LIFE+ Nature TECHNICAL APPLICATION FORMS

Part A – administrative information

Page 1 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018

LIFE+ 2013

FOR ADMINISTRATION USE ONLY

LIFE13 NAT/PL/000018 LIFE+ Nature project application Language of the proposal: Polski (pl) Project title: Conservation of selected habitats and species in Ostoja Słowińska PLH220023 and Pobrzeże Słowińskie PLB220003 Stage I Project acronym: LIFENaturaSlowinskaPL The project will be implemented in the following Member State(s): Poland Pomorskie Expected start date:

01/01/2015

Expected end date: 31/12/2019

LIST OF BENEFICIARIES Name of the coordinating beneficiary:

Słowiński Park Narodowy

LIST OF CO-FINANCIERS Name of the co-financier:

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

PROJECT BUDGET AND REQUESTED EU FUNDING Total project budget:

2,100,371 Euro

Total eligible project budget:

2,100,371 Euro

EU financial contribution requested:

1,050,185 Euro

Page 2 of 145

(= 50.00%

of total eligible budget)

LIFE13 NAT/PL/000018 - A2

Coordinating Beneficiary Profile Information Legal Name

Słowiński Park Narodowy

Short Name

SPN

VAT No

839-31-68-774

Legal Registration No

221578400

Private commercial

Registration Date

01/01/1967

Private non- commercial

Legal Status Public body

X

Legal address of the Coordinating Beneficiary Street Name and No

Bohaterów Warszawy 1A

Post Code

76-214

Town / City

Smołdzino

Member State

Poland

PO Box N/D

Coordinating Beneficiary contact person information Title

Ms

Surname

Woźniak

First Name

Katarzyna

E-mail address

[email protected]

Function

dyrektor

Department / Service Street Name and No

Bohaterów Warszawy 1A

Post Code

76-214

Town / City

Smołdzino

Member State

Poland

Telephone No

598117204

PO Box

Fax No

598117509

Website of the Coordinating Beneficiary Website

http://www.slowinskipn.pl

Brief description of the Coordinating Beneficiary's activities and experience in the area of the proposal Słowiński Park Narodowy, utworzony w 1967 roku, organizacyjnie jest państwową osobą prawną i podlega Ministrowi Środowiska. Celem działalności parku jest ochrona przyrody, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej, i walorów krajobrazowych, przywrócenie właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin i siedlisk zwierząt. Dyrektor parku jest jednocześnie sprawującym nadzór nad Obszarami Natura 2000 Ostoja Słowińska (PLH220023), Przybrzeżne Wody Bałtyku (PLB990002) i Pobrzeże Słowińskie (PLB220003). Pracownicy Słowińskiego Parku Narodowego posiadają 45-letnie doświadczenie w dziedzinie ochrony przyrody, w tym w aktywnej ochronie ekosystemów wodnych oraz gatunków wodnych. Ochrona różnorodności biologicznej parku prowadzona jest poprzez ochronę bierną, czynną i krajobrazową. Utrwalanie efektów tej ochrony wspierane jest działaniami edukacyjnymi. Realizacja działań ochronnych odbywała się dotychczas, przy wsparciu środków budżetu Państwa oraz funduszy zewnętrznych pochodzących z następujących źródeł: NFOŚiGW, WFOŚiGW, Fundacja EkoFundusz, Norweski Mechanizm Finansowy, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. Długoletnie doświadczenie w ochronie przyrody oraz prowadzeniu projektów z zakresu ochrony przyrody, współpraca z wieloma instytucjami naukowymi oraz pozarządowymi, pozwoliło na przygotowanie pracowników do merytorycznej i technicznej obsługi realizacji niniejszego projektu.

Page 3 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - A3

Page 4 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - A6

Page 5 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - A7

OTHER PROPOSALS SUBMITTED FOR EUROPEAN UNION FUNDING

Please answer each of the following questions: •

Have you or any of your associated beneficiaries already benefited from previous LIFE cofinancing? (please cite LIFE project reference number, title, year, amount of the co-financing, duration, name(s) of coordinating beneficiary and/or partners involved): Słowiński Park Narodowy (SPN) w momencie składania niniejszego wniosku jest współbeneficjentem projektu Life + o numerze: Nr LIFE09 NAT/PL/000263 „Polskie Ostoje Ptaków”. Projekt realizowany jest od 2011 do 2014 roku przez beneficjenta koordynującego – Instytut Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk oraz pozostałych współbeneficjentów – oprócz wspomnianego wcześniej Słowińskiego Parku Narodowego, 4 parki narodowe: Drawieński Park Narodowy, Biebrzański Park Narodowy, Narwiański Park Narodowy oraz Park Narodowy „Ujście Warty”. Koszt dofinansowania projektu z instrumentu finansowego Life+ wynosi 1 677 902 euro, natomiast suma dofinansowania działań wykonywanych przez Słowiński Park Narodowy wynosi 165 768 euro.

•

Have you or any of the associated beneficiaries submitted any actions related directly or indirectly to this project to other European Union financial instruments? To whom? When and with what results? Słowiński Park Narodowy realizował następujące projekty związane pośrednio z projektem: 1. „Restytucja i zachowanie nieleśnych ekosystemów lądowych w Słowińskim Parku Narodowym” – nr umowy POIS.05.01.00-00/194/09-00 – od 2009 roku. Źródło finansowania Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i budżet Państwa, dzięki realizacji przedsięwzięcia zakończono odtwarzanie, wszystkich ważnych dla ptaków wodno-błotnych, terenów otwartych w Słowińskim Parku Narodowym. W ramach projektu na ok. 182 ha otwartych siedlisk nieleśnych przeprowadzane są następujące zabiegi: usuwanie podrostu i nalotu drzew i krzewów – 23,16 ha, eliminacja trzciny – 26 ha, koszenie łąk - 173,5 ha, ręczne koszenie słonaw – 0,5 ha. 2. Jednocześnie wdrożono projekt „Ochrona ptaków wodnych i błotnych w pięciu parkach narodowych – odtwarzanie siedlisk i ograniczanie wpływu inwazyjnych gatunków”- nr umowy LIFE09 NAT/PL/000263, źródło finansowania Instrument finansowy LIFE+, NFOŚiGW. Realizacja projektu pozwala na likwidację zagrożenia dla ptaków wodno - błotnych ze strony norki amerykańskiej. Działaniami objęto również poldery Gardna IX i X. W ramach projektu usuwa się z obszaru Parku i Ostoi PLB220003 Pobrzeże Słowińskie norkę amerykańską, między innymi na odtworzonych w poprzednim projekcie siedliskach ptaków wodno-błotnych. Celem projektu jest zachowanie różnorodności biologicznej Słowińskiego Parku Narodowego  i wzrost liczebności poszczególnych gatunków ptaków wodno-błotnych. 3. W latach 2009-2011 również, jako współbeneficjent, przy wsparciu instrumentów Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Słowiński Park Narodowy zrealizował projekt pt: „Ichtiologiczna bioróżnorodność jezior – wypracowanie modelu rozwiązywania problemów na przykładzie zasobów naturalnych autochtonicznej siei wędrownej w jeziorze Łebsko” – nr umowy PL 0468. Projekt dotyczył ochrony endemicznego gatunku siei występującego w jeziorze Łebsko (*1150-2 Laguna przybrzeżna) siedlisku priorytetowym Ostoi Słowińskiej PLH220023. Efektem projektu jest model zarządzania populacją siei wędrownej w warunkach gospodarczego użytkowania. 4. Od 2010 roku realizowany projekt  pod tytułem „Projekt planów ochrony dla obszarów Natura 2000 – Ostoja Słowińska, Przybrzeżne Wody Bałtyku i Słowińskiego Parku Narodowego” – nr umowy POIS.05.03.00-00/274/10-00 - źródło finansowania Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i budżet Państwa, dzięki któremu opracowane zostaną projekty planów ochrony dla obszarów PLH220023 Ostoja Słowińska, PLB220003 Pobrzeże Słowińskie, PLB990002 Przybrzeżne Wody Bałtyku i Słowińskiego Parku Narodowego. Zakończenie realizacji przewidziane jest w roku 2014. W planie ochrony zostanie zapisany obowiązek utrzymania właściwego stanu gatunków i siedlisk będących przedmiotem niniejszego projektu, co zapewni jego trwałość w okresie najbliższych 20-tu lat (B5).

Page 6 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - A7 •

For those actions which fall within the eligibility criteria for financing through other European Union financial instruments, please explain in full detail why you consider that those actions nevertheless do not fall within the main scope of the instrument(s) in question and are therefore included in the current project. Przed złożeniem wniosku zostały przeanalizowane inne możliwości dofinansowania projektu z pozostałych funduszy unijnych. Ze względu na to, że działania CC1, CC2, CC3, CC4 służą ochronie przyrody, mogłyby być dofinansowane z priorytetu V osi Programu Infrastruktura i Środowisko: Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych, działanie: 5.1 Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej, jednak nabór wniosków na działania przewidziane w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 w ramach priorytetu V, został zakończony i ze względu na brak alokacji środków nie ma możliwości wnioskowania do tego Programu. Istnieje także możliwość ubiegania się o dofinansowanie z Programu Operacyjnego (PL02) „Ochrona różnorodności biologicznej i ekosystemów” w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2009-2014, jednakże maksymalna kwota dofinansowania, o które beneficjenci mogą się wnioskować, jest zbyt niska. Aby móc ubiegać się o wspomniane środki, należałoby zmniejszyć ilość planowanych działań ochronnych, co mogłoby spowodować, że rezultaty założone w projekcie nie zostaną osiągnięte. Tylko instrument  finansowy LIFE+ pozwala na alokację dużych środków finansowych na realizację działań ochronnych, co w przypadku niniejszego projektu jest bardzo ważne ze względu na kosztochłonność zabiegów. Podejmowane w projekcie działania są  zintegrowane  i należy je zrealizować całościowo. Mają na celu ochronę ekosystemów wodnych, których stan ochrony jest zły, a zmiany spowodowane działalnością człowieka są widoczne. Pojedyncze, rozproszone działania mogą powodować nietrwałe skutki. Dalsze opóźnienia w realizacji zamierzeń, wynikające z braku możliwości finansowych beneficjenta, pogarszają stan ekosystemów. Tak zróżnicowane i kompleksowe działania w obrębie jednego projektu mają aktualnie możliwość dofinansowania jedynie w ramach instrumentu finansowego LIFE+.

Page 7 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - A8

Page 8 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - A8

Page 9 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - A8

Page 10 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - A8

Page 11 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - A8

Page 12 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 TECHNICAL APPLICATION FORMS

Part B - technical summary and overall context of the project

Page 13 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B1

SUMMARY DESCRIPTION OF THE PROJECT (Max. 3 pages; to be completed in English) Project title: Conservation of selected habitats and species in Ostoja Słowińska PLH220023 and Pobrzeże Słowińskie PLB220003 Stage I

Project objectives: The main aims of the project: 1. Development of appropriate habitats to ensure effective protection of wetland birds. 2.Clearing Łupawa River wildlife corridor by constructing a fish ladder at the damming up of water by the Hydroelectric Power Plant in Smołdzino. 3. Improving the natural fluvial processes in Łupawa river valley - lowland and sub-montane(in the upper course) river with Batrachion vegetation communities (3260-1) alonga 2.30 km long section and naturally eutrophic water with Nymphaeion and Potamion communities). Theseaims will be achieved through the implementation of specific targets: 1. Improvingdampness of peatbogmeadow habitats in anarea 360 hectares large (CC1.1). 2. Restoration of 51 ha of seasonally floodedmeadows on the eastern shore of Lake Gardno (CC1.2). 3. Naturalization of Łupawa river valley bottom (floodplain) alongasection 2.3 km long (CC2). The project will also allow room for reaching additional targets: 1. Reducing of anthropopressure  on the eastern shore of Lake Gardno (polders IX and X) (CC4). 2. Raising environmental awareness of residents PLH220023 Ostoja Słowińska and PLB220003 Pobrzeże Słowińskie (CE). Additionally, as a result of the conservation measures,there might occur: 1.Facilitation of spontaneous riparian habitat development including priority riparian forests (* 91E0-3 – alder-ash) (CC2). 2. Restoration of Northern pike (Esoxlucius) spawning areas (CC1.2). Actions and means involved: 1. Creating conditions for the development of habitats suitable for wetland birds on Gardna polders IX and X, approximately 360 hectares large, will be achieved by restoring the drainage system efficiency (through modernization) (CC1.1), which will ensure appropriate water management, matching the needs of wetland birds. Carrying out this project will enable mowing and keeping water on the soil surface during periods of wetland bird migration and breeding. 2. Mowing 51 hectares of land and demolition of a 2.5 km long embankment will lead to the restoration of periodically flooded meadows by the lake - a wetland bird habitat. This action will also encourage the creation of spawning places for Northern pike (Esox lucius) (CC1.2). 3. Restoring the natural character of habitats: 3260-1 river with Batrachion vegetation communities Ranunculion fluitantis – Łupawa river along a section 2.3 kilometers long – and seven oxbow lakes (3150-2 oxbow lakes and naturally eutrophic water with Nymphaeion and Potamion communities) and a spontaneous development of river valley floor vegetation, including *91E0-3 ash-alder riparian forests, which will allow for partial elimination of the river’s coastal embankments preceded by modification of two sections of dykes 0.92 km long (CC2). 4. Migration of fish and lampreys, both up and down Łupawa river will be made possible by constructing a fish pass near the damming up of water by the Hydroelectric Power Plant in Smołdzino (CC3). 5. Human impact on the eastern shore of Lake Gardno (polders IX and X), will be reduced by constructing an observation platform (CC4) with an educational chart from which one can watch birds without interfering in the habitat. 6. Raising awareness among protected area inhabitants will add onto the effects of conservation measures implemented within this project. This will be achieved by carrying out educational activities targeted at local communities and distribution of promotional materials. Participation in workshops, competitions and a festival (CE) is meant to create a sense of integrity with the protected area among its inhabitants and identification with the project and its results.

Page 14 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B1 Expected results (outputs and quantified achievements): 1. Water regime adapted to wetland birds and their needs in an area of 360 hectares. 2. Meadows in an area of 51 hectares periodically flooded by Gardno Lake waters. 3. Restoration of seven oxbow lakes (3150-2) in Łupawa river valley. 4. Restoration of lowland and sub-montane (in the upper course) river with Batrachion vegetation communities (3260-1) along a section 2.3 km long and a natural floodplain of Łupawa river in an area of approximately 20 hectares and typical vegetation, including priority alder-ash riparian forest (* 91E0-3). 5. Clearing the ecological corridor of Łupawa river ecosystem for migratory fish and lampreys (at least five species migrating for reproductive purposes) 6. Increasing environmental awareness of at least 1000 PLH220023 Ostoja Słowińska and PLB220003 Pobrzeże Słowińskie inhabitants. Dissemination of information about the project and the areas of PLH220023 Ostoja Słowińska and PLB 220003 Pobrzeże Słowińskie among 6,000 people. 7. Limiting tourist impact on 360 hectares - Gardna polders IX and X - 1 observation platform with an educational chart. Can the project be considered to be a climate change adaptation project? not applicable

Page 15 of 145

Yes

No X

LIFE13 NAT/PL/000018 - B1

SUMMARY DESCRIPTION OF THE PROJECT (Max. 3 pages; to be completed in national language) Project title: Ochrona wybranych siedlisk i gatunków priorytetowych Ostoi Słowińskiej PLH220023 i Pobrzeża Słowińskiego PLB220003 Etap I

Project objectives: Cel główny projektu: 1. Kształtowanie właściwego stanu siedlisk dla zapewnienia skutecznej ochrony ptaków wodnobłotnych. 2. Udrożnienie korytarza ekologicznego rzeki Łupawy poprzez budowę przepławki przy piętrzeniu Elektrowni Wodnej w Smołdzinie. 3. Poprawa naturalnych procesów fluwialnych w dolinie Łupawy - nizinnej i podgórskiej rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (3260-1) na odcinku 2,30 km i siedmiu starorzeczy (3150-2 starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami Nymphaeion i Potamion) Cel zostanie osiągnięty poprzez realizację celów szczegółowych: 1. Poprawa stanu uwilgotnienia siedlisk torfowiskowo-łąkowych na powierzchni 360 ha (CC1.1). 2. Odtworzenie 51 ha łąk okresowo zalewanych na wschodnim brzegu jeziora Gardno (CC1.2). 3. Unaturalnienie dna doliny (terasy zalewowej) rzeki Łupawy na odcinku 2,3 km (CC2). Projekt pozwoli także na realizację celów dodatkowych: 1. Ograniczenie antropopresji na wschodnim brzegu Jeziora Gardno (Polder IX i X) (CC4). 2. Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców PLH220023 Ostoi Słowińskiej i PLB220003 Pobrzeża Słowińskiego (CE). Dodatkowo, w wyniku realizacji działań ochronnych może nastąpić: 1. Umożliwienie spontanicznego rozwoju siedlisk łęgowych w tym priorytetowych lasów łęgowych (*91E0-3 - łęgi olszowo-jesionowe) (CC2). 2. Odtworzenie miejsc tarliskowych szczupaka (Esox lucius) (CC1.2). Actions and means involved: 1. Stworzenie możliwości kształtowania właściwego stanu siedlisk ptaków wodno-błotnych na polderach Gardna IX i X o powierzchni ok. 360 ha będzie możliwe dzięki przywróceniu sprawności (modernizacji) systemu melioracyjnego (CC1.1), co zagwarantuje zarządzanie wodą, dostosowane do potrzeb tej grupy zwierząt. Realizacja tego zadania umożliwi prowadzenie wykosów i utrzymanie wody na powierzchni gruntu w okresach migracji i lęgów ptaków wodno-błotnych. 2. Wykaszanie 51 ha powierzchni oraz rozbiórka wału ziemnego o długości ok. 2,5 km doprowadzi  do odtworzenia łąk okresowo zalewanych wodami jeziora, jako siedlisk ptaków wodno-błotnych. Działanie to będzie sprzyjało również powstaniu tarlisk szczupaka (Esox lucius) (CC1.2). 3. Przywrócenie naturalnego charakteru siedlisk: 3260-1 rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis – Łupawy na odcinku 2,3 km i siedmiu starorzeczy (3150-2 starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami Nymphaeion i Potamion) oraz spontaniczny rozwój roślinności dna doliny rzeki, w tym *91E0-3 lęgów jesionowo-olszowych, co umożliwi likwidacja fragmentów obwałowań przybrzeżnych rzeki poprzedzona przebudową dwóch odcinków wałów ochronnych na łącznej długości 0,92 km (CC2). 4. Migracja ryb i minogów, zarówno w górę, jak i w dół rzeki Łupawy będzie możliwa dzięki wybudowaniu przepławki na piętrzeniu elektrowni wodnej w Smołdzinie (CC3). 5. Antropopresja na wschodnim brzegu Jeziora Gardno (Polder IX i X), będzie ograniczana poprzez budowę platformy obserwacyjnej (CC4) z tablicą edukacyjną, dzięki której będzie można obserwować ptaki bez ingerencji w siedlisko. 6. Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców obszarów chronionych wzmocni efekt działań ochronnych realizowanych w projekcie. Cel ten będzie realizowany poprzez prowadzanie działań edukacyjnych skierowanych do społeczności lokalnej oraz rozdawnictwo materiałów promocyjnych. Udział w warsztatach, konkursach, festynach (CE) ma rozbudzić poczucie integralności mieszkańców z obszarem chronionym i utożsamienie się z projektem i jego efektami. Page 16 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B1 Expected results (outputs and quantified achievements): 1. Reżim wodny dostosowany do potrzeb życiowych ptaków siewkowych na powierzchni 360 ha. 2. Okresowo zalewane wodami jeziora Gardno łąki na powierzchni 51 ha. 3. Renaturyzacja 7 starorzeczy (3150-2) w dolinie rzeki Łupawy. 4. Renaturyzacja nizinnej i podgórskiej rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (3260-1) na docinku 2,3 km i naturalnej terasy zalewowej rzeki Łupawy na powierzchni około 20 ha oraz charakterystycznej roślinności, w tym priorytetowego łęgu olszowo-jesionowego (*91E0-3). 5. Udrożnienie korytarza ekologicznego ekosystemu rzeki Łupawy dla ryb wędrownych oraz minogów (co najmniej 5 gatunków podejmujących wędrówki rozrodcze) 6. Zwiększenie świadomości ekologicznej minimum 1000 mieszkańców PLH220023 Ostoi Słowińskiej i PLB220003 Pobrzeża Słowińskiego. Rozpowszechnienie informacji na temat projektu oraz PLH220023 Ostoi Słowińskiej i PLB220003 Pobrzeża Słowińskiego pośród 6000 osób. 7. Ograniczenie presji turystycznej na 360 ha - Polderach Gardna IX i X – 1 platforma obserwacyjna z tablicą edukacyjną. Can the project be considered to be a climate change adaptation project? Nie dotyczy

Page 17 of 145

Yes

No X

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2a GENERAL DESCRIPTION OF THE AREA / SITE(S) TARGETED BY THE PROJECT Name of the project area: Pobrzeże Słowińskie Surface area (ha):

502.000 Obszar obejmuje: wsch. brzeg jeziora Gardno, dno doliny rzeki Łupawy (3260-1)

Surface description: EU protection status: SPA pSCI

X

NATURA 2000 Code : PLB220003 NATURA 2000 Code :

Other protection status according to national or regional legislation: Granice obszaru Natura 2000 PLB 220003 Pobrzeże Słowińskie, niemal w całości pokrywają się z granicami Słowińskiego Parku Narodowego istniejącego od 1967r. Obszar ten od 1977r wchodzi także w skład międzynarodowej sieci rezerwatów biosfery (MaB), a od roku 1995 jest objęty Konwencją Ramsarską, która ma na celu ochronę obszarów wodno-błotnych, mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego.

Main land uses and ownership status of the project area: Działania zawarte w projekcie będą realizowane na około 502 ha obszaru PLB220003 Pobrzeża Słowińskiego, to jest na obszarach przy wschodnim brzegu Jeziora Gardno oraz dnie doliny rzeki Łupawy (3260-1 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis). Struktura użytkowania 502 ha obszaru PLB220003: - użytki zielone - łąki i pastwiska - 57,9 % - trzcinowiska, zarośla wierzbowe oraz nieużytki - 25,9 % - lasy  - 10,9% - drogi, groble oraz wały - 3,0% - wody (rzeka, starorzecza oraz główne kanały) - 2,3% Własność gruntów na obszarze projektu: - grunty w użytkowaniu wieczystym Słowińskiego Parku Narodowego  - 91,5 % - grunty prywatne - 3,6% - grunty w trwałym zarządzie gminy i powiatu  - 2 % - grunty w trwałym zarządzie Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych Wojewódźtwa Pomorskiego w Gdańsku - 1,6 % - grunty w trwałym zarządzie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku - 1,2 % - grunty będące własnością spółki Energa Hydro Sp. z o.o.  - 0,1 %

Scientific description of project area: Page 18 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2a Ostoja Pobrzeże Słowińskie (PLB220003) to jednocześnie lądowy obszar Słowińskiego Parku Narodowego oraz część tzw. Wielkiego Bagna, który przylega do jego południowo-wschodnich granic. Obejmuje przestrzeń Niziny Gardneńsko-Łebskiej oraz północny fragment wzniesień morenowych Fazy Gardneńskiej Zlodowacenia Bałtyckiego. Obszar charakteryzuje się znaczną georóżnorodnością, na którą składa się duża liczba form wielorakiego pochodzenia (glacjalnego i fluwioglacjalnego, fluwialnego, eolicznego, jeziornego i bagiennego, morskiego). Hydrografia części lądowej Ostoi obejmuje, przede wszystkim: dwa duże oraz dwa mniejsze jeziora oraz dwie większe rzeki i kilka mniejszych cieków Północna krawędź Niziny, stanowiąca jednocześnie przybrzeżną strefę Bałtyku, utworzona została z wałów wydmowych pochodzenia morskiego  i stanowi wyraźnie wyodrębnioną krajobrazowo przestrzeń zwaną Mierzeją Łebską. Od południa Nizina otoczona jest pasmem wzniesień morenowych, których najwyższym fragmentem jest wzgórze Rowokół (115 pm) wchodzące w skład Ostoi. W części lądowej Ostoi zarówno na mierzei, jak i na pozostałych terenach dominują ekosystemy borowe i leśne. Spośród licznych typów ekosystemów nieleśnych powierzchniowo wyróżniają się torfowiska i  łąki wilgotne. Obszar Ostoi Pobrzeże Słowińskie PLB220003 uznany został za ostoję ptaków o randze europejskiej, a także wpisano go na listę obszarów Konwencji Ramsarskiej. Stwierdzono tu występowanie 25 gatunków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej:  *A021 bąk (Botaurus stellaris), A030 bocian czarny (Ciconia nigra), A031 bocian biały (Ciconia ciconia), A038 łabędź krzykliwy (Cygnus cygnus), A068 bielaczek (Mergellus albellus), A072 trzmielojad (Pernis apivorus), A073 kania czarna (Milvus migrans), A074 kania ruda (Milvus milvus), A075 bielik (Haliaeetus albicilla), A081 błotniak stawowy (Circus aeruginosus), A082 błotniak zbożowy (Circus cyaneus), A084 błotniak łąkowy (Circus pygargus), *A089 orlik krzykliwy (Aquila pomarina), A091 orzeł przedni (Aquila chrysaetos), A094 rybołów (Pandion haliaetus), A119 kropiatka (Porzana porzana), *A122 derkacz (Crex crex), A127 żuraw (Grus grus), A151 batalion (Philomachus pugnax), A193 rybitwa rzeczna (Sterna hirundo), A195 rybitwa białoczelna (Sternula albifrons), A215 puchacz (Bubo Bubo), A222 uszatka błotna (Asio flammeus), A223 włochatka (Aegolius funereus), A224 lelek (Caprimulgus europaeus) i 12 gatunków regularnie migrujących: A039 gęś zbożowa (Anser fabalis), A041 gęś białoczelna (Anser albifrons), A050 świstun (Anas penelope), A053 krzyżówka (Anas platyrhynchos), A054 rożeniec (Anas acuta), A052 cyraneczka (Anas crecca), A070 nurogęś (Mergus merganser), A137 sieweczka obrożna (Charadrius hiaticula), A149 biegus zmienny (Calidris alpina), A183 mewa żółtonoga(Larus fuscus), A184 mewa srebrzysta (Larus argentatus), A391 kormoran (Phalacrocorax carbo). Do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt wpisano 16 z wyżej wymienionych gatunków ptaków (bąk, kania czarna, kania ruda, bielik, błotniak zbożowy, orlik krzykliwy, orzeł przedni, rybołów, rybitwa białoczelna, puchacz, uszatka błotna, włochatka, świstun, rożeniec, sieweczka obrożna, biegus zmienny, oraz takie gatunki jak: A048 ohar (Tadorna tadorna), A272 podróżniczek (Luscinia svecica), A323 wąsatka (Panurus biarmicus), A368 czeczotka (Carduelis flammea), dla których największymi zagrożeniami są fragmentacja lub zanikanie siedlisk. Do lęgów przystępuje tu przynajmniej 1% krajowej populacji: bielika, orła przedniego, puchacza i sieweczki obrożnej. Z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG występują tu 4 gatunki ssaków: 1355 wydra (Lutra lutra) oraz 1351 morświn (Phocoena phocoena), 1938 foka obrączkowana (Pusa hispida), 1365 foka pospolita (Phoca vistulina) i 1364 foka szara (Halichoerus grypus), jeden gatunek płaza – 1166 traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), 3 gatunki bezkręgowców: 1037 trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia), 1042 Leucorrhinia pectoralis, 1084 zalotka większa (Osmoderma eremita).

Importance of the project area for biodiversity and/or for the conservation of the species /habitat types targeted at regional, national and EU level (give quantitative information if possible): Część Pobrzeża Słowińskiego (PLB220003) ujęta w projekcie, obejmuje bezpośrednio wschodnie zaplecze lądowe Jeziora Gardno oraz dwa odcinki doliny rzeki Łupawy (3260-1). Jeden z nich to terasa zalewowa rynny dolinnej rozcinającej południkowo utwór morenowy utworzony podczas ostatniego zlodowacenia (masyw Rowokołu). Drugi odcinek doliny tej rzeki objęty projektem to kompleks obszaru delty Łupawy ze stożkiem napływowym, który zajmuje większą część terenu położonego przy wschodnich brzegach Jeziora Gardno. Delta Łupawy wraz z fragmentem doliny rzeki została w przeszłości (kilka razy w XX wieku) poddana zabiegom melioracyjnym, co w efekcie doprowadziło do powstania systemu polderów, z których dwa - Gardna IX i Gardna X, położone są w obrębie obszaru projektu. Teren ten charakteryzuje się gęstą siecią wodną (rowy melioracyjne oraz kanały), a także wymuszonym obiegiem wody. Poldery zostały odgrodzone wałami ziemnymi, które spełniają, przede wszystkim, role przeciwpowodziowe, ale jednocześnie uniemożliwiają naturalny sposób kształtowania stosunków wodnych na powierzchni gruntu, a zwłaszcza ograniczają okresowe wylewy wód jeziora. Zarządzanie wodą na potrzeby intensywnej gospodarki użytkami zielonymi przyczyniło się do zmiany warunków siedliskowych oraz do przebudowy szaty roślinnej (w wyniku stosowanych zabiegów agrotechnicznych i murszenia gleb organicznych). Pomimo tego, dzięki prowadzonym przez Słowiński PN zabiegom czynnej ochrony na omawianym obszarze – ekstensywne wykaszanie, ograniczone - przez brak pełnej sprawności systemu melioracyjnego, regulacje poziomu wód gruntowych, od dwóch lat obserwuje się wzrost liczebności populacji ptaków wodno-błotnych – zasadniczego celu ochrony w tym miejscu. Skutek jest taki, że obszar przylegający do wschodnich brzegów Jeziora Gardno wraz z Page 19 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2a polderami (Gardna IX i X) jest w skali regionu (środkowego Pomorza) jednym z najważniejszych miejsc lęgowych, żerowiskowych, noclegowych dla ptaków związanych ze środowiskiem wodno-łąkowym, głównie siewkowych i blaszkodziobych. Obecnie, w Ostoi, jest to jedno z najważniejszych miejsc gniazdowania A142czajki (Vanellus vanellus) (Zał. II Dyrektywy 79/409/EWG); odnotowuje się tu od 5 do 7 par tego gatunku. Wzrost liczebności wykazują także: A162 krwawodziób (Tringa totanus) (Zał. II Dyrektywy 79/409/EWG) - 3 pary, A153 kszyk (Gallinago gallinago) (Zał. II Dyrektywy 79/409/EWG), który jest najliczniejszą siewką na powierzchniach łąkowych w tej części Ostoi - 10 par oraz występujące w niej chruściele (Zał. I Dyrektywy 79/409/EWG): *A122 derkacz (Crex crex)– 5 samców i A119 kropiatka (Porzana porzana) – 9 samców. Roślinność niska (np. młaki niskoturzycowe z klasy Scheuchcerio-Caricetea nigrae (7140) i umiarkowanie wysoka (szuwary turzycowe ze związku Magnocaricion, wilgotne łąki i ziołorośla z rzędu Molinietalia) oraz obecność wód  powierzchniowych stwarzają  atrakcyjne warunki dla ptaków nie tylko w okresie lęgowym ale także w okresie ich migracji. Wiosną obserwuje się tu znaczne koncentracje np. A140 siewek złotych (Pluvialis apricaria) (Zał. II Dyrektywy 79/409/EWG) - do 2500 osobników. Miejsca te są ważne w skali regionu oraz kraju jako liczne skupiska gęsi (Zał. II Dyrektywy 79/409/EWG) - A039 zbożowej (Anser fabalis) i A041 białoczelnej (Anser albifrons). Odnotowywane na wiosennych przelotach kaczki (wszystkie Zał. II Dyrektywy 79/409/EWG) to A050 świstun (Anas penelope) /500 osobników/, A056 płaskonos (Anas clypeata) /120 osobników /, A054 rożeniec (Anas acuta) /110 osobników /, A52 cyraneczka (Anas crecca) /600 osobników./, A051 krakwa (Anas strepera) /40 osobników /. Ponadto na wodach i płyciznach Jeziora Gardno zatrzymuje się podczas wędrówki A038 łabędź krzykliwy (Cygnus cygnus) (Zał. I Dyrektywy 79/409/EWG) - 150–200 ptaków oraz łabędź czarnodzioby (Cygnus columbianus) - kilkadziesiąt osobników (obydwa gatunki Zał. I Dyrektywy 79/409/EWG). Z kolei jesienią, na polderach i płyciznach jeziora Gardno, gromadzą się liczne stada A127 żurawia (Grus grus) (Zał. I Dyrektywy 79/409/EWG dochodzące do 1,5 tysiąca osobników. W czasie przelotów występuje tu ponad 4% populacji wędrownej A039 gęsi zbożowej (Anser fabalis), 3% - A127 żurawia (Grus grus), 2% - A068 tracza bielaczka (Mergus albellus) i ponad 1% - A070 nurogęsia (Mergus merganser) (obydwa Zał. I Dyrektywy 79/409/EWG). W trakcie wędrówek jesiennych odnotowuje się także liczne grupy takich gatunków jak: A160 kulik wielki (Numenius arquata) i A158 kulik mniejszy (Numenius phaeopus) (obydwa Zał. II Dyrektywy 79/409/EWG), A164 kwokacz (Tringa nebularia), A161 brodziec śniady (Tringa erythropus) (obydwa Zał. II Dyrektywy 79/409/EWG), A166 łęczak (Tringa glareola) (Zał. I Dyrektywy 79/409/EWG), A151 batalion (Philomachus pugnax) (Zał. I Dyrektywy 79/409/EWG). Obszary polderów są miejscami żerowiskowymi, między innymi, dla bielika i orła przedniego.

Page 20 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 Name of the picture: Lokalizacja dzialan ochronnych w ramach projektu

Page 21 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2a GENERAL DESCRIPTION OF THE AREA / SITE(S) TARGETED BY THE PROJECT Name of the project area: Ostoja Słowińska Surface area (ha):

502.000 Obszar obejmuje: wsch. brzeg Jeziora Gardno, dno doliny rzeki Łupawy (3260-1)

Surface description: EU protection status: SPA pSCI

NATURA 2000 Code : X

NATURA 2000 Code : PLH220023

Other protection status according to national or regional legislation: Granice PLH220023 Ostoi Słowińskiej, niemal w całości pokrywają się z granicami Słowińskiego Parku Narodowego istniejącego od 1967r. Obszar ten od 1977r wchodzi także w skład międzynarodowej sieci rezerwatów biosfery (MaB), a od 1995r jest objęty Konwencją Ramsarską, która ma na celu ochronę obszarów wodno-błotnych, mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego. Ponadto 2 milowy pas Morza Bałtyckiego objęty jest ochroną w ramach HELCOM BSPA (2004r).

Main land uses and ownership status of the project area: Działania zawarte w projekcie będą realizowane na około 502 ha obszaru Ostoi Słowińskiej (PLH220023) to jest - na terenach przylegających do wschodniego brzegu Jeziora Gardno oraz w dolinie rzeki Łupawy (3260-1 - Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosienniczników Ranunculion fluitantis) Struktura użytkowania 502 ha obszaru PLH220023: - użytki zielone - łąki i pastwiska - 57,9 % - trzcinowiska, zarośla wierzbowe oraz nieużytki - 25,9 % - lasy  - 10,9% - drogi, groble oraz wały - 3,0% - wody (rzeka, starorzecza oraz główne kanały) - 2,3% Własność gruntów na obszarze projektu: - grunty w użytkowaniu wieczystym Słowińskiego Parku Narodowego  - 91,5 % - grunty prywatne - 3,6% - grunty w trwałym zarządzie gminy i powiatu  - 2 % - grunty w trwałym zarządzie Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych Wojewódźtwa Pomorskiego w Gdańsku - 1,6 % - grunty w trwałym zarządzie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku - 1,2 %

Page 22 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2a - grunty będące własnością spółki Energa Hydro Sp. z o.o.  - 0,1 %

Scientific description of project area: Ostoja Słowińska PLH220023 położona jest w północno-zachodniej części województwa pomorskiego i pokrywa się z terenem Słowińskiego Parku Narodowego. Obejmuje obszar przybrzeżnych wód Bałtyku o szerokości 2 mil morskich (ponad 11 000 ha powierzchni), a na lądzie - centralną część Niziny Gardnieńsko-Łebskiej oraz północny, najwyższy fragment wzgórz morenowych ostatniego zlodowacenia – masyw Rowokołu (Rotnicki K. 2004. Plan ochrony Słowińskiego Parku Narodowego.T.II. Operat geologiczno-geomorfologicznny). Zajmuje odcinek wybrzeża, o długości ponad 32 km, wraz z dwoma dużymi jeziorami przymorskimi (*1150) – Łebsko i Gardno. Jeziora te mają charakter estuariów i połączone są z morzem końcowymi odcinkami rzek: Łeby i Łupawy (3260-1 nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis). Na terasach zalewowych tych rzek występują starorzecza – (3150-2 starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami Nymphaeion i Potamion). Jeziora oraz pozostała, nizinna część lądu są oddzielone od morza pasem wydm nadmorskich, które tworzą obszar Mierzei Łebskiej. Mierzeja zawiera, unikatowe w skali europejskiej, duże fragmenty powierzchni pozbawione pokrywy roślinnej - tzw. wydmy ruchome oraz rozdzielające je kompleksy specyficznej roślinności wydmowej, która wchodzi w skład ekosystemów tworzących takie siedliska jak: inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (2110), nadmorskie wydmy białe (2120-1 Elymo-Ammophiletum) i szare (*2130-1 Helichryso-Jasionetum litoralis) z nadmorskimi wrzosowiskami bażynowymi (*2140 Empetrion nigri) oraz nadmorskie wydmy z zaroślami wierzby piaskowej (2170), wilgotne zagłębienia międzywydmowe (2190), a także ekosystemy leśne zdominowane współcześnie przez fitocenozy lasów mieszanych i borów na wydmach nadmorskich (2180). Część dolinna Ostoi, a zwłaszcza lądowe zaplecze obu jezior mieści fragmenty ekosystemów torfowisk niskich i przejściowych (7140-1 Scheuchzerio-Caricetea nigrae) oraz ekosystemy łąkowe, w tym łąk halofilnych (1330 solniska nadmorskie Glaco-Puccinellietalia maritimae). Znaczne powierzchnie zajmują tu także torfowiska wysokie – z roślinnością torfotwórczą (7110) oraz zdegradowane lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji (7120). Znajdują się tu również powierzchnie pokryte lasami. Siedliska organogeniczne zajmują, po części wtórne, fitocenozy niżowych łęgów jesionowoolszowych Fraxino-Alnetum (*91E0-3) i pomorskich kwaśnych lasów brzozowo-dębowych BetuloQuercetum (9190), a także brzezin bagiennych (*91D0-1) i borów sosnowych bagiennych (*91D0-2). Na podłożach mineralnych obniżeń dolinnych oraz na wyniesionych pasach wydm śródlądowych wykształciły się zbiorowiska borów sosnowych i kwaśnych buczyn niżowych (9110-1). Wyodrębniony krajobrazowo, w południowej części Ostoi, masyw wzgórza Rowokół porastają zbiorowiska leśne, głównie borów sosnowych oraz buczyn niżowych - kwaśnych (9110-1) i żyznych (9130-1) oraz lasów bukowo-dębowych (Fago-Quercetum). Hydrografię Ostoi uzupełniają dwa mniejsze jeziora: Dołgie Duże – lobeliowe (3110) i Dołgie Małe oraz przyujściowe odcinki koryt rzek: Łeby, Łupawy, Pustynki (3260-1), Brody, a także mniejszych cieków i zbiorników oraz sieci rowów i kanałów systemów melioracyjnych. Obszar zaliczony został do ostoi ptaków o znaczeniu międzynarodowym (Wilk T., Jujka M., Krogulec J., Chylarecki P.(red.) 2010. Ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce. OTOP, Marki), wpisano go także na listę obszarów Konwencji Ramsarskiej. Stwierdzono tu występowanie 270 gatunków ptaków, w tym 33 gatunki z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej (opis Ostoi Pobrzeże Słowińskie PLB220003). Do stałych składników fauny lądowej Ostoi, podlegających ochronie w Polsce, należy: 19 gatunków ssaków, 5 gatunków gadów, 10 gatunków płazów, 31 gatunków bezkręgowców. Spośród nich za ważne dla Wspólnoty uznano: 3 gatunki ssaków – nocek duży (Myotis myotis) 1324, bóbr (Castor fiber) 1337, wydra (Lutra Lutra) 1355, 1 gatunek płaza – traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) 1166 i 3 gatunki bezkręgowców – trzepla zielona (Ophiogomphus cecylia) 1047, zalotka większa (Leucorrhinia pectoralis) 1042, pachnica dębowa (Osmoderma eremita) *1084. Stwierdzono tu ponadto również 50 gatunków ściśle chronionych roślin naczyniowych, z których 6 – wpisanych jest do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin: wełnianeczka darniowa (Baeothryon caespitosum) EN, przygiełka brunatna (Rhynchospora fusca) EN, nadwodnik naprzeciwlistny (Elatine hydropiper) VU, grzybienie północne (Nymphaea candida) VU, wielosił błękitny (Polemonium caeruleum) VU, turzyca bagienna (Carex limosa) LR, a jeden – lnica wonna (Linaria loeselii) 2216, wymieniony jest w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. W przybrzeżnych wodach Bałtyku wchodzących w skład Ostoi odnotowano łącznie 13 gatunków glonów, roślin i zwierząt podlegających ochronie w Polsce. Należą do nich: 1 gatunek brunatnicy, 3 gatunki krasnorostów, 1 gatunek rośliny kwiatowej, 2 gatunki minogów, 2 gatunki ryb, 4 gatunki ssaków. Wszystkie zwierzęta morskie uznano za ważne dla Wspólnoty. Są to: minogi - morski (Petromyzon marinus) 1095 i rzeczny (Lampetra fluviatilis) 1099, parposz (Alosa fallax) 1103, ciosa (Pelecus cultratus) 2522 oraz morświn (Phocoena phocoena) 1351, foka pospolita (Phoca vitulina) 1365, foka szara (Halichoerus grypus) 1364, foka obrączkowana (Phoca hispida) 1938.

Page 23 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2a Importance of the project area for biodiversity and/or for the conservation of the species /habitat types targeted at regional, national and EU level (give quantitative information if possible): Część Ostoi Słowińskiej PLH220023, ujęta w projekcie, obejmuje bezpośrednie wschodnie zaplecze lądowe Jeziora Gardno (*1150-2 jeziora przybrzeżne) oraz dwa odcinki doliny rzeki Łupawy (3260-1 nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis). Jeden z nich to terasa zalewowa rynny dolinnej rozcinającej, wzdłuż osi S-N, utwór morenowy utworzony podczas ostatniego zlodowacenia (masyw Rowokołu). Drugi odcinek doliny tej rzeki objęty projektem to kompleks obszaru delty Łupawy ze stożkiem napływowym, który zajmuje większą część terenu położonego przy wschodnich brzegach jeziora Gardno. Jest on częściowo, płytko zatorfiony. Jego naturalny układ i sposób funkcjonowania został w przeszłości zakłócony poprzez zmianę biegu pierwotnego koryta  rzeki oraz wydzielenie, za pomocą obwałowania powierzchni lądowej z przeznaczeniem na użytki zielone (łąki kośne). Pozostały fragment stożka napływowego Łupawy oraz wschodnia część dawnej misy jeziora Gardno pokryta kompleksami roślinności torfowiskowo-łąkowymi zostały w większości zmodyfikowane w polderowy system użytków zielonych zasilanych sztucznie wodą z rzeki Łupawy (3260-1). Cały obszar został odgrodzony od wód jeziora wałami ochronnymi. W przeszłości polderowe użytki zielone były intensywnie eksploatowane. Obecnie, i to tylko część z nich, w ramach działań ochronnych, eksploatuje się ekstensywnie oraz w sposób sterowany - zgodnie, przede wszystkim, z potrzebami siedliskowymi ptaków wodno błotnych. Jest to bowiem obszar, który, dzięki prowadzonym zabiegom ochronnym, zyskuje na znaczeniu jako siedlisko dogodne do życia dla lęgowych oraz przelotnych gatunków tej grupy ptaków. Brak intensywnej eksploatacji rolniczej oraz postępująca dekapitalizacja urządzeń melioracyjnych spowodowały częściowe, spontaniczne przekształcenia wtórnej (uprawianej) roślinności. Zaczęły rozwijać się zarówno enklawy niepożądanych (dla ptaków siewkowych) trzcinowisk, ale także, w innych miejscach, szuwary niskoturzycowe (siedlisko 7140-1 torfowiska przejściowe i trzęsawiska ) szczególnie na tych terenach, które były dłużej podtopione. Na całym obszarze objętym projektem stwierdzono jeszcze 2 inne rodzaje siedlisk wodnych z Dyrektywy 92/43/EWG: 3260-1 nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis– rzeka Łupawa oraz jej 7 starorzeczy - 3150-2 starorzecza i eutroficzne zbiorniki wodne. Oba siedliska są silnie zmienione pod wpływem działalności człowieka. Ponieważ brzegi rzeki zostały obwałowane większość starorzeczy nie ma połączenia z korytem rzeki, jest wypełniona martwą materią organiczną o dużej miąższości i posiada ubogą roślinność. Roślinność typowa, dla siedliska 3150-2,występuje tylko w obrębie dwóch starorzeczy. Ogólny stan zachowania tego typu siedliska jest zły. Realizacja działania CC2 pozwoli na ich renaturyzację. Kolejne zadania przewidziane w tym działaniu będą polegały na poprawie warunków ochrony samej rzeki Łupawy, ponieważ tylko niektóre jej odcinki spełniają kryteria siedliska 3260-1 nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników. Przeprowadzona w przeszłości regulacja jej koryta przyczyniła się do tego, że obecny stan siedliska oraz perspektywa jego zachowania, na wielu odcinkach, jest zły. Łupawa, jako 3260-1 rzeka włosienicznikowa stanowić może siedlisko sprzyjające występowaniu i rozrodowi, ustępujących z wód Polski, gatunków minogów oraz wędrownych i reofilnych ryb na znacznie dłuższym niż obecnie odcinku. Łączna liczba stwierdzonych gatunków ryb oraz minogów w przedstawianych ekosystemach wodnych przekracza 60, z czego 10 zostało wymienionych w załączniku II Dyrektywy 92/43/EWG. Działania CC2, podjęte w ramach projektu, będą wpływały na siedlisko bytowania trzech gatunków minogów: morskiego (Petromyzon marinus) 1095, rzecznego (Lampetra fluviatilis) 1099 oraz strumieniowego (Lampetra planeri) 1096. Zaplanowane działanie CC2, przyczyniając się do udrożnienia starorzeczy, poprawi warunki bytowania różanki (Rhodeus sericeus amarus) 1134, która zyska dodatkowe miejsce schronienia oraz rozrodu. Byt różanki jest ściśle uzależniony od występowania odpowiednich gatunków mięczaków z rodziny Unionidae. Przywrócenie okresowego przepływu wody w starorzeczach poprawi biologiczny stan tych siedlisk, w tym i panujące w nich warunki tlenowe, co umożliwi zasiedlenie starorzeczy przez gatunki małży. Gatunkami zasiedlającymi wody objęte projektem są również przedstawiciele rodziny piskorzowatych (Cobitidae): piskorz (Misgurnus fossilis) 1145 oraz koza (Cobitis taenia) 1149. Pierwszy z omawianych gatunków zasiedla wody stojące o dnie zamulonym, w przypadku terenu objętego projektem - głównie kanały i rowy melioracyjne, drugi zasiedla rzeki i zbiorniki wodne o dnie piaszczystym. Zróżnicowanie ukształtowania dna rzeki oraz likwidacja umocnień brzegowych (wałów przykorytowych) rzeki Łupawy przyczyni się do zwiększenia powierzchni siedliska 3260-1. Przywrócenie sprawności rowów melioracyjnych – (działanie CC1) siedlisk, z którym jest związany piskorz, pozwoli poprawić stan jego populacji. Równie ważnym gatunkiem ryb, którego biologia jest związana z obszarem działania w ramach projektu jest łosoś atlantycki (Salmo salar) 1106. Ryba ta spędzająca dorosłe życie w morzu, do rzek powraca na okres tarła. Zwiększenie liczby kryjówek w korycie rzeki będzie miało pozytywny wpływ na biologię tego gatunku. W przybrzeżnej strefie Jeziora Gardno oraz w lądowej części obszaru projektu wyróżniono 14 zbiorowisk i zespołów roślinnych. Reprezentują, przede wszystkim, ekosystemy nisko-torfowiskowe oraz – ziołorośli i łąk okresowo wilgotnych. Do najważniejszych, ze względu na wielkość zajmowanej powierzchni, należą: szuwary: oczeretowy (Scirpetum lacustris), trzcinowy (Phragmitetum australis), turzycy zaostrzonej (Caricetum gracilis), mannowy (Glycerietum maximae), a także kwaśna młaka turzycowa (Carici canescentis-Agrostietum caninae) 7140-1 i zespoły: śmiałka darniowego (StellarioDeschampsietum), situ rozpierzchłego (Epilobio-Juncetum effusi) oraz zawciągu pospolitego i goździka Page 24 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2a kropkowanego (Diantho-Armerietum elongatae). Na polderach duże powierzchnie zajmują także zbiorowiska łąk kulturowych (użytki zielone) o nieokreślonej pozycji syntaksonomicznej. Planowane w obrębie tych ekosystemów działania (CC1) mają umożliwić powrót do naturalnego zakresu i rytmu procesów kształtujących właściwe stosunki wodno-glebowe, a także zainicjowanie naturalnej regeneracji fitocenoz do postaci zgodnych z potencjalnymi właściwościami siedlisk. W kilku miejscach na terasie zalewowej Łupawy wykształciły się fitocenozy łęgu jesionowo-olszowego (FraxinoAlnetum)*90E0-3. Projekt zakłada powiększenie powierzchni istniejących płatów tych łęgów oraz wykształcenie się kolejnych.

Page 25 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2b MAP OF THE COUNTRY LOCATION OF THE PROJECT AREA

Page 26 of 145

SCALE 1:1500000

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2b MAP OF THE REGION LOCATION OF THE PROJECT AREA

Page 27 of 145

SCALE 1:150000

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2c DESCRIPTION OF SPECIES / HABITATS ISSUES TARGETED BY THE PROJECT Siedliska: W obrębie SOO Ostoja Słowińska (PLH220023) blisko 50% powierzchni obszaru zajmują siedliska wymienione w I załączniku Dyrektywy 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Największą powierzchnię (9819 ha) spośród wszystkich 26 siedlisk objętych ochroną zajmują laguny przybrzeżne, reprezentowane między innymi przez dwa największe *1150-2 jeziora przybrzeżne Polski – Gardno i Łebsko. Obszar objęty bezpośrednimi działaniami projektu zlokalizowany jest przy wschodnim brzegu jeziora Gardno oraz w obrębie doliny rzeki Łupawy. Ze względu na stan przekształceń dna doliny rzeki Łupawy stan zachowania oraz perspektyw ochrony wymienionych poniżej siedlisk jest zły, a znaczenie obszaru Ostoi Słowińskiej PLH220023 dla ich ochrony jest ograniczony. Niemniej wdrożenie działań przewidzianych w projekcie w granicach Słowińskiego Parku Narodowego, w perspektywie uwarunkowań krajowych prawnych stworzy dogodne warunki ich ochrony w skali regionu. W przypadku 1099 minoga rzecznego (Lampetra fluviatilis) wkład projektu będzie miało duże znaczenie w skali kraju oraz Wspólnoty w stan ochrony gatunku.” Zaplanowane działania w projekcie (zadanie CC2) będą bezpośrednio wpływać na trzy siedliska przyrodnicze: -*91E0-3 łęgi olszowo-jesionowe – siedlisko leśne, którego obecność jest uzależnione od obecności zalewów (corocznych lub raz na kilka lat) wód rzecznych, bądź też od zasilania ruchomymi wodami podziemnymi. Osuszenie lub zbyt długie stagnowanie wody na obszarze siedliska prowadzi do zmian w roślinności, a w efekcie do utraty wartości przyrodniczych. Skuteczna ochrona łęgów uzależniona jest głównie od utrzymania specyficznych stosunków wodnych, dlatego też największym zagrożeniem dla opisywanego siedliska jest osuszanie dolin oraz regulacja koryt rzecznych. -3150-2 eutroficzne starorzecza i drobne zbiorniki wodne, reprezentowane przez 7 zbiorników wodnych zlokalizowanych w dolinie Łupawy powyżej miejscowości Smołdzino. Stan zachowania obiektów jest na ogół niedostateczny. Siedlisko zajmuje łącznie 1,15ha. -3260-1 nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis. Stan zachowania przedmiotu ochrony jest daleki od optymalnego, ponieważ odcinek rzeki w zasięgu występowania siedliska został uregulowany oraz obwałowany. Powierzchnia siedliska objęta działaniami projektu wynosi 2,70ha. Ptaki: Poldery Gardna IX i X są w skali regionu (środkowego Pomorza) jednym z najważniejszych miejsc lęgowych, żerowiskowych, noclegowych dla ptaków związanych ze środowiskiem wodnołąkowym, głównie siewkowych i blaszkodziobych. Dzięki czynnej ochronie siedlisk od trzech lat obserwuje się wzrost populacji tych grup ptaków. Tereny otwarte, którymi są poldery, stały się atrakcyjne dla takich gatunków ptaków z I i II załącznika Dyrektywy 79/409/EWG, jak: A142 Czajka (Vanellus vanellus) - W Polsce szacowana populacja tego gatunku jest na 100-150 tys. par (Chylarecki 2004b). W okresie lęgowym związana jest, przede wszystkim, z otwartymi terenami porośniętymi niską roślinnością. Preferuje zalewane okresowo łąki. Populacja czajki w Słowińskim Parku Narodowym i PLB 220023 Pobrzeże Słowińskie oceniana na 20 par lęgowych, z czego Polder Gardna IX jest jednym z najważniejszych dla tego gatunku. Gnieździ się tam 8 par. A162 Krwawodziób (Tringa totanus) -W Polsce krwawodziób głównie gnieździ się w dolinach dużych rzek niżowych w centralnej i wschodniej części kraju. Lęgowiska krwawodzioba, obejmują tereny otwarte, i jak w przypadku czajki, preferuje on okresowo zalewane łąki. Populacja „słowińska” oceniana jest na 7-8 par, i jest tym samym, jedną z nielicznych na Pomorzu. Polder Gardna IX i X, jest jednym z 4 miejsc występowania tego gatunku w okresie lęgowym. W Polsce liczebność tego gatunku szacuje się na 2000-2500 par. A153 Kszyk (Gallinago gallinago) - Podstawowym siedliskiem tego gatunku są otwarte lub częściowo zakrzewione podmokłe łąki i pastwiska, turzycowiska i torfowiska. Warunkiem gniazdowania tego bekasa jest obecność fragmentów ze stagnującą, płytką wodą. Słowiński Park Narodowy, a w szczególności poldery są ostoją tego gatunku. Liczebność tego gatunku w Parku, szacowana jest na 2025 par. A119 Kropiatka ( Porzana porzana) - Gniazduje na podmokłych łąkach, w zbiorowiskach turzyc, przy brzegach jezior eutroficznych, stawów i starorzeczy. W Polsce gatunek ten jest zagrożony i podlega znacznym wahaniom liczebności, co związane jest ze zmiennym poziome wód. Poldery Gardna IX i X, Page 28 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2c dzięki utrzymującemu się odpowiedniemu poziomowi wody w okresie wędrówki i okres lęgowy, stwarza dogodne warunki do bytowania tej kureczce. *A122 Derkacz ( Crex crex) Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Europie, poza obszarem śródziemnomorskim, którego unika. Derkacza spotkać można na terenach otwartych. Preferuje podmokłe łąki, torfowiska niskie z wysoką roślinnością trawiastą. Na Polderach Gardna stwierdzono do 5 odzywających się samców. A055 Cyranka (Anas querquedula) - Podstawowym siedliskiem lęgowym cyranki w naszym kraju są rozległe zalewowe łąki kośne i pastwiska w dolinach rzek z rozlewiskami. Liczebność w Polsce szacowana jest na 2000-3000 par. Poldery Gardna są ważnym w skali regionu miejscem gniazdowania tej łąkowej kaczki. Liczebność określono na 7-12 par. A056 Płaskonos ( Anas clypeata) - Typowym siedliskiem płaskonosa są, podobnie jak u cyranki, zalewowe łąki i pastwiska. Gatunek również gniazduje w pobliżu płytkich zeutrofizowanych jezior. Polską populację tego gatunku określa się na 1500-2000 par. Również, podobnie jak u cyranki – poldery – są ważne w skali regionu dla tego gatunku. Obecnie populacja oceniona jest 1-2 pary. Niska roślinność i odpowiednie stosunki wodne są atrakcyjne dla ptaków nie tylko w okresie lęgowym, ale także w okresie ich migracji. Wiosną obserwuje się tu znaczne koncentracje siewek złotych (A140 Pluvialis apricaria) - 2500 osobników. Ważne w skali regionu czy też kraju są skupiska gęsi: zbożowej (A039 Anser fabalis) i białoczelnej (A041 Anser albifrons). Występujące wiosną, na przelotach kaczki, to głownie świstun (A050 Anas penelope) /500osobników/, płaskonos (A056 Anas clypeata) /120osobników/, rożeniec (A054 Anas acuta) /110osobników/, cyraneczka (A052 Anas crecca) /600osobników/, krakwa (A051 Anas strepera) /40os/. Ponadto na wodach przylegających do Polderów zatrzymuje się podczas wędrówki łabędź krzykliwy (A038 Cygnus cygnus) - 150 – 200 ptaków, łabędź czarnodzioby (Cygnus columbianus) - kilkadziesiąt osobników, żuraw (A127 Grus grus) – stada dochodzące do 1,5 tysąca osobników (jesienią). Inne ptaki przelotne: kulik wielki (A160 Numenius arquata), rycyk (A156 Limosa limosa), kulik mniejszy (A158 Numenius phaeopus), kwokacz (A164 Tringa nebularia), łęczak (A166 Tringa glareola), brodziec śniady (A161 Tringa erythropus), batalion (A151 Philomachus pugnax). Wszystkie gatunki są chronione prawem polskim i podlegają ochronie gatunkowej. Ryby: Skład gatunkowy ichtiofauny należy do stosunkowo dobrze rozpoznanych składników przyrody ożywionej Słowińskiego Parku Narodowego. Uwzględniając liczebność oraz zasięg występowania można przyjąć, że projekt będzie w znacznej mierze oddziaływać na następujących pięć gatunków ryb i minogów w wymienionych w II załączniku Dyrektywy Siedliskowej: 1096 minóg strumieniowy (Lampetra planeri) – pojedyncze osobniki zostały stwierdzone podczas odłowów monitoringowych na odcinku rzeki Łupawy położonej powyżej Smołdzina. Minóg strumieniowy nie spływa do morza, larwy przebywają zagrzebane w osadach rzecznych przez okres 3 – 6 lat. Gatunek w kraju objęty jest ochroną ścisłą. 1099 minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis) – jest to gatunek dwuśrodowiskowy, dorosłe osobniki przebywają w morzu, natomiast na tarło przybywają do rzek. Larwy podobnie, jak w przypadku wyżej opisanego gatunku również przebywają w osadach rzecznych przez okres kilku lat. Gatunek ten występuje w wodach jeziora Garno oraz w rzece Łupawie, niemniej rzeka ta stanowi ważne miejsce występowania gatunku w kraju. Minóg ten objęty jest ochroną ścisłą. 1106 łosoś (Salmo salar) – gatunek dwuśrodowiskowy, który cykl rozrodczy ma związany z rzekami i potokami o dnie żwirowatym i kamienistym, z szybkim przepływem dobrze natlenionej wody. W ostatnich latach odnotuje się nieliczną obecność gatunku w  wodach Jeziora Gardno i rzeki Łupawy. Gatunek objęty ochroną częściową. 1134 różanka (Rhodeus sericeus amarus) – jedyny przedstawiciel ryb ostrakofilnych w wodach Polski, który swój cykl rozrodczy ściśle związał z małżami z rodziny skójkowatych (Unioidae). Przedstawiciele gatunku najliczniej występują w zachodnich starorzeczach rzeki Łupawy powyżej Smołdzina. Gatunek objęty jest ochroną ścisłą. 1145 piskorz (Misgurnus fossilis) – preferuje siedliska z dnem mulistym, a dzięki możliwości oddychania jelitowego jest w stanie zasiedlać miejsca o niskiej zawartości tlenu niedostępne dla innych ryb. Głównym miejscem występowania w obszarze projektu są kanały oraz rowy melioracji wodnych na polderze Gardna IX. Gatunek objęty jest ochroną ścisłą. Page 29 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2c Węgorz (Anguilla anguilla) – gatunek drapieżny, który rozradza się w wodach morskich. W Polsce gatunek niegdyś rozpowszechniony jednak w efekcie przegrodzenia większości rzek zasięg występowania ogranicza się właściwie do pasa Pojezierzy oraz nizin nadmorskich. Ze względu na obecność dwóch największych jezior przybrzeżnych (Gardno i Łebsko), obszar Ostoi Słowińskiej PLH220023 stanowi jedno z najważniejszych miejsc występowania gatunku w Polsce. W 2007 r. Rada Unii Europejskiej zapisami rozporządzenia nr 1100/2007 ustanawiającego środki służące odbudowie zasobów węgorza europejskiego wprowadziła obowiązek podjęcia przez państwa Unii Europejskiej do podjęcia działań zmierzających do ochrony tego zagrożonego gatunku. Niemniej gatunek ten nie jest wymieniony w żadnym z załączników Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Zgodnie z oceną Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) węgorz posiada status gatunku krytycznie zagrożonego na wyginięcie (CR).

Page 30 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 Name of the picture: Lokalizacja siedlisk objtych projektem

Page 31 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2d CONSERVATION PROBLEMS AND THREATS Provide this information for those species and habitat types directly targeted by the project Problemami w zarządzaniu i ochronie siedlisk i gatunków, których dotyczy niniejszy projekt, są: - P.1 duży stopień zniekształcenia siedlisk rzeki Łupawy (3260-1) i jej starorzeczy (3150-2) W ramach tego problemu zidentyfikowano następujące zagrożenia: Z.1 - regulacja koryta rzeki Łupawy wraz z obwałowaniem jej prawego brzegu stanowi poważne zagrożenie dla siedliska eutroficznych starorzeczy (3150-2) oraz nizinnych i podgórskich rzek ze zbiorowiskami włosieniczników (3260-1). Umocnienie brzegu rzeki oraz wybudowanie w przeszłości wału miało na celu ograniczenie do minimum erozji bocznej koryta rzeki oraz ochronę przed zalaniem dna doliny, które przystosowano do intensywnego użytkowania rolniczego Użytkowania tego zaprzestano ok. 20 lat temu, ponieważ system melioracji uległ stopniowej dekapitalizacji-od tego czasu ma miejsce powolny, spontaniczny rozwój naturalnych zbiorowisk roślinnych. Ma tu miejsce również proces sukcesji zbiorowisk leśnych, tj. olsów (Ribonigri-Alnetum) w lokalnych zagłębieniach, gdzie stagnuje woda oraz łęgów jesionowo-olszowych (*91E0-3). Pomimo tego, istniejąca sytuacja jest daleka od właściwej, ponieważ nie jest możliwe przywrócenie wszystkich naturalnych procesów i funkcji układów przyrodniczych występujących w tym miejscu. Głównym powodem takiej sytuacji jest obecność obwałowań rzeki, które uniemożliwiają przepłukiwanie starorzeczy oraz okresowe zalewania dna doliny. Dodatkowo, obecne usytuowanie korony obwałowań przy prawym brzegu koryta rzecznego w naturalny sposób naraża je na stopniowe podmywanie i niszczenie. Jedynym znanym sposobem, stosowanym przez lata ze szkodą dla przyrody jest profilowanie koryta rzecznego wraz z likwidacją nanosów oraz plos rzecznych. Pozostawienie obwałowań w dzisiejszej postaci oznacza brak perspektyw na poprawę warunków ochrony odcinka nizinnej i podgórskiej rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (3260-1) oraz starorzeczy (3150). Utrzymanie wyprofilowanego charakteru koryta rzeki Łupawy oznacza brak rozwoju zbiorowisk włosieniczników i zanikanie już istniejących  płatów tego siedliska. W wyniku likwidacji naturalnych procesów fluwialnych w korycie zanikły wypłycenia i głęboczki, ograniczając warunki dla bytowania ryb oraz minogów (B2c). Brak możliwości naturalnych wylewów uniemożliwia przepłukiwanie starorzeczy i spowalnia rozwój naturalnych zbiorowisk roślinnych terasy zalewowej, w tym łęgów olszowo-jesionowych (*91E0-3). Wypełnianie się starorzeczy (3150-2) materią organiczną skutkuje także zanikiem dogodnych siedlisk do bytowania oraz rozmnażania 1134 różanki (Rhodeus sericeus amarus). - P.2 - konieczność pogodzenia obowiązku przywrócenia naturalnego charakteru i dynamiki siedlisk z potrzebami ochrony siedlisk lęgowych i przelotnych gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I i II Dyrektywy Rady 79/409/EWG (B2c), dla których obszar Ostoi, a zwłaszcza teren objęty projektem, jest ważnym miejscem występowania. Siedliska tych ptaków, wykształcone zostały na obszarach utworzonych przez człowieka polderów wokół Jeziora Gardno stanowiących w przeszłości miejsca naturalnych wylewów jego wód. Wymagają one corocznego wykaszania i wypasu, a działania te są możliwe przy utrzymaniu polderowej odrębności hydrologicznej, a w szczególności – właściwego, sterowanego poziomu wód gruntowych i powierzchniowych. W ramach tego problemu zidentyfikowano następujące zagrożenia: - Z.2 - zagrożeniami dla ptaków (wymienionych w B2c) jest utrata siedlisk lęgowych i żerowiskowospoczynkowych oraz drapieżnictwo. Ptaki wodno-błotne wymagają dużych otwartych przestrzeni łąkowych - ważnym tego typu siedliskiem w ostoi Pobrzeże Słowińskie jest teren Polderów Gardna IX i X. Siedliska te są od kilku lat obiektem szeregu działań ochronnych prowadzonych przez SPNodkrzaczanie i koszenie łąk, oraz likwidacja drapieżnictwa (norki amerykańskiej). W trakcie monitorowania efektów dotychczasowych działań stwierdzono, że zagrożeniem dla siedlisk ptaków jest również zdekapitalizowany system melioracyjny. Uniemożliwia on uzyskanie poziomu wód, który pozwala na zróżnicowanie przestrzenne wilgotności siedlisk oraz koszenie łąk w odpowiednim czasie. Aktualny stan urządzeń melioracyjnych uniemożliwia właściwe prowadzenie tych działań, co wpływa na monotypizację szaty roślinnej. Modernizacja systemu melioracyjnego (CC1.1) pozwoli regulować poziom wody „kwaterowo”. To z kolei wpłynie na właściwe uwilgotnienie gleby na całej powierzchni, zależnie od potrzeb behawioralnych ptaków. Powstałe w wyniku realizacji działania otwarte powierzchnie wód w rowach melioracyjnych zwiększą powierzchnie żerowiskowe ptaków. Opisywana sytuacja polegająca na postępującym zarastaniu oraz wypłycaniu rowów melioracyjnych w dłuższej perspektywie czasu może stanowić również zagrożenie dla 1145 piskorza (Misgurnus fossilis) – gatunku, który znajduje dogodne warunki siedliskowe w tego typu zbiornikach wodnych. Pozostawienie Page 32 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2d systemu melioracyjnego w dłuższej perspektywie doprowadzi do całkowitego zarośnięcia rowów i wydatnego zmniejszenia powierzchni siedliska tego gatunku ryby. W wyniku realizacji projektu nastąpi również unaturalnienie 51 ha wschodniego brzegu Jeziora Gardno, poprzez rozebranie grobli usypanej na długości 2,5 km (CC1.2). Naturalne wylewy jeziora na tym terenie będą sprzyjały powstaniu żerowiska dla ptaków wodno-błotnych. Koszenie trzciny, związane z usunięciem biomasy w obrębie oddziaływania tych wylewów stanowi główny czynnik, który zadecyduje o powodzeniu działania CC1.2. Dodatkowo okresowe wylewy wód jeziora na wiosnę będą sprzyjały odtworzeniu miejsc tarliskowych ryb, w tym drapieżnych (np. szczupaka Esox lucius) mających kluczowe znaczenie w łańcuchu pokarmowym tego ekosystemu. Wzmocni to efekt czynnej ochrony jez. Gardno realizowanej przez SPN. - P3 - niska świadomość „ekologiczna” społeczności lokalnej. W ramach tego problemu zidentyfikowano następujące zagrożenia: Z.3 - Działanie na szkodę siedlisk oraz gatunków objętych projektem. Istotnym czynnikiem zagrażającym skuteczności działań ochronnych, jest brak świadomości społeczności lokalnej na temat jakości i znaczenia otaczającego ich dziedzictwa przyrodniczego, które poprzez kłusownictwo, schodzenie ze szlaków, niszczenie siedlisk, zaśmiecanie - jest stale niszczone. Zagrożeniem jest także niechętna postawa mieszkańców gminy Smołdzino do ochrony przyrody, którzy często identyfikują trudną sytuację materialną gminy i swoją, z ograniczeniami wynikającymi z ochrony wartości przyrodniczych. Działania edukacyjne i promocyjne (CE) skierowane do mieszkańców obszaru projektu, głównie rolników, lokalnych władz, agroturystów, wędkarzy, młodzieży szkolnej-zminimalizują te zagrożenie. Edukowanie grupy osób, najczęściej powodującej niekorzystne skutki na tym obszarze, na temat problemów ochrony przyrody oraz właściwego wykorzystywania lokalnych zasobów jest jednym z podstawowych elementów przeciwdziałania temu zjawisku. W ramach projektu wzrośnie także potencjał turystyczny gminy Smołdzino poprzez budowę platformy obserwacyjnej (CC4) oraz promowanie turystyki ornitologicznej i wędkarskiej (CE1), co dodatkowo może wpłynąć na rozwój lokalnej agroturystyki. Działania te poprawią wizerunek obszarów chronionych, traktowanych jako hamulec rozwoju i przyczynę zacofania regionu, ale też mogą wpłynąć na wzrost szacunku do dzikiej przyrody. - Z4 - nasilony ruch turystyczny jest zagrożeniem, istotnie wpływającym na gatunki ptaków występujące na Polderach Gardna IX i X. Ten atrakcyjny dla ptaków wodno-błotnych teren, znajduje się przy uczęszczanych szlakach turystycznych. Pomimo oznaczonych ścieżek, często obserwuje się świadome schodzenie ze szlaku i penetrację siedlisk istotnych dla ptaków wodno-błotnych, które niepokojone przez ludzi, mogą nie przystąpić do lęgów lub porzucić istniejące zniesienia. Główną grupą pogłębiającą istniejący problem są miłośnicy ptaków – amatorzy, którzy często nie zdają sobie sprawy ze skutków swojego postępowania. Zagrożenie to zminimalizowane zostanie poprzez budowę platformy obserwacyjnej (CC4) oraz wydanie informatora, który będzie dedykowany bezpiecznej obserwacji ptaków na obszarze projektu. Takie działanie przyczyni się do wzrostu świadomości turysty. - P.4 Brak drożności wodnego korytarza ekologicznego rzeki Łupawy W ramach problemu zidentyfikowano następujące zagrożenia: - Z.5 – fragmentacja siedlisk gatunków wędrownych ryb i minogów w dorzeczu rzeki Łupawy. Konstrukcja piętrzenia wodnego w Smołdzinie praktycznie uniemożliwia odbycia wędrówek rozrodczych takim gatunkom jak: 1099 minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis), troć wędrowna (Salmotrutta m. trutta) oraz 1106 łosoś atlantycki (Salmo salar). Skutkuje to znaczącym pogorszeniem stanu ochrony omawianych gatunków w obrębie PLH220023 Ostoja Słowińska oraz w PLH220036 Dolina Łupawy (przeszkody na trasie migracji przyczyniają się do zmniejszenia powierzchni siedlisk i spadku liczebności ryb i minogów wędrownych w całym dorzeczu). Przegrodzenie rzecznych korytarzy ekologicznych wymusza działania zapobiegawcze, które w przypadku gatunków mających znaczenie gospodarcze troć wędrowna (Salmotrutta m. trutta) oraz 1106 łosoś atlantycki (Salmo salar) opierają się na intensywnych zarybieniach, co dodatkowo może mieć negatywny wpływ na stan puli genowej populacji ryb w wodach objętych zarybieniami. Piętrzenie na elektrowni wodnej stanowi również znaczącą przeszkodę dla stada węgorza wstępującego (Anguilla anguilla) w górę dorzecza Łupawy. - Z.6 – śmiertelność ryb przepływających przez turbiny elektrowni wodnej. Elektrownia woda w Smołdzinie wyposażona jest w dwie turbiny Francisa, których konstrukcja wymusza na przepływającej Page 33 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2d wodzie wzrost prędkości przepływu oraz wzrost ciśnienia na wylocie. Organizmy wodne przepływające przez turbinę wystawione są więc na ryzyko odniesienia ran mechanicznych oraz na uszkodzenia wewnętrzne związane ze zmianami ciśnienia. Zagrożenia te będą minimalizowane poprzez budowę przepławki wyposażonej w kurtynę elektryczną kierującą ryby do koryta przepławki (CC3).

PREVIOUS CONSERVATION EFFORTS IN THE PROJECT AREA AND/OR FOR THE HABITATS / SPECIES TARGETED BY THE PROJECT Na części (97,2%) obszaru projektu od 1967 roku istnieje Słowiński Park Narodowy. Od 2004 roku obszar ten włączony został do sieci Natura 2000. W 2005 roku, po stwierdzeniu znacznego spadku populacji ptaków wodno-błotnych, rozpoczęto identyfikację i likwidację zagrożeń dla tej grupy zwierząt. Wdrożono projekty służące przywracaniu otwartego charakteru łąk i pastwisk, na których zaprzestano wcześniej użytkowania rolniczego. Dzięki realizacji w 2006 roku przedsięwzięcia pod tytułem: „Zakup narzędzi do wykonywania zabiegów w ramach czynnej ochrony nieleśnych ekosystemów lądowych w Słowińskim Parku Narodowym” ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) możliwe stało się rozpoczęcie systematycznego wykaszania i odkrzaczania łąk, między innymi na polderach Gardna IX i X. W latach 2008-2009, w ramach projektu „Ochrona różnorodności gatunkowej ptaków wodnych i błotnych Słowińskiego Parku Narodowego, poprzez rozpoznanie negatywnego wpływu drapieżnictwa, w tym drapieżnictwa norki amerykańskiej - etap I” (ze środków NFOŚiGW) zbadano liczebność tego gatunku i jego preferencje pokarmowe. Stwierdzono wysokie zagęszczenia norki amerykańskiej i obecność jaj i piskląt w diecie tych zwierząt. Kontynuowano odtwarzanie otwartego charakteru łąk na podłożu torfowym w ramach projektu „Odtwarzanie wybranych siedlisk torfowo łąkowych i leśnych Słowińskiego Parku Narodowego” (20092010 ze środków NFOŚiGW) oraz projektu „Restytucja i zachowanie nieleśnych ekosystemów lądowych w Słowińskim Parku Narodowym” 2010-2013, (przy wsparciu Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach programu Infrastruktura i Środowisko). W ramach projektu na ok. 182 ha otwartych siedlisk nieleśnych usunięto podrosty i naloty drzew i krzewów – 23,16 ha, eliminowano trzciny – 26 ha, wykoszono łąki - 173,5 ha oraz „słonawy” (*1340) – 0,5 ha. W 2011 roku wdrożono projekt „Ochrona ptaków wodnych i błotnych w pięciu parkach narodowych – odtwarzanie siedlisk i ograniczanie wpływu inwazyjnych gatunków”- (LIFE+ Nr LIFE09 NAT/PL/000263), likwidujący zagrożenie ze strony norki amerykańskiej poprzez kontrolę i ograniczanie liczebności tego gatunku. Podczas monitoringu efektów wymienionych projektów na Poderach Gardna IX i X stwierdzono A039 gęś zbożową (Anser fabalis) i A041 gęś białoczelną (Anser albifrons), które w czasie wędrówki zatrzymują się tu w stadach dochodzących do 6800 ptaków A050 świstuna Anas penelope /500os/, A056 płaskonosa (Anas clypeata) /120os/, A054 rożeńca (Anas acuta) /110os/, A052 cyraneczkę (Anas crecca)/600os/, A051 krakwę (Anas strepera) /40os/. Ponadto na wodach jeziora Gardno, przylegających do Polderów stwierdzono duże stada A068 bielaczków (Mergellus albellus). A038 Łabędź krzykliwy (Cygnus cygnus)  występuje tutaj w ilości 150 – 200 ptaków. A127 Żuraw (Grus grus) tworzy stada dochodzące do 1,5 tysiąca. osobników. Ponadto wymienić należy: wzrost liczebności par lęgowych następujących gatunków  siewkowych: A162 krwawodziób (Tringa totanus) /3pary/ z 01pary, A142 Czajka (Vanellus vanellus)/5-7par/, A153 Kszyk (Gallinago gallinago)/5-7   par/oraz ptaki przelotne: A160 Kulik wielki (Numenius arquata) i A158 mniejszy (Numenius phaeopus), A164 kwokacz (Tringa nebularia), A166 łęczak (Tringa glareola) A161 brodziec śniady (Tringa erythropus), A155 rycyk (Limosa limosa), A151 batalion (Philomachus pugnax). Uznano, że rezultaty są niewspółmierne do wysiłków włożonych w ochronę, co doprowadziło do poszukiwań czynników jakie na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci uległy zmianie. Ocena stanu siedliska i porównanie jego struktury z opisami literaturowymi okresu kiedy poldery były najliczniej zasiedlane przez ptaki wykazała, że należy Page 34 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B2d zmodernizować system melioracyjny na polderach Gardna IX i X, ponieważ jego dekapitalizacja monotypizuje siedlisko pozbawiając je między innymi miejsc żerowania. Przyczyni się to również do poprawy stanu siedliska Jezioro Gardno (*1150-2), poprzez ograniczenie dopływu biogenów. W obrębie SOO Ostoja Słowińska (PLB220023) blisko 50% powierzchni obszaru zajmują siedliska wymienione w I załączniku Dyrektywy 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Największą powierzchnię (około 60%) spośród wszystkich 26 siedlisk objętych ochroną zajmują priorytetowe laguny przybrzeżne (*1150-2), reprezentowane jeziora Łebsko i  Gardno. Dotychczas najważniejszym zabiegiem ochrony (środki własne SPN), jest prowadzenie odłowów regulujących skład ichtiofauny, podporządkowane potrzebie ochrony populacji gatunków rzadkich oraz drapieżnych. Wprowadzono limity ilościowe i jakościowe (wymiar ochronny) dla ryb drapieżnych, w tym, miedzy innymi, szczupaka (Esox lucius), sandacza (Sander lucioperca), troci (Salmo trutta m. trutta) , 1160 łososia (Salmo salar).Pozyskanie siei wędrownej (Coregonus lavaretus) ograniczono tylko do tarlaków wykorzystywanych do sztucznego wzmocnienia endemicznej populacji tej ryby. W ochronie jezior wykorzystuje się zależność, zgodnie z którą ryby drapieżne pozwalają utrzymać stabilny poziom zagęszczenia ryb karpiowatych, których zbyt wysoka liczba przyczynia się do zwiększenia presji pokarmowej na zwierzęce formy planktonu, ograniczających z kolei zagęszczenie planktonu roślinnego w wodzie. Zmniejszenie liczebności przedstawicieli ryb drapieżnych przejawia się więc zwiększonym tempem rozwoju glonów i natężeniem procesu eutrofizacji wód. Odłowy regulujące skład ichtiofauny (prowadzone przy zaangażowaniu środków własnych Słowińskiego Parku Narodowego), wspierane są ukierunkowanymi zarybieniami gatunkami drapieżnymi pożądanymi z punktu widzenia ochrony ekosystemu. W przypadku jeziora Gardno są to głównie zarybienia szczupakiem (Esox lucius), i sandaczem (Sander lucioperca). W latach 2010-11 zarybienia prowadzone były w ramach projektu finansowanego ze środków NFOŚiGW „Zakup sprzętu oraz materiałów do wykonywania czynnej ochrony oraz monitoringu ekosystemów wodnych Słowińskiego Parku Narodowego”. Przy zaangażowaniu środków Słowińskiego Parku Narodowego prowadzona jest też realizacja krajowego programu zarybień gatunkami łososiowatymi polskich obszarów morskich - troć wędrowna (Salmo trutta m.trutta) oraz 1106 łosoś atlantycki (Salmo salar). W wodach jezior przybrzeżnych Łebsko i Gardno (*1150-2) pozyskiwane są tarlaki tych ryb, z których następnie uzyskuje się gamety służące do podchowu materiału zarybieniowego. Narybek służy do zarybienia wód dorzecza, z którego pochodził materiał rozrodczy. Największym przedsięwzięciem na rzecz zachowania bioróżnorodności siedliska laguny przybrzeżne (*1150-2) był prowadzony nieprzerwanie w latach 2000 – 2010 program ochrony lokalnej populacji  siei wędrownej (Coregonus lavaretus) w wodach Jeziora Łebsko. W omawianym czasie udało się przywrócić stabilną liczebność populacji tego zanikającego w wodach Polski gatunku ryby. Program restytucji realizowano w latach 2000 – 2007, w ramach dwuetapowego programu pn. „Ochrona autochtonicznej populacji siei wędrownej z jeziora Łebsko”. W latach 2009 – 2010 restytucja prowadzona była przy zaangażowaniu instrumentów Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego w ramach projektu „Ichtiologiczna bioróżnorodność jezior – wypracowanie modelu rozwiązywania problemów na przykładzie zasobów naturalnych autochtonicznej siei wędrownej w jeziorze Łebsko”. Słowiński Park Narodowy od 2010 roku realizuje, ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przedsięwzięcie „Projekt planów ochrony dla obszarów Natura 2000 – Ostoja Słowińska, Przybrzeżne Wody Bałtyku i Słowińskiego Parku Narodowego”, dzięki któremu w 2014 roku, opracowane zostaną cztery projekty planów ochrony dla tych obszarów. Realizacja tego projektu zapewni trwałość efektów niniejszego projektu na najbliższe 20 lat.

Page 35 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B3 EU ADDED VALUE OF THE PROJECT AND ITS ACTIONS Obszar projektu obejmuje wschodnią część brzegu i lądowego zaplecza jeziora Gardno (poldery: Gardna IX i Gardna X) oraz fragment doliny rzeki Łupawy położony na południe od miejscowości Smołdzino. Realizacja projektu, będzie bezpośrednio związana z realizacją Dyrektywy 92/43/EW w sprawie ochrony siedlisk oraz dzikiej fauny i flory i zakłada poprawę stanu następujących siedlisk (działanie CC2): (3260-1) nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (Ranunculion fluitantis), (3150-2) starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne, (*91E0-3) łęgi jesionowoolszowe (Alnenion glutinoso-incanae) a także, realizując również założenia Dyrektywy 2009/147/WE, poprawę atrakcyjności i powiększenie powierzchni siedlisk oraz zwiększenie liczebności lęgowych i przelotnych gatunków ptaków wodno-błotnych, wymienionych w B2c, dla ochrony których, utworzono obszar ostoi PLB220003 Pobrzeże Słowińskie (działanie CC1). W ramach realizacji Dyrektywy 92/43/EW działania podjęte dla ochrony wyżej wymienionych siedlisk i gatunków, wraz z odtworzeniem łąkowego i nisko torfowiskowego charakteru dawnej roślinności strefy brzegowej wschodniej części jeziora, przyczynią się także do poprawy stanu niektórych składników (ichtiofauna) i procesów (naturalne fluktuacje zasięgu i samooczyszczanie się wód) priorytetowego siedliska Ostoi Słowińskiej PLH220023 - *1150-2 jezioro przybrzeżne. Rewitalizacja starorzeczy, poza stworzeniem warunków do rozwoju specyficznej roślinności, przyczyni się do poprawy warunków bytowych 1134 różanki (Rhodeus sericeus amarus) Gatunek ten, ze względu na rzadkość występowania objęty jest w Polsce ochroną. Od 2005 r. Słowiński Park Narodowy przywraca właściwy stan siedlisk ptaków wodno-błotnych poprawiając stan ich ochrony (formularz B2d) i realizując założenia Dyrektyw 79/409/EWG (zgodnie z art. 3 pkt 2 ppkt c,d) i Dyrektywy 92/43/EW (zgodnie z art. 6 pkt 2). Działania zaplanowane w niniejszym projekcie przyczynią się do wzmocnienia wcześniej podjętych czynności ochronnych. Koryto Łupawy (3260-1) na całej długości w obrębie obszaru Ostoi pełni jedynie rolę wyprofilowanego kanału odprowadzającego wodę ze zlewni. Brzegi rzeki zostały obwałowane, co uniemożliwia meandrowanie i naturalne wylewy. Znacząco ograniczone zostały możliwości ochrony starorzeczy (3150-2) których zbiorniki wypełniają się martwą, gnijącą materią organiczną. Jednocześnie spory problem stanowi brak drożności koryta rzeki Łupawy dla organizmów wodnych, co uniemożliwia zapewnienie właściwego stanu ochrony zagrożonym gatunkom wędrownych ryb i minogów. Działania ochronne zaplanowano kompleksowo, tak aby równoległemu ograniczeniu negatywnych skutków regulacji koryta rzecznego Łupawy (3260-1) i obwałowania jez. Gardno towarzyszyło zapewnienie możliwości gospodarowania obiegiem wody na obszarze sztucznie wykształconych polderów zlokalizowanych na wschodnim brzegu jeziora. Planowane działania skupiają się na odtworzeniu właściwych warunków dla utrzymania bioróżnorodności, zachowania siedlisk oraz gatunków krągłoustych, ryb i ptaków wodno-błotnych pozostających przedmiotem ochrony obszarów Natura 2000. Lokalny zasięg przedsięwzięcia nie ogranicza pozytywnych skutków projektu do najbliższego otoczenia, ponieważ opisywane przedsięwzięcie pozwoli przywrócić funkcje ekologiczne ważnego (w skali kontynentu) obszaru na szlaku migracji ptactwa wodno-błotnego oraz wybranych gatunków ryb i minogów. Zaniechanie wykonania planowanych działań będzie skutkowało utrwaleniem procesu degradacji starorzeczy (3150-2) i rzeki włosienicznikowej (3260-1) w granicach PLH220023 Ostoi Słowińskiej. Postępująca monotypizacja siedlisk oraz niedrożność koryta Łupawy wydatnie obniża możliwości rozrodu oraz bytowania ginących gatunków ryb wędrownych, reofilnych oraz minogów. Brak możliwości skutecznego zarządzania zasobami wodnymi na polderach prowadzi do zabagniania i monotypizacji siedlisk lądowych co stanowi zagrożenie dla zachowania właściwego stanu siedlisk ptaków wodnobłotnych. Podsumowując, niniejszy projekt stanowi narzędzie wdrożenia postanowień Dyrektywy 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory oraz Dyrektywy 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków. Planowane działania w zakresie renaturyzacji rzeki Łupawy i jej starorzeczy (działanie CC.2), a także udrożnienia korytarza ekologicznego dla ryb i minogów, będą realizowały postanowienia Ramowej Dyrektywy Wodnej (2000/60/WE) w zakresie zastosowania ekosystemowego podejścia w przywracaniu dobrego stanu wód. Podjęcie wszystkich zaplanowanych w projekcie prac ochrony czynnej zapobiegnie utracie różnorodności przyrodniczej w Ostoi Słowińskiej (PLH220023) oraz Pobrzeżu Słowińskim (PLB220003), a także poprawi jakość wód, co stanowi priorytety unijnej strategii „Nasze ubezpieczenie na życie i nasz kapitał naturalny – unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r” z dn. 3 maja 2011 r. (KOM(2011) 244). Projekt pozwoli na zachowanie obszarów wodno-błotnych o istotnym Page 36 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B3 znaczeniu dla ptaków lęgowych, przywróci naturalny charakter fragmentom siedlisk i stworzy możliwość kształtowania właściwego stanu siedlisk ptaków migrujących; w tych aspektach przyczyni się do realizacji postanowień konwencji Bońskiej o ochronie gatunków migrujących, Konwencji Ramsarskiej o ochronie mokradeł, Konwencji z Rio de Janeiro z dnia 5 czerwca 1992 o ochronie różnorodności biologicznej i Konwencji Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz siedlisk przyrodniczych. Projekt realizuje także założenia wynikające z prawa krajowego, między innymi z.: - Krajowej Strategii Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności Biologicznej wraz z programem działań, dzięki czemu jednocześnie jest zgodny z rocznymi priorytetami krajowymi. Projekt zachowuje bogactwa różnorodności biologicznej i zapewnia jej użytkowanie w skali lokalnej, z uwzględnieniem potrzeb społeczno-gospodarczego rozwoju lokalnego, przebiegającego w sposób zrównoważony, zapewniający przyszłym pokoleniom dostęp do zasobów przyrody (nie mniejszy niż ma to miejsce obecnie). Projekt zakłada również wzbogacenie i odtworzenie utraconych elementów różnorodności biologicznej - Polityki ekologicznej państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 – przedkładany projekt wpisuje się w założenie zachowania bogatej różnorodności biologicznej polskiej przyrody na różnych poziomach organizacji wraz z umożliwieniem zrównoważonego rozwoju gospodarczego Kraju, który w sposób niekonfliktowy współistnieje z różnorodnością biologiczną. - Strategii ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działań na lata 2006-2013- jako jeden z nadrzędnych celów zakłada renaturyzację obszarów przeobrażonych, na których ustało użytkowanie. Cel ten jest zbieżny z celem strategicznym przedkładanego projektu.

SOCIO-ECONOMIC EFFECTS OF THE PROJECT Ważnym aspektem wzmacniającym efekt projektu jest podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców PLH 220023 Ostoi Słowińskiej i PLB 220003 Pobrzeża Słowińskiego oraz turystów, w różnych grupach wiekowych, a także zachęcanie do dbania o otaczającą ich przyrodę poprzez szereg działań edukacyjno-promocyjnych (organizowanie warsztatów edukacyjnych, konkursów, zapraszanie na konferencję, organizowanie festynu, przekazywanie materiałów promocyjnych). Działania te poprawią wizerunek obszarów chronionych, traktowanych dotychczas przez społeczności lokalne, jako hamulec rozwoju i przyczynę zacofania regionów. Jest to również sposób integracji z lokalnymi mieszkańcami, którzy będą mieli poczucie udziału w realizowanym przedsięwzięciu oraz wpływu na stan otaczającej ich przyrody. Zapoznawanie i wdrażanie mieszkańców w realizowane działania będzie wpływało w kolejnych latach na akceptację podejmowanych przez Słowiński Park Narodowy zabiegów ochronnych oraz realizowanych projektów. W wyniku realizacji założeń projektu nastąpi także wzmocnienie atrakcyjności przyrodniczej oraz zostanie umożliwione jej eksponowanie (obserwacje) w sposób bezpieczny dla gatunków ptaków wodno-błotnych. Budowa platformy obserwacyjnej (CC4) oraz promocja projektu na szeroką skalę wzmocni jednocześnie potencjał turystyczny gminy Smołdzino oraz umożliwi rozwój turystyki związanej z obserwacjami ptaków oraz turystyką wędkarską, co może wpłynąć na zwiększenie liczby turystów korzystających z bazy noclegowej Gminy Smołdzino. Dodatkowo budowa przepławki (działanie CC3) spowoduje, że możliwe stanie się wydłużenie sezonu wędkarskiego, a miłośnicy tego hobby, będą skłonni przyjechać nad rzekę Łupawę, bądź Jezioro Gardno, przez cały sezon wędkarski. Znaczna część mieszkańców miejscowości położonych w najbliższym sąsiedztwie obszaru projektu, zajmuje się agroturystyką (głównie w okresie letnim), która stanowi ważny element dochodu lokalnej społeczności. Wszelkie działania zmierzające do wypromowania oraz zwiększenia atrakcyjności turystycznej, bez szkody dla przyrody, będzie pozytywnie odebrane przez mieszkańców, m.in.: Smołdzina, Wysokiej, Gardny Małej, Gardny Wielkiej. Zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu może się wydatnie przełożyć na korzyści finansowe oraz turystyczne dla lokalnej społeczności. Dodatkowym pozytywnym skutkiem będzie możliwość wykorzystywania wiedzy przyswojonej podczas warsztatów przez osoby prowadzące działalność turystyczną, które świadome otaczającej ich przyrody oraz związku atrakcyjności przyrodniczej z rozwojem turystyki, będą w stanie zachęcić turystów do odwiedzania tak pięknie zachowanej przyrody Ostoi Słowińskiej i Pobrzeża Słowińskiego (CE4).

BEST PRACTICE CHARACTER OF THE PROJECT

Page 37 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B3 Projekt realizowany będzie w oparciu o najlepsze praktyki stosowane w ochronie siedlisk i gatunków wymienionych w rozdziale B2c. W tworzeniu koncepcji działań ochronnych wzięto pod uwagę przede wszystkim specyfikę obszaru, na którym mają być realizowane zadania oraz wieloletnie obserwacje prowadzone przez pracowników Słowińskiego Parku Narodowego. Istotne były także liczne publikacje naukowców prowadzących badania na obszarze Parku oraz dostępna literatura. Podczas tworzenia projektu organizowane były spotkania, konsultacje oraz wizje terenowe, m.in. takimi instytucjami jak: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku, Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Województwa Pomorskiego oraz pracownikami ZMiUW - oddział Słupsk, naukowcami prowadzącymi wieloletnie badania na obszarze Parku, Stowarzyszeniem Ptaki Polskie, którzy są beneficjentami kilu projektów o podobnej tematyce. Wiedza merytoryczna oraz doświadczenie osób uczestniczących w spotkaniach, pozwoliły na wybór najlepszych metod uwzględniających charakter terenu oraz które mają przyczynić się do osiągnięcia założonych rezultatów. W kształtowaniu siedlisk ważnych dla ptaków wodno-błotnych, wykorzystywane są dotychczas, najlepsze znane praktyki polegające na stałej identyfikacji i eliminacji zagrożeń przez zarządzającego obszarem – Słowiński Park Narodowy. W działaniach niniejszego projektu, tj. kształtowaniu właściwego stanu siedlisk ptaków wodno-błotnych (CC1.1 oraz CC1.2), wykorzystane zostaną doświadczenia z projektów Life+ realizowanych, m.in.: przez Park Narodowy "Ujście Warty" pt.: „Restytucja i utrzymanie siedlisk lęgowych ptaków wodnych i błotnych” (projekt LIFE+ nr:LIFE09 NAT/PL/000254) oraz przez Park Narodowy "Ujście Warty" wraz ze Stowarzyszeniem Ptaki Polskie pt.: „Aktywna ochrona ptaków wodnych i błotnych na terenie Polderu Północnego w Parku Narodowym „Ujście Warty” poprzez poprawę warunków wodnych siedlisk lęgowych oraz miejsc żerowania i odpoczynku w czasie migracji i zimowania. Bagna są Dobre! Etap 2” (Nr ref Life 09/NAT/PL/000257). Dotychczasowe działania (ograniczanie fragmentacji siedlisk, walka z drapieżnictwem) czynnej ochrony siedlisk ptaków wodnobłotnych na Polderach Gardna IX i X, istotnie zwiększyły zainteresowanie wielu gatunków ptaków wodno-błotnych tym obszarem. Nadal jednak ważny problem stanowi brak możliwości zarządzania wodą na tym terenie, w sposób odpowiedni do potrzeb behawioralnych tej grupy zwierząt, ale gwarantujący też odpowiednią jakość wód jeziora, która zależy, między innymi: od ilości, jakości i szybkości dopływu wód doprowadzanych systemem melioracyjnym. Kompleksowe podejście do likwidacji tych zagrożeń jest również najlepszą praktyką w ochronie przyrody. Doświadczenia Parku Narodowego "Ujście Warty" (w całości położonego na obszarach polderowych, w których celem ochrony jest ta sama grupa ptaków) pokazały, że sprawnie funkcjonujący system melioracyjny, znacznie ogranicza degradację siedlisk ptaków wodno-błotnych -„kwaterowe” dystrybuowanie wody znacznie ogranicza gwałtowne wahania poziomu wód, tym samym zapobiega monotypizacji gatunkowej siedlisk. W przypadku niniejszego projektu wdrożone działania w zadaniu CC1.1 oraz CC1.2 przyczynią się do kompleksowego rozwiązania problemów ochrony gatunków z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE w sprawie ochrony dzikiego ptactwa. Gatunki te zostały wymienione w formularzu B2c, dla których obszary PLH22023 i PLB220003, są ważnym miejscem występowania. Efektem będzie uzyskanie poprawy stanu ochrony dla tych gatunków (formularz B2c) oraz ich siedlisk. W przypadku prac rewitalizacji rzeki Łupawy oraz starorzeczy czerpano z doświadczeń podobnych projektów oraz z niektórych rozwiązań zaprezentowanych w podręczniku pn. „Przyjazne Naturze Kształtowanie Rzek i Potoków”, wydanym przez Centrum Renaturyzacji Rzek (River Restoration Centre) w Wielkiej Brytanii. W tym drugim przypadku dotyczy to zwłaszcza prac zmierzających do likwidacji oraz odsuwania obwałowań przeciwpowodziowych poza obszar terasy zalewowej rzek. Z kolei przy pracach zmierzających do rewitalizacji starorzeczy oraz rzeki Łupawy korzystano z doświadczeń krajowych. Dla przykładu może posłużyć projekt udrożnienia starorzeczy rzeki Słupi (realizowany w latach 2007-2010), a także projekt renaturyzacji rzeki Kwaczy realizowane na terenie Parku Krajobrazowego Dolina Słupi. Niemniej w przypadku obszaru niniejszego projektu nie można było zaadoptować wszystkich rozwiązań, co wynika z lokalnych uwarunkowań w obszarze projektu, takich jak realne zagrożenie wystąpienia zalania okolicznych miejscowości, obecność piętrzenia elektrowni wodnej na obszarze projektu czy też większe rozmiary koryta rzeki Łupawy w porównaniu z rzeką Kwaczą. Niemniej omawiane rzeki charakteryzują się podobnym reżimem wodnym oraz problemami z zakresu ochrony przyrody. Nie bez znaczenia była również możliwość prowadzenia konsultacji z jednym z autorów projektów renaturyzacji zastosowanych na rzece Słupi i Kwaczy. Bazując na tych doświadczeniach oraz wiedzy z zakresu potrzeb ochrony siedlisk nizinnych i podgórskich rzek ze zbiorowiskami włosieniczników (3260-1), starorzeczy (3150-2) oraz rzadkich gatunków ryb i minogów wymienionych w formularzu B2c należy uznać, że proponowany zakres prac wymieniony w działaniu CC2 stanowi rozwiązanie optymalne w lokalnych warunkach. Niniejszy projekt wpisuje się również w najlepsze praktyki Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE w zakresie zastosowania ekosystemowego podejścia w przywracaniu dobrego stanu wód rzeki Łupawy (3260-1) oraz starorzeczy (3150-2) (działania CC.2).

Page 38 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B3 DEMONSTRATION CHARACTER OF THE PROJECT Przedłożony do oceny projekt generalnie stanowi przykład zastosowania najlepszych i sprawdzonych w ochronie przyrody praktyk. Niemniej, niektóre lokalne uwarunkowania obecne na obszarze proponowanych działań, wymagały rozwiązań nie stosowanych zbyt często. Za przykład może posłużyć próba umożliwienia naturalnych wylewów wód jeziora Gardno na obszar objęty działaniem CC1.2. Nie można więc wykluczyć, że te działanie może stanowić demonstracyjny charakter w skali regionu, bądź kraju.

EFFORTS FOR REDUCING THE PROJECT'S "CARBON FOOTPRINT" Ograniczenie emisji CO2 w trakcie realizacji projektu będzie miało miejsce w wyniku podejmowania poniższych czynności: - Stabilizacja ekosystemów, poprzez poprawienie ich stanu ochrony, zwiększy potencjał siedlisk w zakresie kumulacji węgla (przywrócenie procesów torfotwórczych). Ta szczególna funkcja obszarów wodno-błotnych została zatracona w wyniku osuszenia torfowisk niskich i przekształcania ich w intensywne użytki zielone przyległych do wschodnich brzegów jez. Gardno (1150) oraz wprowadzenia regulacji koryta rzeki Łupawy (3260-1 rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis ). Działania proponowane w projekcie (CC.1, CC.2) będą prowadzić do zahamowania mineralizacji gleb hydrogenicznych. - Ponadto zmniejszeniu emisji CO2, będą sprzyjały pośrednie działania i standardy, które zostaną wprowadzone, na przykład: zmniejszenie zużycia papieru (np. druk dwustronny), recycling papieru, efektywniejsze wykorzystanie mediów elektronicznych, zmniejszenie transportu samochodowego w ramach projektu i maksymalne wykorzystanie transportu publicznego (o ile będzie to możliwe), wykorzystanie i promowanie technologii środowiskowych w trakcie tworzenia biura projektu.

Page 39 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B4 EXPECTED CONSTRAINTS AND RISKS RELATED TO THE PROJECT IMPLEMENTATION AND HOW THEY WILL BE DEALT WITH (CONTINGENCY PLANNING) R1. Opóźnienia w wyłonieniu wykonawców działań przygotowawczych (działania CA.4, CA.5, CA6), a następnie działań ochronnych (działania CC1, CC2, CC3, CC4) – prawdopodobieństwo wstąpienia tego ryzyka wynika z prawa zamówień publicznych, w tym możliwości składania odwołań oraz zagrożenia z tytułu opóźnienia procedur środowiskowych i uzyskiwania pozwoleń na budowę. Prawdopodobieństwo wystąpienia: średnie Oddziaływanie na projekt: wysokie Sposób minimalizacji ryzyka: Wystąpienie opóźnień w wyłonieniu wykonawców może mieć bardzo istotny wpływ na realizację projektu, jednak bazując na doświadczeniach beneficjentów, przewidziano wydłużone terminy realizacji zadań i projekt, a także zapewniono wsparcie ze strony radcy prawnego i pracownika ds. zamówień publicznych zatrudnionych w CF1. R2. Opóźnienie w zdobyciu niezbędnych decyzji i pozwoleń na realizację działań w CC1, CC2, CC3, CC4. Konieczność uzyskania, m.in.: pozwoleń na budowę, decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia, operatów wodnoprawnych, ocen oddziaływania na środowisko oraz wszelkiej innej dokumentacji ujętej w projekcie - wynika z prawa krajowego oraz europejskiego. Procedury administracyjne w Polsce często obejmują wielomiesięczny okres oczekiwania, który może w znaczący sposób przyczynić się do opóźnienia realizacji zadań zaplanowanych w projekcie Prawdopodobieństwo wystąpienia: średnie Oddziaływanie na projekt: wysokie Beneficjent posiada doświadczenie w realizacji projektów, w których niejednokrotnie konieczne było uzyskiwanie decyzji i pozwoleń, dysponuje także zespołem pracowników, którzy posiadają niezbędną wiedzę do określenia zakresu dokumentacji, jaka jest niezbędna do zrealizowania poszczególnych zadań. Ponadto, w projekcie uwzględniono dodatkowy czas na przeprowadzenie procedur administracyjnych. Beneficjent uwzględnił także konieczność zlecenia firmom specjalizujących się w opracowywaniu dokumentacji (OOŚ, programów funkcjonalno-użytkowych, operatów wodnoprawnych), co powinno znacznie skrócić czas uzyskiwania pozwoleń na budowę. W projekt zaangażowano także: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku, Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Województwa Pomorskiego, Ministerstwo Środowiska - instytucje, które mają kluczowe znaczenie w zakresie uzyskania niezbędnych zezwoleń na rozpoczęcie działań technicznych. R3. Wystąpienie niekorzystnych, zwłaszcza długotrwałych, warunków pogodowych i hydrologicznych, np. wysokie stany wód, które w bardzo istotny sposób mogą opóźnić realizację zadań CC1, CC2, CC3, CC4. Prawdopodobieństwo wystąpienia: wysokie Oddziaływanie na projekt: wysokie Sposób eliminacji ryzyka: Możliwość wystąpienia tego zagrożenia jest wysokie, jednak przewidziano rezerwę czasową na wykonanie prac, cały projekt jest wydłużony o kwartał w stosunku do faktycznych potrzeb bez zwiększenia jego kosztów. R4. Brak zrozumienia ze strony mieszkańców Gminy Smołdzino dla działań służących ochronie przyrody. Ryzyko zostało zdefiniowane przy realizacji dotychczasowych projektów, których beneficjentem jest Słowiński Park Narodowy. Bardzo skromne warunki bytowe większości mieszkańców gminy Smołdzino (co potwierdza wskaźnik G) powodują pogłębienie braku zrozumienia dla potrzeb ochrony przyrody i zwiększenie zagrożenia dla realizacji jej celów poprzez świadome działanie na szkodę przyrody (kłusownictwo, penetracja miejsc nieodpornych na antropopresję, budowanie niesprzyjającego ludziom i rozwojowi wizerunku obszarów Natura 2000 i Parków Narodowych).

Page 40 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B4

Prawdopodobieństwo wystąpienia: średnie Oddziaływanie na projekt: średnie Sposób eliminacji ryzyka: Przewidziano podniesienie atrakcyjności turystycznej Gminy Smołdzino poprzez budowę platformy obserwacyjnej (CC4) oraz podniesienie świadomości ekologicznej i świadomości związku atrakcyjności przyrodniczej z rozwojem turystyki, poprzez cykl akcji edukacyjno-promocyjnych (działania CE). Działania przewidziane w projekcie mają także promować obszar projektu, jako miejsca atrakcyjnego dla ornitologów oraz wędkarzy, co dodatkowo może wpłynąć na  zwiększenie liczby turystów korzystających z bazy noclegowej Gminy Smołdzino. R5. Brak zgody na realizację działań na gruntach nie należących do Słowińskiego Parku Narodowego. Część gruntów, na którym są zaplanowane są działania CC1, CC2 są w zarządzie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku oraz Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych Województwa Pomorskiego, natomiast budowa przepławki (CC3) będzie realizowana na gruncie, którego właścicielem jest prywatna spółka. Brak zgody na realizację działań na obszarach objętych projektem jest bardzo istotnym zagrożeniem, które może przyczynić się do niewykonania poszczególnych działań zaplanowanych w projekcie, a nawet rezygnacji z realizacji projektu. Prawdopodobieństwo wystąpienia: średnie Oddziaływanie na projekt: wysokie Sposób eliminacji ryzyka: Słowiński Park Narodowy już na etapie tworzenia projektu nawiązał współpracę z właścicielami/zarządcami gruntów, którzy wyrazili zgodę na realizację działań założonych w projekcie, a także wyrazili chęć współpracy. Z RZGW i ZMiUW WP zostały podpisane listy intencyjne, natomiast z Energą Hydro Sp. z o.o. beneficjent podjął czynności mające na celu wypracowanie umowy użyczenia gruntu pod budowę przepławki. Chęć współpracy potwierdzają także uzyskane deklaracje poparcia niniejszego projektu – A8. R6. Opóźnienia w wypłacie kolejnych transz dofinansowania przez instytucje finansujące. Jest to ryzyko, zdefiniowane na podstawie dotychczasowych doświadczeń Słowińskiego Parku Narodowego w realizacji projektów, które wynika ze zmiany zasadach rozliczania transz w trakcie trwania projektów, przedłużającymi się procedurami oceny raportów, ale też zmianami w harmonogramach będącymi wynikiem np. terminów rozstrzygnięcia przetargów. Te bardzo istotne ryzyko może mieć wpływ na terminowe wypłaty wynagrodzeń wykonawcom poszczególnych działań. Prawdopodobieństwo wystąpienia: średnie Oddziaływanie na projekt: wysokie Sposób eliminacji ryzyka: Przewidziano możliwość ubiegania się o tzw. pożyczki krótkoterminowe w WFOŚiGW w Gdańsku lub krótkoterminowe kredyty bankowe. R7. Wzrost cen towarów oraz usług powodujących zmianę kalkulowanych kosztów, a także duże wahania kursu euro. Na przestrzeni ostatnich kilku lat obserwuje się systematyczny wzrost cen, zarówno usług, jak i towarów, w szczególności cen paliwa, materiałów budowlanych oraz  kosztów podwykonawstwa. Obserwuje się także znaczne wahania kursu euro, które mogą spowodować, że w przypadku zmiany przyjętego dla projektu wskaźnika, trzeba będzie zmniejszyć wydatki na realizację poszczególnych działań. Prawdopodobieństwo wystąpienia: wysokie Oddziaływanie na projekt: wysokie Sposób eliminacji ryzyka: Page 41 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B4

Zagrożenie zostało zminimalizowane, poprzez uwzględnienie w poszczególnych działaniach projektu, kosztów inflacji w wysokości od 5-10% aktualnych cen. Został także przeanalizowany kurs euro na przestrzeni kilku lat, dzięki czemu do projektu przyjęto przelicznik euro, który uwzględnia jego potencjalne wahania. Na bieżąco będą także prowadzone analizy wydatkowanych środków  (monitoring realizacji projektu - CF.1), dzięki czemu będzie można reorganizować wydatki i aktualizować harmonogram. R8. Ryzykiem, które jest jednym z najczęściej występujących i ma duży wpływ na realizację projektu, jest zmiana przepisów prawnych, którym podlega projekt w trakcie realizacji lub przepisów dotyczących strony technicznej inwestycji (np. zmiana wymagań dokumentacji technicznej). Zmiana przepisów prawnych jest problemem, zwłaszcza w kontekście prawa zamówień publicznych, które jest nowelizowane średnio raz na dwa lata. Prawdopodobieństwo wystąpienia: wysokie Oddziaływanie na projekt: wysokie Sposób eliminacji ryzyka: Zatrudnienie wykwalifikowanego radcy prawnego (CF1) oraz oddelegowanie do pracy w projekcie specjalisty ds. zamówień publicznych.

Page 42 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B5 CONTINUATION / VALORISATION OF THE PROJECT RESULTS AFTER THE END OF THE PROJECT Which actions will have to be carried out or continued after the end of the project? Po zakończeniu projektu beneficjent zapewni kontynuację następujących działań: 1. Utrzymanie właściwego stanu siedlisk ptaków wodno-błotnych na Polderach Gardna IX i X, poprzez utrzymanie sprawności systemu melioracyjnego oraz prowadzenie wykosów (CC1). 2. Utrzymanie właściwego stanu siedlisk w obrębie dna doliny rzeki Łupawy: 3260-1 nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników, 3150-2 eutroficzne starorzecza i drobne zbiorniki wodne, a także priorytetowych *91E0-3 łęgi olszowo-jesionowe (CC2). 3. Utrzymanie drożności korytarza ekologicznego rzeki Łupawy poprzez zapewnienie prawidłowego funkcjonowania przepławki, bariery elektro-elektronicznej (CC3) oraz urządzeń do monitoringu funkcjonalnie z nią związanych (D1). W dalszym ciągu będzie prowadzony będzie monitoring migracji ryb i minogów na przepławce z wykorzystaniem kamery podwodnej. 4. Prowadzenie monitoringu siedlisk awifauny wodno-błotnej, ornitofauny oraz ichtiofauny, a także rozpowszechnianie jego wyników (CD1). 5. Bieżącą aktualizację danych w bazie Systemu Informacji Przestrzennej (CA3) SPN o wyniki monitoringu (CD1) oraz reagowanie na ewentualne niekorzystne czynniki mogące zakłócić osiągnięcie celów projektu (CC1.1, CC1.2 oraz CC2) - w przypadku stwierdzenia niekorzystnych zmian, wprowadzone zostaną odpowiednie środki zaradcze. 6. Utrzymanie i aktualizacja strony internetowej projektu (działanie CE.1), co najmniej przez 5 lat po zakończeniu projektu. 7. Prowadzenie działań edukacyjnych oraz rozpowszechnianie wiedzy o projekcie (CE1, CE3, CE4) na spotkaniach, konferencjach, warsztatach organizowanych po zakończeniu projektu.

How will this be achieved, what resources will be necessary to carry out these actions? Po zakończeniu projektu beneficjent zapewni kontynuację i finansowanie następujących działań ze środków: własnych oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku, środków UE: 1. Utrzymanie właściwego stanu siedlisk ptaków wodno-błotnych na Polderach Gardna IX i X, poprzez utrzymanie właściwego stanu systemu melioracyjnego (działanie CC.1), zarządzanie zasobami wodnymi oraz prowadzenie wykosów. Działanie kontynuowane będzie stale przez właścicieli gruntów objętych projektem, przy wsparciu zewnętrznym ze środków Wspólnej Polityki Rolnej (wykosy), środków własnych lub środków dzierżawców łąk. 2. Utrzymanie właściwego stanu siedlisk: rzeki Łupawy (3260-1 nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników) i jej starorzeczy (3150-2 eutroficzne starorzecza i drobne zbiorniki wodne). Zakłada się, że zadanie po wykonaniu nie będzie wymagało dalszych nakładów finansowych. Obserwowane będą naturalne procesy w ramach monitoringu siedliskowego (ocena hydromorfologiczna rzek – RHS) oraz ichtiologicznego prowadzonego przez pracowników Słowińskiego Parku Narodowego w ramach czynności służbowych. 3. Utrzymanie drożności korytarza ekologicznego (CC3) będzie wymagało zapewnienia dozoru technicznego nad przepławką, utrzymania bariery elektrycznej oraz konserwacji przepławki. Będzie to zadanie właściciela elektrowni wodnej oraz gruntu, na którym się powstanie przepławka - Energi Hydro Sp. z o.o. Dozór techniczny będzie polegał na: czyszczeniu przepławki ze zlodzenia, namułów, liści itp., czyszczeniu okna widokowego, konserwacji i wykonywaniu napraw bieżących. Koszt dozoru oraz wszelkich opłat, w tym podatku od budowli będzie ponoszony ze środków własnych spółki. 4. Prowadzenie monitoringu przyrodniczego, tj: siedlisk awifauny wodno-błotnej, ornitofauny oraz ichtiofauny (CD.1) przez pracowników SPN ze środków własnych Słowińskiego Parku Narodowego. 5. Utrzymywanie i aktualizowanie bazy danych (GIS) przez pracowników Słowińskiego Parku Narodowego w ramach działań statutowych. Działania prowadzone będą stale ze względu na ich znaczenie dla oceny skuteczności ochrony. Z czasem najprawdopodobniej konieczne będzie ubieganie się o wsparcie zewnętrzne na zakup nowego sprzętu spełniającego standardy technologiczne, np. z NFOŚiGW, WFOŚiGW. 6. Utrzymanie i aktualizację strony internetowej (CE.1.1) przez 5 lat, zapewni Słowiński Park Narodowy ze środków własnych. Park będzie ponosił opłatę za domenę, natomiast aktualizacje będą dokonywać pracownicy beneficjenta - bez dodatkowych kosztów. 7. Działania edukacyjne będą prowadzone przez pracowników Zespołu Edukacji, w ramach działań statutowych Parku, przy wykorzystaniu materiałów edukacyjno-promocyjne wyprodukowanych w działaniu CE (bez dodatkowych kosztów). Wiedza o projekcie będzie rozpowszechniania przez pracowników oraz Dyrekcję Parku, podczas spotkań, konferencji, warsztatów, podczas których Page 43 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B5 przedstawiane będą wyniki projektu (CE3).

Protection status under national/local law of sites/species/habitats targeted (if relevant) Obszary objęte konkretnymi działaniami ochronnymi w całości położone są w granicach Słowińskiego Parku Narodowego – jednego z 23 obszarów o tej randze w Polsce. Zgodnie z przepisami prawa krajowego, parki narodowe tworzy się w miejscach o szczególnych  walorach przyrodniczych, społecznych, kulturowych, naukowych oraz edukacyjnych, w których ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Celem działalności parku narodowego, oprócz zachowania bioróżnorodności oraz procesów przyrodniczych, jest odtworzenie zniekształconych ekosystemów oraz siedlisk roślin i zwierząt. Zaproponowane w niniejszym projekcie działania wpisują się w szeroki zakres działalności parków narodowych w Polsce. Ponadto, w zakresie ochrony awifauny wodno-błotnej, przewidziane do realizacji działania bazują na doświadczeniu zebranym podczas, niemal 10-letniego, okresu odtwarzania siedlisk lęgowych oraz żerowiskowych dla tej grupy zwierząt. Wszystkie gatunki ptaków uwzględnione w projekcie (B2c), są objęte ochroną gatunkową. Dla skutecznej ich ochrony należy przede wszystkim stworzyć warunki dla zachowania ich siedlisk. Temu celowi, między innymi ze względu na uwarunkowania prawne, sprzyja sieć krajowych form ochrony przyrody – zwłaszcza parków narodowych. Realizacja działań CC1.1 oraz CC1.2 skupia się na stworzeniu właściwych warunków siedliskowych dla ptaków wodno-błotnych, zarówno populacji lęgowych, jak również na przelotach i zimujących. Pozytywny wpływ dla ptaków objętych projektem, będzie miało także ograniczenie antropopresji na tym obszarze -poldery: Gardna IX i X (CC4), dzięki czemu ptaki będą miały dogodniejsze warunki lęgowe i bytowe. Zakłada się, że powyższe działania powinny ugruntować znaczenie tego obszaru dla ptaków wodno-błotnych już w pierwszych latach po jego zakończeniu. W przypadku prac przewidzianych do realizacji w zadaniach CC2 oraz CC3 skupiono się głównie na stworzeniu dogodnych warunków dla poprawy stanu ochrony siedlisk wodnych, co wydatnie poprawi również perspektywy ochrony gatunków ryb oraz minogów. Uznano, że działania zmierzające do przywrócenia naturalnych procesów w korycie oraz w obrębie dna doliny będą, podobnie jak w przypadku awifauny wodno-błotnej, również głównym sposobem ochrony gatunków ryb i minogów. Sam fakt objęcia ochroną gatunkową nie gwarantuje bowiem poprawy właściwego stanu ochrony gatunku. Za przykład może posłużyć choćby okoliczność wyginięcia łososia w polskich wodach w latach 80-tych ubiegłego wieku. Pomimo ochrony tego gatunku w okresie tarła nie zapewniono należytej ochrony ostatnich tarlisk w Polsce. Mając ten fakt na uwadze, Słowiński Park Narodowy, poprzez czynną ochronę, stara się stwarzać dogodne warunki dla ochrony przyrody, w tym siedlisk zagrożonych i rzadkich gatunków.

How, where and by whom will the equipment acquired be used after the end of the project? Po zakończeniu realizacji projektu, sprzęt zakupiony przez Słowiński Park Narodowy, tj.: samochód, sprzęt komputerowy i oprogramowanie, sprzęt i urządzenia do prowadzenia monitoringu na przepławce, odbiorniki GPS, laptop terenowy, lornetka, luneta, diver-y, baro diver, pozostanie własnością beneficjenta. Natomiast przepławka oraz bariera elektryczno-elektroniczna, zostanie przekazana właścicielowi, który użyczy beneficjentowi pod realizację działań ochronnych w projekcie, nieruchomość gruntową. Energa Hydro Sp. z o.o. będzie zobowiązana utrzymywać efekty ekologiczne otrzymane w wyniku realizacji projektu, także po jego zakończeniu oraz utrzymywać przekazaną infrastrukturę w dobrym stanie technicznym. Cały wyżej wymieniony sprzęt będzie wykorzystywany do realizacji zadań ściśle związanych z czynną ochroną przyrody oraz edukacją przyrodniczą.

To what extent will the results and lessons of the project be actively disseminated after the end of the project to those persons and/or organisations that could best make use of them (please identify these persons/organisations)? Page 44 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - B5 Wszelkie informacje dotyczące projektu oraz osiągniętych wyników będą stale rozpowszechniane, nawet po zakończeniu projektu. Najlepszym i ogólnodostępnym źródłem przekazu będzie strona internetowa projektu (CE1), którą Słowiński Park Narodowy będzie utrzymywał przez 5 lat po jego zakończeniu. Beneficjent będzie także rozpowszechniał wyniki projektu, m.in.: na konferencjach naukowych i spotkaniach samorządów. Wszelkie materiały wydane w trakcie projektu będę dystrybuowane, aż do wyczerpania zapasów. Książki i wydawnictwa (CE.3) będą rozsyłane do bibliotek oraz uczelni wyższych w Polsce i regionie, które edukują przyszłych przyrodników. Projekt zostanie rozpowszechniony także w jednostkach odpowiedzialnych za doprowadzenie do dobrego stanu ochrony wód (w tym za wdrożenie ekosystemowego podejścia do ich ochrony) - Regionalnych Zarządach Gospodarki Wodnej, Zarządach Melioracji, Regionalnych Dyrekcjach Ochrony Środowiska - poprzez przesłanie linka do strony internetowej (CE.1), rozsyłanie wydawnictw (CE3) i zaproszeń na konferencję, na których będą przedstawiane wyniki projektu. Z informacją o projekcie zostaną zapoznane inne Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, Lasy Państwowe, organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną przyrody, oraz partnerzy zagraniczni pozyskani w trakcie trwania projektu (CF3) - oni również otrzymają link do strony internetowej oraz wydawnictwa.

Page 45 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 TECHNICAL APPLICATION FORMS

Part C – detailed technical description of the proposed actions

Page 46 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C0 LIST OF ALL PROPOSED ACTIONS A. Preparatory actions, elaboration of management plans and/or of action plans A1

Czynności przygotowawcze do wdrożenia projektu

A2

Zakup sprzętu do prowadzenia prac terenowych

A3

Utworzenie bazy danych obszaru projektu

A4 A5

Opracowanie dokumentacji technicznej dla działań mających na celu: poprawę stanu siedlisk ptaków wodno-błotnych (CC1) oraz renaturyzację koryta rzeki Łupawy (3260-1) i jej starorzeczy (3150-2) Opracowanie dokumentacji technicznej dla budowy przepławki

A6

Opracowanie dokumentacji technicznej dla budowy platformy obserwacyjnej

B. Purchase/lease of land and/or compensation payments for use rights

C. Concrete conservation actions C1

Poprawa stanu siedlisk ptaków wodno-błotnych

C2 C3

Renaturyzacja dna doliny Łupawy; koryta nizinnej i podgórskiej rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (3260-1), starorzeczy (3150-2) oraz łęgów jesionowo – olszowych (*91E0) Udrożnienie korytarza ekologicznego rzeki Łupawy poprzez budowę przepławki

C4

Ograniczenie antropopresji na Polderach Gardna IX i X poprzez budowę platformy obserwacyjnej

D. Monitoring of the impact of the project actions (obligatory only if there are concrete conservation actions) D1 Monitoring efektów ekologicznych projektu D2

Ocena wpływu społeczno-gospodarczego planowanych działań na gospodarkę i społeczeństwo

E. Public awareness and dissemination of results (obligatory) E1

Działalność promocyjna projektu

E2

Przygotowanie i osadzenie tablic informacyjnych

E3

Przygotowanie raportu naukowego oraz raportu laika (Layman’s Report)

E4

Działalność edukacyjna projektu

E5

Konferencja podsumowująca projekt

F. Overall project operation and monitoring of the project progress F1

Zarządzanie projektem

F2

Prace Komitetu Sterującego

Page 47 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C0 F3

Tworzenie sieci z innymi projektami

F4

Zewnętrzny audyt finansowy

F5

Przygotowanie planu działań ochronnych i komunikacyjnych po realizacji projektu LIFE+

Page 48 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1a

DETAILS OF PROPOSED ACTIONS A. Preparatory actions, elaboration of management plans and/or of action plans ACTION A.1: Czynności przygotowawcze do wdrożenia projektu Description (what, how, where and when): Biuro projektu zostanie zorganizowane w siedzibie beneficjenta, tj. siedzibie Słowińskiego Parku Narodowego w Smołdzinie. W ramach przygotowania beneficjenta do realizacji projektu zostanie zakupiony sprzęt do prac administracyjny:  zestawy komputerowe, oprogramowanie biurowe (m.inn.: pakiet Office, oprogramowanie antywirusowe) oraz urządzenie wielofunkcyjne. - 6 zestawów komputerowych wraz z oprogramowaniem Parametry komputera: pamięć RAM min 4 MB, dysk twardy min 500 GB., wbudowany napęd DVD+/-RW DualLayer, karta graficzna Intel HD Graphics zintegrowana, karta sieciowa, Oprogramowanie, np. pakiet MS Office  (Word, Excel, PowerPoint, Outlook) oraz dodatkowo w zestawie klawiatura i mysz. - 1 urządzenie wielofunkcyjne Parametry: możliwość skanowania, drukowania, wysyłania fax-u, obsługująca format A3, wbudowana karta sieciowa, dysk twardy minimum 80 GB, pamięć  min. 2 GB, USB. Zestawy komputerowe oraz urządzenie wielofunkcyjne zostaną zakupione w I-II kwartale 2015, a wykorzystywane będą przez cały okres trwania projektu oraz po jego zakończeniu.

Reasons why this action is necessary: Zakup sprzętu komputerowego oraz urządzenia wielofunkcyjnego jest niezbędny do prawidłowego prowadzenia czynności administracyjnych przez cały okres trwania projektu. Komputery będące własnością Słowińskiego Parku Narodowego mają po kilka lat oraz często ulegają awarii, która wynika z naturalnego zużycia sprzętu, dlatego uwzględniono zakup nowych komputerów dla 5 pracowników administracyjnych, którzy będą oddelegowani do pracy w projekcie (CF1). Ponadto należy zapewnić sprzęt komputerowy dla nowego pracownika – zastępcy koordynatora. Urządzenie wielofunkcyjne posiadające jednocześnie funkcję ksero, druk, fax oraz skanowanie, znacznie ułatwi pracę zespołu projektowego przez cały okres trwania projektu przy realizacji wszystkich działań.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): 6 zestawów komputerowych wraz z oprogramowaniem 1 urządzenie wielofunkcyjne Sprawna obsługa administracyjna projektu

How was the cost of the action estimated?: Page 49 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1a

A. Preparatory actions, elaboration of management plans and/or of action plans ACTION A.2:

Zakup sprzętu do prowadzenia prac terenowych

Description (what, how, where and when): 1. Zakup samochodu terenowego Samochód musi spełniać wariant samochodu terenowego z napędem 4x4, służyć do przewozu 4-5 osób oraz posiadać bagażnik do przewozu podręcznych rzeczy. Samochód powinien posiadać odpowiednio wysoko zawieszone podwozie w celu poruszania się po bezdrożach oraz w okresie zimowym. Ze względu na ilość pracowników zaangażowanych w projekt (CD1, CE4, CF1), a także zakres prac, które będą wymuszały podejmowanie działań przez równocześnie kilka osób i na innym terenie – konieczne może się okazać wykorzystanie jeszcze jednego samochodu. W razie potrzeby, do tego celu będzie wykorzystywany dostępny w danym momencie samochód należący do Słowińskiego Parku Narodowego. Zakup odbędzie się na podstawie przetargu w I-III kwartale 2015. 2. Zakup sprzętu do obserwacji ornitologicznych – 1specjalistyczna luneta polowa oraz 1 lornetka. Parametry lornetki: powiększenie: 10x; średnica obiektywu: 40 - 50 mm; minimalna ostrość: 2.8 m, wodoodporność do 4m, szkła z dodatkiem fluorku HD Parametry lunety: luneta kątowa, szkła HD, wypełnienie azotem, wodoodporność do 4m , średnica obiektywu: min. 85mm, minimalna odległość ostrego widzenia: 3,6m. Sprzęt zostanie zakupiony w I-III kwartale 2015r. 3. Zakup oraz instalacja 20 piezometrów z diverami - urządzeń, które będą wykorzystywane do monitorowania wahań wód gruntowych na terenie i w strefie wokół Polderów Gardna IX i X (CD1). Ich instalacja jest konieczna do weryfikacji wielkości sezonowych wahań wód podziemnych i ich przyczyn, co ma na celu ustalenie metodyki gospodarowania poziomem wody gruntowej. System składać się będzie z 20 rur piezometrycznych z PVC (wraz z niezbędnymi akcesoriami typu górne i dolne korki do rur, gazą filtracyjną w celu zabezpieczenia rury przez zamuleniem oraz pokrywą zabezpieczającą piezometr przez zniszczeniem czy kradzieżą), w których zostaną zainstalowane (zawieszone na stalowej lince) Divery – urządzenia wykonujące automatyczne pomiary i rejestrację zmian poziomu i temperatury wód gruntowych. Dzięki wbudowanej wewnętrznej pamięci możliwe będzie rejestrowanie i zapisywanie danych, a następnie przy pomocy oprogramowania - sczytywanie danych na laptopa. Przykładowa specyfikacja techniczna Diverów – pamięć 2 x 48 000 pomiarów, odstępy pomiarowe: 0,5 s do 99 godzin, zakres pomiarowy poziomu wody: 10, 20, 50, 100m, zakres pomiarowy temperatury: - 20°C do 80°C. Instalacja tego typu urządzeń podlega konieczności wystąpienia o pozwolenie wodnoprawne (zgodnie z ustawą Prawo wodne z 18 lipca 2001), które jest wydawane na postawie operatu wodnoprawnego. Z tego względu konieczne będzie poniesienie kosztów opracowania tej dokumentacji. Zarówno zakup i instalacja piezometrów z diverami, jak i uzyskanie wszelkich decyzji i pozwoleń (w tym opracowanie operatu wodnoprawnego) zostanie zlecone na zewnątrz w I-III kwartale 2015. 4. Zakup baro divera – automatycznej stacja, która będzie wykorzystywana do rejestracji zmian ciśnienia atmosferycznego dla kompensacji ciśnienia barometrycznego w trakcie pomiarów stacjami DIVER. Parametry techniczne: Pomiar ciśnienia w zakresie odpowiadającym 150 cm słupa wody oraz -20 - +80 C. Dokładność 0,3%/ 150 cm ciśnienia słupa wody. Automatyczna kompensacja temperatury w trakcie pomiarów. Zakup - I-III kwartał 2015 5. Laptop do pracy w terenie wraz z oprogramowaniem Komputer będzie musiał charakteryzować się wysokimi parametrami technicznymi oraz wytrzymałością i solidnością. Ze względu na wykorzystywanie go głównie w terenie będzie musiał być odporny na wilgoć, pył, zachlapanie, wstrząsy i uderzenia, a także posiadać wydajną baterią pozwalającą na pracę przez kilka godzin. Oprócz podstawowego oprogramowania typu edytor tekstu, niezbędne będzie zakupienie oprogramowania umożliwiającego sczytywanie danych i programowanie rejestratorów zmian poziomu wody typu Diver. Page 51 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1a Laptop zostanie zakupiony w I-III kwartale 2015. 6. Trzy odbiorniki GPS typu komputer polowy wraz z oprogramowaniem. Sprzęt wykorzystywany będzie do pracy w terenie: wyznaczania tras, wprowadzania na bieżąco danych z obserwacji przyrodniczych wraz z dokładnymi współrzędnymi geograficznymi. Urządzenie musi być wytrzymałe na upadki, wibracje, wilgoć i temperaturę. Użytkownik musi mieć także możliwość generowania baz danych GIS oraz sczytywania danych z Diverów. Do odbiorników niezbędne będzie zakupienie oprogramowania, które pozwoli w pełni wykorzystywać możliwości sprzętu (system operacyjny, oprogramowanie do wczytywania map rastrowych (JPG, tif) i warstw wektorowych shp; oprogramowanie do odczytu danych z urządzeń typu Diver, oprogramowanie pozostałe, np. umożliwiające otwarcie dokumentów Microsoft Office, plików PDF, podstawowych formatów plików graficznych). Odbiorniki zostaną zakupione w I-III kwartale 2015. 7. Pięć kompletów ubrań roboczych do monitoringu i terenowych kontroli (kurtki nieprzemakalne, buty terenowe, wodery, itp.). Ubrania będą przeznaczone dla: osób pracujących w terenie w ramach działania D1 – ornitologa, specjalisty ds. ochrony wód, specjalisty ds. monitoringu efektów ekologicznych; pracowników monitorujących i nadzorujących projekt, w tym kontrolujących postępy prac technicznych w terenie (CF1) - koordynatora i zastępcy. Każdy pracownik dostanie odzież dopasowaną do charakteru wykonywanych prac. Ubrania robocze zostaną zakupione w I-III kwartale 2015r, a w przypadku zużycia - będą dokupowane w trakcie realizacji projektu. Sprzęt zakupiony w ramach tego działania, będzie wykorzystywany przez cały okres trwania projektu oraz po jego zakończeniu, do celów ściśle związanych z ochroną przyrody.

Reasons why this action is necessary: Zakup urządzeń w ramach zadania jest niezbędne do prawidłowego przeprowadzenia czynności mających na celu czynną ochronę gatunków oraz siedlisk w obrębie obszarów Natura 2000, a także prowadzenia monitoringu efektów ekologicznych (CD1). Sprzęt do prowadzenia monitoringu  (lornetka, luneta, piezometry z diverami, baro diver, laptop, odbiorniki GPS) jest niezbędny do prowadzenia oceny wpływu działań CC1, CC2, CC3, CC4, na siedliska objęte projektem oraz na stan gatunków nim objętych. Na podstawie obserwacji, przy wykorzystaniu niezbędnego sprzętu, możliwe będzie zbieranie wyników oraz reagowanie, w przypadku negatywnego wpływu realizowanych działań. Samochód jest niezbędny do wykonywania praktycznie wszystkich działań w projekcie, a przede wszystkim do: monitoringu efektów ekologicznych projektu (CD1), zarządzania projektem (CF), działań edukacyjnych i promocyjnych projektu (CE), bieżącego nadzoru nad wykonywanymi pracami technicznymi w działaniu CC1,CC2,CC3,CC4. Zakup odzieży ochronnej jest niezbędne do prowadzenia prac monitoringowych w terenie (CD1, CF1), w tym na obszarze podmokłym oraz w różnych warunkach pogodowych.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): 1 samochód do obsługi całego projektu 1 luneta 1 lornetka

Page 52 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1a 20 piezometrów z Diverami 1 baro diver 1 laptop terenowy z oprogramowaniem 3 odbiorniki GPS z oprogramowaniem 6 kompletów ubrań roboczych Możliwość prowadzenia prac terenowych

How was the cost of the action estimated?: 1.

12.

Page 53 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1a

A. Preparatory actions, elaboration of management plans and/or of action plans ACTION A.3: Utworzenie bazy danych obszaru projektu Description (what, how, where and when): Działanie obejmuje stworzenie bazy danych GIS dla obszaru projektu. Zadanie będzie polegało na zebraniu wszelkich dotychczasowych danych z obserwacji, które zostały opracowane na przestrzeni wielu lat przez pracowników Zespołu Monitoringu Słowińskiego Parku Narodowego na obszarze projektu (gatunków ptaków, ryb, siedlisk) oraz wprowadzaniu na bieżąco danych z prowadzonego monitoringu efektów ekologicznych projektu (CD1). Wykorzystywane będą do tego celu wektorowe podkłady mapowe i ortofotomapy (z roku 2012), które są w posiadaniu Słowińskiego Parku Narodowego, dane ewidencyjne, archiwalne dane przyrodnicze oraz aktualne dane z terenu, które będą uzyskiwane metodą pomiarów GPS (do tego celu wykorzystywane będą GPS-y zakupione w CA2). Dane przestrzenne będą powiązane z bazą opisową zawierające najważniejsze informacje o zaobserwowanych ptakach, rybach, minogach, a także zmianach w siedliskach objętych projektem. Przygotowanie oraz prowadzenie bazy danych wymaga zakupienia licencji stanowiskowych oprogramowania ArcGis (3 licencje), który jest niezbędnym narzędziem do gromadzenia i przetwarzania danych przestrzennych. Licencje zostaną zainstalowane na komputerach zakupionych w ramach działania CA1. Może także zaistnieć konieczność uaktualnienia posiadanych map, dlatego w projekcie przewidziano dodatkowe koszty na ten cel. Baza danych zostanie przygotowana w 2015 roku, a prowadzona będzie przez cały okres projektu oraz po projekcie (przez pracowników prowadzących stały monitoring przyrodniczy w Słowińskim Parku Narodowym), aby można było obserwować wpływ działań zaplanowanych w projekcie na przestrzeni wielu lat.

Reasons why this action is necessary: Utworzona baza danych będzie doskonałym narzędziem do prowadzenia analiz zmian zachodzących w wyniku prowadzonych działań – CC1, CC2, CC3, CC4. Oprogramowanie ArcGis to także niezbędne do opracowywania map, zestawiania danych, a także efektywnego zarządzania projektem. Narzędzie te umożliwi pełne wykorzystanie informacji o środowisku z różnych źródeł pochodzenia i możliwości w zakresie planowania, monitorowania i modelowania przestrzeni. Baza danych będzie aktualizowana przez pracowników oddelegowanych do projektu, dlatego istnieje konieczność zakupienia 3 licencji stanowiskowych - zakupienie takiej ilości licencji umożliwi wprowadzanie danych zarówno przez pracowników terenowych, np. aktualnych obserwacji ornitologa, specjalisty ds. ochrony wód, a także pracowników administracyjnych - koordynatora, który także będzie wykorzystywał to narzędzie do działań w projekcie, np. opracowywania map.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): 3 licencje stanowiskowe oprogramowania ArcGis Opracowanie spójnej bazy danych GIS Stałe monitorowanie zmian zachodzących na obszarze projektu

How was the cost of the action estimated?: 1.

Page 55 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1a

A. Preparatory actions, elaboration of management plans and/or of action plans Opracowanie dokumentacji technicznej dla działań mających na celu: ACTION A.4: poprawę stanu siedlisk ptaków wodno-błotnych (CC1) oraz renaturyzację koryta rzeki Łupawy (3260-1) i jej starorzeczy (3150-2) Description (what, how, where and when): W ramach zadania zlecone zostanie opracowanie dwóch kompletów dokumentacji technicznej wraz z kosztorysem oraz zostaną uzyskane wszelkie decyzje i pozwolenia, niezbędne do rozpoczęcia prac technicznych w działaniu CC1 i CC2. 1. Przed podjęciem inwestycji zostanie sporządzony program funkcjonalno-użytkowy dla działania CC1 oraz CC2, który będzie podstawą do opracowania projektu budowlanego oraz kosztorysu inwestorskiego. Na tym etapie konieczne jest także opracowanie operatu wodnoprawnego i raportu oddziaływania na środowisko. 2. Na etapie tworzenia wniosku, specjalista w zakresie konstruowania urządzeń hydrotechnicznych, opracował zakres prac jakie należy wykonać w ramach działania CC1 oraz CC2, aby można było osiągnąć cele założone w projekcie. Ma on charakter wstępny, ponieważ należy uwzględnić fakt, iż dopiero na etapie uzyskiwania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia, będzie można określić ostateczne rozwiązania, jakie zostaną uwzględnione w projekcie. 3. Na każdym etapie projektowania oraz przy ustaleniu ostatecznej wersji projektu odbudowy układu melioracyjnego, będzie on konsultowany z zespołem w skład, którego wchodzić będą specjaliści z zakresu hydrobiologii, geobotaniki i ornitologii. Pozwoli to na zastosowanie rozwiązań najkorzystniejszych z punktu widzenia ochrony gatunków oraz kształtowania mozaiki siedlisk łąkowo-torfowiskowych na polderach. 4. Dokumentacja techniczna (konsultowana i zaakceptowana przez specjalistów z dziedziny hydrobiologii, geobotaniki i ornitologii) oraz uzyskanie pozwoleń na budowę, zostanie wykonane w ramach wsparcia zewnętrznego przez wykonawcę wyłonionego w przetargu nieograniczonym. Realizacja zadania od I kwartał 2015 roku do IV kwartał 2016 roku.

Reasons why this action is necessary: Działanie jest konieczne do rozpoczęcia realizacji zadań ochronnych przewidzianych w działaniach CC1 i CC2., a wynika to z obowiązującego prawa zarówno w Polsce, jak i w Unii Europejskiej. Zarówno modernizacja zdekapitalizowanego systemu melioracyjnego, jak i zaplanowane prace renaturyzacyjne (rozbiórka wałów, udrożnienie i odmulanie starorzeczy), wymagają uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, pozwolenia na budowę oraz decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia. Przeprowadzenie prac przygotowawczych pozwoli na określenie dokładnego zakresu prac do przeprowadzenia w ramach działania CC2 oraz pozwoli na ocenę możliwości dalszych działań prowadzących do właściwego sterowania wodą na polderach, służącego do wykształcenia optymalnych warunków wodnych dla ekosystemów będących środowiskiem życia ptaków wodno-błotnych (CC1). Przy projektowaniu należy więc uwzględnić obecny stan Polderu Gardna X i IX oraz dawny sposób użytkowania tego terenu, co wynika z potrzeby przywrócenia funkcjonowania systemu, który kiedyś działał. Projekt musi uwzględniać obecną wartość przyrodniczą obiektu, a także potrzeby ochrony siedlisk i gatunków, których dotyczy projekt (formularz B2c) i gwarantować osiągnięcie celów projektu wskazanych w formularzu B1, uwzględniając parametry zdefiniowane w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): 1 program funkcjonalno-użytkowy 1 raport oddziaływania na środowisko Page 57 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1a 2 operaty wodno-prawne (osobno dla CC1 oraz CC2) 2 pozwolenia na budowę - dla wymienionych powyżej działań

How was the cost of the action estimated?:

Page 58 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1a

A. Preparatory actions, elaboration of management plans and/or of action plans ACTION A.5: Opracowanie dokumentacji technicznej dla budowy przepławki Description (what, how, where and when): W ramach zadania zlecone zostanie opracowanie dokumentacji okołoprojektowej oraz wdrożeniowej wraz z kosztorysem, a także zostaną uzyskane wszelkie decyzje i pozwolenia na budowę przepławki dla ryb na rzece Łupawie przy elektrowni wodnej w Smołdzinie (działanie CC3). Na tym etapie konieczne jest opracowanie przede wszystkim dokumentacji geotechnicznej, określającej warunki gruntowo - wodne dla potrzeb budowy przepławki, uzgodnienie planowanej decyzji pod względem archeologicznym (Elektrownia Wodna znajduje się w rejestrze zabytków), opracowanie operatu wodnoprawnego, projektu budowlanego oraz kosztorysu, a także zdobycie wszelkich decyzji i pozwoleń na budowę dla planowanego przedsięwzięcia. Już na etapie tworzenia wniosku, Słowiński Park Narodowy uzyskał, od właściciela Elektrowni Wodnej w Smołdzinie, program funkcjonalno-użytkowy przepławki wraz ze wstępnym kosztorysem. Na tej podstawie zostały określone 2 możliwości usytuowania przepławki, jednak dopiero na etapie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia, będzie można określić ostateczne rozwiązanie, jakie zostanie uwzględnione w projekcie. Dwa warianty usytuowania przepławki dostępne w załącznikach graficznych. Dokumentacja techniczna oraz uzyskanie pozwoleń na budowę zostanie wykonane w ramach wsparcia zewnętrznego przez wykonawcę wyłonionego w przetargu nieograniczonym. Realizacja zadania od I kwartał 2015 roku do IV kwartał 2016 roku.

Reasons why this action is necessary: Wykonanie dokumentacji technicznej dla przepławki, a także uzyskanie wymaganych decyzji i pozwoleń na budowę, jest warunkiem rozpoczęcia realizacji działania CC3. Konieczność posiadania powyższej dokumentacji wynika z obowiązującego prawa zarówno w Polsce, jak i w Unii Europejskiej.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): 1 raport oddziaływania na środowisko 1 operat wodno prawny 1 pozwolenie wodnoprawne 1 komplet dokumentacji technicznej wraz z kosztorysem 1 pozwolenie na budowę

How was the cost of the action estimated?: Page 59 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1a

A. Preparatory actions, elaboration of management plans and/or of action plans ACTION A.6: Opracowanie dokumentacji technicznej dla budowy platformy obserwacyjnej Description (what, how, where and when): Działanie będzie obejmowało opracowanie programu funkcjonalno-użytkowego oraz wykonanie pełnej dokumentacji technicznej i kosztorysowej wraz z niezbędnymi decyzjami i pozwoleniami do rozpoczęcia budowy: dębowej, osłoniętej (od strony siedlisk ptaków) i zadaszonej platformy obserwacyjnej (CC4). Planuje się wykonanie dwupiętrowej platformy o wysokość min. 8 metrów od poziomu terenu, ok 4 x 5 metrów (długość i szerokość) z dachem wielospadowym, bądź 4-spadowym oraz schodami.  Platforma będzie dodatkowo wyposażona w zamontowaną na wewnętrznych ścianach, tablicę informacyjną o obszarach wodnobłotnych i ptakach, które można będzie obserwować. Wysokość platformy powinna umożliwiać bezpieczną obserwację, a lokalizacja nie powinna zakłócać otwartego charakteru siedliska. Na każdym poziomie powinny być umieszczone ławeczki i podpórki na łokcie w taki sposób, aby obserwator mógł obserwować zwierzęta z wykorzystaniem lornetki. Należy określić dopuszczalną liczbę osób przebywających jednocześnie na platformie. Pełna dokumentacja techniczna oraz uzyskanie wszelkich decyzji pozwoleń na budowę zostanie wykonanie w ramach wsparcia zewnętrznego przez wykonawcę wyłonionego w ramach przetargu nieograniczonego. Realizacja zadania od I kwartału 2015 roku do II kwartału 2016 roku.

Reasons why this action is necessary: Wykonanie dokumentacji technicznej platformy obserwacyjnej, a także uzyskanie wymaganych decyzji i pozwoleń na ich budowę, jest warunkiem rozpoczęcia realizacji działania CC4. Przed rozpoczęciem prac budowlanych konieczne jest przeprowadzenie badań geotechnicznych, wykonanie mapy do celów projektowych oraz uzyskanie decyzji lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia. Należy także wykonać program funkcjonalnoużytkowy, który będzie podstawą do opracowania projektu budowlanego oraz kosztorysu inwestorskiego. Konieczność posiadania powyższej dokumentacji wynika z obowiązującego prawa zarówno w Polsce, jak i w Unii Europejskiej.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): 1 program funkcjonalno-użytkowy 1 sztuka dokumentacji budowlanej wraz z kosztorysem inwestorskim 1 decyzja pozwolenie na budowę

How was the cost of the action estimated?:

Page 63 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1c

C. Concrete conservation actions ACTION C.1:

Poprawa stanu siedlisk ptaków wodno-błotnych

Description (what, how, where and when): CC1.1.Celem zadania jest usprawnienie systemu melioracyjnego, które umożliwi regulowanie ilości wody na powierzchni oraz czasu jej zalegania w układzie przestrzennym polderu. Już na etapie opracowywania projektu elementem istotnym przy restytucji układu, jest obecność na polderach siedlisk wartościowych z punktu widzenia właściwego kształtowania mozaiki siedlisk charakterystycznej dla obszarów wodno-błotnych. Zachowane zostaną wszelkiego rodzaju trwałe zabagnienia,  zastoiska wodne, łany trzcinowisk w miejscach bardzo wilgotnych oraz wyniesienia mineralne, tworząc punkt wyjścia do działań naprawczych. Dobierać się będzie te parametry do wymagań siedliskowych roślinności łąk okresowo wilgotnych, szuwarów i ptaków wodno-błotnych oraz ustalać terminy koszenia zgodnie z wymaganiami ich ochrony. Po planowanej modernizacji systemu melioracyjnego na Polderze Gardna IX, przywrócony zostanie stan melioracji z okresu największych liczebności ptaków wodno-błotnych. Możliwe będzie kwaterowe retencjonowanie wody w wybranych miejscach terenu. W przypadku, gdy poziom wód gruntowych obniży się tak ( np. w okresie długotrwałej suszy), że możliwe będzie uruchomienie procesów murszenia gleb organicznych, istnieje możliwość podniesienia go za pomocą wody pochodzącej z rzeki Łupawy. Zapobiegnie to przesuszaniu gleb organicznych i ługowaniu nutrietów do środowiska. Jest to jeden z warunków determinujących utrzymanie mozaiki siedlisk o różnych wymaganiach wilgotnościowych na obszarze projektu. Kształtowanie właściwych stosunków wodnych na polderach jest konieczne dla uzyskania wielu celów przyrodniczych. Należą do nich:  stworzenie warunków do przeprowadzenia lęgów, utrzymanie przydatności dla ptaków w okresach migracji i zimowania, zachowanie mozaiki łąkowo-szuwarowej oraz utrzymanie środowisk życia płazów i bezkręgowców. W ramach działania zmodernizowane (wyremontowane) zostaną elementy systemu melioracyjnego polderów Gardna IX i Gardna X na łącznej powierzchni około 360 ha, zgodnie z pozwoleniem na budowę uzyskanym w ramach działania CA.4 i zaleceniami specjalistów z zakresu hydrobiologii, geobotaniki i ornitologii. Zakres planowanych prac obejmie konserwację rowów melioracji podstawowej i szczegółowej o łącznej długości około 58 km. Naprawione lub wymienione zostaną również zniszczone urządzenia piętrzące (40 szt. zastawek drewnianych) i komunikacyjne (około 56 mb  przepustów z przejazdem) wraz z studzienkami przepływowymi. Gruntowna konserwacja rowów i kanałów polegać będzie na: - Jednokrotnym odmuleniu ok. 13 km rowów podstawowych (głównych), studzienek i rurociągu na głębokość 10-30 cm, wraz z rozplantowaniem urobku na powierzchni. - Corocznym wykoszeniu skarp i poboczy 13 km rowów podstawowych oraz usuwaniu ściętej fitomasy. - Wykoszenie skarp i poboczy 45 km rowów szczegółowych (odsączających) i wygrabienie nadmiaru roślinności wodnej w systemie rotacyjnym; prace prowadzone na przemiennie na co drugim rowie (jeden rów objęty działaniem, sąsiedni - nie itd.) Gruntowna konserwacja (modernizacja) zastawek i przepustów polegać będzie na wymianie starych urządzeń na nowe. Wsparciem działań zmierzających do zoptymalizowania jakości siedlisk ptaków wodno-błotnych będzie odtworzenie właściwych profili poprzecznych rowów (do 45°) oraz ich różnicowanie w zależności od warunków wilgotnościowych, które zwiększy powierzchnię żerowisk, oraz zasiedlanie ich przez szereg zespołów roślin i zwierząt. Realizacja zadania umożliwi selektywną regulację zasobów wodnych na wybranych powierzchniach (kwaterach), co spowolni dopływ biogenów do Jeziora Gardno (*1150-2) i umożliwi sprawne wykonanie wykosów, od których zależy zainteresowanie obszarem ptaków wodno-błotnych. Działanie odpowiada na zagrożenie Z2,  rozwiązując problem P2 (formularz B2d). Szczegółowy zakres prac określi projekt techniczny przedsięwzięcia - CA4 (z naciskiem na kreację i zachowanie siedlisk wodno-błotnych, konsultowany ze specjalistami z zakresu hydrobiologii, geobotaniki i ornitologii). Do prac dopuszczony zostanie wykonawca wyłoniony w drodze przetargu publicznego. Termin realizacji lata 2016-2019.

CC1.2. W ramach działania przywrócone zostaną do ekstensywnego użytkowania, okresowo zalewane wodami Page 66 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1c jeziora, łąki wilgotne i niskie szuwary – siedliska ptaków wodno-błotnych na powierzchni 51 ha. Na fragmencie stożka napływowego Łupawy (3260-1), który przylega od południa do Polderu Gardna IX, przy wschodnim brzegu Jeziora Gardno, przywrócony zostanie naturalny (zależny od wylewów jeziora) reżim wodny. Zakres zadania obejmuje (w kolejności działań): 1.Wykoszenie  i usunięcie starej roślinności z całej powierzchni 50 ha. IV kwartał 2015 roku. 2. Rozebranie wału przyjeziornego na odcinku 2,5 km i rozplantowanie urobku na powierzchni. I kwartał 2017 roku 3. Wykaszanie trzciny na powierzchni ok. 30 ha dwa razy w roku (w okresie przed kłoszeniem - maj-czerwiec, oraz wykoszenie tegorocznych odrostów w okresie sierpień-wrzesień). Działanie coroczne począwszy od 2016 r. 4. Coroczne wykaszanie 20 ha szuwarów turzycowych i łąk, poprawiające i utrwalające właściwy stan florystyczno-fitosocjologiczny zregenerowanych zbiorowisk roślinnych. SPN zobowiązuje się do działań polegających na wykaszaniu łąk i szuwarów turzycowych w zakresie 50% czasu trwania projektu oraz po jego zakończeniu.  Początek od III kwartału 2016 roku. Działania podjęte na tym obszarze przyczynią się do naturalnych zalewów wodami jeziora, w okresie wczesno wiosennym, na powierzchni 51 ha. Pozbycie się trzciny oraz zachowanie niskich i umiarkowanie wysokich form roślinności, odtworzy siedliska wykorzystywane przez ptaki wodno-błotne zarówno lęgowe, jak i przelotne. Stworzy także dogodne warunki do odbycia tarła ryb (m in. szczupaka). Potencjał naturalnych procesów takich jak: okresowe zalewy powierzchniowe wodami jeziora oraz utworzenie i zachowanie mozaiki naturalnych zbiorowisk niskich i umiarkowanie wysokich szuwarów, m in. turzycowych, przy zachowaniu niewielkich enklaw szuwaru trzcinowego i „oczek wodnych” oraz zmiennowilgotnych zbiorowisk łąkowych zdecydowanie, zwiększy różnorodność biologiczną tego fragmentu PLH220023 Ostoi Słowińskiej. Szczegółowy zakres prac działania CC1 określi projekt techniczny przedsięwzięcia realizowany/konsultowany z zespołem w skład którego wejdą specjaliści z zakresu hydrobiologii, geobotaniki i ornitologii (CA4).Projektowane prace uwzględniać będą istniejące elementy przyrodnicze (wilgotne zagłębienia, płaty roślinności, „oczka wodne”) które zostaną zachowane. Do prac dopuszczony zostanie wykonawca wybrany w drodze przetargu publicznego. Biomasa roślinna pozyskana z wykaszania (w szacunkowej ilości ok. 200 ton/rocznie - w pierwszym roku więcej) zostanie przekazana wykonawcy działania i przeznaczona na nawóz naturalny lub przekształcona w energię w elektrociepłowni. Oba sposoby zagospodarowania ściętej masy roślinnej, jako warunki obligatoryjne, będą ujęte w specyfikacji dokumentacji przetargowej, a wykonawca realizujący zadanie, będzie zobowiązany udokumentować sposób zagospodarowania biomasy przed ostatecznym rozliczeniem. W przypadku uzyskania jakiegokolwiek dochodu, fakt ten zostanie udokumentowany, a koszt zadania zostanie pomniejszony przy rozliczeniu projektu.

Reasons why this action is necessary: Jako przyczynę proponowanych działań (C1.1) należy wskazać niesprawność systemu melioracji wodnych; rowy są wypełnione roślinnością i namułami, zastawki są zniszczone, a przepusty zarwane. Stan ten uniemożliwia sprawną regulację ilości wody w podłożu i na jego powierzchni–na poszczególnych kwaterach. W wyniku dekapitalizacji urządzeń melioracyjnych, w niektórych, najniżej położonych miejscach, woda pozostaje długo na powierzchni i utrwala się zabagnienie gruntu. Powoduje to zanikanie roślinności łąkowej i ekspansję trzciny oraz uniemożliwia realizację zabiegu ochronnego jakim jest wykos roślinności. Wiąże się to bezpośrednio ze zmniejszeniem powierzchni siedlisk właściwych dla zespołu ptaków wodno-błotnych (B2c). Brak modernizacji (remontu) systemu melioracyjnego może doprowadzić do sytuacji, w której niemożliwe będą działania ochronne  - ekstensywne użytkowanie polderów -niezbędne dla zachowania właściwego stanu siedlisk dla tych ptaków. Powodem proponowanych działań C1.2 jest obecny, zły stan zachowania roślinności i siedlisk właściwych dla ptaków siewkowych i blaszkodziobych oraz stosunków wodnych omawianego terenu. Obraz roślinności rzeczywistej utrwalony na mapie z 1978r. (Wojtereski T.,PiaszykM.,Zielińska M.1979.Mapa zbiorowisk roślinnych SPN. Badania Fizjogr nad Polska Zachodnią, T31 B. PTPN), a także stan awifauny z lat 70. XX wieku (Bednorz 1983. Awifauna Słowińskiego Parku Narodowego z uwzględnieniem stosunków ilościowych. PWN. Warszawa-Poznań.101 pp) wskazują, że istniały w tym miejscu różnorodne zbiorowiska roślinne o charakterze szuwarowych torfowisk niskich i łąk wilgotnych, które stanowiły siedliska dogodne dla ptaków wodnobłotnych. W przeszłości teren ten był okresowo zalewany przez wody jeziora i odbywały się na nim wiosenne tarła ryb. Cechy te zostały zatracone na skutek braku działań ochronnych na tym terenie. Stan ten pogłębił Page 67 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1c się jeszcze poprzez obwałowanie brzegów jeziora. Współcześnie niemal cała powierzchnia jest opanowana przez trzcinę.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Spodziewanym rezultatem działań CC1.1. jest odtworzenie powierzchni łąk wilgotnych i niskich szuwarów (turzycowych) oraz zachowanie mozaikowości zbiorowisk roślinnych ważnych dla zespołu ptaków wodnobłotnych na powierzchni 360 ha. Spodziewanym rezultatem działania CC1.2 jest odtworzenie 51 ha mozaiki łąkowo-szuwarowej zależnej od naturalnych zalewów wodami jeziora Gardno. Po zakończeniu projektu koszenie realizowane będzie corocznie w okresie lipiec-sierpień na łąkach wilgotnych. Szuwar turzycowy wykaszany będzie rotacyjnie w zależności od stanu wody i wzrostu fanerofitów w okresie sierpień-październik. Koszenie ograniczające rozwój trzciny, planuje się kontynuować do uzyskania efektu. Po jego uzyskaniu powierzchnia włączona zostanie w jeden ze schematów opisanych powyżej. Należy pamiętać o tym, że działania realizowane także po zakończeniu projektu nie służą optymalizacji gospodarki rolniczej, ale i utrzymaniu ich we właściwym stanie ochrony awifauny oraz siedlisk wodno-błotnych. Dodatkowym rezultatem będzie także plan zarządzania wodą, oraz utrzymania i konserwacji odbudowanego systemu melioracyjnego na obszarze objętym projektem dostosowany do potrzeb ochrony awifauny i zachowania mozaiki łąkowo-torfowiskowej. Wszystkie czynności i terminy będą dostosowane na bieżąco do ich potrzeb oraz zapisane w planie ochrony parku narodowego.

How was the cost of the action estimated?:

Page 68 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 Name of the picture: Przyklad zarosnietego rowu melioracyjnego oraz zdekapitalizowanej zastawki na Polderze Gardna IX

Page 70 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 Name of the picture: Szczegóowa lokalizacja dziaania CC1.1, CC1.2 oraz CC4

Page 71 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1c

C. Concrete conservation actions Renaturyzacja dna doliny Łupawy; koryta nizinnej i podgórskiej rzeki ze ACTION C.2: zbiorowiskami włosieniczników (3260-1), starorzeczy (3150-2) oraz łęgów jesionowo – olszowych (*91E0) Description (what, how, where and when): W ramach działania renaturyzacji poddany zostanie odcinek nizinnej i podgórskiej rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (3260-1) o długości około 2,2 km. Regeneracji poddanych zostanie siedem starorzeczy (31502) o łącznej długości około 1,2 km oraz stworzona zostanie możliwość spontanicznego rozwoju naturalnych, związanych z dnem dolin rzecznych zbiorowisk roślinnych, w tym łęgów olszowo-jesionowych (*91E0-3). Działanie będzie polegało na przeprowadzeniu szeregu powiązanych ze sobą prac inżynieryjnych w obrębie obwałowań oraz najbliższego sąsiedztwa odcinka rzeki Łupawy powyżej miejscowości Smołdzino. Całość prac przeprowadzona zostanie w obrębie PLH220023 Ostoja Słowińska oraz PLB220003 Pobrzeże Słowińskie na gruntach Skarbu Państwa znajdujących się w użytkowaniu wieczystym SPN oraz w trwałym zarządzie RZGW w Gdańsku. Zadanie podzielono na trzy etapy, uwzględniające potrzebę zapewnienia właściwego stanu ochrony siedlisk oraz gatunków występujących w zasięgu oddziaływania inwestycji. Planowane prace uwzględniają również konieczność zachowania wymogów ochrony okolicznych osad ludzkich oraz gruntów użytkowanych rolniczo poza obszarem sieci Natura 2000 przed zalaniem wodami rzecznymi. W ramach CC.2 planuje się wymienione poniżej działania, które zostały przedstawione w załączniku graficznym: • Etap I: 1. remont przybrzeżnego dolnego oraz zewnętrznego wału rzeki Łupawy na łącznej długości 0,92 km; (ryc.1. sygn.1); 2. umocnienie dwóch fragmentów lewego brzegu Łupawy na łącznej długości około 0,2 km, celem zabezpieczenia drogi gminnej przed procesami erozji brzegowej (ryc. 1. sygn. 2). Działania przewidziane do realizacji w pierwszym etapie projektu mają za zadanie zabezpieczenie przyległych obszarów zabudowanych oraz użytkowanych rolniczo poza obszarem projektu i sieci Natura 2000 przed zalaniem podczas wysokich stanów wód w Łupawie w trakcie oraz po zakończeniu projektu. Stanowią niezbędny wstęp do przeprowadzenia demontażu wału przybrzeżnego (umocnień brzegowych), regeneracji i udrożnienia starorzeczy oraz renaturyzacji koryta rzecznego. Planowana likwidacja obwałowań nie może powodować powstania ryzyka zalania okolicznych gruntów miejscowości położonych poza granicami obszaru projektu oraz sieci Natura 2000 zarówno w czasie, jak również po zakończeniu prac związanych z renaturyzacją koryta Łupawy. W pierwszej kolejności wyremontowany zostanie odcinek wału przybrzeżnego powyżej zabudowy miejscowości Smołdzino, na odcinku 0,92 km (1). Budowlę należy wzmocnić poprzez montaż ekranu wodoszczelnego sięgającego do warstwy mineralnej pod gruntem oraz zabezpieczyć wał siatką przed niszczeniem przez bobry. Są to prace konieczne, ponieważ dno doliny Łupawy wyścielają gleby organiczne; brak ekranu będzie skutkować nieszczelnością budowli. Również kopanie nor przez zwierzęta może przyczynić się do rozszczelnienia wału. Dodatkowo, aby ograniczyć ryzyko zniszczenia lokalnej drogi gruntowej, należy wykonać umocnienie lewego brzegu Łupawy na łącznym odcinku 0,2 km (2). Prace te będą polegały na zamontowaniu ścianki oporowej z drewna, wzmocnionej geowłókniną, tak aby dobranym materiałem w jak najmniejszym stopniu ingerować w koryto rzeczne. Remont przybrzeżnego, dolnego wału i umocnienie lewego brzegu rzeki będą miały miejsce poniżej fragmentu renaturyzowanego odcinka Łupawy w sąsiedztwie zabudowy miejscowości Smołdzino w północnej części obszaru działania. Powyższe działania są niezbędne, ponieważ w tym obszarze nie ma alternatywy dla ochrony gruntów i miejscowości przed zalaniem i nie będzie sprzeczne z celami projektu. Podsumowując, działanie to jest ściśle ukierunkowane na odsunięcie obwałowania brzegowego od koryta renaturyzowanej rzeki, w możliwym do tego miejscu. Łącznie z działaniami zaplanowanymi w następnym etapie zaowocują odtworzeniem właściwego stanu ekosystemów starorzeczy oraz udostępnieniem znacznej części obszaru dna doliny dla naturalnych wylewów wezbranych wód rzecznych. Etap I będzie realizowany od I 2017 do I 2018. • Etap II: 3. regeneracja pięciu starorzeczy o łącznej długości 0,8 km (ryc1. sygn. 3); Drugi, etap prac będzie polegał na odmuleniu pięciu starorzeczy (3). Ogólny stan ekologiczny tych siedlisk jest zły, niemniej jednak nie wskazane jest jednakowe podejście do zagadnienia ich renaturyzacji. Stan dwóch starorzeczy (I i IV) jest stosunkowo dobry, ponieważ zachowała się w nich możliwość okresowej wymiany wody i tylko część ich brzegów jest porośnięta drzewami. W związku z tym istnieją dogodne warunki dla Page 72 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1c zachowania światłożądnych zbiorowisk roślinnych charakterystycznych dla siedliska starorzeczy (3150-2). Pozostałe, objęte działaniem starorzecza są zamulone, wypełnione opadłymi z drzew liśćmi, a ich powierzchnia jest zacieniona przez korony drzew. Uniemożliwia to rozwój i egzystencję zbiorowisk roślinnych, charakterystycznych dla siedliska 3150-2. W przypadku obiektów II, VI i VII przewiduje się odmulenie oraz poprawę dopływu wód rzecznych. Doświetlenie powierzchni tych starorzeczy (poprzez usunięcie przybrzeżnych drzew) nie jest przewidziane ze względu na istnienie tam ukształtowanych płatów łęgu olszowo-jesionowego (*91E0-3). Niemniej jednak przewidziany zakres prac pozwoli zwiększyć powierzchnię siedlisk przydatnych oraz dostępnych dla ryb oraz larw minogów. Największy zakres prac wymagany jest w przypadku rewitalizacji starorzeczy nr III i V, które znajdują się poza koroną obwałowań rzeki Łupawy. Oprócz odmulenia wymagane jest wycięcie części drzew przy brzegach, tak aby doświetlić powierzchnię lustra wody zbiorników i stworzyć warunki dla rozwoju roślinności właściwej dla siedliska starorzeczy (3150-2). Aby uniemożliwić odrost pędów pniaki po usunięciu drzew zostaną sfrezowane mechanicznie. Zarówno wyrąb, jak i usunięcie biomasy zostanie wykonane ręcznie. Obszar objęty wycinką wynosi około 0,7 ha. Na podstawie szacunku brakarskiego określono, że wycinka około 200 drzew w wieku 30 lat będzie związana z pozyskaniem blisko 100 m³ drewna. Drewno pozyskane w tym zabiegu zostanie złożone na sąsiedniej powierzchni do naturalnego rozkładu, w miejscach istnienia lub spontanicznego rozwoju łęgów jesionowo-olszowych (*91EO3). Prace te zostaną zlecone na zewnątrz specjalnej firmie wyłonionej w drodze przetargu. Ważne jest także to, aby przeciwdziałać „zakwitom” sinic w starorzeczach. Dlatego należy umożliwić częste połączenie doświetlonych starorzeczy I, III, IV ora V z korytem rzecznym. Będzie to skutkować utrzymaniem niesprzyjającej dla tej grupy glonów termiki wody. Etap II będzie realizowany od IV 2017 do II 2018. • Etap III: 4. likwidacja przybrzeżnego wału górnego rzeki Łupawy na odcinku 2,3 km powyżej miejscowości Smołdzino (ryc.1. sygn. 5). Odcinek likwidowanego wału zawiera się pomiędzy naturalną, górną krawędzią doliny na południu obszaru projektu i zbiegiem obecne istniejącego przybrzeżnego dolnego wału Łupawy z zewnętrznym, prawym wałem rzeki, który zostanie wyremontowany w I etapie niniejszego działania. Dodatkowo przywrócone zostanie połączenie z korytem rzeki dwóch starorzeczy. Trzeci etap prac przewiduje likwidację fragmentów górnych obwałowań przybrzeżnych Łupawy na odcinku występowania siedliska nizinnych i podgórskich rzek ze zbiorowiskami włosieniczników (3260-1). Na odcinku o łącznej długości 2,30 km zaplanowano całkowitą rozbiórkę wału (4), co pozwoli zlikwidować barierę oddzielającą starorzecza nr III i V przed zalewami wód rzecznych. Rozbiórka obwałowań nie będzie wymagała wywozu urobku (ok.15 tys. m3); zostanie on rozplantowany w sposób umożliwiający zasypanie towarzyszących obwałowaniom rowów drenująco–opaskowych. Likwidowane wały zostały usypane w latach 80-tych ubiegłego wieku z materiału dostępnego na miejscu (głównie piasek, żwir z domieszką torfu). W przypadku stwierdzenia obecności frakcji ilastej w koronie wału, ze względu na obecność w korycie rzeki zbiorowisk ze związku Ranunculion fluitantis, urobek pochodzący z prac rozbiórkowych będzie wymagał usunięcia poza obszar terasy zalewowej. Rozplantowanie mas ziemnych zawierających frakcję ilastą mogłoby skutkować wypłukiwaniem gliny do koryta rzecznego, której sedymentacja na dnie doprowadzi do zmniejszenia podsiąku wód podziemnych ze strefy hyporeicznej. Stanowi to duże ograniczenie dla możliwości regeneracji płatów roślinności właściwej dla siedliska 3260-1 rzeki włosienicznikowe, zwiększając zagrożenie Z1 opisane w formularzu B2d. Ostateczny zakres prac określony zostanie w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia, projekcie technicznym, pozwoleniu wodno-prawnym i pozwoleniu na budowę, tj. w dokumentacji uzyskanej w działaniu CA.4 Etap III będzie realizowany od IV 2018 do IV 2019. Realizację wszystkich prac zaplanowano od I kwartału 2017 - IV kwartału 2019 roku. Całość prac zostanie zlecona podmiotowi posiadającemu kwalifikacje i możliwości przeprowadzenia tak skomplikowanych i złożonych prac. Również wycinka drzew, wraz z wyfrezowaniem odziemków zostanie zlecona na zewnątrz.

Page 73 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1c

Reasons why this action is necessary: Przedstawione w niniejszym działaniu rozwiązanie opiera się na likwidacji obwałowań rzeki Łupawy powyżej Smołdzina na długości około 2,3 km (etap III). Bez tego nie możliwe jest przywrócenie właściwego stanu ochrony zarówno starorzeczy (3150-2) oraz nizinnej i pogórskiej rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (3260-1). Będzie to również stanowić ważny czynnik wspomagający naturalną sukcesję łęgów jesionowoolszowych (*91E0-3). Likwidacja obwałowań koryta rzeki wymaga jednak zapewnienia alternatywy dla ochrony przed zalaniem okolicznych miejscowości oraz gruntów położonych poza obszarem projektu (etap I). Tego celu nie można osiągnąć w inny sposób, jak modernizując obwałowania położone w północnej oraz wschodniej części obszaru niniejszego działania. Działania te zainicjują procesy fluwialne, właściwe dla rzek nieuregulowanych. Nastąpi zróżnicowanie morfologii dna rzeki i poprawa warunków siedliskowych minogów oraz roślin właściwych dla siedlisk rzeki (3260-1). Przewiduje się, że okresowe, wysokie stany wody w rzece, połączenie starorzeczy z korytem zwiększy różnorodność siedlisk wodnych i poprawi warunki bytowania organizmów wodnych. Potrzebę realizacji planowanych działań, które zwiększają prawdopodobieństwo zasiedlenia obszaru projektu przez zbiorowiska roślinne włosieniczników (3260-1), potwierdza obecność płatów tych zbiorowisk roślinnych poza obszarem Ostoi Słowińskiej, w górnym i środkowym biegu Łupawy. Skierowanie wody rzeki w obręb koryt zdegradowanych starorzeczy (3150-2) umożliwi ich przepłukiwanie oraz spowolni proces stałego ich wypłycania. Przywrócone zostaną cykliczne wylewy wód na powierzchni dna doliny, co stworzy warunki do rozwoju naturalnych zbiorowisk roślinnych, w tym siedliska łęgu jesionowo–olszowego (*91E0-3). Działanie zminimalizuje zagrożenie Z.1 oraz problem P1.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Renaturyzacja odcinka rzeki Łupawy na długości około 2,3km; Odtworzenie 7 starorzeczy (3150-2) o łącznej długości około 1,2km; Stworzenie dogodnych warunków dla sukcesji łęgów jesionowo – olszowych (*91E0-3) na powierzchni około 20ha.

How was the cost of the action estimated?:

Page 74 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 Name of the picture: Szczegółowa lokalizacja działania CC2 oraz CC3

Page 76 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 Name of the picture: Obecny stan rzeki Łupawy (3260-1) oraz starorzeczy (3150-2)

Page 77 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1c

C. Concrete conservation actions Udrożnienie korytarza ekologicznego rzeki Łupawy poprzez budowę ACTION C.3: przepławki Description (what, how, where and when): W ramach działania połączone zostaną ze sobą dwa odcinki rzeki Łupawy w granicach PLH 220023 Ostoja Słowińska, tym samym umożliwiając wędrówki organizmom wędrownym. Działanie polegało będzie na wybudowaniu przepławki w miejscu piętrzenia rzeki na elektrowni wodnej w Smołdzinie. Przepławka będzie miała konstrukcję szczelinową uwzględniającą uwarunkowania hydrologiczne oraz topografię terenu. Jednocześnie budowla będzie korespondować z potrzebami życiowymi różnych grup gatunków ryb oraz minogów występujących w dorzeczu Łupawy, w tym również węgorza (Anguilla anguilla). W tym celu przepławka zostanie wyposażona w tzw. rynnę węgorzową, która pozwala pokonywać piętrzenia wodne narybkowi wchodzącemu węgorza (Anguilla anguilla) w górę piętrzenia – klasyczne rozwiązania nie pozwalają bowiem na migrację w górę systemu rzecznego osobników opisywanego gatunku o długości poniżej 30 cm. Jako najlepszą lokalizację na budowę przepławki ze względu na topografię terenu oraz miejsce wypływu wód z elektrowni uznano, na etapie przygotowania koncepcji, prawy brzeg rzeki. Lewy brzeg jest bardzo stromy, co w efekcie ogranicza lokalizację urządzenia. Obszar elektrowni wodnej jest ogrodzony oraz monitorowany, co skutecznie uniemożliwi proceder kłusownictwa. Ostateczna lokalizacja przepławki zostanie zatwierdzona jednak w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach inwestycji na podstawie raportu oddziaływania na środowisko (działanie CA3). Oprócz budowy przejścia dla ryb należy bezwzględnie zminimalizować ryzyko przypadkowego przedostania się zwierząt do urządzeń elektrowni. Cel ten można uzyskać montując barierę naprowadzającą ryby na przepławkę. Najczęściej stosowanymi rozwiązaniami są wykorzystujące pole elektryczne, kurtyna z pęcherzyków powietrza lub kurtyna z łańcuchów. O ostatecznym wyborze konkretnego rozwiązania przesądzi rozpoznanie parametrów przepływu wody w zbiorniku powyżej piętrzenia (działanie CA5). Przepławka będzie wyposażona w urządzenia wspierające prace z zakresu monitoringu, tj. w kamerę oraz automatycznego urządzenia do rejestracji organizmów wodnych (CD1) W kwietniu 2013 r. właściciel piętrzenia spółka Energa Hydro zleciła wykonanie ekspertyzy ichtiologicznej oraz wariantowej koncepcji budowy przepławki dla ryb. Na obecnym etapie prac rozważa się wdrożenie jednego z dwóch wariantów, których wizualizacje przedstawiono na załączonych plikach (wariant Ia oraz Ib). Realizacja zadania: budowa przepławki - I kwartał  2017 - IV 2018, montaż bariery elektryczno-elektronicznej I - IV 2019r.

Reasons why this action is necessary: Obecnie istniejące piętrzenie wód rzeki Łupawy w Smołdzinie jest znaczącą przeszkodą dla organizmów wędrujących w górę rzeki od strony Morza Bałtyckiego i jeziora Gardno. Wybudowana w roku 1935 oraz zmodernizowana w latach późniejszych konstrukcja, piętrzy wody rzeki na wysokość 2,22m uniemożliwiając tym samym jakiekolwiek wędrówki organizmów wodnych w górę rzeki. Wybudowanie przepławki umożliwi bezpieczne wędrówki organizmom wodnych zarówno w górę, jak i w dół rzeki, w tym wędrówki tarłowe ryb: 1106 łosoś atlantycki (Salmo salar); 1099 Minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis); węgorz (Anguilla anguilla) oraz troć wędrowna (Salmo trutta)), a także wymianę puli genowej organizmów z obszarów powyżej oraz poniżej piętrzenia. Jednoczesne odtworzenie naturalnych połączeń starorzeczy z rzeką Łupawą powyżej elektrowni wodnej w Smołdzinie oraz naturalnych teras zalewowych wskutek częściowej rozbiórki wałów ochronnych (CC2), w połączeniu z udrożnieniem korytarza ekologicznego rzeki Łupawy na tym odcinku, wpłynie pozytywnie na wszystkie organizmy wodne bytujące w ekosystemie. Połączone z rzeką starorzecza, jak i terasy zalewowe podlegające zalaniu wodami rzeki podczas jej wysokich stanów w okresie wiosennym, otworzy możliwość rozrodu niektórych gatunków ryb bytujących w jeziorze Gardno i wędrujących w górę rzeki w poszukiwaniu odpowiednich miejsc rozrodu, zimowisk oraz miejsc dogodnych dla żerowania. Elektrownia wodna wyposażona jest dwie poziome turbiny Franciss’a, które stanowią duże zagrożenie dla ryb podejmujących wędrówki w dół systemu rzecznego. Dotyczy to zwłaszcza ryb osiągających duże rozmiary. Wraz ze wzrostem długości ciała ryby wzrasta ryzyko mechanicznego uszkodzenia wskutek przejścia osobnika przez turbinę. Każdorazowo zwierzę podczas przepłynięcia przez turbinę poddawane jest dużym wahaniom ciśnienia, co może skutkować uszkodzeniem narządów wewnętrznych i zwiększenia śmiertelności. Z tego względu konieczne jest zamontowanie bariery naprowadzającej ryby na przepławkę. Page 81 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1c

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Budowa 1 przepławki na spiętrzeniu wód rzeki Łupawy w Smołdzinie umożliwiająca migrację organizmów wodnych wzdłuż korytarza ekologicznego rzeki Łupawy

How was the cost of the action estimated?:

Page 82 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 Name of the picture: Elektrownia Wodna w Smoldzinie, w km 13+000 rzeki Lupawy

Page 83 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1c

C. Concrete conservation actions Ograniczenie antropopresji na Polderach Gardna IX i X poprzez budowę ACTION C.4: platformy obserwacyjnej Description (what, how, where and when): W ramach działania wybudowana zostanie platforma obserwacyjna – drewniana, osłonięta i zadaszona. Na wewnętrznej ścianie infrastruktury, zostanie zamontowana tablica informacyjna o obszarach wodno-błotnych i ptakach, które można będzie obserwować na Polderach Gardna IX i X oraz zasady obserwacji ptaków (Informacje na tablice zostaną przygotowane przez ornitologa oddelegowanego do pracy w projekcie - CD1). Dodatkowo na tablicy będą widniały informacje o projekcie oraz logo współfinansujących -NFOŚiGW, LIFE+, logo projektu oraz beneficjenta. Wysokość platformy będzie umożliwiała bezpieczną obserwację ptaków na Polderach Gardna IX i X. Platforma będzie wyposażona w ławeczki i podpórki na łokcie w taki sposób, aby obserwator mógł obserwować zwierzęta z wykorzystaniem lornetki. Preferowana lokalizacja znajduje się w korzystnej odległości od miejsc lęgowych oraz żerowiskowych ptactwa wodno-błotnego, ale jednocześnie w dostatecznej odległości, aby można było prowadzić obserwację ptaków (z wykorzystaniem lornetki, bądź lunety) na Polderach Gardna IX i X. Takie usytuowanie umożliwi także obserwację ptaków bytujących przy Jeziorku Smołdzińskim (dawnej Zatoce jeziora Gardno). Platforma zostanie posadowiona gruntach Skarbu Państwa znajdujących się w użytkowaniu wieczystym Słowińskiego Parku . Działanie będzie realizowane przez wykonawcę wybranego w przetargu nieograniczonym od III kwartał 2016 – IV kwartał 2017.

Reasons why this action is necessary: Od kilkunastu lat notuje się stały wzrost liczby odwiedzających SPN, w tym turysty kwalifikowanego, nastawionego na obserwacje przyrodnicze. Liczba turystów oraz przypadki naruszania regulaminu zwiedzania odnotowane przez Służbę Parku, wykazują tendencje wzrostowe. Z tego powodu nie można wykluczyć negatywnego wpływu turystów na gatunki ptaków wykorzystujących poldery. Poza zanikaniem siedlisk i drapieżnictwem, turystyka jest jednym ze zdefiniowanych czynników limitujących populacje ptaków na obszarze SPN. Obecnie na terenie proponowanym do objęcia działaniami, ograniczana jest w ramach projektu LIFE09 NAT/PL/000263 – Polskie Ostoje Ptaków, liczebność drapieżników poprzez odłów za pomocą pułapek żywołownych. Niniejszy projekt przewiduje działania ograniczające pozostałe czynniki limitujące populacje ptaków. Przewidziana w projekcie platforma obserwacyjna skanalizuje ruch turystyczny na obszarze projektu, będzie alternatywą do eksploracji łąk w celu poszukiwania ptaków. Dlatego istotne jest podjęcie działań, które będą ograniczały to zjawisko. W tym celu w projekcie uwzględniono konieczność wybudowania platformy obserwacyjnej, z której będzie można obserwować ptaki bez ingerencji w siedlisko. Wybór odpowiedniej lokalizacja pozwoli jednocześnie na prowadzenie obserwacji zarówno przez turystów, ornitologów, jak i pracowników beneficjenta przy prowadzeniu monitoringu efektów ekologicznych projektu (CD1). Budowa platformy i zlokalizowanie jej w miejscach o największej antropopresji wynikającej z mody na obserwację ptaków, odpowiada za zagrożenie Z.3. i Z.4, rozwiązując jednocześnie problem P.3 (formularz B2d). Uzupełnieniem tego działania będzie szereg działań edukacyjnych i promocyjnych określonych w CE (informator, warsztaty).

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): 1 platforma obserwacyjna Ograniczenie antropopresji na obszarze Polderów Gardna IX i X Page 86 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1d

D. Monitoring of the impact of the project actions ACTION D.1:

Monitoring efektów ekologicznych projektu

Description (what, how, where and when): W ramach działania oceniony zostanie wpływ działań ochronnych CC1, CC2 i CC3, CC4 na siedliska oraz gatunki objęte projektem. Monitoring koordynowany będzie przez Specjalistę ds. monitoringu efektów ekologicznych projektu, który odpowiedzialny będzie za planowanie, organizację i nadzór nad wdrożeniem tego działania. Specjalista ten będzie również odpowiedzialny za pracę innych specjalistów: ornitologa oraz ichtiologa. Monitoring przyrodniczy będzie składać się z dwóch etapów: - monitoring stanu „0”, który będzie trwał od 2015 r. do II kwartału 2016 r. Skupi się on na określeniu stanu siedlisk ptaków, ornitofauny oraz ichtiofauny przed rozpoczęciem prac technicznych - monitoring efektów projektu, który zostanie przeprowadzony po zakończeniu konkretnych działań ochronnych. 1. Monitoring ornitofauny prowadzony będzie na Polderach Gardna IX i X przez pracownika Słowińskiego Parku Narodowego, oddelegowanego do pracy w projekcie. W ramach monitoringu „0” zebrane zostaną dotychczasowe dane z obserwacji prowadzonych w latach poprzedzających projekt z analizowanego terenu. Zarówno obszar polderu Gardna IX, jak i polderu Gardna X objęta jest stałym nadzorem ornitologicznym prowadzonym przez pracowników SPN. Ocena efektów projektu prowadzona będzie w kolejnych sezonach lęgowych w trakcie, jak i po zakończeniu prac przewidzianych w zadaniach CC1 oraz CC4. W tym celu śledzone będą zmiany składu gatunkowego i liczebności populacji gatunków ptaków związanych z siedliskami wodno-błotnymi. Dodatkowo poza sezonem lęgowym prowadzony będzie monitoring wykorzystania siedliska przez ptaki wędrowne oraz zimujące. Szczególne nasilenie badań prowadzone będzie w okresie szczytu wędrówki wiosennej i jesiennej. Monitoring stanu siedlisk ptactwa wodno-błotnego oparty zostanie na ocenie warunków wodnych, które determinują możliwość zachowania w odpowiednim stanie miejsc lęgowych oraz żerowiskowych dla gatunków ptaków wymienionych w formularzu B2c niniejszego projektu. W tym celu zostanie zakupiony oraz zamontowany system składający się z 20 sztuk piezometrów z diverami (CA2). Dzięki temu możliwe stanie się rozpoznanie oraz bieżąca kontrola poziomu wód gruntowych na obszarze zadania CC1.1 oraz CC1.2. Rozpatrywano na tym etapie zakup urządzeń z opcją automatycznego - telemetrycznego przesyłu danych do siedziby beneficjenta projektu, jednak ze względu na utrudnienia natury technicznej zrezygnowano z tego rozwiązania. Montaż widocznej anteny będzie skutkować narażeniem sprzętu na dewastację lub kradzież. Z tego też powodu w niniejszym projekcie obsługa systemu pomiaru poziomu wód gruntowych będzie prowadzona przez oddelegowanego do tego zadania pracownika. I – stan „0” przed rozpoczęciem prac modernizacji systemu melioracji, a pozyskana w ten sposób wiedza posłuży wytypowaniu miejsc zagrożonych przesuszeniem – narażonych na degradacje siedlisk ptactwa. II - monitoring efektów skupi się na ocenie funkcjonalności systemu melioracji w odniesieniu do stanu obecnego, z uwzględnieniem celu głównego projektu. Za pomocą sieci piezometrów możliwa stanie się ocena skuteczności sytemu melioracji do utrzymania wody oraz okresowego spuszczenia wody z gruntu, tak aby umożliwić przeprowadzenie wykaszania trzciny oraz łąk na polderach. 2. Monitoring ichtiofauny na obszarze Ostoi Słowińskiej, w granicach Słowińskiego Parku będzie prowadzony metodami przyżyciowym. Oparty będzie na odłowach kontrolnych prowadzonych metodą elektropołowów lub też sieciami stawnymi (pułapkowymi), a także na ocenie migracji ryb przez przepławkę z wykorzystaniem automatycznej stacji rejestrującej obiekty przepływające przez urządzenie umożliwiające migracje ryb. Stacja obsługiwana będzie przez pracownika SPN oddelegowanego do tego zadania. Odłowy kontrolne natomiast zostaną zlecone zespołowi ichtiologów, w celu realizacji dwóch etapów: I – stan „0” przed rozpoczęciem prac technicznych w zadaniu CC2 – termin realizacji I kwartał 2015 r. – II kwartał 2016 r. II – monitoring efektów po zakończeniu prac technicznych, by potwierdzić efekt działania CC2 – termin realizacji I kwartał 2018 r. – III kwartał 2019 r. Na każdym etapie monitoringu badana będzie ichtiofauna w korycie rzeki Łupawy (3260-1), w starorzeczach (3150-2) oraz w wybranych kanałach i rowach melioracyjnych na Polderach Gardna IX i X. Podstawowym Page 88 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1d narzędziem monitoringu będą elektropołowy, które prowadzone będą zgodnie z europejską normą EN 14011:2003, na stałych transektach oraz w wybranych starorzeczach, w dwóch powtórzeniach w skali roku kalendarzowego. Wynika to z konieczności uniknięcia nabycia odporności na działanie prądu stałego rezydentalnych populacji ryb. Przydatność elektropołowów wydatnie spada w środowisku o temperaturze wody powyżej 15°C, dlatego też ocena stanu ichtiofauny prowadzona będzie głównie na wiosnę oraz jesienią. W razie potrzeb odłowy kontrolne mogą zostać wsparte odłowami pułapkowymi sieciami stawnymi. Dodatkowo na każdym etapie monitoringu ichtiofauny na odcinku występowania siedliska nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (3260-2) - każdorazowo wyznaczony zostanie europejski indeks ichtiologiczny (European Fish Index – EFI), co pozwoli na wymierne określenie stanu zespołu ichtiofauny. Omawiana metoda ma zastosowanie tylko dla rzek, dlatego też w przypadku oceny ichtiofauny w innych zbiornikach wodnych podstawą będzie opinia ekspercka zespołu prowadzącego monitoring (zlecenie zewnętrzne). Metoda EFI przy ocenie stanu ichtiofauny bierze pod uwagę liczne dane, w tym również morfologię oraz przekształcenie koryta rzecznego, w tym przypadku wykorzystana zostanie metodyka morfologicznej oceny stanu rzek (River Habitat Survey – RHS). Monitoring ichtiofauny prowadzony będzie także na przepławce wybudowanej na elektrowni wodnej w Smołdzinie (CC3). Do tego celu wykorzystywana będzie Stacja Biometrycznego Monitoringu Ryb informatyczny system rejestrujący i przetwarzający dane dotyczące przemieszczających się ryb, który zostanie zainstalowany na wybudowanej przepławce (CC3). Monitoring wykaże intensywność przemieszczania się ryb przez przepławkę oraz pozwoli określić skład gatunkowy ryb z niej korzystających. Stacja opiera się na urządzeniach wykorzystujących metodę detekcji przy zastosowaniu fal akustycznych. Przepływający przez stacje obiekt będzie przedstawiony w postaci hologramu, co pozwoli określić wielkość ryby. Zwykłe kamery optyczne pozwolą natomiast określić przynależność gatunkową migrujących zwierząt. Monitoring składa się z następujących systemów: - system optyczny – co najmniej dwie kamery podwodne wideo rozmieszczone w pionie z oświetleniem dziennym i w podczerwieni do rejestracji w nocy (niewidoczne dla ryb), z możliwością zapisu i przesyłu obrazu w czasie rzeczywistym (system wymaga podłączenia do Internetu), np. na stronę internetową (CE1) - system monitorowania składający się ze skanera ultradźwiękowego, który wykorzystuje się w celu liczenia i określenia rozmiaru ryb - system rejestracji, przesyłu oraz przechowywania danych, składający się m.in. z rejestratora temperatury wody, zestawu komputerowego podłączonego do systemu czujników i kamer oraz specjalnego oprogramowania. Automatyczna stacja monitoringu ichtiofauny dostosowana jest do pracy w warunkach zalania wodą, co zawdzięcza swojej modułowej, szczelnej konstrukcji. Urządzenie do automatycznego monitoringu ryb jest specjalistycznym sprzętem i z tego też powodu wszystkie 3 wymienione powyżej systemy, stanowią właściwie nierozłączna całość. Rezygnacja z jednego z nich oznacza znaczną (tj. kosztowną) i ograniczającą funkcjonalność ingerencję w konstrukcję urządzenia. System będzie obsługiwany przez pracownika oddelegowanego w projekcie, który zostanie przeszkolony do tego celu. Na podstawie danych otrzymanych z monitoringu będą opracowywane także raporty zgodne z naukowym monitoringiem zasobów ryb. Ze względu na fakt, iż cały system musi zostać zainstalowany w przepławce, która zostanie wykonana w ramach działania CC3 – zostanie on zakupiony po zakończeniu prac technicznych, tj. w roku 2019. Do prowadzenia monitoringu efektów ekologicznych projektu wykorzystywane będzie sprzęt zakupiony w ramach działania CA2. Wyniki i obserwacje prowadzone w monitoringu siedlisk ptactwa wodno-błotnego będą systematycznie zestawiane i analizowane, a także omawiane na spotkaniach z Komitetem Sterującym. Na tej podstawie podejmowane będą także decyzje na temat ewentualnego podniesienia lub obniżenia poziomu wód gruntowych na obszarze Polderów Gardna IX i Gardna X. Jednocześnie, równolegle prowadzony monitoring ornitologiczny pozwoli na bieżącą ocenę skutków podejmowanych decyzji w ramach zadania CC1 oraz CC4, tak aby w przypadku negatywnego wpływu tych działań, zespół projektowy mógł na bieżąco reagować i modyfikować zakres prac. Wyniki monitoringu efektów ekologicznych projektu będą na bieżąco wprowadzane do Systemu Informacji Przestrzennej (bazy danych) Słowińskiego Parku Narodowego przez pracowników oddelegowanych do projektu(CA3).

Reasons why this action is necessary: Prowadzenie monitoringu efektów ekologicznych przez cały okres trwania projektu jest niezbędne do bieżącej Page 89 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1d oceny wpływu podejmowanych działań na stan siedlisk i gatunków. Wszystkie działania ochronne (CC1,CC2,CC3, CC4) zaplanowane w ramach projektu mają na celu poprawę stanu określonych siedlisk i gatunków zwierząt będących ich indykatorami. W przypadku Polderów Gardna IX i X są to ptaki wodno-błotne. Monitorowanie ich ilości i składu gatunkowego w okresie lęgów oraz migracji i zimowania pozwoli określić stopień wykorzystania siedliska, a tym samym skuteczność podjętych działań. Badane będzie również występowanie ryb i minogów w rzece (3260-1) i starorzeczach (3150-2). Stan populacji poszczególnych gatunków, pozwoli ocenić przebieg oraz charakter zmian następujących w ekosystemach poddanych działaniom ochrony czynnej (działania CC1, CC2, CC3, CC4). Działania ochronne wymagają dokonania oceny wstępnej (referencyjnej) na etapie monitoringu „0”, który posłuży do oceny efektów projektu.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): 1 raport z monitoringu ornitologicznego 1 raport z oceny stanu siedlisk ptactwa wodno-błotnego (przy wykorzystaniu monitoringu wód gruntowych na polderach) 1 raport z monitoringu ichtiofauny

How was the cost of the action estimated?:

Page 90 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 Name of the picture: Wskaniki stanu populacji ptaków

Page 92 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 Name of the picture: Wskaniki stanu siedlisk

Page 93 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 Name of the picture: Wskazniki populacji ryb i minogow 2

Page 94 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 Name of the picture: Wskazniki populacji ryb i minogow 1

Page 95 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1d

D. Monitoring of the impact of the project actions ACTION D.2: Ocena wpływu społeczno-gospodarczego planowanych działań na gospodarkę i społeczeństwo Description (what, how, where and when): W ramach zadania zostanie przeprowadzona, na podstawie ankiet, ocena wpływu podjętych działań na postrzeganie obszaru projektu, jako miejsca ważnego w rozwoju społeczno-gospodarczym gminy Smołdzino, a także stan wiedzy mieszkańców na temat obszarów cennych przyrodniczo objętych projektem. Adresatem badań będzie społeczność lokalna oraz właściciele gospodarstw agroturystycznych w gminie Smołdzino. Metodyka badań oraz formularze ankiet zostaną opracowane w ramach zlecenia zewnętrznego przez: specjalistę socjologa, firmę zajmującą się badaniami społecznymi lub uczelnię zajmującą się badaniem usług ekosystemowych. Pozwoli to na rzetelne przeprowadzenie badań oraz opracowanie wyników zgodnych z standardami wykonywania tego typu raportów. Wstępnie planowane jest, aby badanie zostało przeprowadzone metodą sondażu diagnostycznego, która polega na zbieraniu i analizowaniu opinii, poglądów interesariuszy projektu. Narzędziem wykorzystywanym do zbierania danych będzie ankieta z pytaniami ilościowymi i jakościowymi. W ramach badania będą zbierane dane z wykorzystaniem wspomnianej ankiety, a następnie analizowane przez specjalistę i zestawione w formie raportu opartego o pozyskane wyniki badań. W ramach zlecenia, specjalista opracuje różne formularze ankiet (minimum 3), w zależności od grupy docelowej. Dzięki temu możliwe będzie poznanie wpływu podejmowanych działań, np. edukacyjnych i promocyjnych na osoby bezpośrednio uczestniczące w projekcie (np. podczas warsztatów dla dzieci, dla dorosłych, konferencji podsumowującej projekt), a także na osoby, na które projekt wpływa pośrednio – np. poprzez działania ochronne (na krajobraz, wzrost potencjału turystycznego). Ostateczny wybór metody oceny i wzór formularzy ankiet z pytaniami zostanie sprecyzowany po ustaleniach ze specjalistą. Badania ankietowe będą prowadzone podczas działań edukacyjnych (CE.4), a także poprzez stronę internetową (CE.1). Następnie wyniki z przeprowadzonej oceny zostaną zestawione i opracowane przez specjalistę socjologa oraz przedstawione w formie raportu, który zostanie opublikowany na stronie internetowej projektu oraz będzie częścią składową Layman’s Report (CE3). Dzięki publikacji na stronie internetowej projektu, badanie będzie mogło być prowadzone już od początku projektu, co w zestawieniu z ankietami wypełnionymi w trakcie innych działań edukacyjno-promocyjnych, może ukazać zmiany w ocenie znaczenia realizacji projektu na społeczeństwo i gospodarkę regionu. Przeprowadzenie badania oraz opracowanie raportu końcowego - od II kwartał 2015 roku do II kwartał 2019 roku.

Reasons why this action is necessary: Uzyskane dane pozwolą na określenie wpływu projektu na sytuację społeczno-ekonomiczną społeczności lokalnej oraz na potencjał turystyczny miejscowości położonych w obszarach Natura 2000 (np. poprawę walorów krajobrazowych, rozwój turystyki ornitologicznej i wędkarskiej, zwiększenie liczby turystów korzystających z bazy noclegowej Gminy Smołdzino), a także czy nastąpiła zmiana postrzegania przez lokalną społeczność, obszarów chronionych jako miejsca zastoju gospodarczego. Ankiety pozwolą także określić stan wiedzy mieszkańców na temat obszarów cennych przyrodniczych, co będzie przydatne w określaniu w przyszłości kierunku edukacji ekologicznej. Jednocześnie możliwa będzie weryfikacja stopnia osiągnięcia celów społeczno-ekonomicznych założonych w projekcie, a określonych w formularzu B2d.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): 3 formularze ankiet Page 96 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1d 1 raport

How was the cost of the action estimated?:

Page 97 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1e

E. Public awareness and dissemination of results ACTION E.1: Działalność promocyjna projektu Description (what, how, where and when): Wszelkie materiały, które zostaną przygotowane w ramach tego działania będą uwzględniały logo oraz informacje na temat instrumentu finansującego Life+, NFOŚiGW, sieci Natura 2000 i beneficjenta. E. 1.1. Projekt, wykonanie oraz prowadzenie/obsługa strony internetowej projektu – W ramach zadania zostanie uruchomiona strona internetowa (w języku polskim i angielskim), która zawierać będzie, na bieżąco aktualizowane, informacje na temat prowadzonego projektu, a w szczególności o celach projektu, wykonywanych czynnościach projektowych, aktualnych wydarzeniach związanych z projektem; publikowane także będą dokumenty wytworzone w ramach projektu, m.in. raporty, ankiety, broszury promocyjne. Strona pod względem wizerunku będzie zgodna z książką znaku (zadanie E.1.2); będzie także zawierać informacje dotyczące beneficjentów (wraz z danymi kontaktowymi) oraz współfinansujących projekt, sieci Natura 2000, opisy siedlisk i gatunków objętych projektem. Dostęp do witryny będzie darmowy, a wszelkie informacje publikowane na stronie będą ogólnodostępne. W zależności od możliwości technicznych kamer zamontowanych na przepławce do monitoringu ryb (CD1) oraz strony internetowej - istnieje możliwość transmitowania migracji organizmów wodnych w rzece Łupawie w czasie rzeczywistym lub (z  wykorzystaniem zarejestrowanych nagrań)po okresie migracji. Zaprojektowanie, wykonanie, obsługa strony internetowej (wraz z najmem serwera i domeny), aktualizacja, a także tłumaczenie tekstów na język angielski zlecone zostanie firmie zewnętrznej. Natomiast teksty opracowane dla szerokiego grona odbiorców przygotowywać będą pracownicy oddelegowani do pracy w projekcie (CF1). Strona zostanie zaprojektowana i uruchomiona w I-II kwartale 2015 roku. Natomiast istnienie i funkcjonowanie witryny zaplanowano na cały okres trwania projektu oraz przez 5 lat po jego zakończeniu. Informacje na stronę internetową będą dostarczane i aktualizowane na bieżąco. E.1.2. Książka znaku dla projektu - Stworzenie i wdrożenie spójnego systemu identyfikacji wizualnej dla projektu, który będzie wykorzystywany we wszystkich materiałach informacyjnych, edukacyjnych, promocyjnych i reklamowych. W ramach tego zadania zaprojektowane zostanie logo oraz logotyp identyfikujący projekt, a także zostaną określone zasady wykorzystywania ich w trakcie trwania projektu. Między innymi zostanie zaprojektowany wzór korespondencji, prezentacji, strony internetowej, materiałów promocyjnych, itp. z jednoczesnym uwzględnieniem w tych projektach logo LIFE+, NFOŚiGW, beneficjentów projektu oraz sieci Natura 2000. Książka znaków będzie wykorzystywana przez beneficjentów również po zakończeniu projektu w utrzymaniu strony internetowej oraz prezentacjach wykorzystujących wyniki projektu na konferencjach i szkoleniach. Termin realizacji: I – II kwartał 2015. Słowiński Park Narodowy nie posiada wykwalifikowanego grafika, który mógłby opracować książkę znaku w ramach obowiązków służbowych, dlatego konieczne jest zlecenie tego działania na zewnątrz - jednak pracownicy będą aktywnie uczestniczyli w tworzeniu koncepcji logo oraz logotypu projektu. E. 1.3. Opracowanie i wydanie dwóch informatorów: dla ornitologów oraz wędkarzy w łącznym nakładzie 6 000 egzemplarzy (po 3 000 na każdy informator). Każdy z nich wykonany zostanie w formacie co najmniej A5, z dużą ilością zdjęć oraz najważniejszymi informacjami o projekcie, o celach i metodach realizacji projektu. Teksty i zdjęcia opracowane zostaną przez pracowników oddelegowanych do pracy w projekcie (CF1), natomiast projekt graficzny oraz tłumaczenie na język angielski będzie wykonane przez specjalistyczną firmę w ramach zlecenia zewnętrznego. Jeden informator - poświęcony ptakom, których siedliska są objęte projektem, skierowany będzie przede wszystkim do ornitologów oraz lokalnych mieszkańców i turystów, którzy hobbistycznie zajmują się obserwacją ptaków. W informatorze będzie można znaleźć informacje na temat ptaków wodno-błotnych jakie występują w obszarze projektu, ich charakterystykę oraz mapę, gdzie można obserwować dane gatunki iw jakim okresie. Informator dla ornitologów zostanie opracowany w IV kw. 2017 – I kw. 2018, ponieważ będzie w nim zawarta także informacja na temat lokalizacji i możliwości korzystania z platformy  obserwacyjnej (CC4). Drugi informator skierowany będzie do lokalnych wędkarzy oraz turystów, którzy przyjeżdżają do Ostoi Słowińskiej, aby skorzystać z zasobów rzeki Łupawy oraz Jeziora Gardno. Informator będzie zawierał, oprócz informacji o przedmiotowym projekcie, opis gatunków ryb i minogów objętych projektem i ich siedlisk. Informator ma na celu przede wszystkim uświadomienie miłośnikom wędkarstwa, z jakich zasobów ryb można Page 98 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1e korzystać na obszarze projektu, w jakim okresie oraz jak ważne jest przestrzeganie tych przepisów. Informator zostanie opracowany w IV kwartale 2015 roku. Informatory będą dostarczane do lokalnej społeczności, turystów i przedsiębiorców przez cały okres trwania projektu. Będą także przekazywane lokalnym samorządom oraz instytucjom (np. Polskiemu Związkowi Wędkarskiemu, Polskiemu Związkowi Ornitologicznego, Kół naukowych przy uczelniach, Ogólnopolskiemu Towarzystwu Ochrony Ptaków dzięki czemu możliwe będzie dotarcie do szerszego grona osób. Będą także stanowiły materiały promocyjne w trakcie warsztatów, konkursów (działanie CE4.3,4) oraz konferencji podsumowującej (działanie CE5). E. 1.4. Projekt i wydanie 2 rodzajów posterów promocyjno-edukacyjnych popularyzujących w niekonwencjonalny sposób projekt LIFE+ oraz Ostoję Słowińską i Pobrzeże Słowińskie, tak aby ich treść była odzwierciedleniem dzisiejszych potrzeb informacyjnych. Plakaty trafią między innymi do wybranych szkół powiatu słupskiego i lęborskiego, jednostek samorządu terytorialnego, instytucji zajmujących się ochroną przyrody, wędkarstwem, ornitologów,  lokalnych gospodarstw agroturystycznych oraz będą dystrybuowane przez cały okres projektu. Słowiński Park Narodowy nie posiada wykwalifikowanego grafika, który mógłby opracować projekt posterów w ramach obowiązków służbowych, z tego też względu konieczne jest zlecenie tego działania na zewnątrz, jednak pomysł oraz ostateczny wygląd posterów zostanie określony przez pracowników oddelegowanych do pracy w projekcie (CF1). Łączny nakład 1000 egzemplarzy o formacie A0. Termin realizacji - III kwartał 2015. E 1.5. Wykonanie 4 roll-upów do prezentowania projektu na spotkaniach i konferencjach, a także w siedzibie beneficjenta. Roll-upy będą zawierały informacje o projekcie, sieci Natura 2000 oraz instrumentach finansujących projekt - LIFE+ oraz NFOŚiGW. Parametry: szerokość 120 cm lub 150cm., wysokość 200 cm. Roll-upy zostaną wykonane w II-III kwartale 2015r. Dystrybucja materiałów promocyjnych będzie odbywała się przez cały okres trwania projektu, tj. od I kwartału 2015 do IV kwartału 2019 roku oraz po zakończeniu projektu (jeżeli nie zostaną rozdane przez okres trwania projektu).

Reasons why this action is necessary: Jednym z dodatkowych, niemniej jednak bardzo ważnym aspektem realizowanych celów projektu (formularz B1) jest rozpowszechnienie wiedzy na temat obszarów Natura 2000 oraz realizowanego projektu. Realizacja działania da beneficjentom narzędzia służące budowaniu więzi społeczeństwa z realizowanym projektem, ale też może wpłynąć na wzrost szacunku do dzikiej przyrody. Strona internetowa , poza tym ,że jest obecnie najbardziej rozpowszechnionym środkiem promocji i przekazu, jest obligatoryjnym zadaniem beneficjentów Life. Opracowanie księgi znaku jest niezbędne dla  spójnego, jednolitego i konsekwentnego przedstawianie projektu podczas jego promocji, co będzie stanowiło podstawę udanej komunikacji z odbiorcami projektu. Wydanie informatorów jest konieczne dla rozpowszechnienia informacji na temat zagrożeń dla gatunków ptaków oraz ryb bytujących na obszarze projektu oraz skutków jakie niesie nie stosowanie się do zarządzeń prawa (krajowego i lokalnego).Zwrócenie uwagi turystów oraz lokalnej społeczności na problemy ochrony przyrody oraz racjonalne korzystanie zjej zasobów pozwoli na podniesienie niskiej świadomości ekologicznej lokalnej ludności i przedsiębiorców oraz turystów. Dystrybuowanie materiałów promocyjnych (posterów, informatorów) także poza obszar projektu jest również doskonałym narzędziem promocyjnym regionu, co dodatkowo może skutkować zmianami socjoekonomicznymi na terenie Gminy Smołdzino. Pozwoli dotrzeć do jak najszerszej liczy odbiorców, a przede wszystkim negatywnie nastawionej do ochrony przyrody lokalnej społeczności, przedsiębiorców zajmujących się agroturystyką oraz turystów odwiedzających Ostoję Słowińską (ok 300 000 turystów rocznie). Realizacja działania odpowiada na zagrożenia Z5 formularz B2d. Page 99 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1e

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): 1 strona www 1 książka znaku 6 000 informatorów 1 000 posterów 4 roll-upy Promocja i rozpowszechnienie wiedzy o projekcie

How was the cost of the action estimated?:

Page 100 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1e

E. Public awareness and dissemination of results ACTION E.2: Przygotowanie i osadzenie tablic informacyjnych Description (what, how, where and when): W ramach działania zostaną zaprojektowane, wyprodukowane i osadzone łącznie 4 tablice informacyjne. Duże, jednostronne tablice zewnętrzne (3 sztuki) o wymiarach 150cm (szerokość) x 100cm (wysokość) wykonane z PCV, mocowane będą na stelażu drewnianym. Takie tablice zostaną zamontowane na obszarze projektu, tj. przy siedzibie Słowińskiego Parku Narodowego oraz atrakcyjnych pod względem turystycznym obszarach realizacji projektu (przy Polderach Gardna IX i X oraz nad rzeką Łupawą). Ponadto zostanie zlecone wykonanie 1 tablicy wewnętrznej, która będzie umieszczona w siedzibie beneficjenta. Tablice będą zawierały informacje o projekcie, źródłach finansowania (logo LIFE+, NFOŚiGW, Natura2000, Beneficjenta) oraz zdjęcia obszaru projektu. Do oznaczania nowopowstałej infrastruktury oraz zakupionego sprzętu będą  wykorzystywane naklejki z logo podmiotów finansujących - LIFE+ oraz NFOŚiGW. Tablice zostaną posadowione w III kwartale 2015 r., natomiast naklejki zostaną przyklejone po odbiorze poszczególnych obiektów i urządzeń zakupionych i wykonanych w projekcie.

Reasons why this action is necessary: Tablice umieszczone zostaną na obszarze wdrożenia projektu, na terenach o największej presji turystycznej. Umieszczenie tablic informacyjnych w strategicznych miejscach będzie skutecznym sposobem informowania o założeniach projektu, promowania wartości związanych z ochroną przyrody oraz wizerunku Sponsorów – Life+, NFOSiGW oraz beneficjenta.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): 3 zewnętrzne tablice informacyjne wraz z drewnianymi stelażami 1 wewnętrzna tablica informacyjna Naklejki informujące o źródle dofinansowania do oznaczania elementów infrastruktury i sprzętu Wzmocnienie identyfikacji projektu

How was the cost of the action estimated?:

Page 101 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1e

E. Public awareness and dissemination of results ACTION E.3: Przygotowanie raportu naukowego oraz raportu laika (Layman’s Report) Description (what, how, where and when): E.3.1. Działanie obejmuje kompleksowe przygotowanie oraz publikację raportu naukowego zawierającego opis projektu, jego cele, metody ich realizacji, a przede wszystkim wyniki oraz rezultaty osiągnięte w trakcie projektu(w języku polskim i angielskim). W raporcie znajdować się będą wszystkie dane naukowe, które zostaną zebrane w trakcie realizacji projektu, w tym raport z oceny wpływu społeczno-gospodarczego planowanych działań na lokalną gospodarkę i społeczeństwo (CD.2), wyniki i raporty z monitoringu przyrodniczego (CD.1). Docelowym odbiorcą raportu będą instytucje oraz osoby zawodowo zajmujące się ochroną przyrody. Wersja papierowa zostanie przekazana między innymi do bibliotek, parków narodowych i krajobrazowych, partnerów uzyskanych w trakcie realizacji projektu (CF3), Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, uczelni wyższych i organizacji pozarządowych z kraju i zagranicy. Parametry raportu: minimum 50 stron, wielkość A4 lub nietypowa, twarda okładka. Raport zostanie sporządzony w wersji papierowej (500 sztuk) oraz elektronicznej, dodatkowo zostanie umieszczony na stronie internetowej projektu (działanie CE1.1). Przygotowanie raportu naukowego będzie wymagało zaangażowania dodatkowej osoby (w ramach zlecenia zewnętrznego), która posiada doświadczenie w pisaniu publikacji naukowych, natomiast wszelkie dane i informacje do raportu będą dostarczane przez pracowników oddelegowanych do pracy w projekcie (CD1, CE4, CF1). E. 3.2. W ramach działania przygotowany i wydany zostanie obowiązkowy raport popularno-naukowy (Layman’s Report) zawierający opis projektu, jego cele, metody ich realizacji i wyniki w języku polskim i angielskim. Docelowym odbiorcą raportu będzie każda osoba zainteresowana ochroną przyrody. Z tego względu raport będzie napisany językiem niespecjalistycznym, a zawarte w nim raporty z oceny wpływu społeczno-gospodarczego planowanych działań na lokalną gospodarkę i społeczeństwo (CD.2), czy wyniki z monitoringu przyrodniczego (CD.1) będą przedstawione w sposób zrozumiały dla każdego. Raport dostępny będzie zarówno w wersji papierowej - 150 egzemplarzy o formacie A5, jak i elektronicznej – plik w formie PDF dostępny będzie do pobrania ze strony internetowej projektu. Informacje do raportu „laika” zostaną opracowane przez zespół pracowników projektu, natomiast projekt graficzny, korekta, tłumaczenie, druk raportów oraz przygotowanie raportu naukowego zostanie zlecony jako usługa. Termin realizacji: II – III kwartał 2019

Reasons why this action is necessary: Wydanie raportu naukowego oraz popularno-naukowego służyć będzie popularyzacji wyników projektu szerokiemu gronu odbiorców, między innymi poprzez ogólnodostępność na stronie internetowej projektu. Opracowanie raportów w dwóch wersjach – dla laików i naukowców wydaje się dobrym rozwiązaniem, które pozwoli spełnienie oczekiwań każdej osoby interesującej się ochroną przyrody. Przedstawienie w sposób zrozumiały wyników projektu, przyczyni się do zwiększenia świadomości ekologicznej osób nie związanych zawodowo z ochroną przyrody. Natomiast szczegółowe przedstawienie wyników projektu oraz opisanie ich w sposób naukowy może stanowić opracowanie, które będzie wykorzystywane (np. jako poradnik dobrych praktyk) przez inne parki i instytucje mające zamiar realizowanie podobne przedsięwzięcia na obszarach mokradłowych. Wersja papierowa obydwu raportów będzie stanowiła część materiałów konferencyjnych (działanie CE5).

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Page 103 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1e

Expected results (quantitative information when possible): 500 egzemplarzy raportu naukowego 150 egzemplarzy raportu popularno-naukowego Raport „laika” i naukowy w wersji elektronicznej na stronie internetowej projektu Pozarzeczowym efektem działania będzie popularyzowanie wiedzy na temat projektu oraz walorów przyrodniczych Ostoi Słowińskiej i Pobrzeża Słowińskiego, wzrost zainteresowania dobrze zachowaną przyrodą.

How was the cost of the action estimated?:

Page 104 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1e

E. Public awareness and dissemination of results ACTION E.4:

Działalność edukacyjna projektu

Description (what, how, where and when): W ramach działania zostaną podjęte następujące zadania edukacyjne: E4.1. Opracowany i wydany zostanie pakiet edukacyjny dedykowany ochronie siedlisk mokradłowych, ze szczególnym uwzględnieniem ekosystemów, których dotyczy projekt. Pakiety zostaną opracowane i wydrukowane w ramach zlecenia zewnętrznego, a wykorzystywane będą przez specjalistę ds. edukacji (pracownika oddelegowanego do pracy w projekcie) do prowadzenia warsztatów edukacyjnych w szkołach (E4.2.). Pakiety przekazywane będą uczestnikom tych warsztatów (ok. 1000 dzieci i młodzieży szkolnej). Aby każde dziecko posiadało własne materiały do pracy oraz mogło aktywniej i twórczo uczestniczyło w zajęciach – zostanie wydanych 1000 egzemplarzy pakietu. Przy opracowywaniu pakietów będzie uwzględniona grupa docelowa, tj. dzieci w wieku od 6 do 15 lat. Z tego względu będą musiały zawierać materiały odpowiednie dla danej grupy wiekowej (klasy podstawowe 1-3, 4-6, gimnazjum). Każdy pakiet będzie zawierał zestaw materiałów edukacyjnych: -teczkę z rączką lub pudełko na materiały z zapięciem na magnesy i nadrukiem przedstawiającym obszar projektu; -zestaw 3 zeszytów tematycznych (o rybach, ptakach, siedliskach z opisami i zdjęciami); format A4, objętość broszury ok. 20 str. w tym 3 strony okładka); -mapkę z trasą wycieczki terenowej; -kolorowe scenariusze zajęć dotyczące gatunków i siedlisk objętych projektem oraz karty pracy dla dzieci (z pytaniami, rebusami, zadaniami)–dopasowane do grup wiekowych; - wkładkę dla nauczyciela z odpowiedziami do kart pracy; - płytę CD/DVD z prezentacjami i odgłosami ptaków; -dodatkowo zostaną opracowane gry edukacyjne, które będą uczyły poprzez zabawę (dopasowane do grupy wiekowej), np. gry planszowe, puzzle przedstawiające krajobraz lub gatunek z obszaru projektu, klucz do oznaczania gatunków, kolorowanki, schemat do budowy budek dla ptaków, papierowe sylwetki gatunków w skali 1:1. Na pakietach będzie umieszczone logo projektu, LIFE+, NFOŚiGW, SPN, Natura 2000. Kilka scenariuszy będzie dostępnych w Muzeum SPN, gdzie prowadzone są zajęcia edukacyjne oraz udostępniane będą dla organizatorów wycieczek w trakcie wizyty na terenie Ostoi Słowińskiej. Pakiety publikowane będą także na stronie internetowej projektu, dostępne do ściągnięcia w formacie PDF dla szerokiego grona odbiorców. Pakiety mają być dostosowane do różnych grup wiekowych, do percepcji ucznia każdego poziomu oraz wzbudzać ich zainteresowanie, dlatego konieczne jest zlecenie ich opracowania (tekstów, pytań, zadań, prezentacji na płytę, itp.) specjalistycznej firmie. Z wykonawcą współpracował będzie specjalista ds. edukacji, aby pakiety zgodne były z ideą przedmiotowego projektu. Opracowanie, projekt graficzny i wydanie scenariuszy zostanie zlecone na początku trwania projektu, tj I-III kwartał 2015r, a wykorzystywane będą przez cały okres trwania projektu. E 4.2. Przez cały okres trwania projektu przeprowadzone będą warsztaty edukacyjne w szkołach podstawowych i gimnazjalnych gmin Smołdzino, Wicko, Łeba, Ustka, Główczyce. Planowane jest prowadzenie zajęć w 10 szkołach (tyle szkół stale współpracuje z Parkiem, jednak chętnych może być więcej) dla ok. 100 dzieci w każdej szkole (5 grup/klas po ok. 20 osób w każdej). Zajęcia prowadzone będą przez specjalistę ds. edukacji w formie warsztatów, aby uczestnicy spotkań mogli brać w nich czynny udział. Page 105 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1e Szczegółowy program warsztatów, terminy oraz częstotliwość ich realizacji w poszczególnych grupach, będą dopasowane indywidualnie do potrzeb szkół, które zgłoszą chęć udziału w całym cyklu spotkań (bądź jednorazowych spotkań), tak aby spełniały faktyczne potrzeby placówek edukacyjnych i nie zaburzały szkolnej podstawy programowej. Najbardziej efektywne będzie poprowadzenie cyklicznych warsztatów, podczas, których zostanie zrealizowany cały program edukacyjny zawarty w pakietach. Przy uwzględnieniu takiego rozwiązania, specjalista ds. edukacji będzie przyjeżdżał do każdej zgłoszonej grupy co 2-3 miesiące i prowadził 45 minutowe warsztaty (w ciągu roku 3 warsztaty w budynku szkoły i 1 warsztat w terenie). Przed rozpoczęciem warsztatów, beneficjent ustali z chętnymi szkołami szczegółowy zakres oraz częstotliwość ich organizacji. Warsztaty poświęcone będą ochronie siedlisk i gatunków objętych projektem, a także zagrożeniom dla środowiska przyrodniczego oraz skutkom jakie wynikają dla przyrody z antropopresji (np. kłusownictwo, niszczenie siedlisk, płoszenie ptaków w trakcie lęgów, łowienie ryb w okresie ochronnym). Do prowadzenia zajęć będą wykorzystywane pakiety edukacyjne opracowane w CE4.1. Ostateczna forma zajęć oraz metody przekazywania treści zostaną dopasowane do grupy wiekowej uczestników oraz do potrzeb szkół. Zadanie będzie realizowane od III kwartału 2015 do IV kwartału 2019 roku. E 4.3 Zostaną przeprowadzone 2 edycje dwudniowych warsztatów edukacyjnych dla dorosłych mieszkańców obszaru projektu (tym uczniów szkół średnich) - głównie dla lokalnych rolników i przedsiębiorców, właścicieli gospodarstw agroturystycznych (łącznie ok. 50 osób). Warsztaty będą prowadzone w sali edukacyjnej Muzeum Przyrodniczym SPN oraz  w terenie na obszarze projektu. Pierwszego dnia odbywać się będą zajęcia stacjonarne z zakresu walorów przyrodniczych obszaru projektu, turystyki oraz zagrożeń i skutków jakie wynikają z ingerencji w człowieka w przyrodę. W ramach warsztatów będą także prowadzone otwarte dyskusje na temat oczekiwań uczestników, najlepszych dla nich sposobów na przekazanie wiedzy. Z takich dyskusji będą wyciągane wnioski i na bieżąco dostosowywane do kolejnych spotkań. W trakcie warsztatów będą także prowadzone badania ankietowe (D.2), podczas których uczestnicy spotkań, będą mogli wyrazić swoje opinie o projekcie. Drugiego dnia odbędzie się wizyta terenowa na obszarze projektu, która ma na celu zapoznanie miejscowej ludności z otaczającą ich przyrodą, realizowanymi działaniami projektu, dostępnymi ścieżkami przyrodniczymi, dzięki czemu będą mogli zachęcić turystów do odwiedzania Ostoi Słowińskiej i korzystania z bazy noclegowej Gminy Smołdzino. Na koniec każdego z warsztatów przeprowadzony zostanie konkurs, w ramach którego dla 3 najlepszych osób, które będą potrafiły rozpoznać największą liczbę gatunków ptaków poznanych na warsztatach, będą przeznaczone nagrody rzeczowe, np. 1.dobrej jakości sprzęt optyczny, 2.sprzęt fotograficzny, 3.drobny sprzęt typu latarka, bądź plecak turystyczny. Termin realizacji - 2016r i 2018r. E 4.4. Zorganizowane i przeprowadzone zostaną 4 edycje konkursów w dziedzinach fotografia, film "na komórkę", praca plastyczna (np. rysunek, bądź wykonanie, z dowolnego materiału, modelu gatunku objętego projektem), które będą promowały obszar projektu (przyrodę Ostoi Słowińskiej i Pobrzeża Słowińskiego) i związek człowieka z przyrodą, a także właściwe postawy wobec przyrody. Dodatkowym warunkiem uczestnictwa w konkursie będzie przygotowanie odpowiedzi na pytania, opracowane przez pracowników projektu, dotyczące przyrody obszaru projektu. Konkursy kierowane będą zarówno do dzieci, jak i osób dorosłych, dlatego wyszczególnione będą 3 kategorie wiekowe (dzieci, młodzież, dorośli), dzięki czemu uniknie się sytuacji, w których młodsi uczestnicy będą miały mniejsze szanse w konkursie ze względu na mniejsze umiejętności. Informacje o konkursach będą ogłaszane na stronie internetowej projektu i beneficjenta oraz poprzez przekazanie informacji do lokalnych samorządów, szkół, bibliotek. Za opracowanie zasad konkursów oraz ich organizację, odpowiedzialny będzie specjalista ds. edukacji. Przy każdym konkursie będzie powoływana komisja oceniająca przesłane prace i wybierająca 3 najlepsze w danej kategorii wiekowej i jedno wyróżnienie, za które będą przyznawane nagrody rzeczowe (np. 1.rower lub inny sprzęt o podobnej wartości, 2.sprzęt optyczny średniej klasy, 3.aparat fotograficzny, wyróżnienie-drobny sprzęt typu namiot, śpiwór). Wyniki konkursów przedstawione zostaną na stronach www projektu i beneficjenta. Najlepsze prace będą wykorzystywane (za zgodą autorów) w promocji projektu na stronie internetowej, na portalach internetowych związanych z ochroną przyrody, w lokalnej gazecie oraz podczas spotkań i wyjazdów. Page 106 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1e Po każdym konkursie organizowane będą wystawy (łącznie cztery) w Muzeum Przyrodniczym SPN. Prace konkursowe po otwarciu wystawy będą ogólnodostępne, a możliwość ich obejrzenia będzie bezpłatna. Termin realizacji – lata 2015-2019r E 4.5. Zostaną zorganizowane 3 festyny przyrodnicze dla miejscowej ludności oraz turystów odwiedzających Ostoję Słowińską. Przedsięwzięcie będzie organizowane: w 2016r w miejscowości Rowy, w 2017r w Czołpinie, w 2018r w Łebie. Beneficjent, po zakończeniu projektu również planuje kontynuować to przedsięwzięcie ze środków własnych. W organizację festynów zostaną zaangażowane stowarzyszenia, harcerze, wolontariusze i uczniowie lokalnych szkół. Do współudziału w festynach zostaną zaproszone także inne instytucje/stowarzyszenia, także spoza Parku. Dzięki ich uczestnictwu oferta Parku będzie uatrakcyjniona o szersze niż lokalne elementy, np. stoiska: Parku Krajobrazowego Dolina Słupi, Nadleśnictwa Ustka, Gminy Ustka, Gminy Smołdzino. Do organizacji cateringu zostanie zaangażowane stowarzyszenie turystyczne i działające w jego ramach firmy cateringowe, a także lokalni wytwórcy oferujący menu lokalne i „piknikowe” (grochówka, kiełbaski itp.). Oprawę muzyczną zapewni scena muzyczna, na której będą miały okazję zaprezentować się okoliczne zespoły muzyczne lub teatrzyki. Festyn poprowadzony zostanie przez animatorów zabaw, którzy będą czuwali nad organizacją całości imprezy i prawidłowego jej przebiegu. W ramach każdego festynu zostaną zorganizowane 3-4 konkursy z nagrodami, np. konkurs wiedzy o Ostoi Słowińskiej, rozpoznawania ptaków, konkurs plastyczny. Dla 3 najlepszych osób w każdym konkursie, będą przyznawane nagrody, których wartość będzie zróżnicowana, np. sprzęt optyczny, np. 1.luneta, lornetka, 2.aparat fotograficzny, 3.drobny sprzęt typu latarka, namiot, śpiwór. Termin realizacji - od 2016 do 2018 r.

Reasons why this action is necessary: Świadomość społeczna i budowanie pozytywnego stosunku do przyrody ma strategiczne znaczenie dla projektu. Duże znaczenie ma także wiedza oraz postawa dzieci i młodzieży - przyszłych decydentów, którzy już dzisiaj mogą wpływać na postawy swoich rodzin oraz najbliższego otoczenia społecznego. Konkursy i warsztaty stanowią formę komunikowania się z mieszkańcami obszaru projektu oraz sposób zaangażowania społeczności lokalnej w ochronę przyrody tego obszaru. Jest to szczególnie ważne ze względu na brak świadomości społeczności lokalnej na temat jakości i znaczenia otaczającego ich dziedzictwa przyrodniczego, które często poprzez kłusownictwo, niszczenie siedlisk, zaśmiecanie - jest stale niszczone. Pozwoli to uniknąć konfliktów na tym tle w przyszłości. Taka forma edukacji, umożliwi także beneficjentowi poznanie opinii i oczekiwań społeczności lokalnej, a tym samym wyciągnięcie wniosków i wykorzystywanie pozyskanej wiedzy w kolejnych działaniach edukacyjnych. Warsztaty dla osób prowadzących działalność agroturystyczną, mogą wpłynąć także na podniesienie jakości oferty turystycznej. Nagrody przewidziane w działaniu, przyczynią się do zwiększenia zainteresowania udziałem w warsztatach i festynach oraz pozytywnej promocji projektu. Poczucie wyróżnienia i pozytywne emocje wzmocnienie związane ze znaczącymi nagrodami, powinny, jak wskazują badania, pomóc budować porozumienie i lepszy klimat społeczny dla działań służących ochronie przyrody dotychczas budzących emocje negatywne. Działanie odpowiada na problem P3 i minimalizuje zagrożenie Z3 wymienione w formularzu B2d. Ponadto zadania edukacyjne w projekcie są zgodne z zapisami Strategii Rozwoju Turystyki Gminy Smołdzino.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): 1000 sztuk pakietów edukacyjnych Warsztaty edukacyjne dla dzieci i młodzieży w 10 szkołach

Page 107 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1e Podniesienie świadomości ekologicznej ponad 1000 osób (dzieci, młodzieży, dorosłych) 2 warsztaty dla dorosłych 4 konkursy artystyczne 3 festyny Rozpowszechnienie wiedzy o projekcie Wzrost akceptacji społecznej dla działań służących ochronie przyrody, dotychczas budzących negatywne emocje.

How was the cost of the action estimated?:

Page 108 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1e

E. Public awareness and dissemination of results ACTION E.5:

Konferencja podsumowująca projekt

Description (what, how, where and when): W ramach działania zostanie przygotowana i przeprowadzona dwudniowa konferencja podsumowująca projekt, która będzie miała na celu przedstawienie pełnych wyników z realizacji projektu. Na konferencję zaproszeni będą przedstawiciele władz samorządowych, instytucji zajmujących się ochroną przyrody, partnerzy krajowi i zagraniczni pozyskani w ramach tworzenia sieci z innymi projektami (działanie CF3), lokalni rolnicy, wędkarze, osoby prowadzące turystykę na obszarze projektu, przedstawiciel uczelni wyższych, organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną przyrody - w szczególności ochroną mokradeł i zrównoważonym gospodarowaniem przestrzenią przyrodniczą. Wśród zaproszonych szczególne miejsce zajmować będą instytucje związane z ochroną siedlisk mokradłowych – w tym parki narodowe, zarządzający obszarami Natura 2000 i obszarami sieci Ramsar. Głównym celem konferencji będzie prezentacja doświadczeń zdobytych w wyniku wdrażania projektu, przedstawianie wyników z monitoringu efektów ekologicznych projektu, poznanie doświadczeń innych instytucji w podobnych projektach. Konferencja będzie trwała 2 dni i będzie bezpłatna dla uczestników – 1 dzień dla „laików”, 2 dzień – konferencja naukowa (po 50 osób każdego dnia). W pierwszym dniu planowane są prezentacje skierowane dla lokalnych samorządów, mieszkańców, rolników i innych przedstawicieli lokalnych oraz regionalnych interesariuszy.. Prezentacje będą przygotowane w sposób zrozumiały dla osób, które nie są związane zawodowo i naukowo z ochroną przyrody. Spotkanie zostanie zakończone wizją terenową na obszarze projektu, podczas której uczestnicy pierwszego dnia konferencji będą mieli możliwość zobaczenia jakie działania zostały podjęte, aby osiągnąć rezultaty przedstawione w trakcie wstąpień. Drugi dzień konferencji przeznaczony jest na prezentacje o charakterze naukowym i skierowany jest przede wszystkim dla osób zawodowo zajmujących się ochroną przyrody – przedstawicieli parków narodowych i krajobrazowych, przedstawicieli Lasów Państwowych, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, partnerów z innych projektów LIFE+, uczelni wyższych i organizacji pozarządowych z kraju i zagranicy. Część wykładowa konferencji otwarta jest również dla interesariuszy, którzy brali udział w spotkaniu pierwszego dnia. Prezentacje będą przedstawiały w sposób naukowy  zagadnienia związane z ochroną siedlisk oraz gatunków objętych projektów, ze szczególnym uwzględnieniem osiągniętych rezultatów oraz wyników z monitoringu efektów ekologicznych projektu. Podobnie, jak w przypadku pierwszego dnia konferencji - spotkanie zostanie zakończone wizją terenową na obszarze projektu, podczas której uczestnicy konferencji będą mieli możliwość zobaczenia jakie działania zostały podjęte, aby osiągnąć rezultaty przedstawione w trakcie wstąpień. Uczestnicy będą mieli zapewniony nocleg, wyżywienie, a w przypadku potwierdzenia obecności osób z zagranicy – będzie zapewnione tłumaczenie symultaniczne (konieczność poniesienia tego kosztu zostanie zweryfikowana przed konferencją). Konieczny jest wynajem autokaru podczas dwóch wizyt terenowych oraz zapewnienie prelegentów (oprócz Zespołu projektu) - wykładowców opłaconych w ramach zlecenia zewnętrznego. Beneficjent nie dysponuje pomieszczeniem, które byłoby przystosowane do zorganizowania tak dużego spotkania, dlatego konferencja odbywać się będzie w wynajętych w tym celu pomieszczeniach. Ze względu na brak ośrodka, bądź sali konferencyjnej mogącej przyjąć większej ilości osób na obszarze projektu, należy wziąć pod uwagę konieczność zorganizowania konferencji nawet kilkadziesiąt kilometrów od tego obszaru, ale w rejonie Ostoi Słowińskiej (dokładna lokalizacja przeprowadzenia konferencji zostanie określona w późniejszym terminie – na podstawie najkorzystniejszej oferty z przetargu). Z tego też względu należy zapewnić nocleg dla osób, które będą uczestniczyły w konferencji. Uczestnicy konferencji w trakcie spotkania otrzymają program konferencji, materiały promocyjne wyprodukowane w ramach działania CE1, dodatkowo pierwsza grupa otrzyma raport „laika”, natomiast druga – raport naukowy (działanie CE3). Raporty te będą stanowiły materiały konferencyjne dla uczestników spotkania, dlatego też postanowiono, że wyniki konferencji zostaną opublikowane tylko w formie elektronicznej (w terminie do 4 tygodni po zakończeniu konferencji), ograniczając tym samym produkcję znacznej ilości makulatury. Wykłady z konferencji wraz z podsumowaniem, zostaną umieszczone na stronie internetowej projektu, a także rozesłane drogą elektroniczną do uczestników konferencji oraz jednostek ochrony przyrody, parków narodowych, organizacji pozarządowych, itp. Każdy uczestnik konferencji będzie mógł wydrukować wykłady, bądź przechowywać je w formie elektronicznej. Ponadto planowane jest wystąpienie do instytucji biorących udział w konferencji (RDOŚ, GDOŚ, Lasy Państwowe, ZMiUW, Energa Wytwarzanie, RZGW, parki narodowe, parki krajobrazowe i innych) o umieszczenie informacji o projekcie, wynikach i konferencji na stronach internetowych, aby dotarły do jak największej liczby osób. Page 109 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1e Wykłady pokonferencyjne zostaną także nagrane na płycie CD/DVD i przesłane do Komisji Europejskiej. Wydrukowane egzemplarze (2 szt.) będą dołączone do dokumentacji projektowej beneficjenta oraz biblioteki Słowińskiego Parku Narodowego. Realizacja: I –IV kwartał 2019r.

Reasons why this action is necessary: Realizacja działania jest niezbędna do budowania płaszczyzny dialogu i wymiany doświadczeń w związku z wdrożeniem, promocją projektu oraz jego efektów pomiędzy naukowcami, osobami zawodowo zajmujących się ochroną przyrody, ale także lokalną społecznością, przedsiębiorcami, przedstawicielami samorządów. Takie spotkanie może także w przyszłości zaowocować nowymi pomysłami na projekt partnerski, który będzie łączył potrzeby społeczności lokalnej i ochrony przyrody. Zaproszenie „laików”, także na konferencję dla naukowców, będzie przeciwdziałało poczuciu wykluczenia, gdyż wśród zaproszonych lokalnych mieszkańców, mogą być osoby, które pasjonują się ochroną przyrody oraz będę chciały uzyskać szerszą wiedzę na temat projektu. Spotkanie przedstawicieli lokalnej społeczności może ograniczyć negatywny stosunek samorządów do obszarów chronionych traktowanych jako hamulec rozwoju i skłoni w przyszłości władze lokalne do większej dbałości o ich otoczenie, a także podejmowanie inicjatyw z zakresu ochrony przyrody. Konferencja ma przedstawić ten lokalny, a jednak kompleksowy projekt i spopularyzować znaczenie i wartość mokradeł dla społeczności lokalnej. Działanie jest również elementem rozwiązywania problemu P.3 i eliminacji zagrożenia Z.3 (formularz B2d).

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Dwudniowa konferencja dla 100 osób Rozpowszechnianie wiedzy o projekcie i jego wynikach Wymiana doświadczeń i wiedzy, możliwość wypracowania nowych pomysłów na ochronę przyrody Poprawa wizerunku władz obszarów chronionych wśród ich mieszkańców oraz wpłynięcie na pozytywne postrzeganie otaczającej ich przyrody

How was the cost of the action estimated?: Page 110 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1f

F. Overall project operation and monitoring of the project progress ACTION F.1:

Zarządzanie projektem

Description (what, how, where and when): W ramach zarządzania projektem zostaną zatrudnieni bądź oddelegowani na czas trwania projektu, zarówno merytoryczni, jak i administracyjni pracownicy Słowińskiego Parku Narodowego, tj.: 1. Koordynator Projektu – oddelegowany do projektu pracownik SPN. Do zadań koordynatora należeć będzie: prowadzenie dokumentacji projektowej, realizacja i monitoring zadań, eliminacja zagrożeń dla ich realizacji, kontrola terminów, jakości wykonania, opracowywanie dokumentacji niezbędnej do zakupu sprzętu i wyboru wykonawcy zadań, tj. tworzenie opisów przedmiotów zamówienia, uczestnictwo w wyborze wykonawców, kontakt z wykonawcami oraz instytucjami i firmami współpracującymi w projekcie, organizacja spotkań zespołu projektu, przygotowywanie raportów i sprawozdań do Komisji Europejskiej oraz podmiotu współfinansującego (NFOŚiGW), przygotowywanie wniosków o transze z KE, kontakt z instytucjami i Komitetem Sterującym, kontrola budżetu projektu, aktualizowanie harmonogramu projektu, tworzenie artykułów na stronę internetową, wspomaganie zastępcy koordynatora (opiniowanie, doradztwo) w realizacji zadań, za które będzie odpowiedzialny. Wymiar czasu pracy: 1260 osobodni 2. Zastępca koordynatora projektu – osoba zatrudniona na umowę o pracę  (pełny etat) na czas trwania projektu. Zastępca koordynatora zostanie wyłoniony w konkursie. Kryteriami wyboru będzie odpowiednie wykształcenie - budowlane lub melioracyjne oraz doświadczenie zakresie funkcjonowania urządzeń wodnych. Do zadań zastępcy koordynatora będzie należało: przede wszystkim monitoring w terenie, tj. kontrolowanie pod względem technicznym, wykonanie i funkcjonowanie urządzeń wodnych. Ponadto w zakresie obowiązków zastępcy będzie prowadzenie wszelkich spraw i dokumentacji związanych z realizacją działań technicznych (A4, A5, A6, C1, C2, C3, C4),  kontrola terminów, jakości wykonania, zgodności wykonania zadań z projektem i posiadaną dokumentacją, kontakt z wykonawcami, raportowanie koordynatorowi z wykonanych kontroli, kontakt z instytucjami i firmami współpracującymi w projekcie - Zarządem Melioracji i Urządzeń Wodnych, Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej, Spółką Energa Wytwarzanie (dawniej Energa Hydro), przygotowywanie wraz z koordynatorem – rozliczeń, raportów i sprawozdań do Komisji Europejskiej oraz podmiotu współfinansującego (NFOŚiGW). Ponadto do zadań koordynatora będzie przygotowywanie opisów przedmiotów zamówienia do zamówień publicznych, przygotowywanie artykułów na stronę internetową projektu, zastępowanie koordynatora projektu podczas jego nieobecności oraz wspieranie koordynatora w realizacji i monitoringu pozostałych zadań (pomoc, opiniowanie, zastępowanie). Wymiar czasu pracy: 1260 osobodni 3. Księgowy – oddelegowany do projektu pracownik SPN Osoba odpowiedzialna za zarządzanie finansami projektu. Wymiar czasu pracy: 315 osobodni 4. Radca prawny - oddelegowany do projektu pracownik SPN Radca prawny będzie odpowiedzialny za umowy, przygotowanie przetargów od strony prawnej i obsługę prawną przez cały okres trwania projektu . Wymiar czasu pracy: 126 osobodni 5. Pracownik ds. zamówień publicznych – oddelegowany do projektu pracownik SPN Do obowiązków pracownika będzie należała realizacja zamówień publicznych beneficjenta. Wymiar czasu pracy: 126 osobodni

Ponadto w skład zespołu projektowego będą wchodzili także pracownicy odpowiedzialni za realizację innych Page 112 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1f zadań w projekcie, tj.: 6. Specjalista ds. monitoringu efektów ekologicznych – oddelegowany do projektu pracownik SPN (kierownik działu monitoringu - koszty osobowe w CD1) Do jego zadań będzie należało: organizacja i nadzór nad wdrożeniem działania CD1, koordynowanie monitoringu ornitologicznego i ichtiologicznego oraz prowadzenie monitoringu florystycznego, przygotowanie raportów końcowych i koordynacja tworzenia baz danych. Wymiar czasu pracy: 315 osobodni 7.specjalista ds. ochrony przyrody – monitoring ornitologiczny – oddelegowany do projektu pracownik SPN (koszty osobowe w CD1) Do jego zadań będzie należało: monitorowanie stanu gatunków ptaków wodno-błotnych występujących na polderach Gardna IX i X w okresach wiosennych i jesiennych migracji, lęgów oraz ptaków występujących w rozlewiskach i korycie rzeki Łupawy, tworzenie bazy danych z obserwacji przyrodniczych, opracowanie wyników monitoringu ornitologicznego i raportu z tego monitoringu. Wykonanie monitoringu stanu „0” i opracowanie jego wyników. A także wykonanie badań podczas realizacji działań CC1.1 i CC.2. i po ich zakończeniu wraz z raportami. Będzie również prowadził warsztaty dla społeczności lokalnej realizowane podczas działania CE4. Zadaniem tego pracownika będzie również przygotowanie tekstów do informatora poświęconego obserwacji ptaków CE.1.3. Wymiar czasu pracy : 126 osobodni 8. specjalista ds. ochrony wód –oddelegowany do projektu pracownik SPN (koszty osobowe w CD1) Do jego zadań należał będzie nadzór nad prowadzeniem zleconego monitoringu ichtiofauny, prowadzenie monitoringu ichtiofauny na przepławce oraz ocena RHS rzeki Łupawy przed rozpoczęciem i w czasie trwania prac renaturyzacyjnych i remontowych przewidzianych do realizacji w ramach działania CC2, CC3. Do jego zadań będzie również należało przygotowanie raportów z monitoringu oraz tekstów do informatora poświęconego wędkarstwu i zasobom wód w obszarze projektu (CE1.3). Wymiar czasu pracy : 126 osobodni 9.specjalista ds. edukacji – oddelegowany do projektu pracownik SPN (koszty osobowe w CE4) Do jego zadań będzie należało przygotowanie konkursów artystycznych, festynów, przeprowadzanie warsztatów edukacyjnych dla dzieci i młodzieży oraz dorosłych (CE), a także współpraca z wykonawcą opracowania pakietów edukacyjnych CC4.1. Przygotuje również merytoryczne założenia do przetargu na opracowanie pakietów edukacyjnych oraz na ich wydanie. Wymiar czasu pracy: 315 osobodni 10. Dodatkowo do realizacji zadania niezbędne będzie także skorzystanie ze wsparcia zewnętrznego, tj. zaangażowanie w projekt specjalistycznego biura tłumaczeń, bądź tłumacza z biegłą znajomością języka angielskiego z zakresu ochrony przyrody. Skorzystanie z usług tłumacza będzie niezbędne przy składaniu sprawozdań do Komisji Europejskiej, przy organizacji spotkań międzynarodowych (CF3) oraz jako wsparcie w kontakcie z Komisją Europejską. Korzystanie z usług tłumacza jest zaplanowane przez cały okres trwania projektu. W ramach Zarządzania projektem stale będzie prowadzony monitoring organizacyjny projektu – przez koordynatora głównego, monitoring merytoryczny – przez zastępcę koordynatora (praca głównie w terenie, związana z dużą ilością wyjazdów) oraz monitoring finansowy – przez księgowego. Monitoring będzie pełnił funkcję wewnętrznej kontroli stanu realizacji zadań. Do weryfikacji osiągniętych celów oraz postępów prac posłużą wyjazdy w teren, to znaczy na obszar wdrażania poszczególnych działań realizowanych przez SPN, a także dokumentacja fotograficzna (do tego celu będzie wykorzystywany aparat będący własnością SPN). Każde zdarzenie, które może wpłynąć na osiągnięcie celów założonych w projekcie (zagrożenia określone w formularzu B4) będzie natychmiast zgłaszane - w pierwszej kolejności koordynatorowi projektu, bądź zastępcy koordynatora (w przypadku jego nieobecności), który następnie będzie informował dyrektora SPN o zaistniałej sytuacji.  W zależności od zdarzenia, Zespół projektowy będzie samodzielnie przeciwdziałał zagrożeniom, bądź konsultował dany przypadek z członkami Komitetu Sterującego (CF2), a następnie wdrażał środki zaradcze. Dyrektor Słowińskiego Parku Narodowego nie będzie fizycznie uczestniczył w realizacji zadań, jednak jako osoba decyzyjna, prawnie i finansowo odpowiedzialna za jednostkę, z racji ogólnych przepisów, będzie podejmował ostateczne decyzje. Page 113 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1f W celu oceny postępu realizacji poszczególnych działań, identyfikacji problemów i wypracowaniu ich rozwiązań, będzie wymagane opracowywanie raportów półrocznych. Zaangażowanie całego zespołu projektowego w realizację projektu, przedstawia schemat organizacyjny znajdujący się w załączniku "Schemat organizacyjny projektu: LIFENaturaSlowinskaPL". Zatrudnienie pracownika – zastępcy koordynatora planuje się na początek realizacji projektu - w I kwartale 2015 roku. Zarządzanie projektem będzie realizowane w siedzibie beneficjenta przez cały okres trwania projektu – w latach 2015 - 2019.

Reasons why this action is necessary: Dobrze zaplanowane zarządzanie projektem zapewni jego sprawną realizację i stały kontakt grupy zarządzającej z podmiotami zewnętrznymi realizującymi poszczególne zadania. Bez dobrej organizacji projektu nie będzie możliwe terminowe wykonanie zaplanowanych zadań. Słowiński Park Narodowy, jako beneficjent koordynujący, ponosi odpowiedzialność za całość projektu, wobec czego utworzenie stałego i kompetentnego zespołu jest niezbędne do prowadzenia bieżącej ewaluacji działań tak, aby natychmiast można było reagować na zagrożenia realizacji projektu. Dzięki monitorowaniu realizacji projektu, będzie można weryfikować plany działania oraz w razie konieczności zrobić korektę wydatków, a także sprawnie reagować na pojawiające się problemy (ryzyka realizacji projektu - formularz B4). Projekt ma szansę na sprawną realizację także dzięki doświadczeniu pracowników Słowińskiego Parku Narodowego, przy prowadzeniu innych projektów finansowanych ze środków zewnętrznych, na przykład z: Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku, programu Infrastruktura i Środowisko, Fundacji EkoFundusz, Norweskiego Mechanizmu Finansowego (o doświadczeniu świadczy także ilość projektów realizowanych w poprzednich latach oraz obecnie przez SPN – formularze A7, B2d - B2d - Previous conservation efforts..).

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Stworzenie 1 Zespołu Zarządzającego Opracowanie 4 raportów do KE Dobrze zaplanowana strategia organizacyjna projektu

How was the cost of the action estimated?:

Page 114 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 Name of the picture: Schemat organizacyjny projektu: LIFENaturaSlowinskaPL1

Page 116 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1f

F. Overall project operation and monitoring of the project progress ACTION F.2:

Prace Komitetu Sterującego

Description (what, how, where and when): W ramach projektu zostanie powołany Komitet Sterujący złożony z naukowców, NGOS, samorządów będących członkami Rady Naukowej Słowińskiego Parku Narodowego, przedstawicieli Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych Województwa Pomorskiego oraz Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku (łącznie 15osób). Członkowie komitetu stanowić będą ciało opiniodawcze i doradcze, ale jednocześnie ich zadaniem będzie kontrola przebiegu realizacji projektu pod kątem merytorycznym. Komitet Sterujący będzie zbierał się raz na rok. Powołanie Komitetu Sterującego oraz zaproszenie osób, które będą wchodziły w jego skład nastąpi w I kwartale 2015 roku. Prace członków Komitetu będą przebiegała przez cały okres trwania projektu, tj. do końca roku 2019.

Reasons why this action is necessary: Stworzenie Komitetu Sterującego zapewni odpowiedni nadzór nad poszczególnymi działaniami, wymianę informacji, doradztwo, a także bieżącą analizę problemów i wypracowanie najlepszych rozwiązań.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Prawidłowa realizacja działań w zakresie czynnej ochrony oraz osiągnięcie założonych w projekcie celów.

How was the cost of the action estimated?:

Page 118 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1f

F. Overall project operation and monitoring of the project progress ACTION F.3:

Tworzenie sieci z innymi projektami

Description (what, how, where and when): Zadanie będzie realizowane poprzez uczestnictwo Zespołu projektowego w spotkaniach, seminariach, czy organizowaniu wyjazdów do siedzib beneficjentów innych projektów. Beneficjenci, z którymi zostanie stworzona sieć powiązań zostaną także zaproszeni na konferencję zorganizowaną na zakończenie projektu. W trakcie spotkań będą rozdawane materiały promocyjne i pokonferencyjne wytworzone w ramach działaniach CE. Beneficjenci będą dążyli, aby stworzyć sieć przede wszystkim z beneficjentami realizującymi przedsięwzięcia o tematyce zbliżonej do niniejszego projektu, m.in. jeszcze przed złożeniem wniosku chęć na wymianę doświadczeń wyrazili beneficjenci poniższych projektów: 1. „Restytucja i utrzymanie siedlisk lęgowych ptaków wodnych i błotnych” (LIFE09 NAT/PL/000254), który jest realizowany przez Park Narodowy "Ujście Warty". Beneficjent koordynujący projektu 2. „Aktywna ochrona ptaków wodnych i błotnych na terenie Polderu Północnego w Parku Narodowym „Ujście Warty” poprzez poprawę warunków wodnych siedlisk lęgowych oraz miejsc żerowania i odpoczynku w czasie migracji i zimowania. Bagna są Dobre! Etap 2”(Nr ref Life 09/NAT/PL/000257). – projekt realizowany przez Park Narodowego "Ujście Warty" oraz Stowarzyszenie Ptaki Polskie, którzy również wyrazili chęć udziału w spotkaniach mających na celu wymianę doświadczeń. Ponadto w trakcie realizacji projektu Słowiński Park Narodowy będzie podejmował działania w celu stworzenia sieci kontaktów z poniższymi projektami: 3. Zachodniopomorskiego Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie, który wraz z Regionalną Dyrekcja Ochrony Środowiska w Szczecinie realizuje projekt  LIFE+ pn.: „Budowa niebieskiego korytarza ekologicznego wzdłuż doliny rzeki Iny i jej dopływów” (Nr  ref.:LIFE+ 10 NAT/PL/000654). 4. Planowane są także spotkania z beneficjentami z obszaru Unii Europejskiej, którzy zakończyli już realizację projektów o podobnych celach (dofinansowanie w ramach wcześniejszych naborów, między innymi LIFE III), a których działania postrzegane są obecnie jako najlepsze praktyki w renaturyzacji rzek (według podręcznika „Ucząc się z LIFE. Najlepsze praktyki w ochronie przyrody). Planuje się nawiązać współpracę w celu wymiany doświadczeń z Parkiem Narodowym Donau-Auen, austryjackim beneficjentem projektu - o nr LIFE98 NAt/A/005422 "Restoration and management of the alluvial flood plain of the River Danube" oraz LIFE02 NAT/A/008518 „Restoration of Danube river banks (Donauufer). 5. Poszukiwani będą również inni partnerzy, także z obszaru UE, którzy zostaną wyłonieni naborze LIFE+ 2012. 6. W ramach działania planowany jest udział w spotkaniu w ramach dni informacyjnych LIFE+ organizowanym przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 7. Zaplanowano także udział dwóch pracowników w spotkaniu inaugurującym projektów LIFE+ – tak zwanym Kick – off meeting. W celu sprawnego zorganizowania wyjazdów zagranicznych, zostanie zaagażowana firma zewnętrzna specjalizująca się w organizacji tego typu wyjazdów, która jednocześnie będzie musiała zapewnić na miejscu przewodnika i tłumacza. Dzięki temu spotkania będą sprawnie przebiegały, zostanie zlikwidowana bariera językowa, a beneficjent nie będzie musiał ograniczać się do tworzenia sieci projektów wyłącznie z beneficjentami własnego kraju. Działanie będzie realizowane przez cały okres trwania projektu - I kwartał 2015 - IV kwartał 2019.

Reasons why this action is necessary: Wymiana doświadczeń oraz nabywanie nowej wiedzy może przyczynić się do efektywniejszej realizacji projektu, wypracowania nowych rozwiązań dla poszczególnych działań oraz sposobu eliminacji napotkanych trudności. Podczas spotkań ważna będzie także wymiana doświadczeń z zakresu czynnej ochrony przyrody, co może skutkować wypracowaniem nowych metod służących poprawie warunków siedliskowych dla ptaków wodno-błotnych oraz sposobów zatrzymywania procesów degradacyjnych ekosystemów wodnych. Nawiązanie kontaktów będzie sprzyjać także pozyskaniu partnerów do nowych, ponadlokalnych projektów. Page 119 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1f

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Zdobyta wiedza i doświadczenie w realizacji projektu Zbudowana sieć kontaktów do dalszej potencjalnej współpracy po zakończeniu projektu.

How was the cost of the action estimated?:

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1f

F. Overall project operation and monitoring of the project progress ACTION F.4: Zewnętrzny audyt finansowy Description (what, how, where and when): Działanie to zostanie zrealizowanie poprzez powołanie zewnętrznego audytora finansowego, w celu zweryfikowania dokumentów finansowych, które będą przekazywane do Komisji Europejskiej, pod kątem oceny zgodności dokumentów z warunkami zawartymi w Postanowieniach Wspólnych oraz zgodności z krajowym ustawodawstwem. Ze względu na długi czas trwania projektu i stosunkowo wysokie koszty w nim ponoszone – audyt zostanie wykonany dwa razy – w IV kwartał 2017 roku oraz IV kwartale 2019 roku

Reasons why this action is necessary: Powołanie niezależnego audytora finansowego jest wymagane dla projektów, w których maksymalny wkład finansowy Unii Europejskiej przekracza 300 000 €. Wobec tego, w niniejszym projekcie jest to działanie obowiązkowe. Dzięki realizacji tego działania nie będzie konieczne dokonywanie korekt i uzupełnień, a wszelka dokumentacja finansowe będzie zgodna z obowiązującymi przepisami krajowymi oraz Postanowieniami Wspólnymi.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): Prawidłowe dokumenty przekazane do Komisji Europejskiej bez konieczności dokonywania późniejszych uzupełnień ze strony beneficjenta.

How was the cost of the action estimated?:

Page 122 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C1f

F. Overall project operation and monitoring of the project progress Przygotowanie planu działań ochronnych i komunikacyjnych po realizacji ACTION F.5: projektu LIFE+ Description (what, how, where and when): Pod koniec projektu (IV kwartał 2019) zostanie przygotowany plan, który będzie uwzględniał sposób kontynuowania działań zapoczątkowanych w projekcie LIFE+ po upływnie okresu jego realizacji. Plan będzie określał w jaki sposób będzie kontynuowana ochrona siedlisk i gatunków branych pod uwagę w projekcie oraz utrzymywane efekty ekologiczne (formularz B5). W planie zostanie także zawarta strategia upowszechniania oraz przekazywania informacji o rezultatach projektu, już po jego zakończeniu. Informacje zawarte w opracowaniu określać będą również przewidywane źródła finansowania tych działań oraz odpowiedzialność za ich wykonanie. Plan działań zostanie opracowany przez Zespół projektowy w dwóch językach: polskim i angielskim, w formie papierowej i elektronicznej (dokument zostanie zamieszczony na stronie internetowej projektu). Przygotowanie powyższego planu przewiduje się na koniec IV kwartału 2019r.

Reasons why this action is necessary: Działanie jest obligatoryjne dla każdego projektu Life+. Istotne jest również ze względu na rodzaj podejmowanych działań ochronnych (CC1,CC2,CC3,CC4), których efekty będą widoczne dopiero po kilku latach po zakończeniu projektu.

Beneficiary responsible for implementation: SPN

Responsibilities in case several beneficiaries are implicated:

Expected results (quantitative information when possible): 1 plan działań niezbędnych do podtrzymania efektów ekologicznych po zakończeniu projektu. Plan zostanie opublikowany w wersji papierowej i cyfrowej.

How was the cost of the action estimated?: Bez kosztów

Page 123 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C2

DELIVERABLE PRODUCTS OF THE PROJECT

Number of the associated action

Name of the Deliverable

Deadline

Lista członków Komitetu Sterującego

F2

31/01/2015

1 książka znaku na płycie CD/DVD

E1

30/06/2015

2 rodzaje posterów

E1

30/09/2015

Zestaw pakietów edukacyjnych (dla klas 1-3, 46, gimnazjum)

E4

30/09/2015

informator dla wędkarzy

E1

31/12/2015

1 pozwolenie na budowę platformy obserwacyjnej

A6

30/06/2016

1 pozwolenie na budowę przepławki

A5

31/12/2016

1 raport oddziaływania na środowisko

A4

31/12/2016

2 decyzje pozwolenie na budowę

A4

31/12/2016

Dokumentacja zdjęciowa platformy obserwacyjnej

C4

31/12/2017

informator dla ornitologów

E1

31/03/2018

1 przepławka - dokumentacja zdjęciowa

C3

31/12/2018

1 raport z oceny wpływu społecznogospodarczego planowanych działań na gospodarkę i społeczeństwo

D2

30/06/2019

1 egzemplarz Leyman's Report

E3

30/09/2019

1 egzemplarz raportu naukowego

E3

30/09/2019

Plan zarządzania obszarem uwzględniający zarządzanie wodą, zakres i termin zabiegów ochronnych, oraz utrzymanie i konserwację systemu melioracyjnego na obszarze Polderów IX i X.

C1

30/09/2019

2 wyniki audytu zewnętrznego

F4

31/12/2019

3 raporty z monitoringu efektów ekologicznych projektu (ornitologicznego, stanu siedlisk, ichtiofauny)

D1

31/12/2019

4 obowiązkowe raporty do Komisji Europejskiej

F1

31/12/2019

7 zrenaturyzowanych starorzeczy dokumentacja fotograficzna

C2

31/12/2019

Page 124 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C2 Dokumentacja zdjęciowa ukazująca stan siedliska ptaków wodno-błotnych po zakończeniu prac technicznych

C1

31/12/2019

Dokumentacja zdjęciowa z przeprowadzonych warsztatów, festynu oraz wystaw pokonkursowych

E4

31/12/2019

Dokumentacja zdjęciowa ze wszystkich spotkań, konferencji, wizyt terenowych przeprowadzonych przez 5 lat projektu

F3

31/12/2019

Lista obecności uczestników konferencji

E5

31/12/2019

Plan działań ochronnych i komunikacyjnych po realizacji projektu LIFE+

F5

31/12/2019

Wykłady pokonferencyjne - prezentacje wyładowców na płycie CD/DVD

E5

31/12/2019

około 2300 m zrenaturyzowanej rzeki Łupawy dokumentacja fotograficzna

C2

31/12/2019

MILESTONES OF THE PROJECT

Number of the associated action

Name of the Milestone

Deadline

Powołanie członków Komitetu Sterującego

F2

31/01/2015

Zawarcie umów o pracę z kadrą stałą projektu

F1

31/01/2015

Wyłonienie wykonawcy oceny wpływu społeczno-gospodarczego planowanych działań na gospodarkę i społeczeństwo

D2

28/02/2015

Wyłonienie zastępcy koordynatora oraz zawarcie umowy o pracę

F1

28/02/2015

Rozstrzygniecie przetargu na opracowanie i wydruk pakietu edukacyjnego

E4

31/03/2015

Uruchomienie strony internetowej projektu

E1

30/06/2015

Wyłonienie wykonawcy dokumentacji

A5

30/06/2015

Zakup urządzeń do obsługi administracyjnej projektu (zestawów komputerowych, oprogramowania, urządzenia wielofunkcyjnego)

A1

30/06/2015

Osadzenie tablic informacyjnych

E2

30/09/2015

Wyłonienie wykonawcy dokumentacji technicznej

A4

30/09/2015

Zakup sprzętu niezbędnego do prowadzenia prac terenowych

A2

30/09/2015

Zebranie danych z dotychczasowych obserwacji oraz stworzenie bazy danych projektu

A3

30/09/2015

Page 125 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C2 Pełna dokumentacja techniczna oraz uzyskanie pozwoleń i decyzji dla budowy platformy obserwacyjnego

A6

30/06/2016

Zakończenie monitoringu "0"

D1

30/06/2016

Pełna dokumentacja techniczna oraz uzyskanie pozwoleń i decyzji na budowę przepławki

A5

31/12/2016

Uzyskanie pozwoleń i decyzji

A4

31/12/2016

Wybór wykonawcy prac technicznych

C2

28/02/2017

Wyłonienie Audytora zewnętrznego

F4

31/10/2017

Zakończenie prac nad budową platformy obserwacyjnej - ostateczny odbiór prac

C4

31/12/2017

Ostateczny odbiór przepławki

C3

31/12/2018

Wyłonienie wykonawcy raportu naukowego

E3

30/03/2019

Wybór wykładowców

E5

30/09/2019

Zakończenie prac nad moderniacją/remontem systemu melioracyjnego Polderów Gardna IX i Gardna X

C1

30/09/2019

Zakończenie prac nad przywracaniem 51 ha siedliska ptaków wodno-błotnych

C1

30/09/2019

Ostateczny odbiór prac renaturyzacyjnych

C2

31/12/2019

ACTIVITY REPORTS FORESEEN

Please indicate the deadlines for the following reports: •

Inception Report (to be delivered within 9 months after the project start);

•

Progress Reports n°1, n°2 etc. (if any; to ensure that the delay between consecutive reports does not exceed 18 months);

•

Mid-term Report with payment request (only for project longer than 24 months)

•

Final Report with payment request (to be delivered within 3 months after the end of the project)

Type of report

Deadline

Inception report

30/09/2015

Progress report

31/03/2017

Midterm report

30/09/2018

Page 126 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C2 Final report

31/03/2020

Page 127 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C3 TIMETABLE Action Action numbe

Name of the action

2015

2016

2017

2018

2019

2020

II III IV I

II III IV I

II III IV I

II III IV I

II III IV I

II III IV

I

A. Preparatory actions, elaboration of management plans and/or of action plans: A.1

Czynności przygotowawcze do wdrożenia projektu

A.2

Zakup sprzętu do prowadzenia prac terenowych

A.3

Utworzenie bazy danych obszaru projektu

A.4

Opracowanie dokumentacji technicznej dla działań mających na celu: poprawę stanu siedlisk ptaków wodno-błotnych (CC1) oraz renaturyzację koryta rzeki Łupawy (3260-1) i jej starorzeczy (3150-2)

A.5

Opracowanie dokumentacji technicznej dla budowy przepławki

A.6

Opracowanie dokumentacji technicznej dla budowy platformy obserwacyjnej

B. Purchase/lease of land and/or compensation payments for use rights: C. Concrete conservation actions: C.1

Poprawa stanu siedlisk ptaków wodno-błotnych

C.2

Renaturyzacja dna doliny Łupawy; koryta nizinnej i podgórskiej rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (3260-1), starorzeczy (3150-2) oraz łęgów jesionowo – olszowych (*91E0)

C.3

Udrożnienie korytarza ekologicznego rzeki Łupawy poprzez budowę przepławki

C.4

Ograniczenie antropopresji na Polderach Gardna IX i X poprzez budowę platformy obserwacyjnej

D. Monitoring of the impact of the project actions: D.1

Monitoring efektów ekologicznych projektu

D.2

Ocena wpływu społeczno-gospodarczego planowanych działań na gospodarkę i społeczeństwo

E. Public awareness and dissemination of results: E.1

Działalność promocyjna projektu

E.2

Przygotowanie i osadzenie tablic informacyjnych

E.3

Przygotowanie raportu naukowego oraz raportu laika (Layman’s Report)

E.4

Działalność edukacyjna projektu

E.5 Page 128 of 145

LIFE13 NAT/PL/000018 - C3 Konferencja podsumowująca projekt F. Overall project operation and monitoring of the project progress: F.1

Zarządzanie projektem

F.2

Prace Komitetu Sterującego

F.3

Tworzenie sieci z innymi projektami

F.4

Zewnętrzny audyt finansowy

F.5

Przygotowanie planu działań ochronnych i komunikacyjnych po realizacji projektu LIFE+

Page 129 of 145