Wymagania edukacyjne z przyrody – klasa 4 Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:
Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:
Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:
Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:
Dział 1. Poznajemy najbliższe otoczenie Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5, 1.8, 9.13 wymienia źródła wymienia elementy opisuje zasady wyjaśnia zasady, podaje przykłady informacji o tworzące świat skutecznego którymi powinni 2–3 cech przyrody (A); opisuje uczenia się (B); charakteru przyrodzie (B); kierować się wyjaśnia, czym jest kolekcjonerzy proponuje sposoby sposób właściwego i zachowania, przygotowania zdrowy styl życia okazów które ułatwiają lub bezpiecznego przyrodniczych (B); utrudniają spędzania przerw miejsca do nauki (B); (B); wyjaśnia, (C); wyjaśnia, na podaje przykłady dlaczego należy opisuje wpływ kontakty czym polega stosować hałasu na czynników z rówieśnikami samopoczucie w zachowanie pozytywnie i różnorodne formy (B) asertywne (nie negatywnie wypoczynku (B) szkole (B); charakteryzuje używając terminu wpływających na czynniki wpływające „asertywność”) (C); samopoczucie w podaje przykłady na tworzenie dobrej szkole i w domu (B); form wypoczynku opisuje zasady atmosfery w szkole biernego i i w domu (C) zdrowego stylu życia aktywnego (B) (B) Dział 2. Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 1.6, 1.7, 1.8, 1.9, 2.1, 2.3, 2.4, 3.1, 4.1 wymienia cechy podaje przykłady wymienia 3–4 wymienia 3 wyjaśnia, w jaki ożywionych powiązań przyrody składniki przyrody elementy przyrody sposób zmiana nieożywionej elementów nieożywionej nieożywionej jednego elementu i ożywionej (A); niezbędne do życia przyrody (A); i ożywionej (A); przyrody może podaje nazwy (A); podaje 3 określa rolę wyjaśnia, czym jest wpłynąć na przyrządów przykłady obserwacji w doświadczenie (B); pozostałe wybrane wytworów służących do poznawaniu planuje obserwację elementy (B); prowadzenia działalności przyrody (B); dowolnego obiektu wyjaśnia, dlaczego obserwacji w człowieka (B); opisuje etapy lub organizmu w do niektórych terenie (A); opisuje rolę doświadczenia (A); terenie (D); określa doświadczeń wymienia zmysły poszczególnych podpisuje na przeznaczenie należy używać umożliwiające zmysłów w schemacie poszczególnych dwóch zestawów poznawanie poznawaniu świata poszczególne części części mikroskopu (D); wymienia otaczającego świata (B); wymienia cechy mikroskopu (C); (C); określa warunki nazwy przyrządów (B) podaje przyrodnika (B); wyjaśnia, co to jest niezbędne do służących do przykłady obiektów, przyporządkowuje widnokrąg (B); prowadzenia uprawy prowadzenia które można przyrząd do wyjaśnia, na czym roślin (C); obserwacji obserwować za obserwowanego polega orientowanie porównuje budowę (odległych pomocą mikroskopu obiektu (C); opisuje mapy (B); podaje zewnętrzną drzew, obiektów, głębin) (B); podaje nazwy sposób wyznaczania nazwy etapów krzewów i roślin (B) wymienia głównych kierunków rozwoju rośliny (A); zielnych (C) nazwy kilku roślin kierunków geograficznych za rozpoznaje drzewa leczniczych geograficznych (C); pomocą kompasu i krzewy rosnące w uprawianych w i gnomonu (C); rysuje różę najbliższym domu lub głównych rysuje różę otoczeniu (C); w ogrodzie (B) kierunków głównych określa cel hodowli geograficznych (B); i pośrednich zwierząt (B);
wymienia rodzaje map (A); wymienia zasady pielęgnacji roślin (B); dzieli rośliny na drzewa, krzewy i rośliny zielne (B); podaje przykłady zwierząt hodowanych przez człowieka (B)
kierunków wyjaśnia, dlaczego nie wszystkie geograficznych (B); rozpoznaje obiekty zwierzęta możemy przedstawione na hodować w domu (B) planie za pomocą znaków topograficznych (C); określa położenie innych obiektów na mapie w stosunku do podanego obiektu (C); opisuje zasady pielęgnacji roślin (B); podaje przykłady drzew, krzewów i roślin zielnych rosnących w ogrodach (C); opisuje zasady opieki nad zwierzętami (B) Dział 3. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 2.2, 3.2, 3.3, 3.9, 3.10, 3.11, 3.12, 3.13, 14.4 opisuje budowę podaje przykłady wyjaśnia zasadę analizuje wpływ wyjaśnia, występowania wody termometru (B); działania zmian temperatury popierając w różnych stanach przykładami, wymienia czynniki termometru (B); powietrza na życie skupienia (B); wywołujące wymienia przyrządy organizmów żywych zjawiska odczytuje topnienie, służące do (C); wykazuje sublimacji i resublimacji (D); wskazania krzepnięcie obserwacji związek pomiędzy termometru (C); opisuje obieg parowanie i meteorologicznych porą roku podaje nazwy (A); opisuje sposób a występowaniem wody skraplanie (A); przemian stanów zapisuje temperaturę powstawania chmur określonego rodzaju w przyrodzie (B); wyjaśnia różnice skupienia wody (C); dodatnią i ujemną (B); wyjaśnia, czym osadów (D); przyporządkowuje (C); podaje nazwy jest ciśnienie rozpoznaje rodzaje między opadami a stany skupienia osadów atmosferyczne (B); chmur (D); osadami wody do atmosferycznych (B); proponuje wyjaśnia, jak atmosferycznymi właściwych podpisuje na rysunku doświadczalne powstaje wiatr (B); (D); wymienia przedziałów kierunek wiatru (C); wykazanie istnienia opisuje zmiany fenologiczne pory temperaturowych określa jednostki, ciśnienia długości cienia w roku, czyli te, (B); wymienia w których wyraża się atmosferycznego ciągu dnia (B); które wyróżnia się składniki pogody (C); opisuje zmiany porównuje wysokość na podstawie fazy składniki pogody (A); rozpoznaje (B); opisuje pozorną temperatury Słońca nad rozwoju rodzaje opadów (C); wędrówkę Słońca powietrza w ciągu widnokręgiem oraz roślinności (A) przyporządkowuje nad widnokręgiem dnia (B); opisuje długość cienia nazwy 3 uwzględniając zmiany w pozornej w poszczególnych przyrządów do zmiany długości wędrówce Słońca porach roku (C) rodzajów cienia (B); wyjaśnia nad widnokręgiem obserwacji pojęcia: równonoc w poszczególnych meteorologicznych jesienna, równonoc porach roku (B) (C); odczytuje wiosenna, przesilenie symbole letnie, przesilenie umieszczone na zimowe (B); opisuje mapie pogody (C); cechy pogody
wyjaśnia pojęcia: w poszczególnych porach roku (B) wschód Słońca, zachód Słońca (B); wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku (A); podaje po 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie w poszczególnych porach roku (C) Dział 4. Odkrywamy tajemnice życia Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 4.1, 4.4, 4.5, 4.6, 4.11, 4.12, 4.14 odróżnia organizmy wymienia czynności opisuje podaje przykłady uzasadnia jednokomórkowe życiowe organizmów hierarchiczną różnych sposobów potrzebę budowę wykonywania tych klasyfikacji od (A); podaje nazwy wielokomórkowych królestw organizmów organizmów samych czynności organizmów (C); (A); opisuje cechy charakteryzuje (C); opisuje dwie wielokomórkowych (np. ruch, wzrost, wybrane czynności roślin, zwierząt (B); charakteryzuje odżywianie) przez wirusy (C); życiowe i grzybów (B); czynności życiowe organizmy należące wymienia nazwy organizmów (B); podaje przykłady organizmów (C); do poznanych jednostek przyporządkowuje organizmów opisuje cechy królestw (C); opisuje systematycznych podane organizmy roślinożernych (B); przedstawicieli sposób wytwarzania (A); opisuje poszczególnych pokarmu przez do grup troficznych wyjaśnia, na czym zasady polega królestw rośliny (B); określa (samożywne, nazewnictwa cudzożywne) (B); wszystkożerność (B); organizmów (B); rolę, jaką odgrywają organizmów (B); wyjaśnia pojęcia: wymienia, na wyjaśnia, czym są w przyrodzie podaje przykłady podstawie ilustracji, zależności organizm zwierzęta pasożytnictwa charakterystyczne pokarmowe (B); samożywny, odżywiające się w świecie roślin, cechy drapieżników podaje nazwy ogniw organizm szczątkami grzybów, bakterii (B); układa łańcuch łańcucha glebowymi (C); cudzożywny (B); i protistów (B); pokarmowy z pokarmowego (A) wymienia cechy wyjaśnia, na czym podaje przykłady podanych roślinożerców (B); polega obrony przed organizmów (C) wymienia pasożytnictwo (B) wrogami w przedstawicieli świecie roślin pasożytów (B); i zwierząt (C) wyjaśnia, co to jest sieć pokarmowa (B) Dział 5. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 8.1 a), b), c), d), e), 8.2, 8.3, 8.4, 8.5, 8.6, 9.3, 9.5, 9.6, 9.13 podaje przykłady wymienia składniki opisuje rolę opisuje rolę opisuje rolę produktów pokarmowe (A); składników witamin (B); narządów spożywczych wymienia zasady pokarmowych opisuje skutki wspomagających pochodzenia spożywania posiłków w organizmie (B); niedoboru trawienie (B); roślinnego (B); wymienia opisuje drogę i nadmiernego wymienia i zwierzęcego (C); narządy budujące pokarmu spożycia czynniki, które opisuje znaczenie przewód pokarmowy, w organizmie (B); poszczególnych mogą szkodliwie wody dla organizmu drogi oddechowe wymienia funkcje składników wpłynąć na (B); opisuje zasady (B); opisuje rolę układu pokarmowych funkcjonowanie przygotowywania układu krwionośnego (B); (B); wyjaśnia rolę wątroby lub posiłków (B); pokarmowego, serca proponuje zestaw enzymów trzustki (A); wyjaśnia, dlaczego i naczyń prostych ćwiczeń trawiennych (B); charakteryzuje
należy dokładnie żuć pokarm (B); uzasadnia konieczność mycia rąk przed każdym posiłkiem (C); podpisuje na schemacie elementy szkieletu oraz narządy układów: pokarmowego, krwionośnego, oddechowego i rozrodczego (C); zaznacza na schemacie ręki miejsce, w którym mierzy się puls (C); wymienia zasady higieny układu oddechowego (B); podaje przykłady czynności, do wykonywania których niezbędna jest energia (B); wymienia narządy zmysłów (A); opisuje rolę oka i ucha (B); przyporządkowuje podane cechy budowy zewnętrznej do sylwetki kobiety lub mężczyzny (C); rozpoznaje na ilustracji komórki rozrodcze: męską i żeńską (C); wyjaśnia pojęcie „zapłodnienie” (B); podaje nazwy etapów życia po narodzeniu (A); podaje przykłady zmian w organizmie świadczących o rozpoczęciu okresu dojrzewania u własnej płci (B)
krwionośnych, układu oddechowego (B); opisuje zasady higieny układu pokarmowego, układu ruchu, oczu i uszu (C); wymienia produkty oddychania komórkowego (A); wymienia 3 funkcje szkieletu (A); wymienia zasady higieny układu ruchu (A); opisuje rolę poszczególnych narządów zmysłów (B); podaje nazwy elementów budowy oka, służących do jego ochrony (A); wskazuje na planszy małżowinę uszną, przewód słuchowy i błonę bębenkową (C); wymienia narządy tworzące żeński i męski układ rozrodczy (A); określa rolę układu rozrodczego (A); opisuje zasady higieny układu rozrodczego (B); wyjaśnia pojęcie „ciąża” (B); podaje przykłady zmian zachodzących w organizmie w poszczególnych etapach rozwojowych (A); wymienia zmiany fizyczne zachodzące w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców (B)
poprawiających funkcjonowanie układu krwionośnego (D); opisuje budowę płuc (B); wyjaśnia, na czym polega oddychanie komórkowe (B); porównuje zapotrzebowanie energetyczne organizmu człowieka w zależności od podanych czynników (np. stan zdrowia, wiek, płeć, wysiłek fizyczny) (C); rozróżnia rodzaje połączeń kości (C); podaje nazwy głównych stawów organizmu człowieka (A); wymienia zadania mózgu (B); wskazuje różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny (C); opisuje główne etapy rozwoju dziecka wewnątrz organizmu matki (A)
wskazuje narządy, w których zachodzi mechaniczne i chemiczne przekształcanie pokarmu (B); wyjaśnia, jak należy dbać o układ krwionośny (B); opisuje wymianę gazową zachodzącą w płucach (B); wyjaśnia, na czym polega współdziałanie układów: pokarmowego, oddechowego i krwionośnego w procesie uzyskiwania energii przez organizm (C); opisuje pracę mięśni szkieletowych (C); wymienia narządy budujące układ nerwowy (B); wyjaśnia, w jaki sposób układ nerwowy odbiera informacje z otoczenia (B); uzasadnia, że układ nerwowy koordynuje pracę wszystkich narządów zmysłów (D); opisuje rozwój zygoty od momentu zapłodnienia do chwili zagnieżdżenia się w macicy (A); wyjaśnia, jaką rolę pełni łożysko (B); porównuje funkcjonowanie organizmu
rolę poszczególnych składników krwi (B); uzasadnia konieczność regularnego odżywiania się dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (D); wyjaśnia, dlaczego w okresie szkolnym należy szczególnie dbać o prawidłową postawę (B); podaje przykłady skutków uszkodzenia układu nerwowego (A)
w poszczególnych okresach życia (D) Dział 6. Odkrywamy tajemnice zdrowia Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 1.9, 9.1, 9.2, 9.4, 9.7, 9.8, 9.9, 9.10, 9.11, 9.12 wymienia drogi wymienia przyczyny wymienia objawy opisuje objawy wyjaśnia istotę wnikania do chorób zakaźnych towarzyszące wybranych chorób działania organizmu (A); wyjaśnia, co to gorączce (A); zakaźnych (B); szczepionek (B); człowieka jest gorączka (B); wymienia sposoby wymienia wyjaśnia, dlaczego drobnoustrojów opisuje przyczyny zapobiegania drobnoustroje należy rozsądnie chorobotwórczych zatruć (B); zatruciom mogące wnikać do korzystać z kąpieli (A); odczytuje rozpoznaje wszy pokarmowym (B); organizmu przez słonecznych informacje i kleszcze (C); opisuje zasady uszkodzoną skórę i solariów (B); umieszczane na opisuje sposoby przechowywania (B); charakteryzuje wymienia sposoby opakowaniach zapobiegania żywności (C); objawy mogące pomocy osobom żywności (skład, zarażeniu się opisuje zasady świadczyć o uzależnionym (B); data przydatności pasożytami zapobiegania obecności pasożyta podaje przykłady do spożycia, sposób wewnętrznymi i chorobom wewnętrznego (C); profilaktyki przechowywania) zewnętrznymi (C); przenoszonym wyjaśnia, na czym chorób (C); wymienia wyjaśnia, dlaczego przez zwierzęta polega higiena nowotworowych pasożyty należy dbać o higienę domowe (C); osobista (C); opisuje (B) wewnętrzne i skóry (B); opisuje opisuje sposób sposób zewnętrzne zasady udzielania pielęgnacji skóry ze unieruchamiania człowieka (A); pierwszej pomocy szczególnym kończyn przy wyjaśnia, dlaczego w przypadku uwzględnieniem złamaniach (C); ważna jest czystość skaleczeń i oparzeń okresu dojrzewania opisuje zasady rąk (B); opisuje (C); opisuje zasady (C); wyjaśnia, na postępowania sposób mycia pielęgnacji czym polega w przypadku zatruć zębów (C); ozdobnych roślin higiena jamy ustnej środkami wymienia numery trujących i silnie (B); charakteryzuje chemicznymi (C); telefonów drażniących (C); objawy stłuczeń, rozpoznaje kilka alarmowych (A); opisuje zagrożenia złamań i oparzeń roślin trujących (D); opisuje zasady związane z (C); wyjaśnia, czym wyjaśnia, czym jest bezpiecznego przebywaniem nad są niewypały i uzależnienie (B); korzystania z wodą, na wsi (B); niewybuchy (B); uzasadnia domowych opisuje sposób uzasadnia celowość konieczność urządzeń postępowania w umieszczania zachowań elektrycznych (C); przypadku pożaru symboli na asertywnych (D) wymienia (B); wyjaśnia, jak opakowaniach przyczyny należy postępować substancji wypadków z zardzewiałymi niebezpiecznych drogowych (B); przedmiotami (C); opisuje opisuje zasady niewiadomego zagrożenia ze strony poruszania się po pochodzenia (B); owadów i roślin drogach (B); podaje podaje przykłady (B); wyjaśnia, na przynajmniej dwa substancji, które czym polega palenie przykłady mogą uzależniać (B); bierne (B); negatywnego podaje przykłady wymienia skutki wpływu dymu sytuacji, w których przyjmowania tytoniowego należy zachować się narkotyków (B); i alkoholu na asertywnie (C) wyjaśnia, czym jest organizm człowieka asertywność (B) (B); prezentuje właściwe
zachowanie asertywne w wybranej sytuacji (C) Dział 7. Odkrywamy tajemnice życia w wodzie Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 4.8, 4.9, 4.10, 4.11, 4.12, 12.3 charakteryzuje wody wymienia wskazuje na mapie podaje przykłady wyjaśnia pojęcia: lądy oraz morza i wód słodkich (w tym wody słodkie, wody słodkie występujące nazwy: oceany (C); wód słone (B); wymienia na Ziemi (C); najdłuższej wymienia powierzchniowych) i cechy budowy wyjaśnia, dlaczego rzeki, przystosowania wód słonych (B); zwierząt wodnych zbiornik wodny nie największego wybranych charakteryzuje ułatwiające zamarza do dna (B); jeziora, zwierząt, np. ryb, warunki życia w pokonywanie oporu wymienia czynniki największej głębi delfinów, do życia wodzie (B); opisuje wody (B); opisuje wpływające na ilość oceanicznej (A); w wodzie (C); przystosowania warunki świetlne światła i głębokość, wymienia opisuje schemat roślin do życia w panujące na jaką ono przenika przystosowania (B); wyjaśnia rzeki, wymieniając: wodzie (C); w zbiorniku organizmów źródło, bieg górny, wyjaśnia, co to jest wodnym (B); pojęcie „plecha” (B); wodnych (np. środkowy, dolny, plankton (B); podaje wymienia cechy, opisuje odżywianie żaby) do się pierwotniaków ujście (C); nazwy organizmów którymi różnią się przetrwania zimy zaznacza na mapie żyjących w biegu poszczególne (B); podaje (B); opisuje rolę rzekę główną i jej górnym, środkowym odcinki rzeki (C); pierwotniaków przykłady dopływy (C); i dolnym rzeki (B); opisuje w łańcuchach pozytywnego rozpoznaje na wyjaśnia pojęcia: przystosowania pokarmowych (C); i negatywnego rysunku glony rzeka główna, organizmów wyjaśnia wpływ wpływu rzek na jednokomórkowe, dopływ, dorzecze żyjących w biegu życie mieszania się wód kolonijne, (B); na planszy lub górnym, jeziora na życie i gospodarkę wielokomórkowe schematycznym środkowym organizmów człowieka (B); (C); odróżnia glony rysunku podpisuje i dolnym rzeki (C); wodnych (B); podaje przykłady wyjaśnia, dlaczego jednokomórkowe elementy doliny wyjaśnia pojęcie pozytywnej i od pierwotniaków rzeki (C); wymienia „glony” (B); negatywnej roli w strefie (C); rozpoznaje cechy glonów (A); wskazuje przybrzeżnej jeziora glonów morskich amebę i pantofelka podaje nazwy poszczególne występuje bogactwo (B); zaznacza na (C); podpisuje, np. przedstawicieli elementy budowy organizmów żywych mapie położenie na schematycznym glonów glonów (B); charakteryzuje morza rysunku, strefy jednokomórkowych, wielokomórkowych zależności najbardziej i życia w jeziorze, kolonijnych (C); opisuje pokarmowe najmniej w morzach i i wielokomórkowych znaczenie glonów występujące zasolonego (C) oceanach (C); (C); wymienia i pierwotniaków w strefie otwartej wymienia nazwy sposoby poruszania (B); opisuje toni wodnej jeziora 2–3 organizmów się pierwotniaków warunki życia (C); opisuje cechy żyjących w strefie (B); z podanych w jeziorze w przystosowujące przybrzeżnej organizmów układa zależności od pory organizmy do życia jeziora, morza i łańcuch pokarmowy roku (C); w strefie głębinowej oceanu (C); podaje w jeziorze (C); charakteryzuje mórz i oceanów (B) nazwy organizmów opisuje warunki roślinność strefy tworzących panujące w strefie przybrzeżnej jeziora plankton (A) przybrzeżnej jeziora (B); opisuje (B); podaje warunki panujące w przykłady roślin strefie otwartej toni strefy przybrzeżnej wodnej jeziora (B); jeziora (B); podaje wyjaśnia, dlaczego nazwy organizmów w strefie wód tworzących plankton głębokich jeziora
(B); podaje nazwy nie występują zwierząt żyjących rośliny (B); opisuje w strefie toni wodnej warunki panujące lub strefie wód w strefie głębinowej głębokich jeziora mórz i oceanów (B); opisuje piętrowe (B); podaje rozmieszczenie przykłady glonów w morzach i zależności oceanach (B); podaje pokarmowych nazwy zwierząt występujących w żyjących w strefie morzach i oceanach otwartej toni wodnej (C) mórz i oceanów (B) Dział 8. Odkrywamy tajemnice życia na lądzie Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 4.2, 4.3, 4.4, 4.6, 4.7 4.13, 4.14, 5.3 wymienia 2 cechy podaje przykłady opisuje budowę przyporządkowuje opisuje charakteryzujące poszczególnych skał litych, rodzaje skał do przystosowania skały: lite, zwięzłe i rodzajów skał (B); zwięzłych i luźnych rodzajów gleb, które 2–3 gatunków luźne (C); podaje opisuje budowę (C); wyjaśnia, na nich powstały zwierząt lub przykłady gleby (B); w jaki sposób (C); opisuje roślin do życia wymienia rodzaje powstaje próchnica przykładowe w ekstremalnych organizmów żyjących w glebie gleb występujących (B); porównuje sposoby warunkach (A); opisuje w Polsce (A); żyzność ograniczania strat lądowych (C); przystosowania opisuje rolę poszczególnych wody przez charakteryzuje zwierząt do zmian organizmów rodzajów gleb (C); zwierzęta (C); bory, grądy, łęgi i glebowych (C); wyjaśnia, dlaczego opisuje rolę wiatru w buczyny (C); temperatury (C); wskazuje należy dbać o glebę życiu roślin (B); wyjaśnia, czym podpisuje na przystosowania (B); charakteryzuje charakteryzuje jest walka schemacie nazwy warstw lasu (C); roślin do ochrony przystosowania wymianę gazową u biologiczna (B); rozpoznaje na przed niekorzystną roślin roślin (C); wymienia (zbyt niską lub zbyt zabezpieczające charakteryzuje korzyści ilustracji dwa drzewa iglaste i dwa wysoką) przed utratą wody poszczególne i zagrożenia drzewa liściaste (C); temperaturą (C); (C); wymienia warstwy lasu, wynikające ze opisuje wygląd łąki opisuje zasady przykłady uwzględniając stosowania (uwzględnia zachowania się przystosowań czynniki abiotyczne chemicznych występowanie traw, w lesie (B); chroniących oraz rośliny i środków drobnych zwierząt) wymienia nazwy zwierzęta przed zwierzęta żyjące w zwalczających (B); podaje dwa przykładowych działaniem wiatru tych warstwach (D); szkodniki (B) przykłady znaczenia organizmów (B); opisuje przyporządkowuje łąki (A); wyjaśnia, żyjących sposoby wymiany rodzaj lasu do typu dlaczego nie wolno w poszczególnych gazowej u zwierząt gleby, na której wypalać traw (B); warstwach lasu lądowych (C); rośnie (C); podaje podaje nazwy zbóż (C); porównuje opisuje znaczenie przykłady drzew uprawianych na wygląd igieł sosny lasu (B); opisuje rosnących polach (C); podaje i świerka (C); wymagania w poszczególnych przykłady warzyw wymienia cechy środowiskowe typach lasów (C); uprawianych na łąki (B); wymienia wybranych przyporządkowuje polach (B); zwierzęta gatunków zwierząt nazwy gatunków wymienia nazwy mieszkające na łące żyjących roślin do drzew uprawianych i żerujące na niej w poszczególnych charakterystycznych (B); w formie warstwach lasu (C); barw łąki (C); w sadach (A); łańcucha porównuje drzewa uzasadnia, że łąka wymienia dwa pokarmowego liściaste z iglastymi jest środowiskiem szkodniki upraw przedstawia proste (C); rozpoznaje życia wielu zwierząt polowych (A);
uzupełnia brakujące ogniwa w łańcuchach pokarmowych organizmów żyjących na polu (C)
zależności pokarmowe między organizmami żyjącymi na łące (C); opisuje sposoby wykorzystywania roślin zbożowych (B); wymienia nazwy krzewów uprawianych w sadach (A)
rosnące w Polsce rośliny iglaste (C); przedstawia zmiany zachodzące na łące w różnych porach roku (C); rozpoznaje pięć gatunków roślin występujących na łące (C); wyjaśnia, które zboża należą do ozimych, a które do jarych (B); podaje przykłady wykorzystywania uprawianych warzyw (B); wymienia sprzymierzeńców człowieka w walce ze szkodnikami upraw polowych (B)
(C); podaje przykłady innych upraw niż zboża, warzywa, drzewa i krzewy owocowe, wskazując sposoby ich wykorzystywania (B); przedstawia zależności występujące na polu w formie łańcuchów pokarmowych (C)
Wymagania edukacyjne z przyrody – klasa 5 Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:
Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:
Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:
Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:
Dział 1. Odkrywamy tajemnice map Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 2.4, 2.5, 2.6, 2.7, 7.1 wykonuje rysunek przedmiotu w podanej skali, mając podane wymiary w skali (C); wyjaśnia, co to jest plan obszaru (B); oblicza odległość na planie lub mapie za pomocą podziałki liniowej, wykorzystując kroczek, cyrkiel lub linijkę (C); odczytuje wartość wysokości względnej i bezwzględnej wzniesienia przedstawionego na rysunku (C); wymienia rodzaje wzniesień (A); wskazuje na mapie ogólnogeograficznej
oblicza wymiary przedmiotów lub obiektów w skali 1 : 10; 1 : 100 (D); wyjaśnia pojęcia: podziałka liniowa, mapa (B); opisuje sposób szacowania odległości i wysokości w terenie (B); oblicza odległość rzeczywistą za pomocą skali liniowej, wykorzystując kroczek, cyrkiel lub linijkę (C); wyjaśnia pojęcia: wysokość bezwzględna, wysokość względna (B); zapisuje wysokość bezwzględną (C); odczytuje wysokość
wyjaśnia, co to jest plan przedmiotu (B); oblicza wymiary przedmiotu w różnych skalach, np. 1 : 5; 1 : 20; 1 : 50 (D); wyjaśnia pojęcie poziomica (B); odczytuje przybliżoną wysokość punktu położonego między poziomicami (C); odczytuje z mapy poziomicowej wysokość względną (C); rozróżnia rodzaje zagłębień (C); wyjaśnia pojęcia barwy hipsometryczne, mapa ogólnogeograficzna (B); klasyfikuje wypukłe formy
wyjaśnia, co to jest skala (B); zapisuje skalę różnymi sposobami (C); wyjaśnia związek odległości na mapie z zastosowaną skalą (większa, mniejsza) (D); oblicza rzeczywiste odległości między wskazanymi miastami, korzystając z podziałki liniowej (D); oblicza rzeczywiste wymiary obiektów, mając podane ich wymiary w skali, skalę i rodzaj skali (D); wyjaśnia pojęcie mapa poziomicowa (B);
przelicza skale planów i map (D); oblicza odległość na planie i mapie za pomocą skali liczbowej lub mianowanej (D); oblicza różnicę wysokości między najwyżej i najniżej położonymi punktami na terenie Polski, Europy i świata (D)
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:
miasta wojewódzkie, inne miasta, rzeki, jeziora (C)
Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:
Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:
punktu położonego na poziomicy (C); rozróżnia rodzaje wzniesień (C); rozpoznaje formy terenu na mapie ogólnogeograficznej (C); odczytuje na mapie wysokości bezwzględne gór (D)
terenu, wykorzystując przedziały wysokości (C)
opisuje ukształtowanie terenu na podstawie mapy poziomicowej (D); wyjaśnia pojęcie: mapa hipsometryczna (B); klasyfikuje wypukłe i wklęsłe formy terenu, wykorzystując przedziały wysokości (C)
Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:
Dział 2. Poznajemy naszą ojczyznę i inne kraje sąsiadujące Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 4.9, 7.1, 7.3, 7.6 opisuje rolę wybranej siły zewnętrznej w kształtowaniu powierzchni ziemi (A); odczytuje z mapy nazwy krain tworzących wybrany pas ukształtowania powierzchni Polski (C); zaznacza na mapie Wisłę od źródła do ujścia (C); odczytuje z mapy nazwy trzech jezior (C); wymienia przykłady drzew iglastych i liściastych rosnących w polskich lasach (A); zapisuje nazwę województwa, powiatu, gminy, w której mieszka (A); zaznacza Polskę na mapie Europy i świata (C); wymienia nazwy trzech krajów sąsiadujących z Polską (A); rozpoznaje symbole UE (flaga, hymn, waluta) (C)
wymienia siły kształtujące powierzchnię ziemi (A); podaje przykłady wpływu człowieka na zmiany zachodzące na powierzchni ziemi (B); wyjaśnia, na czym polega pasowość ukształtowania powierzchni Polski (B); wymienia nazwy pasów ukształtowania powierzchni Polski (C); zaznacza na mapie Odrę od źródła do ujścia (C); wymienia typy zbiorników wodnych występujących w Polsce (A); zaznacza na mapie naturalne zbiorniki wodne (C); wymienia jednostki podziału administracyjnego Polski (A); wymienia nazwy wszystkich krajów sąsiadujących z Polską (A); podaje trzy przykłady praw, jakie mają obywatele UE (A)
opisuje rolę sił zewnętrznych w kształtowaniu powierzchni ziemi (B); zaznacza na mapie główne dopływy Wisły i Odry (C); zaznacza na mapie jeziora zaporowe (C); zaznacza na mapie największe obszary bagienne w Polsce (C); wyjaśnia, dlaczego rozmieszczenie lasów w Polsce jest nierównomierne (B); podaje nazwy województw sąsiadujących z tym, w którym mieszka (A); wymienia nazwy stolic krajów sąsiadujących z Polską (A); wyjaśnia, w jakim celu państwa UE podejmują wspólne działania (B)
wyjaśnia, na czym polega działanie sił wewnętrznych kształtujących powierzchnię ziemi (B); zaznacza na mapie dorzecze Wisły i Odry (C); wyjaśnia, w jakich celach tworzy się sztuczne zbiorniki wodne (B); opisuje zmiany lesistości Polski na przestrzeni dziesięciu wieków (A); uzasadnia konieczność podziału administracyjnego kraju (B); analizuje informacje (wykresy, tabele) dotyczące powierzchni i liczby mieszkańców wybranych krajów europejskich (D); podaje przykłady działań UE mających na celu wsparcie krajów słabiej rozwiniętych (B)
opisuje działalność lądolodu na obszarze Polski (A); opisuje, w jaki sposób powstają bagna (B); wyjaśnia, dlaczego niekorzystne jest sadzenie lasów jednogatunkowych (B); wymienia nazwy państw europejskich: największych i najmniejszych, najmniej i najbardziej zaludnionych itp. (A); podaje nazwisko przynajmniej jednego Polaka działającego we władzach Unii Europejskiej (D)
Dział 3. Poznajemy sposoby ochrony przyrody Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 5.1, 5.2, 5.3, 5.4, 5.5, 6.6, 6.7, 6.8, 7.4
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:
wymienia rodzaje i źródła zanieczyszczeń najbliższego otoczenia (A); wyjaśnia, co to są dzikie składowiska śmieci (B); podaje przykłady działań służących ochronie przyrody (B); podaje przykłady miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły korzystne i niekorzystne zmiany pod wpływem działalności człowieka (B); wymienia 2–3 formy ochrony przyrody w Polsce (A); wyjaśnia, na czym polega ochrona całkowita (B); rozpoznaje rośliny i zwierzęta chronione, które może spotkać w najbliższej okolicy (C)
Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:
Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:
Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:
proponuje jedną obserwację i jedno doświadczenie wykazujące zanieczyszczenie najbliższego otoczenia (C); wymienia miejsca, w których powstają trujące pyły i gazy (B); wymienia źródła powstawania ścieków (A); wyjaśnia, dlaczego wysypiska stanowią zagrożenie dla środowiska (B); wyjaśnia, co to są parki narodowe (B); podaje przykłady obiektów chronionych (B); opisuje sposób zachowania się na obszarach chronionych (B); wyjaśnia, na czym polega ochrona częściowa (B); rozpoznaje wybrane gatunki roślin i zwierząt chronionych (C)
wyjaśnia, dlaczego lokalne zanieczyszczenia mogą stanowić zagrożenie dla odległych obszarów (B); wyjaśnia, dlaczego ścieki stanowią zagrożenie dla środowiska (B); wymienia działania człowieka służące ochronie przyrody (A); wyjaśnia cel ochrony przyrody (B); wyjaśnia, co to są rezerwaty przyrody (B); podaje przykłady organizmów objętych ochroną częściową (B); porównuje zasady ochrony ścisłej i częściowej (C)
opisuje sposób powstawania kwaśnych opadów i smogu (B); wyjaśnia, dlaczego ścieki stanowią zagrożenie dla zdrowia człowieka (B); podaje przykłady unieszkodliwiania zanieczyszczeń przez przyrodę (B); wskazuje różnice między parkiem narodowym a parkiem krajobrazowym (C); wyjaśnia, na czym polega ochrona gatunkowa (B)
przedstawia idee akcji służących ochronie przyrody (A); podaje przykłady zwierzęcych roślin i zwierząt objętych ochroną w wybranych 3-4 parkach narodowych (A)
Dział 4. Poznajemy krajobrazy nizin Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 4.1, 5.4, 7.1, 7.2, 7.3, 7.4, 7.5 rozpoznaje na zdjęciach rodzaje krajobrazów (C); zaznacza na mapie Polski, Europy, świata Morze Bałtyckiego (C); zaznacza na mapie pas pobrzeży, jeziora przybrzeżne, Żuławy Wiślane i 3–4 miejscowości turystyczne, w tym Gdańsk (C); zaznacza na mapie największe i najgłębsze jezioro w Polsce (C); zaznacza na mapie pas Nizin Środkowopolskich (C); wymienia po dwie cechy krajobrazów: nizinnego
wymienia rodzaje krajobrazów (A); wyjaśnia pojęcie morze śródlądowe (B); rozpoznaje pospolite organizmy występujące w Morzu Bałtyckim (C); opisuje cechy wybrzeża niskiego i wybrzeża wysokiego (B); wymienia atrakcje turystyczne Gdańska (A); wymienia cechy krajobrazu pojezierzy (A); opisuje krajobraz nizinny (B); zaznacza na mapie miasta, w których dominuje krajobraz wielkomiejski (C); wymienia trzy atrakcje
wymienia składniki, które należy uwzględnić, opisując krajobraz (A); wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie jest morzem słabo zasolonym (B); rozpoznaje wybrane organizmy samożywne występujące w Morzu Bałtyckim (C); wyjaśnia pojęcia: cieśnina, wydmy ruchome, depresja (B); wyjaśnia, na czym polega niszcząca działalność morza (B); opisuje krajobraz wybranego pojezierza (B);
podaje przykłady działalności człowieka skutkujące przekształcaniem krajobrazu (B); wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie należy do mórz chłodnych (B); charakteryzuje rozmieszczenie organizmów żyjących w Morzu Bałtyckim, uwzględniając głębokość i zasolenie (C); opisuje rolę Wisły w kształtowaniu krajobrazu nadmorskiego (B); opisuje, w jaki
wskazuje pozytywne i negatywne skutki przekształcenia (lub nie) krajobrazu najbliższej okolicy (D); opisuje sposób powstawania bryzy (B); wymienia atrakcje turystyczne miast nadmorskich, np. Gdyni, Sopotu (B); wymienia osobliwości przyrodnicze pojezierzy (A); wymienia nazwy rzadkich gatunków zwierzęcych roślin i zwierząt występujących na terenie p parków narodowych pasa
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:
i wielkomiejskiego (A); wymienia trzy zabytki, które warto obejrzeć, będąc w Warszawie (A); rozpoznaje symbole parków narodowych pasa nizin (C); wpisuje na mapie nazwy dwóch wskazanych parków narodowych (C)
Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:
Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:
turystyczne Warszawy (B); opisuje wybrany park narodowy (położenie, symbol, osobliwości przyrodnicze) (C)
opisuje krajobraz Nizin Mazowieckich (B); opisuje krajobraz wielkomiejski (B); charakteryzuje parki narodowe położone w pasie nizin (C)
sposób kształtował się krajobraz pojezierzy (B); opisuje osobliwości przyrodnicze Krainy Wielkich Jezior Mazurskich (A); opisuje zmiany, jakie zaszły w krajobrazie Nizin Środkowopolskich (D); opisuje zmiany zachodzące w krajobrazie wielkomiejskim Warszawy (A)
Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:
nizin (A)
Dział 5. Poznajemy krajobrazy wyżyn Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 4.1, 7.1, 7.2, 7.3, 7.4, 7.5 zaznacza na mapie Polski pas wyżyn (C); zaznacza na mapie: Wyżynę Śląską, Wyżynę Krakowsko-Częstochowską i Wyżynę Lubelską (C); rozpoznaje rośliny uprawiane na Wyżynie Lubelskiej (C); rozpoznaje na zdjęciach 2–3 zabytki Krakowa (C); rozpoznaje symbole parków narodowych pasa wyżyn (C)
wymienia cechy krajobrazu wyżyn: Śląskiej, Krakowsko-Częstochowskiej, Lubelskiej (A); podpisuje na mapie nazwy głównych miast Wyżyny Lubelskiej (C); opisuje dowolny zabytek Krakowa (C); podaje przykłady 2–3 zwierząt żyjących w Ojcowskim PN i Roztoczańskim PN (C)
podaje przyczyny przekształcenia krajobrazu naturalnego Wyżyny Śląskiej w krajobraz miejsko-przemysłowy (A); podaje przykłady działań człowieka służących poprawie stanu środowiska (B); wymienia cechy krajobrazu krasowego (A); wymienia cechy suchorośli (A); wyjaśnia, w jaki sposób powstają wąwozy (B); wymienia osobliwości Wawelu (A); opisuje krajobraz Ojcowskiego PN i Roztoczańskiego PN (C)
opisuje proces przekształcania krajobrazu Wyżyny Śląskiej z naturalnego w miejsko-przemysłowy (B); podaje przykłady zmian w środowisku Wyżyny Śląskiej spowodowanych działalnością człowieka (B); wyjaśnia pojęcie krasowienia (B); wymienia przyczyny różnorodności świata roślin Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (A); opisuje czynniki, dzięki którym na Wyżynie Lubelskiej intensywnie rozwinęło się rolnictwo (B); wyjaśnia pojęcie kotlin podkarpackich (B)
podaje przykłady wpływu środowiska na zdrowie ludzi (B); wymienia postaci, w jakich węgiel występuje w skorupie ziemskiej (A); opisuje sposób wykorzystania poszczególnych postaci węgla (B); opisuje wpływ turystyki na przyrodę parków narodowych (B); wymienia nazwy rzadkich gatunków zwierzęcych roślin i zwierząt występujących w poznanych parkach narodowych wyżyn (A)
Dział 6. Poznajemy krajobrazy gór Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 4.1, 7.1, 7.2, 7.3, 7.4 podpisuje na mapie Polski Góry Świętokrzyskie, Sudety i Karpaty (C);
wymienia trzy cechy krajobrazu Gór Świętokrzyskich i Karkonoszy (A);
opisuje krajobraz Gór Świętokrzyskich i Karkonoszy (C); wymienia cechy
porównuje krajobraz Sudetów z krajobrazem Gór Świętokrzyskich (C);
wymienia zasady, których należy przestrzegać, wybierając się
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:
Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:
Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:
Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:
na podstawie zdjęcia wymienia 2–3 cechy krajobrazu wysokogórskiego (B); wymienia 2–3 cechy tatrzańskiej pogody (A); podaje nazwy pięter roślinności w Tatrach (A); rozpoznaje symbole parków narodowych pasa gór (C)
porównuje roślinność regla dolnego i regla górnego (C); wymienia nazwy parków narodowych położonych w Górach Świętokrzyskich, Sudetach i Karpatach (A); wymienia 2–3 osobliwości wybranego górskiego parku narodowego (A)
krajobrazu wysokogórskiego (A); wyjaśnia, dlaczego roślinność w górach jest rozmieszczona piętrowo (B); oblicza temperaturę powietrza na szczytach, znając temperaturę powietrza u podnóża gór (D); charakteryzuje wybrany park narodowy gór (B)
charakteryzuje skały występujące w górach (B); wymienia nazwy dużych tatrzańskich jezior, jaskiń i dolin (A); porównuje krajobraz Tatr Wysokich z krajobrazem Tatr Zachodnich (C); opisuje cechy budowy roślin z poszczególnych pięter umożliwiające im życie na danej wysokości (C); opisuje poznane górskie parki narodowe (B)
w góry (A); opisuje wpływ turystyki na przyrodę parków narodowych pasa gór (B); wymienia nazwy rzadkich gatunków zwierzęcych roślin i zwierząt występujących w górskich parkach narodowych (A)
Dział 7. Odkrywamy tajemnice świata roślin i grzybów Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 1.7, 4.3, 4.4, 4.5, 9.1 wymienia miejsca występowania mchów i paprotników, roślin nasiennych, grzybów (A); rozpoznaje przedstawicieli mchów i paprotników (C); podpisuje na ilustracji organy rośliny nasiennej (C); wymienia trzy przykłady znaczenia roślin nasiennych (A); opisuje budowę zewnętrzną pędu nadziemnego (B); opisuje sposób rozmnażania rośliny ozdobnej przez podział (a); podpisuje na rysunku poszczególne części kwiatu (C); podaje przykłady rozsiewania nasion (A); podaje nazwy części grzyba (A); na podstawie ilustracji wymienia charakterystyczne cechy muchomora sromotnikowego (C);
opisuje budowę zewnętrzną mchu i paproci, rośliny nasiennej, grzyba (B); opisuje znaczenie mchów w przyrodzie (B); podaje 3–4 przykłady znaczenia roślin nasiennych w przyrodzie i dla gospodarki człowieka (B); opisuje rolę pędu nadziemnego roślin nasiennych (B); wymienia funkcje liścia (A); rozpoznaje typy systemów korzeniowych roślin (C); wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe roślin (B); podpisuje na rysunku części kwiatu (A); podpisuje na schemacie etapy cyklu rozwojowego rośliny okrytonasiennej (D); wymienia miejsca występowania
opisuje budowę zewnętrzną skrzypów i widłaków (B); wyjaśnia pojęcia: rośliny nasienne, rośliny nagonasienne i okrytonasienne (B); porównuje systemy korzeniowe: palowy i wiązkowy (C); wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe roślin (B); opisuje rolę poszczególnych części kwiatu (C); wyjaśnia znaczenie pojęć: zapylenie i zapłodnienie (B); charakteryzuje przystosowania owoców do różnych sposobów rozprzestrzeniania zawartych w nich nasion (C); wyjaśnia, dlaczego grzyby tworzą odrębne królestwo (B); opisuje budowę grzybów wielokomórkowych
opisuje rolę poszczególnych części ciała mchu (B); wskazuje cechy wspólne w procesie rozmnażania mchów i paprotników (C); porównuje budowę zewnętrzną paproci, skrzypów i widłaków (D); podaje przykłady różnych typów poznanych organów roślinnych (B); porównuje budowę dwóch roślin okrytonasiennych np. tulipana i mniszka lekarskiego (D); opisuje proces zapylenia i zapłodnienia u roślin okrytonasiennych (B); opisuje budowę owocu (C); wymienia różnice między grzybami i roślinami (B); opisuje sposób postępowania
opisuje budowę komórki roślinnej (B); podaje przykłady chronionych gatunków paprotników (D); podaje przykłady różnych przystosowań kwiatów do zapylania (B); charakteryzuje porosty (C); podaje przykłady grzybów chronionych (B)
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:
rozpoznaje 2–3 gatunki grzybów jadalnych (C); dobiera przyrząd do obserwowanej części rośliny (C)
Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:
grzybów (A); odróżnia gatunki grzybów jadalnych od gatunków grzybów trujących (D); podaje po 2–3 przykłady pozytywnej i negatywnej roli grzybów (B)
Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:
(B
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:
Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:
w przypadku podejrzenia zatrucia grzybami (A)
Dział 8. Odkrywamy tajemnice materii Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 3.4, 3.5, 3.6, 3.7, 3.8, 3.9, 6.1, 6.2, 6.3, 6.4, 6.5, 10.7, 14.4 podaje przykłady ciał stałych, cieczy i gazów (B); rysuje ułożenie drobin w ciałach stałych, cieczach i gazach (C); wymienia właściwości mechaniczne wybranych ciał stałych (A); podaje przykłady przedmiotów wykonanych z ciał kruchych, twardych i sprężystych (A); podpisuje bieguny magnetyczne w magnesie (C); wymienia czynniki wpływające na szybkość parowania cieczy (A); wymienia nazwy jednostek masy (A); podaje przykłady ciał stałych dobrze i źle przewodzących ciepło (C); podaje przykłady wykorzystania w praktyce zjawiska rozszerzalności cieplnej cieczy (A)
wyjaśnia, czym są drobiny (B); opisuje wpływ temperatury na zmiany stanu skupienia substancji (A); rozpoznaje stan skupienia substancji na podstawie ułożenia drobin (C); wymienia właściwości mechaniczne ciał stałych (A); podaje przykłady wykorzystania w życiu właściwości plastycznych i magnetycznych ciał stałych (A); określa właściwości cieczy w zakresie kształtu i ściśliwości (A); podaje sposób wyznaczenia masy (A); opisuje, popierając przykładami, zjawisko dyfuzji w gazach (B); opisuje wpływ temperatury na objętość gazów (B)
porównuje właściwości wody w trzech stanach skupienia (C); opisuje ułożenie drobin w ciałach stałych, cieczach i gazach (B); wyjaśnia, czym jest magnes (B); podaje przykłady ciał przyciąganych i nieprzyciąganych przez magnes (B); porównuje właściwości ciał stałych i cieczy w zakresie kształtu i ściśliwości (C); oblicza masę substancji o danej objętości, mając daną masę 1 cm3 tej substancji (C); wyjaśnia pojęcia: przewodnik ciepła, izolator ciepła (B); wyjaśnia, na czym polega nietypowa rozszerzalność cieplna wody (B); porównuje zjawiska parowania i wrzenia (C)
wyjaśnia, od czego zależą właściwości substancji (B); porównuje ruch drobin w ciałach stałych, cieczach i gazach (C); wyjaśnia, dlaczego ciała stałe mają określony kształt i określoną objętość (B); opisuje wzajemne oddziaływanie magnesów (B); wyjaśnia, na czym polega zjawisko dyfuzji w cieczach (B); porównuje przebieg dyfuzji w cieczach i w gazach (C); podaje przykłady zastosowania przewodnictwa cieplnego ciał stałych (B); wyjaśnia związek rozszerzalności cieplnej ciał stałych z ich budową drobinową (C); wyjaśnia, dlaczego szybkość parowania cieczy zależy od jej temperatury (B)
wyjaśnia, czym jest atom (D); podaje przykłady dwóch cieczy, w których nie zaobserwujemy zjawiska dyfuzji, np. woda i olej; woda i benzyna (B); wyjaśnia pojęcie gęstości substancji (B); wyjaśnia, co to jest próżnia (B); wyjaśnia zasadę działania termosu (D); wyjaśnia wpływ temperatury powietrza na dokładność pomiarów wykonywanych przy użyciu metalowej taśmy mierniczej (B)
Wymagania edukacyjne z przyrody – klasa 6 Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:
Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:
Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:
Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:
Dział 1. Odkrywamy tajemnice naszej planety Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 10.7; 10.8; 11.1; 11.2; 11.3; 11.6; 11.7; 11.8; 12.1; 12.2; 12.4 wyjaśnia, odróżnia gwiazdy od omawia najważniejsze wymienia, rozpoznaje na ilustracji twórcę innych ciał założenia teorii popierając dlaczego Ziemia teorii heliocentrycznej (B); przykładami, typy jest wielkim niebieskich (B); heliocentrycznej wymienia rodzaje wymienia w planet (A); magnesem, (A); podpisuje wyjaśnia znaczenie wykorzystując ciał niebieskich (A); kolejności planety Układu Słonecznego terminów: pole wiadomości na przedstawione na podpisuje bieguny ilustracji ciała magnesów (A); rozpoznaje ciała magnetyczne, linie temat budowy jej niebieskie (gwiazda, przyciągających się niebieskie na sił pola wnętrza (B); i odpychających się podstawie opisu (C); wyjaśnia pojęcia: planeta, księżyc) magnetycznego (C); rozpoznaje na (C); rysuje linie sił zaznacza na rysunki (B); opisuje długość zależność między geograficzna, ilustracji Ziemię i pola magnetycznego oś ziemską (B); szerokość Księżyc (C); opisuje (C); podpisuje na wyjaśnia znaczenie położeniem kształt Ziemi (B); rysunku terminów: bieguny ziemskich geograficzna (B); podaje przykłady schematycznym: jednoimienne, biegunów określa położenie ciał przyciąganych południki, południk bieguny różnoimienne geograficznych geograficzne przez magnes i tych, zerowy i południk (B); opisuje zasadę i magnetycznych dowolnego których magnes nie 180*, równoleżniki, działania kompasu (B); opisuje punktu na mapie przyciąga (A); równik (C); (B); wymienia różnice między (D); spośród podpisuje na zaznacza na mapie czynniki zakłócające południkami dwóch wybranych punkty leżące na rysunku globusa działanie kompasu a równoleżnikami miast wskazuje tym samym (C); odszukuje północny (A); wyjaśnia miasto, w którym i południowy biegun południku lub znaczenie pojęć: punkt na mapie Słońce wzejdzie równoleżniku (C); mając dane jego geograficzny, siatka geograficzna, lub zajdzie półkule: wschodnią, zaznacza na rysunku siatka kartograficzna, współrzędne wcześniej (D) południki, zachodnią, północną schematycznym geograficzne (D) i południową (C) kierunek ruchu równoleżniki, równik wyjaśnia, dlaczego wyjaśnia, dlaczego obrotowego Ziemi (B); wymienia skutki na Ziemi istnieją na Ziemi następują (C); podpisuje na nachylenia osi różnice czasu (B); po sobie dzień i noc rysunku mapy ziemskiej (A); wyjaśnia, dlaczego świata strefy zaznacza na rysunku (B); podaje, ile na obszarach czasu trwa obieg oświetlenia Ziemi oświetlenie Ziemi podbiegunowych (C); wymienia w dniach tzw. Ziemi dookoła trwa noc polarna i Słońca (A); nazwy oceanów (A); przesileń (C); opisuje dzień polarny (B); wymienia daty zaznacza na mapie rolę oceanu jako opisuje wpływ rozpoczęcia trasę wyprawy magazynu żywności zmian oświetlenia kalendarzowych pór morskiej i źródła surowców Ziemi przez Słońce roku (A); podpisuje Ferdynanda mineralnych (B); na warunki życia wymienia przyczyny na rysunkach organizmów (B); Magellana (C) zwrotniki Raka wielkich odkryć opisuje poznane i Koziorożca, kontynenty (B); geograficznych (A) zaznacza na mapie równik i koła podbiegunowe (C); portugalską drogę wschodnią i wymienia nazwy zachodni szlak wszystkich ,kontynentów hiszpański (C)
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:
Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:
Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:
Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:
i trzech oceanów na kuli ziemskiej (A); opisuje odkrycie Krzysztofa Kolumba (A) Dział 2. Poznajemy zjawiska fizyczne Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 8.6; 8.7; 8.8; 8.9; 8.10; 9.5; 10.1; 10.2; 10.3; 10.4; 10.5; 10.6; 11.4; 11.5; 15.1; 15.2; 15.3 wyjaśnia, czym jest wyjaśnia, czym jest na podstawie oblicza drogę, wykonuje rysunku toru ruch ciał (B); układ odniesienia (B); czas, mając podane obliczenia rozpoznaje ruch charakteryzuje wyjaśnia, na czym pozostałe wielkości wymagające prostoliniowy wielkości opisujące polega względność opisujące ruch (D); przeliczania i krzywoliniowy ruch: prędkość, ruchu (B); oblicza wyjaśnia, od czego jednostek (C); podaje drogę i czas (B); zależy siła tarcia prędkości (D); prędkość przykłady wyjaśnia pojęcie: poruszającego się (B); porównuje siły opisuje występowania siły siła oporu (B); ciała (C); wymienia oporu powietrza i przystosowania budowy tarcia (A); wymienia opisuje wzajemne sposoby zwiększania i wody (C); zmniejszania siły wyjaśnia, czym są zewnętrznej czynniki, od których oddziaływanie zależy wielkość siły ładunków o takich tarcia (B); opisuje wyładowania zwierząt służące znaczenie sił oporu oporu (A); podaje elektryczne (B); zmniejszaniu siły samych i różnych przykłady znakach (B); podaje (B); wyjaśnia, czym wyjaśnia, czym jest oporu ich ruchu elektryzowania ciał jest siła elektryczna prąd elektryczny (B); wyjaśnia, przykłady źródeł (B); podaje prądu, (B); wyjaśnia, (B); opisuje wpływ dlaczego przykłady przewodników popierając przepływającego przebywanie w samochodzie odbiorników prądu i izolatorów przykładami, pojęcia: prądu na igłę podczas burzy jest (A); rysuje schemat elektrycznych (A); przewodniki magnetyczną (B); podaje przykłady opisuje sposób bezpieczne (B); prostego obwodu i izolatory (B); naturalnych źródeł rozchodzenia się opisuje zasadę elektrycznego (C); wymienia skutki wymienia zasady światła (A); rysuje przepływu prądu światła i dźwięku działania bezpiecznego i odbicie promieni elektrycznego (A); (B); opisuje zasadę bezpieczników oszczędnego świetlnych od wyjaśnia, czym jest działania camery (B); opisuje korzystania z energii powierzchni promień świetlny (B); obscury (B); zjawisko elektrycznej (A); chropowatej (C); podaje przykłady wyjaśnia pojęcia: zaćmienia Słońca; podaje przykłady wyjaśnia, kiedy wykorzystania camery odbicie opisuje zjawiska sztucznych źródeł obraz oglądany obscury (A) podaje zwierciadlane, echa, echolokacji światła (A); podaje przez lupę jest przykłady ognisko, (B) cechy obrazu obrazem przyrządów, ogniskowa (B); zaobserwowanego powiększonym (B); w których opisuje sposób przez camerę wymienia cechy wykorzystano powstawania obrazu w oku (B); obscurę (B); rysuje dźwięku (B); zjawisko odbicia schemat odbicia porównuje prędkość światła (B); opisuje porównuje promieni świetlnych rozchodzenia się cechy dźwięku (B); prędkość światła i od powierzchni dźwięku w różnych opisuje wpływ hałasu dźwięku (C) gładkiej (C); na organizm ośrodkach (C) wyjaśnia, dlaczego człowieka (B) należy używać elementów odblaskowych (B); wymienia źródła dźwięku (A)
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:
Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:
Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:
Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:
Dział 3. Odkrywamy tajemnice świata zwierząt Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 1.8; 4.3; 4.4; 4.11; 4.14 wymienia miejsca, przyporządkowuje podaje przykłady wymienia opisuje budowę w których żyją poznane zwierzęta komórki zwierząt należących charakterystyczne zwierzęta (A); do kręgowców do kręgowców cechy kręgowców zwierzęcej (B); podpisuje na i bezkręgowców i bezkręgowców (A); i bezkręgowców wyjaśnia, czym ilustracji (B); opisuje budowę opisuje pokrycie ciała (A); porównuje jest regeneracja parzydełkowce, zewnętrzną tasiemca stawonogów (B); postać polipa ciała u pierścienic (B); wymienia i meduzy (D); (B); opisuje płazińce, nicienie, porównuje budowę pierścienice, wspólne cechy przedstawicieli porównuje płazińce rozwój owadów stawonogi (B); budowy różnych i nicienie (C); (motyla) (B); poszczególnych grup wymienia miejsca, grup stawonogów stawonogów (C); wskazuje różnice opisuje cechy w których żyją w budowie przystosowujące (A); podpisuje na rozpoznaje na mięczaki (A); ryby do życia w rysunku części ciała ilustracjach przedstawicieli podpisuje na stawonogów i przedstawicieli poszczególnych strefach grup mięczaków rysunku części ciała mięczaków (B); poszczególnych grup głębinowych (B); ryby (B); rozpoznaje wymienia cechy (B); opisuje sposób wymienia trzy mięczaków (C); na ilustracjach płazy budowy zewnętrznej opisuje sposób rozmnażania się gatunki płazów oraz ryby morskie i ryb świadczące o ich oddychania ryb (B); ryb (B); dzieli żyjących na słodkowodne, (C); przystosowaniu do wyjaśnia określenie: płazy na innych wymienia miejsca życia w wodzie (A); ryby bezogonowe i kontynentach (A); występowania wymienia cechy dwuśrodowiskowe ogoniaste, podając podaje przykłady gadów (A); budowy zewnętrznej (B); wymienia cechy ich wymarłych gadów przyporządkowuje płazów budowy gadów charakterystyczne żyjących w świadczące o ich pokazane na przystosowujące je cechy (C); opisuje różnych do życia w dwóch przystosowaniu do sposób środowiskach (A); rysunkach gady do środowiskach (A); życia na lądzie (A); rozmnażania się opisuje, podając poszczególnych grup rozpoznaje trzy wyjaśnia, popierając gadów (B); przykłady, na systematycznych gatunki gadów przykładami, pojęcia: wyjaśnia, dlaczego czym polega (C); wymienia trzy żyjące w Polsce (C); gniazdownik, ptaki mają bardzo pasożytnictwo cechy budowy wymienia dobrze rozwinięty lęgowe (B) zagniazdownik (B); ptaków świadczące charakterystyczne opisuje układ oddechowy wyjaśnia, o ich cechy ptaków przystosowania (B); porównuje dlaczego niektóre przystosowaniu do brodzących (A); ssaków do życia w budowę płazów i ssaki zaraz po lotu (A); wymienia opisuje różnych typach gadów (D); urodzeniu są charakterystyczne przekształcenia charakteryzuje zdolne do środowisk (B) cechy ptaków kończyn ssaka w poznane grupy samodzielnego drapieżnych (A); zależności od ptaków (C); funkcjonowania, a rozpoznaje na pełnionych przez nie opisuje sposób inne wymagają ilustracjach wybrane funkcji (B) rozmnażania się opieki matki (B) gatunki ssaków ssaków (B) żyjących w Polsce (C) Dział 4. Poznajemy różnorodność krajobrazów Ziemi Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 3.11; 7.3; 7.7; 13.1; 13.2; 13.3; 13.4 wymienia składniki wyjaśnia pojęcia: określa, jakie czynniki opisuje cechy podaje przykłady pogody (A); pogoda, klimat (B); wpływają na klimatu na gatunków podpisuje na mapie wymienia cechy występowanie danego podstawie endemicznych
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:
przynajmniej trzy strefy klimatyczne Ziemi (C); wymienia dwie cechy klimatu strefy wilgotnych lasów równikowych (A); rozpoznaje na ilustracjach krajobrazy strefy: wilgotnych lasów równikowych, sawann, pustyń gorących, śródziemnomorskiej, lasów mieszanych, stepów, tajgi, tundry, pustyń lodowych, gór wysokich (B); rozpoznaje na ilustracjach po trzy przykłady roślin i zwierząt występujących w omawianych strefach (C); podpisuje na mapie Saharę (B); wymienia pięć produktów otrzymywanych z roślin uprawianych w strefie śródziemnomorskiej (A)
Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:
Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:
Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:
klimatu: morskiego, kontynentalnego, górskiego (A); podpisuje na mapie przynajmniej trzy strefy krajobrazowe świata (C); podpisuje na mapie strefy: wilgotnych lasów równikowych, sawann, pustyń gorących, śródziemnomorskiej , lasów mieszanych, stepów, tajgi, tundry, pustyń lodowych, gór wysokich (C); rozpoznaje wybrane zwierzęta wilgotnych lasów równikowych (C); odczytuje z wykresu klimatycznego informacje dotyczące przebiegu temperatury powietrza i opadów w omawianych strefach (C); opisuje przystosowania wybranych zwierząt do życia w omawianych strefach (B); rozpoznaje na ilustracjach pięć roślin uprawianych w strefie śródziemnomorskiej (C); wymienia po kolei piętra roślinne w Tatrach (A)
klimatu (B); wyjaśnia pojęcia: strefy klimatyczne, klimat astrefowy (B); opisuje wpływ działalności człowieka na zmiany krajobrazów Ziemi (B); podaje przykłady działań człowieka w strefie wilgotnych lasów równikowych (B); opisuje roślinność sawanny oraz przystosowania roślinności pustyń i stepów (B); wymienia charakterystyczne elementy krajobrazu pustynnego (A); opisuje cechy klimatu: śródziemnomorskiego , tundry, pustyń lodowych i wysokogórskiego (B); opisuje przystosowania drzew liściastych do zmian temperatury w ciągu roku i drzew iglastych do warunków klimatycznych tajgi (B); wyjaśnia pojęcia: step, pampa, preria (B); opisuje przystosowania ssaków do życia na obszarach polarnych (B); wymienia po kolei piętra roślinne w Alpach (A)
informacji zawartych na wykresie klimatycznym (C); opisuje związek między oświetleniem Ziemi a występowaniem stref klimatycznych (B); opisuje strukturę wilgotnego lasu równikowego (B); opisuje zagrożenia wynikające z działalności człowieka w strefie wilgotnych lasów równikowych (B); opisuje przystosowania roślin do życia w strefie sawann (B); opisuje rodzaje pustyń gorących, podając ich przykłady (B); opisuje cechy roślin tworzących makię śródziemnomorską (B); wyjaśnia pojęcie: roślinność twardolistna (B); porównuje strukturę lasu liściastego i wilgotnego lasu równikowego (C); podaje przykłady przekształcania stepów przez człowieka (A); porównuje Arktykę i Antarktydę (C); porównuje piętra roślinne Tatr i Alp (C)
występujących w wybranych strefach krajobrazowych (A); opisuje sposób powstawania deszczy zenitalnych (B); opisuje życie i zajęcia mieszkańców poznanych stref (B); przyporządkowuj e podane gatunki roślin i zwierząt do poszczególnych stref krajobrazowych (D)
Dział 5. Poznajemy substancje i ich przemiany
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:
Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:
Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:
Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:
Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 6.1; 14.1; 14.2; 14.3; 14.5; 14.6 wymienia przykłady wyjaśnia, podając opisuje cechy wyjaśnia, na czym wyjaśnia, mieszanin (A); przykłady, pojęcia: polega dlaczego mieszaniny (B); do mieszanina wymienia sposoby poznanych sposobów rozpuszczanie (B); katastrofy rozdzielania niejednorodna i rozdzielania charakteryzuje tankowców mieszanina mieszanin mieszanin dobiera powietrze jako stanowią zagrożenie dla niejednorodnych jednorodna (B); jednorodną przykłady z życia (A); podaje wymienia czynniki codziennego (C); mieszaninę gazów organizmów przyspieszające (C); opisuje przykłady opisuje składniki morskich (B); wykorzystania proces roztworu (B); sposoby opisuje sposób różnych sposobów rozdzielania rozpuszczania (A); wyjaśnia, czym są rozdzielenia rozdzielania stopy (B); wyjaśnia, do podanych podanych składników mieszania w życiu na czym polega mieszanin naftowej podanej mieszanin dobiera codziennym (B); sposób ich przemiana odwracalna jednorodnych mieszaniny nazywa przemiany rozdzielania (C); i niejednorodnych jednorodnej, i nieodwracalna (B) stanów skupienia (B); opisuje której wyjaśnia różnice między spalanie jako składnikami są substancji (A) przykład rozpuszczaniem ciecze (B) przemiany a topnieniem (B); podaje przykłady nieodwracalnej przemian (B); porównuje nieodwracalnych procesy utleniania i zachodzących spalania (C) w najbliższym otoczeniu (A) Dział 6. Odkrywamy, jak się zmienia Ziemia Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 5.2; 5.3; 5.4; 5.5 charakteryzuje wyjaśnia, podając wymienia przykłady wyjaśnia pojęcia: wyczerpywalne zasobów przyrody zasoby przyrody, przykłady, czym są (A); wymienia dwa dziura ozonowa (B); i niewyczerpywalne odnawialne zasoby przyrody (B); przykłady podaje po dwa i nieodnawialne wyjaśnia, dlaczego globalnych skutków przykłady zasobów zasoby przyrody zanieczyszczeń odnawialnych zanieczyszczenia (B); opisuje rolę środowiska (B); i nieodnawialnych powietrza należą do warstwy ozonowej wymienia nazwy (B); wymienia szczególnie (B); opisuje skutki gazów przyczyny niebezpiecznych (B); wzrostu ilości cieplarnianych (A); zanieczyszczeń wymienia czynniki gazów proponuje dwa środowiska (A); na wpływające na wzrost cieplarnianych dla sposoby ratowania podstawie schematu ilości gazów środowiska ginących gatunków opisuje powstawanie cieplarnianych przyrodniczego w atmosferze (A); (B); podaje roślin i zwierząt (B) efektu cieplarnianego (B); podaje przykłady sposoby podaje przykłady działań na rzecz zapobiegania negatywnego ochrony przyrody kwaśnym opadom wpływu kwaśnych prowadzonych przez (B); podaje opadów na stan organizacje przykłady zadań z środowiska (B); zakresu ochrony międzynarodowe (A) podaje przykłady przyrody pamiątek z podróży wymagających (przedmiotów), międzynarodowej
podaje przykłady wpływu zanieczyszczeń środowiska na zdrowie i życie ludzi w Polsce i na świecie (A)
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:
Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:
których przywożenie jest zabronione (B)
Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:
współpracy (A); podaje przykłady międzynarodowyc h konwencji na rzecz ochrony przyrody (A)
Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:
