ograniczenie populacji rdestowca ostrokończystego i sachalińskiego

C5

31/12/2017

Wykonanie monitoringu płazów

D7

31/12/2017

Page 139 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C2 Wykonanie monitoringu siedlisk leśnych

D6

31/12/2017

Wykonanie monitoringu skuteczności usuwania gatunków inwazyjnych

D5

31/12/2017

Wykonanie monitoringu skuteczności zabiegów na łąkach

D1

31/12/2017

Zabezpieczenie miejsc rozrodu płazów

C6

31/12/2017

Wykonanie monitoringu efektów związanych z remontem szlaków

D3

31/01/2018

Wykonanie monitoringu pszonaka pienińskiego

D4

31/01/2018

Wykonanie monitoringu skuteczności zabiegów na murawach

D2

31/01/2018

Promocja projektu za pomocą folderu

E3

31/03/2018

Promocja projektu za pomocą gadżetów

E4

31/03/2018

Publicznie dostępna wiedza na temat projektu

E9

31/03/2018

Sprawna realizacja projektu

F5

31/03/2018

Utworzenie i prowadzenie strony internetowej projektu

E2

31/03/2018

Wykonanie tablic informacyjnych i promocja projektu

E7

31/03/2018

ACTIVITY REPORTS FORESEEN

Please indicate the deadlines for the following reports: •

Inception Report (to be delivered within 9 months after the project start);

•

Progress Reports n°1, n°2 etc. (if any; to ensure that the delay between consecutive reports does not exceed 18 months);

•

Mid-term Report with payment request (only for project longer than 24 months)

•

Final Report with payment request (to be delivered within 3 months after the end of the project)

Type of report

Deadline

Inception report

24/03/2014

Progress report

30/01/2015

Progress report

21/12/2015

Midterm report

30/06/2016

Page 140 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C2 Progress report

30/09/2017

Final report

30/09/2018

Page 141 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - C3

Page 142 of 161

Page 143 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 FINANCIAL APPLICATION FORMS

Part F – financial information

Page 144 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 R1 - Budget Budget breakdown cost categories

Total cost in €

Eligible Cost in €

% of total eligible costs

173,179

13.57 %

9,795

0.77 %

246,240

19.29 %

0

0

0.00 %

39,375

39,375

3.08 %

1. Personnel 2. Travel and subsistence 3. External assistance 4. Durable goods 4.a

Infrastructure

4.b

Equipment

4.c

Prototype

Not applicable

5. Land purchase / long-term lease /one-off compensation payments

735,500

57.62 %

45,599

3.57 %

7. Other Costs

5,250

0.41 %

8. Overheads

21,600

1.69 %

6. Consumables

TOTAL

1,276,538 Contribution breakdown

Requested EU contribution Coordinating Beneficiary's contribution

In €

% of TOTAL

638,269

50.00 %

64,345

5.04 %

0

0.00 %

573,924

44.96 %

Associated Beneficiaries' contribution Co-financiers contribution TOTAL

1,276,538

1,276,538

Page 145 of 161

100.00 %

100 % % of total eligible costs 50.00 %

LIFE12 NAT/PL/000034 - R2 - Costs per Action

Cost category in Euro

Project action

1. Personnel

3. External assistance

2. Travel

4.a Infrastructure

4.b Equipment

6. Consumables

5. Land

7. Other

TOTAL

A1 Przygotowanie wykupu gruntów

0

0

32,000

0

0

0

0

0

32,000

A2 Zakup sprzętu

0

0

500

0

39,375

0

4,725

5,250

49,850

B1 Zakup gruntów

0

0

0

0

0

735,500

0

0

735,500

C1 Zabiegi ochronne na łąkach i młakach

0

0

15,480

0

0

0

0

0

15,480

C2 Remont i modernizacja szlaków turystycznych

34,071

0

8,802

0

0

0

7,000

0

49,873

C3 Zabiegi ochronne na murawach

0

0

8,208

0

0

0

0

0

8,208

Page 146 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - R2 - Costs per Action C4 Ochrona pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114)

0

0

90,700

0

0

0

0

0

90,700

C5 Usuwanie obcych gatunków inwazyjnych

0

0

3,180

0

0

0

100

0

3,280

C6 Ograniczenie negatywnego wpływu wypasu na miejsca rozrodu płazów

0

0

11,567

0

0

0

0

0

11,567

D1 Monitoring skuteczności zabiegów na łąkach

0

0

4,000

0

0

0

0

0

4,000

D2 Monitoring skuteczności zabiegów na murawach (6210)

0

0

1,500

0

0

0

0

0

1,500

D3 Monitoring efektów związanych z remontem szlaków

0

0

2,000

0

0

0

0

0

2,000

D4 Monitoring efektów zabiegów ochronnych w siedlisku pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (*2114)

0

0

1,500

0

0

0

0

0

1,500

D5 Monitoring skuteczności usuwania gatunków inwazyjnych

0

0

1,500

0

0

0

0

0

1,500

Page 147 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - R2 - Costs per Action D6 Monitoring procesów przyrodniczych w ekosystemach leśnych

0

0

2,000

0

0

0

0

0

2,000

D7 Monitoring płazów

0

0

1,760

0

0

0

0

0

1,760

D8 Ocena wpływu społecznogospodarczego planowanych działań na lokalną gospodarkę i społeczeństwo, a także na funkcję ekosystemu

0

0

5,000

0

0

0

0

0

5,000

E1 Spotkania promujące projekt (inauguracyjne i informacyjne)

0

0

100

0

0

0

300

0

400

E2 Strona internetowa projektu

0

0

1,000

0

0

0

0

0

1,000

E3 Folder informacyjny o projekcie

0

0

1,394

0

0

0

400

0

1,794

E4 Gadżety promujące projekt

0

0

17,328

0

0

0

100

0

17,428

E5 Warsztaty edukacyjne

0

0

26,175

0

0

0

4,981

0

31,156

Page 148 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - R2 - Costs per Action E6 Konkurs plastyczny dla dzieci i młodzieży

496

0

0

0

0

0

1,545

0

2,041

E7 Tablice informacyjne o projekcie

0

0

388

0

0

0

0

0

388

E8 Międzynarodowa konferencja kończąca projekt

0

0

5,525

0

0

0

20,175

0

25,700

E9 Raport laika

0

0

0

0

0

0

0

0

0

138,612

4,220

0

0

0

0

1,593

0

144,425

F2 Współpraca i wymiana doświadczeń z innymi projektami

0

5,575

1,133

0

0

0

4,680

0

11,388

F3 Przygotowanie planu działań po zakończeniu projektu „After-Life”

0

0

0

0

0

0

0

0

0

F4 Zewnętrzny audyt finansowy

0

0

3,500

0

0

0

0

0

3,500

F1 Zarządzanie projektem

Page 149 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - R2 - Costs per Action F5 Monitorowanie realizacji projektu

0

0

0

0

0

0

0

0

0

21,600

Overheads TOTAL

173,179

9,795

Page 150 of 161

246,240

0

39,375

735,500

45,599

5,250

1,276,538

LIFE12 NAT/PL/000034 - FC

Coordinating Beneficiary's contribution Country code

PL

Beneficiary short name

PPN

Total costs of the actions in € (including overheads)

Beneficiary's own contribution in €

1,276,538

64,345

Amount of EU contribution requested in € 638,269

Associated Beneficiaries' contribution Country code

Beneficiary short name

Total costs of the actions in € (including overheads)

Amount of EU contribution requested in €

0

0

0

1,276,538

64,345

638,269

TOTAL Associated Beneficiaries

TOTAL All Beneficiaries

Associated beneficiary's own contribution in €

Co-financiers contribution Amount of cofinancing in €

Co-financier's name NFOŚiGW

573,924 573,924

TOTAL

Page 151 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 – F2

Direct Personnel costs Calculation =>

Beneficiary Action short name number PPN C2

PPN

C2

PPN

C2

PPN

C2

PPN

E6

PPN

F1

PPN

F1

PPN

F1

PPN

F1

PPN

F1

PPN

F1

PPN

F1

Type of contract Temporary staff specifically hired for this projectnull Permanent staff or civil servantnull Permanent staff or civil servantnull Temporary staff specifically hired for this projectnull Temporary staff specifically hired for this projectnull Permanent staff or civil servantnull Permanent staff or civil servantnull Temporary staff specifically hired for this projectnull Permanent staff or civil servantnull Temporary staff specifically hired for this projectnull Permanent staff or civil servantnull Permanent staff or civil servantnull

Category/Role in the project Kierowca ciągnika

A

B

AxB

Daily rate (rounded to Number of Direct personnel the nearest €) person-days costs (€) 41 40 1,640

Robotnik leśny

41

265

10,865

Robotnik leśny

41

264

10,824

Robotnik leśny

41

262

10,742

Jury w konkursie plastycznym

62

8

496

Asystent ds. działań ochronnych

42

80

3,360

Asystent ds. regulacji stanu posiadania

42

150

6,300

Komitet Sterujący (diety)

62

75

4,650

Kierownik techniczny

43

75

3,225

Asystent Koordynatora

42

609

25,578

Asystent kierownika finansowego

42

327

13,734

Kierownik finansowy

43

75

3,225

Page 152 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - F1

Direct Personnel costs Calculation =>

Beneficiary Action short name number PPN F1

Type of contract Permanent staff or civil servantnull

Category/Role in the project Asystent finansowy ds. osobowych

A

B

AxB

Daily rate (rounded to Number of Direct personnel the nearest €) person-days costs (€) 42 80 3,360

PPN

F1

Permanent staff or civil servantnull

Asystent ds. fauny

42

50

2,100

PPN

F1

Asystent ds. turystyki i edukacji

42

120

5,040

PPN

F1

Koordynator projektu

55

1,218

66,990

PPN

F1

Permanent staff or civil servantnull Temporary staff specifically hired for this projectnull Permanent staff or civil servantnull

Asystent ds. komunikacji

42

25

1,050

3,723

173,179

TOTAL =>

Travel and subsistence costs

Page 153 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 – F2

Travel and subsistence costs

Page 154 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 – F4b

External assistance coast

Beneficiary short name

Action number

Procedure

Description

Costs (€)

32,000 500 15,480

PPN PPN PPN

A1 A2 C1

Przetarg nieograniczony Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki

Operaty szacunkowe wartości nieruchomości Przygotowanie specyfikacji przetargowej do zakupu samochodu Koszenie, usuwanie biomasy,odkrzaczanie, prace porządkowe

PPN

C2

Zamówienie z wolnej ręki

Wykonanie urządzeń przy szlakach (kierunkowskazy, ławy)

2,250

PPN

C2

Zamówienie z wolnej ręki

Transport konny

5,800

PPN

C2

Zamówienie z wolnej ręki

Praca pilarką

PPN PPN

C3 C4

Usuwanie krzewów i podrostów drzew Zabezpieczenie murów

8,208 85,000

PPN

C4

Zamówienie z wolnej ręki Kontynuacja umowy – wykonawca wyłoniony w przetargu nieograniczonym Zamówienie z wolnej ręki

Pozyskanie i wysianie nasion pszonaka

100

PPN

C4

Zamówienie z wolnej ręki

Nadzór konserwatorski i inwestorski

3,400

PPN

C4

Zamówienie z wolnej ręki

Wysiewanie nasion

2,200

PPN

C5

Zamówienie z wolnej ręki

Usuwanie roślin

1,500

PPN

C5

Zamówienie z wolnej ręki

Wynajęcie łodzi flisackiej

1,680

PPN PPN

C6 C6

Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki

Wykonanie nowego oczka wodnego Zabezpieczenie funkcjonujacego miejsca rozrodu płazów na Kapitanowym

7,886 461

PPN

C6

Zamówienie z wolnej ręki

Zabezpieczenie pozostałych źródlisk

3,025

PPN

C6

Zamówienie z wolnej ręki

Nadzór inwestorski nad wykonaniem nowego oczka wodnego

PPN

D1

Zamówienie z wolnej ręki

Monitoring roślinności

4,000

PPN

D2

Zamówienie z wolnej ręki

Monitoring muraw

1,500

PPN PPN

D3 D4

Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki

Monitoring efektów związanych z remontem szlaków Monitoring efektów zabiegów ochronnych w siedlisku pszonaka pienińskiego

2,000 1,500

PPN

D5

Zamówienie z wolnej ręki

Monitoring gatunków inwazyjnych

1,500

PPN

D6

Zamówienie z wolnej ręki

Monitoring siedlisk leśnych

2,000

PPN

D7

Zamówienie z wolnej ręki

Monitoring płazów

1,760

Page 155 of 161

752

195

LIFE12 NAT/PL/000034 – F3

Beneficiary short name

PPN PPN PPN PPN PPN PPN PPN PPN PPN PPN PPN PPN PPN PPN PPN PPN PPN PPN PPN PPN

Action number

D8 E1 E2 E3 E4 E4 E4 E4 E4 E5 E5 E7 E7 E8 E8 E8 E8 E8 F2 F4

Procedure

Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki Zapytanie ofertowe Zapytanie ofertowe

Costs (€)

Description

Ocena wpływu społeczno-gospodarczego planowanych działań Wykonanie tablicy roll-up Utworzenie i aktualizacja strony internetowej Opracowanie graficzne i druk folderów Wykonanie toreb Wykonanie kubków Druk kalendarzy Wykonanie koszulek Projekt koszulki, torby, kubka i kalendarza Honoraria wykładowców Wynajęcie transportu Projekt i opracowanie graficzne tablic Wykonanie tablic informacyjnych Honoraria za referaty Wynajęcie sali na konferencję Banery na konferencję Wynajęcie transportu na sesję terenową Druk zaproszeń na konferencję Wynajęcie transportu na wyjazdy krajowe Zewnętrzny audyt finansowy TOTAL =>

Page 156 of 161

5,000 100 1,000 1,394 3,075 5,228 1,875 6,150 1,000 2,625 23,550 75 313 3,000 2,000 250 125 150 1,133 3,500 246,240

LIFE12 NAT/PL/000034 – F4b

Durable goods: equipment costs

Beneficiary short name

PPN PPN PPN

Action number

A2 A2 A2

Procedure

Przetarg nieograniczony Zamówienie z wolnej ręki Zamówienie z wolnej ręki

Actual costs (€)

Description

Zakup samochodu terenowego Zakup kosiarki listwowej Zakup zestawu fotograficznego TOTAL =>

Page 157 of 161

30,000 2,750 6,625 39,375

Depreciation (eligible costs (€)

30,000 2,750 6,625 39,375

Land purchase or long-term lease of land / use rights Calculation =>

Beneficiary short name PPN

Action number B1

land purchase / long-term lease / one-off compensation

Description

Land purchase

A

B

C

Estimated cost per hectare (rounded to the nearest €)

Area (hectares)

Associated charges (€)

17,500

40.00 TOTAL =>

Page 158 of 161

(A x B) + C

Expected cost (€)

35,500

735,500

35,500

735,500

LIFE12 NAT/PL/000034 - F6

Consumables Consumbles

Page 159 of 161

LIFE12 NAT/PL/000034 - F7

Other coast Beneficiary Action short name numbe Procedure PPN A2 Zamówienie z wolnej ręki

Costs (€) 5,250

Description Ubezpieczenie samochodu TOTAL =>

Page 160 of 161

5,250

LIFE12 NAT/PL/000034 - F8

Overheads Beneficiary short name

Total direct costs of the project in €

PPN

Page 161 of 161

Overhead amount (€) 519,438

21,600

519,438

21,600