Fiziksel Etmenler ve Meslek Hastalıkları

Dr. Özkan Kaan KARADAĞ(MD) İş Sağlığı Bilim Uzmanı (MSc)

[email protected]

1940’lı yıllardan bu yana Türkiye’de, meslek hastalıkları alanında ısrarla çalışan sayılı hekim, sendikacı ve mühendislere saygılarımızla.

MESLEK HASTALIKLARI

GÜRÜLTÜ VE ENDÜSTRİYEL İŞİTME KAYBI İŞYERLERİNDE GÜRÜLTÜNÜN ÖNLENMESİ

KULAK ANATOMİSİ

Duyma Testi düşük

yüksek

kalın

tiz

Duyma Testi

Duyma Testi

Duyma Kaybı ?

Level Change +40 dB +30 dB +20 dB +10 dB +6 dB +3 dB - - ±0 dB - -

Volume Loudness 16 8 4 2.0 = double 1.52 times 1.23 times - - 1.0 - -

Duyma Kaybı ?

Duyma Kaybı ?

OTOTOKSİKLER GÜRÜLTÜ

ENDÜSTRİYEL DUYMA KAYBININ NEDENLERİ

Endüstriyel Duyma Kaybının Toksik Nedenleri KİMYASAL Toluen Ksilen Stiren TCE Karbon Disülfid Solvent Karışımları Metaller

AKLA GETİRDİKLERİ Boya, Yapıştırıcı, Yakıt … Boya, Boya sökücü, Plastik, Laboratuar … Plastik, Latex, kaplama, ….. Yağ giderici, yapıştırıcı, pestisid, temizleyiciler…. Pestisid, viskoz fiber, plastik… Pestisid, viskoz fiber, plastik… Kaynak, akü, döküm …

Sinerjik etki.

• Boya, baskı endüstrilerinde işitme kaybı riski – Sadece gürültü– risk 4x – Sadece toluen– risk 5x – Toluen ve gürültü– risk 11x Morata,TC., Dunn,DE., Kretschmer, LW., Lemasters, GK., Keith, RW., Effects of occupational exposure to organic solvents and noise on hearing.Scandinavian Journal of Work, Environment & Health, 19(4): 245-54, 1993 Aug. 14

Ototoksik Odyometri ?

GÜRÜLTÜYE BAĞLI İŞİTME KAYBI

Gürültü ne zaman sorun olur? • Etkilenme süresi • Gürültünün düzeyi

Sesin oluşturduğu zarar • Çok yüksek ses (patlama, uçak motoru v.b.) • Kısa süreli yüksek ses (gürültülü eğlence yerleri, yüksek sesle müzik dinlemek) • Uzun süreli yüksek ses (Gürültülü işyerinde 8 saat çalışmak gibi)

Normal

Gürültü zararı

ENDÜSTRİYEL İŞİTME KAYBINDA “KARIŞTIRAN” FAKTÖRLER

Önerilen değerler ne kadar güvenli ?

“SAĞLIKLI” ÇALIŞMA ORTAMLARI OLUŞTURDUK MU?

İşyerlerinde Gürültüyle İlgili Yasal düzenlemede… EYLEM

En düşük maruziyet eylem değeri

80 dB(A)

Risk değerlendirme Kulak koruyucu kullanılabilir Yönetim programı Eğitim

En yüksek maruziyet eylem değeri

85 dB(A)

Kaynakta gürültü kontrolü Kulak koruyucu kullanılmalı

Maruziyet sınır değeri

87 dB(A)

Gürültü düşürülmeli

Sınır değerler…

8 saat /gün 5 gün /hafta 40 yıl

Diğer faktörler … • • • • •

Çevresel ototoksikler Tedavi ajanı ototoksikler Sigara içilmesi İş dışı gürültü Uzun süreli çalışma

MP3 çalar • Cory D F Portnuff and Brian J Fligor, "Output Levels of Portable Digital Music Players" (presented at the national conference "NoiseInduced Hearing Loss in Children at Work & Play," Covington, Kentucky, October 19–20, 2006). Ses düzeyi (Volume )

Günde dinlenme süresi

% 50 veya altında

-

%60

18 saat

%70

4.6 saat

%80

1.2 saat

%90

18 dakika

%100

5 dakika

Diğer faktörler … BEN KORUNUYORUM FAKTÖRÜ • Korumak: Kişisel koruyucular

• • Gerçek koruma: (NRR-7)/2

Diğer faktörler … BEN KORUNUYORUM FAKTÖRÜ KULAKLIK

KULAK TIKACI

Anahtar Cümleler • 5 dB düşüş sağlığın korunması için yeterli olabilir…. • Kontrol mümkün • Endüstriel sağırlıktan korunulabilir!

Bilgilendirme, eğitim… • İşçiler bilgi sahibi olmalıdır: – – – – –

Riskler Kontrol ölçümleri Nerede korunma önlemleri gerektiği KK kullanımının gereklilikleri Sağlık izleminin yararları ve sonuçları

Sağlık izlemi… • Ne zaman? – Minumum eylem değeri sıklıkla ve düzenli olarak aşılıyorsa.

• Yararı? – Erken zararın tespiti – Zararın durdurulması için uygun olanak yaratması – Kontrol önlemlerinin gözden geçirilmesi fırsatı yaratması

Sağlık izlemi… • Sıklığı – Baz değer (işe giriş muayenesi) – İlk iki yıl yılda bir – Devamında üç yıl aralarla (Sorun yoksa neden uzamasın?)

• Kontrol ve izlem sırasında iş sağlığı alanında deneyimli gözler…

Sağlık izlemi…1 yıl?

Sağlık izlemi…5 yıl?

Sağlık izlemi…10 yıl?

Sağlık izlemi…12 yıl?

İşitme Kaybının Tipi • İletim tipi

• Sensorinöral tip

• Karışık Tip

Endüstriyel işitme kaybının karakteristik özellikleri • • • • • •

Gürültü etkilenmesiyle zamanlama uyuşması Yüksek frekanslarda yoğun kayıp Çoğunlukla iki taraflı Zaman içinde kademeli ilerler Geri dönüşsüzdür. Yanı sıra çınlama ve uğultu vardır

Ne zaman meslek hastalığı ? • 4000 Hz’deki ilk çentikle.

Ne zaman sigortanın tazmin edeceği meslek hastalığı? • Gürültülü işte 2 yıl çalışıldıysa • 500-1000-2000 Hz’de ortalama 35 dB kayıp varsa. 50 yaşında her iki kulağında ortalama 35 dB kayıp olan işçinin MKGAO’ı

%30.2

Riski değerlendir – Risk nerede ve kimler etkileniyor – Gürültü etkilenmesini ölç ve sınır değerlerle karşılaştır – Ne yapılmalı (gürültü kontrolü, k.k.) – Kimlerin sağlık izlemi gerekiyor?

Gürültü Kontrolü İçin … Daha az sesli iş akışı Güvenli Makine Alımı Makine Bakımı

Gürültü Kontrolü İçin … Vibrasyonu engelle Vibrasyonun aktarımını engelle

Antivibrasyon bağlantıları

Gürültü Kontrolü İçin …

Gürültü Kontrolü İçin … Emici Bariyer

Gürültü Kontrolü İçin … Kapatma •Tam •Emici Bariyerli

KK kullanımı … • Unutulmamalı – Son çare olarak kullanılmalıdır – Sınır değerler dikkate alınarak kullanılması iş güvenliği açısından zorunluluktur.

KK kullanımı …iyi uygulama.. • Konfor ve hijyen gözetilmeli • Yeterli koruma sağlamalı • Diğer KK larla uyumlu olmalı (başlık, maske, gözlük)

• İyi yönetilmeli (temizliği, değiştirilmesi, seçimi)

• Gözlem ve eğitim yapılmalı

KK kullanımı …iyi uygulama.. • AŞIRI KORUMADAN kaçının • Hatalı kullanımı engelleyin

Kulak tıkacı kullanalım…

Kulak tıkacı kullanalım…

HATALI YERLEŞTİRME

VİBRASYON

• Birimi:m/s2 • Frekans saniyedeki döngü • Bir döngüde ivme 0 dan maximuma çıkar tekrar 0 olur

İnsan Rezonansı

• TÜM VÜCUT VİBRASYONU – ……

• EL KOL VİBRASYONU – ……

EL KOL VİBRASYONU SENDROMU • Başlangıç – Parmaklarda batma hissi ve uyuşukluk

• Devam eden etkilenme – Ağrı hissi – Soğukta beyazlayan parmak – Geri dönüşsüz “beyaz parmaklar”

• Ek etkilenmeler – Dolaşımın kaybı ve olası amputasyon…

EL KOL VİBRASYONU SENDROMU

TÜM VÜCUT VİBRASYONU • Etki ve mekanizmaları tartışmalıdır • Ağır taşıt sürücülerinde – – – –

Sindirim sorunları Kalp hızı, solunum hızı değişiklikleri Performans düşüşü Yorgunluk, uykusuzluk, başağrısı, sersemlik hissi (Karıştırıcı faktörler: diyet, postür, araç tutması )

ÖLÇELİM ??

RİSKİ DEĞERLENDİRELİM ??

TVV KONTROL…

TVV KONTROL… • Vibrasyonlu yüzeylerde geçirilen zamanı sınırlamak • Vibrasyonun işçiyi etkilemesine engel olacak izolasyonu sağlamak • Bazı yönetsel zorlamalar: – – – –

Cüzdanını arka cebinde taşımasın Bir vibrasyon saatine 10 dk vibrasyonsuz dinlenme Semptomların varlığında “vibrasyonsuz iş” İşçilerin eğitilmesi

EL KOL VİBRASYONU KONTROL • Araçların gereksiz kullanımının engellenmesi • Bakımlı araç gereç kullanılması • Uygun izolasyonlu tutacaklar • Doğru el postürü • Sigara içilmemesi • Araçlar alınırken “antivibrasyon” özelliğinin aranması

EL KOL VİBRASYONU KONTROL • Pamuk, deri eldivenler değil anti-vibrasyon eldivenlerin kullanılması (viscoelastik lif kullanılan)

Soğuk – Sıcakta Çalışma

Vücut ısısı • Normal rektal ısı 37.6°C • Soğuk stresi - 36.0°C nin altında • Isı stresi - 38°C nin üzerinde

Hissedilen Sıcaklık

Isı Stresinin Yaşanabileceği Başlıca Endüstriler • Seramik ve tuğla fırınlama • Cam üretimi • Lastik üretimi • Fırıncılık • Döküm atölyeleri • İnşaatlar

• Kimyasal madde üretimi • İnşaat işleri • Madencilik • …

Isı etkilenmesinin engellenmesi için örnek limitler Wet Bulb Globe Temperature (WBGT) kullanılarak elde edilen değerler için ve yazlık iş giysileriyle (işçi yağmurluk giyiyorsa 6 derece düşürün)

İş Yüklenmesi

Çalışma – Dinlenme süresi her saat için

Hafif

Orta

Ağır

Sürekli Çalışma

30.0

26.7

25.0

75%–25%

30.6

28.0

25.9

50%–50%

31.4

29.4

27.9

25%–75%

32.2

31.1

30.0

Sıcaklık Derecesi (C)

Isıya Bağlı Rahatsızlıklar • Isı Yorgunluğu • Isı krampları • Isı şokları

Soğuğa bağlı rahatsızlıklar • Hipotermi • Donmalar

Ölçüm • Termal konfor ölçümleri

Bireysel ısı stresi ölçümü • Kalp hızı ve vücut yüzey ısısı ölçümü

• Dış kulak yolundan ısı ölçümü

Etkilenmenin yönetimi Sıvı takviyesi Havalandırma Nemin kontrol altına alınması Dinlenme periyotlarının belirlenmesi İşin, prosesin değiştirilmesi Giysilerin değerlendirilmesi Soğutucular

Hava basıncı değişiklikleri

BAROTRAVMA • Dış ortam basınç değişiklikleri nedeniyle vücut içerisinde boşluklara sıkışmış havadan kaynaklı ağrılı durumdur.

Hava Basıncı

Basınç mm Hg

Yükseklik Bin Feet

34

70

54

60

87

50

141

40

226

30

349

20

523

10

760

0

ARMSTRONG çizgisi

Deniz düzeyinde normal atmosferik basınç 760 mmHg’dır. Yükseldikçe atmosferik basınç düşer.

BASINÇLI ELBİSE gerekliliği BASINÇLI OKSİJEN gerekliliği

OKSİJEN gerekliliği

DENİZ DÜZEYİ

Hava Basıncı 5 litre Basınç düşmesi gaz kanunları hatırlanacak olursa bazı değişikliklere yol açar.

Gaz hacmi genişleyecektir

3 litre 2 litre 1 litre

Boyle Kanunu

Genişleyen Gazdan Bize Ne ???

Hava Basıncı HAPSOLMUŞ HAVA

Dekompresyon Hastalığı • Ortam basıncında “hızlı” bir düşüşe maruz kalınmasıyla vücut dokuları ve vasküler alanlarda inert gaz kabarcıklarının oluşup büyümesiyle ortaya çıkar.

Basınç değişikliği DEKOMPRESYON HASTALIĞI – Basınç düşünce vücutta hava kabarcıkları oluşacaktır. – Bu kabarcıklar nitrojen yapılıdır ve Basınç arttırılırsa kendiliğinden yok olur.

Basınç Değişikliği DEKOMPRESYON HASTALIĞI AĞRI İNME KİMLERDE???

Kabarcıkların Vücuttaki Etkileri • Mekanik Etkiler

• Kan Kabarcık Etkileşiminin Sonuçları

Kabarcıkların Mekanik Etkileri • Doku içinde komşu yapıları sıkıştırır • Sinir uçlarına bası yaparak ağrıya neden olur Daha fazla basınç yaparsa • Doku hasarı • Yapısal elemanların harabiyeti • Doku travması “post exposure” semptomları

Kabarcıkların Mekanik Etkileri • Damarlarda Mekanik Obstrüksiyon – MSS’de  Nörolojik Semptomlar – Akciğerlerde  Solunum sıkıntıları – Kalpde  İnfarkt, yetmezlik, ölüm

Kan-Kabarcık Etkileşimi • Kabarcıklar yabancı cisim gibi algılanır • Eritrosit ve plateletler kabarcık yüzeyine tutunmaya çalışır • Platelet yapışması, refleks damar daralması... • Damar dışına sıvı kaybı... • Kan yoğunluğu artışı...

İYONİZAN RADYASYON

Radyoaktivite • Uzakta değil... • Temel etki kansere eğilim ve üreme sistemi zararı

Ölçümü.. • Rem • Severt (Sv) 100 Sv = 1rem • 1000 mSv = 1 Sv

Ölçümü.. • Standart Akciğer Filmi 0.09 mSv • Standart Akciğer Filmi Etkin Dozu: 0.03 mSv • Solunan Radon Gazı nedeniyle yılda 24 mSv alınıyor. • Etkin doz ise: 2 mSv Etkin Doz: Dozun miktarının yanısıra etkilediği vücut alanının hesaba katılması ile bulunur.

Ölçümü.. • Bir ABD vatandaşı ortalama yılda 0.27 mSv kozmik radyasyona maruz kalıyor. • Denver’da yaşıyorsa? Bu doz 0.50 mSv

İzin verilebilir doz.. Maximum Permissible Dose NCRP

ICRP

1 mSv

1 mSv

Annual MPD

50 mSv

20 mSv

Cumulative MPD

10 mSv x age

MPD During Pregnancy

5 mSv

General Public: Annual MPD Radiation Workers:

--

2 mSv

Am. J. Epidemiology (1996) • Kanada Hava Yollarında çalışan 2740 pilot üzerinde yapılan bir çalışma • Genel kanser görülme riski toplumdan az.. • 4 tip kanserde ise risk fazla: – – – –

Myeloid Lösemi Astrositoma Prostat kanseri Malin Melanom

Am. J. Epidemiology (1996) •Myeloid Lösemi: Normal popülasyondan 4 kat fazla risk... •Radyasyon etkilenmesiyle yüksek bağlantılı bir kanser tipi

•Astrositoma: Risk 2 kat fazla... • Diğer çalışmalarda bu bulguyu destekliyor. •Prostat Kanseri: Anlamlı düzeyde yüksek. •Kozmik radyasyondan çok elektromanyetik radyasyonun etkili olduğu düşünülüyor

•Malin Melanom: Altı kat fazla görülüyor. •Güneş ışınlarına maruziyetle ilgili olduğu biliniyor.

Başka bir çalışma... • Finlandiya ve Danimarka’da kadın uçuş personelinde yapılan çalışma: – Meme kanserinin daha sık görüldüğünü ortaya çıkarttı.

Korunma •

http://www.cami.jccbi.gov/AAM-600/610/600Radio.html#CARI6EXE

•

ttp://www.aeromedix.com/radiation.html

Etkilendiğimizi bilelim.... Ne kadar etkilendiğimizi bilelim... Ek riskleri kaldıralım... Gebeleri koruyalım... Korunma önlemlerini talep edelim...

VAKA • Atık toplama işi yapan ailenin üç bireyinde mide bulantıları, kusma, bilinç bozuklukları • Semptomatik tedaviye rağmen bir gün sonra aynı belirtilerin devam etmesi ve dördüncü bireyin eklenmesi …..

UV Radyasyon

VAKA • Uçak bakım işi yapılan işyerinde gözlerde rahatsızlık hissi ve batma şikayetleriyle başvuran vaka…

• Vaka sayısı 20 yi geçince….

Elektromanyetik Spektrum

http://www.andor.com/learning/light/

Mikrodalga-Radyo Dalgaları • Isıtır… • Kanserojen midir? • Saptanan etkileri:

Lazer • Aynı fazda ışınım.

CIE band

Wavelength (nm)

Medium

Typical Operation

UV-A UV-A UV-A

325 327 350

Helium-cadmium Nitrogen Argon

CW Pulse-train CW

Visible light Visible light Visible light Visible light Visible light Visible light Visible light Visible light

441.6 458,488,514.5 568,647 530 511-578 632.8 694.3 560-640

Helium-Cadmium Argon Krypton Nd frequency-doubled Copper vapor Helium-neon Ruby Rhodamine 6G dye

CW CW CW Pulsed Pulse-train CW Pulsed CW/Pulsed

IR-A IR-A IR-A IR-A IR-A IR-A IR-A

700-800 850 905 1060 1064 2900 3900

Alexandrite GaAlAs Gallium-arsenide Neodymium:glass Neodymium:YAG Hydrogen fluoride Deuterium fluoride

Pulse-train Pulse-train Pulse-train Pulsed Pulsed Pulsed Pulsed

IR-C IR-C

5,000 10,600

Carbon monoxide Carbon dioxide

CW CW

LAZER ETKİSİ - GÖZLER

• Gözler: Dalgaboyu ve gücüyle değişmek üzere akut etkilenme corneal ve/veya retinal yanıklara yol açabilir. Aşkın düzeylere sürekli maruziyet kornea ve lenste opasitelere, retinal hasara yol açabilir.

UV-C (100280nm) Kornea Yüzeyi UV-A (315400nm) Lens

UV-B (280-315nm) Kornea

400-1400nm Retinal etkilenme

Yakın IR (< 1400nm) Retina Etkilenmesi

Uzak IR Kornea ve aköz salgı

LAZER ETKİSİ - Deri 1. Dalgaboyu ve gücüyle değişmek üzere akut etkilenme deride yanıklara yol açabilir. 2. Ultraviyole dalgaboylarında (290-320 nm) karsinojen etki görülebilir.

İLGİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER...