GRAFIKA – studia I stopnia program ramowy realizacji przedmiotu

PROJEKTOWANIE IDENTYFIKACJI WIZUALNEJ 1 Kod: 1-a – PG4009; 1-b – PG4010; 1-c – PG4011 semestr: IV Kredyty akademickie (ECTS): 4 Jednostka realizująca przedmiot: Katedra sztuki Przedmioty poprzedzające (prerekwizyty): brak Liczba godz.: 60 Założenia metodologiczne przedmiotu

Cel przedmiotu: Poznanie zasad budowania systemów graficznych i rozumienie znaczenia prawidłowego ich zastosowania. Właściwe używanie i interpretowanie symboli, harmonijne dobieranie środków wizualnych prowadzące do rozumienia poszczególnych elementów formy graficznej w kontekście jej całości.

Zakres problemowy przedmiotu: Tworzenie funkcjonalnych logotypów oddających istotę przedsięwzięcia lub instytucji, których mają dotyczyć.

Forma realizacji przedmiotu: Indywidualne, cykliczne korekty koncepcji na podstawie przeglądu zestawu szkiców, wydruków, makiet roboczych. Przedstawienie do oceny zestawu zadań projektowych w formie makiet zrealizowanych za pomocą technik komputerowych oraz narzędzi tradycyjnych.

Zdobyte umiejętności: Zaprojektowanie znaku graficznego w formie adekwatnej do treści problemowych zawartych w postawionym zadaniu. Umiejętność tworzenia spójnych i logicznych struktur systemu graficznego na bazie logotypu oraz czytelne zastosowanie go w różnych skalach związanych z charakterem nośników. Temat: zbudować rodzinę graficzną 1-a – układ literniczy, logotyp: firma, instytucja, organizacja 1-b – układ literniczy, logotyp: impreza kulturalna 1-c – układ literniczy, logotyp: hasło, slogan reklamowy

Zasady zaliczenia przedmiotu: Ćwiczenia projektowe: zaliczenie na ocenę

Literatura podstawowa: Adrian Frutiger, Człowiek i jego znaki, Warszawa 2005. Quentin Newark, Design i grafika dzisiaj, Warszawa 2006. Roczniki “2+3D”, “Graphis”, “Letterhead and Logo Design”

Opracowanie: mgr art.pl., inŜ. arch. Anna Ciżewska

Politechnika Białostocka, Wydział Architektury, Kieunek Grafika studia stacjonarne

Harmonogram realizacji przedmiotu PROJEKTOWANIE IDENTYFIKACJI WIZUALNEJ 1 prowadzący: mgr sztuki Tadeusz Nieścier 16-010 Wasilków Katrynka 15; tel.: +48 85 718 61 60; tel. kom. +48 606 12 52 78; e-mail: [email protected] Celem kształcenia jest Poznanie zasad tworzenia systemu identyfikacji wizualnej na konkretnych przykładach temat 1 – UPORZĄDKOWANIE temat 2 – PROJEKT

ISTNIEJĄCEGO SYSTEMU IDENTYFIKACJI POLITECHNIKI BIAŁOSTOCKIEJ. SYSTEMU IDENTYFIKACJI GALERII IM. SLEŃDZIŃSKICH W BIAŁYMSTOKU. 4 godziny tygodniowo, 60 godzin w semestrze

ilość jednostek dydaktycz.

temat/zagadnienie

wymagania edukacyjne – cel zajęć; efekty

2

Poznanie otoczenia graficznego uczelni / galerii

Wykształcenie umiejętności korzystania przy projektowaniu z narzędzi badawczych i analiz.

2

Badania znaków przy użyciu testów wizualnych

Analiza jako proces rozbijania pojęcia na prostsze elementy, aby została pokazana jego struktura logiczna.

2

Badania hierarchii czytelności znaków

Dążenie do prostoty i maksymalnej czytelności.

2

Badania kontrastu kolorystycznego znaków, kolor jako znak

Traktowanie projektowania przedewszystkim jako języka komunikacji wizualnej.

2

Analiza procesu widzenia ludzi z upośledzoną funkcją widzenia

Umiejętność prezentacji własnych koncepcji.

2

Analiza hierarchii czytelności komunikatów wizualnych występujących w obrębie ulicy

2

Znak a kod kulturowy

2

Metody projektowe na przykładzie istniejących znaków

2

Sprecyzowanie założeń projektowych do wybranego tematu

2

Poznanie zasad projektowania rodziny znaków

2

Znak – pozytyw, negatyw, kolor

2

Konstrukcja znaku

2

Inne elementy systemu

2

Testy wizualne

2

Omówienie prac – ocena.

materiały pomocnicze programy narzędzia

Int Ps Br Ai Fot ID

Literatura pomocnicza: Adobe Illustrator CS3/CS3 PL. Oficjalny podręcznik Autor: Adobe Creative Team Data wydania: 04/2008 Wydawnictwo Helion

R. Arnheim Sztuka i percepcja wzrokowa. WAiF Warszawa 1978 G. Bonsiepe Komunikacja perswazyjna: w kierunku wizualnej retoryki. IDEE Kraków1974 R.L. Gregory Oko i mózg, psychologia widzenia. PWN Warszawa 1971 J. Hochberg Percepcja WNT Warszawa 1970 W. Starkiewicz Psychofizjologia wzroku. PZWL Warszawa 1960 M.A. Tinker Podstawy efektywnego czytania PWN Warszawa 1980 R. Tomaszewski Percepcja znaków a projektowanie pism drukarskich. Litera nr.58/1975 F.H. Wallis Grafika reklamowa WNT Warszawa 1972 B. Zachrisson Studia nad czytelnością druku WNT Warszawa 1970

Opracowanie:Tadeusz Nieścier

intelektualiści uwielbiają go. Proces widzenia żółtego koloru jest w oku ludzkim bardziej skomplikowany. Witryny z grupą docelową ludzi starszych powinny raczej wybrać inne kolory, ponieważ żółty może sprawić, że poczują się zaniepokojeni lub zdenerwowani. Skojarzenia negatywne: tchórzostwo, choroba, zagrożenie, ostrzeżenie, nieszczerość i skąpstwo. Zielony - kolor natury Ten kolor wyraża ruch, naturę, płodność, wiosnę, młodość, środowisko, pieniądze (dolary), bezpieczeństwo i szczodrość. To “najłatwiejszy” kolor dla ludzkiego oka. Sprawdza się dobrze jako kolor akcentujący lub drugoplanowy. Używaj go do podkreślenia bezpieczeństwa, jeżeli promowane produkty mogą być niebezpieczne, np. leki. Oliwkowa zieleń to tradycyjny kolor pokoju. Skojarzenia negatywne: niedojrzałość, zazdrość, nieudaczność, choroba i chciwość. Pomarańczowy - kolor energii Pomarańczowy komunikuje kreatywność, zaufanie, równowagę, ciepło, entuzjazm, kwiecistość i swawolność. Wzmaga dostarczanie tlenu do mózgu, powodując efekt “wigoru” i stymuluje aktywność mentalną. Jest bardzo popularny i modny wśród młodzieży. To efektywny kolor do promocji jedzenia i produktów dla dzieci, np. zabawek. Skojarzenia negatywne: ostrzeżenie, niebezpieczeństwo, coś taniego. Purpura - kolor arystokracji Purpura łączy w sobie stabilność niebieskiego i energię czerwonego koloru. Jest kojarzona z królewskością. Symbolizuje mądrość, godność, niezależność, siłę, szlachectwo, luksus i ambicję. Według badań prawie 75% małych dzieci preferuje purpurę. To bardzo rzadko spotykany w naturze kolor, dlatego wielu myśli że jest on sztuczny. Skojarzenia negatywne: okrucieństwo, arogancja, żałoba, profanacja, przesada i dezorientacja. Beż i szary - kolory neutralności Jako neutralne, mogą być używane w kombinacjach z niemal wszystkimi innymi kolorami. Jaśiejsze odcienie są dobrze czytelne na ciemnym tle i jako tło dla ciemnych tekstów. Musisz jednak używać jasnych kolorów, albo twoja witryna straci wizualną atrakcyjność. Szary dobrze się sprawdza w otoczeniu biurowym, promuje produktywność i (wbrew pozorom) stymuluje kreatywność. Skojarzenia negatywne: apatia, nuda, monotonność, ospałość, dym Brązowy - kolor rzetelności Solidny, rzetelny brąz to kolor ziemi, często występujący w naturze. Komunikuje prostotę, niezawodność, komfort i trwałość. Uważaj, bo brąz może być postrzegany podobnie jak beż: ospały i bezbarwny. To często ulubiony kolor mężczyzn. Dobrze się komponuje z kolorami kasztanowymi, reprezentuje profesjonalizm. Negatywne skojarzenia: brudny, ciemny, smutny, nudny. Czarny - kolor finezji Czerń reprezentuje moc, wyrafinowanie, formalność, elegancję, zamożność, tajemniczość i styl. Czarne tło powoduje, że kolory zdają się “wyskakiwać” z ekranu w stronę patrzącego, szczególnie jasne kolory. To naturalny, klasyczny kolor, który nigdy nie wychodzi z mody. Zbyt dużo czerni może przytłumić nastrów i łatwo wpłynąć na emocje. Dobry do promocji galerii i fotografii. Skojarzenia negatywne: śmierć, nieznane, obawa, ciemność, smutek, choroba, zagrożenie, niebezpieczeństwo. Kolor sukcesu Każdy etap naszej pracy traktujemy poważnie, i niewiele rzeczy jest równie ważnych jak wybór odpowiednich kolorów dla twojej witryny. Kolory mają wiekszy wpływ na odwiedzających niż inne aspekty projektowania i mogą zadecydować o sukcesie twojej witryny. Kolor oddziałowuje natychmiast. wywołuje emocje i jest zapamiętywany. Jeżeli masz własną witrynę, zrób prosty test: popatrz na nią przez dłuższą chwilę a potem zapisz uczucia i słowa, które przychodzą ci na myśl. Jeżeli różni się to od twojej treści witryny, być może nadszedł czas na zmianę kolorów. Projektowanie stron internetowych Projektowanie informacji jest szczególnie istotne w przypadku internetu, gdyż serwisy WWW w odróżnieniu od sprzętu RTV czy AGD są dostarczane bez instrukcji obsługi. Projektant musi zaplanować nie tylko cele stworzenia serwisu, ale też wczuć się w rolę użytkowników i odpowiedzieć na podstawowe pytanie: czego oczekują i co mogą osiągnąć odwiedzając naszą stronę WWW? Nawet najlepiej wyglądający i atrakcyjny graficznie serwis może nie zaspokoić wymagań użytkowników. W takim przypadku nie spełni też podstawowego celu jego stworzenia. Niezrozumiała nawigacja, brak podstawowych informacji i długi czas ładowania stron znakomicie przyczyniają się do tego, aby użytkownik już nigdy nie odwiedził nas ponownie. Kreowanie wizerunku firmy to nie tylko zaprojektowanie atrakcyjnego, wpadającego w oko i unikalnego logo firmy, czy wymyślenie chwytliwego sloganu reklamowego. To również umożliwienie użytkownikom łatwego, szybkiego sposobu dotarcia do interesujących go informacji. Dobrze zaprojektowany serwis ułatwia użytkownikom realizację swoich zamierzeń. Ponadto korzystnie wpływa na wizerunek firmy zarówno wśród jej pracowników, klientów jak i partnerów biznesowych. Odgrywa kluczową rolę w zdobywaniu pozycji na rynku internetowym, pomagając zdobyć renomę i wykreować dobrą markę. Siedmioetapowy proces projektowania serwisu: Zdefiniowanie wymagań Opracowanie scenariuszy działań potencjalnego użytkownika Określenie zawartości i struktury serwisu Zdefiniowanie mapy serwisu i funkcjonowania poszczególnych części Zdefiniowanie nawigacji i układu stron Przeprowadzenie testu użyteczności funkcjonalnego prototypu Uruchomienie serwisu, ewentualne wprowadzenie poprawek wynikających z opinii użytkowników Tangent łączy kreatywność i technologię, tworząc niezapomniane, interaktywne serwisy internetowe. Nasze usługi objemują przede wszystkim: Projektowanie witryn, czyli projektowanie wyglądu graficznego stron, rozwój aplikacji internetowych, e-commerce, systemy zarządzania treścią i promocja w wyszukiwarkach (SEO). Tworzenie wizerunku firmy, czyli dobieranie odpowiedniej nazwy, planowanie wizerunku i projektowanie znaków graficznych (logo) firmy. Tworzenie i edycja treści, czyli teksty reklamowe, dokumentacje, fotografie i grafikę.

Branding, identyfikacja wizualna i tworzenie wizerunku firmy Termin marketingowy “branding” pochodzi od czynności “wypalania” znaku właściciela na żywym inwentarzu. W ten sposób można zidentyfikować, że dany produkt pochodzi od ciebie, a nie od kogoś innego. Ta koncepcja ewoluowała w ciągu kolejnych lat. Poza logo czy zastrzeżoną nazwą towarową, “brand” odnosi się do ogólnego postrzegania produktu, usługi czy firmy przez konsumentów. Słowo “brand” najlepiej oddaje polskie określenie “wizerunek firmy”. Konsumenci kupują styl życia, nie produkt Na całym świecie obywatele krajów rozwiniętych cec***ą się wysokim standardem życia. Możliwość ogromnego wyboru spośród wielkiej ilości produktów i usług dostępnych na rynku zupełnie zmieniła ich podejście jako konsumentów. Ludzie chętnie płacą dodatkową cenę za produkty sięgające ponad standardy, kupując w ten sposób psychiczny komfort i przyjemność. Płacą za styl życia więcej niż za sam produkt. Aby sprostać takiemu rynkowi, musisz stworzyć mocną, konkurencyjną, efektywną i przede wszystkim atrakcyjną propozycję stylu życia. To właśnie z nim jest utożsamiana twoja firma. To jest “brand”. Co to jest identyfikacja wizualna firmy? Identyfikacja wizualna firmy składa się z grafiki (pojęcie tzw. logo design), wzornictwa literowego (tzw. typografii), kolorystyki, nazewnictwa, sloganów firmowyc, dźwięków (przypomnij sobie dźwięk kojarzony z procesorami Pentium w reklamach firmy Intel), oraz innych elementów, które tworzą całą otoczkę postrzegania firmy. Identyfikacja wizualna to fundament, na którym jest budowany wizerunek firmy. Solidne, utrzymane w konserwatywnym kolorze logo firmy IBM to przykład prostej identyfikacji wizualnej, na której budowana jest cała struktura zaufania, stabilności, jakości i tradycji firmy. Ale tak jak identyfikacja wizualna jest fundamentem wizerunku firmy, tak kompleksowa i dobrze przemyślana strategia marketingowa jest bazą dla rozwoju identyfikacji wizualnej. Innymi słowy musisz wiedzieć co chcesz osiągnąć zanim rozpoczniesz. Strzeż się firm, które oferują projektowanie logo czy podobne usługi bez uprzedniego rozeznania w kwestii strategii marketingowej twojej firmy. Co to jest pozycjonowanie? Pozycjonowanie to proces umocnienia miejsca twojej firmy wśród konkurencji na danym rynku. Oferujesz najniższe ceny? Najlepszą opiekę nad klientami? Istotną rolę tutaj odgrywa określenie unikalnej cechy twojego produktu. Nie istnieje “najlepszy” produkt czy usługa w marketingu. Jeżeli próbujesz prześcignąć konkurencję we wszystkim, marnujesz czas, a efekt jest minimalny. Zamiast tego znajdź lukę lub niszę na rynku docelowym i spróbuj ją opanować. Jeżeli twoja konkurencja oferuje najniższe ceny, promuj najwyższą jakość twoich produktów. Nie trać czasu na przekonywanie konsumentów, że jesteś równie dobry jak konkurencja. W zamian pokaż im czym się od niej różnisz. To właśnie jest pozycjonowanie Dlaczego tangent? Rozumiemy znaczenie identyfikacji wizualnej w procesie tworzenia wizerunku firmy, dlatego rozpoczynamy od pierwszego kroku: opracowania przemyślanej, długoterminowej strategii marketingowej, zamiast brać się od razu za projekt graficzny logo, wizytówki czy broszury twojej firmy. Oferujemy podejście do brandingu i identyfikacji wizualnej z wielu perspektyw. Zamiast zwyczajnie oferować projektowanie graficzne lub inną, wyrwaną z kontekstu usługę, oferujemy kompletny pakiet, uwzględniający aspekty psychologiczne, emocjonalne, historię firmy, teorię doboru kolorystyki i wiele związanych z tym kwestii. Nie proponujemy ci świetnego logo firmy, gotowego do umieszczenia na materiałach reklamowych. Współpracujemy z tobą w budowie i promocji stylu życia, jako propozycji dla twoich klientów. Jeżeli chcesz poświęcić trochę czasu i porozmawiać za darmo i bez zobowiązań o tworzeniu wizerunku twojej firmy, skontaktuj się z nami, i przekonaj się że samo logo to nie wszystko.

Kolory i ich znaczenie

Kolory komunikują emocje, a emocje z kolei mają duży wpływ na proces podejmowania decyzji. Zestaw kolorów twojej witryny powinien odzwierciedlać to, co chcesz przekazać odbiorcy. Popatrzmy na kilka kolorów i na ich znaczenie dla ciebie i twojej witryny. Niebieski - kolor stabilności Niebieski to kolor pokoju, harmonii, uspokojenia, dobrobytu, pewności, lojalności, konserwatyzmu i technologii. To dobry wybór dla większości potrzeb. Powoduje, że mózg wysyła 11 chemicznych “uspokajaczy”, i jest świetnym odprężającym kolorem. To ulubiony kolor korporacji w Ameryce, unikaj go jednak przy promocji artykułów spożywczych, ponieważ zmniejsza on apetyt. Skojarzenia negatywne: depresja, zimno, obsceniczność, konserwatyzm i zima. Czerwony - kolor pasji Czerwień to kolor pasji, siły, energii, ognia, miłości, ekscytacji, szybkości, przywództwa i władzy. Najlepiej używać go jako koloru akcentującego. Nie działa dobrze w połączeniu z zieleniami i purpurami o tej samej intensywności, powodując wibrujący efekt u patrzącego. To idealny kolor dla przycisków “Kup Teraz” lub “Kliknij Tutaj” na bannerach, ponieważ przyciąga wzrok. Negatywne skojarzenia: niebezpieczeństwo, ogień, krew, wojna, gniew, stop, rewolucja, radykalizm i agresja. Żółty - kolor pomysłów Żółty komunikuje światło słońca, radość, szczęście, optymizm, idealizm, zamożność (złoto), lato i nadzieję. To najjaśniejszy kolor i

Oferujemy również dodatkowe usługi, takie jak hosting (utrzymanie witryn na serwerach), rejestrację i obsługę domen, integrację systemów. Naszą pracę określają najwyższe standardy przemysłowe. Chociaż wymaga to większych nakładów i wysiłku, jednak końcowy produkt jest bardziej elastyczny, wymaga mniej pracy przy ewentualnej modernizacji i rozbudowie, oraz prezentuje Twoją firmę w bardziej profesjonalny sposób. 10 porad: jak dobierać słowa kluczowe? woja strona ma wiele odwiedzin ale niewiele sprzedaży? Może powinieneś spojrzeć na słowa kluczowe, których używasz. Dowiedz się jak dobierać słowa kluczowe i pozyskiwać odwiedziny twojej grupy docelowej. Przedstawiamy ci dziesięć praktycznych porad, którymi powinieneś się kierować przy doborze słów kluczowych twojej witryny: 1. Jakość jest lepsza niż ilość. Skoncentruj się na pozyskiwaniu odwiedzin twojej grupy docelowej. Grupa docelowa to internauci, którzy są zainteresowani produktami i usługami, które oferujesz. Zyskasz przez to więcej powracających ludzi, i więcej subskrybentów twoich ofert. 2. Czytaj w myślach. Utożsamiaj się z twoimi klientami. Czego szukają? Czym się interesują? Jak zareagują na konkretną rzecz? Naszkicuj sobie dokładny plan: jak wykorzystasz ich przyzwyczajenia i tok myślenia do uzyskania pożądanego efektu? To zabiera najwięcej czasu i nakładu pracy, ale na pewno jesteś na to gotów. 3. Bądź konkretny - nie owijaj w bawełnę. Badania dowodzą, że większość internautów używa raczej całych zwrotów niż pojedynczych słów. To oznacza, że poszukują oni konkretnych odpowiedzi. Optymalizuj strony pod kątem często używanych zwrotów, aby uzyskać więcej konkrentych odwiedzin. 4. Utrzymuj balans. Naucz się utrzymywać balans pomiędzy różnymi parametrami. Na przykład między ilością wyszukiwań a konkurencją. 5. Dziel i rządź. Nie próbuj zjeść wielkiej kanapki jednym kęsem. Rozmieść odpowiednio słowa kluczowe na kilku stronach. Skoncentruj się tylko na kilku na jednej stronie. 6. Podążaj za dobrą etyką. Wybieraj słowa, które są zawarte w treści strony, a nie tylko te, które mają największą popularność i małą konkurencję. To spowoduje wzrost odwiedzin grupy docelowej i uchroni użytkowników przed zmyleniem. Przemyśl też dobrze sugestie innych - sprawdź je, a potem zastosuj. 9. Rób to, co mówią starsi. Korzystaj z doświadczenia twoich poprzedników. Nie zaczynaj w pośpiechu, tylko dlatego, że chcesz coś zrobić. Czytaj artykuły, fora dyskusyjne. Ucz się dokładnie, i pamiętaj że to ciągle trwający proces. 10. Praktyka czyni mistrza. Miej cierpliwość i nie martw się, że robisz w kółko te same rzeczy. Za każdym razem robisz je lepiej. Zobacz również Dobre logo to coś więcej niż reprezentacja firmy, produktu czy usługi. Wywołuje ono u odbiorcy emocje, tworzy potrzebę. Najbardziej znane loga tworzą poczucie społeczności wśród ludzi, którzy cenią sobie dobrą markę (BMW, Harley Davidson, Nike). Twoje logo to tylko część programu kreowania marki (branding), jednak jest ono bez wątpienia jedną z najważniejszych części. Odzwierciedla kulturę twojej firmy, jej ideę i cele, jak również wartości i dążenia twoich klientów. W końcu twoje logo jest symbolem wszystkiego, co reprezentuje twoja firma czy produkt. Najlepsze logo posiada trzy istotne cechy: Po pierwsze, komunikuje ideę, charakterystykę, zasadę lub nastrój. Klienci utożsamiają sobie logo jako symbol wszystkiego, co reprezentuje dana marka. Po drugie, dobrze zaprojektowane loga są praktyczne. Wyglądają świetnie we wszelkich wielkościach, w pełnych kolorach i czarno-białe. Sprawdzają się w reklamie, w witrynach sklepów, na opakowaniach, na billboardach... Są po prostu czyste i przejrzyste. Po trzecie, wszystkie dobre loga mają coś wspólnego: są estetyczne. Niektóre sprytnie eksponują nazwę firmy, ukazują elementy interesującej wizualnej układanki. Inne są prostymi metaforami pomysłu lub słowa. A każde z nich przyciąga wzrok i zwraca uwagę w unikalny sposób. HYPERLINK “http://zbwiiaspkat.wordpress.com/2008/03/01/proba/” \o “Odnośnik permanentny do Architektura informacji” Architektura informacji •marzec 1, 2008 • HYPERLINK “http://zbwiiaspkat.wordpress.com/2008/03/01/proba/” \l “respond” \o “Skomentuj Architektura informacji” Brak komentarzy AI - information archtecture - archtektura informacji Na podstawie artykułu Stanisława Skórki “Architektura informacji czyli stare wino w nowej butelce” Konspekt nr 19_2004 Akademia Pedagogiczna w Krakowie Information glut - to angielskie pojęcie określające zjawisko przeładowania informacją. Opracowanie procedur oraz odpowiednich narzędzi służących do zarządzania informacją i procesami jej tworzenia było celem ludzi, którzy zauważyli zjawisko przeładowania informacją. Ich wysiłek zaowocował nową dyscypliną nazwaną architektura informacji (information architecture). Architektura wiąże się z rozległą dziedziną polegającą między innymi na projektowaniu budynków. Konieczne przy tym jest uwzględnienie wielu czynników, takich jak: przeznaczenie, położenie, środowisko czy technologia wykonania. Twórcą pojęcia architektura informacji (AI) i architekt informacji, które po raz pierwszy użyto w 1976 r. jest Richard S. Wurman. AI jest bezpośrednio związane z wielką ilością i tempem informacji pojawiającej się w sieci globalnej. Architekt informacji w swojej pracy kieruje się podstawową zasadą mówiącą o takim projektowaniu, którego celem jest wygodne korzystanie z informacji w każdej formie. Uwzględnia przy tym typ i potrzeby użytkownika, środowisko informacji, formę przekazu, czytelność, przeznaczenie i postać graficzną.

Metody i techniki zastosowanie w architekturze informacji pochodzą z różnych dziedzin takich jak: projektowanie wizualne, projektowanie informacji, psychologia poznawcza, bibliotekarstwo, inżynieria czynników ludzkich, dziennikarstwo czy edytorstwo. Różne są definicje AI: W ogólnym znaczeniu rozumiana jest jako „strukturalne projektowanie przestrzeni informacyjnej, służące ułatwieniu kompletowania informacji i udostępnianiu jej użytkownikom”. Inne pojęcie ogranicza zasięg tej dziedziny do informacji w postaci elektronicznej: „sztuka oraz nauka nadawania struktur i klasyfikowania serwisów (stron) internetowych i intranetowych, mające na celu ułatwienie ludziom znajdowanie informacji i ich wykorzystanie”. Architektura informacji obejmuje problematykę związaną z gromadzeniem, projektowanie i udostępnianiem informacji. Tworzy strukturę lub mapę informacji, która pozwala innym znaleźć własną ścieżkę do wiedzy. Natomiast do zadań architekta serwisów internetowych należy: wyjaśnianie wizji i misji stron, równoważenie interesów reklamodawców z potrzebami odbiorców, określanie treści i funkcjonalności systemów informacyjnych, wyszczególnienie składników pomocnych w znalezieniu informacji poprzez zdefiniowanie organizacji, nawigacji, nazewnictwa i systemu wyszukiwawczego w serwisie, rozplanowywanie serwisu tak, aby można było go rozbudowywać i zmieniać. architektura informacji — rz. 1. Połączenie sposobu organizacji informacji, nadawania nazw rozpoznawczych (etykietowania elementów informacyjnych) i schematów przeszukiwania w systemie informacyjnym. 2. Strukturalne projektowanie przestrzeni informacyjnej, służące ułatwieniu kompletowania informacji i udostępnianiu jej użytkownikom. 3. Sztuka oraz nauka nadawania struktur i klasyfikowania serwisów (stron) internetowych i intranetowych, mające na celu ułatwienie ludziom znajdowanie informacji i ich wykorzystanie. 4. Nowa dyscyplina poznawcza i praktyczna zajmująca się dostarczaniem zasad projektowania i tworzenia konstrukcji w krajobrazie wirtualnym. Informacja W terminie architektura informacji słowo informacja zostało użyte dla odróżnienia od pojęć dotyczących zarządzania wiedza i danymi. Dane to fakty i liczby. Relacyjne bazy danych to skomplikowane struktury dające ściśle określone odpowiedzi na ściśle określone pytania. Wiedza jest tym, co wypełnia ludzkie głowy. Ci, którzy nią zarządzają tworzą narzędzia, procesy i bodźce pobudzające ludzi do dzielenia się z innymi swa wiedza. Informacja tkwi w tym procesie w sposób niezorganizowany. Systemy informacyjne zwykle nie dają na zadane pytanie jednej „słusznej” odpowiedzi. Rozważamy tutaj informacje wszelkiego kształtu i rozmiarów: serwisy internetowe, dokumenty, programy-aplikacje, obrazy i inne. Mamy tez na uwadze metadane, którym to terminem określamy atrybuty i dane o zawartości oryginalnych obiektów, takich jak dokumenty, ludzie, procesy i organizacje. Nadawanie struktury, organizowanie i etykietowanie Te właśnie czynności najlepiej wykonują architekci informacji. Nadawanie struktury oznacza „granulowanie”1 informacji z właściwym stopniem dokładności i określanie wzajemnych relacji miedzy umieszczanymi na stronie WWW „atomami”. Organizowanie polega na grupowaniu elementów w wyraźnie określonych znaczeniowo kategoriach. Etykietowanie to nadawanie czytelnych i opisowych nazw tym kategoriom oraz prowadzącym do nich łączom. • „Jestem architektem informacji. Wielkie zasoby informacji w serwisach WWW i w intranetach organizuje w sposób umożliwiający ludziom znalezienie tego, czego potrzebują. Możesz o mnie myśleć jako o internetowym bibliotekarzu”. • „Jestem architektem informacji. Pomagam firmom tak zorganizować ich serwisy WWW, aby klienci mogli łatwo odszukać potrzebne im produkty. Jestem rodzajem internetowego handlowca. Realizuje w Internecie koncepcje sprzedaży indywidualnej”. • „Jestem architektem informacji. Zajmuje się rozwiązywaniem problemu nadmiaru informacji, na który wszyscy ostatnio narzekają”. Napisane w HYPERLINK “http://pl.wordpress.com/tag/nauka/” \o “Zobacz wszystkie wpisy z kategorii nauka” nauka HYPERLINK “http://zbwiiaspkat.wordpress.com/2006/10/07/analiza-artykul-w-biuletynie-sztuki-projektowania-nr-2/” \o “Odnośnik permanentny do Analiza - artykuł w Biuletynie Sztuki Projektowania nr 2” Analiza - artykuł w Biuletynie Sztuki Projektowania nr 2 •październik 7, 2006 • HYPERLINK “http://zbwiiaspkat.wordpress.com/2006/10/07/analiza-artykul-w-biuletynie-sztuki-projektowanianr-2/” \l “respond” \o “Skomentuj Analiza - artykuł w Biuletynie Sztuki Projektowania nr 2” Brak komentarzy Wiesław Gdowicz HYPERLINK “http://www.aspkat.edu.pl/?p=/pl/menu/1/04/01/002_001” http://www.aspkat.edu.pl/?p=/pl/menu/1/04/01/002_001 zakładka/aktualnosci/publikacje, wydawnictwa/biuletyn sztuki projektowaniaWstęp Analiza zawsze była sednem filozoficznej metody i była praktykowana na wiele różnych sposobów. W najbardziej szerokim sensie może być rozumiana jako odkrywanie czy wyjawianie albo powrót do podstawowych sposobów wyjaśniania czegoś. Może polegać również na wyodrębnieniu cech, części czy składników badanego zjawiska oraz zachodzących między nimi związków. Dominacja w angielskojęzycznym świecie analizy i coraz bardziej w reszcie świata pozwala sądzić, że zgodzono się na rolę i jej znaczenie. Historia filozofii pokazuje bogaty i obszerny zbiór pojęć analizy oraz sposobów jej stosowania. Różnego rodzaju krytyki analizy i próby podważania jej znaczenia nie zmieniają faktu, że żyjemy w czasach analizy. Celem artykułu jest przedstawienie pojęcia analizy, opisu i sposobów jej stosowania. Historia Już Platon posługiwał się analizą jako metodą, a Arystoteles traktował jako formę rozumowania (pisma o sylogizmie i dowodzie naukowym nazwał Analitykami). Euklidesowi również nie była obca analiza, o czym świadczy opracowanie w geometrii dowodu analitycznego. W średniowieczu o dowodzeniu analitycznym mówiono wtedy, gdy prowadzono rozumowanie oparte na przesłankach specyficznych dla danej nauki. W czasach nowożytnych metodę analizy rozumiano bardzo różnie. Nie wchodząc głębiej w te rozważania można chyba powiedzieć, że źródłem metody, którą stosujemy również w projektowaniu, jest filozofia, a ściślej filozofia analityczna. Filozofem analitycznym jest ten który: po pierwsze przyznaje się do tradycji George’a Moore’a; po drugie filozofuje w przedstawiony przez niego sposób; po trzecie w dyskusji z innymi tworzy wspólny front z analitykami i po czwarte nie musi być Anglikiem ani być pozytywistą (klasyfikacja prof. J.Bocheńskiego 1). Można wymienić cztery cechy myślenia analitycznego. Chodzi o cztery reguły uznane przez wszystkich analityków. Wyrażają się one hasłami: analiza, język, logika, obiektywizm. Chodzi, więc o to, aby wykonać prace analityczne, badać język, postępować logicznie (racjonalnie) i być obiektywnym. Przyjęcie każdej z tych reguł wiąże się z odrzuceniem jednego stanowiska i przyjęciem innego. I tak reguła drobnych kroczków zakłada odrzucenie każdej wielkiej syntezy (zrównania filozofii ze światopoglądem). Ta reguła ma uzasadnienie w poglądzie, że świat i wiedza są ogromnie złożone. Analiza języka odrzuca istnienie

pojęć samych w sobie i przyjmuje, że pojęcia są znaczeniami słów. Racjonalność jest równoznaczna z odrzuceniem irracjonalności – w sumie chodzi o przyjęcie racjonalności świata albo, że granice logiki są granicami naszego świata. Reguła obiektywizmu oznacza, że subiektywizm nie ma racji. Każda z reguł może zostać zradykalizowana i takie skrajności można w historii filozofii śledzić. Początek szkoły analitycznej dał Georg Edward Moore, profesor filozofii moralnej w Cambridge. Z wykształcenia filolog klasyczny był typem uczonego o charakteryzującego się największą skrupulatnością. Pisał raczej w stylu używanym przez matematyków niż przez filozofów. W swoich pracach analizował z niespotykaną dokładnością każde twierdzenie. Jego rozprawa z 1903 roku pt.: Refutation of Idealizm stanowi najważniejszą datę w odnowieniu realizmu w Anglii. Do poglądów Moore’a przyłączył się Bertrand Russell, ale filozofia analityczna była dla niego tylko etapem. Później Moore zyskał wielu zwolenników i wytworzyła się analityczna i realistyczna szkoła w Cambridge. Ze szkołą związany był również Alfred N. Whitehead. W Oksfordzie natomiast John Cook Wilson uczony podobnym temperamencie, co Moore, zwany również angielskim Sokratesem był twórcą Oksfordzkiej Szkoły Realistów. Ciągle poprawiał i udoskonalał swoje prace, nie określając definitywnie poglądów i był niechętny wielkim przedsięwzięciom filozoficznym i te cechy przekazał swej szkole. Nowość filozofii analitycznej wobec całej nowożytnej filozofii polegała na zastosowaniu logiki, analizy języka i ontologii, czyli czegoś co filozofii nowożytnej było obce. Jest też zdecydowanie naukowa. Powinniśmy być świadomi – pisze Ojciec Józef Bocheński, filozof i logik – że własna filozofia nowych czasów zwie się filozofią analityczną. Wszystko inne (być może z wyjątkiem filozofii fenomenologicznej) należy do przeszłości. Nowa, analityczna filozofia powinna być rozumiana jako nawiązanie do filozofii klasycznej i jej kontynuacja”2 Zastanawiając się nad społecznym zastosowaniem filozofii analitycznej Bocheński pisze: … nasza filozofia, w przeciwieństwie do systemów przeszłości, nie rości sobie prawa do rozwiązywania egzystencjalnych, moralnych czy światopoglądowych zagadnień. Kto szuka w niej tego, nie znajdzie. Jej rola społeczna nie może na tym polegać. Z tego jednak nie wynika, iż filozofia analityczna nie ma żadnego społecznego znaczenia. Wydaje się, że takie znaczenie jest i to dość istotne. Moim zdaniem, można je znaleźć przede wszystkim w tym, że filozofia analityczna przyczynia się do zachowania i pielęgnowania rozumu ludzkiego (wyróżnienie WG). Największym niebezpieczeństwem, które nam dzisiaj grozi, jest coraz powszechniejsze odwracanie się człowieka od rozumu. Już sama liczba tych, którzy wydają ciężkie pieniądze na astrologię, numerologię i tym podobne zabobony, świadczy, jak bardzo ludzie są nieracjonalni. Jakie są następstwa takiej nierozumnej postawy, pokazuje jasno mordowanie niewinnych w imię pewnej, takiej czy innej ideologi” – dzisiaj praktykowane tak często, że aż uchodzi za coś normalnego. HYPERLINK “http://www.aspcms.apnet.pl/cms/cms-page-new-1. php?module=11&new=0” \l “_ftn3” \o “_ftnref3” 3 Pojęcie analizy w potocznym języku związane jest z rozkładaniem jakiejś całości na mniejsze części. Najczęściej ten rozkład nie jest jednorodny. Może również oznaczać metodę poznawczą dokonywaną przez rozbiór na części składowe lub wyróżnianie elementów pierwotnych czy też wyszukiwanie czynników konstytutywnych. Niekiedy analiza oznacza rezultat tych czynności. W powszechnym użyciu jest pojęcie analizy jako procesu rozbijania czegoś na elementy. Concise Oxford Dictonary 4 opisuje analizę jako: proces sprowadzania do prostszych elementów poprzez „analizowanie” w przeciwieństwie do syntezy. Natomiast według Oxford Dictionary Philosophy 5 analiza to proces rozbijania pojęcia na prostsze elementy, aby została pokazana jego struktura logiczna. Słownik Języka Polskiego określa analizę jako myślowe, pojęciowe wyodrębnienie cech, części lub składników badanego zjawiska lub przedmiotu; badanie cech elementów lub struktury czegoś oraz zachodzących między nimi związków oraz wymienia rodzaje analiz: np.: Analiza logiczna to metoda polegająca na zastosowaniu środków logicznych do kontroli sensowności lub prawdziwości twierdzeń, do kontroli poprawności rozumowań lub do wyjaśniania pojęć w terminach zaczerpniętych z logiki; czy analiza matematyczna to zespół działów matematyki wyższej obejmujący rachunek różniczkowy i całkowy, równania różniczkowe i całkowe; itp. Można również spotkać pojęcie analizy myślowej (polega na postępowaniu od prostego do złożonego lub od ogółu do szczegółu albo od skutku do przyczyny) w odróżnieniu od analizy manipulacyjnej – stosowanej w naukach przyrodniczych (np. analiza chemiczna - jakościowa i ilościowa czy w fizyce analiza spektralna). Nazwy poszczególnych analiz określają, w jakiej dziedzinie jest stosowana lub, jakiego jest rodzaju. Analiza jest, więc jakiegoś rodzaju narzędziem stosowanym w jakiejś dziedzinie w jakimś celu. Jeżeli przyjąć, że celem analizy jest odkrywanie to naturalnym wydaje się pytanie, kto odkrywa i po co. Odpowiedź na tak postawione pytanie pośrednio wskazuje nie tylko na dziedzinę, ale i na cel, jakiemu ma służyć analiza. Analiza – narzędzie Analiza jest metodą badawczą polegającą na ocenie złożonych systemów myśli poprzez analizowanie ich do prostszych elementów w wyniku czego relacje między nimi są wyostrzone. Dotychczasowe definicje wyróżniają przedmiot analizy, czyli to co jest analizowane, metodę analizy – w jaki sposób oraz cel czyli po co, w jakim celu jest stosowana analiza. Proces analizy rozpoczyna się od stwierdzenia istnienia przedmiotu analizy i jest od tego przedmiotu zależny. Stwierdzenie przedmiotu analizy wyznacza metodę, jaką należy użyć do przeprowadzenia analizy. 1. Przedmiot analizy Przyjmując jakieś zdarzenie, rzecz czy zjawisko za przedmiot analizy dokonujemy, na czas analizy, oderwania go od kontekstu, w jakim występuje. Należy o tym pamiętać, ponieważ relacja między przedmiotem analizy, a jego kontekstem może być również przedmiotem analizy. W analizie myślowej zależnie od przedmiotu wyróżnia się: analizę pojęć – rozkład pojęcia na jego cechy; analiza prawd – uzasadnienie tezy przez wyszukanie równoważnych z nią racji czy analizę zagadnień – rozkładanie problemów na proste pytania. W psychologii analizę stosuje się jako metodę eksperymentalną stanowiącą zespół zabiegów statystycznych, które umożliwiają redukcję liczbowych zmiennych występujących w testach, co pozwala łatwiej wyodrębnić czynniki wywołujące korelacje między elementami danych zmiennych. W obrębie nauk humanistycznych używa się terminu analizy w mniej lub bardziej przenośnym sensie; analiza tekstu, analiza literacka czy analiza filologiczna itp. W naukach matematycznych analiza to osobny dział matematyki wyższej. W naukach przyrodniczych stosuje się analizę manipulacyjną np, analiza chemiczna, w której chodzi o zbadanie, z jakich substancji składa się związek (analiza jakościowa) lub w jakich ilościach te substancje w nim występują (analiza ilościowa). Oznaczanie składu chemicznego ciała na podstawie jego widma to przykład stosowanej w fizyce analizy spektralnej. W obrębie wzornictwa są stosowane różne metody projektowania, w których analiza ma zawsze kluczowe znaczenie. Analiza rozumiana jako sposób odkrywania cech rzeczy oraz ich nazywania, a także określania związków pomiędzy cechami i rzeczami oraz pomiędzy częścią, a całością jest obecna we wszystkich metodach projektowania. 2. Metoda analizy W zależności od celu metody analizy mogą być różne. Potocznie przyjmuje się, że analiza przebiega zawsze tak samo, ale tak nie jest. Przykładem jest analiza myślowa, w której działa się od szczegółu do ogółu, od złożonego do prostego, od skutku do przyczyny, albo od tez będących konkluzją do ich przesłanek. Przykład analizy, jaką stosują chemicy dobrze to wyjaśnia. Analiza substancji chemicznej może być dwojakiego rodzaju – bez użycia elektrycznych urządzeń i z ich udziałem. Pierwszy rodzaj ma miejsce, gdy do badanej sub-

stancji dodamy odczynnik i określamy skutki zaszłej reakcji. Drugi rodzaj to poddanie badanej substancji określonym zabiegom przy użyciu urządzenia mechanicznego. Pewne podobieństwo na gruncie analizy znaczeniowej zdania wykazuje różnica pomiędzy rozbiorem gramatycznym zdania, a porównanie między sobą dwóch lub więcej tłumaczeń tego samego zdania obcego języka. 3. Cel analizy Tutaj ograniczę się do problematyki projektowania. Bardzo wielu autorów zajmujących się projektowaniem zgadzają się co do tego, że obejmuje ono trzy etapy: (1) analizę czyli podzielenie problemu na części, (2) syntezę czyli składanie części w nowy sposób i (3) ocenę czyli stwierdzanie konsekwencji wprowadzenia nowego układu w praktyce. Teoretycy projektowania są zgodni, że proces projektowania przechodzi przez cykl trzech etapów wielokrotnie i stwierdzają, że każdy następny cykl jest coraz bardziej szczegółowy od poprzedniego. Trójstopniowy proces projektowy określono specjalnymi określeniami mającymi na celu podkreślenie powiązań pomiędzy etapami cyklu oraz nadanie im szerszego zakresu. Trzy etapy określono: dywergencja – rozbieżność, transformacja – przekształcenie i konwergencja – zbieżność. Dywergencja to dążenie do sytuacji, w której następuje poszerzenie obszaru poszukiwań rozwiązania. Tutaj stosuje się zarówno działania racjonalne jak i intuicyjne. Celem poszukiwań dywergencyjnych jest jak pisze Jones: destrukturalizacja lub zniszczenie treści pierwotnych przy jednoczesnym określeniu tych cech sytuacji projektowej, które umożliwiają przeprowadzenie wartościowych, realizowanych zmian 6. Metody zwane metodami opisu sytuacji projektowej 7 należą do tej kategorii. Transformacja to etap powstawanie wzoru, momenty natchnienia, zmian przyjętych koncepcji. Tutaj również można popełnić największe błędy. Metody zwane metodami poszukiwania pomysłu 8 czy strukturalizacji problemu 9 należą do tej kategorii. Konwergencja to etap występujący po określeniu problemu, ustaleniu zmiennych i określeniu celu. Metody zwane rangowanie i ważenie 10 czy poszukiwanie graniczne 11 lub sporządzanie dokumentacji 12 należą do tej kategorii.Druga księga Analityk Arystotelesa rozpoczyna się następującym tekstem: Tyle jest rodzajów stawianych pytań, ile jest rodzajów wiedzy. A stawiamy cztery rodzaje pytań: (1) czy jakaś rzecz posiada jakiś atrybut; (2) dlaczego rzecz posiada ten atrybut; (3) czy pewna rzecz istnieje; (4) jaka jest natura rzeczy. 13 Arystoteles uważał, że postawieniu pytania o jakiś stan rzeczywistości zawsze poprzedza stwierdzenie realnych faktów. Następnie, stwierdzał, należy pytać o coś, w związku z czymś, ponieważ pytać tylko o coś, to nie pytać wcale, nie ma bowiem przedmiotu pytania. Uważał również, że pytanie dla-czego należy stawiać jedynie wtedy, gdy coś jest złożone, gdy coś czemuś przysługuje. Poznanie dąży do odkrycia w rzeczywistości charakteru związku tego, co przysługuje – i tego, czemu przysługuje. Rzeczowo postawione i przemyślane pytanie w dużym stopniu antycypuje odpowiedź. Analiza, można powiedzieć, to umiejętność stawiania właściwych pytań i uzyskiwania odpowiedzi. Kończy się z chwilą uzyskania odpowiedzi. HYPERLINK “http://www.aspcms.apnet.pl/cms/cms-page-new-1.php?module=11&new=0” \l “_ftnref1” \o “_ftn1” 1 Józef Maria Bocheński „O filozofii analitycznej” wykład inauguracyjny na 10. Międzynarodowym Sympozjum Wittgensteinowskim w roku 1985, w: Logika i filozofia. Wybór pism. PWN 1993 s.35 2 tamże 3 tamże 4 Sykes, J.B., (ed.), Concise Oxford Dictionary, 1976 5 Blackburn, Simon, Oxford Dictionary of Philosophy, 1996 6 J.Ch. Jones Metody projektowania WNT W-wa 1977, s. 84 7 Tamże s. 211 8 Tamże s. 297 9 Tamże s. 325 10 Tamże s. 402 11 Tamże s. 154 12 Tamże s. 417 13 Arystoteles Dzieła wszystkie Tom 1 PWN W-wa 2003, tłumaczenie K. Leśniak, s. 302 Bibliografia Arystoteles Dzieła wszystkie Tom 1 PWN W-wa 2003, tłumaczenie K. Leśniak Blackburn, Simon, Oxford Dictionary of Philosophy, 1996 J.Ch. Jones Metody projektowania WNT W-wa 1977 Józef M. Bocheński O filozofii analitycznej; w: Logika i filozofia. Wybór pism. PWN 1993 s.35 Sykes, J.B., (ed.), Concise Oxford Dictionary, 1976 Hasło analisis Stanford Encyclopedia of Philosophy HYPERLINK “http://plato.stanford.edu/” http://plato.stanford.edu/ Hasło analiza Powszechna Encyklopedia Filozofii s. 208 Hasło analityczna filozofia http://www.kul.lublin.pl/efk/index.html Hasło Analysis Encyclopedia Britannica Online Article Nota o autorze Projektant dr hab. Wiesław Gdowicz jest kierownikiem Pracowni Badań Wizualnych na kierunku wzornictwo ASP Katowice oraz prowadzi zajęcia z Technik Prezentacji. Adres e-mail: HYPERLINK “mailto:[email protected]” [email protected]; HYPERLINK “mailto:[email protected]” [email protected] Napisane w HYPERLINK “http://pl.wordpress.com/tag/nauka/” \o “Zobacz wszystkie wpisy z kategorii nauka” nauka HYPERLINK “http://zbwiiaspkat.wordpress.com/2006/10/05/wybrane-metody-i-urzadzenia-stosowane-w-badaniach-wizualnych-dlapotrzeb-komunikacji-wizualnej/” \o “Odnośnik permanentny do Wybrane metody i urządzenia stosowane w badaniach wizualnych dla potrzeb ko Wybrane metody i urządzenia stosowane w badaniach wizualnych dla potrzeb komunikacji wizualnej •październik 5, 2006 • HYPERLINK “http://zbwiiaspkat.wordpress.com/2006/10/05/wybrane-metody-i-urzadzenia-stosowane-w-ba-

daniach-wizualnych-dla-potrzeb-komunikacji-wizualnej/” \l “comments” \o “Skomentuj Wybrane metody i urządzenia stosowane w badaniach wizualnych dla potrzeb ko 1 komentarz WPROWADZENIE „Zaczęto badać procesy pamięci, ćwiczenia, warunkowania i okazało się, że cała dziedzina uczenia się u ludzi i u zwierząt jest dostępna badaniom za pomocą metod eksperymentalnych. Ważnych rezultatów dostarczyły doświadczenia nad myśleniem, wynalazkami i rozwiązywaniem problemów, coś niecoś dało się zrobić w dziedzinie badań nad uczuciami, motywacją, a nawet wolą. Prawie każdą formę ludzkiej aktywności można było poddać wstępnym, orientacyjnym badaniom, które wykazały możliwość bardziej wnikliwych eksperymentów. Dziś jesteśmy skłonni uważać horyzonty, jakie ma przed sobą psychologia eksperymentalna, za równie szerokie jak horyzonty psychologii w ogóle, choć przyznać trzeba, że niektórych najważniejszych problemów nie umiemy jeszcze poddać ścisłemu eksperymentowi.” - ze wstępu do „Psychologia eksperymentalna” R. S. Woodworth’a i H. Schlosberg’a. Zadania eksperymentatora Eksperymentator usiłuje poddać kontroli warunki, w których zachodzi zjawisko, a jeśli mu się to uda, zdobywa pewną przewagę nad obserwatorem, który po prostu przygląda się tylko przebiegowi zjawisk nie wywierając na nie żadnego wpływu. Eksperymentator może wpływać na pojawienie się zjawiska tylko wtedy, gdy sam sobie tego życzy, i dlatego potrafi w pełni (1)przygotować się do dokładnej obserwacji. Może (2)powtórzyć swą obserwację w tych samych warunkach w celu jej sprawdzenia, może też opisać swe warunki i umożliwić innym eksperymentatorom powtórzenie doświadczeń i sprawdzenie rezultatów. Może systematycznie (3)zmieniać warunki i badać, jak zmieniają się wówczas rezultaty. Jeśli trzyma się starej, standardowej „reguły jednej zmiennej”, stara się wówczas o ustalenie wszystkich warunków z wyjątkiem jednego czynnika, z którego robi swą „zmienną eksperymentalną” i któremu przypisuje zaobserwowane zmiany rezultatów. Reguła jednej zmiennej nie zabrania zmieniania jednocześnie dwóch, a nawet większej liczby czynników, ale eksperyment musi wówczas być tak skonstruowany, aby eksperymentator mógł z uzyskanych danych wywnioskować, jaki był wpływ zarówno pojedynczych zmiennych, jak też ich ewentualnego współdziałania. Niektóre terminy i symbole Koniecznym warunkiem przeprowadzenia eksperymentu jest istnienie organizmu, który spełniałby rolę osobnika badanego i odpowiadał na stosowane w eksperymencie bodźce. Bodziec oznaczymy literą S (stimulus), a reakcję badanego literą R, samego badanego, czyli organizm oznaczymy literą O oraz eksperymentatora literą E.Eksperyment psychologiczny możemy określić za pomocą symboli S-O-R, co oznacza, że E (domyślny) stosuje pewien bodziec (lub sytuację) działając nim na receptory O i obserwuje, w jaki sposób reaguje O. Typ eksperymentów wskazanych przez tą formułę pokazuje sytuację, w której E stawia sobie za cel wykrycie procesów zachodzących w organizmie i pośredniczących między bodźcem a reakcją motoryczną. Inny typ eksperymentów, dających na ogół lepsze wyniki, to taki, gdzie E nie usiłuje obserwować bezpośrednio procesów zachodzących w O, ale stara się wykryć je pośrednio, za pomocą zmieniania warunków i wynikających stąd zmian reakcji. Jakie warunki może E zmieniać i stosować je jako swoje zmienne eksperymentalne? Na bodźce odmienne O reaguje w sposób rozmaity, muszą więc istnieć związane z bodźcami zmienne czynniki S. Badany reaguje odmiennie na jeden i ten sam bodziec zależnie od stanu w jakim się znajduje. Istnieją, więc zmienne O (czynniki O), które wywierają wpływ na reakcje. Gdy w pewnej chwili organizm zareaguje, reakcja będzie zależna od bodźców działających w danej chwili i od czynników istniejących w tej chwili w organizmie: R = f (S,O) reakcja jest funkcją czynników S i czynników O. W pojedynczym eksperymencie obiera się za zmienną eksperymentalną pewien szczególny czynnik S lub czynnik O i obserwuje się określoną zmienną R. Jeżeli chodzi o kontrolę tych zmiennych to należy stwierdzić, że można mieć wpływ na środowisko, ponieważ E potrafi zmienić środowisko w skład którego wchodzą miejsce eksperymentu oraz aparatura.. Komunikacja wizualna Rozpoczynając prezentowanie problemów, którymi zajmuje się komunikacja wizualna, należałoby stwierdzić, że rozważania te dotyczyć będą jednej z rodzajów komunikacji wizualnej, mianowicie komunikacji graficznej.Podstawowa funkcją komunikacji graficznej jest zamiar „źródła” czyli „nadawcy” wywarcia wpływu na „odbiorcę”. To dążenie do wpływania na stan lub zmianę tego stanu u odbiorcy przybiera, ogólnie rzecz ujmując, dwie formy. Nadawca dąży; albo (1)do zmiany zakresu poznania odbiorcy (poprzez zwiększenie jego wiedzy, słownictwa, umiejętności) lub (2)do zmiany postaw odbiorcy (poprzez zwiększenie jego preferencji lub zmniejszenie uprzedzeń w stosunku do jakiegoś przedmiotu, osoby, grupy). Często obydwie funkcje przeplatają się, jak choćby wtedy, gdy postawa odbiorcy w stosunku do jakiegoś przedmiotu musi być zmieniona, zanim wiedza w tym zakresie zostanie powiększona. Proces, w którym nadawca zmierza do ukształtowania lub poszerzenia wiedzy odbiorcy można nazwać (1)procesem informowania. Natomiast proces, w którym nadawca dąży do kształtowania lub zmiany postaw odbiorcy można nazwać (2)procesem perswadowania. Stosując te określenia do dziedziny projektowania można powiedzieć, że projektant przekazuje informację wtedy, gdy przedstawia w sposób wizualny, w jaki sposób przedmiot jest zbudowany, lub jakie składniki tego przedmiotu mogą być wyróżnione. Jednak, gdy projektant próbuje zmienić poglądy człowieka, to angażuje się w perswadowanie. Warto tutaj nadmienić, że katedra komunikacji wizualnej i prace w ramach tej katedry wykonywane nie obejmowały procesu perswadowania.Przechodząc do problemu decyzji projektowych można powiedzieć, że wiele z nich musi być podejmowanych na podstawie nieformalnych doznań lub „zgadywania”. Jednak nawet i w takich przypadkach projektant zawsze przewiduje zmiany u swoich odbiorców i uwzględnia je w trakcie projektowania. Czyli sprawą zasadniczą w pracy projektanta jest przewidywanie reakcji odbiorcy. Aby przewidywania te uczynić bardziej prawdopodobnymi i dopomóc projektantowi w przypadkach, gdy chce analizować swoje zadanie i przewidzieć reakcje odbiorców powinien on znać nie tylko podstawy teorii spostrzegania i komunikacji, ale również posiadać aparat badawczy, który pozwoli na zobiektywizowanie decyzji projektowych. Potrzeba takiego aparatu jest chyba bezsporna. Ponieważ do tej pory nie ma oddzielnej nauki zajmującej się problemem przewidywania reakcji odbiorcy dla potrzeb komunikacji wizualnej większość badań jest adoptowana z psychologii eksperymentalnej, psychologii postaci, psychologii inżynieryjnej czy też antropotechniki. Tematem tych rozważań jest próba zebrania eksperymentów i urządzeń, które są wykorzystywane do badań wizualnych. Opisy testów wizualnych są zaczerpnięte z badań Instytutu Badań Wizualnych i Studiów Postępowania Konsumenta IRVEC z siedzibą w Paryżu, a dotyczące badań wartości prezentacyjnej opakowań. Badania wizualne są tylko częścią badań wartości prezentacyjnej opakowań, które pozwalają na ścisłe określenie szeregu podstawowych własności reklamowych takich jak: czytelność, łatwość dostrzeżenia

(czytelność), zdolność właściwego informowania o zawartych w opakowaniach produktach, pozornych wymiarów opakowania, dystansu z którego grafika może być dostrzeżona (odczytana). Drugą częścią badań są badania postępowania i opinii konsumentów. Są one przeprowadzone w formie wywiadów przy zastosowaniu testów o charakterze psychologicznym. Innym źródłem informacji o badaniach wizualnych i urządzeniach stosowanych w badaniach są prace badaczy zajmujących się szeroko pojętym procesem czytania i rozumienia drukowanych tekstów. CZĘŚĆ PIERWSZA Budowa i podstawowe funkcje oka Przedstawiane tutaj problemy dotyczą oddziaływania na aparat percepcyjny człowieka i stąd kilka podstawowych informacji. Światło wpada do oka przez rogówkę, a jego ilość reguluje źrenica, która jest otworem w tęczówce, następnie soczewka skupia światło na wrażliwej powierzchni - siatkówce. Najbardziej wrażliwą częścią oka przy normalnym świetle dziennym jest mała część siatkówki zwana plamką żółtą (najważniejsza część siatkówki, o specyficznej budowie, położona w osi optycznej oka. Od funkcji plamki zależy ostrość wzroku.) Na niej skupia się światło przychodzące z centrum pola widzenia (pole widzenia - to, na co dana osoba aktualnie patrzy). Ponieważ pojedyncza wypukła soczewka w oku odwraca obraz, prawa część pola widzenia jest reprezentowana na lewej stronie siatkówki, a dolna połowa pola na górnej części siatkówki. Na siatkówce niedaleko od plamki żółtej znajduje się obszar niewrażliwy - plamka ślepa, gdzie włókna nerwowe z komórek siatkówki łączą się w wiązkę tworząc nerw wzrokowy. Po przejściu przez układ optyczny światło pada na siatkówkę i po przeniknięciu przez siatkę naczyń krwionośnych i włókien nerwowych osiąga wrażliwe komórki - pręciki i czopki, gdzie światło zostaje przekształcone w impulsy nerwowe. Pręciki, które przeważają na obwodzie siatkówki odznaczają się dużą wrażliwością na światło i służą do widzenia nocnego. Nie są wrażliwe na barwy. Czopki, z których wyłącznie składa się żółta plamka (dołek środkowy) przeważają w różnych okolicach pozostałej centralnej części siatkówki. Od ich czynności zależy ostrość wzroku (plamka siatkówki zbudowana jest prawie wyłącznie z czopków) oraz widzenie barw.Z okiem związane są jeszcze takie określenia jak: akomodacja oka - polega na tym, że oczy ogniskując obraz przedmiotu zbliżonego zwiększają krzywiznę soczewek. Akomodacji na przedmioty bliskie towarzyszy zbieżność oczu (konwergencja) czyli zwrot gałek ocznych w stronę płaszczyzny środkowej oraz zwężenie źrenic. Równie ważnym zagadnieniem związanym z okiem są procesy adaptacyjne takie jak: adaptacja do jasności, adaptacja do ciemności, zjawisko Purkinjego (różnica pomiędzy systemami czopków i pręcików na podstawie obserwacji zachowania), percepcja świateł krótkotrwałych i okresowo zmiennych, inhibicja (opóźnianie procesu postrzegania), irradiacja (złudzenie optyczne polegające na tym, że przedmioty jasne na ciemnym tle wydają się większe niż w rzeczywistości), olśnienie, indukcja jednoczesna (przechodzenie barwy tła na pole przedmiotu lub odwrotnie). Nie można również pominąć następujących układów związanych ze zmysłem wzroku: wzrokowe pole projekcyjne w korze mózgowej, do którego dochodzą impulsy nerwowe z siatkówki; wzrokowe pole skojarzeniowe na które czynność nerwowa rozprzestrzenia się z pola projekcyjnego; układ okoruchowy który stanowi zespół skoordynowanych mięśni, które poruszają gałki oczne umożliwiając badanie wzrokiem pole widzenia. TESTY WIZUALNE Opis testów wizualnych rozpocznę od pierwszego wymienianego w literaturze badania wizualnego przeprowadzonego w roku 1790 we Francji przez Anissona, kierownika Imprimerie National w Paryżu, który bada w formie testu czytelności przy różnych odległościach dwa kroje pism: renesansowy krój Garamond i klasycystyczną antykwę Didota. Test dystansu czytelności Spróbujmy wyobrazić sobie następującą sytuację: stoimy na przystanku oczekując na tramwaj, gdy ten nadjeżdża staramy się rozpoznać numer na tablicy. Najpierw widzimy cyfry na tablicy jako zamazane plamy, trudno zidentyfikować o jaką cyfrę chodzi. W miarę zbliżania się tramwaju coraz więcej elementów cyfr jest czytelnych, aż w końcu przy określone j odległości jesteśmy w stanie odczytać numer na tablicy tramwaju. Sytuacja tutaj opisana jest testem dystansu czytelności. Zadaniem tego testu jest określenie odległości z której poszczególne wartości graficzne znaku mogą być dostrzeżone lub odczytane. Test jest przeprowadzany przy pomocy urządzenia zwanego dystansometrem, w którym demonstracja znaków odbywa się w sposób odpowiadający wrażeniom jakie odnosi się te znaki z różnych odległości. Tablice rezultatów wyrażają w centymetrach maksymalną odległość z której mogą być odczytane poszczególne wartości znaków. Badania przeprowadza się obserwując reakcję minimum 10 osób. Test pogłębionej analizy wizualnej Często się zdarza, że na szybach okiennych skrapla się para tworząc coś podobnego do mgły. Po pewnym czasie para skroplona na szybie znika. Gdyby obserwować przez takie „zamglone” okno na przykład krajobraz, w miarę znikania „mgły” dostrzegamy coraz to inne wartości tego co widzimy. Najpierw widzimy formy bardziej całościowo, a w miarę znikania „mgły” coraz więcej szczegółów, aż do pełnej ostrości całego obrazu. Sytuację tutaj opisaną można nazwać testem pogłębionej analizy wizualnej. Obraz badanych znaków pojawia się najpierw w całkowitym zamgleniu, po czym stopniowo doprowadza się go do ostrości. Na podstawie tego testu można ustalić porządek w jakim oko badanego jest w stanie zarejestrować poszczególne wartości graficzne znaku, co umożliwia przeprowadzenie dokładnej analizy tych wartości. Test przeprowadza się przy użyciu wizuoskopu, a badaniu poddaje się minimum 10 osób. Test wizji progresywnej Gdyby obserwować krajobraz począwszy od momentu kiedy słońce jest całkiem schowane za horyzontem i jest ciemno, w miarę upływu czasu ilość światła, padająca na poszczególne elementy krajobrazu, zwiększa się i zaczynamy dostrzegać coraz to więcej szczegółów widzianego obrazu to taka sytuacja dobrze oddaje czym jest test wizji progresywnej. W tym teście przy zastosowaniu wizuometru demonstruje się znak początkowo bardzo ciemny, a następnie zwiększa ilość światła. Rezultaty są wyrażone we wskaźnikach stopnia oświetlenia niezbędnego do rozpoznania względnie odczytania każdej wartości graficznej znaku. Test jest przeprowadzany przy udziale minimum 10 osób. Test pozornych wymiarów Można czasami zaobserwować, że dwa opakowania tej samej wielkości, ale z inaczej zaprojektowaną grafiką nie maja tej samej wielkości optycznej. Dzieje się tak dlatego, że różne kształty, barwy i układy graficzne powodują, że opakowania wydają się mniejsze lub większe niż są w rzeczywistości. Badanie tego problemu przeprowadza się przy pomocy testu pozornych wymiarów, przy zastosowaniu

aparatu projekcyjnego - psychomagnetometru. Test pozwala drogą porównań z innymi opakowaniami określić z bardzo dużą precyzją wrażenie pozornej wielkości opakowań odnoszone pod wpływem ich grafiki. Uzyskane wyniki określają wrażenia pozornych wymiarów w formie wskaźników liczbowych. Test identyfikacji produktów, marek i symboli Pozwala określić stopień trudności z jakim może być rozpoznana dana wartość graficzna znaku oraz sposób czy charakter tego rozpoznania. Badany może rozpoznać rodzaj produktu, markę itp. Przez odczytanie lub też w sposób spontaniczny na podstawie znajomości form graficznych, kolorów, układu napisów itp. Badania są przeprowadzane przy zastosowaniu tachistoskopu. Rezultaty są podawane w formie „wskaźników identyfikacji” określających średnią zdolność rozpoznania marek, znaków towarowych itp. Oraz danych procentowych określających liczbę osób, które rozpoznały produkt, markę czy symbol graficzny przy poszczególnych szybkościach ekspozycji. W trakcie testu poddaje się badaniom 30-50 osób. Test widzialności i czytelności Zadaniem tego testu są pomiary stopnia trudności z jaką może być odczytana lub dostrzeżona każda wartość graficzna znaku. Znak jest demonstrowany przy zastosowaniu tachistoskopu elektrycznego w bardzo krótkich regulowanych odstępach czasu. Uzyskane wyniki w formie wskaźników liczbowych lub procentów - określają zdolność dostrzeżenia lub odczytania każdej wartości graficznej znaku. Wyniki przedstawiają następujące dane: „wskaźniki czytelności i widzialności” określające stopień „dostrzegalności” każdej wartości graficznej - są to średnie ważone cyfr otrzymanych dla różnych ekspozycji przy badaniach wszystkich osób. Wyrażoną w procentach liczbę osób zbadanych, które zaobserwowały każdą wartość graficzną przy każdej szybkości ekspozycji. Test jest przeprowadzany przy udziale minimum 10 osób. Test spontanicznego przyciągania wizualnego Służy do pomiaru wrażeń wizualnych wywoływanych przez poszczególne znaki drogą porównań ze znakami konkurencyjnymi. Znaki są badane parami, przy czym uwzględnia się wszystkie kombinacje par i kolejność ustawienia w parach. Na przykład przy badaniach trzech znaków A, B, C przeprowadza się demonstracje parami: AB, AC, BC, BA, CA, CB. Rezultaty są podawane w formie: 1. „wskaźników przyciągania wizualnego” nazwanych również „wskaźnikami spontanicznego przyciągania uwagi”. Nie są to wskaźniki procentowe, lecz stopnie wartości umożliwiające porównanie własności wizualnych badanych obiektów. 2. „przyciągania wizualnego absolutnego” jest to wyrażona w procentach ogólna liczba przypadków rozpoznania każdego znaku w czasie wszystkich ekspozycji. W trakcie przeprowadzania tego testu poddaje się badaniom od 30-50 osób. Test - Suma oddziaływania wizualnego Test jest przeprowadzony przy zastosowaniu tachistoskopu projekcyjnego. Zadaniem testu jest określenie zdolności rozpoznania każdej wartości graficznej znaku. Każdy znak jest demonstrowany początkowo przy najkrótszych ekspozycjach, a następnie okres demonstracji powiększa się stopniowo, aż do momentu gdy każda wartość graficzna znaku może być rozpoznana. Wyniki są wyrażone w ułamkach sekundy i określają przeciętne szybkości ekspozycji przy których poszczególne wartości graficzne zostały rozpoznane. Czasy określone w wynikach są średnimi czasami wszystkich obserwacji. W trakcie tego testu poddaje się badaniu 30-50 osób. Test „li” Przy badaniu różnic pomiędzy drukiem czarnym na białym tle, a białym na czarnym tle w celu zachowania minimum znaczenia i różnicującego kształtu, poleca się osobie badanej czytać z pewnej odległości test „li”. Zadanie badanego polega na zidentyfikowaniu zastosowanej kombinacji „li” czy „ll” oraz „il” czy „ii”. Test jest przeprowadzany przy udziale minimum 10 osób. Testy wizualne przy zastosowaniu perymetru Służą one, ogólnie rzecz ujmując, do badania istoty pola widzenia. W procesie czytania widzenie obwodowe odgrywa bardzo ważną rolę - dopomaga ono w orientacji oraz tworzeniu pierwotnych postaci (pre-Gestalts). Kilka słów wyjaśnienia. Orientacja jest składnikiem tego co można nazwać atmosferą czytania, która zawiera ponadto umiejscowienie się w danej sytuacji, odczucie książki, nawiązanie kontaktu z typografią, marginesami oraz otoczeniem. Tworzenie pierwotnych postaci lub inaczej, tworzenie całościowej struktury słowa odgrywa najpoważniejszą rolę podczas czytania. Upraszczając, pojęcie „całościowa struktura słowa” obejmuje zarówno zewnętrzną konfigurację słowa (zarys słowa) oraz wewnętrzną konfigurację słowa (wewnętrzny wzór zaokrągleń i prostych kresek). Z zewnętrzną konfiguracją wiąże się na przykład różnica w czytelności słów złożonych z liter małych (minuskuła) a słów złożonych z liter dużych (majuskuła) np. „dog” i „DOG”. Zdarza się również i tak, że zewnętrzne zarysy słów wyglądają podobnie, ale wzory wewnętrzne obydwu słów są tak różne, że nie sposób ich pomylić np. „consonants” i „commumfs”. Do badań nad czytelnością stosuje się perymetr prostszy, bardziej odpowiadający sytuacji czytania niż perymetr medyczny. Badany ma za zadanie fiksować (skupiać) wzrok w centrum pola widzenia. Testowane słowo jest zbliżane do punktu fiksacji umieszczonego w środku tablicy. W momencie rozpoznania słowa mierzona jest jego odległość od punktu fiksacji. Test rywalizacji dwuocznej Jeżeli zaczniemy działać określonym bodźcem równocześnie na odpowiadające sobie pola siatkówek to okaże się, że owe pola przeważnie nie zlewają się. Raz jest widoczny jeden bodziec a drugi jest niewidoczny, po pewnym czasie następuje zmiana i to co widoczne znika, a to co niewidoczne pojawia się. Możemy tutaj mówić o pełnym cyklu złożonym z dwóch faz: prawo-ocznej i lewoocznej. W miarę upływu czasu badania, zmiany faz są coraz szybsze. Można więc mówić o tempie rywalizacji oraz o warunkach od których zależy przewaga jednego oka nad drugim. Przewaga ta polega na stwierdzeniu, które pole będzie widoczne przez dłuższy ułamek czasu, która faza cyklu będzie trwać dłużej. Jeżeli więc jako bodziec dla lewego oka przedstawimy słowo „tolv” złożone pismem dwuelementowym (Garamond), a dla prawego oka to samo słowo „tolv” tyle, że złożonym pismem jednoelementowym (Helvetica) i te słowa będą tej samej wielkości optycznej to wynik testu da nam odpowiedź na pytanie: „Czy istnieje istotna różnica w uprzywilejowaniu

pisma dwuelementowego lub pisma jednoelementowego przez wzrok, posługujący się obojgiem oczu, gdy te pisma ze sobą rywalizują. Test jest przeprowadzony przy użyciu haploskopu. Test jest przeprowadzany przy udziale minimum 10 osób. Test przy zastosowaniu trzęsącego się stołu Polega na tym, że badany tekst umieszcza się na drgającym stole i przy pomocy testu na szybkość czytania ocenia się opóźnienia wywołane przez potrząsanie. (W literaturze fachowej test ten jest uważany za kontrowersyjny, gdyż okazuje się, że ruch „trzęsący” nie bardzo wpływa na opóźnienie. Chodzi prawdopodobnie o to, że fiksacje czy ruchy skokowe oka odbywają się tak szybko, że zamazujący efekt wstrząsania jest mniejszy niż wartość progu widzenia. Test jest przeprowadzany przy udziale minimum 10 osób. Test „pochylenie” Osobom badanym przedstawia się tekst pochylony, który czytany jest stopniowo stosując szereg pozycji czytanego tekstu od 0 do 180 stopni. Wyniki są mierzone szybkością i dokładnością czytania. Podobnie wygląda test „zaokrąglenie”. Test jest przeprowadzany przy udziale minimum 10 osób. Test „analiza wizualna znaku” Można też spotkać takie testy jak ten. Przykładowo podaję analizę znaku na międzynarodową wystawę w roku 1967 „Człowiek i świat” przeprowadzoną przez Ernsta Rocha. Znak był analizowany pod następującymi względami: (a) badanie czytelności fragmentów; (b) badanie spostrzegania perspektywicznego; (c) badanie znaku zniekształconego przez powierzchnię falistą; (d) badanie znaku przez podkreślenie go światłem; (e) badanie znaku nieostrego; (f) badanie znaku w ruchu. Testy o charakterze psychologicznym Przedstawiłem wybrane testy wizualne. Jak sama nazwa wskazuje testy te służą do badań relacji między znakiem a aparatem percepcyjnym badanego czyli mówią o oddziaływaniu czysto optycznym wartości graficznych znaku. Nie jesteśmy więc w stanie przy ich pomocy badań na przykład „oceny stopnia podobania się znaku” albo „sposobu oddziaływania znaku na psychikę” czy też takich aspektów jak „rodzaj skojarzeń wywoływanych przez znak” czy wreszcie „adekwatności nazwy znaku do jego charakteru graficznego”. Przy omawianiu badań wizualnych, co jest głównym tematem tego opracowania, nie sposób, chociaż ogólnie nie wspomnieć o badaniach psychologicznych.Wspomniane problemy dotyczące ogólnie relacji znak - psychika mogą być badane przy zastosowaniu testów o charakterze psychologicznym. W pracach prowadzonych w IRVEC można zauważyć takie problemy będące przedmiotem badań: (a) określenie skojarzeń wywołanych przez opakowanie, nazwę, markę produktu i znak towarowy oraz ich oddziaływanie na postępowanie konsumenta; (b) określenie „obrazu” produktu, jaki kształtuje się w wyobraźni nabywców pod wpływem opakowania oraz jego porównanie z „obrazem idealnego produktu”, czyli z opinią konsumentów na temat idealnego towaru tego rodzaju i jego opakowania; (c) określenie opinii konsumentów na temat produktu, jego opakowania oraz firmy producenta; (d) określenie opinii konsumentów o przedsiębiorstwie producenta na podstawie wrażeń wywołanych przez wygląd opakowania; (e) określenie zdolności zapamiętywania grafiki opakowania; (f) określenie znaczenia przywiązywanego przez konsumenta do różnych elementów graficznych i napisów umieszczonych na opakowaniu; (g) ocena wrażeń oraz skojarzeń wywoływanych przez różne barwy i ich zestawienia.Dla lepszej ilustracji przykłady dwóch testów dotyczących dwóch pierwszych wspomnianych wyżej problemów. Pierwszy problem dotyczył określenia skojarzeń wywoływanych przez opakowanie, nazwę, markę produktu i znak towarowy oraz ich oddziaływanie na postępowanie konsumenta. Do badanie tego problemu służy test asocjacji. Polega na określeniu skojarzeń pozytywnych i negatywnych wywołanych przez opakowanie i jego grafikę. Chodzi o stwierdzenie, w jakim stopniu poszczególne elementy opakowań czy grafiki odpowiadają produktom, które mają zawierać. Rezultaty są podawane w procentach osób zbadanych ujawniających różne skojarzenia. Drugi problem dotyczył określenia „obrazu” produktu, jaki kształtuje się w wyobraźni nabywców pod wpływem opakowania oraz jego porównanie z „obrazem idealnego produktu”, czyli z opinią konsumentów na temat idealnego towaru tego rodzaju i jego opakowania. Do badania tego problemu stosuje się test różnicowania semantycznego. Metoda testu polega na przedstawieniu osobie badanej na tablicy szeregu przeciwstawnych określeń odnoszących się do badanego obiektu, jak na przykład „współczesne - przestarzałe”, „lekkie - ciężkie” itp. Określenia te przedstawione na skali umożliwiają oznaczenie stopnia, w jakim każde z nich odpowiada, zdaniem osoby zapytanej, badanemu obiektowi. Niezależnie od tego, prosi się osobę badaną o zakreślenie na tej samej skali stopnia, w jakim każde z tych określeń odpowiada rozwiązaniu „idealnemu” tego obiektu. Porównanie ocen odnoszących się do badanego obiektu z koncepcją rozwiązania „idealnego” stanowi sposób uzyskania precyzyjnych ocen ustosunkowania negatywnego lub pozytywnego do badanego obiektu oraz przeprowadzenie analizy wrażeń i opinii, jakie powstają u konsumentów na temat produktu i jego producenta pod wpływem wyglądu opakowania. CZĘŚĆ DRUGA Urządzenia stosowane w badaniach wizualnych Jak wspomniałem na początku badania wizualne są adoptowane z niektórych eksperymentów psychologicznych, a urządzenia używane do tych eksperymentów są przyrządami psychologicznymi czy nawet medycznymi. W badaniach dotyczących percepcji znaku rzadko stosuje się wyżej wymienione urządzenia w ich psychologicznej czy medycznej „postaci”. Częściej są one raczej przeprojektowywane dla potrzeb badań wizualnych, przy zachowaniu „istoty” tych urządzeń np. zasady działania. Chodzi tutaj mianowicie o to, że sytuacje badawcze w badaniach wizualnych są nieco inne niż w psychologicznych. Zacznę od prezentacji urządzenia, które dobrze ilustruje potrzebę przystosowania urządzeń do określonej sytuacji. Perymetr Jest aparatem używanym przez okulistów do badania istoty pola widzenia. Podstawą jest skupienie wzroku (fiksacja) w jednym punkcie. Granicę widzenia obwodowego (pole kolorowe lub monochromatyczne) ustala się przez wprowadzenie bodźców (pulsujące światełka). Badając czytelność drukowanych tekstów zastąpiono perymetr urządzeniem prostszym, bardziej odpowiadającym prawdziwej sytuacji czytania. Na wąskiej tablicy przyczepiono prowadnicę z wyrazami. Dodatkowy pasek jest wyskalowany w milimetrach i umieszczony nad prowadnicą. To skala służąca do mierzenia odległości wyrazów od punktu fiksacji. Zapisywana jest odległość od

punktu fiksacji, przy której rozpoznawano wyrazy i litery. Dystansometr Przy zastosowaniu tego urządzenia przeprowadza się test dystansu czytelności. Prosta aparatura składa się z pochyłego podium, do którego za pomocą urządzenia ślizgowego jest przymocowany ekran z badanym znakiem. Jest on przybliżany w stronę osoby badanej. Głowa badanego musi być utrzymywana w stałej pozycji. Modulator ostrości (wizuoskop) Przy zastosowaniu tego przyrządu przeprowadza się test pogłębionej analizy wizualnej. Używa się tutaj zamazanego obrazu jako wskaźnika czytelności znaku. Najprostsze urządzenie składa się z ramy, na której jest obciągnięta matowa folia oraz z ekranu do którego przymocowuje się badany znak. Rama jest przybliżana do ekranu, a odległość odczytuje się na skali. Bardziej skomplikowanym urządzeniem jest miernik widzialności druku. Miernik ten podaje wartość progu widzialności za pomocą systemu filtrów o różnej gęstości, którymi manipuluje się dopóki znak nie stanie się rozpoznawalny. Wartość „1” na skali odpowiada widzialności progowej dla testowanego znaku, którego szczegół wymaga kąta widzialności „1”. Skala obejmuje rozpiętość od „1” do „20”. Miernik może służyć do pomiaru względnej widzialności kroju czcionki, jej kształtu, wielkości oraz kontrastu luminancji między drukiem a papierem. Wizuometr Używa się go do przeprowadzania testu wizji progresywnej. Składa się z ekranu, na którym jest eksponowany znak oraz ze źródła światła, które oświetla znak. Źródło światła jest zaopatrzone w przesłonę regulującą ilość światła padającego na znak lub w opornik regulujący natężenie prądu w żarówce. W takim urządzeniu można badać znak „na żywo”. Są też wizuometry projekcyjne, gdzie znak jest wyświetlany na ekranie a stopniowanie natężenia oświetlenia odbywa się razem z projekcją znaku. Tachistoskop Jest stosowany w następujących testach: test identyfikacji marek, produktów i symboli; test widzialności i czytelności; test spontanicznego przyciągania uwagi oraz test sumy oddziaływania wizualnego. Jest to przyrząd pozwalający na ekspozycję materiału wizualnego w ciągu bardzo krótkiego czasu. Istnieją różne typy tachistoskopów. Można je ogólnie ująć w dwie grupy: (a) tachistoskopy mechaniczne; (b) tachistoskopy projekcyjne. Tachistoskopy mechaniczne pokazują rzeczywisty obraz, co umożliwia osiągnięcie sytuacji zbliżonej do naturalnej sytuacji widzenia. Tachistoskopy projekcyjne nie eksponują obrazu rzeczywistego, lecz jego projekcję z przeźroczy. W podstawowej definicji mówi się o ekspozycji w ograniczonym polu widzenia, mamy więc do czynienia z jednym kanałem bodźców wizualnych. I stąd też nazwa dla tych tachistoskopów - jednokanałowe. Istnieją także takie tachistoskopy, które wykorzystują kilka kanałów jednocześnie i mówi się wtedy o tachistoskopach wielokanałowych. Sytuacja taka ma miejsce na przykład przy badaniach percepcji sytuacji drogowej. W latach osiemdziesiątych firmy produkujące przyrządy i urządzenia psychologiczne wprowadziły na rynek tzw. telewizyjne systemy tachistoskopowe (firma japońska TAKEI). System taki składa się z kamery TV, monitorów, magnetowidów oraz urządzeń miksujących obraz. System pozwala, poprzez duże możliwości projektowania eksperymentów, przeprowadzić wielowarstwowe badania. Dzięki możliwości symulowania ruchu oraz jego odtwarzania można tym systemem badać wiele aspektów spostrzegania jednocześnie, co nie jest możliwe przy użyciu tradycyjnych tachistoskopów. Poza tym, można w takich badaniach rejestrację przeprowadzać przy pomocy różnych technik rejestracji obrazu. Zastosowanie na wyjściu magnetowidu umożliwia analizowanie eksperymentu dowolną liczbę razy, gdyż ten zachowuje swój niezmienny kształt . Haploskop Urządzenie do badania rywalizacji siatkówek oczu lub przewagi jednej z nich. Składa się przeważnie ze stereoskopu, w którym są umieszczone dwa obrazy. Badani widzą albo jeden albo obydwa połączone obrazy. Jak już wspomniałem przy opisie testów z zastosowaniem haploskopu, badany dostrzega raz jeden obraz raz drugi, czyli możemy mówić o pełnym cyklu złożonym z dwóch faz. Czas każdej z nich jest notowany przez podwójny chronometr elektryczny. Jest on włączany przez naciśnięcie włączników, które znajdują się w prawym i lewym ręku badanego. Trzęsący się stół Jest to pulpit do którego jest mocowany materiał badawczy. Elektryczny układ wibrujący wprowadza pulpit z badanym tekstem w drgania. Istnieje możliwość ustawienia pulpitu pod różnym kątem w stosunku do linii patrzenia. CZĘŚĆ TRZECIA Natura i pomiar ruchów oczu. W zasadzie nie można mówić o funkcjach wzroku bez wspomnienia o ruchach oczu. Ruchy gałek ocznych dokonują się za pośrednictwem trzech par mięśni zewnętrznych w każdym oczodole. Jedna para - mięsień prosty wewnętrzny i zewnętrzny porusza linią wzroku od strony prawej do lewej, czyli w poziomie. Inna para mięśni wywołuje w podobny sposób ruchy w kierunku pionowym. Trzecia para - mięsień skośny, służy do regulowania obrotu oczu dookoła linii patrzenia jako osi. Funkcją tych mięśni jest kierowanie okiem w taki sposób, żeby światło z danego przedmiotu padało na plamki żółtą - obszar największej ostrości wzroku. Takie dostosowanie nabywa się wpatrywaniem się lub fiksacją. Człowiek ma wzrok dwuoczny, który wymaga, aby oba obrazy danego przedmiotu padały na odpowiadająca sobie punkty w obu oczach. Widzenie dwuoczne wymaga dwuocznego koordynowania ruchowego. Po pierwsze oczy muszą wykonywać ruchy równoległe lub sprzężone, gdy wpatrują się w coraz to nowa punkty albo śledzą poruszający się przedmiot. Po drugie muszą wykonywać ruchy w przeciwnych kierunkach, gdy na przemian konwergują raz na bliski, a raz na oddalony przedmiot. Ruchy oczu kształtują się także pod wpływam impulsów z ucha wewnętrznego, mięśni szyi i mięśni ciała. Mogą być również wywoływana centralnie. Odzwierciedlają, więc one wiele z tego, co odbywa się w organizmie. Ponieważ stanowią często początkową fazę w nowym przystosowaniu się, są szcze-

gólnie cenne dla przewidywania zachowań. Rejestracja ruchów oczu jest od dawna uznawana jako metoda najbardziej skuteczna v studiach procesów poznawczych. Ustanowiona praktyka interpretacji ocznego zapisu bazują na przypuszczeniu, że istnieje relacja pomiędzy dynamiką oka, a dynamiką w stosunku do procesów poznawczych. Choć interpretacje często zawodzą, brać należy pod uwagę fakt, że ruchy oczu (siatkówek) są w miarę niezależne od procesów poznawczych i percepcji oraz posiadają własne mechanizmy regulacyjne. O ile większość procesów percepcyjnych człowiek jest sobie w stanie uświadomić poprzez ich charakter i czas trwania, o tyle ruchy oczu poprzez swoją niezależność od percepcji i czas trwania nie są do uświadomienia sobie przez człowieka. Dopiero określone zabiegi przygotowawcze czy też urządzenia są w stania ukazać nam charakter i funkcję ruchów oczu. Badania nad ruchami gałek ocznych zostały zapoczątkowane w roku 1879 przez francuskiego oftalmologa Emila Javala, który jest odkrywcą ruchów skokowych oczu. Odkrył on mianowicie fakt, że podczas czytania oczy kilkakrotnie zatrzymują się, a owe postoje nazywamy fiksacjami oka. Ruch oka od jednej fiksacji do drugiej jest nagłym drgnięciem i został nazwany ruchem skokowym lub ruchami migotania. Widzenie jest możliwe tylko w momencie fiksacji oka Przeciętnie około 93-95% czasu czytania przepada na fiksacje. Ponadto w trakcie czytania wzrok często wraca do początku wiersza w celu lepszego dostrzeżenia tekstu lub ponownego przeczytania go - te ruchy nazywamy ruchami wstecznymi lub regresjami. Dla zrozumienia, czym są ruchy gałek ocznych przedstawię kilka metod pomiaru ruchów oczu. Można je ująć w grupy w zależności od cech funkcjonalnych i parametrów eksploatacyjnych (oczywiście jest to podział z punktu widzenia nas interesującego tzn. przydatności dla projektowania komunikacji wizualnej). Do cech funkcjonalnych można zaliczyć między innymi: 1. wykorzystane zjawisko fizyczne 2. parametry rejestracyjne ruchów skokowych oka 3. kontakt czujnika z okiem 4. forma wyniku badania Do parametrów eksploatacyjnych zaliczamy: 1. dokładność 2. zakres pomiarów 3. dopuszczalny czas badania 4. możliwość poruszania ciałem i głową 5. przyczyny typowych artefaktów Metody pomiaru ruchów oczu Prezentację metod pomiaru ruchów oczu rozpocznę od metody bezpośredniej obserwacji bez przyrządów. Najprostszą metodą jest bezpośrednia obserwacja ruchów oczu badanego. Aby za bardzo nie przeszkadzać badanemu wprowadzono różne wspomagające sposoby. Jeden z nich polega na umieszczeniu zwierciadła płasko na stole w pobliżu książki, którą czyta osoba badana. Patrząc w lustro spoza pleców czytającego eksperymentator mógł obserwować i liczyć Jego ruchy oczu. Można również wyciąć otwór na środku stronnicy druku i obserwować oczy przez ten otwór. Innym sposobem do określenia przybliżonego miejsca fiksacji wzdłuż wiersza tekstu jest metoda powidoków. Osoba czytająca wpatrywała się w wierzchołek małego kawałka czerwonego papieru w kształcie trójkąta, aż do pożądanego zmęczenia siatkówki. Gdy czytała następnie tekst, w punkcie fiksacji pojawiał się ostro zarysowany, zielony powidok, o którym osoba badana natychmiast dawała znać. Te proste obserwacje dostarczają jednak tylko niedokładnego zliczenia lub miary ruchów i kierunków patrzenia. Potrzebny jest aparat dokładnie rejestrujący. Naukowcy zauważywszy przemieszczanie się rogówki w trakcie czytania, zaprojektowali pneumatyczne urządzenie do rejestracji ruchów oczu. Na oprawce okularów umieszczono niewielką gumową kapsułkę tak, aby spoczywała ona na nieco opuszczonej powiece, dotykając krawędzi rogówki. Ruchy oczu rejestrowano na zadymionym papierze dzięki zmianom ciśnienia powietrza w tubie łączącej kapsułkę z bębnem zapisującym. Na wzmiankę zasługuje pierwszy skuteczny aparat rejestrujący ruchy oczu za pomocą urządzenia połączonego bezpośrednio z okiem. Aluminiowy znacznik poruszano za pomocą niewielkiej dźwigni, którą przymocowano do kapsułki umieszczonej na oku. Znacznik ten zawieszono nad zadymionym bębnem w ten sposób, że można było rejestrować wszystkie ruchy oczu w płaszczyźnie poziomej. Aby rejestrować czas, znacznik podłączono do obwodu elektrycznego, przerywanego w regularnych odstępach czasu. Iskra przeskakując z końca znacznika na metalowy bęben przebijała papier i przemieszczała plamkę sadzy. Promień światła rzucony z boku i odbity od gładkiej powierzchni rogówki można wykorzystać do rejestrowania ruchów oka na, poruszającej się ruchem jednostajnym, płycie fotograficznej lub błonie. Ponieważ rogówka wystaje do przodu z ogólnej kulistej powierzchni gałki ocznej, światło padające na rogówkę pod zmieniającym się kątem, zostaje odbite w zmieniającym się kierunku. Tak, więc promień odbity porusza się wraz z okiem. Aparat działający na tej zasadzie nazwano, fotokimografem, ponieważ rejestruje poziome ruchy oczu na błonie przesuwającej się pionowo. Jeżeli film jest nieruchomy można otrzymać zapis ruchów we wszystkich kierunkach. Kolejna metoda to filmowanie ruchów oczu. Za punkt odniesienia przy rejestrowaniu tych ruchów przyjęto niewielki płatek bieli cynkowej umieszczony na rogówce oka. Robiono serie zdjęć oczu. Trasa ruchu gałek ocznych była nanoszona na czytany egzemplarz tekstu dzięki kolejnym położeniom plamek bieli cynkowej, utrwalonym na kliszy. W latach sześćdziesiątych skonstruowano szereg elektrycznych aparatów do pomiaru ruchów oczu. Zmiany w potencjale rogówkowo-siatkówkowym są proporcjonalne do sinusa kąta rotacji oka. Jeżeli odpowiednio umieścić elektrody i zastosować system wzmacniający można rejestrować ruchy metodą elektryczną. Próby przeprowadzone przez szereg badaczy wykazały, że zapisy metodą elektryczną są zbliżone do wykonywanych metodą fotografowania odbicia od rogówki, a więc nic nie stoi na przeszkodzie, by stosować je w badaniach nad problemem czytania. Zapis elektryczny ma pewne wyraźne zalety. Są one widoczne wtedy, gdy zachodzi konieczność ciągłej rejestracji ruchów oczu. Nie ma również potrzeby stosowania zaciskaczy głowy, a elektrody umieszczone w okolicach oka nie przeszkadzają badanemu, co pozwala na uzyskanie w miarę normalnej sytuacji czytania. Poruszające oko wytwarza pole elektromagnetyczne. Zmiany tego pola są uzależnione od zmian położenia oka, co zostało wykorzystane jako jeszcze jedna metoda rejestracji. Czujniki elektromagnetyczne umieszczone w okolicach oka rejestrują zmiany pola i zmiany te są zapisywane na urządzeniu rejestrującym. Wymienione wyżej niektóre metody obserwacji i rejestracji ruchów oczu mają swoje ujemne strony. Metoda powidoków jest zależna od subiektywnego zachowania się osoby badanej. Metoda bezpośredniej obserwacji nie daje w miarę precyzyjnych pomiarów. Nie mniej jednak metody te są bardzo użyteczne w badaniach nad naturą ruchów oczu w procesie czytania. Natomiast metody polegające na przyczepieniu do oka mechanicznych urządzeń wymagają ostrożności i delikatności, a jednocześnie chodzi o uzyskanie rzetelnych wyników. Z tego też powodu nie można tych przyrządów stosować powszechnie. Poza tym urządzenia te obciążają mięśnie oczu, stwarzając sytuację nienormalną. Aby metoda rejestrowania ruchów oczu była skuteczna musi spełniać następujące warunki: 1. Oczy muszą mieć zapewnione funkcjonowanie w warunkach zbliżonych do normalnych.

2. Stosowane urządzenie ma rejestrować ruchy obydwu oczu jednocześnie. 3. Jednostka pomiaru powinna wynosić jedną milisekundę lub mniej. 4. Urządzenie rejestrujące nie może ani przyspieszać ani zwalniać swych czynności. 5. Oczy w trakcie rejestrowania nie mogą wykonywać żadnych dodatkowych czynności. 6. Warunki, w których odbywa się eksperyment nie mogą odbiegać od warunków, w jakich odbywa się zwykle proces czytania. 7. Urządzenie powinno być tak skonstruowane, aby można go było używać do rejestrowania ruchów oczu większej liczbie badanych. 8. Oczom nic nie może zagrażać ani w trakcie badań ani po ich ukończeniu Opis ruchów oczu i niektórych metod ich rejestracji został przedstawiony na podstawie badań przeprowadzonych na tekście drukowanym, a dotyczących wszechstronnych aspektów czytania. W związku z tym należy w tym miejscu poczynić kilka wyjaśnień. Badania ruchów oczu, które były tutaj rozpatrywane stanowiły część badań dotyczących czytelności tekstu drukowanego. Wszystkie badania przeprowadzane na tekście drukowanym uwzględniają oprócz wartości czysto wizualnych również sprawę rozumienia tego, co się czyta oraz ukierunkowaną uwagę badanego. Definicja czytelności zaproponowana przez badaczy na ich użytek, chociaż różnie brzmi, zawsze mówi o tym, że percepcja słowa zachodzi tylko wtedy, gdy rozpoznane słowo ma dla czytającego jakieś znaczenie. Ponieważ typografia i jej oddziaływanie na aparat percepcyjny człowieka jest tylko częścią problemów, którymi zajmuje się komunikacja wizualna, przenoszenie metod badania ruchów oczu dla potrzeb czytelności na inne obszary komunikacji wizualnej bez żadnych zmian, wydaje się być nieuzasadnione. W związku z tym istnieje potrzeba takiego urządzenia do badań ruchów oczu, które byłoby bardziej wszechstronne. Próby zaprojektowania i wyprodukowania takiego urządzenia zostały już przeprowadzone przez kilka firm zajmujących się produkcją urządzeń do badań ruchów oczu, czyli okulografów. W celu zapoznania się z tymi urządzeniami przedstawię krótki opis kilku z nich. W tym przypadku chodzić będzie bardziej o pokazanie zasady działania niż o prezentacją asortymentu. Zacznę od urządzenia zwanego EYE-TRAC 106 produkowanego przez firmę G+W APPLIED SCIENCE LABORATORIES. Jest to bez kontaktowy, fotoelektryczny przyrząd, w którym nie ma potrzeby używania filmu do zapisu, nie jest również konieczne stosowanie elektrod, badany może w trakcie pomiarów używać okularów lub występować bez nich. Czas badania daje obiektywne i rzetelne parametry funkcji binokularnej, które są przedstawione w postaci wykresów na taśmie termicznej. Obsługa urządzenia Jest bardzo porasta i nawet niewykwalifikowany personel może przeprowadzać testy. Przy pomocy tego urządzenia można mierzyć takie funkcje jak: (1) sprawność czytania; (2) szybkość czytania; (3) stopień zrozumienia tekstu; (4) dwuoczna koordynacja ruchowa. Czas badania wynosi 3-5 min. EYE-TRAC 106 zapisuje poziome ruchy oczu. Podłączenie przystawki daje możliwość bardziej skomplikowanych badań miedzy innymi zapis poziomych i pionowych ruchów oczu (zapis obejmuje ruch każdego oka z osobna) oraz kompleksowość i właściwości ruchów oczu dla potrzeb rozwiązywania problemów graficznych. Drugim urządzeniem z tej rodziny jest ETE-TRAC 200, które dokonuje zapisu poziomych i pionowych ruchów oczu. Wysoka wrażliwość l dokładność umożliwiają odpowiedzi milisekundowe. Analogowe i cyfrowe dane są dostarczane do systemu komputera. Ruchy oczu są generowane elektroniczne przez komputer i przedstawiane na monitorze w postaci dwóch prostych prostopadłych na tle obrazu widzianego przez osobę badaną, a punkt przecięcia się tych prostych wyznacza punkt fiksacji oczu. Pozwala to na obserwację trajektorii oczu po badanym obrazie. Urządzenie może współpracować z elektronicznymi rejestratorami obrazu. Jeszcze jedno urządzenie warte Jest wspomnienia. Jest to EVE MARK RECORDER 4 produkowany przez japońską firmę NAC Inc. Jest to urządzenie do jednoczesnego zapisu ruchów oczu po obserwowanym obrazie i obserwowanego obrazu na jednej ścieżce. Składa się z maski zaopatrzonej w obiektyw do zapisu obrazu widzianego oraz urządzenia rejestrującego ruch oczu, przyrządu rejestrującego te dwie wartości /np. kamera 16 mm/ połączonego z maską światłowodem. Efektem jednoczesnego zapisu jest ruch niewielkiego znaczka odpowiadającego fiksacji oczu po oglądanym obrazie. Urządzenie może być stosowano do badania percepcji wizualnej, ruchów oczu podczas czytania, badania wizualnej sytuacji kierowcy, ruchów oczu w przypadku pracy z urządzeniami, w których konieczny jest odczyt wielu parametrów w krótkim czasie /np. pulpit sterowniczy w samolocie/. Jest przystosowane do współpracy z kamerą 16 mm oraz ze standartową kamerą TV. Pomiary ruchów oczu przez te urządzenia są najbardziej przydatną diagnozą v wielu dziedzinach włącznie z neurologią, oftalmologią, psychologią, psychologią inżynieryjną, diagnostyką czytania czy też optometrią. Sprzedażą tych instrumentów produkowanych przez firmy: G+W APPLIED SCIENCE LABORATORIES NAC Inc. oraz LAFAYETE INSTRUMENT CO. zajmuje się monachijska firma HEINZ ALBRECHT INSTRUMENTE i tak np. ETE-TRAC 106 kosztuje 10 332 DM (dane1982r), EYE-TRAC 200 kosztuje 15 498 DM (dane1982r), a EYEMARK RECORDER 4 - 23 574 DM (dane1982r). UWAGI KOŃCOWE Kończąc to opracowanie chciałem jeszcze poczynić kilka uwag, które wydają mi się konieczne. Wybrane metody i urządzenia, które przedstawiłem a które zostały zebrane z różnych źródeł, dają projektantowi dość duży wachlarz możliwości. Oczywiście pod warunkiem, że ustosunkujemy się do tego materiału dość krytycznie, co tylko powinno pomóc w projektowaniu. Można to opracowania traktować różnie, ale najważniejsze, wydają mi się nie tyle same metody i urządzenia, co raczej sam efekt projektowy, który przy ich pomocy można uzyskać. Ważne jest też, aby testy i urządzenia były dostosowywane do sytuacji badawczej; aby badać jakąś zmienną przy pomocy różnych metod i ostrożnie wyciągać wnioski. W opracowaniu tym bardziej zależało mi na pokazaniu zasad działania czy organizacji niż na szczegółowym opisie technicznym, który ewentualnie można znaleźć w pozycjach bibliograficznych. Postacie niektórych badaczy i uczonych zajmujących się poruszaną problematyką. Bror Zachrisson - zajmował się badaniami nad percepcją druku, a w szczególności badaniami wpływu odległości, szybkości percepcji, ruchów oczu, zmęczenia wzroku i czytelnika, widoczności peryferyjnej i tempa czytania na proces percepcji i rozumienia tekstu drukowanego. Badania przeprowadzał w sztokholmskim Graphic Institute. Mlles A.Tinker - zajmował się psychologią stosowaną, naukową typografią oraz różnymi formami drukowanego przekazu. Badania poświęcił skomplikowanym i wielowarstwowym zagadnieniom procesu czytania i rozumienia drukowanych tekstów. Dziś jest emerytowanym profesorem Wydziału Psychologii Uniwersytetu w Minnesota (Mass.) Herbert Spencer - członek Królewskiego Instytutu Sztuki w Londynie. Przewodniczący grupy badającej czytelność druku, zebrał wyniki studiów na temat czytelności pism drukarskich dokonanych przez badaczy na przestrzeni 95 lat. Emil Javal - lekarz-okulista, profesor Uniwersytetu paryskiego, autor ” Higieny czytania” /1878r./. Badał czytelność liter w stosunku do odległości i oświetlenia. Martin Krampen - profesor University of Waterloo w Ontario. Prowadził szerokie badania dotyczące: światowego systemu znaków drogowych, klasyfikacji symboli graficznych /badania finansowane przez Fundację Forda/, spostrzegania ruchu pozornego, projektowa nią przemysłowego i organizacji przemysłu oraz zapamiętywania i zapominania materiału obrazowego. Tomas Maldonado - malarz, pedagog, filozof, jest wybitna indywidualnością w światowym ruchu projektantów form przemysłowych. Formułował swoje koncepcje w oparciu o doświadczenia Hochschule fur Gestaltung w Ulm, której był prorektorem i rektorem. Jest współ twórcą ICSIDu . Obecnie jest profesorem Uniwersytetu w Boloni.

BIBLIOGRAFIA R. Arnheim Sztuka i percepcja wzrokowa. WAiF Warszawa 1978 V. Barabansikov V.I .Belopolsky - Eye movents and dynamics of visual perception. Abstract gulde. XXII International Congress of Psychology Leipzig1980 G. Bonsiepe Komunikacja perswazyjna: w kierunku wizualnej retoryki. IDEE Kraków1974 H. Ditfurth Duch nie spadł z nieba. PIW Warszawa 1979 R.Gawrońeki Rozpoznanie i decyzja. PWN Warszawa 1970 R.L. Gregory Oko i mózg, psychologia widzenia. PWN Warszawa 1971 J.P. Guilford Natura inteligencji człowieka. PWN Warszawa 1978 l.R. Hilgard Wprowadzenie do psychologii. PWN Warszawa 1972 J. Hochberg Percepcja WNT Warszawa 1970 S. Kościelecki Współczesna koncepcja wychowania plastycznego PWN Warszawa 1977 M. Krampen Signs and symbols in graphic communication Dealgn Ouartely Walker Art Center 1962 T. Maldonado Glosariusz semiotyczny. IDEE Kraków1974 E. McCormick Antropotechnika WNT Warszawa 1964 J. Morski Badania wartości prezentacyjnej opakowań Biuletyn Informacyjny Centralnego Ośrodka Opakowań nr.1/1964 J.Morski Ekspertyzy wartości prezentacyjno-reklamowej i rynkowej opakowań. nr.3-4/65 J.Morski Ocena wymagań rynków zachodnio-europejskich w zakresie opakowań przemysłu mięsnego. nr.2 /64 J.Z.Młodkowski H.Młodkowski Przegląd technik rejestracji ruchów oczu. Przegląd Psychologiczny nr.2/1979 P.W. Pickford Zmysły i odbiór wrażeń przez człowieka PWN Warszawa 1970 G.M. Wyburn H. Spencer The visible word. Londyn 1968 W. Starkiewicz Psychofizjologia wzroku. PZWL Warszawa 1960 W. Szewczuk Atlas psychologiczny. PWH Warszawa 1979 R. Tadeusiewicz L. Kot Z. Miksut Biocybernetyka. AGH Kraków 1978 M.A. Tinker Podstawy efektywnego czytania PWN Warszawa 1980 R. Tomaszewski Percepcja znaków a projektowanie pism drukarskich. Litera nr.58/1975 F.H. Wallis Grafika reklamowa WNT Warszawa 1972 E.S. Woodworth H. Schlosberg Psychologia eksperymentalna PWN Warszawa 1963 B. Zachrisson Studia nad czytelnością druku WNT Warszawa 1970 Field Proven for Quantitative Analysis of Eye Movement Pupillmetry and Visual Function. G+W Applied Science Laboratories 1978 T.K.K Psychological and physiological apparatus. Takei and Company Ltd. Japonia 1976 EyeMark Recorder Model 4 NAC,Inc. Tokyo Japan XXIInd International Congress of Psychology. Abatract Gulde. Leipzig GDR July 6-12 1980 Produkt-Information. Heinz Albrecht Instrumente. June 1980 Napisane w HYPERLINK “http://pl.wordpress.com/tag/nauka/” \o “Zobacz wszystkie wpisy z kategorii nauka” nauka HYPERLINK “http://zbwiiaspkat.wordpress.com/2006/10/02/program-pracowania-badan-wizualnych/” \o “Odnośnik permanentny do Program Pracowania Badań Wizualnych” Program Pracowania Badań Wizualnych•październik 2, 2006 •AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH W KATOWICACH Kierunek Wzornictwo Pracownia Badań Wizualnych Prowadzący - adj. dr hab Wiesław GdowiczPrzedmiot jest obowiązkowy na IV roku. Celem kształcenia jest osiągnięcie maksymalnej obiektywizacji informacji odnoszącej się do fizycznych cech znaków poprzez uwzględnienie wyników badań wizualnych. Treści kształcenia jest przystosowanie wizualnego środowiska pracy do właściwości percepcyjnych człowieka. Urządzenia służące do badań wizualnych pozwalają przeanalizować znak w warunkach przybliżonych do rzeczywistych. Wyniki badań pozwalają określić kryteria, które należy uwzględnić w projektowaniu. Formy kształcenia - Wykłady prezentujące metody i urządzenia do badań wizualnych oraz ćwiczenia procesu weryfikowania projektowania przez uwzględnienie wyników badań wizualnych wybranych znaków.Ocena semestralna uwzględnia aktywność i zaawansowanie w trakcie ćwiczeń semestralnych oraz sumuje poszczególne wyniki. Samodzielność, oryginalność, wartości społeczne, techniczne i estetyczne projektu. Przykładowa tematyka zajęć Analiza rzeczowa opakowań 2. Badania opakowań przy użyciu testów wizualnych 3. Badania hierarchii czytelności okładek pism ilustrowanych 4. Badania kontrastu kolorystycznego 5. Analiza procesu widzenia ludzi z upośledzoną funkcją widzenia 6. Analiza hierarchii czytelności komunikatów wizualnych występujących w obrębie ulicy HYPERLINK “http://zbwiiaspkat.wordpress.com/” Zakład Badań Wizualnych i Interakcji ASP Katowice - Wiesław Gdowicz - mój blog nieoficjalny

Krzysztof Lenk, urodzony w 1936 roku, studiował na dwóch Akademiach Sztuk Pięknych - w HYPERLINK “http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/in_ed_asp_krakow” Krakowie i w HYPERLINK “http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/in_ed_asp_warszawa” Warszawie. Dyplom z grafiki uzyskał w 1961 roku.

Domeną Krzysztofa Lenka jest projektowanie informacji (schematy, diagramy, interfejsy, typografia). Jako grafik i konsultant współpracował z wieloma czasopismami. Wraz z Paulem Kahnem założył studio Dynamic Diagrams będące jednym z najlepiej wyspecjalizowanych biur zajmujących się wizualizacją i architekturą informacji. W latach 1990-2000 pełnił tam funkcję dyrektora kreatywnego. Klientami Dynamic Diagrmms są m.in. IBM, Microsoft, uniwersytety Yale i Harvard, muzeum waszyngtońskie, paryskie Musée des Arts et Métiers, American Medical Association, Siemens Nixdorf, wydawnictwa Nature i Science, Netscape. Również do spółki z Paulem Kahnem napisał wydaną w 2001 roku książkę “Mapping Web Sites”. Od 2000 jest konsultantem do spraw artystycznych w studio projektowym Tellart. W Polsce powojenna fala zainteresowania projektowaniem graficznym przypada na lata sześćdziesiąte. W 1962 roku odbyła się WYSTAWA REKLAMY HANDLOWEJ, która zaowocowała m.in. licznymi konkursami. Jednym ze skutków tego zainteresowania był projekt nowej identyfikacji wizualnej dla LOT-u w roku 1976 (proj. Roman Duszek i Andrzej Zbrożek). Na polskich uczelniach istniały trzy wyspecjalizowane w tej dziedzinie pracownie: na Wydziale Komunikacji Wizualnej krakowskiej ASP (prowadzący: Ryszard Otręba), na warszawskiej ASP (prowadzący: Leszek Hołdanowicz) i w Łodzi, w HYPERLINK “http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/ in_ed_asp_lodz” WSSP, gdzie wykładał właśnie Krzysztof Lenk. W tym czasie problemami identyfikacji wizualnej zajmowali się także Jan Hollender i Karol Śliwka. W 1973 prowadził warsztaty graficznego projektowania czasopism w łódzkiej Szkole Sztuk Wizualnych. Wzorował się na metodach wypracowanych przez School of Design w Ulm. Za tą ciągle jeszcze pionierską w Polsce działalność otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki. Od 1982 roku Krzysztof Lenk, jako pierwszy Polak, rozpoczął współpracę z Rhode Island School of Design w Providence, w Stanach Zjednoczonych. Prowadził warsztaty, prelekcje i seminaria dla studentów i klientów korporacyjnych niemal w 20 krajach. W 2005 roku w kilku miastach polskich (Kraków, Warszawa, Łódź) wygłosił wykład “Zapisy Informacji”. W 2006 roku prowadził warsztaty “Krótki kurs Information Design” w Wyższej Szkoły Sztuki i Projektowania w Łodzi. Krzysztof Lenk jest autorem niewielu plakatów (GALIA, ROMANS Z NIEZNAJOMYM, DNI SĄ POLICZONE, PIÓRKO, MIĘDZY LINIAMI RINGU). Są to prace lapidarne, dramatyczne w nastroju, znać jest fascynację plakatem HYPERLINK “http://www.culture.pl/ pl/culture/artykuly/os_trepkowski_tadeusz” Trepkowskiego, do której Lenk się otwarcie przyznaje. Ważność postaci Krzsztofa Lenka dla polskiego projektowania nie polega jednak na jego dorobku plakatowym. Niezwykle istotne są jego krytyczne wypowiedzi na temat teraźniejszości i przyszłości polskiego projektowania, uwagi na temat archaicznego sposobu nauczania designu w Polsce, kultowego traktowania dziedzictwa Polskiej Szkoły Plakatu, które zamyka oczy na obecne potrzeby. Lenk równocześnie wyłuskuje dobre przykłady, takie jak “intelektualna” pracownia HYPERLINK “http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_tomaszewski_henryk_2” Henryka Tomaszewskiego, czy pracownia Ryszarda Otręby. Jako pedagog czynnie wspiera przemianę polskiej dydaktyki projektowej, propagując idee użytkowe i nauczanie adekwatne do zapotrzebowań rynku. Krzysztof Lenk jest też interesującym biografem i krytykiem plakatu polskiego. Biogramy i eseje autorstwa Krzysztofa Lenka regularnie publikowane są w kwartalniku “2+3D”. Bibliografia i cytaty: “Ołówek i komputer”. Wywiad Marcina Giżyckiego z Krzysztofem Lenkiem, “OBIEG”, nr 10, 1990, s. 3-9; Krzysztof Lenk. “Myślące plakaty”, “2+3D”, 4/2003, s. 8 http://www.iwp.com.pl/aktual030105.htm

Wizerunek firmy, czyli jak uwieść klienta Dzisiejszy biznes wymaga szybkich i trafnych decyzji. Pomysły, produkty i firmy są tworzone w zawrotnym tempie. Jednocześnie nie istnieje jedna skuteczna metoda działania i funkcjonowania, gwarantująca utrzymanie się na rynku. Mimo obserwacji rynku wiele decyzji podejmowanych przez menedżerów często balansuje na granicy ryzyka. Również sama sprzedaż jakościowo dobrego produktu, nawet po przystępnej cenie, nie zapewnia już sukcesu i długotrwałego zainteresowania marką. Dynamika rynku, jego zmienność i burzliwość sprawiają, że klientowi trzeba zaoferować coś więcej, jakąś wartość dodatkową, niekoniecznie uchwytną materialnie. Tą wartością dla wielu firm staje się ich pozytywny wizerunek, spójny z misją i celami, jakie sobie wyznaczyły. Przede wszystkim zaś - wierunek doskonale komponujący się z tym, co firma chce komunikować na rynku. Decyzja klienta o wyborze produktu lub usługi to coraz częściej wypadkowa znajomości firmy, łatwo rozpoznawalnej marki, ale także emocji i przeżyć. Klient kieruje się w stronę tej marki, która wywołuje konkretne skojarzenia. W warunkach nasycenia rynku klient staje się najważniejszy, to jego oczekiwania i potrzeby wytyczają firmom kierunki rozwoju. Jednak kurczące się segmenty rynku, zanikająca lojalność i wciąż zmieniające się gusta klientów stawiają przedsiębiorstwa w trudnej sytuacji. Aby utrzymać dotychczasowych nabywców, a szczęgólnie by zdobyć nowych, niezbędne staje się stworzenie emocjonalnej otoczki wokół produktu i firmy. Klient ma pragnąć być blisko nich i identyfikować się z nimi. Każda firma marzy o tym, by znaleźć swoje miejsce w świadomości klientów i zdobyć ich zaufanie. Można to osiągnąć właśnie dzięki ukształtowaniu pozytywnego wizerunku (image’u) na rynku. Wpływanie na postawy klienta, na motywy jego postępowania to jedno z najtrudniejszych zadań, z jakimi musi zmierzyć się organizacja. Co więcej, efekty tych działań zobaczymy dopiero po pewnym czasie. Jedno jest jednak pewne - jeśli nam się uda, płynące z tego korzyści bedą dla naszej firmy nieocenione. Mówiąc o wizerunku firmy, najczęściej mamy na myśli to, jak nasza firma jest postrzegana przez klienta, w jaki sposób kojarzy mu się nasz produkt. Zapominamy często o jednym pytaniu - mianowicie, czy nasza firma lub produkt w ogóle z czymś się klientowi kojarzą. Do niedawna jeszcze wydawało się, iż kreacja wizerunku to dziedzina zarezerwowana tylko dla dużych firm. Faktycznie, na samym początku to właśnie korporacje miały perfekcyjnie wypracowane strategie działania w tym obszarze. Rzeczywistość pokazuje jednak, że o swoją tożsamość rynkową powinny walczyć także małe organizacje, nawet przedsiębiorstwa jednoosobowe - a może przede wszystkim właśnie one. Warto pamiętać, że o tożsamości firmy decyduje obraz, jaki stara się ona kreować. Tożsamość zaś powinna przekładać się na wizerunek w oczach klienta. Często zdarza się, że mimo iż firma angażuje się w budowanie własnego image’u nie jest on zgodny z oczekiwaniami. Z czego to wynika? Przeważnie ze złego zarządzania wizerunkiem, z braku spójnej strategii jego tworzenia bądź - i to jest najczęstszą przyczyną - niekonsekwencji w komunikacji z grupą docelową. Tożsamość to sztuka komunikacji i prezentacji - bez dialogu trudno stworzyć przekaz, który efektywnie i skutecznie dotrze do odbiorcy. Jaka jest więc różnica między wizerunkiem a tożsamością firmy? Zasadniczo można sprowadzić ją do stwierdzenia, że wizerunek będzie zawsze czymś zewnętrznym w stosunku do firmy, w odróżnieniu od tożsamości, która stanowi jej istotę. Jak więc sprawić, aby wizerunek frimy był lustrzanym odbiciem tożsamości? Njprostrzą drogą wydaje się konsekwencja w działaniu. Czy istnieją marki, których tożsamośc i wizerunek nakładają się na siebie? Oczywiście - i jest ich na naszym rynku mnóstwo. Wystarczy chociażby coraz liczniejszej grupy tzw. marek tzreciej generacji, czyli lifestyle’owych. Ich funkcjonowanie na rynku kojarzyć ma się klientowi z konkretnym sposobem życia, pomysłem na siebie. Marki te bardzo silnie docierają do życia klienta, wnikają w jego zajęcia, stają się towarzyszami dnia codziennego. Co więcej, w wielu sytuacjach klientowi pomagają. Przykładen takiej marki-przyjaciela może być Heyah - ze swoją doskonale określoną grupą docelową i tym samym fantastycznie komunikowaną tożsamością. Marka trzeciej generacji stawia na przeżycia z nią związane, ma wywoływać u klienta silne emocje. Tym samym już od momentu pojawienia się na rynku związana jest z wyraźnym oddziaływaniem wizerunkowym. Wokół arek z pozytywnym wizerunkiem tworzą się swoiste społeczności zrzeszające klientów o podobnych potrzebach, podobnym spojrzeniu nie tylko na produkt, ale i na otaczającą ich rzeczywistość. Oczywiście są to grupy nieformalne, ale istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że z biegiem czasu właśnie tacy lojalni klienci zamienią się w ambasadorów naszej marki. Stanowiąc swego rodzaju liderów opinii, bedą mogli wpływać na postawę innych. Kreacja wizerunku to proces długotrwały, wymagający dużej determinacji, świadomości i umiejętności przewidywania efektów własnych poczynań. Jednak to właśnie pozytywny obraz marki w oczach klienta pozwala wygrać walkę konkurencyjną. Trzeba pamiętać, że podstawą tworzenia pozytywnego wizerunku firmy nie może być jedynie pakiet sloganów. Istotne są przede wszystkim faktyczne korzyści płynące dla klienta z wyboru naszego produktu. Nic nie służy wizerunkowi równie dobrze, jak widoczne zaangażowanie firmy w tworzenie produktu optymalnego dla danej grupy docelowej. To, na co klient zwraca uwagę, to oczywiście korzyści wynikające z danego dobra czy usługi. Należy jednak pamiętać, iż również ten obszar może być przez nas stymulowany. Jak bardzo firmy dbają teraz o swojego klienta, chcąc dać mu to, co najlepsze? Przykładem może być firma Marinex ze swoją marką Biomarine, preparatem z wątroby rekina tasmańskiego - aby zapewnić bezpieczeństwo swoim klientom i dodatkowo potwierdzić bezsprzeczne pozytywne działanie preparatu, firma inwestuje w badania kliniczne. Tym samym klienci mogą być pewni, iż kupując produkt, stawiają na markę najwyższej jakości, a środek ten jest bezpieczny dla ich zdrowia. Bezpieczeństwo i jakość - tak właśnie tworzy się pozytywny wizerunek. Obserwując rynek, możemy zauważyć, że coraz więcej firm niezależnie od profilu i wielkości stara się podjąć działania wizerunkowe. Rośnie świadomość tego, jak ważny jest wizerunek firmy nie tylko dla niej samej, ale przede wszystkim dla klientów. Klient powinien otrzymać potwierdzenie dobrze dokonanego wyboru, a pozytywny wizerunek firmy na rynku daje mu tę gwarancję. Kinga Stopczyńska adiunkt w Katedrze Marketingu Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego, Pełnomocnik rektora Uniwersytetu Ludzkiego ds. promocji wydziału zarządzania