Mateusz Folwarski* Mateusz Folwarski

Kontrowersje wokó³ dyrektywy reguluj¹cej wynagrodzenia kadr zarz¹dzaj¹cych w sektorze bankowym Kontrowersje wokó³ dyrektywy reguluj¹cej wynagrodzenia kadr...

Wstêp Regulowanie i nadzorowanie sektora bankowego we wspó³czesnej gospodarce jest standardem, który kszta³towa³ siê od wielu dekad. Celem tej dzia³alnoœci jest utrzymanie bezpieczeñstwa, co mo¿na w uproszczeniu okreœliæ jako d¹¿enie do minimalizacji liczby upad³oœci w sektorze bankowym [Iwanicz-Drozdowska , 2012, s. 41]. Wysokie wynagrodzenia w instytucjach finansowych w opinii znacznej czêœci spo³eczeñstwa doprowadzi³y do kryzysu finansowego 2007-2009. W pracy naukowców [Gregg i inni, 2011] z Wielkiej Brytanii wykazano, ¿e wynagrodzenia w brytyjskim sektorze finansowym s¹ bardzo wysokie, nieetyczne, ale nie najwy¿sze. Dyrektorzy wykonawczy pobieraj¹ wy¿sze wynagrodzenie w sektorach us³ug niecyklicznych, np. sprzeda¿y leków oraz telekomunikacji. Kryzys finansowy w szczególnoœci dotkn¹³ sektor us³ug finansowych, dlatego te¿ koniecznoœci¹ sta³y siê dyskusje dotycz¹ce regulacji wynagrodzeñ w tym sektorze. Celem artyku³u jest próba oceny implementacji dyrektywy reguluj¹cej poziom wynagrodzenia w bankowoœci w polskim sektorze bankowym oraz wskazanie innych, europejskich rozwi¹zañ wdra¿ania tej dyrektywy.

1. Wytyczne Europejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego w zakresie wdra¿ania dyrektywy 2010/76/WE Wp³yw kryzysu finansowego na wynagrodzenia kadr zarz¹dzaj¹cych odegra³ znacz¹c¹ rolê w ukszta³towaniu dyrektywy reguluj¹cej politykê wynagrodzeñ w instytucjach finansowych. W opublikowanej dyrektywie 2010/76/WE jako najwa¿niejsz¹ przyczynê jej powstania podano nierozwa¿ne podejmowanie nadmiernego ryzyka w sektorze bankowym, które by³o spowodowane g³ównie nieodpowiedni¹ struktur¹ wynagrodzeñ w niektórych instytucjach finansowych. Polityka wynagrodzeñ, zachêca³a do podejmowania ryzyka wykraczaj¹cego poza ogólny poziom ry*

Mgr, Katedra Finansów, Wydzia³ Finansów, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, e-mail: [email protected]

122

Mateusz Folwarski

zyka tolerowany przez instytucje [Dyrektywa 2010/76/WE, pkt 1]. Zakres podmiotowy, do którego odnosi siê ta dyrektywa obejmuje co najmniej: – kierownictwo wy¿szego szczebla, – osoby podejmuj¹ce decyzje dotycz¹ce ryzyka, – personel zajmuj¹cy siê kontrol¹, – ka¿dego pracownika, którego wynagrodzenia ca³kowite ³¹cznie z nieokreœlonymi z góry œwiadczeniami emerytalnymi znajduje siê w tym samum szczeblu siatki p³ac co wynagrodzenie kierownictwa wy¿szego i osób podejmuj¹cych decyzje dotycz¹ce ryzyka. Wraz z dyrektyw¹ 2010/76/WE opublikowany zosta³ dokument który ma na celu zasugerowanie instytucjom finansowym szczegó³owych wytycznych w sprawie polityki i praktyki wynagrodzeñ [CEBS, 2010] u³atwiaj¹cy wprowadzenie dyrektywy do krajowego systemu prawnego. Europejski Komitet ds. Nadzoru Finansowego (CEBS, Committee of European Banking Supervisors) za g³ówn¹ wytyczn¹ w sprawie polityki wynagrodzenia sugeruje pañstwom wyznaczenie instytucji oraz pracowników, którzy podlegaj¹ przepisom dyrektywy. Wytyczne zalecaj¹, aby w sk³ad instytucji objêtych dyrektyw¹ wchodzi³y: – instytucje kredytowe – przedsiêbiorstwo, którego dzia³alnoœæ polega na przyjmowaniu depozytów lub innych funduszy podlegaj¹cych zwrotowi od ludnoœci oraz na przyznawaniu kredytów na swój w³asny rachunek lub instytucja pieni¹dza elektronicznego [Dyrektywa 2006/48/WE, art. 4], – przedsiêbiorstwa inwestycyjne – oznacza ka¿d¹ osobê prawn¹, której regularna dzia³alnoœæ zawodowa lub gospodarcza polega na œwiadczeniu jednej lub wiêkszej liczby us³ug inwestycyjnych na rzecz osób trzecich i/lub prowadzeniu jednego, lub wiêkszej liczby zakresów dzia³alnoœci inwestycyjnej [Dyrektywa 2004/39/WE, art. 4]. Instytucje podlegaj¹ce pod przepisy dyrektywy powinny byæ istotne w danym sektorze ze wzglêdu na rozmiar, wewnêtrzn¹ organizacjê, rodzaj, zakres i z³o¿onoœæ podejmowanych dzia³añ gospodarczych. Kryterium rozmiaru mo¿e odnosiæ siê do wartoœci aktywów, zobowi¹zañ, kapita³u, liczby pracowników lub oddzia³ów danej instytucji. Rodzaj, zakres i z³o¿onoœæ podejmowanych dzia³añ musi uwzglêdniaæ podstawowe rodzaje ryzyka w prowadzonej dzia³alnoœci gospodarczej. Politykê wynagrodzeñ powinno siê prowadziæ i stosowaæ we wszystkich spó³kach zale¿nych danej instytucji macierzystej, które dzia³aj¹ na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Kontrowersje wokó³ dyrektywy reguluj¹cej wynagrodzenia kadr...

123

Do g³ównych celów regulatorów rynków nale¿y okreœlenie pracowników, których dzia³alnoœæ ma istotny wp³yw na poziom ryzyka. Do tej grupy pracowników instytucje powinny stosowaæ wymogi przewidziane w dyrektywie 2010/76/WE. W wytycznych zasugerowano, aby wynagrodzenie obejmowa³o wszystkie formy p³atnoœci lub korzyœci bezpoœrednio lub poœrednio, zapewnione w zamian za profesjonalne us³ugi œwiadczone przez pracowników. Wynagrodzenie przyznawane pracownikom powinno dzieliæ siê na sta³e lub zmienne. Dyrektywa 2010/76/WE, zwana równie¿ CRD III, okreœla kilka szczegó³owych kryteriów liczbowych, takich jak: – minimalny okres odroczenia wynagrodzenia od trzech do piêciu lat, – czêœæ wynagrodzenia zmiennego (od 40% do 60%), powinna zostaæ odroczona, – 50% wynagrodzenia zmiennego, powinno byæ wyp³acone w formie instrumentów finansowych. Rysunek 1 przedstawia schemat odroczenia przyznanego wynagrodzenia zmiennego w roku „n”. W roku „n” przyznano wynagrodzenie zmienne w 100%, jednak wyp³acono tylko 40% przyznanego wynagrodzenia. W roku „n + 1” wyp³acono kolejne 20%, przyznanego wynagrodzenia w roku „n”. Analogiczna sytuacja mia³a miejsce w latach „n + 2” oraz „n + 3”. Minimalny okres miêdzy rokiem „n”, a „n + 1” to 12 miesiêcy. Rysunek 1. Schemat odroczenia wynagrodzenia zmiennego na okres trzech lat

ród³o: Opracowanie w³asne.

124

Mateusz Folwarski

Wynagrodzenie zmienne nie powinno byæ gwarantowane. Jednoczeœnie regulacje zapisane w dyrektywie pozwalaj¹ na jego gwarancjê w przypadku zatrudnienia nowego pracownika, w celu ratowania instytucji. W warunkach sytuacji kryzysowej dla danej instytucji, mo¿e byæ trudno zatrudniæ nowy, odpowiedni personel zdolny do zarz¹dzania instytucj¹ w trudnej sytuacji. W takim przypadku mo¿liwe jest zagwarantowanie wynagrodzenia zmiennego nowo zatrudnionemu pracownikowi, lecz tylko podczas jego pierwszego roku pracy. Gwarantowane wynagrodzenie zmienne mo¿e przybieraæ ró¿ne formy, takie jak premie gwarantowane, premie powitalne, premie wpisowe, premie minimalne i mo¿e zostaæ przyznane w gotówce lub w innych instrumentach. Wytyczne CEBS sugeruj¹, aby osoby sprawuj¹ce funkcje nadzorcze w instytucjach by³y wynagradzane tylko wynagrodzeniem sta³ym.

2. Implementacja dyrektywy reguluj¹cej wynagrodzenia w wybranych krajach Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) przyjê³a 4 paŸdziernika 2011 r. uchwa³ê w sprawie szczegó³owych zasad funkcjonowania systemu zarz¹dzania ryzykiem i systemu kontroli wewnêtrznej oraz szczegó³owych warunków szacowania przez banki kapita³u wewnêtrznego i dokonywania przegl¹dów procesu szacowania i utrzymywania kapita³u wewnêtrznego oraz zasad ustalania polityki zmiennych sk³adników wynagrodzeñ osób zajmuj¹cych stanowiska kierownicze w banku [Uchwa³a, 2011]. W uchwale KNF wprowadzono wszystkie wytyczne zak³adane w dyrektywie 2010/76 UE. Uchwa³a 258/2011 w znacz¹cy sposób uregulowa³a prowadzenie polityki wynagrodzeñ w bankach. W dyrektywie unijnej zaznaczono, ¿e nowe przepisy dotycz¹ znacz¹cych i wa¿nych instytucji. Komisja Nadzoru Finansowego za wa¿ne i znacz¹ce instytucje, które maj¹ obowi¹zek stosowaæ przepisy tej uchwa³y, uzna³ bank znacz¹cy pod wzglêdem wielkoœci, organizacji wewnêtrznej oraz rodzaju, zakresu i z³o¿onoœci prowadzonej dzia³alnoœci, który spe³nia co najmniej jeden z nastêpuj¹cych warunków: –

1

akcje tego banku zosta³y dopuszczone do obrotu na ryku regulowanym w rozumieniu art. 15 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi 1,

Zgodnie z artyku³em, rynek regulowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obejmuje rynek gie³dowy i rynek pozagie³dowy.

Kontrowersje wokó³ dyrektywy reguluj¹cej wynagrodzenia kadr...

125

udzia³ tego banku w aktywach sektora bankowego jest nie mniejszy ni¿ 1%, – udzia³ tego banku w depozytach sektora bankowego jest nie mniejszy ni¿ 1%, – udzia³ tego banku w funduszach w³asnych sektora bankowego jest nie mniejszy ni¿ 1%. W rezultacie takiego zapisu w uchwale KNF zdecydowa³a, ¿e wszystkie banki notowane na gie³dzie oraz ok. 20 najwiêkszych banków w Polsce, powinny podlegaæ przepisom uchwa³y, w tym jeden bank spó³dzielczy – zrzeszaj¹cy. W³¹czenie do grupy banków notowanych na gie³dzie papierów wartoœciowych innych, których wybrane pozycje bilansowe przekraczaj¹ 1% udzia³u w sektorze, wzmocni poziom bezpieczeñstwa ca³ego sektora. Dyrektywa unijna kierowana by³a do wybranej grupy osób zajmuj¹cych stanowiska kierownicze oraz do osób decyzyjnych w ramach prowadzonego ryzyka dzia³ania banku. W uchwale KNF, regulator uœciœli³ grupê osób co do których stosuje siê przepisy prawa. Przez osoby zajmuj¹ce stanowiska kierownicze w banku dla celów uchwa³y rozumie siê: 1) cz³onków zarz¹du, 2) osoby podleg³e bezpoœrednio cz³onkowi zarz¹du bez wzglêdu na podstawê ich zatrudnienia, 3) dyrektorów oddzia³ów i ich zastêpców, 4) g³ównego ksiêgowego, 5) osoby odpowiedzialne za funkcje kontrolne w banku (kierowników odpowiednio: komórki audytu wewnêtrznego, komórki organizacyjnej ds. zarz¹dzania ryzykiem braku zgodnoœci w banku oraz komórek organizacyjnych odpowiedzialnych za zarz¹dzanie ryzykiem i sprawy kadrowe), 6) ka¿d¹ osobê, której dzia³ania oddzia³ywaj¹ w istotnym stopniu na aktywa i zobowi¹zania banku, a która bezpoœrednio wp³ywa na zawieranie oraz zmianê przez bank umów i ich warunki, 7) ka¿d¹ osobê otrzymuj¹c¹ ca³kowite wynagrodzenie na poziomie zbli¿onym do wynagrodzenia osób, wymienionych w pkt 1-6, przy czym osób wymienionych w pkt 2-7 nie uznaje siê za zajmuj¹ce stanowiska kierownicze w banku, je¿eli nie maj¹ one istotnego wp³ywu na profil ryzyka banku. Komisja Nadzoru Finansowego w doœæ zdecydowany sposób uregulowa³a kwestiê grupy docelowej, która musi stosowaæ przepisy dyrektywy. –

126

Mateusz Folwarski

Przedmiotem dyskusji jest w kadrze kierowniczej banku znalezienie siê g³ównego ksiêgowego oraz dyrektorów oddzia³ów i ich zastêpców. W Wielkiej Brytanii w odpowiedzi na tocz¹ce siê dyskusje na temat projektu unijnej dyrektywy reguluj¹cej wynagrodzenia kadr zarz¹dzaj¹cych w bankach powsta³a Komisja – High Pay Commission – której g³ównym celem by³o opracowanie raportu na temat zbyt wysokich p³ac bankowców. Komisja by³a niezale¿na politycznie, jak równie¿ organizacyjnie i mia³a dzia³aæ rok – od listopada 2010 r. W raporcie koñcowym stwierdzi³a, ¿e [High Pay Commission, 2013]: – banki ukrywaj¹ przed akcjonariuszami strukturê oraz poziom wynagrodzenia, – instytucje finansowe powinny publikowaæ szczegó³owe wynagrodzenie dziesiêciu najwy¿ej wynagradzanych pracowników firmy, – wysokie wynagrodzenie prowadzi do spadku zaanga¿owania ze strony pracowników, – spadek zaufania do instytucji finansowych oraz prezesów mo¿e prowadziæ do d³ugoterminowej recesji brytyjskiej gospodarki. Brytyjski regulator rynku finansowego – The Financial Services Authority (FSA) – w styczniu 2010 r. wprowadzi³ kodeks wynagrodzeñ – renumeration code, który zosta³ uaktualniony zgodnie z dyrektyw¹ unijn¹ w sprawie wynagrodzeñ pod koniec grudnia 2010 r. Kodeks ma obowi¹zek stosowaæ ponad 2700 firm, które s¹ nadzorowane przez FSA. Dokument ma na celu implementacjê dyrektywy do brytyjskiego prawa. Regulacjom podlegaj¹ wszystkie instytucje finansowe wraz ze swoimi pracownikami, którzy zajmuj¹ stanowiska kierownicze. Niemniej jednak, przepisów regulacji nie stosuje siê [The Finnacial Services, 2010]: – do osób, które mimo zajmowanych stanowisk kierowniczych zarabiaj¹ mniej ni¿ 500 000 funtów brytyjskich, a ich wynagrodzenie zmienne nie stanowi wiêcej ni¿ 33% wynagrodzenia ca³kowitego, – do banków oraz towarzystw budowlanych, których zasoby kapita³owe nie przekraczaj¹ 1 mld funtów brytyjskich. Brytyjski kodeks wprowadzi³ 12 zasad, które w ogólny sposób informuj¹ o zasadach wprowadzenia unijnej dyrektywy w zakresie polityki wynagrodzeñ. Warto zaznaczyæ, ¿e wy³¹czenie spod regulacji pewnej grupy osób wykazuje na odmienne podejœcie (przyk³ad Polski) regulatora rynku do implementacji unijnego dokumentu. W unijnej dyrektywie zapisano mo¿liwoœæ odzyskania wyp³aconego ju¿ wynagrodzenia w ramach zasady clawback. W Wielkiej Brytanii wprowadzone regulacje,

Kontrowersje wokó³ dyrektywy reguluj¹cej wynagrodzenia kadr...

127

zw³aszcza clawback, znalaz³y zastosowanie ju¿ na pocz¹tku 2012 r. w przypadku dwóch brytyjskich banków – Lloyds oraz HSBC. W wyniku b³êdnych decyzji w sprawie sprzeda¿y ubezpieczeñ PPI (payment protection insurance) Lloyds, zastosowa³ procedurê clawback w stosunku do 13 dyrektorów. Do 2010 r. na „z³ej sprzeda¿y” PPI – ubezpieczeñ od utraty zdolnoœci do obs³ugi kredytu – bank poniós³ straty w wysokoœci 3,2 mld funtów brytyjskich. W 2010 r. za sprzeda¿ tych ubezpieczeñ dyrektorzy otrzymali bonus w postaci akcji w wysokoœci 1,45 mln funtów brytyjskich na osobê. W postêpowaniu s¹dowym w II kwartale 2011 r., udowodniono stratê banku w wyniku „nieostro¿nej” sprzeda¿y polis przez dyrektorów. Dyrektorom wyp³acono ju¿ bonusy za sprzeda¿ tych produktów, jednak dziêki procedurze clawback mo¿liwe by³o odzyskanie tych bonusów [Lloyds bank to clawback..., 2011; Lloyds bank claws back..., 2012]. Michael Geoghegan (CEO HSBC do koñca 2010 r.), wraz z szefem banku HSBC w Meksyku s¹ podejrzani o pranie brudnych pieniêdzy. Spó³ka HSBC w Meksyku w latach 2006-2009 nie podlega³a ¿adnej kontroli transakcji dokonywanych w USD. Aktualny prezes HSBC – Douglas Flint – potwierdza, ¿e meksykañska spó³ka zale¿na HSBC zosta³a zaanga¿owana w obs³ugê pieniêdzy karteli narkotykowych, a nawet organizacji terrorystycznych. By³emu prezesowi HSBC oraz szefowi spó³ki zale¿nej w Meksyku grozi odebranie bonusów w wysokoœci 7 mln funtów brytyjskich [Former HSBC..., 2012]. Podobne rozwi¹zanie przedmiotowe (jak w Wielkiej Brytanii) dotycz¹ce implementacji dyrektywy przyjête zosta³o we W³oszech. W tym kraju jej przepisy stosuje siê do du¿ych banków, których wartoœæ skonsolidowanych aktywów wynosi co najmniej 40 mld euro. Osoby, co do których dyrektywa ma zastosowanie: – zarabiaj¹ co najmniej 200 000 euro rocznie, – wynagrodzenie zmienne stanowi co najmniej 20% wynagrodzenia ca³kowitego. W Luksemburgu wy³¹czone ze stosowania tej dyrektywy s¹ banki, których suma bilansowa nie przekracza 5 mld euro, oraz osoby których wynagrodzenie zmienne jest ni¿sze ni¿ 100 000 euro rocznie. Federalny Urz¹d Nadzoru Us³ug Finansowych w Niemczech – BaFin (Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht) w wydanym uzasadnieniu do rozporz¹dzenia w sprawie systemów wynagradzania ograniczy³ przedmiotowy zakres implementacji dyrektywy o polityce wynagrodzeñ do instytucji, której suma aktywów w ostatnich trzech latach obrotowych

128

Mateusz Folwarski

wynosi³a œrednio co najmniej 10 mld euro – uznaj¹c takie instytucje za znacz¹ce. Instytucje, których suma aktywów na dzieñ bilansowy w okresie œredniej z trzech ostatnich lat nie przekroczy³a 10 mld euro s¹ wy³¹czone ze stosowania przepisów dyrektywy [Bundesanstalt, Remuneration]. Implementacja dyrektywy 2010/76/WE, w krajach europejskich zosta³a wprowadzona w ró¿nym stopniu. Polski regulator – KNF, przy wyborze instytucji oraz pracowników podlegaj¹cych regulacjom zapisanych w dyrektywie, przyj¹³ inn¹ formê ich doboru ani¿eli wiêkszoœæ krajów europejskich. KNF zaproponowa³, aby w sk³ad instytucji finansowych podlegaj¹cych przepisom wchodzi³y wszystkie, których pewne pozycje bilansowe przekraczaj¹ 1% udzia³ w sektorze. W wielu krajach kryterium przydzia³u instytucji sta³ siê próg wielkoœci aktywów danego podmiotu. Udzia³ pewnych pozycji bilansowych w sektorze wydaje siê bardziej miarodajnym oraz d³ugofalowym rozwi¹zaniem ni¿ „sztywny” próg wielkoœciowy. W przypadku doboru pracowników lepszym rozwi¹zaniem wydaje siê rozwi¹zanie progowe wysokoœci wynagrodzenia oraz procentowy udzia³ wynagrodzenia zmiennego w wynagrodzeniu ca³kowitym – stosowane m.in. w Wielkiej Brytanii oraz we W³oszech. Uchwa³a KNF nr 258/2011 wzbudzi³a wielkie kontrowersje oraz dyskusje dotycz¹ce poszczególnych aspektów, które reguluje. Najwiêksze kontrowersje budzi zapis o odroczeniu czêœci wynagrodzenia oraz p³atnoœci wynagrodzenia zmiennego w instrumentach finansowych. W opinii bankowców wyp³ata wynagrodzeñ zmiennych w postaci innej ni¿ pieniê¿na jest niezgodna z zasad¹ prawa pracy. Przepisy prawa pracy umo¿liwiaj¹ jednak inn¹ formê p³atnoœci, jeœli przewiduje to uk³ad zbiorowy pracy. Wszelkie kontrowersje wokó³ tej uchwa³y oraz niepokoje œrodowiska bankowego próbowa³ rozwiaæ polski nadzór bankowy. W liœcie wys³anym do prezesów zarz¹dów banków zastêpca przewodnicz¹cego KNF, powo³uj¹c siê na Kodeks pracy [Kodeks pracy, art. 18 ust. 3c], wyjaœnia, ¿e dopuszcza on mo¿liwoœæ wynagradzania pracownika w innej formie ni¿ pieniê¿nej. Bankowcy twierdz¹, ¿e problemy z respektowaniem uchwa³y KNF mog¹ siê pojawiæ w przypadku mniejszych banków oraz domów maklerskich. Zdaniem Zwi¹zku Banków Polskich (ZBP) uchwa³a KNF nie podaje równie¿, kto zalicza siê do banków – czy s¹ to tylko banki komercyjne, czy równie¿ oddzia³y instytucji kredytowych. Uchwa³a ta równie¿ nie precyzuje, czy pod te przepisy podlegaj¹ banki spó³dzielcze. W liœcie przewodnicz¹cego KNF wyjaœniaj¹cym przepisy uchwa³y 258/ /2011 przypomniano, ¿e jej przepisy dotycz¹ce polityki zmiennych sk³ad-

Kontrowersje wokó³ dyrektywy reguluj¹cej wynagrodzenia kadr...

129

ników wynagrodzeñ bank stosuje odpowiednio do formy prawnej w jakiej dzia³a, rozmiaru dzia³alnoœci, ryzyka zwi¹zanego z prowadzon¹ dzia³alnoœci¹, wewnêtrznej organizacji oraz charakteru, zakresu i stopnia z³o¿onoœci prowadzonej dzia³alnoœci. W piœmie KNF zaznaczono, ¿e brak wartoœci progowych (jedynie udzia³ procentowy w sektorze, wybranych pozycji bilansowych) jest rozwi¹zaniem bardziej elastycznym dla banków, pozwalaj¹cym na lepsze dostosowanie polityki zmiennych sk³adników wynagrodzeñ do sytuacji ka¿dego banku indywidualnie. Jednoczeœnie jednak nie jest dopuszczalna sytuacja, w której, bior¹c pod uwagê te przes³anki, wyklucza³oby siê stosowanie tej uchwa³y w ca³oœci w stosunku do osób wyró¿nionych w uchwale 258/2011. W zwi¹zku z tym banki spó³dzielcze nie zosta³y wy³¹czone spod stosowania tej uchwa³y, jeœli spe³niaj¹ co najmniej jeden z warunków kwalifikuj¹cych je do banku znacz¹cego w rozumieniu uchwa³y. Kontrowersje wokó³ uchwa³y budzi³ równie¿ zakres podmiotowy polityki zmiennych sk³adników wynagrodzeñ, do których powinny byæ one stosowane. W odpowiedzi KNF zaznaczono, ¿e wyró¿nione w uchwale osoby, jeœli nie maj¹ znacz¹cego wp³ywu na ryzyko dzia³alnoœci banku, s¹ wy³¹czone ze stosowania przepisów tej uchwa³y. Zaznaczono, ¿e osoba maj¹ca istotny wp³yw na profil ryzyka to pracownik: – o wysokiej relacji wynagrodzenia zmiennego w stosunku do wynagrodzenia sta³ego, – zarabiaj¹cy powy¿ej pewnego progu ca³kowitego wynagrodzenia, – którego dzia³alnoœæ potencjalnie mo¿e mieæ znacz¹cy wp³yw na wyniki instytucji lub jej bilans. Banki obawiaj¹ siê równie¿ o odp³yw kluczowych pracowników do innych przedsiêbiorstw. Brak mo¿liwoœci konkurowania wynagrodzeniem zmiennym, którego wyp³ata w znacznym stopniu zosta³a ograniczona, z pewnoœci¹ wzbudza kontrowersje oraz potwierdza takie obawy. Warto jednak zaznaczyæ, ¿e to sektor bankowy wyznacza trendy prowadzenia polityki wynagrodzeñ, a wynagrodzenie zmienne mimo wszystko z pewnoœci¹ bêdzie konkurencyjne w porównaniu z innymi sektorami gospodarki. Sektor bankowy s³usznie zauwa¿a brak definicji kilku kluczowych pojêæ, np. wynagrodzenie zmienne, którego brak z pewnoœci¹ wp³ywa na jakoœæ wprowadzanego prawa. Najwa¿niejsze korzyœci, jakie niesie ze sob¹ regulacja, to z pewnoœci¹ wiêksza przejrzystoœæ systemów wynagrodzeñ kadr kierowniczych instytucji finansowych, a tak¿e próba zapobiegniêcia podejmowania nad-

130

Mateusz Folwarski

miernego ryzyka w celu osi¹gniêcia jak najwiêkszej korzyœci finansowej. Istotne s¹ zapisy regulacji dotycz¹ce wyp³aty wynagrodzenia zmiennego, które zosta³o roz³o¿one w czasie oraz w znacznej czêœci wyp³acane w instrumentach takich jak akcje. Kluczow¹ wytyczn¹ jest brak mo¿liwoœci gwarantowania wynagrodzenia zmiennego. Z punktu widzenia akcjonariuszy mog¹ zostaæ ograniczone koszty zwi¹zane z kosztami wynagrodzenia zarz¹du. Mniejsze wynagrodzenie zmienne wyp³acane w gotówce zwiêkszy bezpieczeñstwo i p³ynnoœæ instytucji finansowej. Najwa¿niejszym kosztem, który jest trudny do oszacowania, jest mo¿liwoœæ zapobiegniêcia upadku banku lub koniecznoœci jego dofinansowania z publicznych œrodków pieniê¿nych. Powi¹zanie wynagrodzenia zmiennego z celami oraz ryzykiem instytucji finansowego umo¿liwia stosowanie praktyk zgodnych z prowadzeniem efektywnej dzia³alnoœci i odsuwa pokusê nadu¿ycia. Koszty poniesione przez banki to koszty zwi¹zane z powo³aniem komitetu ds. wynagrodzeñ w ramach nadzorczych rad w instytucji finansowej (wiêkszoœæ instytucji takie komitety ju¿ posiada) oraz stworzenie nowych systemów wynagrodzeñ dla kierownictwa. Przeorganizowanie ca³ego systemu wynagrodzeñ kadry kierowniczej mo¿e wi¹zaæ siê z wieloma trudnoœciami i byæ procesem d³ugotrwa³ym. Wynagrodzenie cz³onka zarz¹du, w Polsce mo¿e byæ wyp³acane w ramach kilku ró¿nych form umowy miêdzy w³aœcicielami spó³ki, a osob¹ zarz¹dzaj¹c¹. Forma tej umowy niesie za sob¹ ró¿ne mo¿liwoœci podatkowe jak równie¿ zwolnienia dotycz¹ce sk³adek [Kendzersky, Olbrycht, 2013]. Do najpopularniejszych form umowy proponowanych cz³onkom zarz¹dów na polskim rynku nale¿¹: –

okreœlone uchwa³¹ o wysokoœci wynagrodzenia prezesa lub cz³onka zarz¹du za pe³nienie swojej funkcji, zatrudnionego na podstawie powo³ania, zgodnie z przepisami Kodeksu handlowego,

–

okreœlone uchwa³¹ o wysokoœci wynagrodzenia prezesa lub cz³onka zarz¹du za uczestniczenie w posiedzeniach zarz¹du,

–

wynikaj¹ce z umowy o pracê, zawartej zgodnie z przepisami Kodeksu pracy,

–

ustalone w umowie o zarz¹dzenie przedsiêbiorstwem, zwan¹ kontraktem mened¿erskim, zawart¹ w formie umowy o pracê,

–

ustalone w umowie o zarz¹dzenie przedsiêbiorstwem, zwan¹ kontraktem mened¿erskim, zawart¹ w formie umowy cywilnoprawnej,

Kontrowersje wokó³ dyrektywy reguluj¹cej wynagrodzenia kadr...

131

zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, do której stosuje siê przepisy dotycz¹ce umów-zleceñ, – ustalone w umowie o zarz¹dzenie przedsiêbiorstwem, zwan¹ kontraktem mened¿erskim, który jest wykonywany w ramach prowadzonej dzia³alnoœci gospodarczej, przez osobê podejmuj¹c¹ siê zarz¹dzania w firmie. – W spó³kach, w których wiêkszoœciowym akcjonariuszem jest Skarb Pañstwa, cz³onkowie zarz¹du zatrudniani s¹ na podstawie umowy, zwanej kontraktem mened¿erskim, tak by móc omin¹æ ustawê kominow¹. W tablicy 1 przedstawiono poziom wynagrodzeñ w polskich bankach w latach 2007-2012. W 2009 r. (uznawanym za rok kryzysowy w polskiej bankowoœci), wynagrodzenie ca³kowite przekraczaj¹ce 10 mln z³, otrzymywa³y zarz¹dy 7 spoœród 13 banków. Relacja ta w 2011 r. wzros³a do 12 banków na 14 analizowanych, zaœ w 2012 r. do 10 banków na 14. W ca³ym okresie tylko w dwóch bankach wynagrodzenie ca³kowite wyp³acone cz³onkom zarz¹du nie przekroczy³o 10 mln z³ – Nordea Banku S.A., oraz BNP Paribas S.A. Porównuj¹c poziom wynagrodzeñ w dwóch najwiêkszych polskich bankach rokrocznie wy¿sze wynagrodzenie otrzymywa³ zarz¹d banku PEKAO S.A. Wynagrodzenie ca³kowite w banku PKO BP S.A. w latach 2007-2009 kszta³towa³o siê na poziomie nie wy¿szym ni¿ 2,5 mln z³. Od 2010 r. wynagrodzenie ca³kowite wyp³acane zarz¹dowi tego banku znacznie wzros³o i osi¹gnê³o poziom bliski 12 mln z³ w 2012 r. Wynagrodzenie ca³kowite przyznane cz³onkom zarz¹du banku PEKAO S.A. by³o najwy¿sze spoœród analizowanych banków tylko w latach 2008, 2010 i 2011. Wy¿sze wynagrodzenie ca³kowite otrzymywa³y zarz¹dy banku BPH S.A. (2007), Banku Millennium S.A. (2009) oraz Alior Banku S.A. (2012) – w którym na poziom wynagrodzenia znaczny wp³yw mia³ przyznany pakiet akcji tego banku. Alior Bank S.A. ró¿nie publikuje wysokoœæ wynagrodzeñ, jak¹ jego cz³onkowie zarz¹du otrzymali w 2012 r. W sprawozdaniu finansowym Alior Banku S.A. za 2012 rok zaznaczono, i¿ (w nawiasie poziom pozycji w 2011 r.): – wynagrodzenie krótkoterminowe zarz¹du banku wynosi³o 10,650 mln z³ (8,910 mln z³), – œwiadczenia d³ugoterminowe zarz¹du banku wynosi³o 0,331 mln z³ (0 z³), – p³atnoœæ w formie akcji zwyk³ych 76,653 mln z³ (2,205 mln z³),

132

Mateusz Folwarski

wynagrodzenie zarz¹du razem za rok 2012 wynosi³o 87,634 mln z³ (11,115 mln z³). Dla pe³nego zobrazowania p³atnoœci w formie akcji warto przytoczyæ iloœæ akcji bêd¹cych w posiadaniu zarz¹du tego banku (w nawiasie stan z 2011 r.): – Wojciech Sobieraj 70 865 (62 500), – Niels Lundorff 80 021 (62 500), – Cezary Smorszczewski 78 731 (62 500). W sprawozdaniu zarz¹du banku Alior Bank S.A. za 2012 r. zaznaczono, i¿ zarz¹d banku otrzyma³ w 2012 r. wynagrodzenie w wysokoœci 10,650 mln z³ – co wskazuje na b³êdnie ujête podane wynagrodzenie (podany poziom wynagrodzenia jest równoczeœnie wynagrodzeniem krótkoterminowym wg sprawozdania finansowego Alior Banku S.A.). W dalszej czêœci sprawozdania zarz¹du tego banku nie wspomniano o p³atnoœci w formie akcji w 2012 r. – ponad 87 mln z³. Enigmatycznie równie¿ wspomniano o poziomie odprawy z tytu³u rozwi¹zania umowy o pracê na czas nieokreœlony (ka¿da umowa cz³onka zarz¹du ma tak¹ formê). W przypadku tylko trzech cz³onków zarz¹du (na siedmiu) zapisano maksymalny poziom odprawy – nie wiêcej ni¿ 12 wynagrodzeñ – w domyœle pewnie miesiêcznych. W przypadku pozosta³ych cz³onków zarz¹du (w tym prezesa), zapisano ¿e poziom odprawy wynosi nie mniej ni¿ 12 wynagrodzeñ. –

Tablica 1. Wynagrodzenie ca³kowite cz³onków zarz¹dów w polskich bankach (w z³) Bank

PKO BP S.A. PEKAO S.A. BRE S.A.

2007

2008

2009

1 655 000

2 491 000

1 854 000

2010

2011

2012

6 831 000 10 937 000 11 692 000

21 433 000 21 767 000 20 856 000 18 469 000 24 606 000 12 465 000 5 807 806 12 789 870 13 142 221 15 835 298 12 018 749 19 593 749

ING S.A.

14 662 000 12 835 500

BZ WBK S.A.

21 370 510 10 515 770 12 108 800 12 797 760 11 349 600 13 730 950

GNB S.A.

9 937 400 11 498 000 10 762 500 11 895 400

10 018 000 12 776 000 13 904 000 16 600 000 11 936 000

Millennium S.A.

20 635 500 21 779 300 21 379 500 10 872 900 14 546 600 16 622 400

Handlowy S.A.

13 795 000 15 054 000 11 727 000 12 058 000 14 716 000 20 618 000

Kredyt S.A. BPH S.A.

9 307 000 11 403 000

8 246 000

8 524 000 10 006 000 12 307 000

24 395 700 18 381 500 15 444 600 10 373 200 10 371 100

7 683 200

133

Kontrowersje wokó³ dyrektywy reguluj¹cej wynagrodzenia kadr... Tablica 1. (cd.) Bank

2007

2008

2009

Nordea S.A.

4 970 700

5 027 400

5 273 200

5 565 000 11 179 000

4 899 000

BOΠS.A.

3 855 000

5 328 000

4 158 000

4 866 000

5 384 000

5 797 000

BNP Paribas S.A.

6 187 000

6 602 000

5 155 000

8 532 000

8 634 000

8 546 000

Alior Bank S.A.

2010

2011

2012

8 603 000 11 115 000 87 634 000

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie sprawozdañ finansowych banków.

Zakoñczenie Mo¿na œmia³o stwierdziæ, i¿ wprowadzane regulacje w naszym kraju s¹ ostrzejsze ani¿eli w innych krajach, gdy¿ KNF praktycznie przepisa³ unijn¹ dyrektywê. W polskich bankach wynagrodzenie zmienne jest na stosunkowo niskim, udziale procentowym w odniesieniu do wynagrodzenia ca³kowitego. Banki krajowe nie potrzebowa³y dofinansowania z pieniêdzy podatników – jak to miejsce mia³o w Europie Zachodniej oraz Stanach Zjednoczonych. Œrodowisko bankowe jest mocno zdegustowane takim podejœciem i nowymi regulacjami, s³usznie t³umacz¹c swoje podejœcie tym, i¿ banki w naszym kraju nie wywo³a³y kryzysu finansowego. Powy¿szym jak¿e s³usznym wnioskiem warto siê chwaliæ i gratulowaæ bankom za osi¹gniête wyniki, a z regulacji warto korzystaæ i uczyæ siê na b³êdach innych – wtedy s¹ one mniej kosztowne.

Literatura 1. Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht, Explanatory memorandum on the Regulation on the Supervisory Requirements for Institutions’ Remuneration Systems, http://www.bafin.de, dostêp dnia 27.08.2013. 2. Committee of European Banking Supervisors (CEBS). (2010), Wytyczne w sprawie polityki i praktyki polityki wynagrodzeñ. 3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/39/WE z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych, Bruksela. 4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/48/WE z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia dzia³alnoœci przez instytucje kredytowe, Bruksela. 5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/76/WE z dnia 24 listopada 2010 r., w sprawie zmiany dyrektyw 2006/48/WE oraz 2006/49/WE w zakresie wymogów kapita³owych dotycz¹cych portfela

134

Mateusz Folwarski

handlowego i resekurytyzacji oraz przegl¹du nadzorczego polityki wynagrodzeñ. 6. Former HSBC chiefs faces bonus clawbacks (2012), „The Telegraph”, July 20. 7. Gregg P., Jewell S., Tonks I. (2011), Executive Pay and Performance: Did Banker’s Bonusem Cause the Crisis, http://www.papers.ssrn.com.sol3/ papers.cfm?abstract_id=1815210. 8. High Pay Commission : Cheques With Balances: why tackling high pay is in the national interest, http://www.highpaycentre.org/files/Cheques_ with_Balances.pdf. 9. Iwanicz-Drozdowska M. (2012), Zarz¹dzanie ryzykiem bankowym, Poltext, Warszawa. 10. Kendzersky D., Olbrycht K., Sposoby wynagradzania cz³onków zarz¹du, http://www.valor.pl/dp_publikacje/publikacja76.pdf, dostêp dnia 20.06.2013. 11. Lloyds bank to clawback part of former chief’s £1.45m bonus (2011), „The Guardian”, December 2. 12. Lloyds bank claws back £1.5m bonuses from directors (2012), „The Guardian”, February 20. 13. Remuneration Code (2010), The Financial Services Authority. 14. Uchwa³a KNF 258/2011 z dnia 4 paŸdziernika 2011, w sprawie szczegó³owych zasad funkcjonowania systemu zarz¹dzania ryzykiem i systemu kontroli wewnêtrznej oraz szczegó³owych warunków szacowania przez banki kapita³u wewnêtrznego i dokonywania przegl¹dów procesu szacowania i utrzymywania kapita³u wewnêtrznego oraz zasad ustalania polityki zmiennych sk³adników wynagrodzeñ osób zajmuj¹cych stanowiska kierownicze w banku, KNF. 15. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r., Kodeks pracy, t.j. Dz. U. 1998 Nr 21 poz. 94 z póŸn. zm. Streszczenie Regulowanie wynagrodzeñ kadr zarz¹dzaj¹cych wzbudza wiele kontrowersji. Unijna dyrektywa z 2010 r., reguluj¹ca wynagrodzenia kadr zarz¹dzaj¹cych w bankach pozostawi³a krajowym regulatorom wiele mo¿liwoœci – ostrzejszych b¹dŸ ³agodniejszych – w kwestii jej implementowania do krajowych systemów prawnych. Artyku³ w pierwszej czêœci koncentruje siê na wyró¿nieniu wytycznych CEBS, zaœ w drugiej czêœci skupia siê na przegl¹dzie oraz ocenie uchwa³y KNF wprowadzaj¹cej do systemu regulacyjnego unijn¹ dyrektywê.

Kontrowersje wokó³ dyrektywy reguluj¹cej wynagrodzenia kadr...

135

Wartoœæ dodan¹ artyku³u stanowi krótki przegl¹d kluczowych elementów implementacji dyrektyw w wybranych krajach europejskich.

S³owa kluczowe bank, wynagrodzenie, regulacja

Controversy over Directive regulating remuneration managers in the banking sector (Summary) Adjusting the managers salary raises a lot of controversy. The EU Directive of 2010, which regulates the remuneration managers in banks has left national regulators a number of possibilities – restrictive or less – in terms of the implement into national legal systems. In the first part of the article focuses on higher-diversification hinges CEBS guidelines, and in the second part of the review and assessment of the FSA introducing a resolution to the EU directive of the regulatory system. The added value of the article provides a brief overview of the key elements in selected European countries.

Keywords bank, compensation, regulation