937996 _ 0218-0233.qxd

14

24/7/08

12:07

Página 218

Los demostrativos II. Los verbos deponentes. Las oraciones compuestas

PRESENTACIÓN Y ENFOQUE METODOLÓGICO En Morfología se completa el estudio de la serie de los llamados «demostrativos», incluyendo por su semejanza morfológica los pronombres anafóricos y enfáticos. Convendrá insistir en la polivalencia de is, ea, id y en la necesidad de evitar la confusión, a la hora de traducirlos, entre idem e ipse. Pero lo más importante es la cuestión de la evolución de la serie «demostrativa» del latín al castellano. Sería muy útil preparar un esquema que clarifique este tema. Se trata de un asunto de gran interés para demostrar la utilidad del estudio de la lengua latina para una mejor comprensión del castellano y, por otro lado, su conocimiento servirá para que no se produzcan errores en la traducción (iste por este, illa por ella, ipsa por esa, etc.). A propósito de esta evolución se afronta el problema del «leísmo» y el «laísmo», es decir, esta unidad incide directamente en cuestiones importantes del castellano. Para estos problemas de leísmo y laísmo se deberá provocar la participación más activa posible de los alumnos. Esta unidad se completa con el estudio de la conjugación de los verbos «deponentes». Como siempre es conveniente realizar los ejercicios propuestos en las actividades para acabar de fijar los conocimientos, descubrir errores pendientes y como forma de autoevaluación para los alumnos. La sección de Sintaxis está dedicado a una segunda serie de subordinadas adverbiales: las concesivas, condicionales, consecutivas y comparativas. Como en la unidad anterior se incide brevemente en las conjunciones de cada tipo, en el modo verbal, y en la presencia de correlativos.

218

En las actividades se plantea el repaso de las conjunciones más frecuentes, algunas propuestas de traducción inversa, y luego oraciones como ejercicios de aplicación. En cuanto al apartado del Léxico, se continúa con los cambios que afectan a las consonantes, en este caso de modo especial a las consonantes seguidas de i ante vocal: li, ti, di, ni. Se trata de unos cambios muy productivos y significativos por haber dado lugar a consonantes tan características del castellano como la j, la c (z), la y o la ñ. En la sección de «expresiones latinas» se recogen, lógicamente, expresiones en las que aparecen pronombres anafóricos y enfáticos. Como siempre, lo mejor es entrar directamente a hacer las actividades y que el alumno vaya sacando conclusiones. No olvidemos que este es, quizás, el contenido que puede ser más útil para los alumnos en un futuro, y desde luego es el que suele despertar más interés y suscitar mayor participación. En este peculiar recorrido por los momentos culminantes de la historia de Roma a través de textos le llega el turno a la figura de Augusto, que marca el final de una época y el inicio de otra. El texto que presentamos aquí aparece firmado por el propio Augusto y, aunque se trata de un ejemplo típicamente propagandístico, tiene gran interés como fuente histórica. Hay que hacer ver a los alumnos que el interés de estos textos no es solo lingüístico, sino también histórico-cultural. Además será de gran ayuda la lectura y comentario del testimonio de Tácito, y la contraposición entre un texto y otro.

쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

937996 _ 0218-0233.qxd

24/7/08

12:07

Página 219

14 ESQUEMA DE LA UNIDAD MORFOLOGÍA

1. El demostrativo anafórico 2. Los demostrativos enfáticos 3. Evolución al castellano de los demostrativos 4. Los verbos deponentes

SINTAXIS

1. Oraciones subordinadas adverbiales (II): concesivas, condicionales, consecutivas, comparativas

LÉXICO

1. Etimología y derivación: grupos de consonantes (continuación) 2. Expresiones latinas

TEXTOS

• Octavio recibe el título de «Augusto y padre de la patria» Res gestae, Augusto • Comentario: Anales, Cornelio Tácito

OBJETIVOS 1. Aprender la formación y el uso del pronombre anafórico en latín. 2. Comprender el valor de los demostrativos enfáticos. 3. Conocer la evolución de los demostrativos al castellano. 4. Comprender las características de los verbos deponentes. 5. Reconocer los elementos de las oraciones subordinadas adverbiales: concesivas, condicionales, consecutivas, comparativas.

6. Reconocer la evolución fonética de los grupos de consonantes latinas. 7. Identificar en la propia lengua expresiones latinas. 8. Adquirir la técnica de análisis y traducción de textos en latín de autores clásicos. 9. Conocer la historia de Roma a través de textos clásicos. 10. Adquirir la costumbre de plantearse la historicidad de personajes y episodios recogidos por historiadores antiguos.

쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

219

937996 _ 0218-0233.qxd

24/7/08

12:07

Página 220

CONTENIDOS CONCEPTOS

1. Morfología • • • •

El demostrativo anafórico. Los demostrativos enfáticos. Evolución al castellano de los demostrativos. Los verbos deponentes.

2. Sintaxis • Las oraciones subordinadas: concesivas, condicionales, consecutivas y comparativas.

3. Léxico • Etimología y derivación: grupos de consonantes. • Expresiones latinas.

4. Textos – Res gestae, Augusto. – Anales, Cornelio Tácito.

PROCEDIMIENTOS

• • • • • • • • • • •

ACTITUDES

220

Declinación de demostrativos anafóricos y demostrativos enfáticos. Análisis morfológico y traducción de demostrativos anafóricos y enfáticos. Reconocimiento del valor de los demostrativos anáforicos y enfáticos. Comprensión de la evolución al castellano de los demostrativos. Identificación de los elementos morfológicos que caracterizan los verbos deponentes. Análisis morfológico y traducción de verbos deponentes. Traducción y análisis de oraciones subordinadas adverbiales concesivas, condicionales, consecutivas y comparativas. Comprensión de los cambios que se produjeron en los grupos consonánticos latinos. Identificación de expresiones latinas en el léxico actual de la lengua castellana. Realización de las actividades de cada uno de los apartados. Análisis y traducción de textos literarios en latín como medio para el conocimiento de la lengua latina.

• Curiosidad por conocer las características morfosintácticas de la lengua latina. • Interés por mejorar en el análisis morfosintáctico general ya que constituye un principio sustancial en la profundización de cualquier lengua. • Afán por identificar los cambios y la evolución que ha experimentado nuestra lengua a partir del latín. • Motivación por profundizar en el conocimiento y por mejorar el uso de la propia lengua. • Interés por el proceso de análisis y traducción de textos latinos clásicos.

쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

937996 _ 0218-0233.qxd

24/7/08

12:07

Página 221

CRITERIOS DE EVALUACIÓN • Reconocer la declinación de los demostrativos anafóricos y enfáticos en latín. • Analizar y traducir demostrativos anafóricos y enfáticos. • Asimilar la evolución al castellano de los demostrativos. • Aprender los aspectos formales que caracterizan los verbos deponentes.

• Conocer las oraciones subordinadas latinas: concesivas, condicionales, consecutivas y comparativas. • Identificar los cambios fonéticos de los grupos consonánticos latinos. • Reconocer expresiones latinas en el léxico castellano. • Analizar y traducir textos en latín de autores clásicos.

ÍNDICE DE FICHAS TÍTULO FICHA

CATEGORÍA

Ficha 1

Gramática Demostrativos anafóricos y enfáticos

REFUERZO

Ficha 2

Gramática Verbos deponentes

REFUERZO

Ficha 3

Sintaxis Demostrativos y oraciones subordinadas

REFUERZO

Ficha 4

Traducción Textos mitológicos

REFUERZO

Ficha 5

Traducción Textos cotidianos

AMPLIACIÓN

Ficha 6

Latín vivo In taberna libraria

MOTIVACIÓN

Ficha 7

Léxico Expresiones latinas

AMPLIACIÓN

Ficha 8

Curiosidades Fin de la moda anglosajona

MOTIVACIÓN

쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

221

937996 _ 0218-0233.qxd

14

24/7/08

12:07

Página 222

FICHA 1

REFUERZO

DEMOSTRATIVOS ANAFÓRICOS Y ENFÁTICOS

NOMBRE:

1

CURSO:

FECHA:

Completa. IS, EA, ID SINGULAR Masculino

Femenino

PLURAL Neutro

Masculino

Femenino

Neutro

Nominativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo

IPSE, IPSA, IPSUM SINGULAR Masculino

Femenino

PLURAL Neutro

Masculino

Femenino

Neutro

Nominativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo

IDEM, EADEM, IDEM SINGULAR Masculino

Femenino

PLURAL Neutro

Masculino

Femenino

Nominativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo

222

쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

Neutro

937996 _ 0218-0233.qxd

2

24/7/08

12:07

Página 223

Cambia de número los siguientes pronombres e indica su caso y género: SINGULAR

PLURAL

CASO/S

GÉNERO/S

eiusdem ipsos ipsi ii eum ei ipsarum eorum id

쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

223

937996 _ 0218-0233.qxd

14

24/7/08

12:07

Página 224

FICHA 2

REFUERZO

VERBOS DEPONENTES

NOMBRE:

1

CURSO:

FECHA:

Teniendo en cuenta que los verbos deponentes se conjugan igual que los verbos pasivos: A. Completa: • conor, conaris, conari, conatus sum: – 3.ª pers. sing. pres. indic. – 1.ª pers. plur. pret. imp. ind. – 2.ª pers. sing. fut. imp. ind. • vereor, vereris, vereri, veritus sum: – 3.ª pers. plur. pres. subj. – 2.ª pers. plur. pres. ind. – 1.ª pers. sing. pret. perf. ind. • proficiscor, -eris, -i, profectus sum: – infinitivo presente – 3.ª pers. plur. pres. ind. – 3.ª pers. sing. pret. imp. subj. • orior, -iris, -iri, ortus sum: – 2.ª pers. sing. pret. plusc. ind. – 1.ª pers. sing. pres. ind. – 3.ª pers. sing. pret. imp. ind. B. Averigua el significado de los verbos y traduce cada una de las formas anteriores: • Conor: –











• Vereor:

224

• Proficiscor:

• Orior:













쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

937996 _ 0218-0233.qxd

14

24/7/08

12:07

Página 225

FICHA 3

REFUERZO

DEMOSTRATIVOS Y ORACIONES SUBORDINADAS

NOMBRE:

1

CURSO:

FECHA:

Sustituye las palabras subrayadas por el pronombre is, ea, id según su género, número y caso: Minos , Iovis et Europae filius, cum Atheniensibus belligeravit, cuius filius Androgeus in pugna [

]

[

]

[

]

est occisus. Qui posteaquam Athenienses vicit, vectigales [

]

Minois esse coeperunt; instituit autem, ut anno uno quoque septenos liberos suos [

]

Minotauro ad epulandum mitterent. Theseus posteaquam a Troezene venerat et audiit, quanta calamitate [

]

[

]

civitas afficeretur, voluntarie se ad Minotaurum ire pollicitus est. Quem pater cum mitteret, praedixit ei, ut, [

]

si victor reverteretur, vela candida in navem haberet; qui autem ad Minotaurum mittebantur, velis atris navigabant. [

]

[

]

[

] HYGINUS, Fabulae

2

¿Qué subordinadas reconoces en el texto? Sepáralas con paréntesis.

3

¿Qué tipo de subordinadas son? Escribe su nombre en el texto.

4

¿Hay algún verbo deponente en el texto? Márcalo en rojo.

5

¿Qué pronombres reconoces en el texto? Señálalos e indica en qué caso, género y número están.

6

Averigua quién era Teseo y qué hazañas llevó a cabo.

쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

225

937996 _ 0218-0233.qxd

14

24/7/08

12:07

Página 226

FICHA 4

REFUERZO

TEXTOS MITOLÓGICOS

NOMBRE:

1

CURSO:

FECHA:

Analiza y traduce los siguientes textos.

TEXTO A

Equus troianus Achivi cum per decem annos Troiam capere non possent, Epeus monitu Minervae equum mirae magnitudinis ligneum fecit eoque collecti sunt Menelaus, Ulixes, Diomedes, Thessander, Sthenelus, Acamas, Thoas, Machaon et Neoptolemus; et in equo scripserunt DANAI MINERVAE DONO DANT, castraque transtulerunt Tenedo. Id Troiani cum viderunt arbitrati sunt hostes abisse; Priamus equum in arcem Minervae duci imperavit, feriatique magno opere ut essent, edixit; id vates Cassandra cum vociferaretur inesse hostes, fides ei non habita est. Quem in arcem cum statuissent et ipsi noctu lusu atque vino lassi obdormissent, Achivi ex equo aperto a Sinone exierunt et portarum custodes occiderunt sociosque signo dato receperunt et Troia potiti sunt. HYGINUS, Fabulae El caballo de Troya. Ilustración del libro de Guido Colonna Historia de la guerra de Troya. Madrid, Biblioteca Nacional.

Nombres propios

Vocabulario

Acamas, antis, m.: Acamante Achivus, a, um: Aquivo, griego Danai, orum, m.: los griegos Epeus, ii, m.: Epeo Machaon, onis, m.: Macaón Neoptolemus, i m.: Neoptolemo Priamus, i, m.: Priamo Sino, onis, m.: Sinón Sthenelus, i, m.: Esténelo Tenedos, i, f.: Tenedos, isla en el Egeo Thessander, dri, m.: Tesandro Thoas, antis, m.: Toante Troia, ae, f.: Troya Troianus, a, um: troyano Ulixes, is, m.: Ulises

abeo, is, ire, ii, itum: abisse, inf. perf.: alejarse, marcharse arbitror, aris, ari, atus sum, dep.: creer, pensar at, conj.: pero colligo, is, ere, legi, lectum: retener, encerrar decem, adj. num.: diez donum, i, n.: regalo, ofrenda edico, is, ere, edixi, edictum: ordenar, declarar exeo, is, ire, ii, itum: salir ferior, aris, ari, atus sum, dep.: estar de fiesta, descansar fides (2), ei, f.: crédito, fe habito, as, are: habitar inesse: inf. pres. insum: estar dentro

lassus, a, um: agotado, extenuado ligneus, a, um: de madera lusus, us, m.: diversión, entretenimiento magnitudo, dinis, f.: tamaño, magnitud magnopere ⫽ magno opere, adv.: con gran empeño, en gran manera mirus, a, um: admirable, sorprendente noctu, adv.: de noche, por la noche porta, ae, f.: puerta signum, i, n.: signo, señal transfero, fers, ferre, tuli, latum: transportar vates, is, m./ f.: profeta, adivino vinum, i, n.: vino vociferor, aris, ari: vociferar, gritar

TEXTO B

Io Ex Inacho et Argia Io. Hanc Iuppiter dilectam compressit et in vaccae figuram convertit, ne Iuno eam cognosceret. Id Iuno cum rescivit, Argum, cui undique oculi refulgebant, custodem ei misit; hunc Mercurius Iovis iussu interfecit. At Iuno formidinem ei misit, cuius timore exagitatam coegit eam, ut se in mare praecipiMercurio y Argos, Diego Velázquez, Museo Nacional del Prado. Madrid. taret, quod mare Ionium appellatum est. Inde in Scythiam tranavit, unde Bosporum fines dictae sunt. Inde in Aegyptum, ubi parit Epaphum. Iuppiter cum sciret suapte propter opera tot eam aerumnas tulisse, formam suam ei propiam restituit deamque Aegyptiorum eam fecit, quae Isis nuncupatur. HYGINUS, Fabulae

226

쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

937996 _ 0218-0233.qxd

24/7/08

12:07

Nombres propios Aegyptius, a, um: egipcio Aegyptus, i, f.: Egipto Argia, ae, f.: Argía Argus, i, m.: Argo, héroe de cien ojos Bosporus ⫽ Bosphorus, i, m.: Bósforo Epaphus, i, m.: Epafo Inachus, i, m.: Inaco Indus, a, um: indio Io, us, f.: Io Ionius, a, um: jonio Isis, is, f.; Isis Iuno, onis, f.: Juno

Página 227

Iuppiter, Iouis, m.: Júpiter Mercurius, ii, m.: Mercurio Scythia, ae, f.: Escitia

Vocabulario aerumna, ae, f.: penalidad, tribulación at, conj.: pero cogo, is, ere, egi, actum: obligar comprimo, is, ere, pressi, pressum: violar conuerto, is, ere, uerti, uersum: convertir diligo, is, ere, legi, lectum: amar exagito, as, are: perseguir, hostigar fero, fers, ferre, tuli, latum: llevar, soportar

figura, ae, f.: figura formido, inis, f.: terror, miedo nuncupo, as, are, avi, atum: llamar opus, operis, n.: obra, acto refulgeo, es, ere, fulsi: resplandecer, brillar rescio, is, ire, iui, itum: descubrir restituo, is, ere, tui, tutum: restituir, restaurar suapte ⫽ sua timor, oris, m.: temor, miedo tot, adv.: tantos trano, as, are: nadar a través

TEXTO C

1. Daedalus Daedalus, Eupalami filius, qui fabricam a Minerva accepit, Perdicis sororis suae filium propter artificii invidiam, quod is primum serram invenerat, summo tecto deicit. Ob id scelus in exsilium ab Athenis Cretam ad regem Minoem abiit.

2. Pasiphae Pasiphae, Solis filia, uxor Minois, sacra deae Veneris per aliquot annos non fecerat. Ob id Venus amorem infandum illi obiecit, ut taurum amaret. In hoc Daedalus exsul cum venisset, petiit ab eo auxilium. Is ei vaccam ligneam fecit et ve- La caída de Ícaro, de Jacob Peter Gowi. rae vaccae corium induxit, in qua illa cum tauro concubuit; ex quo compressu Museo Nacional del Prado, Madrid. Minotaurum peperit capite bubulo parte inferiore humana. Tunc Daedalus Minotauro labyrinthum inextricabili exitu fecit, in quo conclusus est. Minos, re cognita, Daedalum in custodiam coniecit, at Pasiphae eum vinculis liberavit; itaque Daedalus pennas sibi et Icaro filio suo fecit et accommodavit et inde avolarunt. Icarus altius volans a sole cera calefacta decidit in mare, quod ex eo Icarium pelagus appellatum est. Daedalus pervolavit ad regem Cocalum in insulam Siciliam. Alii dicunt: Theseus cum Minotaurum occidit, Daedalum Athenas in patriam suam reduxit. Adaptado de HYGINUS, Fabulae

Nombres propios Athenae, arum, f.: Atenas Cocalus, i, m.: Cocalos Creta, ae, f.: Creta Daedalus, i, m.: Dédalo Eupalamus, i, m.: Eupálamo Icarius, a, um: Icario (mar) Icarus, I, m.: Ícaro Minerva, ae, f.: Minerva Minos, ois, m.: Minos Minotaurus, i, m.: Minotauro Pasiphae, es, f.: Pasífae Perdix, icis, f.: Pérdix Sicilia, ae, f.: Sicilia Sol, is, m.: Sol Venus, neris, f.: Venus

Vocabulario abeo, is, ire, ii, itum: alejarse, partir accommodo, as, are: adaptar, ajustar aliquot, inv.: algunos

altius, adv.: muy alto amo, as, are: amar, estar enamorado amor, oris, m.: amor artificium, ii, n.: habilidad, destreza at, conj.: pero auxilium, ii, n.: auxilio, ayuda avolo, as, are: escapar volando bubulus, a, um: vacuno, de toro calefacio, is, ere, feci, factum: calentar, derretir caput, itis, n.: cabeza cera, ae, f.: cera compressus, abl. compressu: nudo, relación concludo, is, ere, clusi, clusum: encerrar concumbo, is, ere, cubui, cubitum: acostarse coniicio, is, ere, ieci, iectum: arrojar, meter corium, i, n.: cuero, piel custodia, ae, f.: prisión, carcel decido, is, ere, cidi, cisum: caer exitus, us, m.: salida exsilium, ii, n.: destierro exsul, ulis, m.: desterrado, proscrito

fabrica, ae, f.: arte filia, ae, f.: hija humanus, a, um: humano indo, is, ere, indidi, inditum: poner sobre induco, is, ere, duxi, ductum: introducir inextricabilis, e: intrincado, inextricable insula, ae, f.: isla labyrinthus, i, m.: laberinto ligneus, a, um: de madera ob, prep. ⫹ ac: a causa de obiicio, is, ere, ieci, iectum: inspirar pars, partis, f.: parte penna, ae, f.: pluma, ala peruolo, as, are: volar a través, recorrer volando propter, prep. ⫹ ac.: a causa de sacrum, i, n.: sacrificio, ceremonia serra, ae, f.: sierra soror, oris, f.: hermana tunc, adv.: entonces uxor, oris, f.: esposa vinculum, i, n.: atadura, cadena

쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

227

937996 _ 0218-0233.qxd

14

24/7/08

12:07

Página 228

FICHA 5

AMPLIACIÓN

TEXTOS COTIDIANOS

NOMBRE:

1

CURSO:

FECHA:

Analiza y traduce los siguientes textos.

TEXTO A

Martialis epigrammata 1. Semper pauper eris, si pauper es, Aemiliane. Dantur opes nullis nunc nisi divitibus.

Vocabulario

MARCIAL, lib V, LXXXI

2. Munera qui tibi dat locupleti, Gaure, senique, Si sapis et sentis, hoc tibi ait «Morere». MARCIAL, lib VIII, XXVII

3. Nubere Paula cupit nobis, ego ducere Paulam Nolo: anus est. Vellem, si magis esset anus. MARCIAL, lib X, VIII

anus, us, f.: vieja aio, is, -: afirmar; ait: dice duco, is, ere, duxi, ductum: tr, casarse con (referido al hombre) locuples, etis: rico, opulento morior, eris, i, mortuus sum: morir munus, eris, n.: regalo nubo, is, ere, psi, ptum: ⫹ dat: casarse con (referido a la mujer) ops, opis, f.: riqueza semper, adv.: siempre sapio, is, ere, ii: tener inteligencia senex, senis, m.: viejo sentio, is, ire, sensi, sensum: percibir, darse cuenta

TEXTO B

Estatus interius Estatus interius ira vehementi in amaritudine loquor mee menti: factus de materia, cinis elementi similis sum folio, de quo ludunt venti.

sedem fundamenti, stultus ego comparor fluvio labenti, sub eodem tramite numquam permanenti.

Cum sit enim proprium viro sapienti supra petram ponere

Feror ego veluti sine nauta navis, ut per vias aeris vaga fertur avis; non me tenent vincula, non me tenet clavis,

Vocabulario aer, aeris, m.: aire amabilis, e: agradable, digno de amor amaritudo, inis, f.: amargura avis, is, m.: pájaro, ave cinis, eris, m.: ceniza clavis, is, f.: llave cutis, is, f.: piel, forma externa dulcis, e: dulce elementum, i, n.: elemento enim, conj.: en efecto estuans, estatus ⫽ aestuo, as, are, avi, atum: hervir, estar agitado favus, i, m.: panal de cera y miel fero, fers, ferre, tuli, latum: llevar fluvius, i, m.: río folium, ii, n.: hoja

228

quero mihi similes et adiungor pravis. Mihi cordis gravitas res videtur gravis; iocus est amabilis dulciorque favis; quicquid Venus imperat, labor est suavis, que nunquam in cordibus habitat ignavis.

fundamentum, i, n.: fundamento, base gero, is, ere, gessi, gestum: ⫹ curam: sentir interés, prestar atención gradior, eris, gradi, grassus sum: dep. caminar, marchar grauitas, atis, f.: seriedad, dignidad habito, as, are: habitar ignavus, a, um: débil, indolente, perezoso immemor, oris: olvidado implico, is, ere, plic(a)ui, plic(i o a)tum: envolver, enredar interius, adv.: interiormente, en el fondo iocus, i, m.: juego labor (2), oris, m.: esfuerzo, trabajo labor, eris, i, lapsus sum, dep.: deslizarse, descender, caer latus, a, um: ancho

Via lata gradior more iuventutis, inplicor et vitiis immemor virtutis, voluptatis avidus magis quam salutis, mortuus in anima curam gero cutis. CARMINA BURANA

ludo, is, ere, lusi, lusum: jugar materia, ae, f.: materia mee ⫽ meae mens, entis, f.: espíritu mos, moris, m.: costumbre nauta, ae, m.: marinero numquam, inv.: nunca permaneo, es, ere, mansi, mansum: permanecer petra, ae, f.: roca, piedra pono, is, ere, posui, situm: poner, colocar pravus, a, um: malo, perverso, depravado proprius, a, um: propio, característico que ⫽ quae quero ⫽ quaero quicquis, quidquid o quicquid: cualquiera que sapiens, entis: sabio sedes, is, f.: situación

쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

937996 _ 0218-0233.qxd

24/7/08

12:07

similis, e: semejante stultus, a, um: estúpido suavis, e: dulce, agradable sub, prep. ⫹ abl.: bajo supra, adv: prep. ⫹ ac.: sobre

2

Página 229

teneo, es, ere, ui, tentum: tener, retener trames, itis, m.: camino, recorrido vagus, a, um: vagabundo, errante vehemens, entis: vehemente, impetuoso veluti, adv.: como, como si

via, ae, f.: camino vinculum, i, n.: cadena, atadura voluptas, atis, f.: placer

Analiza y traduce el siguiente texto. Averigua quién era la Sibila y por qué dio esa contestación.

TEXTO C

Petronio Trimalción, rico liberto, sigue deleitando la cena con su «erudición mitológica» Numquid meministi, Agamemnon mihi carissime, duodecim aerumnas Herculis, aut fabulam de Ulixe, in qua illi Cyclops pollicem extorsit? Solebam haec ego puer apud Homerum legere. Nam Sibyllam quidem Cumis ego ipse oculis meis vidi in ampulla pendentem, et cum illi pueri dicerent: «Sibilla, quid vis?», respondebat illa: «mori volo». Adaptado del Satyricon de PETRONIO, 48

Fotograma de la película Satiricón, de Federico Fellini, 1969.

Nombres propios

Vocabulario

Agamemnon, onis, m: Agamenón Cumae, arum, f: Cumas Cyclops, opis, m.: Cíclope Hercules, is, m.: Hércules Homerus, i, m.: Homero Sibylla, ae, f.: Sibila Ulixes, is, m.: Ulises

aerumna, ae, f.: trabajo, fatiga ampulla, ae, f.: ampolla, botella de, prep. ⫹ abl.: sobre, acerca de extorqueo, es, ere, rsi, rtum: arrancar, dislocar fabula, ae, f.: mito, fábula lego, is, ere, legi, lectum: leer memini, isse, imper. memento: recordar

3

morior, eris, i, mortuus sum: morir numquid, inv.: ¿es que…? pendeo, es, ere, pependi, -: estar suspendido pollex, icis, m.: dedo pulgar puer, eri, m.: niño soleo, es, ere, solitus sum: soler, tener la costumbre

Analiza y traduce la siguiente anécdota histórica.

TEXTO D

Vae victis Narratur historia: Brennus, Gallorum dux, Romanis victis, Romam intravit et eam devastavit. Patres Romani, qui in Capitolio confugiebant, septem menses obsidionem sustinuerunt et, tandem, pro nummos aureos numerare, Nombres propios Brennus, i, m.: Breno Capitolium, ii, n.: Capitolio Roma, ae, f.: Roma

Vocabulario aureus, a, um: de oro bilanx, ancis, f: balanza de dos platillos devasto, as, are, avi, atum: devastar expendo, is, ere, pendi, pensum: pesar

eum pacem rogaverunt. Ubi nummi expendebantur, Romani gemebant quia Galli falsis ponderibus utebantur. Brennus imperio victoris usus in bilancium una gladium suum posuit et haec verba dixit: «Vae victis»

falsus, a, um: falso Gallus, i, m.: Galo gemo, is, ere, gemui, gemitum: tr. e intr.: gemir, lamentarse gladius, i, m.: espada nummus, i, m.: moneda, dinero Patres [conscripti]: senadores pondus, eris, n: peso pono, is, ere, posui, positum: poner, colocar

Romanus, a, um: romano septem, inv: siete tandem, adv.: finalmente utor, eris, i, usus sum: hacer uso de, utilizar ⫹ abl. vae, interj.: ¡ay! ⫹ dat. Nota: pro nummos aureos numerare: a cambio de pagar monedas de oro

쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

229

937996 _ 0218-0233.qxd

14

24/7/08

12:07

Página 230

FICHA 6

MOTIVACIÓN

IN TABERNA LIBRARIA

NOMBRE:

CURSO:

Confectis operibus domesticis, Marcella et Marcus convenerant ad donum emendum Lucio, nam hodie dies natalis Lucii est et hac vespera domi Lucius festum diei natalis agit. Tandem, mater eius licentiam ei dedit ad festum agendum, quia Lucius optimas existimationes in omnibus probationibus habuit. Dum ambulant, de dono quod emere volunt meditantur et, quoniam magistra opus domesticum eos librum legere iussit, in tabernam librariam ire instituunt. Praeterea, Lucio legere placet. Nesciunt, autem, utrum ei fabulam an poeticam an dramaticam emant. Ubi in tabernam librariam adveniunt, multos libros vident et multos libros iis bibliopola ostendit, sed aliquem emere non deliberant. Subito Marcus meminit pelliculam cinematographicam Harrii Potter Lucio placuisse et bibliopolam interrogant librumne primum Harrii Potter habeat. «Quis erat titulus?», inquit Marcus. «Titulus libri Harrius Potter et Philosophi Lapis erat», Marcella respondet. «Certe», bibliopola inquit, «eum habeo». Bibliopola iis librum ostendit et Marcella Marco fragmentum capituli primi legere proponit. «Convenio», Marcus inquit, et hoc fragmentum libri legunt: «Caput Primum. Puer Qui Vixit» «Dominus et Domina Dursley, qui vivebant in aedibus Gestationis Ligustrorum numero quattuor signatis, non Vocabulario aedes, ium: casa, mansión arcanus, a, um: oculto, secreto; arcanum, i: misterio bibliopola, ae: librero conficio, is, ere, feci, fectum: terminar deditus, a, um: dado a ⫹ dat. delibero, as, are, avi, atum: ⫹ inf. Decidirse diez natalis: cumpleaños fere: casi finitimus, a, um: vecino flavus, a, um: rubio ineptiae, iarum: necedades, majaderías inspicio, is, ere, spexi, spectun: espiar

FECHA:

sine superbia dicebant se… ratione ordinaria vivendi… uti neque se paenitere illius rationis. In toto orbe terrarum vix credas quemquam esse minus deditum rebus novis et arcanis, quod ineptias tales omnino spernebant. Dominus Dursley praeerat societati nomine Grunnings, quae terebras fecit. Vir erat amplus et corpulentus nullo fere collo, maximo tamen mystace. Domina Dursley erat macra et flava et prope alterum tantum colli habebat quam alii homines, quod magno ei usui fuit quod tantum tempus consumebat in collo… super saepes hortorum… porrigendo, finitimos inspiciens. Durslei… filium parvum nomine Dudley habebant nec usquam… eorum sententia… erat puer splendidior. Durslei omnia habebant quae volebant, sed rem quandam occultam tenebant, et maxime timebant ne quis hoc secretum cognosceret. Putabant enim id fore intolerabile si quis… de Potteris… certior fieret.» NB. Ad donum emendum: para comprar un regalo; festum diei natalis agit: celebra la fiesta de cumpleaños; ad festum agendum: para celebrar la fiesta; optimas existimationes: muy buenas notas; Harrius Potter et Philosophi Lapis: Harry Potter y la piedra filosofal; puer qui vixit: el niño que vivió; magno ei usui fui: fue para ella de gran utilidad; porrigendo: estirándolo; nec usquam: en ninguna parte; maxime timebant ne…: orac. sustant. de temor: tenían mucho miedo de que…

licentia, ae: permiso macrus, a, um: delgada meditor: dep. 1.ª pensar en, reflexionar acerca de ⫹ de y abl. memini, isse: def. recordar, acordarse mystax, acis: bigote omnino: completamente opus domesticum: deberes paeniteo, es, ere, tui: impers. ⫹ complemento en genitivo: lamentarse pellicula cinematographica: película praesum: estar al frente de + dat.

praeterea: además probatio, onis: exámenes quoniam: puesto que saepes, is: valla, seto sperno, is, ere, sprevi, spretum: despreciar, desdeñar superbia, ae: soberbia, altanería taberna libraria: librería terebra, ae: barreno, taladro usus, us: utilidad utor, usus sum: utilizar, servirse de ⫹ abl. vespera, ae: tarde vix: apenas

RESPONDE LATINAE

230

1

Qui libri tibi placent, fabulae, carminae, aut pelliculas videre mavis?

2

Cognoscisne libros latine redditos? Non? Nam, vide hic, et scribe quis tibi melior sit. Regulus… http://la.wikipedia.org/wiki/Libri_Latine_Redditi).

3

Scribe nunc titulum cuiusque libri quem legeris et tibi placuerit. 쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

937996 _ 0218-0233.qxd

14

24/7/08

12:07

Página 231

FICHA 7

AMPLIACIÓN

EXPRESIONES LATINAS

NOMBRE:

1

CURSO:

Di si son verdaderas o falsas las siguientes traducciones de las expresiones. Corrige las que sean falsas. Expresión latina

2

FECHA:

Significado

V

Ipsis verbis

Con las mismas palabras

Id est

O sea

Idem

Allí mismo

Nosce te ipsum

No sé, tú mismo

Ipso facto

En el mismo hecho

F

Escribe la expresión latina adecuada a las oraciones siguientes: 1. Me lo dijo tal como te lo acabo de contar exactamente 2. Pasó lo de todos los días

de

3. Son rapidísimos en esta copistería, te entregan los trabajos 4. Es una zona del país paupérrima, 5. Primero

3

muy pobre. y después ya juzgarás a los demás.

Enlaza cada expresión con su significado: 1. Addenda

a) Delirio con temblor

2. Errata

b) Según una parte calculada; cuota individual

3. Delirium tremens

c) En sentido contrario

4. Prorrata (