NATIONAL GEOGRAPHIC. POLSKA 2012 SPIS TREŚCI

nr 1(148) 3 6 26

38

52

72

82

92

110

120

Edytorial Skaner popularnonaukowy O naszych danych osobowych: jak je chronić, kto i do czego może je wykorzystać, czego powinniśmy się obawiać / wywiad z szefem GIODO W.R. Wiewiórowskim rozm. Paulina Szczucińska Malapa. Nie całkiem małpa, niezupełnie człowiek. W jaskiniowej pułapce w RPA paleontolodzy odnaleźli świetnie zachowane szczątki ludzkiego praszczura / Josh Fischman Odwrót macho. Fawele pełne dzieci to już przeszłość. Brazylijki mówią, że pozamykały swoje „zakłady reprodukcyjne". Wskaźnik dzietności w kraju spadł poniżej poziomu gwarantującego wymienialność pokoleń! Jak do tego doszło? / Cynthia Gorney Wyspy Feniks. „El Niño" mocno podgrzał wody wokół pacyficznych skrawków lądu, bieląc korale. Okazuje się jednak, że rafa odzyskuje siły, jeśli tylko przetrwają na niej ryby pasące się na wodorostach / Gregory S. Stone Ziemia Afarów. Afrykańska Kotlina Danakilska jest miejscem skrajnie nieprzyjaznym - najgorętszym na ziemi, wulkanicznym, pełnym soli z odparowanych niegdyś mórz. Afarowie kochają jednak jej zabójcze piękno / George Steinmetz Biblia króla Jakuba. Przekład zamówiony przed 400 laty wpłynął na anglosaską kulturę za pośrednictwem setek milionów egzemplarzy. Trafił do kowbojów, purytanów, a nawet rastafarian / Adam Nicolson Arktyka. Arktyka się ogrzewa, co stawia niedźwiedzie polarne przed poważnym wyzwaniem. Jak z lodowych drapieżników mają się stać wodnymi? / Susan McGrath Kosmos. Obłoki Magellana od miliardów lat pozostają nieczułe na wdzięki Drogi Mlecznej. Czy w końcu im ulegną? / Timothy Ferris

TYLKO DLA PRENUMERATORÓW 128 Montana. Ostatni kolonizowany przez farmerów obszar USA był, co nie dziwi, najbardziej jałowym. Aby się tu utrzymać, trzeba dziś mieć tysiące hektarów. Potomkowie osadników, którzy wytrwali, opowiadają ich fascynujące historie / David Quammen

nr 2(149) 3 6 24 34

52

70

84

94

108

Edytorial Skaner popularnonaukowy O bólu, umieraniu i eutanazji / wywiad z prof. Jackiem Łuczakiem rozm. Danuta Śmierzchalska Wikingowie. Doskonale wyszkoleni wojownicy z duszami obieżyświatów trafili też na polskie ziemie. Jaką rolę tu odegrali? / Joanna OrłowskaStanisławska Kazachstan. Nowa stolica rozległego stepowego państwa rośnie w oczach, a jej budowle projektują światowej stawy architekci. Naftowo-gazowy napęd, autorytarne rządy oraz nowobogacka ekstrawagancja przynoszą zaskakujący efekt / John Lancaster Pieski patrol. Psi zaprzęg, dwóch ludzi i setki kilometrów lodowej grenlandzkiej pustki. Patrolowa służba w takich warunkach jest wyzwaniem, któremu sprostać mogą tylko najtwardsi / Michael Finkel Złota Panama. Lektura starych kronik konkwistadorów bywa cenna nie tylko z naukowego punktu widzenia. Pomogła bowiem odnaleźć groby wodzów starych panamskich plemion. Dodajmy - groby pełne złotych artefaktów / A. R. Williams Dzicy Papuasi. Czy w dzisiejszym świecie można jeszcze znaleźć jaskiniowców? Okazuje się, że tak, ale to już naprawdę ostatni tacy ludzie na ziemi / Mark Jenkins Tygrysy. Największego z wielkich kotów w dżungli zobaczyć niemal nie sposób. Nie tylko dlatego, że nawet w wodzie porusza się bezgłośnie niczym duch. Po prostu jest piekielnie rzadki. Mimo to wciąż tli się nadzieja, że przetrwa / Caroline Alexander

TYLKO DLA PRENUMERATORÓW 128 Ansel Adams. Fotograf, któremu przed laty sławę przyniosły fotografie kalifornijskiej głuszy, nie przestaje fascynować Amerykanów. I nawet po dekadach chcą oglądać to, co on tam ujrzał, na jego sposób / David Quammen

nr 3(150) 3 8 32

44

64

84

104

122

Edytorial Skaner popularnonaukowy „DNA, powiedz przecie", czyli o ustalaniu ojcostwa, identyfikacji przestępców oraz sposobach odtwarzania dawno wymarłych gatunków / wywiad z genetykiem prof. Tadeuszem Doboszem rozm. Małgorzata T. Załoga Podlasie. Co jest siłą regionu? To, że życie płynie tam wolniej. A słabością? To, że życie płynie tam wolniej. Uczciwy portret Podlasia musi być paradoksalny / Izabela Pelc-Redlinska Bliźnięta. Dlaczego jednojajowe bliźnięta, mające identyczne DNA, jednak się różnią, fizycznie i charakterem? Mówiąc w skrócie, powodem jest tajemniczy „trzeci czynnik" / Peter Miller Afrykański ryft. Serce kontynentu przecinają buzujące wulkaniczną energią wielkie geologiczne rowy. Ludzkie społeczności żyjące w regionie, pod presją braku przestrzeni życiowej i zasobów, też co jakiś czas eksplodują morderczą furią / Robert Draper Apostołowie. Choć formalnie było ich 12, poczet apostołów, którzy ponieśli w świat chrześcijańskie przesłanie, jest liczniejszy. Za kwestionowanie zastanego społeczno--kulturowego porządku niemal wszyscy zapłacili życiem / Andrew Todhunter Hulmany. Święte dla hinduistów małpki, z ważną rolą w starożytnej mitologii, potrafią korzystać ze swojego statusu. Choćby wpadając na urządzane specjalnie dla nich bankiety / Jennifer S. Holland

TYLKO DLA PRENUMERATORÓW 128 Głazy narzutowe. Lądolód oprócz piasku i kamyków potrafił też taszczyć głazy naprawdę imponujące. Niektóre stoją dziś w zupełnie zaskakujących miejscach / Hannah Holmes

nr 4(151) 3 6 34

44

70

88

96

114

Edytorial Skaner popularnonaukowy Jakie są granice naszego poznania? Dlaczego trzeba obserwować planetoidy? Jak poczuć tchnienie wieczności? / wywiad z fizykiem, prof. Lechem Mankiewiczem rozm. Paulina Szczucińska Titanic. Wśród wielu morskich katastrof ta była najsłynniejsza i najbardziej spektakularna. Najnowsze badania dowodzą, że Titanic nie zniknął pod falami majestatycznie, ale pogrążał się w przerażających konwulsjach / Hampton Sides, James Cameron Tsunami. Minął rok od chwili, gdy ocean chlusnął na Japonię ogromną falą, zmywając całe osady. Czy możemy przewidzieć, gdzie i kiedy wystąpi następny taki kataklizm? Czy pozostało nam tylko wyczekiwanie kolejnej hekatomby? / Tim Fogler Atomowi uchodźcy. Awaria elektrowni atomowej w Fukushimie wygnała z domów dziesiątki tysięcy ludzi, a zwierzęta ze skażonej strefy skazała na śmierć. Nie wiadomo, jak długo zakazana strefa pozostanie martwa / Lucille Craft Borneo. Niebotyczną tropikalną puszczę pełną latających stworzeń przeszywa jazgot pił i zasnuwają dymy pożarów. Na szczęście nie wszędzie pierwotną dzicz zastąpiły plantacje olejowców / Mel White Miny. Kambodża długo była sparaliżowana przez miny. Dziś sytuacja się poprawia, ale jeszcze 10 lat trzeba, by oczyścić z nich cały kraj. Ofiary tej bezwzględnej broni będą jednak nosić swoje traumy do końca życia / Mark Jenkins

TYLKO OLA PRENUMERATORÓW 128 Kwaśny ocean. Ślimaki bez skorupek, obumarłe rafy, karłowaciejące morskie stworzenia. Dwutlenek węgla pochłaniany przez oceany, choć odciąża atmosferę, może dramatycznie zmienić obraz morskiego życia / Elizabeth Kolbert

nr 5(152) 3 6 28 36

50

60

72

80

100

120

Edytorial Skaner popularnonaukowy Skaner Historia: brud M.in. o tym, dlaczego globalizacja zagraża prawom człowieka i jak kwestia tortur sprowadza do właściwego wymiaru problem kulturowego relatywizmu. / wywiad z Wiktorem Osiatyńskim rozm. Danuta Śmierzchalska Maski. W afrykańskich kulturach maska ma potężną moc transformacji człowieka i przenoszenia go w inny wymiar. A przy tym jest materialnym dowodem jego niezwykłej kreatywności Lucha libre. Meksykańska odmiana wrestlingu sama też wykształciła mnóstwo odmian - walki kobiet, karłów, homoseksualistów. Więcej w tym cyrku niż konfrontacji, ale też mnóstwo emocji i uwielbienia dla zawodników / Dorota Chojnowska Dłoń. Co ma wspólnego nasza ręka ze skrzydłem nietoperza i nogą słonia? W zasadzie... wszystko. Ogromne z pozoru różnice z pewnego punktu widzenia są bowiem absolutnie drugorzędne / Carl Zimmer Egipt po rewolucji. 80 mln Egipcjan tłoczy się na wąskim pasie ziemi na brzegach Nilu. Podróż wzdłuż rzeki jest zatem wędrówką przez wszystkie klasy i grupy społeczne kraju, który jak ognia boi się destabilizacji / Jeffrey Bartholet Góra Gór. K2 - najtrudniejsza do zdobycia, okrutna góra tym razem nie zażądała ofiar. Dla Gerlinde Kaltenbrunner był to 14. ośmiotysięcznik, na który wspięła się bez tlenu! / Chip Brown Wirtuoz. Kusogorzyk jest uzdolniony jak żaden inny ptaszek w jego liczącej dziesiątki gatunków rodzinie. Tylko on bowiem potrafi śpiewać za pomocą... upierzenia / Dan Koepel

TYLKO DLA PRENUMERATORÓW 128 Wojna secesyjna. W czasie amerykańskiej wojny domowej fotografia jeszcze raczkowała. Ówczesnymi „fotoreporterami" byli rysownicy. Pokazujemy ich prace, a także zdjęcia rekonstrukcji bitew wykonane archaicznymi metodami / Harry Katz

nr 6(153) 3 10 40

52

66

82

98

112

Edytorial Skaner Popularnonaukowy O wpływie społecznym. Jak skłonić innych, by zachowywali się zgodnie z naszymi oczekiwaniami? I jak nie ulegać manipulacji? / Wywiad z Jarosławem Kulbatem rozm. Paulina Szczucińska Terakotowa armia. Pierwszy cesarz Chin tysiące wojowników z terakoty uzbroił w prawdziwą broń i ustawił w szyku w swym monstrualnym grobowcu. Przedarcie się przez ich szeregi zajmie archeologom stulecie. Co ciekawe, armia na życie wieczne nie była okryta żałobą, ale mieniła się barwami / Brook Larmer Hongkong. Las mieszkalnych wieżowców między górami a morzem długo był symbolem azjatyckiego kapitalizmu, ale też siedliskiem rozpusty, korupcji, mafii. Dziś Chiny, które przejęły enklawę, pozbyły się kompleksów ubogiego krewnego: to one gwarantują jej prosperity / Michael Paterniti Psy rasowe. Niezwykłą różnorodność psich ras człowiek stworzył w ciągu kilkuset lat. Zdumiewające, że odpowiada za nią garstka „genetycznych przełączników". Jamnika od dobermana dzieli tylko kilka genów / Evan Ratliff Maroni. Nie wszyscy czarni niewolnicy pędzeni do pracy na brazylijskich plantacjach godzili się z losem. Wielu uciekało do puszczy, gdzie zakładali odcięte od cywilizacji osady i kształtowali krajobraz Amazonii, prowadząc naturalną gospodarkę. Świat o nich zapomniał. Do czasu, gdy ujawnili się, walcząc o prawo do swoich ziem / Charles C. Mann Sokotra. Kadzidlana wyspa broniona przez mityczne węże, leżąca z dala od centrów cywilizacji, długo pozostawała na uboczu dziejów. Właśnie dlatego przetrwało na niej niezwykłe bogactwo endemitów - prawdziwych botanicznych dziwolągów / Mel White

TYLKO DLA PRENUMERATORÓW 128 Morza Arabii. Świat arabski to nie tylko karawany wielbłądów, ale też wspaniałe tradycje morskie. Z pustyniami Arabii sąsiaduje bogate królestwo morskiego życia, którego wagę mieszkańcy tamtejszych krajów zaczynają doceniać / Harry Katz

nr 7(154) 3 6 32

46

60

84

94

104

112

Edytorial Skaner popularnonaukowy Wywiad z Bogdanem Gałązką. Co i jak jedzono przed wiekami, czy da się odtworzyć ówczesne przepisy oraz dlaczego na zamku w Malborku raczono się bobrzymi ogonami i deserem z fiołków. Rozmawia / Olga Dębicka Kipiące Słońce. Świat widział już ogromną słoneczną burzę, która w XIX w. uszkodziła sieć telegraficzną. Czy podobne wydarzenie dzisiaj „wyłączyłoby" naszą cywilizację? I czy można je przewidzieć? / Timothy Ferris Ginące języki. Języki niewielkich plemion i grup etnicznych zamierają. Młodzi uczą się języków dominujących, by osiągnąć sukces. Co tracimy wraz ze śmiercią małych języków? / Russ Rymer Katedry. Wznoszone przez pokolenia gigantyczne kamienne konstrukcje do dziś wywołują w ludziach stany duchowych przeżyć. Wielki budowlany wyścig do nieba ma swoich bohaterów i tajemnice / Zuzanna Pol Flamingi. Czym zachwycają najbardziej? Chyba kolorystyczną konsekwencją. Wielotysięczne stado jest niczym ogromny różowy organizm. Ale potrafiły również skonsternować naukowców zagadką swego upodobania do stania na jednej nodze / Nancy Shute Tornada. Rodzą się co roku na Wielkich Równinach Ameryki superkomórki burzowe. Łowcy burz polują na tornada niczym na grubego zwierza. Dla niektórych trofeum jest fotografia tej grozy i mocy / Jeremy Berlin Dacza. Carski wynalazek twórczo rozwinięty przez władze komunistyczne był dla narodu źródłem aprowizacji, oazą wolności i intymności oraz sceną życia towarzyskiego. Rosji bez daczy wyobrazić sobie nie sposób / Cathy Newman

TYLKO DLA PRENUMERATORÓW 128 Wielkie zakole. Westernowa sceneria pustyni Chihuahua nad Rio Grandę wciąż jest dzika. I może taką pozostanie, bo po obu stronach granicy meksykańsko-amerykańskiej powiększa się tereny objęte ochroną / Joe Nick Patoski

nr 8(155) 3 8 22 30

38

58

80

90

104

114

Edytorial Skaner popularnonaukowy Afrodyzjaki. Ile w opowieściach o ich cudownych właściwościach naukowej prawdy, a ile mitów? / Paulina Szczucińska Wywiad z Bi Kidude - o kobietach z Zanzibaru i praktykowanym na wyspie rytuale, który przygotowuje dziewczęta do zamążpójścia, oraz muzyce ta arab / Izabela Klementowska RapaNui. Według legendy posągi na Wyspie Wielkanocnej chodziły. Na pytanie „jak?" uczeni i odkrywcy dawali różne odpowiedzi, podpierając swoje koncepcje eksperymentami / Hannah Bloch Londyn. Brytyjska metropolia przeżywa właśnie kolejne w swej historii igrzyska olimpijskie. Czym zaowocują one dla „gorszego", Londynu, Londynu kategorii C? / Cathy Newman Polskie olimpiady. Sportowa rywalizacja na najwyższym poziomie to wielkie emocje, dramaty, szczęśliwe zbiegi okoliczności i zabawne anegdoty. Te pozostają w pamięci kibiców najdłużej / Wojciech Filipiak Portret mistrza. Dawni olimpijczycy mówią o swojej drodze na szczyt, o chwilach triumfu. Co dzięki sportowi zyskali, co stracili, co jest w życiu ważne? / Marzena Chełminiak Ptasia intymność. Jak one to robią? Niby wszystkie tak samo, a jednak inaczej. Weźmy poczciwe kaczki - czy podejrzewalibyście je o skłonności do brutalnego seksu, a nawet gwałtów? / Marzenna Nowakowska Yartsa Gulbu. Niezwykle gąsienicowe grzybki z górskich łąk cieszą się opinią medycznego panaceum. Nic dziwnego, że na Wyżynie Tybetańskiej wywołały prawdziwą gorączkę złota / Michael Finkel

TYLKO DLA PRENUMERATORÓW 128 Islandia. Między wulkanami a lodowcami rosły kiedyś brzozowe zagajniki. Aż przyszedł człowiek... I choć krajobraz wyspy stał się od tamtego czasu jeszcze bardziej posępny, wciąż pozostaje piękny / Robert Kunzig

nr 9(156) 3 6 14 26 34 44

56

76

92

100

114

Edytorial Skaner Popularnonaukowy Koszer vs. Halal. Czy religijne nakazy i zakazy związane z jedzeniem mają swoje racjonalne uzasadnienie? / Paulina Szczucińska Fotoreportaż. Andrzej Wiktor portretuje współczesnych husarzy - ludzi, którzy żyją historią i wiernie ją rekonstruują Wywiad. Archeologia zbrodni - młoda dyscyplina badawcza pozwala odtworzyć ostatnie chwile ofiar masowych mordów / Joanna Lamparska Husaria. Formacja, która szarżą miażdżyła wroga, przez blisko dwa wieki nie miała sobie równych. Czemu zawdzięczała piekielną skuteczność? / Radosław Sikora Wenezuela. Polska wyprawa do zaginionego świata tepui - jednego z najmniej poznanych skrawków ziemi - przyniosła odkrycia nowych gatunków / Izabela Stachowicz Jemen. Przepędzenie dyktatora nie oznacza jeszcze końca kłopotów. Jemen wciąż trawi gorączka - kraj znieczula się czatem i ulega plemiennym buntom / Joshua Hammer Arabskie rewolucje. Północna Afryka i Bliski Wschód po arabskiej wiośnie jakie są prognozy dla regionu, który przykuwa dziś uwagę świata? / Adam Robiński Koala. Zwierzątka o aparycji pluszowych przytulanek nie lubią przeprowadzek. Cóż więc robić, gdy obok ich eukaliptusa pewnego dnia wyrasta jednorodzinny dom? / Mark Jenkins Podwodne góry. Morskie dno, tak jak wystające nad wodę kontynenty, usiane jest górami. Tyle że w wodzie, inaczej niż na lądzie, im wyżej, tym bogatsze życie. W dodatku życie bardzo mało zbadane / Michael Finkel

TYLKO DLA PRENUMERATORÓW 128 Portret błyskawicy. Aby sfotografować narodziny błyskawicy, trzeba mieć gigantyczną kamerę, wiele wytrwałości i jeszcze więcej szczęścia. Timowi Samarasowi tego ostatniego na razie brakuje, ale niczym błędny rycerz przemierza Wielkie Równiny, nie tracąc nadziei

nr 10(157) 3 6 12 30 22

38 54 62

72

98

112

120

Edytorial Granty NG Skaner Turystyka Jedz z głową. Głodówki, drakońskie diety, odtruwania organizmu wszystko dla zdrowia. Czy takie zabiegi mają sens? / Paulina Szczucińska Fotoreportaż. Mikołaj Nowacki pokazuje Odrę - rzekę, którą człowiek przekształcał bez ceregieli, a potem zlekceważył Wywiad. Poznanie przyszłości to wizja kusząca. Czy nauka może ją ziścić? I jakie są pułapki prognozowania? / Paulina Szczucińska Dzika miłość. Czy ludy pierwotne były seksualnie rozpasane? Cóż, z instynktami nie walczyły. Ich seksualność była jednak nie tyle perwersyjna, ile raczej pragmatyczna / Izabela Filc-Redlińska Krwawa kość. Wydawało się, że czasy słoniowych rzezi z lat 80. XX w. już nie wrócą. Tymczasem kłusownictwo i czarny rynek kości odżywają, a jedną z ich sil napędowych okazują się... kultowe obyczaje wielkich religii / Bryan Christy RIO Fawele to od dawna stały element brazylijskich miast. Przed zbliżającymi się igrzyskami w Rio de Janeiro siedliska biedoty rządzone dotychczas przez narkotykowe gangi trafiły jednak pod okupację... policji. Czy fawele dadzą się ucywilizować? / Antonio Regalado Dom dla zwierząt. Opuszczony dom na zapadłej fińskiej wsi został skolonizowany przez mniejsze i większe zwierzęta. Uchwycenie ich portretów we wnętrzach wymagało benedyktyńskiej wprost cierpliwości / Kai Fagerstrom Z głębin czasu. Latimeria to głębinowa ryba, która okazała się odporniejsza niż dinozaury. Ta żywa skamieniałość potrafi jednak pływać z zaskakującym wdziękiem / Caroly Butler

TYLKO DLA PRENUMERATORÓW 128 Groty Mustangu. Przed wiekami mieszkańcy Królestwa Mustangu szukali bezpieczeństwa w grotach wykutych wysoko w skałach. Niektóre z nich, z ukrytymi wejściami, są niczym kapsuły czasu / Michael Finkel

nr 11(158) 3 6 10 30 24 34 42

48

56 60

86

102

116

Edytorial Granty NG Skaner Podróże Jedz z głową. Czy mleko jest dla każdego? Lepiej pić tłuste czy chude? Ułatwia czy utrudnia odchudzanie? / Paulina Szczucińska Laureaci WKF. Ósma edycja Wielkiego Konkursu Fotograficznego NG rozstrzygnięta. Nagrodzone prace publikujemy na naszych łamach Wywiad. Analizowanie zwykłej pajęczej sieci może nas zaprowadzić do nowej ery w historii inżynierii - materiałów o właściwościach krojonych na miarę. Z Markusem Buehlerem z MIT / rozm. Wojciech Mikołuszko Da Vinci czy nie? Wart 20 tyś. czy 100 mln dol? Oto jest pytanie. Na rynku antykwarycznym pojawił się portret, którego autorem może być wielki Leonardo / Tom O'Neill Sztuka ukradziona. Zaskakujące historie najcenniejszych zabytków z polskich zbiorów / Joanna Lamparska Kuba. Po 50 latach w cieniu Fidela Castro przygnieceni kryzysem Kubańczycy zaczynają flirtować z kapitalizmem. Planu na przyszłość najwyraźniej im jednak brakuje / Cynthia Gorney Gepard. Wielka popularność w świecie popkultury nie przełożyła się na poprawę losu tego kota. Najszybszy ssak świata musi szybko uciekać przed zagładą / Roff Smith Wydmy. Na pustyniach rządzi wiatr. Autor materiału latał nad wszystkimi pustyniami świata, by z powietrza fotografować to, czego wiatr może tam Dokonać / George Stainmetz Chińskie zaświaty. Koncepcje zaświatów w historii Państwa Środka były zaskakująco materialistyczne, a nawet biurokratyczne. Stare tradycje w pędzącym naprzód kraju przechodzą jednak do historii / Peter Hessler

TYLKO DLA PRENUMERATORÓW 128 Marsylia. Gdy francuskimi miastami wstrząsały zamieszki, w Marsylii, zamieszkiwanej przez dziesiątki tysięcy imigrantów, panował spokój. Skąd się wzięła ta sielanka i czy jest do utrzymania na dłuższą metę? / Christopher Dickey

nr 12(159) 3 14 18 28 22

36 44

52

66

84

102

116

Edytorial Granty NG Skaner Podróże Jedz z głową. Czym i jak przyprawiać? Warto się nad tym zastanowić, bo lista właściwości kuchennych przypraw jest długa i zaskakująca / Paulina Szczucińska Fotoreportaż. Autorskie spojrzenie na mikrokosmos drobnych stworzeń, których światu zwykle nie mamy okazji się przyjrzeć Wywiad. O tajemnicach mózgu - zapamiętywaniu, zapominaniu, gromadzeniu informacji i trosce o sprawność naszego biologicznego superkomputera / z Anną Grabowską rozm. Paulina Szczucińska Koniec świata. Kres nadejdzie 21.12.2012 r. - wyliczyli przed wiekami Majowie. Nie ma rady - w tej sytuacji trzeba pilnie zweryfikować tajemnice ich kalendarza / Adam Robiński Metan. Gaz z tupków to dla stanu środowiska szansa czy zagrożenie? Czy kuchenny kran może zapłonąć? I co z ogromnymi pokładami metanu uwięzionego w wiecznej zmarzlinie? / Marianne Lavelle Szamanizm. Najkrócej mówiąc - szaman to specjalista od kontaktów ze światem duchów. Kto i jak może nawiązać z nimi komunikację? I w jakim celu? / David Stern Pingwiny. Ptaki te, na lądzie niezgrabne i niezdarne, w wodzie zyskują fenomenalną zwinność m.in. dzięki własnemu patentowi na bąbelkowe turbodoładowanie / Glenn Hodges Doggerland. Na terenach, gdzie dziś przewalają się fale Morza Północnego, parę tysięcy lat temu istniał prawdziwy raj łowców - zbieraczy. Rybacy co jakiś czas wydobywają pamiątki tego niezwykłego świata / Laura Spinney

TYLKO DLA PRENUMERATORÓW 128 Arizona. Klify Vermillion to prawdziwy cud amerykańskiej przyrody. Aż dziw, że tak zaskakująco mało znany / Verlyn Klinkenborg Oprac. BPK