Jankowice Rybnickie w pytaniach i zadaniach

Jankowice 2004

tytu³: Jankowice Rybnickie w pytaniach i zadaniach Praca zbiorowa pod kierunkiem Norberta Niestolika i Janiny Wiechoczek projekt ok³adki: Adam Klemens

ISBN 83-88415-27-1

Copyright © 2004 Gimnazjum nr 1 im. Ksiêdza Walentego w Jankowicach Wydawca: Gimnazjum nr 1 im. Ksiêdza Walentego w Jankowicach Druk: Drukarnia Oldprint ¯ory, ul. Fabryczna 10A, tel. (032) 43 44 311

2

Jankowice Rybnickie w pytaniach i zadaniach

Zbiór zadañ ukaza³ siê dziêki pomocy finansowej: KGW nr 1 Jankowice KGW nr 2 Jankowice OSP Jankowice Parafii pw. Bo¿ego Cia³a w Jankowicach Rady Rodziców Gimnazjum nr 1 im. Ksiêdza Walentego w Jankowicach Rady So³eckiej wsi Jankowice Urzêdu Gminy Œwierklany

3

Gratulujê pomys³u gimnazjalnego zbioru zadañ. Jest to bardzo nowatorskie a jednoczeœnie przez swoj¹ treœæ jak¿e swojskie „dzie³ko”. W czasach panuj¹cej mody na wszystko co europejskie Wasze œrodowisko ukaza³o mieszkañcom Ziemi Rybnickiej, ¿e bez ma³ych ojczyzn Europa bêdzie ubo¿sza o wiele cech kulturowych zwi¹zanych z nasz¹ ziemi¹ jankowick¹ i rybnick¹. Ufam, ¿e uczniowie doceni¹ trud autorów i nie tylko rozwi¹¿¹ zadania zbioru, ale zainteresuj¹ siê t³em obyczajowym i historycznym pytañ. Serdecznie pozdrawiam Starosta Rybnicki Damian Mrowiec

Przysz³oœæ Jankowic zale¿y od aktywnoœci ludzi m³odych, dlatego bardzo wa¿ne jest ich „zakorzenienie” w œwiecie „ma³ej Ojczyzny”. Z wielk¹ radoœci¹ przyjmujê kolejn¹ gimnazjaln¹ publikacjê, która dotyczy naszej wsi i regionu. Wierzê, ¿e rozwi¹zywanie ró¿norodnych zadañ zawartych w tej ksi¹¿ce sprawi radoœæ zarówno m³odym jak i starszym mieszkañcom Jankowic. Autorom publikacji gratulujê i ¿yczê dalszych pomys³ów i sukcesów w pracy. Zastêpca Wójta Gminy Œwierklany W³odzimierz Barwinek

Uzupe³nienie realizowanego programu wiedzy o regionie o zbiór pt. „Jankowice Rybnickie w pytaniach i zadaniach” jest pomys³em pomagaj¹cym nauczycielom rozwijaæ u uczniów kompetencje kluczowe. Dobra znajomoœæ swojej ma³ej ojczyzny pog³êbia wiêzi i poczucie wspólnoty z regionem, a jednoczeœnie pozwala znaleŸæ w³asne miejsce w kraju i Europie. Zaproponowana forma dostosowana jest do potrzeb i zainteresowañ gimnazjalistów. Ewa Bujdo Kuratorium Oœwiaty Delegatura Rybnik

4

Wstêp Badania dotycz¹ce ró¿norodnych problemów poznawania œwiata tzw. „Ojczyzn lokalnych” przybra³y w Polsce, po roku 1989, szczególny charakter. Rozpoczêto wydawanie przeró¿nych publikacji odkrywaj¹cych na nowo „dawny œwiat”, czêsto zapomniany, lecz ze wszech miar godny ponownego przywrócenia w œwiadomoœci ludzkiej. Niczym „grzyby po deszczu” rodzi³y siê lokalne towarzystwa mi³oœników wsi, miast i regionów, zespo³y folklorystyczne, muzea i skanseny. Doceniono równie¿ wagê szkolnej edukacji regionalnej, która nale¿y odt¹d do podstawowych zadañ spo³ecznych pañstwa. Podstaw¹ prawn¹ prowadzenia edukacji regionalnej w polskiej szkole sta³ siê dokument MEN „Dziedzictwo kulturowe w regionie” – za³o¿enia programowe, Warszawa 1995. Z kolei reforma systemu oœwiaty, wdro¿ona we wrzeœniu 1999 roku, zobligowa³a dyrektorów szkó³ i nauczycieli do realizacji w placówkach oœwiatowych nowych przedmiotów i treœci nauczania a tak¿e tzw. œcie¿ek dydaktycznych realizowanych jako oddzielne przedmioty lub jako tzw. œcie¿ki miêdzyprzedmiotowe. W oparciu o „Podstawê programow¹ kszta³cenia ogólnego” (15 luty 1999) wprowadzono do szko³y podstawowej obowi¹zkowy modu³: „Edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie” jako czêœæ œcie¿ki edukacyjnej: „Wychowanie do ¿ycia w rodzinie”, zaœ w gimnazjum odrêbn¹, równie¿ obowi¹zkow¹ œcie¿kê edukacyjn¹ „Edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie”. Kilka lat póŸniej uczyniono to tak¿e na poziomie szkó³ ponadgimnazjalnych. Edukacja regionalna w szkole by³a powrotem do dawnych wzorów z okresu Polski miêdzywojennej a tak¿e z czasów szko³y niemieckiej na Œl¹sku po wojnach napoleoñskich1. Uznano, ¿e jej celem jest: „ukszta³towanie w m³odym cz³owieku silnego zwi¹zku emocjonalnego ze swoj¹ Macierz¹, przygotowanie go do zaanga¿owanej dzia³alnoœci dla swojego œrodowiska i wyrabianie w nim postawy otwarcia i tolerancji na inne spo³ecznoœci i kultury” 2. Edukacja regionalna sta³a siê odt¹d terenem dzia³añ nauczycieli, którzy pragn¹ byæ przewodnikami po œwiecie „ma³ej Ojczyzny” i zamierzaj¹ poprzez swoj¹ fascynacjê zachêciæ uczniów do samodzielnych poszukiwañ. Chc¹ oni tak¿e towarzyszyæ uczniowi w poznawaniu œwiata jego lokalnej Ojczyzny, w dostrzeganiu miejscowych problemów, w uczeniu siê samodzielnoœci, skrupulatnoœci, terminowoœci i pracowitoœci. 1

2

K. Dyba, Ojczyzna prywatna w szkolnej edukacji historycznej, (w:) Edukacja œrodowiskowa na lekcjach historii i wiedzy o spo³eczeñstwie, Katowice-RogoŸnik 26-27 luty 1992, s. 3-9; J. Kwiatek, Górnoœl¹ska szko³a ludowa na prze³omie XIX i XX wieku, Opole 1987, s. 45; M. Soœnierz, Edukacja regionalna w polskiej szkole – perspektywa historyczna, (w:) Edukacja regionalna, z historii, teorii i praktyki, red. M. T. Michalewska, Kraków 1999, s. 19-37. A. Lysko, Tylko w Macierzy jest prawda, (w:) Edukacja regionalna, od tradycji ku nowoczesnoœci materia³y konferencji naukowo-metodycznej, WOM Katowice, 21 listopada 1996, s. 35-38.

5

Nauczyciel regionalista dostrzega w wychowanku jego wartoœæ, talent i uzdolnienia, prowadzi zajêcia w sposób twórczy, gdy¿ sam jest osob¹ twórcz¹, poszukuj¹c¹ w³asnych rozwi¹zañ metodycznych. Edukacja regionalna ma wiêc na celu ubogacenie w treœci, uatrakcyjnienie, o¿ywienie i ubarwienie edukacji w polskiej szkole. Jest ona tak¿e elementem szeroko pojêtej edukacji patriotycznej i proeuropejskiej m³odego pokolenia Polaków. Dzia³ania szko³y i nauczycieli w tym zakresie oparte s¹ na prê¿nie rozwijaj¹cym siê regionalizmie – ruchu umys³owym i spo³ecznym, opieraj¹cym siê na zainteresowaniu odrêbnoœci¹ kultury poszczególnych regionów kraju, d¹¿¹cym do pog³êbienia i poszerzenia wiadomoœci na ten temat oraz do prezentacji wiedzy o wartoœciach i kulturze tej kategorii geograficznej. Jest to ruch wykorzystuj¹cy wartoœci intelektualne, kulturowe i artystyczne regionu dla celów edukacyjnych ukierunkowanych na dzieci i m³odzie¿ jak i na osoby doros³e zwi¹zane z danym regionem lub przybywaj¹ce do danego œrodowiska. Dynamicznie rozwijaj¹cy siê obecnie ruch regionalny obejmuje ponad tysi¹c towarzystw zrzeszaj¹cych mi³oœników regionu i miejscowoœci, którzy prowadz¹ dzia³alnoœæ wydawnicz¹ i kulturaln¹ oraz wspomagaj¹ edukacjê regionaln¹ w szkole i poza szko³¹.3 Stan badañ nad istot¹ edukacji regionalnej we wspó³czesnej szkole nie jest zadawalaj¹cy, aczkolwiek pojawi³o siê kilka znacz¹cych publikacji, miêdzy innymi: S. Bednarka, M.S. Szczepañskiego, K. Dybowej, A. Lysko, Z. K³odnickiego, M.T. Michalewskiej.4 W zakresie interesuj¹cego nas zagadnienia mo¿emy wyró¿niæ kilka pojêæ: • Region – z punktu widzenia geografii gospodarczej – „jednorodny obszar, wzglêdnie samodzielny lub o uk³adzie strefowych powi¹zañ z szersz¹ ca³oœci¹ gospodarcz¹”, historii – „terytorium charakteryzuj¹ce siê w danej epoce historycznej pewnymi odrêbnoœciami, pewn¹ specyfik¹ wyró¿niaj¹c¹ go od innych regionów”, administracji – „jednostka podzia³u administracyjnego kraju”, socjologii – „synonim regionalnej zbiorowoœci, czyli spo³ecznoœci ludzkiej stanowi¹cej spo³ecznoœæ terytorialn¹, której istot¹ jest z³¹czenie jej mniej lub wiêcej rozwiniêtym poczuciem odrêbnoœci i wiêzi opartej o emocjonalny stosunek do zamieszka³ego terytorium” 5. 3

4

5

A. Kociszewski, Regionalny ruch kulturowy w Polsce, (w:) Informator KODRTK nr 12, Ciechanów 1999; T. Aleksander, G³ówne formy wspó³czesnego regionalizmu w Polsce, (w:) W klimacie œl¹skiej humanistyki, ksiêga jubileuszowa dedykowana profesorowi doktorowi hab. Franciszkowi A. Markowi w piêædziesiêciolecie pracy dydaktycznej i naukowej, Opole 2002, s. 27-36. Edukacja regionalna, dziedzictwo kulturowe w zreformowanej szkole, praca zbiorowa pod red. S. Bednarka, Wroc³aw 1999; M. S. Szczepañski, Ludzie bez ojczyzny prywatnej i edukacja regionalna, (w:) Edukacja regionalna, od tradycji...; K. Dyba, Koncepcja programowo-metodyczna edukacji regionalnej, (w:) Edukacja regionalna. Wszechnica Górnoœl¹ska, Katowice, Opole, Cieszyn 1995; A. Lysko, Tylko w Macierzy...; Z. K³odnicki, O sposobach gromadzenia materia³ów z zakresu regionalnego dziedzictwa kulturowego, (w:) Edukacja regionalna, dziedzictwo...; Edukacja regionalna, z historii, teorii i praktyki... H. Kubiak, Region i regionalizm. Próba analizy typologicznej, „Przegl¹d Polonijny”, r. 20(1994), z.1, s. 6-40.

6

• Regionalizm – jako „postawa jednostki wobec „ma³ej Ojczyzny”, „Ojczyzny prywatnej”, przywi¹zanie do w³asnej „ziemi”, identyfikowanie siê ze spo³ecznoœci¹ zamieszkuj¹c¹ tê ziemiê i jej kultur¹, manifestowanie poprzez ró¿norakie dzia³ania przywi¹zania do ziemi rodzinnej”, lecz tak¿e regionalizm jako: „stan œwiadomoœci spo³ecznoœci zamieszkuj¹cej okreœlone terytorium”, czy wreszcie: „ideologia i ruch spo³eczny, który od po³owy XIX wieku zacz¹³ rozwijaæ siê w Europie a w latach dwudziestych XX wieku w odrodzonej Polsce” 6. • Edukacja regionalna – jako „proces kszta³tuj¹cy i stabilizuj¹cy postawy wobec dziedzictwa przesz³oœci i problemów wspó³czesnych w³asnego regionu maj¹cy na celu pomóc uczniom w œwiadomym okreœleniu w³asnej to¿samoœci, w³asnych korzeni, wskazaæ drogê odnalezienia swojego miejsca, teraz i w przysz³oœci, przyczyniæ siê do zachowania ci¹g³oœci kultury i w³¹czenie jej do kultury kraju i Europy” 7. • Wielokulturowoœæ lub miêdzykulturowoœæ – „doszukiwanie siê wspólnych cech w ró¿norodnoœci kulturowej oraz czerpanie z doœwiadczeñ i wzorców innych narodów” 8. • Miêdzypokoleniowy przekaz kulturowy – „zachowanie dorobku minionych pokoleñ, czerpanie wzorców moralnych mimo zmieniaj¹cego siê modelu ¿ycia, szczególnie na gruncie rodzin wielopokoleniowych” 9. • Tradycja – jako „proces przenoszenia z pokolenia na pokolenie wartoœci, przekonañ, wiedzy i umiejêtnoœci, czyli rodzaj zbiorowej pamiêci, w którym decyduj¹c¹ rolê odgrywa rodzina, cz³owiek – „human factor”, elity ludzkie, zaœ Ÿród³a kultury rodzinnej to: treœci przekazywane przez œrodki masowego przekazu, dziedzictwo wewn¹trzrodzinne i zwi¹zki rodziny ze spo³ecznoœci¹ lokaln¹” 10. • Œcie¿ka miêdzyprzedmiotowa i integracja miêdzyprzedmiotowa – polega na uwzglêdnianiu treœci nauczania wiedzy o regionie przez nauczycieli wszystkich przedmiotów, pracy wokó³ problemów, postaci, kompetencji ucznia, projektów edukacyjnych w modelu: jednoprzedmiotowym, wieloprzedmiotowym lub interdyscyplinarnym (przep³ywowym) 11. 6 7

8 9 10

11

P. Kwiatkowski, Ideologia regionalizmu w Polsce miêdzywojennej, „Kultura i spo³eczeñstwo”, nr 4, t. XXVIII (1984),s.143-144. £. Staniczek, Koncepcja edukacji regionalnej na Œl¹sku. Szkic niektórych problemów, (w:) Edukacja regionalna, od tradycji..., s. 44. Dziedzictwo regionu w edukacji miêdzykulturowej, materia³y z konferencji wojewódzkiej, WOM Katowice 2002. Tam¿e. R. Kantor, Dziedzictwo kulturowe – tradycja – modernizacja kultury z perspektywy regionalizmu, (w:) Ma³opolska, regiony – regionalizmy – ma³e ojczyzny III, Kraków 2001, s. 9-23; J. Szacki, Tradycja. Przegl¹d problematyki, Warszawa 1971. Edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie, materia³y z konkursu na programy szkolne, Katowice 2001; Z. Piwoñska, Edukacja regionalna, Rzeszów 2001; o gwarze jako elemencie nauczania jêzyka polskiego, patrz: S. WoŸnica, Z uliczek dzieciñstwa – rozmowa z dr M. Pyrcha³¹, „Nowiny” z dn. 2 stycznia 2002; próbê wykorzystania wiadomoœci z historii regionalnej w matematyce podjê³a J. Bator z Pszczyny - autorka zeszytu do æwiczeñ z matematyki; N. Niestolik, „Edukacja regionalna w szkole na przyk³adzie Jankowic Rybnickich, Opole 2002, s. 21-22 (praca doktorska, czêœciowo publikowana).

7

• Interdyscyplinarny charakter edukacji regionalnej obejmuj¹cej swoim zakresem liczn¹ grupê szkolnych przedmiotów nauczania: jêzyk polski, historia, wiedza o spo³eczeñstwie, geografia, biologia, sztuka, technika, katecheza, informatyka oraz potraktowanie jej zakresu zagadnieniowo: mikroekologia, mikrogeografia, historia regionalna i lokalna, socjologia, gwara, kultura materialna. W edukacji regionalnej mo¿emy oprzeæ siê na kulturze ludowej i tradycji: literaturze ustnej, literaturze pisanej, muzyce ludowej, sztuce ludowej, teatrze ludowym, obyczajach 12. Mówi¹c o edukacji regionalnej nie sposób pomin¹æ wyp³ywaj¹cych z niej wartoœci wychowawczych: Wychowanie to ca³okszta³t zabiegów maj¹cych na celu ukszta³towanie cz³owieka pod wzglêdem fizycznym, moralnym i umys³owym oraz przygotowanie go do ¿ycia w spo³eczeñstwie. W obliczu wzrostu agresji wœród m³odzie¿y, nienawiœci, nacjonalizmu, a wrêcz szowinizmu edukacjê regionaln¹ mo¿emy wykorzystywaæ w kontekœcie realizacji celów wychowawczych. Zawiera ona bowiem w sobie ogromny zasób wartoœci, bez których wychowanie staje siê niemo¿liwe. Wartoœciami tymi s¹: rodzinne dziedzictwo ucznia zrodzone na bazie urodzenia w konkretnej rodzinie, wymiar kulturowy konkretnej wspólnoty, w której ¿yje uczeñ, a wiêc jej religia, kultywowanie piêkna, rodzaj wykonywanej pracy, obyczaje, nauka, literatura, sztuka. Edukacja regionalna jest w stanie obroniæ m³odych ludzi przed uniformizacj¹ ich ¿ycia, uratowaæ odrêbnoœæ, pomóc im w powrocie do korzeni w³asnej kultury, stworzyæ silny zwi¹zek z rodzinn¹ ziemi¹, przygotowaæ do zaanga¿owanego dzia³ania dla œrodowiska, wyrobiæ postawê otwartoœci i tolerancji dla innych spo³ecznoœci i kultur. Silny zwi¹zek cz³owieka ze swoim regionem nie stawia go w opozycji do narodu, lecz otwiera na dziedzictwo narodowe, bowiem kultura narodowa wyrasta z kultur regionalnych. Silna identyfikacja ucznia z regionem to tak¿e jego identyfikacja z wielk¹ Ojczyzn¹ i z narodem. Nale¿y tak¿e zaznaczyæ, i¿ Europa to wspólnota wartoœci i kultur. Uczeñ powinien dostrzegaæ zwi¹zki kultury swojego regionu z kultur¹ europejsk¹ 13. Mo¿na to uczyniæ poprzez ukazywanie europejskiego wymiaru dziedzictwa kulturowego w³asnego regionu i jej wk³adu do skarbnicy kultury europejskiej. Na Œl¹sku jako przyk³ad mo¿e pos³u¿yæ dzia³alnoœæ zakonu Cystersów oraz takich postaci jak: J. von Eichendorff, J. Baildon, F.W. von Reden, œl¹scy nobliœci. Wa¿nym zagadnieniem wydaje siê tak¿e historia edukacji regionalnej na Górnym Œl¹sku. Pocz¹wszy od drugiej po³owy XVIII wieku, z chwil¹ likwi12 13

M. S. Szczepañski, Ludzie bez ojczyzny prywatnej..., s.11-13; A. Lysko, Tylko w Macierzy jest prawda..., s. 36-37. Wychowawcze aspekty dziedzictwa kulturowego, (w:) Ministerstwo Edukacji Narodowej o edukacji regionalnej – dziedzictwo kulturowe w regionie, Warszawa 2000.

8

dacji polskiego szkolnictwa, sta³a siê ona orê¿em walki o odrodzenie narodowe i jêzykowe toczonej przez „filary” polskoœci: J. Lompê, K. Miarkê, ks. N. Bonczyka i innych. Treœci regionalne przekazywane przez dom rodzinny, polsk¹ organizacjê, czytelniê by³y zawsze silnym ³¹cznikiem m³odego pokolenia z ich regionem, noœnikiem wartoœci rodzimych i narodowych. W szkole niemieckiej, w czasie zajêæ „Heimatkunde”odbywanych w ramach geografii, przekazywano treœci regionalne w postaci wiedzy o: rodzinie, szkole, miejscowoœci, okolicy, powiecie, rejencji i Œl¹sku. Wykorzystywano: bajki, baœnie, wierzenia. W województwie œl¹skim (1922-1939) edukacja by³a nakierowana na pe³n¹ integracjê ¿ycia regionalnego z narodowym i tym samym nie do koñca wykorzystywa³a elementy regionalne, obni¿aj¹c jednoczeœnie aspiracje Œl¹zaków. Nale¿y podkreœliæ du¿e znaczenie dyskusji na temat znaczenia regionalizmu, jaka toczy³a siê w tym czasie w II Rzeczypospolitej. Jej Ÿróde³ mo¿emy doszukiwaæ siê w okresie niewoli narodowej (O. Kolberg, W. Orkan, K. Przerwa-Tetmajer, E. Zegad³owicz). W tym okresie regionalizm by³ narzêdziem scalaj¹cym naród znajduj¹cy siê pod zaborami. Pozwala³ na utrzymanie odrêbnoœci i to¿samoœci narodowej. Inaczej by³o np. w Niemczech czy we Francji, gdzie regionalizm mia³ wyraŸnie decentralizacyjny charakter. Ju¿ w wolnej Polsce: T. Brzeski, S. Bukowski i A. Patkowski zapocz¹tkowali wspomnian¹ dyskusjê, a ten ostatni by³ wspó³autorem „Programu regionalizmu Polskiego”. Wyodrêbniono nawet dwa typy myœlenia w obrêbie ideologii regionalizmu: pierwszy k³ad³ nacisk na relacje „region – pañstwo”, drugi wi¹za³ „cz³owieka z jego otoczeniem – ziemi¹”. Po drugiej wojnie œwiatowej ograniczano lub nawet rugowano treœci regionalne z programów szkolnych. G³ównym zadaniem szko³y sta³y siê: repolonizacja, budowa nowego ³adu spo³ecznego, propagowanie kultury ogólnonarodowej, zasad marksizmu – leninizmu i materializmu dialektycznego, co „k³óci³o” siê, zdaniem elit sprawuj¹cych w³adzê, z treœciami regionalnymi, czêsto zawieraj¹cymi elementy religijne. Edukacja regionalna widoczna by³a sporadycznie w ramach okolicznoœciowych akademii i obchodów rocznicowych. Po roku 1989 edukacja regionalna znalaz³a, w powi¹zaniu z celami wychowawczymi, nale¿ne jej miejsce w polskiej szkole, co nie oznacza niestety jednak jej w³aœciwej realizacji. Uzale¿nione jest to od wielu czynników: œrodowiska, konkretnej szko³y, samorz¹dów i samych nauczycieli.14 Ciekawie rysuje siê obraz edukacji regionalnej prowadzonej w szko³ach Jankowic Rybnickich, niewielkiej wsi le¿¹cej w okolicach Rybnika. Dodaæ nale¿y, ¿e miejscowoœci niezwyk³ej, mistycznej, w której przesz³oœæ splata siê z teraŸniejszoœci¹ a prawda historyczna z legend¹. 14

S. Gawlik, Dzieje myœli pedagogicznej na Œl¹sku, Warszawa-Wroc³aw 1980; J. Kwiatek, Górnoœl¹ska szko³a ludowa...; M. S. Szczepañski, Ludzie bez ojczyzny prywatnej... .

9

Od roku 1997 w szkole podstawowej, zaœ dwa lata póŸniej w gimnazjum, rozpoczêto realizacjê programu autorskiego wiedzy o regionie w ramach zajêæ finansowanych z funduszy gminy Œwierklany, a nastêpnie z godzin do dyspozycji dyrektorów tych szkó³. Wnikliwa analiza osi¹gniêæ uczniów w tym zakresie by³a powodem do kontynuowania podjêtych dzia³añ. Kolejny etap stanowi³y liczne publikacje ksi¹¿kowe i prasowe, zarówno nauczycieli jak i uczniów. W celu wzbogacenia podjêtych dzia³añ poszerzono je o realizacjê obowi¹zkowej œcie¿ki miêdzyprzedmiotowej a w szczególnoœci wielu ciekawych inicjatyw regionalnych w skali szko³y, wsi i regionu. Wymieniæ nale¿y miêdzy innymi: stworzenie skansenu szkolnego w gimnazjum, nadanie szkole imienia ksiêdza Walentego – bohatera lokalnego podania ludowego, obchody 775-lecia a nastêpnie 780-lecia wsi, fundacjê tablicy pami¹tkowej ku czci hrabiego Ferdynanda Leopolda Oppersdorffa – fundatora miejscowego koœcio³a, realizacjê programu Centrum Edukacji Obywatelskiej „Œlady przesz³oœci”, w³¹czanie treœci regionalnych do programów kó³ zainteresowañ np. biologicznego, historycznego i teatralnego, podjêcie dzia³añ w ramach programu „Socrates-Comenius” na temat „Wp³yw przedsiêbiorstw na spo³eczeñstwo i kulturê”.15 Waga treœci regionalnych w ¿yciu jankowickich szkó³ znalaz³a swoje odbicie w podstawowych aktach prawnych, na podstawie których dzia³aj¹ te placówki oœwiatowe, a wiêc w statucie szko³y, w szkolnym programie wychowawczym, w programie rozwoju szko³y. Przyk³adem mo¿e byæ szkolny program wychowawczy gimnazjum; „Gimnazjum nr 1 im. Ksiêdza Walentego w Jankowicach jest szko³¹ œrodowiskow¹, w której program wychowawczy opiera siê na trzech podstawowych wartoœciach uznawanych przez spo³ecznoœæ lokaln¹. S¹ nimi: praca, rodzina i Koœció³. Wychodz¹c od tych wartoœci chcemy kszta³towaæ wœród uczniów szacunek dla tradycyjnego œl¹skiego etosu pracy. Pragniemy zwracaæ szczególn¹ uwagê na rodzime tradycje, zwyczaje, strój i gwarê oraz na znaczenie rodziny w kszta³towaniu siê osobowoœci ludzkiej. Chcemy opieraæ siê na wartoœciach chrzeœcijañskich, tak mocno zakorzenionych wœród mieszkañców naszej wsi”. Interdyscyplinarny zbiór zadañ „Jankowice Rybnickie w pytaniach i zadaniach” jest kolejn¹ publikacj¹ dotycz¹c¹ Jankowic Rybnickich, jednak w odró¿nieniu od poprzednich, które by³y opracowaniami dotycz¹cymi historii, przyrody i ¿ycia spo³ecznego wsi na tle regionu, jest publikacj¹ zmuszaj¹c¹ do poszukiwañ, dokonywania szeregu operacji myœlowych. Jest ona adresowana do uczniów starszych klas szko³y podstawowej, gimnazjum, oraz do mieszkañców wsi i regionu. 15

O osi¹gniêciach jankowickich szkó³ informowa³y miêdzy innymi: „Dziennik Zachodni”, „Trybuna Œl¹ska”, „Nowiny”, „Gazeta Wyborcza”, „Nasza Gmina”, „Kurier Gminy Œwierklany”, „Wieczernik Jankowicki”, „Krajobrazy dziedzictwa narodowego”, „Gazeta Rybnicka”, „Goœæ Niedzielny”, „Magazyn szkolny”. Nasze osi¹gniêcia zyska³y uznanie: papie¿a Jana Paw³a II, arcybiskupa Damiana Zimonia, arcybiskupa Alfonsa Nossola, w³adz oœwiatowych i samorz¹dowych.

10

Rozwija umiejêtnoœæ rozwi¹zywania ró¿nego typu zadañ, zarówno otwartych – wymagaj¹cych udzielenia krótkiej odpowiedzi, jak i zamkniêtych – zmuszaj¹cych do wyboru jednej spoœród dwóch lub kilku mo¿liwych odpowiedzi. W zbiorze zamieszczono ponadto: krzy¿ówki, rebusy, mapki, wykresy, tabelki, liczne rysunki i zdjêcia, testy wyboru i uzupe³nieñ, plany, diagramy, zadania polegaj¹ce na analizie tekstów, itd. Zadania aczkolwiek dotycz¹ tematycznie wsi Jankowice i regionu, pozwalaj¹ sprawdziæ, oczywiœcie w niepe³nym zakresie, ogóln¹ wiedzê z wszystkich przedmiotów nauczanych w gimnazjum. Tematyka zadañ w zasadzie nie wychodzi poza treœci zawarte w podstawie programowej kszta³cenia ogólnego dla gimnazjum z poszczególnych przedmiotów, oraz poza zakres umiejêtnoœci okreœlonych przez standardy wymagañ egzaminacyjnych zarówno z przedmiotów humanistycznych, jak i matematyczno-przyrodniczych, dlatego nieocenion¹ pomoc¹ dla ucznia rozwi¹zuj¹cego zadania, s¹ podrêczniki szkolne do poszczególnych przedmiotów w klasach I-III. Wyj¹tek stanowi¹ te spoœród pytañ, które oparte s¹ na informacjach zawartych w publikacjach ksi¹¿kowych dostêpnych w bibliotece szkolnej. Chodzi tutaj o nastêpuj¹ce pozycje: Janina Wiechoczek „Osobliwoœci przyrodnicze wsi Jankowice Rybnickie”, „Wp³yw przedsiêbiorstw na spo³eczeñstwo i œrodowisko” – praca zbiorowa pod kierunkiem Beaty Nog³y, Norbert Niestolik: „Zabytki Jankowic na tle dziejów wsi”, „Jankowice Rybnickie, krajobrazy i ludzie”, „Skarby hrabiego von Oppersdorffa”, „Ksi¹dz Walenty aposto³ Eucharystii – Ÿród³a”, „90-lecie istnienia OSP Jankowice 1910-2000”, „Œl¹ska biesiada – piosenki i potrawy biesiadne”, Karol Miarka, „Husyci na Gónym Œl¹sku” opracowanie Hiacynta Woryna, Norbert Niestolik, „Jankowicka kalwaryjka na Górê œwiêtej Anny” – praca zbiorowa. Kolejne zadania zawarte w zbiorze zosta³y opracowane indywidualnie lub zespo³owo przez nauczycieli ucz¹cych poszczególnych przedmiotów i stanowi¹ rozdzia³y zbioru. Zespó³ redaguj¹cy publikacjê zdecydowa³ siê na udzielenie pe³nej dowolnoœci autorom poszczególnych rozdzia³ów w zakresie iloœci zadañ oraz ich formy. Musia³y siê one jednak mieœciæ w konwencji tematu wiod¹cego pracy. W koñcowej czêœci ksi¹¿ki zamieszczono odpowiedzi na poszczególne pytania. Autorzy zbioru zadañ s¹ przekonani o bardzo szerokich mo¿liwoœciach jego wykorzystania zarówno w edukacji szkolnej, jak i pozaszkolnej. Mo¿na to uczyniæ w szkole: • na poszczególnych lekcjach w ramach realizacji œcie¿ki miêdzyprzedmiotowej Edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie. Nauczyciel mo¿e selektywnie wybieraæ zadania i dostosowywaæ je do konkretnych tematów lekcji,

11

• •

w czasie zajêæ wiedzy o regionie realizowanych jako oddzielny przedmiot, w ramach lekcji wychowawczych poœwiêconych zagadnieniom zwi¹zanym ze wsi¹ i regionem, • w czasie zajêæ kó³ zainteresowañ, np.: europejskiego, teatralnego, biologicznego, muzycznego, ekologicznego i innych, • w czasie zajêæ dydaktyczno-wyrównawczych, rewalidacyjnych i socjoterapeutycznych, • w czasie wycieczek szkolnych po najbli¿szej okolicy, w tym równie¿ organizowanych dla innych szkó³ i instytucji, • w czasie imprez szkolnych organizowanych przez Samorz¹d Uczniowski, np. Dzieñ Patrona Szko³y, • podczas przygotowañ do egzaminów gimnazjalnych w klasie III, • w samodzielnej pracy ucznia, szczególnie dociekliwego, zdolnego i twórczego. W ramach edukacji œrodowiskowej, w której szko³a powinna wieœæ prym, a nauczyciel winien pe³niæ spo³eczn¹ rolê inspiratora rozlicznych dzia³añ, zbiór zadañ mo¿e byæ wykorzystany w nastêpuj¹cy sposób: • jako pomoc w edukacji regionalnej prowadzonej przez: miejscow¹ parafiê, organizacje spo³eczne dzia³aj¹ce o wsi, samorz¹dy lokalne (Rada Gminy, Rada So³ecka), • jako forma sprawdzenia wiedzy mieszkañców o wsi i regionie, nauki poprzez rozrywkê, pomoc w organizowaniu imprez œrodowiskowych (turnieje wiedzy), • jako forma propagowania wiedzy o wsi i regionie – promocji osi¹gniêæ szko³y w zakresie szeroko pojêtej edukacji regionalnej, • jako pomoc w budowaniu spo³eczeñstwa obywatelskiego, aktywnego przy przebudowie w³asnej lokalnej ojczyzny, ojczyzny wielkiej-ideologicznej, wspólnego europejskiego domu. Konkretne rozwi¹zania w ramach proponowanych zajêæ le¿¹ ju¿ w gestii nauczycieli i uczniów. Pomoc¹ w tym zakresie mog¹ s³u¿yæ prezentowane w niniejszej publikacji konspekty lekcji i scenariusz wycieczki. Jesteœmy œwiadomi, ¿e edukacja regionalna w jankowickich szko³ach osi¹gnê³a, nie tylko w naszej samoocenie, bardzo wysoki poziom. Stwarza to potrzebê kontynuacji podjêtych dzia³añ, lecz tak¿e sta³ego „podnoszenia poprzeczki”, szukania nowych rozwi¹zañ, podejmowania nowych wyzwañ, patrzenia na nasz¹ wieœ i region w aspekcie przynale¿noœci do wspólnej Europy narodów. Nie chcemy ograniczaæ siê do rozwi¹zañ spod znaku: „krupnioka i piwa”, „Masztalskiego i Ecika”, „Œwiêtej wojny”, opowiastek o go³êbiach, „skubaniu” pierza, utopkach, itp., chocia¿ nie negujemy ukrytych w nich wartoœci. Mamy nadziejê, ¿e gimnazjalny zbiór zadañ jest udan¹ prób¹ realizacji naszych nowatorskich i œmia³ych zamierzeñ. Poza tym chcemy w naszej szkole mówiæ i nauczaæ: o œl¹skim etosie 12

pracy i tym boleœniejszym koszmarze obecnego bezrobocia, o swoistoœci Œl¹ska – tzw. „proprium Silesiacum”, wielokulturowoœci i „szmaragdowoœci” Œl¹ska (wroc³awianin Mühlpfort – XVIII w.), który jako region porównuje siê do „gruszy, co rodzi na dwie strony rosn¹c na miedzy” (ks. E. M. Szramek), o plebejskim charakterze naszej kultury, szczególnej roli œl¹skich kobiet, o wielkiej roli ksiê¿y w tym regionie i o naszych œl¹skich œwiêtych, o tzw. „jêzyku serca”, w którym matka wypowiada pierwsze s³owa do swojego dziecka, w którym cz³owiek modli siê i przeklina (arcybiskup A. Nossol), o kuchni – wyj¹tkowym i mistycznym miejscu, o œl¹skich domach i o potrzebie ich posiadania bêd¹cej warunkiem wysokiej samooceny Œl¹zaków, o naszej religijnoœci i jej przejawach: szczerej pieœni, modlitwie skrywanej przed œwiatem ³zy, pielgrzymowaniu, o naszej hermetycznoœci i jednoczeœnie otwartoœci na innych – co mo¿e stanowiæ wa¿ny element pomostu Polaków w drodze do zjednoczonej Europy, o potrzebie przyjrzenia siê w³asnym b³êdom, o pojednaniu narodowym na Œl¹sku, wreszcie o potrzebie „przebudzenia siê”, odejœciu od filozofii martyrologii, a zwróceniu wiêkszej uwagi na naukê, która mo¿e byæ antidotum na nasze s³aboœci i problemy, o odnalezieniu naszego, godnego miejsca na mapie gospodarczej i politycznej kraju, … i jeszcze o œl¹skim pracoholizmie – naszej u³omnoœci a byæ mo¿e cnocie nadaktywizmu, o której mówi, arcybiskup Damian Zimoñ s³owami: „zrobiæ co zrobiæ i robiæ dalej”.16 Za trud twórczy nosz¹cy wyraŸne znamiona œl¹skiego pracoholizmu, za pomys³y i przelanie ich na papier, za godziny spêdzone z lektur¹ przedmiotu i przy komputerze, za wszystko co przynios³o owoc w postaci interdyscyplinarnego zbioru zadañ – dziêkujemy wszystkim autorom – naszym kole¿ankom i kolegom nauczycielom gimnazjum. Dziêki wykonanej i planowanej w przysz³oœci pracy mo¿emy siê czuæ ludŸmi spe³nionymi zawodowo, szczególnie maj¹c w œwiadomoœci to, ¿e Jankowice i sami nasi uczniowie godni s¹ naszego wysi³ku twórczego. Mamy nadziejê, ¿e poniesiony trud bêdzie owocowa³ uznaniem czytelników oraz naszych uczniów, którzy w przysz³oœci byæ mo¿e stan¹ siê wzorem ich œredniowiecznych przodków „Œwiat³em ze Œl¹ska” („Lux ex Silesia”). Niech ten zbiór zadañ pozwoli Wam „siêgaæ, gdzie wzrok nie siêga”, a tak¿e zrozumieæ i wcielaæ w doros³ym ¿yciu s³owa Œl¹zaka, Josefa von Eichendorffa: „Gdzie obecny jest entuzjasta, cz³owiek natchniony, tam znajduje siê czubek, szczyt œwiata”17 16

17

Dialogi œl¹skie, rozmowy z prze³omu wieków prowadzi³ Józef Górdzia³ek, Opole 2002; Byæ dla, czyli myœleæ sercem, z biskupem Alfonsem Nossolem rozmawia ksi¹dz Jerzy Szymik, Katowice 1999; Ci¹gle tonê i chwytam Jezusa, z arcybiskupem Damianem Zimoniem rozmawiaj¹ A. Petrowa-Wasilewicz i ks. J. Szymik, Katowice 2002; Akropol z ha³dy czyli teologia œl¹ska, 25 rozmów z ksiêdzem Jerzym Szymikiem o Œl¹sku i teologii, o poezji i kap³añstwie, o Pszowie i podró¿ach, o ¿yciu i naszym œwiecie, Katowice 2002. S³owa te pos³u¿y³y biskupowi A. Nossolowi jako jeden z w¹tków kazania wyg³oszonego w Gliwicach w czasie pielgrzymki papie¿a Jana Paw³a II do Polski w roku 1999; tak¿e: ks. Jerzy Szymik, Dziennik pszowski, Pszów – Katowice 2004, s. 19.

13

Chocia¿ edukacja regionalna nie jest antidotum na wszystkie bol¹czki polskiej oœwiaty, mo¿e byæ bardzo pomocna szczególnie w aspekcie wychowania m³odego pokolenia. Nie bójmy siê œwiata naszych wartoœci. Nie s¹ one reliktem, skansenem, tym bardziej teraz, gdy nauczyciel mo¿e przemówiæ pe³nym g³osem i w³asnym jêzykiem. Posiadamy cechy kulturowe, które stanowi¹ o naszej to¿samoœci – musz¹ one byæ drogowskazem dla przysz³ych pokoleñ mieszkañców Jankowic i naszego regionu. Musimy o nich uczyæ, musimy je uœwiadamiaæ m³odym ludziom. Prosimy o wszelkie uwagi dotycz¹ce gimnazjalnego zbioru zadañ „Jankowice Rybnickie w pytaniach i zadaniach”. W imieniu autorów mgr Janina Wiechoczek lider WDN-u

dr Norbert Niestolik dyrektor szko³y

14

mgr Agnieszka Antosz mgr Justyna BruŸdziñska

Niniejszy rozdzia³ zosta³ przygotowany w celu pog³êbienia wiedzy z zakresu historii Jankowic oraz utrwalenia wiadomoœci z jêzyka polskiego. Jest on przeznaczony dla uczniów gimnazjum i ma s³u¿yæ pomoc¹ w pomyœlnym zdaniu egzaminu gimnazjalnego. Stanowi uzupe³nienie dostêpnych na rynku wydawniczym pomocy dydaktycznych. Tematyka zadañ w wiêkszoœci nawi¹zuje do legendy o patronie Gimnazjum nr 1 – ksiêdzu Walentym. Jest to zatem próba realizacji œcie¿ki edukacyjnej z zakresu wiedzy o regionie. Æwiczenia maj¹ na celu jednak¿e nie tylko propagowanie idei ma³ej Ojczyzny, ale tak¿e poszerzenie wiadomoœci filologicznych, umiejêtnoœci analizy tekstu literackiego, utrwalenie wiedzy gramatycznej i poprawnego u¿ywania pisemnych form wypowiedzi.

15

Zadanie 1 Przeczytaj tekst, a nastêpnie wykonaj zadania zamieszczone poni¿ej. „Rybniczanie chc¹ zw³oki mêczennika sprowadziæ na cmentarz rybnicki.” Gdy rybniczanie po odpêdzeniu srogich nieprzyjació³ nieco odetchnêli, pierwszem ich staraniem by³o, ¿eby zw³oki mêczennika Walentego na cmentarzu, albo jak wszyscy jednog³oœnie ¿¹dali, przed wielkim o³tarzem koœcio³a farnego nale¿ycie pochowaæ. Podobnego orszaku pogrzebowego jak ten, który siê wybra³ z Rybnika ku Jankowicom po zw³oki zabitego kap³ana, Rybnik jeszcze nie widzia³. Miasta i wsie pobli¿sze by³y zupe³nie puste, gdy¿ i najbiedniejszy wyrobnik prosi³, jakby o najwiêksze szczêœcie, o pozwolenie, ¿eby móg³ iœæ po drogiego kap³ana swego, którego wszyscy kochali, jak w³asnego ojca. Tysi¹ce ludu zebra³o siê ze wszystkich stron od Raciborza, Gliwic i ¯orów, a oprócz licznego duchowieñstwa towarzyszy³ procesji ksi¹¿ê Miko³aj z ca³ym swoim dworem i wojskiem. Z œpiewem pobo¿nym zbli¿ano siê ku miejscu, które stary Miko³aj jako grób mêczennika oznaczy³ i rzeczywiœcie te¿ widaæ by³o pod m³odym dêbem mogi³ê, niedawno widocznie usypan¹. Rozrzewniaj¹cy by³ to widok, a w oczach i najsurowszych rycerzy ³zy siê zaœwieci³y, gdy lud na grób siê rzuci³, z p³aczem najwiêkszem zabitego wo³a³ i rêkami go chcia³ wygrzebywaæ. Wtem poznaæ by³o mo¿na, jak wielk¹ ku zmar³emu kap³anowi lud by³ przejêty mi³oœci¹. Gdy duchowieñstwo g³oœne mod³y zaczê³o, uciszy³ siê nieco p³acz, lud upad³ na kolana, a przejêty g³êbok¹ pokor¹ czeka³, póki relikwie Œwiêtego, jak ju¿ ka¿dy Walentego mianowa³, podniesione nie zostan¹. Z pocz¹tku najzacniejsi mieszczanie kopali dó³, a potem sami kap³ani ujêli rydle, aby rêce kap³añskie cia³o mêczeñstwem poœwiêcone wydoby³y. Lud czeka³ w najwiêkszym milczeniu, gdy naraz niespodzianie Ÿród³o z grobu wytrys³o i obficie p³yn¹æ zaczê³o. Zatrwo¿eni kap³ani nie mogli kopaæ dalej, a wszelkie usi³owania, a¿eby Ÿród³o spuœciæ, by³y daremne, gdy¿ woda za ka¿dym razem mocniejsz¹ siê okazywa³a. Pytano siê starego Miko³aja, czy to rzeczywiœcie jest miejsce grobu, szukano nawet w ca³ej okolicy, czy w razie omy³ki Miko³aja, gdzie indziej nie znajd¹ œwie¿o naruszonej ziemi, lecz wszystkie usi³owania okaza³y siê daremnemi. Kiedy zaœ kilku chorych przez ni¹ zdrowie cudownie odzyska³o, nikt ju¿ nie w¹tpi³, ¿e woda rzeczywiœcie z grobu mêczennika p³ynie. •ród³o obfite istnieje do dzisiejszego dnia, a woda jego w dawnych czasach za wielkie lekarstwo by³a uwa¿ana. Nad Ÿród³em stoi d¹b wielki, a na nim zawieszony obraz wyobra¿aj¹cy mêczeñstwo kap³ana Walentego.

16

Nieszczêœliwy Maciej, syn Miko³aja, po œmierci pana swego przy ¯orach, odzyska³ wolnoœæ, lecz gdy chatkê sw¹j¹ odnalaz³ spalon¹, a nadto mu powiedziano, ¿e ¿ona i dzieciê jego w p³omieniach zginê³y, poszed³ w œwiat i nikt siê ju¿ nie dowiedzia³, gdzie siê podzia³. Za mi³osierne pogrzebanie kap³ana Walentego dali rybniczanie Miko³ajowi przytu³ek w mieœcie, gdzie s³u¿y³ jeszcze szeœæ lat za grabarza przy cmentarzu miejskiego koœció³ka. „Ksi¹dz Walenty – Aposto³ Eucharystii” (•ród³o wg K. Miarka) „Husyci na Górnym Œl¹sku” (Oprac. N. Niestolik, Jankowice 2002)

Zadanie 2 Wska¿ w³aœciw¹ odpowiedŸ. I. Na który z cmentarzy zamierzono sprowadziæ zw³oki ksiêdza Walentego? a) ¿orski b) jankowicki c) rybnicki d) wodzis³awski II. Z jakiego miejsca wyruszy³ orszak pogrzebowy po zw³oki kap³ana? a) Rybnika b) Gliwic c) Jastrzêbia d) ¯or III. Podaj imiê ksiêcia, który uczestniczy³ w procesji. a) Henryk b) Walenty c) Miko³aj d) Stanis³aw IV. Podaj nazwê drzewa, stoj¹cego przy Ÿródle. a) wierzba b) d¹b c) modrzew d) œwierk V. Jak nazywa³ siê grabarz cmentarza miejskiego koœció³ka? a) Maciej b) Bart³omiej c) Kazimierz d) Miko³aj

17

VI. Jak d³ugo Miko³aj by³ grabarzem? a) 7 lat b) 9 lat c) 6 lat d) 2 lata Zadanie 3 W zaznaczone miejsca wstaw ¿, rz, ó, u, h, ch. a) „Z œpiewem pobo_nym zbli_ano siê ku miejscu, kt_re stary Miko³aj jako gr_b mêczennika oznaczy³ i _eczywiœcie te_ widaæ by³o pod m³odym dêbem mogi³ê, niedawno widocznie _sypan¹.” b) „Kiedy zaœ kilku _ orych przez ni¹ zdrowie cudownie odzyska³o, nikt ju_ nie w¹tpi³, ¿e woda _eczywiœcie z grobu mêczennika p³ynie.” Zadanie 4 Dokonaj analizy zdania pojedynczego. Obfite Ÿród³o istnieje do dzisiejszego dnia.

Zadanie 5 Uzupe³nij zdania wyrazami z ramki. a) „Lud czeka³ w najwiêkszym milczeniu, gdy naraz niespodzianie .............. z grobu ............. i obficie p³yn¹æ zaczê³o.” b) „•ród³o obfite istnieje do dzisiejszego dnia, a ............. jego w dawnych czasach za wielkie.................. by³a uwa¿an¹.”

Zadanie 6 Podaj antonimy nastêpuj¹cych wyrazów. nieprzyjaciel – ................ chory – ...............

18

zdrowie œwiêty zmar³y

– ............... – ............... – ...............

Zadanie 7 Podaj synonimy poszczególnych wyrazów. kap³an – ............... p³acz – ............... chatka – ............... szczêœcie – ............... Zadanie 8 Wyrazy podane w nawiasach wstaw we w³aœciwej formie. Œcie¿k¹ od (Rybnik) ku (Bijasowice) jecha³ konno czcigodny kap³an Walenty, a przy nim w (pokora) szed³ stary Miko³aj, (modliæ siê) serdecznie do (Zbawiciel), którego kap³an (nieœæ) do chorej Jadwigi, (ukochana) jego synowej. Ju¿ byli w (las) blisko (Bijasowice), gdy nagle Miko³aj stan¹³ i (rêka) na t³um ludzi (pokazaæ), który ledwie tysi¹c (kroki) przed nimi obozowa³. (...) Ksi¹dz kapelan Walenty mêczennik w obronie wiary.W: Ksi¹dz Walenty – Aposto³ Eucharystii. (•ród³a) Oprac. N. Niestolik, Jankowice 2002, s. 13.

Zadanie 9 Z poziomych rzêdów diagramu nale¿y wykreœliæ te litery, które utworz¹ nazwy przypadków. Z pozosta³ych liter (czytanych równie¿ poziomo) powstan¹ nazwy ulic znajduj¹cych siê w Jankowicach.

Zapisz pytania, na które odpowiadaj¹ poszczególne przypadki.

19

Zadanie 10 Czy znasz legendê Jankowic? Rozwi¹zuj¹c krzy¿ówkê, mo¿esz to sprawdziæ.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Imiê towarzysza ksiêdza Walentego. Miejsce ukrycia przez ksiêdza Walentego Przenajœwiêtszego Sakramentu. Imiê fundatora koœcio³a w Jankowicach. Nazwa miejscowoœci, z której wyruszy³ ksi¹dz Walenty do chorej. Pojawi³o siê w miejscu, gdzie zabito ksiêdza Walentego. Nazwa miejscowoœci, do której œpieszy³ Walenty, by pomóc chorej. Goni¹cy ksiêdza Walentego to ........ Oprócz Przenajœwiêtszego Sakramentu w dziupli znajdowa³y siê ........ Nazwa czêœci cia³a, w któr¹ zosta³ ugodzony ksi¹dz Walenty.

Zadanie 11 Fraszka – z jêzyka w³oskiego „frasca” pierwotnie oznacza³a ga³¹zkê, drobiazg, figielek, ¿arcik. Dziœ to utwór poetycki o charakterze ¿artobliwym, oparty na dowcipnym pomyœle. Poni¿ej zamieszczono trzy fraszki o nauczycielach z Gimnazjum nr 1 w Jankowicach. Spróbuj odgadn¹æ, o kim mówi¹, a nastêpnie wyszukaj rzeczowniki w ostatniej zwrotce i okreœl ich przypadki. Poprzez nasze drogi z „ko³em” za pan brat, Wci¹¿ ktoœ mknie do szko³y szybko niby ptak. Pêdzi na tym kole i wszystkich wyprzedza, Wszystko jej ju¿ jedno: szosa to czy miedza.

20

*** Ma³y zespó³ jankowicki wszystkim dobrze znany, Pewna Pani nim dowodzi, któr¹ podziwiamy. Kokardka we w³osach, pantofle czerwone, Oberki, mazurki przez ni¹ s¹ tañczone. Na próby w soboty chodziæ rozkazuje. W soboty czêsto próby organizuje, Jak piêknie siê tañczy, dzieciom pokazuje. *** Jest to osobistoœæ powszechnie lubiana, Przez miejscow¹ ludnoœæ bardzo dobrze znana. Codziennie w gimnazjum zjawia siê weso³y, Nauczyciel historii i „szef” naszej szko³y. Na sercu coœ mu ostatnio le¿a³o, Byæ dyrektorem strasznie przeszkadza³o. Myœl jedna jedyna trapi³a mu duszê: „Dziœ nowy samochód ¿onie kupiæ muszê!” Dnia nastêpnego na miejscu wskazanym, Zjawia siê cicho w autku ukochanym. Mê¿czyzna ten trzyma nad szko³¹ w³adzê, Uczcie siê uczniowie! Ja wam dobrze radzê! Zadanie 12 „Ludzie s¹ jak wiatr. Jedni lekko przelec¹ przez ¿ycie, nic po nich nie zostaje (...). A inni wiej¹ jak trzeba. Tyle, ¿eby wszystko na czas mog³o kwitn¹æ i owocowaæ. I po nich zostaje piêkno naszego œwiata”. Krystyna Siesicka

Udowodnij, ¿e ksi¹dz Walenty na trwa³e wpisa³ siê w kartê historii Jankowic – rozprawka. Zadanie 13 Zredaguj zaproszenie, w którym zaprosisz swoj¹ dziewczynê, ch³opaka na romantyczny spacer po Jankowicach. W zaproszeniu uwzglêdnij informacje o miejscu, czasie i celu spotkania. Zastosuj wyrazy nazywaj¹ce okolicznoœci, w jakich zachodz¹ czynnoœci i stany.

21

Zadanie 14 WyobraŸ sobie, ¿e jesteœ w³aœcicielem placu zabaw w Jankowicach i pragniesz go sprzedaæ. Zredaguj stosowne og³oszenie do lokalnego radia lub telewizji. Uwzglêdnij w nim specyfikê tych œrodków masowego przekazu.

Zadanie 15 „Listy” Pani traci ju¿ wszelk¹ powagê: Czyha w bramie na listonosza, Patrzy smutno, uœmiechem go b³aga Jak ranny le¿¹cy na noszach. Dni tej pani bez listów ton¹, Id¹ na dno w ¿alu bez granic... A¿ siê dziwi zmartwiony listonosz: „Ja bym tam napisa³ do pani”. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska

Napisz list do kole¿anki, w którym zachêcisz j¹ do przyjazdu do Jankowic. 22

Zadanie 16 Napisz podanie o przyjêcie do I klasy Gimnazjum nr 1 im. Ksiêdza Walentego w Jankowicach, wykorzystuj¹c wzór zamieszczony poni¿ej.

Zadanie 17 Wype³nij telegram zawiadamiaj¹cy o otwarciu nowej szko³y w Jankowicach.

23

Zadanie 18 Z podanego wiersza wypisz: wyliczenia, apostrofy oraz wykrzyknienia. „Elegia na œmieræ Walentego” Rybnik – Kozie Góry – Jankowice Nitka drogi – ciymny las – Bijasowice Tam w goraczce œmierci mocno zatroskana Ciyn¿ko choro Jadwisia czeko na kap³ana. Œmiertko bio³o kero pukosz do moich dŸwiyrzy Pozwól bardzo prosza o ta jedno przys³uga By zd¹¿y³ z namaszczyniem Walenty – nadzieja – Boga wierny s³uga. Bio³y ob³ok – to fantom anio³a Pochylo siê nad chorom kobiytom Szepcze cosik do niyj prawi PójdŸ Jadwisiu córko od ciyrpiynio W lepsze œwiaty han prosto do zbawiynio Tam na boskich ³¹kach w wieczystej zieleni Spotkosz Walyntego, tam dost¹pisz namaszczynio. Jak okrutny jest Twój wyrok – Panie! Ko¿esz ciyrpieæ tym kerzy rozkoszy som godni Odbiyrosz ¿ycie cudnym pêdom ró¿anym A pozwolosz ¿yæ ludzkim chwastom synom zbrodni. Takim kwiotkiym ró¿anym by³a – Jadwisia Takim krzewym ró¿anym by³ On – Walenty O dziwejcie siê! Hañ nad chmurkom jeszcze mocno krwawi Wyrwano z r¹k Husytów w kalinowym gaju Dusza Walentego pomyko do raju. Czasym by byæ na œwiyntoœci szczycie Strasznym ciyrpieniem trza okupiæ ¿ycie.

(rys. A. Rugor)

Stanis³aw Ptaszyñski, dn. 25.03.1996 r.

24

dr Norbert Niestolik mgr Artur Zawiasa

Historia Jankowic bogata jest w wiele ciekawych wydarzeñ. Równie¿ dzieñ dzisiejszy obfituje licznymi inicjatywami wzbogacaj¹cymi ¿ycie mieszkañców wsi. M³odzi ludzie siêgaj¹ do Ÿróde³, czerpi¹ z dorobku minionych pokoleñ, zakorzeniaj¹ siê w swojej ma³ej jankowickiej ojczyŸnie i tym samym tworz¹ spo³eczeñstwo obywatelskie.

25

Zadanie 1 Pokoloruj herb Jankowic. Która z podanych informacji jest prawdziwa? a) b) c) d)

Strój rybaka jest koloru niebieskiego T³o tarczy herbowej ma kolor ¿ó³ty Rybak stoi na zielonej trawie Rybka i wêdka s¹ koloru ¿ó³tego

Zadanie 2 Zdjêcia przedstawiaj¹ charakterystyczne miejsca znajduj¹ce siê w Jankowicach. Dopisz do podanych zdjêæ oznaczenia A, B, C i D. Wpisz nazwê rejonu (dzielnicy wsi).

1. .......................................................

2. .......................................................

3. .......................................................

4. .......................................................

A. B. C. D.

......................................... ......................................... ......................................... .........................................

– Urz¹d gminy Œwierklany – Budynek Oœrodka Zdrowia, remizy OSP i biblioteki – Resztki domów i piêkno dzikiej przyrody – Krajobraz niczym znad Morskiego Oka

26

Zadanie 3 Uzupe³nij tabele dopisuj¹c w poszczególne rubryki s³owa gwarowe, które odnosz¹ siê do: Koœcio³a, rodziny oraz pracy. Dopisz odpowiedniki tych s³ów w jêzyku literackim. kibel, antryj, biglozko, katelmus, pyndzyjo, rywir, suchatelnica, kapelonek, sztajger, fachman, lauba, rechtor, betlyjka, forhang, fara

Zadanie 4 Wyjaœnij pojêcia: a) Bursa ......................................................................................................................... b) Wikary ......................................................................................................................... c) Bulla ......................................................................................................................... d) Pustelnik ......................................................................................................................... e) Plebiscyt ......................................................................................................................... Podkreœl te, które wi¹¿¹ siê z Sanktuarium Bo¿ego Cia³a w Jankowicach. Zadanie 5 Napisz, do kogo odnosz¹ siê poni¿sze teksty. a) 1873-1939. Wybitny polityk, obroñca polskoœci Górnego Œl¹ska, dyktator III powstania œl¹skiego. ................................................................. b) Ksiê¿na, ¿ona Henryka Brodatego, z jej inicjatywy w 1202 r. powsta³o ¿eñskie Opactwo Cysterek w Trzebnicy. Kanonizowana w 1267 roku. ................................................................

27

c) Wiêkszoœæ œl¹skich kapliczek jest budowana pod jego wezwaniem. ¯y³ w latach 1350-1393. Jest patronem sakramentu spowiedzi i patronem Œl¹zaków. ................................................................

d) Jedna z najpopularniejszych na Œl¹sku œwiêtych. Patronka górników i nag³ej œmierci. ................................................................ Zadanie 6 Po³¹cz w pary: A. Studzienka staje siê sanktuarium B. Budowa koœcio³a w Jankowicach C. Plebiscyt na Górnym Œl¹sku D. Bractwo Przenajœwiêtszego Sakramentu E. Powstania œl¹skie F. Poœwiêcenie Studzienki G. Micha³ Gra¿yñski H. „Œl¹ski Drzyma³a”

1. 20.03.1921 2. Wojewoda Œl¹ski 3. Franciszek Chrószcz 4. 1895 5. 1675 6. 1919 - 1920 - 1921 7. ok. 1670 8. 2003

Zadanie 7 Prawda czy fa³sz? (zaznacz w³aœciw¹ odpowiedŸ wpisuj¹c w podane miejsca P lub F) a) Pierwsza udokumentowana wzmianka dotycz¹ca Jankowic pochodzi z dnia 25 maja 1223 roku. Dokument zosta³ wydany przez biskupa wroc³awskiego Wawrzyñca (Laurentiusa) na proœbê ksiêcia opolskiego Kazimierza. ........................ b) W 1433 r. ziemiê œl¹sk¹ najechali Husyci. Podczas tego najazdu œmieræ poniós³ ksi¹¿ê Walenty. ........................ c) W okolicach Chwa³owic ksi¹¿ê Donnersmarck rozpocz¹³ na pocz¹tku XX wieku budowê kopalni „Donnersmarck” (obecnie „Chwa³owice”). W tym samym czasie w pobli¿u Boguszowic rozpoczêto budowê szybów wydobywczych, które sta³y siê zacz¹tkiem dzisiejszej kopalni „Jankowice”. ........................

28

Zadanie 8 Dopisz nazwy miejscowoœci do podanych zdjêæ.

A .......................... B .......................... C .......................... D .......................... Bazylika zamek Bazylika krzy¿ Matki Boskiej œw. Antoniego pokutny

E ............................. Opactwo pocysterskie

F ............................. rynek

Rybnik, ¯ory, Rudy, Pszów, Rydu³towy, Racibórz Zadanie 9 Jaka jest geneza nazw podanych miejscowoœci. Wybierz i dopasuj w³aœciwe odpowiedzi: Jankowice .......................................................................................................... Œwierklany .......................................................................................................... Rybnik .......................................................................................................... ¯ory .......................................................................................................... Chwa³owice .......................................................................................................... Leszczyny .......................................................................................................... 29

A – Nazwa kulturowa oznaczaj¹ca staw do przechowywania ryb B – Nazwa kulturowa oznaczaj¹ce miejsce, gdzie usuwano las przez wy¿arzanie czyli wypalanie C – Nazwa topograficzna, od nazwy gatunku drzewa D – Nazwa patronimiczna utworzona od staropolskiego imienia Chwa³ E – Nazwa etniczna oznaczaj¹ca ludzi mieszkaj¹cych wœród œwierków F – Nazwa patronimiczna od chrzeœcijañskiego spolonizowanego imienia Janik Zadanie 10 Oznaczenia podanych wydarzeñ od A do O wpisz w odpowiednie rubryki:

A. Kompleks oœwiatowy B. Spalenie Bijasowic C. Fundacja ksiêgi Bractwa Przenajœwiêtszego Sakramentu D. Izydor Mirek pustelnikiem w Studzience E. Ks. E. Bolik buduje kaplicê w Studzience F. Powstanie „Solidarnoœci” G. Jesteœmy w Unii Europejskiej H. Powstanie styczniowe I. Potop szwedzki J. Bitwa pod Grunwaldem K. Œmieræ górników w kopalni „Wujek” L. Wojny husyckie M.Przybycie Franciszkanów na Górê œw. Anny N. Ks. Józef Szafranek pos³em do parlamentu pruskiego O. Kazimierz Kutz obchodzi 75. urodziny 30

Zadanie 11 Uzupe³nij drzewo genealogiczne Twojej rodziny:

Zadanie 12 Historia jankowickiego szkolnictwa

1. 2. 3. 4.

................. Wajda dyrektor szko³y podstawowej w latach 1966-1992 Patron naszej szko³y podstawowej Potoczna nazwa budynku szko³y (od imienia jej kierownika Weso³owskiego) Arkadiusz ....................... by³y uczeñ szko³y podstawowej w Jankowicach. Zajmuje siê chorymi na AIDS 5. .................. historyczne, wydane w ksi¹¿ce „Ksi¹dz Walenty – Aposto³ Eucharystii” 6. Józef ................. , pierwszy nauczyciel w Jankowicach 31

Zadanie 13 Jesteœ m³odym jankowiczaninem, byæ mo¿e wi¹¿esz swoje doros³e ¿ycie z firm¹, któr¹ za³o¿ysz w swojej wsi. Póki co, podaj przyk³ady firm dzia³aj¹cych obecnie w twojej miejscowoœci: us³ugowych ........................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... produkcyjnych ....................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... handlowych ........................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... innych .................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... Zadanie 14 W odpowiednie miejsca wpisz cyfry oznaczaj¹ce podane pojêcia dotycz¹ce jankowickiego koœcio³a. A ..........

E .......... F ..........

B ..........

H ..........

C ..........

G .......... D .......... 1. 3. 5. 7.

Sygnaturka Obraz ks. Walentego Dzwonnica Miejsce spoczynku proboszcza Schliwy 32

2. Przydaszki 4. Gonty 6. Krzy¿ misyjny 8. Tablica ku czci F. L. Oppersdorffa

Zadanie 15 Patroni jankowickich ulic. Dopisz nazwiska i numer zdjêcia. A ............................... – powstaniec, naczelnik gminy, zgin¹³ w Buchenwaldzie ( ) B ............................... – górnik, powstaniec, zgin¹³ w Mauthausen ( ) C ............................... – obroñca ¿ydowskich dzieci ( ) D ............................... – autor „Kazañ sejmowych”, „¯ywotów œwiêtych” ( ) E ............................... – autor „Serca za tam¹” ( )

1

2

3

4

5

Zadanie 16 Z tekstu dokumentu z dnia 25.05.1223 roku, z którego pochodzi pierwsza wzmianka o Jankowicach. Jakie by³o pierwotne brzmienie imion rycerzy, którzy utworzyli Jankowice i Micha³kowice: „Jankowie imiê przenajœwiêtszej i niepodzielnej Trójcy œw. My Wawrzyn Boskiego mi³osierdzia biskup wroc³awski oznajmiamy obecnym jak Jankowie przysz³ym pokoleniom, ¿e za wspóln¹ zgod¹ kapitu³y wroc³awskiej na czeœæ Bosk¹ Jankowie dla utrzymania zakonnic Jankowie koœciele Œwiêtego Zbawiciela Jankowie Ribnichu, na proœbê szanownego ksiêcia Jankowie katolickiego pana, œwietnego ksiêcia Kazimierza, koœcio³owi œw. Zbawiciela Jankowie Ribnichu dajemy Jankowie darujemy dziesiêciny (...) Dziesiêciny zaœ, które zatwierdzi³ nasz poprzednik œw. Pamiêci pan Sieros³aw, dawniej biskup wroc³awski, koœcio³owi Najœæ. Panny Maryji Jankowie Ribnichu, Jankowie okazji jego poœwiêcenia zatwierdzamy za zgod¹ czêstokroæ wspomnianej kapitu³y wroc³awskiej (...) A¿eby zaœ Jankowie sprawie wolnych dziesiêcin, jakie pewni rycerze koœcio³owi œwiêtego Zbawiciela Jankowie Ribnichu Jankowie w³asnej woli byli darowali, koœció³ Jankowie jakikolwiek sposób nie móg³ byæ ukrzywdzony, uwa¿amy za dobre, zatwierdziæ takowe temu samemu koœcio³owi za zgod¹ powy¿sz¹. Mianowicie dziesiêciny rycerzy: Vincentius Jankowie Pribizlaus, Crisanus Jankowie Johannes, Gasso Jankowie Albertus, Alexander Jankowie Ztrezo, Vinratius Jankowie jego bracia, Suentossius Jankowie Michahel, Eustachius Jankowie Wisimir, Vrtizlaus Jankowie Grimizlaus (...)”. Jankowice ................................... Micha³kowice ................................... 33

Zadanie 17 Z tekstu hymnu wsi Jankowie wypisz nazwy miejscowe. Nad wzgórzami budzi siê dzieñ Znowu praca, nauka marzenia A ja chcia³bym ci mi³a ma z³o¿yæ ¿yczenia G³osy dzwonów mierz¹ nam czas Samotny pielgrzym siê modli w Studzience A ja wielki historii twej sk³adam w podziêce Panie weŸ Walentego krew Oppersdorffów koœció³ek wspamnia³y Herb z rybakiem powstañcze dni, biel hostii ma³ej Piêkna ziemio Micha³a i Janka, B¹dŸ nam matk¹ przez pokolenia Ucz nas zawsze modlitwy i pracy zachowaj wspomnienia. Na Koœcielnej dzieci gwar Na Hanusiach zaczê³a siê robota Na Tomoszku nie ma ju¿ nic, straszy Strachota Ty siê k³adziesz do snu - dobranoc Niech kopalnia Twej ciszy nie burzy Daj górnikom bezpieczn¹ pracê – Daj Bo¿e jak najd³u¿ej 1. ................................... 3. ...................................

2. ................................... 4. ...................................

Wypisz znane Ci inne nazwy miejscowe. 1. ................................... 3. ...................................

2. ...................................

Zadanie 18 Zaznacz w³aœciw¹ odpowiedŸ: 1. Bractwo Przenajœwiêtszego Sakramentu powsta³o dziêki bulli papie¿a: a) Jana XXIII b) Klemensa X c) Paw³a VI 2. Jankowicki szlak turystyczny ma kolor a) ¿ó³ty b) zielony

c) czerwony

3. Autorem „Husytów na Górnym Œl¹sku” jest: a) J. Lompa b) N. Boñczyk

c) K. Miarka

34

Zadanie 19 Herby miejscowoœci powiatu rybnickiego i okolicznych miast: dopisz poszczególne oznaczenia lub wpisz nazwy miejscowoœci pod odpowiednimi herbami. Pomoc¹ pos³u¿y ci mapa województwa œl¹skiego, któr¹ mo¿esz znaleŸæ w bibliotece szkolnej. MIASTA

1........... 2........... A. Racibórz D. Rydu³towy G. Rybnik

3........... 4........... B. Pszów E. ¯ory

5...........

6........... 7........... C. Wodzis³aw Œl. F. Jastrzêbie Zdrój

POWIAT

I........... II........... A. Gaszowice D. Czerwonka Leszczyny

III........... B. Lyski E. Jejkowice

IV........... V. ........... C. Œwierklany

Zadanie 20 Jankowice i ziemia rybnicka nale¿a³y w czasie swoich dziejów do: wybierz spoœród podanych mo¿liwoœci. do ok. 890/900 r. .............................................. 890/900 r. – ok. 906/907 .............................................. 906/907 – ok. 990 .............................................. ok. 900-1327 .............................................. 1327-1526 .............................................. 1526-1740 .............................................. 1740-1922 .............................................. 1922-1939 .............................................. 1939-1945 .............................................. od 1945 .............................................. Polska, Prusy/Niemcy, Austria, S³owiañska wspólnota rodowa, Czechy, Wielkie Morawy, Niemcy. 35

Zadanie 21 Uzupe³nij tekst Najstarsz¹ organizacj¹ spo³eczn¹ w Jankowicach jest ................................... . Powsta³a ona w roku .............., a jej za³o¿ycielem by³ ................................... . So³tysem wsi od roku 1992 do chwili obecnej jest ................................. . W Jankowicach dzia³aj¹ dwa Ko³a ................................... Wiejskich. W sk³ad Rady Gminy Œwierklany wchodz¹ równie¿ .................. – mieszkañcy Jankowic. Od roku 1988 dzia³aj¹ we wsi zespo³y dzieciêce DOREMI i „..................................”. Sportowcy skupieni s¹ w Ludowym Klubie Sportowym „...................................” Jankowice. Jankowice nale¿¹ do gminy ..................................., do powiatu ................................... i województwa .................................... . G³ównym zak³adem pracy mieszkañców wsi jest KWK ................................... . Zadanie 22 Przeczytaj biografiê hrabiego Ferdynanda Leopolda von Oppersdorffa z ksi¹¿ki „Skarby hrabiego von Oppersdorffa” wydanej w 2001 roku staraniem nauczycieli i Rady Rodziców naszej szko³y, a nastêpnie odpowiedz na pytania. (Ksi¹¿ka znajduje siê w bibliotece szkolnej) 1. Hrabia urodzi³ siê 19 lutego 1628 roku w Polskich Nowokoœcio³ach (Polnisch Neukirch). Jak obecnie nazywa siê ta miejscowoœæ? 2. Z której linii Oppersdorffów pochodzi³? 3. Jakie tytu³y odziedziczy³ i otrzyma³? 4. Gdzie studiowa³? 5. W jakich okolicznoœciach sta³ siê w³aœcicielem tzw. Rybnickiego pañstwa stanowego? 6. Jak nazywa³ siê syn hrabiego? 7. W którym roku zmar³ hrabia F. L. von Oppersdorff? 8. Gdzie w œwietle Ÿróde³ historycznych i legendy z³o¿ono po œmierci jego cia³o?

36

ks. Piotr Lisiecki

Parafia jest podstawow¹ komórk¹ w Koœciele, podobnie jak rodzina w spo³eczeñstwie. W Katechizmie Koœcio³a Katolickiego mo¿emy przeczytaæ, ¿e: „Wprowadza ona lud chrzeœcijañski do uczestniczenia w ¿yciu liturgicznym i gromadzi go podczas tej celebracji; g³osi zbawcz¹ naukê Chrystusa, praktykuje mi³oœæ Pana w dobrych i braterskich uczynkach.” Parafia jest wspólnot¹ eucharystyczn¹ i oœrodkiem ¿ycia religijnego rodzin chrzeœcijañskich. Jest te¿ podstawowym miejscem katechezy dzieci i rodziców. To w³aœnie z parafialnym koœcio³em zwi¹zane s¹ najwa¿niejsze momenty naszego ¿ycia – tu zostajemy w³¹czeni do wspólnoty wierz¹cych, tu jednoczymy siê z naszym Zbawicielem przez uczestnictwo w Sakramentach, tu œwiêtujemy Dzieñ Pañski i inne uroczystoœci, tu razem z innymi pielgrzymujemy do niebieskiej Ojczyzny. Mieszkañcy Jankowic od wieków identyfikuj¹ siê ze swoim koœcio³em, ze swoj¹ parafi¹, o czym œwiadczy ich liczne i aktywne uczestnictwo w ¿yciu tej wspólnoty Koœcio³a. Zatem zadania tu umieszczone nie powinny sprawiæ trudnoœci. Dobrze bêdzie, je¿eli pomog¹ odœwie¿yæ wiadomoœci na temat dzia³alnoœci i ¿ycia naszej parafii i lokalnego Koœcio³a. 37

Zadanie 1 W tabeli podano nazwy niektórych uroczystoœci i nabo¿eñstw w parafii jankowickiej i czas ich obchodzenia. Proszê uzupe³niæ tabelê o brakuj¹ce informacje. CZAS

UROCZYSTOŒÆ, NABO¯EÑSTWO

II Niedziela maja Odpust parafialny Nabo¿eñstwa fatimskie Ka¿dy czwartek o godz. 15:30 I i Wczesna Komunia Œwiêta W Niedziele Wlk. Postu o godz. 15:00 Nabo¿eñstwo do Najœwiêtszego Serca Pana Jezusa III pi¹tek miesi¹ca po Mszy Œw. porannej Procesja na cmentarz Niedzielne Msze Œwiête* Procesja do czterech o³tarzy 25 XII godz. 0:00 Msza szkolna * podaj wszystkie godziny sprawowania Mszy Œwiêtych w niedziele (poza miesi¹cami wakacji letnich)

Zadanie 2 Do liter alfabetu (poza Q, X, Y) dopisz s³owa, które rozpoczynaj¹ siê od danej litery i które kojarz¹ ci siê z parafi¹ (koœcio³em) w Jankowicach Rybnickich. A– B– C– D– E– F– G– H– I– J– K– L– £– M– N– O– P– R– S– T– U– W– Z– Zadanie 3 Kiedy powsta³a parafia w Jankowicach – wska¿ prawid³ow¹ datê. a) 1675 r. b) 1676 r. c) 1776 r. d) 1859 r. e) 1897 r. f) 1976 r. 38

Zadanie 4 Do podanych funkcji w koœciele lokalnym dopisz odpowiednie imiona i nazwiska. Metropolita Katowicki – Arcybiskup .................................................................... Dziekan Dekanatu Boguszowice – ........................................................................ Proboszcz Parafii w Jankowicach – ...................................................................... Wikary w tej¿e parafii – ......................................................................................... Koœcielny(i) – ......................................................................................................... Organista(œci) – ...................................................................................................... Gospodyni na probostwie – ................................................................................... Grabarz – ................................................................................................................ Inne osoby* ............................................................................................................ * mo¿esz wypisaæ imiona i nazwiska oraz funkcje jeszcze innych znanych ci osób zaanga¿owanych w sprawy parafii jankowickiej.

Zadanie 5 Spróbuj u³o¿yæ plan ogólny któregoœ z nabo¿eñstw odprawianych w parafii w Jankowicach. Przyk³adowy schemat: Nabo¿eñstwo do ......................................... Godzina ...................... 1. Pieœñ................... (podaj tytu³ i stronê w Skarbcu) 2. Pieœñ na wystawienie Najœwiêtszego Sakramentu.............. (podaj tytu³ i stronê w Skarbcu) 3. Modlitwa wstêpna (wprowadzenie) – (podaj treœæ albo Ÿród³o, z którego pochodzi ta modlitwa) 4. Pieœñ ................... (podaj tytu³ i stronê w Skarbcu) 5. Litania do ............ (podaj treœæ albo Ÿród³o, z którego pochodzi ta litania) 6. Pieœñ ................... (podaj tytu³ i stronê w Skarbcu) 7. Modlitwa ............ (podaj treœæ albo Ÿród³o, z którego pochodzi ta modlitwa) 8. Pieœñ ................... (podaj tytu³ i stronê w Skarbcu) 9. Dziesi¹tka Ró¿añca 10. Pieœñ na B³ogos³awieñstwo Sakramentalne (podaj tytu³ i stronê w Skarbcu) 11. Pieœñ na zakoñczenie ............. (podaj tytu³ i stronê w Skarbcu) Zadanie 6 Które z podanych stowarzyszeñ, bractw, organizacji dzia³aj¹ przy naszej parafii – zakreœl TAK lub NIE. v Bractwo NSPJ TAK NIE v Akcja Katolicka TAK NIE v Bractwo Najœwiêtszego Sakramentu TAK NIE v Legion Maryi TAK NIE v Bractwo Dobrej Œmierci TAK NIE 39

v v v v

Odnowa w Duchu Œwiêtym Ruch Œwiat³o - ¯ycie Dzieci Maryi Katolickie Stowarzyszenie M³odzie¿y

TAK TAK TAK TAK

NIE NIE NIE NIE

Zadanie 7 Uporz¹dkuj chronologicznie (wg czasu kierowania parafi¹ w Jankowicach) wymienionych ksiê¿y proboszczów – od pierwszego do obecnego: ks. Longin Skrobol, ks. Leopold Wolff, ks. dr kan. Herbert Jeziorski, ks. Artur Spielvogel, ks. Tadeusz Stachoñ, ks. Teodor Schliwa, ks. Józef Miczka, ks. Henryk Pieprzyk I II III IV V VI VII VIII Zadanie 8 Od kiedy z parafii w Jankowicach wyrusza: Pielgrzymka na Górê Œwiêtej Anny a) od 1888 r. b) od 1899 r. c) od 1901 r. d) od 1945 r. e) od 1976 r. f) od 1990 r.

Piesza Pielgrzymka na Jasn¹ Górê a) od 1985 r. b) od 1899 r. c) od 2001 r. d) od 1999 r. e) od 1998 r. f) od 2000 r.

40

Zadanie 9 Krzy¿ówka z has³em

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

patron gimnazjum w Jankowicach; miejsce œwiête, do którego pielgrzymuj¹ wierni, np. w Jankowicach; w niej wystawia siê Najœwiêtszy Sakrament do publicznej adoracji; innowiercy z Czech, którzy zabili kap³ana spiesz¹cego z Najœwiêtszym Sakramentem do chorej osoby w Jankowicach (XV w.); odbywa siê w ka¿dy czwartek w naszym koœciele; np. w Bo¿e Cia³o; ludzie, którzy udaj¹ siê do miejsca œwiêtego; opiekun miejsca œwiêtego; w jankowickiej œwi¹tyni widnieje nad nim obraz przedstawiaj¹cy Ostatni¹ Wieczerzê; nazwa czêsto u¿ywana na okreœlenie Jezusa Chrystusa ukrytego w Najœwiêtszym Sakramencie; miejsce w Jankowicach, w którym bije cudowne Ÿróde³ko.

Zadanie 10 Przyporz¹dkuj do kolejnych zdjêæ podane okreœlenia, a do nich odpowiednie terminy. I. Kropielnica II. Bursa III. Tabernakulum IV. Organy V. Konfesjona³ VI. O³tarz VII. Ornat VIII. Ambonka IX. Pascha³ X. Monstrancja A. Pieœni C. Wyznanie grzechów E. „Przez to œwiête pokropienie, Bo¿e odpuœæ me zgrzeszenie...” G. Komunia Œwiêta dla chorych I. Ewangelia, kazanie

B. Msza Œwiêta D. Najœwiêtszy Sakrament F. Adoracja H. Chrzest J. Sk³adanie Najœwiêtszej Ofiary

41

3

1

..................................

.................................. 2

..................................

6

..................................

4

.................................. 5

.................................. 8

7

..................................

.................................. 9

..................................

10

.................................. 42

mgr Beata Nog³y

Nauka jêzyków obcych jest jednym z priorytetów wspó³czesnej edukacji m³odzie¿y i przepustk¹ do Wspólnoty Europejskiej. Uczniowie naszego gimnazjum mog¹ w pe³ni czuæ siê obywatelami Europy. Dziêki programowi Socrates Comenius maj¹ mo¿liwoœæ wspó³pracy z rówieœnikami z krajów europejskich i wyjazdów zagranicznych. Dlatego te¿ s¹ œwiadomi, jak wa¿na jest znajomoœæ jêzyków obcych. Jednak¿e, wchodz¹c do Europy nie mo¿emy zapomnieæ o naszych korzeniach, powinniœmy promowaæ nasz kraj. Poni¿sze æwiczenia s¹ sposobem prezentacji naszej ma³ej Ojczyzny w œwiecie.

43

Zadanie 1 Label the pictures with the following words: a miner, a habitable room, a sanctuary, a sports ground, a shaft, a waste-dump

a) ........................................

b) .......................................

c) ........................................

d) ........................................

e) ........................................

f) ........................................

Zadanie 2 Look at the map. You are at Gimnazjum in Prosta Street. Write your answers to the following questions. 44

a) Excuse me. Can you tell me if there is a church near here? ............................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... b) Hello. Do you know how I can get to Studzienka? ............................................ ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... c) Could you tell me where the primary school is? ................................................ ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... d) Excuse me, where can I find post office? .......................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... Zadanie 3 Choose the correct item. 1) Our school is ………. Prosta Street a) at b) in c) on 2) Priest Walenty ……………. a horse when he saw some Hussites a) rode b) rided c) was riding 3) About 11000 …………….. live in Jankowiece a) inhabitants b) peoples c) persons 4) Some students ……………… to school at the moment. a) go b) went c) are going 5) We used ……….. to primary school, but now we are in grammar-school. a) went b) to go c) go 45

Zadanie 4 Read the text and answer the questions. THE LEGEND OF PRIEST VALENTINE Once upon a time, when the Hussites were plundering the villages near Rybnik a woman became seriously ill. She felt that the last hours of her life were approaching so she wanted to see a priest. Her worried father-in-law went to Rybnik to ask a priest to come to her with the Holy Sacrament. Priest Valentine was the one who decided to go. He was riding a horse and when he was on the hills of Jankowice a group of Husites saw him and started chasing him. They wanted to destroy the Holy Sacrament. When the priest saw them he started praying. His horse ran into a forest. The priest wanted to hide the Holy Sacrament somewhere. He didn't care about his life he was only interested in saving the Holy Sacrament. Suddenly, he noticed a hole in a tree. He kissed the Holy Sacrament, hid it in the hole, and continued running away. However, he was only a few meters away from the tree when he was struck with an arrow. The priest fell on the ground and thanked the God for saving Jesus. He died with a prayer on his mouth. There was a peasant who saw it all and buried the priest. Then, he went to his village and told the story. A few days later two priests with some worshippers arrived to take Valentine's body. The peasant showed them where the body was buried. When they started digging it turned out that the grave was empty and there was a spring After a few years some shepherds saw a light coming out of a hole in an old tree. They went to a priest to tell him what they had seen. When the priest came to see it he noticed a bag in the hole. It was Priest Valentine's bag with the Holy Sacrament. Some year later a rich man decided to build a church where the tree was and on the spot of the spring a chapel was built. Today the place is called Studzienka. a) Why did Priest Valentine go to Jankowice? ......................................................................................................................... b) Who started chasing Priest Valentine? ......................................................................................................................... c) Where did Priest Valentine hide the Holy Sacrament? ......................................................................................................................... d) Who buried the priest? ......................................................................................................................... e) What was found in Priest Valentine's grave instead of his body? ......................................................................................................................... f) Where was the church built? ......................................................................................................................... g) What was built on the spot of the spring? ......................................................................................................................... 46

mgr Dominika B³anik

Jêzyk niemiecki od dawna jest czêœci¹ naszej œl¹skiej kultury. Nasi dziadkowie dobrze go znaj¹ i nie dziwi ich, ¿e powróci³ do szkó³ jako jeden z jêzyków obcych. Moje babcie po dziœ dzieñ potrafi¹ rozmawiaæ po niemiecku czêsto podkreœlaj¹c, ¿e jest to jêzyk, z którego pochodzi wiele zapo¿yczeñ u¿ywanych w naszej œl¹skiej gwarze. 47

Zadanie 1 Dopasuj nazwy do obrazków. die Glocke, die Landkarte, das Bild, der Baum, die Kirche in Jankowitz, das Kreuz

1 ........................................

2 ........................................

3 ........................................

4 ........................................

5 ........................................

6 ........................................

48

Zadanie 2 Który opis pasuje do trasy wyznaczonej na mapie. Wyruszamy z gimnazjum na ulicy Prostej. 1. Wir stehen vor dem Gymnasium und gehen zuerst geradeaus, die Prosta-Strasse entlang, dann rechts und bis zur Kreuzung. An der Kreuzung rechts und die ganze Zeit geradeaus, am Ende der Strasse ist Grotte mit der Valentin-quelle. 2. Wir stehen vor dem Gymnasium und gehen zuerst geradeaus, die Prosta-Strasse entlang, dann rechts und bis zur Kreuzung. An der Kreuzung rechts und Neustrasse entlang bis zur Valentin-Strasse, die zu der Grotte und der Quelle führt. 3. Wir stehen vor dem Gymnasium und gehen zuerst geradeaus, die Prosta-Strasse entlang, dann rechts und bis zur Kreuzung. An der Kreuzung, nach links und bis zur Swirklauer-Strasse. Da geradeaus bis Quelle und der Grotte.

49

Zadanie 3 U³ó¿ kolejno zdania z podanych wyra¿eñ. 1. liegt – die Kirche – der – in – Rybnikstrasse. ......................................................................................................................... 2. war – Valentin – ein – Prister. ......................................................................................................................... 3. Eine Grotte – eine Quelle – und – gibt – es – Jankowitz – in. ......................................................................................................................... 4. den Namen – trägt – das Gymnasium – Prister Valentin. ......................................................................................................................... 5. auf dem – Spielplatz – die Mädchen – die Jungen – und – spielen – in der – Freizeit. ......................................................................................................................... Zadanie 4 Wybierz prawid³ow¹ odpowiedŸ. 1. In Jankowitz liegt …………………… a) Eine Kirche b) Ein Schwimmbad c) Ein Kino 2. Die Schüler gehen ……………………..Gymnasium. a) In die b) Auf die c) Ins 3. Die Quelle in Jankowitz heisst ………………………. a) Ignasius b) Valentin c) Johannes 4. Die Kinder spielen auf dem ………………………. a) Schule b) Berggrubbe c) Spielplatz 5. Man ………………. vor allem auf der Berggrubbe. a) arbeitet b) lernt c) malt 50

Zadanie 5 Dopasuj do zdjêæ odpowiednie wyra¿enia z tabelki. Wielu Niemców odegra³o znacz¹c¹ rolê w pocz¹tkach i rozwoju przemys³u na Górnym Œl¹sku, byli to: • Hrabia Friedrich Wilhelm von Reden – twórca nowoczesnego przemys³u • Hans Ulrich Schaffgotsch wraz z ¿on¹ Joann¹ von Schomberg-Godulla – potentaci przemys³owi, odziedziczyli fortunê po Karolu Goduli • Hrabia Guido Henckel von Donnersmarck – w³aœciciel miêdzy innymi obecnej kopalni „Chwa³owice” i „Jankowice” • Franz hrabia von Ballestrem – w³aœciciel koncernu Oberbedarf • Franz Winckler – kupi³ wieœ Katowice, której w roku 1865 nadano prawa miejskie • August Borsig – w³aœciciel koncernu, zbudowa³ potê¿ne zak³ady w Biskupicach (obecnie dzielnicy Zabrza) 1. Dorf Katowitz 2. Die Industrie in Oberschlesien 3. Die Frau von Ulrich Schaffgotsch 4. Die Berggrubbe in Jankowitz 5. Konzern von August Borsig

Friedrich Wilhelm von Reden

Hans Ulrich Schaffgotsch mit seiner Frau Johanna von Schomberg-Godulla

A .............................................

B .............................................

August Borsig

Franz Winckler

Guido Henckel von Donnersmarck

C ............................

D ............................

E ............................

51

Zadanie 6 Dopasuj wyrazy z jêzyka niemieckiego do tych, których u¿ywamy w gwarze œl¹skiej. a) kromlojster 1. Fräulein b) gardina 2. Flasche c) sznytloch 3. Berggrubbe d) zymft 4. Lärm e) szrank 5. Giskanne f) wuszt 6. Mantel g) klajd 7. Klamotten h) mantel 8. Kronleuchter i) hut 9. Gardine j) flaszka 10. Kommode k) giskana 11. Semmel l) gruba 12. Schnittlauch m) kartofle 13. Semft n) ¿ym³a 14. Schrank o) wachta 15. Pfarrer p) larmo 16. Klüssen q) klamoty 17. Kartoffeln r) nudle 18. Hut s) kluski 19. Wurst t) farosz 20. Wache u) komoda 21. Nudeln v) frelka 22. Kleid

52

mgr in¿. Krystyna Michalik-Kuœka mgr Iwona Szulc

Matematyka, zwana „królow¹ nauk”, czêsto wydaje siê uczniom nauk¹ trudn¹, abstrakcyjn¹, nudn¹ i nie maj¹c¹ wiele wspólnego z otaczaj¹c¹ ich rzeczywistoœci¹. A przecie¿ matematyka przydaje siê jako narzêdzie do ró¿nych celów, w szczególnoœci formu³uje i „rozgimnastykowuje” umys³y m³odych ludzi przygotowuj¹c je do wykonywania ró¿nych zadañ technicznych, gospodarczych i innych. Umiejêtnoœci rozwi¹zywania ró¿nego typu zadañ matematycznych mog¹ siê przydawaæ w ¿yciu codziennym. Z drugiej strony matematyka jest radoœci¹ umys³u i intelektualn¹ przygod¹. 53

Zadanie 1 Liczba mieszkañców Jankowic zmniejszy³a siê w ci¹gu ostatnich 20 lat o 20%. O jaki procent powinna wzrosn¹æ liczba mieszkañców, aby powróciæ do poprzedniego stanu? Zadanie 2 Oblicz d³ugoœci brakuj¹cych boków w ka¿dym z poni¿szych trójk¹tów prostok¹tnych. Wpisz w tabelkê litery odpowiadaj¹ce liczbom i odgadnij has³o.

Zadanie 3 Jeden z dêbów przy jankowickim koœciele osi¹gn¹³ wysokoœæ 30 m. Pod jakim k¹tem padaj¹ promienie s³oneczne, gdy jego cieñ osi¹ga 30 m? Zadanie 4 Wie¿a koœcielna rzuca cieñ d³ugoœci 9 m przy padaj¹cych pod k¹tem 60° promieniach s³onecznych. Oblicz wysokoœæ wie¿y. Zadanie 5 Droga z Podkoœciela do koœcio³a w Jankowicach wznosi siê pod k¹tem 15° na d³ugoœci 120 m. Oblicz, jaka jest ró¿nica poziomów miêdzy Podkoœcielem a koœcio³em. 54

Zadanie 6 Bry³a jankowickiego koœció³ka (nawy) bez dachu i wie¿ ma w przybli¿eniu kszta³t prostopad³oœcianu o wymiarach 25 m x 20 m x 8 m. Oblicz, ile m2 desek nale¿y kupiæ, by obiæ z zewn¹trz koœció³ (bez dachu). Deski kosztuj¹ 80 z³ za 1 m2. Ile wynosi koszt remontu, je¿eli robocizna stanowi 30% wartoœci desek? Zadanie 7 Ka¿dej literze odpowiada para liczb. Rozszyfruj ukryte has³a.

a) (4,5)(10,8)(10,1)(2,8)(6,8)(7,4)(1,1)(1,6)(10,6)(6,5)(1,5)(8,7)(6,2)(8,5) b) (3,3)(1,1)(7,6)(10,1(10,8)(1,3)(4,1)(4,8)(7,6) c) (4,7)(5,3)(4,8)(4,1)(1,3)(1,1)(10,6)(10,1)(7,1)(10,8) Zadanie 8 Plac wokó³ budynku jankowickiego gimnazjum ma kszta³t prostok¹ta o wymiarach 105 m x 84 m. Wokó³ placu uczniowie planuj¹ posadziæ krzewy ozdobne w odleg³oœci 70 cm od siebie. Ile krzewów musz¹ kupiæ, aby obsadziæ plac szkolny? Cena jednego krzewu wynosi 8 z³. Za ka¿de 100 sztuk ogrodnictwo daje 15% rabatu. Ile mo¿na zaoszczêdziæ? Ile zap³ac¹ uczniowie za krzewy uwzglêdniaj¹c rabat? Zadanie 9 Powierzchnia prostok¹tnej klasy w szkole (sala nr 3) wynosi 18 m2. Stosunek d³ugoœci do szerokoœci jest jak 2:1. Jakie s¹ wymiary tego pomieszczenia?

55

Zadanie 10 W klasie Ic 25% uczniów ma tylko siostrê lub brata, jedna trzecia klasy jest jedynakiem i tyle samo ma troje rodzeñstwa, a u pozosta³ej dwójki uczniów w rodzinach jest trójka dzieci. Ilu uczniów liczy klasa? Zadanie 11 Liczba uczniów w naszym gimnazjum w przysz³ym roku wzroœnie o 15%. Obecnie wynosi 160 uczniów. Ilu uczniów bêdzie w przysz³ym roku uczêszczaæ do naszego gimnazjum? Zadanie 12 W naszej szkole, w poprzednim roku szkolnym, œwiadectwo z wyró¿nieniem otrzyma³ co pi¹ty uczeñ. Jaki procent wszystkich uczniów by³o wyró¿nionym? Zadanie 13 Do jankowickiego gimnazjum doje¿d¿a autobusem 72 uczniów, czyli 45% ogó³u. Ilu uczniów uczêszcza do naszej szko³y? Zadanie 14 Jankowickie gimnazjum liczy 160 uczniów, a w klasach trzecich jest ich 45. Jaki % ogó³u uczniów stanowi¹ uczniowie klas trzecich? Zadanie 15 Pawe³ z Ia zada³ kolegom na lekcji matematyki zagadkê: „Ile pieniêdzy wyda³em, je¿eli mia³em 54 z³, a zosta³o mi 20% tego co wyda³em?” Spróbuj obliczyæ. Zadanie 16 Grupê 36 uczniów z klas trzecich zapytano o zdanie na temat wyjazdu na wycieczkê szkoln¹. Za wycieczk¹ g³osowa³o 27 osób: 12 ch³opców i 5/6 z liczby dziewcz¹t. Ilu ch³opców a ile dziewcz¹t nie opowiedzia³o siê za wyjazdem i jakie to s¹ procenty tych grup? Zadanie 17 Na boisku szkolnym podczas du¿ej przerwy przebywaj¹ uczniowie. Po³owa z nich gra w pi³kê, 10% opala siê, 20% spaceruje i rozmawia a reszta, czyli szeœcioro, siedzi na ³awce i zjada kanapki. Ilu uczniów jest teraz na boisku? Zadanie 18 Mama daje Monice z klasy Ia codziennie do szko³y kanapki w pojemniku w kszta³cie graniastos³upa prawid³owego czworok¹tnego o krawêdzi podstawy równej 10Ö2 cm. Przek¹tna tego pojemnika jest nachylona pod k¹tem 30° do jego dna. Oblicz, ilu litrowy jest ten pojemnik. 56

Zadanie 19 Samorz¹d uczniowski naszego gimnazjum postanowi³ zorganizowaæ zabawê karnawa³ow¹, na której obowi¹zkowym elementem stroju mia³y byæ czapeczki w kszta³cie sto¿ka. Obwód podstawy tego sto¿ka wynosi³ 20p cm. D³ugoœæ bocznego sklejenia (od krawêdzi podstawy do wierzcho³ka czapeczki) wynosi³a 50 cm. Ile m2 kolorowego papieru potrzebowali uczniowie na wykonanie stu takich czapeczek? (W obliczeniach nie uwzglêdniaj zak³adek do sklejenia, wynik zaokr¹glij do 0,1 m2) Zadanie 20 Uczniowie IIc pisali pracê klasow¹ z matematyki. 30% uczniów otrzyma³o ocenê dobr¹, po³owa klasy ocenê dostateczn¹, czterech uczniów ocenê bardzo dobr¹, a pozostali uczniowie napisali pracê klasow¹ na ocenê dopuszczaj¹c¹. Œrednia ocen klasy wynosi³a 3,5. Ilu uczniów otrzyma³o poszczególne oceny z tej pracy? Zadanie 21 Œredni wiek zawodniczek sekcji siatkówki dzia³aj¹cej w ramach SKS-u, wynosi 13 lat. Je¿eli doliczymy wiek nauczycielki (31 lat) trenuj¹cej siatkarki, to otrzymamy œredni¹ wieku 15 lat. Ile zawodniczek jest w sekcji? Zadanie 22 Wokó³ ka¿dego domu w Jankowicach jest piêkny ogródek. Oblicz pole ogródka, który ma kszta³t prostok¹ta o boku 12 m i przek¹tnej 13 m. Wynik podaj w arach. Zadanie 23 S¹siedni ogród ma kszta³t kwadratu o przek¹tnej 19Ö2 m. Oblicz ile nowej siatki trzeba kupiæ, by go ogrodziæ. Zadanie 24 Pewna gospodyni chce zrobiæ w swoim ogrodzie kolisty klomb o œrednicy 12 m. Postanowi³a na³o¿yæ na wierzch 20 cm warstwê nowej ziemi. Oblicz ile musi kupiæ 50 litrowych worków ziemi ogrodniczej. Zadanie 25 Gospodarz nowego ogrodu na Hanuskach chce zrobiæ trawnik w kszta³cie rombu o boku 50 m i k¹cie rozwartym 120°. Oblicz, ile m2 kostki brukowej musi on kupiæ, by wybrukowaæ œcie¿ki na trawniku wytyczone po przek¹tnych i szerokie na 50 cm.

57

Zadanie 26 Obwód czworok¹tnej dzia³ki na Podlesiu wynosi 28 m. D³ugoœæ drugiego boku jest o 5 m wiêksza od 1/3 d³ugoœci pierwszego. D³ugoœæ trzeciego boku stanowi 75% d³ugoœci drugiego boku, a d³ugoœæ czwartego stanowi 5/6 d³ugoœci boku trzeciego. Gospodarz zleci³ wykonanie p³otu stolarzowi. Stolarz chce zrobiæ 4 gotowe elementy. Jak¹ d³ugoœæ musi mieæ ka¿da czêœæ p³otu? Zadanie 27 Rysunek poni¿ej przedstawia pewien ogród w Jankowicach. Gospodarz chce ogrodziæ go now¹ siatk¹. Ile m siatki musi kupiæ?

Zadanie 28 Jankowickie gospodynie, skupione w Ko³ach Gospodyñ Wiejskich, nadal robi¹ zapasy na zimê. Pewna gospodyni z 1 kg truskawek i 1 kg cukru otrzyma³a po przegotowaniu 1,5 kg konfitur. Ile kg truskawek musia³aby przetworzyæ, aby uzyskaæ 10,5 kg konfitur? Zadanie 29 Mieszkañcy Jankowic wyjechali na wycieczkê „na grzyby” zorganizowan¹ przez KWK „Jankowice”. PrzywieŸli 51 kg œwie¿ych grzybów zawieraj¹cych 90% wody. Po wysuszeniu grzyby zawiera³y 15% wody. Jaka by³a ich waga po wysuszeniu? Zadanie 30 W niedzielê na Œl¹sku podaje siê na obiad rosó³ z makaronem. Makaron odcedzony nad durszlakiem wype³ni³ ca³kowicie jego objêtoœæ. Durszlak ma kszta³t pó³kuli o œrednicy 18 cm. Jak¹ objêtoœæ zaj¹³ makaron? (Wynik zaokr¹glij do 0,1 litra). Zadanie 31 Mama Arka, przewodnicz¹cego naszego szkolnego samorz¹du uczniowskiego, upiek³a dwa ciasta: tort w kszta³cie walca o œrednicy 24 cm i wysokoœci 8 cm oraz babkê w kszta³cie pó³kuli o promieniu 12 cm. Z obu ciast wykroi³a kawa³ki równe ich 1/12 objêtoœci. Która porcja ciasta ma wiêksz¹ objêtoœæ i o ile? 58

Zadanie 32 Mamy domino matematyczne, w którym po jednej stronie znajduje siê krótkie zadanie a po drugiej litera alfabetu. Rozwi¹¿ zadania i wpisz ich rozwi¹zania, w kolejnoœci rosn¹cej, w tabelê wraz z odpowiadaj¹cymi im literami. Otrzymasz szukane has³o.

59

Zadanie 33 Zapytano wêdkarza, który ³owi³ w stawie na Podkoœcielu, ile wa¿y z³owiona przez niego ryba. Wêdkarz odpowiedzia³: 2/5 kg i jeszcze 2 razy po 2/5 jej wagi. Ile wa¿y ryba? Zadanie 34 Ma³gosia z klasy IIIb zapyta³a ojca, ile wa¿y jego samochód? Ojciec odpowiedzia³: 100 kg i jeszcze 2 razy po 4/9 swojej wagi. Oblicz i ty, ile kilogramów wa¿y samochód ojca Ma³gosi? Zadanie 35 Czasem jeszcze mo¿emy zobaczyæ na naszych ³¹kach pas¹ce siê kozy, owce a nawet krowy. Na pewnej ³¹ce pas³a siê koza uwi¹zana do ko³ka sznurkiem o d³ugoœci 3 m. O ile procent wzros³aby powierzchnia ³¹ki (pole ko³a), na której wypasa siê zwierzê, gdyby sznurek zosta³ przed³u¿ony o 30%? Zadanie 36 Na jednej z jankowickich ³¹k odbywa³y siê sianokosy. Zagrabione siano u³o¿ono w 20 stogów. Stóg siana mia³ kszta³t sto¿ka o wysokoœci 3 m i œrednicy podstawy stanowi¹cej 2/3 wysokoœci. Ile m3 siana u³o¿ono w tych stogach? (Wynik zaokr¹glij do 0,1 m3). Zadanie 37 Robotnicy bêd¹ kopaæ rów odwadniaj¹cy na ³¹kach ko³o oczyszczalni. Przekrój poprzeczny rowu bêdzie mieæ kszta³t trapezu równoramiennego o podstawach: 1 m i 2 m. Rów ma mieæ 75 cm g³êbokoœci i 20 m d³ugoœci. Oblicz, ile m3 ziemi musz¹ wykopaæ robotnicy. Zadanie 38 Które z nastêpuj¹cych przyporz¹dkowañ s¹ funkcjami: A. kobietom z Jankowic przyporz¹dkowano ich dzieci; B. uczniom jankowickiego gimnazjum przyporz¹dkowano ich biologiczne matki; C. ka¿demu mieszkañcowi Jankowic przyporz¹dkowano nr PESEL; D. ka¿dej ulicy w Jankowicach przyporz¹dkowano mieszkañców tej ulicy; E. uczniom naszego gimnazjum przyporz¹dkowano ich zajêcia po lekcjach. 60

mgr in¿. Piotr Bernacki

Zadaniem nauki jest miêdzy innymi szukanie zwi¹zków w zdarzeniach pozornie odleg³ych. Czy w naszej miejscowoœci zachodz¹ zdarzenia, wyt³umaczenia, których nale¿a³oby szukaæ w fizyce? OdpowiedŸ na to pytanie jest tak oczywista, jak odpowiedŸ na pytanie: „Czy Jankowice znajduj¹ siê w Europie?”. Je¿eli fizyka jest nauk¹ europejsk¹, to czy sprawy fizyki mog¹ nie dotyczyæ Jankowic? Jest to teza tak logiczna, i¿ dowodzenie jej by³oby nadu¿ywaniem cierpliwoœci czytelnika. Myœlê, i¿ proponowane zadania same j¹ obroni¹. Pozwol¹ jednoczeœnie inaczej spojrzeæ na Jankowice i ich mieszkañców. 61

Zadanie 1 Autobus jad¹cy obok Urzêdu Gminy nagle zahamowa³ i wszyscy pasa¿erowie linii 131 przemieœcili siê w kierunku Rybnika. Odpowiedz na nastêpuj¹ce pytania: a) Czy autobus ten jecha³ z Rybnika do Œwierklan, czy ze Œwierklan do Rybnika? b) Jaka zasada fizyczna t³umaczy zachowanie pasa¿erów? c) Jakie mo¿esz podaæ inne sytuacje, które mo¿na t³umaczyæ t¹ zasad¹? Zadanie 2 Odpowiedz na pytania: a) Któr¹ z linii kreœli wentyl w rowerze pewnego ucznia gimnazjum, gdy przeje¿d¿a on przez plac szkolny? b) Czy droga, jak¹ w tym samym czasie pokonuje wentyl i uczeñ, jest taka sama? c) Jaki jest stosunek drogi wentyla do drogi, jak¹ przeby³ ten uczeñ? Zadanie 3 Wykres zale¿noœci drogi od czasu przedstawia zapis wycieczki rowerowej na trasie: szko³a podstawowa – Studzienka – koœció³ – ul. Koœcielna – szko³a podstawowa. Na podstawie wykresu odpowiedz, który jego fragment odpowiada: a) 1 godzinnemu piknikowi w Studzience? b) pó³godzinnemu postojowi w koœciele? c) podjazdowi pod boisko Orze³ Jankowice? d) 5-cio minutowemu postojowi na Oœrodku Rekreacyjno-Sportowym?

62

Zadanie 4 Ulica Dygasiñskiego znajduje siê w odleg³oœci 3 km od budynku szko³y podstawowej. Samochód osobowy spala œrednio 8 l benzyny na 100 km. a) Jaki jest miesiêczny (20 dniowy) koszt dowo¿enia dzieci z tej ulicy do szko³y, je¿eli cena litra benzyny na stacji RSP wynosi 3,40 z³? (zak³adamy, ¿e rodzic przywozi i odwozi swoje dziecko ze szko³y). b) Jak d³ugo idzie dziecko z ul. Dygasiñskiego do szko³y, je¿eli jego œrednia prêdkoœæ na ca³ej trasie wynosi 4,5 km/h? Zadanie 5 Na przeciwleg³ych koñcach poziomej belki huœtawki siedz¹ dwie uczennice naszego gimnazjum, ka¿da o masie 60 kg. Ciê¿ar samej belki wynosi 500 N. Jaka si³a dzia³a na podporê huœtawki? Zadanie 6 Czy teoretycznie jab³ka w Jankowicach i Œwierklanach spadaj¹ tak samo? Podaj krótkie uzasadnienie zawieraj¹ce odniesienie do: • zjawiska spadku swobodnego, • wartoœci przyœpieszenia ziemskiego, • po³o¿enia geograficznego, • prawa powszechnego ci¹¿enia, • si³y odœrodkowej. Zadanie 7 Czasami do przesuwania szafy starym, sprawdzonym sposobem podk³adamy pod ni¹ kawa³ki s³oniny lub ziemniaka. Odpowiedz na pytania: a) Dzia³anie jakiej si³y w ten sposób zmniejszamy? b) Czy powy¿sze zjawisko ma zwi¹zek ze stosowaniem opon zimowych? c) Jakie opony by³yby najlepsze na such¹ nawierzchniê? d) Dlaczego policja nie pozwala, aby samochód porusza³ siê na „³ysych” oponach?

63

Zadanie 8 Trzej uczniowie naszej szko³y na pokazie gimnastycznym prezentowali swoje umiejêtnoœci akrobatyczne. Wykonali nastêpuj¹c¹ ewolucjê: Kasia zeskoczy³a z wysokoœci 2 m na trampolinê, na koñcu której sta³ Adam i wybi³a go do góry, nastêpnie Adam spad³ na drug¹ trampolinê, na której sta³ Robert wybijaj¹c go na wysokoœæ 1,6 m. a) Jaka zasada fizyczna t³umaczy zachowanie uczniów? b) Co przekazywali sobie uczniowie? c) Czy wynik zadania by³by inny, gdyby najpierw skoczy³ Robert, potem Adam i na koñcu Kasia? d) Gdyby ewolucjê wykona³a tylko Kasia z Robertem, czy wynik wykonanego zadania by³by inny? e) Jak mo¿na uproœciæ treœæ tego zadania? f) Ile wa¿y Robert, je¿eli Kasia wa¿y 60 kg, a Adam 80 kg? (Straty energii pomijamy) Zadanie 9 Jaka jest wysokoœæ koœcio³a w Jankowicach, je¿eli okres drgañ wahad³a o d³ugoœci równej wysokoœci koœcio³a wynosi³by 4 s, a okres drgañ wahad³a o d³ugoœci 1 m wynosi 1 s? Okres drgañ wahad³a jest proporcjonalny do pierwiastka jego d³ugoœci. Zadanie 10 Na skutek drgañ pod³o¿a zaczê³a siê trz¹œæ wieczna lampka w naszym koœciele. Jaki jest czas jednego wahniêcia tej lampy, je¿eli d³ugoœæ ³añcucha wynosi 8 m, a wzór na okres drgañ ruchu mat. wynosi? Zadanie 11 Jeden z wykresów przedstawia zapis g³osu nauczyciela fizyki, a drugi nauczycielki jêzyka polskiego w naszym gimnazjum. a) Który wykres odpowiada zapisowi g³osu fizyka, a który polonistki? b) Wysokoœæ g³osu, którego nauczyciela jest wy¿sza? c) Który z nich prawdopodobnie krzykn¹³ na lekcji? (OdpowiedŸ uzasadnij)

64

Zadanie 12 Po ilu sekundach wszyscy mieszkañcy Jankowic us³ysz¹ dŸwiêk syreny alarmowej, je¿eli najdalej po³o¿one domy w Jankowicach nie znajduj¹ siê dalej ni¿ 4,08 km w linii prostej od budynku stra¿y po¿arnej? (Prêdkoœæ dŸwiêku wynosi 1224 km/h) Zadanie 13 Parafianin stoj¹c na parkingu przy koœciele zauwa¿y³ b³yskawicê, a nastêpnie, po 5 s us³ysza³ grzmot. Je¿eli burza nadchodzi od po³udnia, to piorun uderzy³ w okolicach: • Studzienki, • koœcio³a w Marklowicach, • Wodzis³awia, • Jastrzêbia. OdpowiedŸ uzasadnij. (Przyjmij prêdkoœæ dŸwiêku 1224 km/h) Zadanie 14 Jakie cechy g³osu odró¿niaj¹ g³os Pani dyrektor szko³y podstawowej w Jankowicach od g³osu Pana dyrektora jankowickiego gimnazjum?: • amplituda, • czêstotliwoœæ, • barwa. Dlaczego tak s¹dzisz? Podaj krótkie uzasadnienie. Zadanie 15 Wiedz¹c, ¿e czas wypowiedzenia s³owa „koñ” wynosi 0,4 s, a prêdkoœæ dŸwiêku 1224 km/h, odpowiedz na pytania: a) Czy znajduj¹c siê w domu przyjêæ „Arka”, którego d³ugoœæ wynosi 34 m, mo¿emy uzyskaæ zjawisko echa wypowiadaj¹c to s³owo? b) Jakie zjawisko prawdopodobnie uzyskamy? c) Jakie warunki powinno spe³niaæ to pomieszczenie, aby uzyskaæ w nim zjawisko echa? Zadanie 16 Ulica Nowa ma 4 km d³ugoœci, a lampy o mocy 150 W s¹ na niej rozmieszczone co 25 m. Wiedz¹c, ¿e cena kWh wynosi 0,35 z³: a) Oblicz roczny koszt oœwietlenia tej ulicy, je¿eli lampy zapalone s¹ œrednio 10 h dziennie.

65

b) Jak zmieni siê moc ka¿dej z ¿arówek? c) Czy w wyniku zmian napiêcia lampy bêd¹ œwieci³y jaœniej? d) Jak zmieni³a siê op³ata za oœwietlenie tej ulicy, gdy zgodnie z wymogami Unii Europejskiej napiêcie podwy¿szono z 220 V na 230 V?

66