Chemia w pytaniach i zadaniach – klasa II Jesteś już w drugiej klasie. Szczerze gratuluję Ci wytrwałości i podziwiam osiągniętą wiedzę. Myślę, że możemy już podyskutować co nieco o chemii. Chyba nie zapomniałe(a)ś wszystkiego przez wakacje? Powiem ci coś, obserwowałem Twoją pracę w ubiegłym roku. Nie zawsze uważałe(a)ś na lekcji chemii. Przypomnij sobie, ile razy byłe(a)ś nieprzygotowany(a) do lekcji i chowałe(a)ś się za plecy sąsiada, by nie zostać wzięty(ą) do odpowiedzi. Uczyłe(a)ś się przeważnie tylko w przeddzień, niekiedy tuż przed lekcją. Nie pracowałe(a)ś w pierwszej klasie tak, jak Ci radziłem! Przypominam zatem – ucz się systematycznie, wytrwale, dokładnie według ułożonych pytań. Jeśli czegoś nie możesz zrozumieć – naucz się na pamięć. Zrozumienie przyjdzie z czasem. Jesteś dopiero na początku drogi poznania tej trudnej, przez wieki tajemnej nauki. Jestem, by służyć Ci pomocą. W tym roku podobnie często odbywać się będą kontrole systematyczności Twojej nauki chemii. Przypominam, też, że mam prawo sprawdzenia samodzielności Twojej pracy przez odpytanie z tego co napisałe(a)ś a także do niezapowiedzianych pisemnych kontroli wiadomości. Zakres każdorazowo sprawdzanej pisemnie wiedzy jest niewielki i tak naprawdę w Twoim żargonie jest tylko kartkówką. Raczej nie proś nauczyciela o przełożenie jej! Naprawdę będzie niewiele powodów do jej odwołania. Ucz się każdej lekcji często i dokładnie a osiągniesz sukces. A więc do pracy! Zbigniew Blacharz, nauczyciel przedmiotu

LICZBA ATOMOWA

metale

SYMBOL PIERWIASTKA

niemetale gazy szl.

1 1H

1

2

3

4

5

6

7

Wodór 1,008

11Na

MASA ATOMOWA (u)

18 (8) 2He

NAZWA

Sód 22,99

3Li

Lit 6,94

Beryl 9,01

Bor 10,81

11Na

12Mg

13Al

14Si

15P

16S

17Cl

18Ar

Sód 22,99

Magnez 24,31

Glin 26,98

Krzem 28,09

Fosfor 30,97

Siarka 32,06

Chlor 35,45

Argon 39,95

19K

20Ca

3 21Sc

Potas 39,10

Wapń 40,08

Skand 44,96

37Rb

38Sr

39Y

Rubid 85,47

Stront 87,62

Itr 88,91

55Cs

56Ba

57La

Cez 132,91

Bar 137,33

Lantan 138,91

87Fr

88Ra

89Ac

Frans (223)

Rad 226,03

Aktyn (227)

13 (3) 14 (4) 15 (5) 16 (6) 17 (7) 5B 6C 7N 8O 9F Węgiel 12,01

Azot 14,01

Tlen 15,99

Fluor 18,99

10Ne

Neon 20,18

...

8 26Fe

9 27Co

10 28Ni

11 29Cu

12 30Zn

31Ga

32Ge

33As

34Se

35Br

36Kr

...

Żelazo 55,85

Kobalt 58,93

Nikiel 58,69

Miedź 63,55

Cynk 65,38

Gal 69,72

German 72,59

Arsen 74,92

Selen 78,96

Brom 79,90

Krypton 83,80

44Ru

45Rh

46Pd

47Ag

48Cd

49In

50Sn

51Sb

52Te

53I

54Xe

Ruten 101,07

Rod 102,91

Pallad 106,4

Srebro 107,87

Kadm 112,41

Ind 114,82

Jod 126,90

Ksenon 131,30

76Os

77Ir

78Pt

79Au

80Hg

81Tl

82Pb

83Bi

84Po

85At

86Rn

Osm 190,23

Iryd 192,22

Platyna 195,09

Złoto 196,97

Rtęć 200,59

Tal 204,37

Ołów 207,2

Bizmut 208,98

Polon (210)

Astat (210)

Radon (222)

108Hs

109Mt

113?

114Uuq

115?

116Uuh

117?

118Uuo

...

...

...

Has (269)

Meitner (268)

110Uun 111Uuu 112Uub

Ununnilium

Unununium

Ununbium

Cyna Antymon Tellur 118,69 121,75 127,60

Ununquadium

Ununhexium

57 – 71 lantanowce 89 – 103 aktynowce

I. 1.

Hel 4,003

2 4Be

Kwasy i wodorotlenki.

Elektrolity, nieelektrolity, wskaźniki. 1. Podaj symbole następujących pierwiastków: a) węgiel, miedź, tlen, wodór, ołów, żelazo, azot, magnez, b) sód, siarka, cynk, fosfor, srebro, chlor, cyna, glin, c) potas, rtęć, wapń, złoto, krzem, bar, chrom, mangan, d) nikiel, platyna, bor, fluor, jod, hel, neon, argon, (+ krypton, ksenon). 2. Podaj nazwy pierwiastków o symbolach: a) O, Si, Ni, C, P, Na, K, Pt, c) Ag, Au, I, Fe, Pb, Cl, Ba, He, b) S, Hg, B, H, Zn, Cu, Ca, F, d) Sn, Cr, N, Ne, Mg, Al, Mn, Ar.

Ununoctium

2 3. Co to są elektrolity? 4. Co to są wskaźniki? Wymień najbardziej znane. 5. Jak zmieniają się barwy fenoloftaleiny, uniwersalnego papierka wskaźnikowego i oranżu metylowego pod wpływem a) kwasów, b) zasad, c) wody destylowanej? 6. Czy znasz inne wskaźniki? Jak one zmieniają barwę w zależności od środowiska? 7. W jednej probówce masz wodę destylowaną, w drugiej roztwór kwasu a w trzeciej zasadę. Rozpoznaj przy pomocy danego ci przez nauczyciela wskaźnika zawartość każdej z nich. 2.1. Chlorowodór i kwas chlorowodorowy (kwas solny). 8. Jak otrzymuje się chlorowodór? Napisz równania odpowiednich reakcji. 9. Co to jest kwas solny? Podaj jego właściwości i zastosowanie. 10. Dlaczego stężony kwas solny „dymi”? 11. Oblicz masę cząsteczkową chlorowodoru. 12. Z czego składa się cząsteczka każdego kwasu? 13. Rozpuszczono 30 g chlorowodoru w 120 g wody. Jakie jest stężenie procentowe otrzymanego kwasu? 14. Do otrzymania 8-procentowego roztworu HCl wzięto 40 g chlorowodoru. Ile gramów kwasu otrzymano? 15. Ile wzięto chlorowodoru a ile wody, by otrzymać 150 g 10-procentowego roztworu kwasu solnego? 16. Rozcieńczono 100 g 24-procentowego kwasu solnego dodając: a) 100 g wody, b) 200 g wody, c) 500 g wody. Jakie jest teraz stężenie procentowe tego kwasu? 2.2. Siarkowodór i kwas siarkowodorowy. 17. Jak otrzymuje się siarkowodór? Napisz równania odpowiednich reakcji. 18. Podaj wzór sumaryczny i kreskowy siarkowodoru, opisz jego właściwości. 19. W jaki sposób można otrzymać kwas siarkowodorowy? 20. Oblicz masę cząsteczkową siarkowodoru. 21. Dlaczego kwasy solny i siarkowodorowy są nazywane kwasami beztlenowymi? 2.3. Kwas siarkowy(VI). 22. Skąd pochodzi nazwa kwas siarkowy(VI)? 23. Podaj znane ci wzory kwasu siarkowego(VI); jaka jest wartościowość reszty kwasowej? 24. Co to znaczy, że kwas siarkowy(VI) jest kwasem tlenowym? 25. Co to są tlenki (bezwodniki) kwasowe? Co jest bezwodnikiem kwasu siarkowego(VI)? 26. Napisz równanie reakcji otrzymywania kwasu siarkowego(VI). 27. Opisz właściwości i zastosowanie kwasu siarkowego(VI). 28. Dlaczego kwasu siarkowego(VI) „przybywa” w otwartym naczyniu? 29. W jaki sposób należy rozcieńczać stężony H2SO4? 30. Oblicz masę cząsteczkową H2SO4. 31. Oblicz procentową zawartość siarki w cząsteczce H2SO4. 32. Oblicz stężenie procentowe H2SO4, jeśli 30 g czystego kwasu jest: a) w 120 g jego roztworu, b) w 120 g wody? 33. Ile gramów czystego kwasu siarkowego(VI) jest w 150 g jego 8-procentowego roztworu? 34. Ile gramów wody trzeba dodać do 40 g 10-procentowego roztworu kwasu, aby otrzymać roztwór 8-procentowy? 35. Zmieszano ze sobą 80 g 20-procentowego roztworu kwasu i 120 g 10-procentowego roztworu tego kwasu. Jakie jest stężenie procentowe otrzymanego roztworu? 2.4. Kwas siarkowy(IV). 36. Skąd pochodzi nazwa kwas siarkowy(IV)? 37. Podaj znane ci wzory kwasu siarkowego(IV); jaka jest wartościowość reszty kwasowej? 38. Napisz równanie reakcji otrzymywania kwasu siarkowego(IV). 39. Co to znaczy, że kwas siarkowy(IV) jest kwasem nietrwałym? (równanie reakcji rozkładu). 40. Oblicz stosunek masowy pierwiastków chemicznych w: a) tlenku siarki(IV), b) kwasie siarkowym(IV). 41. Oblicz masę cząsteczkową H2SO3. 42. Oblicz procentową zawartość siarki w cząsteczce H2SO3.

3 2.5. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53.

2.6. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61.

Kwas azotowy(V). ! 17-min. pisemna kontrola wiedzy i umiejętności z dotychczasowego materiału ! Skąd pochodzi nazwa kwas azotowy(V)? Napisz znane ci wzory kwasu azotowego(V); jaka jest wartościowość reszty kwasowej? Jaki tlenek jest tlenkiem kwasowym (bezwodnikiem) kwasu azotowego(V)? Napisz równanie reakcji otrzymywania HNO3. Omów właściwości i zastosowanie HNO3. Oblicz masę cząsteczkową HNO3. Na czym polega reakcja ksantoproteinowa? Które metale nie ulegają działaniu kwasu azotowego? Co to jest woda królewska? Wyjaśnij powstawanie tzw. kwaśnych deszczów i ich szkodliwych skutków dla człowieka. Dokończ pisanie równań reakcji: a) N2 + O2 ... NO, b) N2 + ... O2 ... NO2, c) S + O2 ... , d) ... SO2 + O2 ... ... , e) ... NO + O2 ... NO2, f) SO2 + H2O ... , g) SO3 + H2O ... , h) N2O3 + H2O ... HNO2. Kwas węglowy. Napisz znane ci wzory kwasu węglowego; jaka jest wartościowość reszty kwasowej? Jaki tlenek jest tlenkiem kwasowym (bezwodnikiem) kwasu węglowego? Jak się otrzymuje kwas węglowy? Napisz równanie tej reakcji. Omów właściwości i zastosowanie kwasu węglowego. Co to znaczy, że kwas węglowy jest kwasem nietrwałym? (równanie reakcji rozkładu). Oblicz masę cząsteczkową kwasu węglowego. Oblicz zawartość procentową węgla w kwasie węglowym. Napisz i uzgodnij (zbilansuj) równania reakcji przedstawionych schematem: 4

C 2.7. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70.

3.1. 71. 72. 73. 74. 75. 76.

77. 78. 79.

1

CO

2

CO2

3 5

H2CO3

(każde równanie osobno!!!)

Kwas fosforowy(V). Skąd pochodzi nazwa kwas fosforowy(V)? Napisz znane ci wzory kwasu fosforowego(V); jaka jest wartościowość reszty kwasowej? Jaki tlenek jest tlenkiem kwasowym (bezwodnikiem) kwasu fosforowego(V)? Napisz równanie reakcji spalania fosforu w tlenie. Napisz równanie reakcji otrzymywania H3PO4. Omów właściwości i zastosowanie H3PO4. Oblicz masę cząsteczkową H3PO4. Oblicz zawartość procentową fosforu w H3PO4. Napisz i zbilansuj równania reakcji według następujących schematów: a) P4 P4O10 H3PO4 b) N2 N2O5 HNO3 (każde równanie oddzielnie!!!) c) S SO2 SO3 H2SO4 Dysocjacja jonowa (elektrolityczna) kwasów. Jakie znasz rodzaje kwasów? Wymień wspólne właściwości poznanych kwasów. Co jest przyczyną istnienia tych wspólnych właściwości? Wyjaśnij, na czym polega zjawisko dysocjacji elektrolitycznej (jonowej) kwasów. Co to są jony, kationy, aniony? Jakie doświadczenie potwierdza dysocjację kwasów? Napisz i uzgodnij (zbilansuj) równania dysocjacji elektrolitycznej kwasów: a) HCl, H2SO4, H3BO3, b) HNO3, H2SO3, H4P2O7, c) HCl, H2CO3, H3PO4. d) HClO4, H2S, H3PO4, e) HNO2, HClO4, H3PO4. Co to są elektrolity mocne; podaj przykłady mocnych i słabych kwasów? Podaj definicję kwasów w ujęciu dysocjacji elektrolitycznej. Na czym polega dysocjacja stopniowa, podaj przykłady.

4 4.1. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 4.2. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95.

Wodorotlenek sodu. ! 17-min. pisemna kontrola wiedzy i umiejętności z tematów od 2.5. do 3.1 ! Z czego składa się cząsteczka każdego wodorotlenku? Podaj znane ci wzory wodorotlenku sodu. Podaj popularne nazwy wodorotlenku sodu. Napisz równania reakcji otrzymywania wodorotlenku sodu. Opisz właściwości wodorotlenku sodu. Co to znaczy, że roztwór wodny NaOH jest zasadą? Oblicz masę cząsteczkową wodorotlenku sodu. Oblicz stężenie procentowe roztworu powstałego z rozpuszczenia 30 g NaOH w 270 g wody. Wodorotlenek potasu. Podaj znane wzory wodorotlenku potasu. Napisz równania reakcji otrzymywania wodorotlenku potasu. Opisz właściwości wodorotlenku potasu. Wyjaśnij, dlaczego KOH ma podobne właściwości do NaOH. Oblicz masę cząsteczkową wodorotlenku potasu. Oblicz procentową zawartość potasu w KOH. Oblicz, ile trzeba wziąć gramów wody a ile wodorotlenku potasu, aby otrzymać 120 g 20-procentowego roztworu. Napisz i uzgodnij równania reakcji przedstawione schematem (każde równanie osobno!!!): 1 K K2O 2 KOH 3

4.3. Wodorotlenek wapnia. 96. Podaj znane ci wzory wodorotlenku wapnia. 97. Jak można otrzymać wodorotlenek wapnia; napisz odpowiednie równania reakcji? 98. Omów właściwości wodorotlenku wapnia. 99. Oblicz masę cząsteczkową wodorotlenku wapnia. 100. Oblicz stosunek masowy pierwiastków w cząsteczce wodorotlenku wapnia. 101. Wyjaśnij pojęcia: wapno palone, wapno gaszone, mleko wapienne, woda wapienna. 102. Jaki charakter chemiczny ma woda wapienna? 4.4. Inne wodorotlenki. 103. Podaj wzory sumaryczne i strukturalne następujących wodorotlenków: a) magnezu, glinu, ołowiu(IV), c) baru, ołowiu(II), żelaza(III), b) żelaza(II), cyny(IV), miedzi(I), d) cynku, chromu(II), bizmutu(III). 104. Jak można otrzymać większość nierozpuszczalnych wodorotlenków? Podaj przykład w postaci odpowiedniego równania reakcji. 105. Dlaczego nierozpuszczalne w wodzie wodorotlenki nie barwią fenoloftaleiny? 106. Dokończ i uzgodnij (zbilansuj) równania reakcji otrzymywania wodorotlenków: a) FeCl2 + NaOH h) MgCl2 + NaOH b) AlI3 + KOH i) AlCl3 + KOH c) SnCl2 + Ba(OH)2 j) ZnCl2 + Ca(OH)2 d) AlCl3 + Ca(OH)2 k) PbCl2 + KOH e) FeBr3 + NaOH l) CuCl2 + NaOH f) CuCl2 + KOH m) PbCl4 + Ca(OH)2 g) SnCl4 + NaOH n) CrI3 + Ba(OH)2 4.5. i 5. Dysocjacja jonowa (elektrolityczna) zasad. ! 17-min. pisemna kontrola wiedzy i umiejętności z tematów od 4.1. do 4.4. ! 107. Co to są zasady? Podaj nazwy i napisz wzory znanych zasad. 108. Czy każdy wodorotlenek jest zasadą? 109. Napisz wzór zasady amonowej i równanie reakcji prowadzącej do jej otrzymania. 110. Podaj przykłady nierozpuszczalnych wodorotlenków (tabela rozpuszczalności soli i zasad). 111. Ułóż i zbilansuj równania reakcji przedstawionych schematem (każde równanie osobno!!!): a) Na Na2O NaOH Al(OH)3 b) K K2O KOH Fe(OH)2

5 c) Ca CaO Ca(OH)2 Zn(OH)2 d) Ba BaO Ba(OH)2 Cr(OH)3 112. Jakie są cechy wspólne wszystkich zasad? 113. Na jaki kolor barwią zasady znane ci wskaźniki? 114. Na czym polega dysocjacja jonowa zasad? 115. W jaki sposób doświadczalnie potwierdzić fakt dysocjacji zasad? 116. Napisz i uzgodnij równania reakcji dysocjacji jonowej zasad: a) NaOH, Ba(OH)2, b) NaOH, Mg(OH)2, c) NH3·H2O , Ca(OH)2, d) KOH, Ca(OH)2, e) NH3·H2O, Ba(OH)2, f) KOH, Mg(OH)2. 117. Podaj definicję zasad w ujęciu dysocjacji elektrolitycznej. 6. Odczyn roztworu, pH. 118. Co nazywamy odczynem roztworu? 119. Jakie mamy rodzaje odczynu roztworów? 120. Jaki jest odczyn roztworu: a) octu, wody wapiennej, wody deszczowej znad Amazonki, serwatki, b) wody studziennej, soku cytryny, wody amoniakalnej, sody żrącej, c) soku pomarańczy, wina, ługu sodowego, wody źródlanej, d) mleka wapiennego, soku żołądkowego, soku wiśniowego, stopionego lodu z Antarktydy, e) wodorotlenku sodu, wody królewskiej, wody destylowanej, płynu akumulatorowego. 121. Opisz skalę pH odczynu roztworu. 122. Jakie wskaźniki służą do wykrywania kwasów a jakie do zasad? 123. Jaki odczyn i jaką wartość pH mógł mieć roztwór, jeśli: a) lakmus zabarwił się na czerwono, b) oranż metylowy zabarwił się na kolor różowy, c) lakmus zabarwił się na niebiesko, d) fenoloftaleina zmieniła barwę na malinową, e) papierek wskaźnikowy nie zmienił zabarwienia, f) oranż metylowy zabarwił się na pomarańczowo, g) fenoloftaleina pozostała bezbarwną. 124. W jednej probówce masz wodę destylowaną, w drugiej roztwór kwasu a w trzeciej zasadę. Rozpoznaj przy pomocy danego ci przez nauczyciela wskaźnika zawartość każdej z nich.

II.

Sole.

7.1.

Wzory i nazwy soli. ! 17-min. pisemna kontrola wiedzy i umiejętności z tematów od 4.5. do 6. ! 125. Jakie związki nazywamy solami? 126. Jak tworzymy nazwy soli? 127. Podaj nazwy soli: a) KCl, FeCO3, Sn(NO3)4, b) NaBr, AlPO4, Fe2(CO3)3, c) CaS, Al2(SO4)3, KNO3, d) NaI, Pb3(PO4)2, CaSO4, e) FeS, MgSO3, Pb(NO3)2, f) SnCl2, CuSO4, K2CO3,. Przypomnienie wartościowości : Ag – I, II; Al. – III; Ba – II; C – II, IV; Ca – II; Cl – I, III, V, VII; Cr – II, III, VI; Cu – I, II; Fe – II, III; H – I; Hg – I, II; K – I; Mg – II; N – I, II, III, IV, V; Na – I; O – II; P – III, V; Pb – II, IV; S – II, IV, VI; Si – II, IV; Sn – II, IV; Zn – II;

128. Podaj wzory sumaryczne soli: a) chlorek potasu, siarczan(VI) sodu, fosforan(V) magnezu, węglan sodu, b) chlorek wapnia, azotan(V) potasu, siarczan(IV) wapnia, chlorek srebra(I), c) siarczek sodu, chlorek miedzi(II), siarczan(IV) potasu, węglan wapnia, d) fosforan(V) wapnia, chlorek amonu, azotan(V) sodu, siarczan(VI) żelaza(III), e) bromek magnezu, azotan(V) glinu, węglan sodu, fosforan(V) żelaza(II). 129. Napisz wzory strukturalne (kreskowe) następujących soli: a) NaCl, AlPO4, CuSO4, b) NaBr, FeCO3, NaNO3, c) FeS, K2SO3, Zn(NO3)2, d) CaCl2, MgSO4, Fe2(CO3)3, e) Na2S, K2CO3, Al2(SO4)3, f) MgCl2, CaSO4, Pb3(PO4)2,

6 130. Oblicz procentową zawartość metali w solach: a) azotan(V) potasu, b) siarczan(VI) magnezu, c) węglan sodu, d) azotan(V) miedzi(II), e) fosforan(V) magnezu, f) inne. 131. Co to za rodzaje soli: podwójne, wodorosole, hydroksosole, sole uwodnione (hydraty)? 7.2. Dysocjacja jonowa (elektrolityczna) soli. 132. Jaką budowę mają cząsteczki soli? 133. Sole jakich metali i jakich kwasów są na pewno rozpuszczalne w wodzie? 134. Na podstawie tabeli rozpuszczalności oceń rozpuszczalność podanych ci soli. TABELA ROZPUSZCZALNOŚCI WODOROTLENKÓW I SOLI W WODZIE jony NH4+ Na+ K+ Mg2+ Ca2+ Ba2+ Ag+ Pb2+ Cu2+ Sn2+ Zn2+ Fe2+ Fe3+ Al3+ OH− R R R S S R N N N N N N N N − Cl R R R R R R N N R R R R R R S2− R R R S S R N N N N N N N N SO32− R R R R N N N N ? R S N ? N 2− SO4 R R R R S N S N R R R R R R NO3− R R R R R R R R R R R R R R 2− CO3 R R R N N N N N N N N N N N PO43− R R R N N N N N N N N N N N 135. Na czym polega dysocjacja jonowa soli? Dlaczego sole dysocjują w roztworach wodnych? 136. W jaki sposób stwierdzić dysocjację soli? 137. Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej soli: a) NaBr, K3PO4, Fe2(SO4)3, b) K2CO3, Na3PO4, CaSO4, c) CaCl2, K2SO4, NaNO2, d) K2S, FeSO4, KNO3, e) NaI, Ca(NO3)2, CuSO4, f) MgCl2, MgSO3, K3PO4. 138. Ile jonów powstanie: A) z jednej cząsteczki, B) z 20 cząsteczek, C) z 500 cząsteczek: a) MgCl2, Na3PO4, Fe2(SO4)3, b) AlCl3, K2CO3, Ca(NO3)2, c) Na2S, K2SO4, (NH4)3PO4, d) CrCl3, K2SO4, AlPO4, e) K2S, PbCl4, Sn(SO4)2. 139. Napisz wzory soli, jakie powstaną po odparowaniu do sucha roztworów zawierających jony: a) K+, Ca2+, Cl−, b) Na+, Cl−, S2−, c) Na+, Mg2+, NO3−, d) Na+, SO42−, PO43−, + 2+ 2− + − 3− + 2+ − e) K , Cu , SO4 , f) K , Cl , PO4 , g) NH4 , Ca , NO3 , h) Al3+, Cl−, SO42-. 140. Jaki odczyn mogą mieć roztwory soli? Od czego on zależy? 141. Na czym polega reakcja hydrolizy soli? Jakie sole jej ulegają? Podaj przykłady. 8.1. Reakcja zobojętniania. ! 17-min. pisemna kontrola wiedzy i umiejętności z tematów od 7.1. do 7.2. ! 142. Na czym polega reakcja zobojętniania? 143. Jakie znasz rodzaje zapisów przebiegu reakcji zobojętniania? 144. W jaki sposób można kontrolować przebieg reakcji zobojętniania? 145. Zapisz równania reakcji zobojętniania zasad (wybrane * równania umieć zapisać jonowo!): a) KOH z kwasami HCl, *H2SO4, H3PO4, b) Ca(OH)2 z kwasami *HNO3, H2S, H3PO4, c) NaOH z kwasami HCl, *H2SO4, H3PO4, d) Ba(OH)2 z kwasami *HCl, H2SO4, H3PO4, e) KOH z kwasami HNO3, *H2S, H2SO3, f) Mg(OH)2 z kwasami *HCl, H2CO3, H3PO4. 146. Napisz równania reakcji otrzymywania soli: a) chlorku cynku, azotanu(V) glinu, b) chlorku wapnia, siarczanu(VI) miedzi(II), c) chlorku glinu, fosforanu(V) magnezu, d) siarczku ołowiu(II), siarczanu(IV) cyny(II), e) węglanu magnezu, azotanu(V) żelaza(II), f) siarczku wapnia, siarczanu(VI) żelaza(III), g) inne. działając odpowiednim kwasem na odpowiedni wodorotlenek. 8.2. Reakcje metali z kwasami. 147. W jaki sposób metale nieszlachetne reagują z kwasami? 148. Napisz równania następujących reakcji: a) sodu z kwasem solnym i z kwasem siarkowym(VI),

7 b) potasu z kwasem siarkowodorowym i z kwasem azotowym(V), c) magnezu z kwasem siarkowym(VI) i z kwasem azotowym(V), d) cynku z kwasem solnym i z kwasem siarkowodorowym, e) glinu z kwasem solnym i z kwasem siarkowym(VI), f) potasu i wapnia z kwasem fosforowym(V), g) inne. 149. Z jakimi kwasami i w jaki sposób reagują metale szlachetne? Podaj przykłady. 150. Co to jest szereg aktywności metali? (znać przynajmniej taki fragment – K, Na, Mg, Al, Zn, Fe, Ni, Sn, Pb, H, Cu, Hg, Ag, Au). 8.3. Reakcje tlenków metali z kwasami. 151. Co jest produktem reakcji tlenków metali z kwasami? 152. Napisz równania reakcji: a) Na2O, MgO, Fe2O3 z kwasem węglowym, b) Na2O, CaO, Cr2O3 z kwasem azotowym(V), c) Na2O, CuO, Mn2O3 z kwasem siarkowym(VI), d) Ag2O, ZnO, Al2O3 kwasem siarkowym(IV), e) K2O, PbO, Fe2O3 z kwasem fosforowym(V), f) K2O, MgO, Al2O3, z kwasem solnym, g) K2O, BaO, Fe2O3 z kwasem siarkowodorowym. 153. Napisz równania reakcji otrzymywania wymienionych soli trzema poznanymi sposobami: a) KCl, b) BaS, c) MgSO4, d) Na3PO4, e) Zn(NO3)2, f) AlCl3, g) NaCl, h) CaSO4, i) K2CO3, j) Mg3(PO4)2, k) Al2(SO4)3, l) CaCO3. 8.4. Reakcje tlenków i wodorotlenków metali z tlenkami kwasowymi. ! 17-min. pisemna kontrola wiedzy i umiejętności z tematów od 8.1. do 8.3. ! 154. Co to są tlenki kwasowe (bezwodniki kwasowe)? 155. Podaj wzory tlenków kwasowych znanych ci kwasów tlenowych. 156. Dokończ pisanie równań reakcji: a) FeO + SO3 g) NaOH + CO2 b) CaO + CO2 h) Cu(OH)2 + SO2 c) CuO + SO2 i) KOH + P4O10 d) Na2O + N2O5 j) Ba(OH)2 + SO3 e) K2O + CO2 k) Ca(OH)2 + CO2 f) MgO + P4O10 l) Fe(OH)2 + N2O5 8.5. i 8.6. Inne sposoby otrzymywania soli. 157. Co jest produktem reakcji metali z niemetalami? 158. Dlaczego niektóre kwasy, zasady i sole reagują z innymi solami? 159. Dokończ pisanie równań reakcji (zaznaczone * równania umieć zapisać także jonowo!): a) K + Cl2 c) Na + S *BaCl2 + H2SO4 *AgNO3 + HCl *Ba(OH)2 + K2SO4 *Pb(NO3)2 + KOH *CuSO4 + Na2CO3 *AlCl3 + K3PO4 b) Mg + Cl2 d) Ag + Cl2 *Pb(NO3)2 + HCl *Pb(NO3)2 + H2SO4 *CuCl2 + Ca(OH)2 *FeSO4 + Ca(OH)2 *ZnSO4 + K2CO3 *BaCl2 + Na2CO3 160. Napisz równania reakcji otrzymywania wymienionych soli wszystkimi możliwymi, poznanymi sposobami (co najmniej pięcioma): a) ZnS, b) PbCl2, c) ZnSO4, d) CaCO3, e) BaSO4), f) AlPO4, g) siarczku żelaza(II), h) fosforanu(V) wapnia. 9. Sole wokół nas. 161. Jakie znasz użyteczne sole (minerały) wapnia? 162. Podaj nazwy, wzory i zastosowanie znanych azotanów. 163. Jakie zastosowanie posiada chlorek sodu? 164. Jakie sole są stosowane jako nawozy sztuczne? podaj ich wzory i nazwy, także zwyczajowe. 165. Co to jest i do czego służy lapis, nadmanganian potasu, saletra potasowa, soda oczyszczona, soda kalcynowana, sól gorzka, sól glauberska?

8 Zjawisko elektrolizy. 166. Przypomnij, na czym polega dysocjacja jonowa soli. 167. Co to jest elektroliza, katoda i anoda? 168. Opisz zjawiska, jakie zachodzą na elektrodach (przedstaw schemat elektrolizy) podczas elektrolizy wodnego roztworu chlorku miedzi(II). 169. Jakie są produkty elektrolizy wody? 170. Czy elektroliza dotyczy tylko roztworów wodnych? 171. Przedstaw schemat elektrolizy: a) wodnego roztworu kwasu solnego, b) stopionego chlorku sodu, c) stopionego chlorku glinu, d) stopionego tlenku glinu, e) stopionego chlorku wapnia. 172. Do czego wykorzystuje się zjawisko elektrolizy? Przypomnienie wiadomości o budowie atomu ! 17-min. pisemna kontrola wiedzy i umiejętności z tematów od 8.4. do 9. + elektroliza! 173. Co to jest atom? 174. Przypomnij budowę atomu wg Bohra. 175. Wymień składniki jądra atomowego 176. Co to są protony, neutrony, nukleony, elektrony? Podaj najważniejsze wiadomości o nich. 177. Co to są elektrony walencyjne? 178. Czym jest zrąb (rdzeń) atomowy? 179. Co to jest liczba atomowa i liczba masowa. 180. Podaj nazwę pierwiastka, którego jądro atomu zawiera: a) 8 p  , b) 19 p  , c) 82 p  . 181. Podaj nazwę izotopu pierwiastka, którego jądro atomu ma: a) ma masę 14 u i zawiera 8 neutronów, b) ma masę 40 u i zawiera 21 neutronów, c) ma 25 nukleonów, w tym 13 neutronów, d) 30 nukleonów, w tym 16 neutronów. 182. Ile nukleonów, protonów, elektronów, neutronów posiadają atomy: 39 27 32 37 56 64 79 124 a) 23 11Na, b) 19 K, c) 13Al, d) 16 S, e) 17 Cl, f) 26 Fe, g) 29 Cu, h) 35Br, i) 50 Sn . 183. Podaj nazwy i położenie pierwiastków o konfiguracji elektronowej atomów: a) K2L5, b) K2L8, c) K2L8M2, d) K2L8M3, e) K2L8M7, f) K2L8M8N2, g) K2L8M18N5, h) K2L8M18N8, i) K2L8M18N8O1, j) K2L8M18N18O3, k) K2L8M18N18O7. 184. Określ konfigurację elektronową atomów pierwiastków: a) boru, b) tlenu, c) sodu, d) krzemu, e) siarki, f) potasu g) germanu, h) bromu, i) strontu, j) cyny, k) ksenonu. Narysuj uproszczone modele ich atomów. Nie zawsze jest łatwo określić konfigurację elektronową nawet atomów pierwiastków grup głównych! Proszę tego nie robić dla pierwiastków powyżej piątego okresu!

Pojęcie mola substancji. 185. Co to jest liczba Avogadra? 186. Jak należy rozumieć 1 mol (atomów, cząsteczek, jonów) substancji? 187. Ile atomów jest w: a) 0,4 mola Al, b) 0,5 mola S, c) 3 molach Fe, d) 1,5 mola O? 188. Ile cząsteczek znajduje się w: a) 2 molach H2, b) 0,2 mola O2, c) 3 molach N2, d) 1 molu K? 189. Ile atomów znajduje się w: a) 4 molach N2, b) 0,5 mola H2O, c) 3 molach O3 (ozonu)? 190. W próbce znajduje się: a) 3,01  1023 atomów Zn, b) 12,04  1023 atomów Cu, c) 18,06  1023 atomów He, d) 24,08  1023 cząsteczek O2. Ile to jest moli? 191. Ile atomów znajduje się w 5 molach: a) tlenku magnezu, b) siarczku sodu, c) chlorku glinu d) tlenku żelaza(III), e) wodorotlenku baru, f) węglanu sodu, g) siarczanu(VI) potasu, h) azotanu(V) miedzi(II), i) fosforanu(V) wapnia. Masa molowa substancji. 192. Co to jest masa molowa substancji? 193. Oblicz masę molową: a) Cu2O, b) Al2S3, c) Cu(OH)2, d) PbCO3, e) MgSO4, f) Ca(NO3)2. 194. Oblicz masę: a) 0,5 mola Mg, b) ⅓ mola K, c) 0,2 mola H2O, d) 1,5 mola H2SO4. 195. Oblicz masę: a) 3,01 1023 atomów K, b) 9,03  1023 atomów Mg, c) 3,01  1023 cząsteczek N2, d) 9,03  1023 cząsteczek O2, e) 12,04  1023 atomów H.

9 196. Oblicz masę: a) 12,04  1023 cząsteczek wody, b) 3,01  1023 cząsteczek amoniaku, c) 9,03  1023 cząsteczek węglanu sodu, d) 18,06  1023 cząsteczek azotanu(V) potasu. 197. Ile moli znajduje się w: a) 48 g magnezu, b) 5,6 g żelaza, c) 69 g sodu, d) 54 g wody, e) 51 g amoniaku, f) 5,8 g wodorotlenku magnezu? 198. Ile atomów znajduje się w: a) 80 g wapnia, b) 6,9 g sodu, c) 0,78 g potasu, d) 6,4 g miedzi, e) 81 g glinu, f) 0,56 g żelaza? 199. Ile cząsteczek a ile atomów znajduje się w: a) 3,2 g tlenu O2, b) 4 g wodoru H2, c) 7 g azotu N2, d) 120 g tlenku magnezu, e) 54 g wody, f) 34 g amoniaku, g) 0,78 g siarczku sodu? 200. Ile jest moli, atomów, gramów w próbce zawierającej 24,08  1023: a) cząsteczek tlenu, b) cząsteczek amoniaku, c) cząsteczek wodoru, d) cząsteczek tlenku azotu(V)? 201. Gdzie jest więcej atomów: a) w 10 g magnezu czy w 10 g żelaza, b) 1 g wapnia czy w 1 g miedzi, c) w 10 g wapnia czy w 6 g magnezu, d) w 8 g O2 czy w 16 g O3 (ozonu)? Obliczenia stechiometryczne. 202. Ile moli wodoru potrzeba do utworzenia 6 moli amoniaku? 203. Z iloma molami tlenu przereaguje 0,4 mola glinu w trakcie reakcji spalania? 204. Ile moli tlenku azotu(V) powstanie z połączenia azotu z 8 molami tlenu? 205. Oblicz, ile gramów wody powstanie podczas reakcji 4 moli wodoru z tlenem. 206. Oblicz, ile moli tlenku glinu powstanie w reakcji 54 g glinu z tlenem. 207. Ile użyto moli wapna palonego, aby otrzymać 18,5 g wapna gaszonego? 208. Spalono całkowicie 3 g węgla. Ile gramów dwutlenku węgla otrzymano? 209. Oblicz, ile gramów siarczku żelaza(III) powstanie w reakcji 11,2 g żelaza z siarką. 210. Oblicz, ile gramów siarki ulegnie spaleniu z 12 gramami tlenu dając tlenek siarki(VI). 211. Ile gramów wodoru wydzieli się podczas reakcji 2,3 g sodu z wodą? 212. Ile gramów wody otrzyma się podczas reakcji 20 g wodoru z tlenem? 213. Oblicz, ile gramów chlorowodoru utworzy się w trakcie syntezy 3,55 g chloru z wodorem? 214. Podczas rozkładu tlenku rtęci(II) otrzymano 8 g tlenu. Ile gramów tlenku użyto do reakcji? 215. Redukując tlenek miedzi(II) wodorem otrzymano 6,4 g metalicznej miedzi. Ile tlenku wzięto do reakcji? 216. Ile gramów kwasu solnego potrzeba do zobojętnienia 16 g wodorotlenku sodu? 217. Ile moli potasu przereaguje z 19,6 g kwasu siarkowego(VI)? 218. Ile gramów kwasu azotowego(V) potrzeba do przeprowadzenia reakcji z 8 g tlenku wapnia? 219. Oblicz, ile gramów Na2SO4 powstanie podczas reakcji zobojętniania 196 g kwasu siarkowego(VI). Powtórzenie wiadomości o kwasach. ! 17-min. pisemna kontrola wiedzy i umiejętności z tematów od pyt. 173 do 219 ! 220. Podaj wzory sumaryczne i nazwy znanych ci kwasów. 221. Napisz wzory strukturalne kwasów: a) HCl, HNO3, H2SO4, b) H2S, H2SO3, H3PO4, c) HNO2, H2CO3, H2SiO3. 222. Napisz równania reakcji otrzymywania kwasu solnego i kwasu siarkowodorowego. 223. Co to są tlenki kwasowe (bezwodniki kwasowe)? 224. Podaj wzory tlenków kwasowych kwasów: siarkowego(IV), siarkowego(VI), węglowego, azotowego(V), fosforowego(V). 225. Napisz równania reakcji otrzymywania kwasów: a) siarkowego(IV), fosforowego(V), b) siarkowego(VI), azotowego(V), c) węglowego, fosforowego(V). 226. Oblicz stosunek masowy pierwiastków w kwasie: a) siarkowodorowym, b) siarkowym(IV), c) siarkowym(VI) 227. Oblicz procentową zawartość pierwiastków w kwasie: a) siarkowodorowym, b) siarkowym(VI), c) azotowym(V). 228. Napisz i uzgodnij (zbilansuj) równania dysocjacji elektrolitycznej kwasów: a) HCl, H2SO4, H3BO3, b) HNO3, H2SO3, H4P2O7, c) HCl, H2CO3, H3PO4. d) HClO4, H2S, H3PO4, e) HNO2, HClO4, H3PO4. 229. Oblicz stężenie procentowe roztworu kwasu siarkowego, jeśli: a) 200 g H2SO4 rozpuszczono w 800 g wody. b) 800 g roztworu zawierało 200 g czystego kwasu.

10 Powtórzenie wiadomości o zasadach. 230. Napisz wzory sumaryczne i kreskowe zasady sodowej, potasowej i wapniowej. 231. Napisz równania reakcji otrzymywania znanych zasad. 232. Wyjaśnij pojęcia: wapień, wapno palone, wapno gaszone, mleko wapienne, woda wapienna. 233. Napisz równanie reakcji mętnienia wody wapiennej pod wpływem dwutlenku węgla. 234. Napisz i uzgodnij równania reakcji dysocjacji jonowej zasad: a) NaOH, Ba(OH)2, b) NaOH, Mg(OH)2, c) NH3·H2O , Ca(OH)2, d) KOH, Ca(OH)2, e) NH3·H2O, Ba(OH)2, f) KOH, Mg(OH)2. 235. Ile kilogramów wapienia trzeba zużyć, aby otrzymać 16 kg wapna palonego? 236. Co nazywamy odczynem roztworu? 237. Jaki jest odczyn roztworu: a) octu, wody wapiennej, wody deszczowej znad Amazonki, serwatki, b) wody studziennej, soku cytryny, wody amoniakalnej, sody żrącej, c) soku pomarańczy, wina, ługu sodowego, wody źródlanej, d) mleka wapiennego, soku żołądkowego, soku wiśniowego, stopionego lodu z Antarktydy, e) wodorotlenku sodu, wody królewskiej, wody destylowanej, płynu akumulatorowego. Powtórzenie wiadomości o solach. 238. Podaj nazwy soli: a) KCl, FeCO3, Sn(NO3)4, b) NaBr, AlPO4, Fe2(CO3)3, c) CaS, Al2(SO4)3, KNO3, d) NaI, Pb3(PO4)2, CaSO4, e) FeS, MgSO3, Pb(NO3)2, f) SnCl2, CuSO4, K2CO3,. Przypomnienie wartościowości : Ag – I, II; Al. – III; Ba – II; C – II, IV; Ca – II; Cl – I, III, V, VII; Cr – II, III, VI; Cu – I, II; Fe – II, III; H – I; Hg – I, II; K – I; Mg – II; N – I, II, III, IV, V; Na – I; O – II; P – III, V; Pb – II, IV; S – II, IV, VI; Si – II, IV; Sn – II, IV; Zn – II;

239. Podaj wzory sumaryczne soli: a) chlorek potasu, siarczan(VI) sodu, fosforan(V) magnezu, węglan sodu, b) chlorek wapnia, azotan(V) potasu, siarczan(IV) wapnia, chlorek srebra(I), c) siarczek sodu, chlorek miedzi(II), siarczan(IV) potasu, węglan wapnia, d) fosforan(V) wapnia, chlorek amonu, azotan(V) sodu, siarczan(VI) żelaza(III), e) bromek magnezu, azotan(V) glinu, węglan sodu, fosforan(V) żelaza(II). 240. Napisz wzory strukturalne (kreskowe) następujących soli: a) NaCl, AlPO4, CuSO4, b) NaBr, FeCO3, NaNO3, c) FeS, K2SO3, Zn(NO3)2, d) CaCl2, MgSO4, Fe2(CO3)3, e) Na2S, K2CO3, Al2(SO4)3, f) MgCl2, CaSO4, Pb3(PO4)2, 241. Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej soli: a) NaBr, K3PO4, Fe2(SO4)3, b) K2CO3, Na3PO4, CaSO4, c) CaCl2, K2SO4, NaNO2, d) K2S, FeSO4, KNO3, e) NaI, Ca(NO3)2, CuSO4, f) MgCl2, MgSO3, K3PO4. 242. Jakie znasz metody otrzymywania soli? 243. Napisz równania reakcji otrzymywania wymienionych soli wszystkimi możliwymi, poznanymi sposobami (co najmniej pięcioma): a) ZnS, b) PbCl2, c) ZnSO4, d) CaCO3, e) BaSO4), f) AlPO4, g) siarczku żelaza(II), h) fosforanu(V) wapnia. Ważniejsze identyfikacje i reakcje. Identyfikacja wodoru – najlżejszy gaz, zanieczyszczony powietrzem spala się ze szczękiem. Identyfikacja tlenu – żarzące się łuczywo zapala płomieniem. Identyfikacja azotu – palące się łuczywo gaśnie. Identyfikacja kwasów – lakmus, oranż i uniwers. papierek wskaźn. na czerwono, pH < 7. Identyfikacja zasad – lakmus i papierek wskaźnikowy na niebiesko, oranż metylowy na żółto, fenoloftaleina na malinowo, pH > 7. 6. Identyfikacja elektrolitów – przewodnictwo elektryczne ich wodnych roztworów. 7. Identyfikacja kwasu węglowego lub dwutlenku węgla CO2 – zmętnienie wody wapiennej: Ca(OH)2 + CO2 CaCO3 + H2O 8. Identyfikacja węglanów – wydzielanie dwutlenku węgla pod wpływem kwasów np: CaCO3 + 2 HCl CaCl2 + H2O + CO2 1. 2. 3. 4. 5.

11 9. Przykłady tlenków: Na2O – sodu, MgO – magnezu, CuO – miedzi(II), Al2O3 – glinu, Fe2O3 – żelaza(III) 10. Najważniejsze zasady (wodorotlenki): NaOH – sodowa, KOH – potasowa, Ca(OH)2 – wapniowa, Mg(OH)2 – magnezowa. 11. Najważniejsze kwasy: HCl – solny, H2S - siarkowodorowy H2SO4 – siarkowy(VI), HNO3 – azotowy(V), H3PO4 – fosforowy(V). Do miłego spotkania w trzeciej klasie!

Zbigniew Blacharz