Newsletter Projektu LIFE+ Nr 3 / Kwiecień 2013

1

Ochrona wodniczki w Polsce Wschodniej Tegoroczny newsletter postanowiliśmy przygotować wcześniej niż poprzednie edycje. Zaraz po zakończeniu sezonu prac terenowych 2012/2013, podsumowaliśmy nasze działania ochrony czynnej i  przelaliśmy je na teksty artykułów zamieszonych na kolejnych stronach. W  ten sposób, informacje które Państwo będą czytać będą jeszcze ciepłe, jeśli nie gorące. O czym chcemy Państwu opowiedzieć? Oczywiście w niniejszym newsletterze znajdziecie Państwo artykuły o  naszych działaniach ochrony czynnej. W  Dolinie Biebrzy od sierpnia do lutego trwał okres bardzo intensywnych prac terenowych. O  koszeniach, odkrzaczaniu, zwożeniu biomasy i  układaniu specjalnych przejazdów dla maszyn na Podlasiu przygotowaliśmy dwa artykuły, opisać wszystkie działania w  jednym tekście nie było możliwe. Na Lubelszczyźnie w dalszym ciągu wykonywane są prace ochrony czynnej oraz prowadzone działania będące kontynuacją wysiłków przedsięwzięcia z lat poprzednich, a  więc regularne koszenia siedlisk wcześniej odtworzonych. Jak to wyglądało w sezonie 2012/2013, przeczytają Państwo na kolejnych stronach. Jednym z  celów projektu „Wodniczka i  biomasa” jest stworzenie i  przetestowanie innowacyjnych systemów wykorzystywania biomasy z  siedlisk wodniczki. Ostatnie miesiące obfitowały w  pracę zmierzającą do osiągnięcia tego celu. W Dolinie Biebrzy działa pelleciarnia, a na Lubelszczyźnie jest już gotowych kilka rozwiązań wykorzystania biomasy pochodzącej z terenów podmokłych. O tym jak radzimy sobie z rozwiązaniem problemu wykorzystania biomasy z  torfowisk, przeczytają Państwo w jednym z artykułów. Każdy rok oznacza dla nas nie tylko prace nad realizacją poszczególnych celów projektu, ale również ocena naszych działań poprzez monitoring wodniczki. Poprzedni rok był wyjątkowy, ponieważ wykonano liczenia tak zwane „pełne”

na obszarze całej Polski. Wyniki ogólnopolskiego liczenia wodniczki w  2012 roku opisaliśmy w  jednym z  artykułów. W tekście tym porównujemy stan populacji gatunku w Polsce do sąsiednich krajów, z czego można wnioskować, że nasze działania mają bardzo duży znaczenie i znajdują odzwierciedlenie w wynikach. Stawiamy na różnorodność, dlatego dla urozmaicenia tematyki opisujemy ciekawe obszary poza lokalizacjami priorytetowymi projektu. Wychodzimy poza Polskę i  przenosimy się w jednym z artykułów do Afryki Zachodniej, gdzie trwają badania i poszukiwania zimowisk wodniczki w ramach projektu badawczego francuskiej organizacji ACROLA. Zaglądamy do naszych sąsiadów, zamieszczamy teksty o stanie populacji i  siedlisk wodniczki w  Niemczech, gdzie w  zeszłym roku wrócił ten gatunek na lęgi. Opisujemy również ciekawy teren występowania wodniczki we wschodniej Polsce w okolicach zbiornika wodnego koło miejscowości Żelizna, nie będący pod ochroną prawną oraz dla którego nie ma opracowań przyrodniczych rzetelnie opisujących obszar. Mamy nadzieję, że teksty zamieszczone na kolejnych stronach zaciekawią, a  może i  zainspirują, Państwa zarówno różnorodnością jak i  tym co robimy. Tego sobie życzymy. A czytelnikowi życzymy przyjemnej lektury. Zapraszamy!

2

Newsletter Projektu LIFE+ Nr 3 / Kwiecień 2013 | Ochrona wodniczki w Polsce Wschodniej

3

Ochrona wodniczki w Polsce Wschodniej | Newsletter Projektu LIFE+ Nr 3 / Kwiecień 2013

Wykorzystanie biomasy z terenów torfowiskowych Dariusz Gatkowski i Jarosław Krogulec

Wprowadzenie innowacji technicznych pozwalających na mechaniczne koszenie tak szczególnych i  wymagających obszarów jak torfowiska niskie stworzyło możliwość zachowania otwartych przestrzeni w  obrębie mokradeł. Pojawił się jednak problem zagospodarowania uzyskanej w ten sposób biomasy, charakteryzującej się niską jakością i  wysoką zawartością wilgoci. Z  tych względów nie stanowi ona wartościowego surowca dla rolnictwa. W  przygotowanym studium wykonalności (Gańko i  in.2008) analizowano trzy alternatywne rozwiązania: produkcję biogazu, kompostowanie oraz wykorzystanie jako paliwa (poprzez spalanie bezpośrednie lub w  postaci brykietów/pelletów). Bardzo niska wydajność procesów fermentacyjnych wskazuje na mały potencjał wykorzystania uzyskanego materiału w  produkcji biogazu. Co więcej, istnienie biogazowni mogłoby stać się zachętą dla rolników do przekształcenia wszystkich okolicznych terenów uprawnych w pola kukurydzy. Spowodowałoby to spadek różnorodności biologicznej, czego zdecydowanie chcielibyśmy uniknąć.

3

1

Studium wykonalności wykazało, że zarówno pod względem technicznym, jak i  ekonomicznym, najlepszym rozwiązaniem byłoby właśnie korzystanie z  energii biomasy poprzez produkcję brykietów/ pelletów, które mogą być traktowane jako alternatywa dla paliw kopalnych. W  Dolinie Biebrzy, gdzie występuje największa w  Polsce lęgowa populacja wodniczki, torfowiska niskie są koszone głównie za zasadach dzierżawy gruntów Skarbu Państwa przez rolników i  firmy wspieranych środkami z  programów rolno-środowiskowych (PRŚ). W  2012 roku koszenia samych terenów państwowych objęły 3 000 ha. Z uwagi na produktywność na poziomie 1,0-1,5 t suchej biomasy/ha, oznacza to łącznie 3000-4500 t do utylizacji. Zgodnie z  wynikami zawartymi w  studium wykonalności, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP) podjęło decyzję o zbudowaniu instalacji umożliwiającej produkcję pelletu. Budowa zakładu stanowiła jeden z elementów realizacji projektu LIFE+ „Wodniczka i biomasa”. Po raz pierwszy linia produkcyjna została uruchomiona w  lutym 2013 roku w Trzciannem (woj. podlaskie). Na podstawie posiadanych informacji o wielkości pozyskania biomasy na obszarze Doliny Biebrzy, instalację zaprogramowano w sposób umożliwiający zapewnienie rocznej efektywności na poziomie 4,5 tys. ton suchego surowca. Część wykorzystywanego materiału pochodzi z  gruntów zarządzanych przez OTOP, pozostała natomiast jest odbierana bezpłatnie od dzierżawców z miejsc tymczasowego składowania lub od nich odkupywana (co dotyczy surowca o lepszej jakości, czyli mniejszej zawartości wilgoci). Gotowy produkt (pellet) będzie rozprowadzony w  handlu hurtowym (do elektrowni) oraz detalicznym (na potrzeby ogrzewania gospodarstw domowych). Niska zawartość popiołu umożliwia wykorzystanie produktu w piecach na pellet drzewny, a wysoka wartość grzewcza zapewnia jego wysoką efektywność. Uzyskany dochód będzie stanowił ważne wsparcie dla zabiegów ochronnych prowadzonych w Dolinie Biebrzy, jednak prawdopodobnie nie będzie wystarczająco wysoki, aby całkowicie pokryć koszty związane z koszeniem i zbieraniem biomasy. Problem utylizacji powstającego surowca wydaje się być rozwiązany. Konieczna jest jednak kontynuacja finansowego wsparcia koszeń w ramach PRŚ, co związane jest m.in. z wysokimi kosztami zakupu i użytkowania specjalistycznego sprzętu.

Biomasa z torfowisk niskich mogłaby być z powodzeniem wykorzystywana do kompostowania. Za takim rozwiązaniem nie przemawiają jednak argumenty ekonomiczne – we wschodniej Polsce koszty inwestycyjne kompostowania tak dużej ilości biomasy byłyby zbyt wysokie. Problem stanowiłby również zbyt mały rynek zbytu.

Dzięki projektowi LIFE+ „Wodniczka i  biomasa”, PRŚ oraz rekomendacjom dotyczącym zarządzania terenami chronionymi, przygotowanym przez Poleski Park Narodowy, w  2010 ponownie rozpoczęto koszenia torfowisk niskich również na Lubelszczyźnie. W  tym samym czasie OTOP analizował możliwości utylizacji biomasy. Skoncentrowanie się na jednoczesnym rozwiązaniu dwóch problemów (koszenia i  użytkowania zebranego surowca), udało się uniknąć konieczności magazynowania dużych jego ilości.

Trzecia metoda - wykorzystanie biomasy jako paliwa - mogłaby obejmować bezpośrednie spalanie luźnej biomasy lub przetworzenie jej na brykiety albo pellety. Pierwsza metoda wymaga surowca o  małej (