TRADYCJE HUTNICZE KULTYWOWANE W AGH

DZIEŃ HUTNIKA W AGH Akademia Górniczo-Hutnicza – używa znaku graficznego w postaci (jak wyżej), uroczyście obchodzi dwa ogólnouczelniane święta, nawiązujące do tradycji zawodowych: a) Święto (Dzień) Górnika – Barbórka, związane z dniem patronki górników św. Barbarą, przypadające 4 grudnia, a obchodzone od początku istnienia uczelni; b) Święto (Dzień) Hutnika – Florianka, mające związki z dniem patrona hutników św. Florianem, przypadające 4 maja, po raz pierwszy zorganizowano je w 1962 roku; c) Wydziałowe Święto (Dzień) Odlewnika, obchodzone jest od 1970 roku, będąc utożsamiane ze świętem branżowym w przemyśle metalowym, związanym z dniem patrona hutników św. Florianem, przypadającym w przemyśle w drugą środę grudnia danego roku, ale praktycznie w AGH obchodzone jest w ostatnim tygodniu listopada. Uczelnia – ustanowionym godłem i insygniami rektorskimi oraz godłem Wydz. Hutniczego, nawiązuje do starych tradycji zawodów, w których kształci inżynierów. a)

c)

b)

Rys.1. Godło Akademii Górniczo-Hutniczej (a), godło Wydz. Hutniczego AG (b) oraz insygnia rektorskie JM Rektora AGH (c)

Statut Akademii Górniczej z lat 1925-6 nie zawierał postanowień w sprawie godła i barw uczelni. Dopiero Akademia Górniczo-Hutnicza, kontynuatorka i krzewicielka tradycji Akademii Górniczej, statutem z 1986 roku postanowiła, że: „godło Akademii Górniczo-Hutniczej (rys.1a) stanowi stylizowany orzeł z koroną i tarczą, na której umieszczone są skrzyżowane perlik i żelazko (godło górnicze) oraz inicjały AG. Nowy 1

statut z 1991 roku przywrócił kształt orła z 1925 r. z literami AG w tarczy, zgodnie z projektem wybitnego artysty plastyka Bogdana Tretera (1886-1945) z 13 lipca 1925 roku. Barwami Akademii Górniczo-Hutniczej są zieleń, czerń oraz czerwień. Symbolika barw nawiązuje do tradycyjnej kolorystyki związanej z górnictwem i hutnictwem. Zieleń odzwierciedla naturę, pola i lasy. Czerń nawiązuje do głębi kopalń oraz symbolizuje cechy niezbędne w zawodzie górniczym i hutniczym, takie jak rozwaga, mądrość i stałość. Czerwień to barwa ognia i roztopionego żelaza. Godło Wydz. Hutniczego AG (rys.1b) – według projektu Bogdana Tretera, znajdujące się na łańcuchu dziekana Wydziału Hutniczego z 1927 roku i na sztandarze Stowarzyszenia Studentów Akademii Górniczej z 1938 roku, stanowiąc połączenie godła górniczego z ogniem kuziennym („bo co górnik wydobędzie, hutnik zaraz spali”).

UROCZYSTE UBIORY AKADEMICKIE W czasie uroczystych posiedzeń Senatu lub inauguracji roku akademickiego Rektor, Prorektorzy, członkowie Senatu i rady wydziału, będący nauczycielami akademickimi, noszą uroczysty ubiór akademicki i właściwe insygnia. Uroczysty ubiór akademicki składa się z togi i biretu. Togi barwy czarnej mają mucety:  zielone (dla kierunków nauk o ziemi i o środowisku, tj. wydziałów, związanych z górnictwem węgla i innych kopalin),  czerwone (dla kierunków nauk inżynieryjnych i technicznych, w tym wydziałów, związanych z inżynierią metali (hutnictwem i naukami o materiałach) lub  czarne (dla kierunków nauk inżynieryjnych i technicznych, w tym wydziałów, związanych z kierunkami elektromechanicznymi i politechnicznymi oraz nauk społecznych).

Prof. zw. dr hab. inż. Jan Janowski JM Rektor (1987-1993) – pion hutniczy

Prof. zw. dr hab. inż. Antoni Tajduś JM Rektor (2005-2012) – pion górniczy

Rys.2. Rektorzy Akademii Górniczo-Hutniczej, reprezentujący jej podstawowe kierunki naukowe

Togi Rektora i Prorektorów ozdobione są pelerynkami gronostajowymi. Birety czworokątne są barwy czarnej, Rektora i prorektorów – barwy czerwonej i zielonej. Rektor, Prorektorzy i dziekani noszą łańcuchy. 2

Insygnia JM Rektora Insygniami władzy JM Rektora, używanymi podczas uroczystości akademickich w AGH, tj. oznakami godności, władzy, wierności ideałom i dostojeństwa, są (rys.1c): łańcuch, berło, barta górnicza i pierścień:  łańcuch – będący symbolem godności, wykonane zostały jednocześnie dla Rektora i dziekanów Wydz. Górniczego i Wydz. Hutniczego według projektów Bogdana Tretera, z inicjatywy i przy sponsoringu Rady Zjazdu i Konwencji Węglowej Przemysłowców Zagłębia Dąbrowskiego, a wręczono je 7 grudnia 1927 r. rektorowi prof. Edmundowi Chromińskiemu. Łańcuchy zniszczone podczas okupacji, zostały zrekonstruowane po 1945 r., ale bez koron na głowach orłów i są używane do czasów obecnych;  berło – jest symbolem akademickim uczelni, nawiązując do jej roli naukowej, wykonano w 1982 r. z krajowego srebra według projektu artysty rzeźbiarza Józefa Sękowskiego z firmy ART w Krakowie, nawiązuje swym kształtem do tradycyjnych bereł uniwersyteckich oraz symboliki górniczej i hutniczej – głowica upodobniona do paradnego czaka górniczego, godło górnicze i hutnicze na głowicy, górnicze i hutnicze barwy kamieni, fundatorami byli przedstawiciele przemysłu metali nieżelaznych, inspirowani przez prof. Tadeusza Karwana;  ozdobna barta górnicza – nazywana też paradnym górniczym toporem ceremonialnym, jest symbolem związków nauki z praktyką i pracą, została zaprojektowana i wykonana według wzorów z XVIII wieku, pochodzących z Freibergu i Wieliczki, z krajowego srebra, a rączka z drewna czarnego dębu z doliny Wisły, w 1984 roku przez artystę plastyka Stanisława Hrynia, pracownika AGH, a ufundowana przez przemysł górniczy;  pierścień – to symbol wierności ideałom akademickim i zawodowym, jest znakiem rozwagi i godności, zdobiony godłem rektorskim, został wykonany ze złota krajowego w 1985 roku przez jubilera Janusza Książka z firmy „Warmet” w Warszawie, przy czym jego fundatorem jest przemysł metalurgiczny, a został wręczony w maju 1985 r. przez Janusza Maciejewicza – ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego. Studenci Akademii Górniczo-Hutniczej mają prawo do noszenia tradycyjnej czapki studenckiej. Miejsca odbywania uroczystych posiedzeń Senatu AGH są dekorowane flagami i znakami zakładów przemysłowych, współpracujących z Wydziałami, działającymi w naszej Uczelni. W dniu 30 czerwca 1949 roku J. Cyrankiewicz – Prezes Rady Ministrów PRL, zatwierdził wewnętrzną uchwałę Senatu AG o rozszerzeniu nazwy Uczelni z Akademii Górniczej na Akademię Górniczo-Hutniczą. Natomiast od 1969 roku patronem uczelni został Stanisław Staszic, zasłużony pionier górnictwa na ziemiach polskich. Inicjatorem tych działań był prof. W. Goetel Rektor (1939-1951). Akademia Górniczo-Hutnicza posiada sztandar (rys.3), wręczony prof. Kiejstutowi Żemaitisowi JM Rektorowi AGH w dniu 22 maja 1969 r. podczas Jubileuszu 50-lecia Uczelni. Sztandar ten został specjalnie ufundowany przez Stowarzyszenie Wychowanków AGH. Sztandar wielobarwny został utkany przez Spółdzielnię Przemysłu Artystycznego im. S. Wyspiańskiego w Krakowie na podstawie projektu artysty plastyka Stanisława Kulczykowskiego. Na awersie umieszczony jest srebrzysty, na czerwonym tle, stylizowany orzeł z tarczą z inicjałami AGH na tułowiu, okolonego napisem: Akademia GórniczoHutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie. Na rewersie na zielonym tle ma herb Krakowa i daty: 1919 i 1969, emblemat hutnictwa – w postaci młotka i kleszczy (cęgów) w obramowaniu koła zębatego – narzędzi, symbolizujących kuźnictwo, oraz emblemat górnictwa – w postaci żelazka i perlika. Na okuciu drzewca wygrawerowana jest nazwa 3

fundatora: Stowarzyszenie Wychowanków AGH. Jednocześnie wraz z jego wręczeniem Uczelni, sztandar został odznaczony przez Zbigniewa Skolickiego – prezydenta miasta Krakowa, „Złotą Odznaką Miasta Krakowa”.

Rys.3. Sztandar Akademii Górniczo-Hutniczej: awers (z lewej strony) i rewers (z prawej strony)

Stowarzyszenie Wychowanków ma sztandar (rys.4), wręczony w dniu 16 listopada 1985 r. podczas Jubileuszu 40-lecia swego założenia. Sztandar został zaprojektowany przez artystkę plastyka Annę Konior, a wykonany w Spółdzielni Przemysłu Artystycznego im. S. Wyspiańskiego w Krakowie.

Rys.4. Sztandar Stowarzyszenia Wychowanków Akademii Górniczo-Hutniczej: awers (z lewej strony) i rewers (z prawej strony)

Awers sztandaru przedstawia w centralnej części na białym tle w centrum w kole orła z koroną, z symbolami górniczymi: u góry skrzyżowane żelazko i perlik, a u dołu inicjały AGH na piersi. Znajduje się on w okręgu okolonym napisem: Stowarzyszenie Wychowanków Akademii Górniczo-Hutniczej r. zał. 1945. W dolnych narożnikach awersu umieszczone są dwa orły: po lewej orzeł unoszący w szponach młotki górnicze – jako symbol Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach – 1816, a po prawej stylizowany orzeł z koroną i tarczą, na którym poniżej godła górniczego znajdują się litery AG jako symbol Akademii Górniczej w Krakowie – 1919, jako kontynuatorki idei S. Staszica. Całość jest misternie wyhaftowana srebrnymi i złocistymi nićmi srebrzysto-białym, jedwabistym tle. 4

Na rewersie podzielonym na cztery równoramienne trójkąty o barwach właściwych dla Uczelni umieszczono napisy: na zielonym tle – Przyjaźń, na czarnym tle – Praca, na czerwonym tle – Ojczyzna, a na białym tle – Nauka, jako przewodnie motywy życia człowieka. Sztandar obramowany jest srebrzystymi frędzlami, a na jego wierzchołku u nasady drzewca, przyczepione są biało-czerwone luźne wstęgi. Drzewce sztandaru zwieńczone jest prostym, srebrnym szczytem z napisem „SW AGH – fundacji W. Tabora”.

PAMIĄTKI Z HISTORII AGH W lutym 1921 r. Ogólne Zebranie Profesorów Akademii Górniczej zatwierdziło ostateczny plan budowy głównego budynku Uczelni. Budynek A-0, zaprojektowany przez znanych architektów Sławomira Odrzywolskiego (1846-1933) i Adama Ballenstedta (1880-1942), do których dołączył Wacław Krzyżanowski (1881-1954), wznoszono etapami w latach 1922-1935. W dwudziestoleciu międzywojennym Akademia Górnicza uzyskała znaczące wsparcie od gminy miasta Krakowa oraz od Związku Przemysłowców Górniczych i Hutniczych. W czerwcu 1922 roku Akademia Górnicza przejęła w Dzielnicy Czarna Wieś plac przy Al. Mickiewicza (dar gminy Kraków), przeznaczony pod budowę głównego gmachu Uczelni. W sierpniu 1923 roku Rada Miasta Krakowa postanowiła zarezerwować dla Akademii Górniczej także kompleks terenów pofortyfikacyjnych wzdłuż ulicy Czarnowiejskiej i na przedłużeniu ulicy Czystej pod budowę pawilonów: hutniczego, maszynowego, elektrotechnicznego i przeróbki mechanicznej. W dniu 15 czerwca 1923 r. prof. S. Wojciechowski – Prezydent II RP (1922-26) i późniejszy DHC AG (25.VI.1923), położył kamień węgielny pod jego budowę, a na przełomie lat 1929-30 odebrano ten budynek jako częściowo gotowy do zasiedlenia. Zbliżający się wtedy jubileusz 15-lecia Akademii Górniczej zbiegł się z brakiem funduszy, co wiązało się z opóźnieniem prac wykończeniowych budynku. Dlatego władze uczelni zwróciły się do wielu darczyńców, decydentów państwowych i przemysłowych, o przyznanie środków finansowych w formie dotacji, których następnie honorowano tytułami DHC AG, w osobach: a) prof. I. Mościcki – Prezydent II RP (1926-39), który przeznaczył środki finansowe – dar Polskiego Związku Hut, na rozbudowę Wydz. Hutniczego i wykończenie budynku gł. AG (23.VI.1934, a wręczony 16.X.1934); b) inż. S. Surzycki – w latach 1920-28 prezes Syndykatu Polskich Hut Żelaza, naczelny dyrektor Towarzystwa Starachowickich Zakładów Przemysłowych oraz Koncernu Huty Pokój (23.VI.1934), który przyznał środki finansowe na rozbudowę bazy uczelni; c) inż. A. Ciszewski – w latach 1920-32 generalny dyrektor Wszystkich Państwowych Kopalń przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu w Warszawie, prezes Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego (7.XII.1935), który zapewnił środki finansowe na dokończenie budowy bazy uczelni; d) inż. C. Peche – w latach 1931-38 dyrektor Departamentu Górniczo-Hutniczego w Ministerstwie Przemysłu i Handlu w Warszawie (7.XII.1935), który zorganizował środki finansowe na budowę laboratorium maszynowego uczelni. Dotacje te umożliwiły dokończenie prac wykończeniowych budynku głównego (wykonanie elewacji zewnętrznej budynku, wykończenie trójkondygnacyjnego westybulu z krużgankami i reprezentacyjnej auli), co pozwoliło, aby w dniu 7 grudnia 1935 r. obchodzić Jubileusz 15-lecia AG i poświęcenia budynku głównego Uczelni. Jednakże drobne prace wykończeniowe prowadzono jeszcze do 1938 roku W latach 1946-47 odbudowano górną część płd.-zachodniego (lewego) skrzydła głównego gmachu i część jego piwnic – spaloną przez Niemców, uciekających z Krakowa w styczniu 1945 r., którzy podpalili archiwa, tj. dowody swej działalności, a odbudowę prowadził inż. arch. W. Krzyżanowski. Natomiast w 1966 roku przebudowano całe 5

poddasze kompleksu budynku głównego – wykuto otwory okienne i postawiono ścianki działowe, powiększając tym samym liczbę pomieszczeń, będących do dyspozycji uczelni. Budynek ten otrzymał w dniu 8 grudnia 1989 roku jako swego patrona prof. Walerego Goetla, wyróżnionego w 1960 r. tytułem Doktora Honoris Causa AGH. Monumentalny gmach główny Akademii Górniczej należy do najlepszych przykładów nurtu klasycyzmu akademickiego w Krakowie (także Biblioteka Jagiellońska – 1930, Muzeum Narodowe – 1934, Dom Śląski – 1936, itp.), kierunku w architekturze, modnego w 20. latach XX wieku. W niektórych elementach dekoracji widać wpływy stylizacji tak zwanej szkoły krakowskiej, jednej z odmian polskiego Art Déco. Charakterystyczne pamiątki – usytuowane wewnątrz lub na zewnątrz budynku głównego AGH, są związane z wieloletnimi tradycjami uprawianego zawodu i sferą duchową życia górników i hutników. Sercem budynku jest trójkondygnacyjny westybul otoczony arkadowymi krużgankami z reprezentacyjnymi dwubiegowymi schodami. W jego kolebkowym sklepieniu umieszczono świetlik, a nad arkadami pierwszej kondygnacji zawieszono herby polskich miast. Elementy Art Déco pojawiają się w kapitelach oraz balustradach krużganków westybulu. Podobny charakter posiadają metalowe balustrady w bocznych klatkach schodowych. Na pierwszym piętrze znajduje się reprezentacyjna aula uczelni.

Rys.5. Architektura i otoczenie wokół głównego budynku A-0 im. W. Goetla Akademii GórniczoHutniczej: stan z 1939 roku (zdjęcie górne), stan obecny (zdjęcie dolne)

Autor projektu wykończenia elewacji i wnętrza pawilonu głównego architekt Wacław Krzyżanowski m.in. zaprojektował: a) w reprezentacyjnej auli Uczelni – pod sufitem, nakrytym kasetonowym stropem, skontrastowano z malachitową barwą ścian: katedrę z senackimi stallami, umieszczoną na ścianie głównej, nad którą w okresie międzywojennym górował art decowski element, w który wkomponowano godło II 6

RP i loga: Wydz. Górniczego i Wydz. Hutniczego (pierwotny neorenesansowy jej wystrój zniszczył okupant); podczas jej modernizacji funkcjonalno-technicznej w 2000 r. wyposażono ją w gabinet historycznych mebli senackich, powiększony o zestaw mebli przenośnych dla potrzeb obrad senatu uczelni i dozbrojono go w instalacje multimedialne, dostosowując aulę do pełnienia funkcji konferencyjnowystawienniczych; miejsca na ścianach, wydzielone bardzo symetrycznie białymi pilastrami z ozdobnymi złocistymi głowicami, w których można by w przyszłości umieścić portrety wszystkich rektorów (w okresie międzywojennym z dwóch stron katedry umieszczone były tylko portrety: J. Piłsudskiego – Naczelnika Państwa Polskiego (po prawej), i I. Mościckiego – Prezydenta RP (po lewej stronie), a portrety 8. rektorów – wszystkie wykonane przez artystę malarza i grafika Leona Kowalskiego, absolwenta ASP w Krakowie, który uczył się malarstwa w Kijowskiej Szkole Malarstwa i innych pracowniach za granicą, eksponowano w gabinecie rektorskim), aby dopiero przed 1969 rokiem portrety łącznie 14. rektorów rozmieścić – dwu- lub trójrzędowo, na ścianach w auli, natomiast w 2002 roku wykonano prace, które obejmowały konserwację dekoracji stiukowych i sztukatorskich oraz tynków wraz z dekoracją malarską i złoceniami oraz rekonstrukcję płaskorzeźby orła, podczas której oparto się na wizerunku orła ze Statutu Uczelni; dwie nisze na ścianie frontowej, usytuowane z dwóch stron okien, na umieszczenie w nich rzeźb osób, szczególnie zasłużonych dla polskiego górnictwa; b) na krużgankach w holu we wnęce na półpiętrze dla osoby zasłużonej dla AG lub w przyszłości ewentualnego jej patrona; c) przed wejściem do budynku – do dekoracji jego frontonu, miejsce pod elementy symbolizujące zawody, dla których uczelnia kształci swoich specjalistów; d) na zwieńczeniu dachu gmachu głównego miejsce na umieszczenie symbolu patronki w sferze duchowej życia górników i hutników. a)

b)

Rys.6. Pamiątki – znajdujące się w Auli Głównej Akademii Górniczo-Hutniczej (paw. A-0) w niszach, w których umieszczono rzeźby: Stanisława Staszica (a) i Ignacego Łukasiewicza (b)

Podczas kolejnych jubileuszy Akademii Górniczo-Hutniczej fundowano nowe lub odtwarzano zniszczone podczas wojny pamiątki historii uczelni. 7

Rzeźby w auli AGH: Staraniem Senatu Akademii Górniczej podjęto decyzję o wykonaniu rzeźb i uhonorowaniu Polaków, szczególnie zasłużonych dla rozwoju kraju i nauki, w tym pionierów górnictwa na ziemiach polskich: a)

b)

c)

Rys.7. Pamiątki – znajdujące się wewnątrz budynku głównego A-0: posąg S. Staszica (a), witraż (b) i obraz (c) Św. Barbary

a) Stanisław Staszic (1755-1826) – zwany ojcem polskiego górnictwa, ksiądz katolicki, działacz epoki polskiego oświecenia: gospodarczy, społeczny i polityczny, pionier spółdzielczości, pisarz i publicysta, filozof i tłumacz, organizator nauki i gospodarki, wybitny uczony w zakresie geografii, geologii, górnictwa węgla i hutnictwa, rzecznik reform w okresie sejmu czteroletniego (1788-92), członek i prezes Tow. Przyjaciół Nauk (od 1808), Komisji Wyznań Relig. i Oświecenia Publ. (od 1815); rzeźba – jako biały stiuk polerowany, przeznaczona do eksponowania we wnęce – przy stallach rektorskich na wprost wejścia, usytuowanego w auli AGH, przedstawiała w okresie międzywojennym pierwotnie postać księdza – jej postać jest znana, a wykonał ją w 1935 r. rzeźbiarz i grafik Stefan Zbigniewicz (1904-1942), inna wersja rzeźby w postaci organizatora nauki i gospodarki (rys.6a), wykonana została z matowego białego gipsu (ściany niszy to stiuk polerowany), a jej autorem jest prawdopodobnie Marian Szczepaniec, i powróciła do auli w latach przed 1959 rokiem. b1) Franciszek Ksawery Lubecki-Drucki (1778-1846) – książę pochodzenia litewskiego, polski polityk, działacz państwowy i gospodarczy, jako min. Skarbu w Król. Pol. (182130) był reformatorem finansów publicznych państwa, organizator rozwoju przemysłu (górnictwa, hutnictwa i włókiennictwa) i handlu, inicjator budowy sieci dróg lądowych i wodnych, był zwolennikiem współpracy z Rosją, przeciwny powstaniu listopadowemu, członek Rządu Tymczasowego Królestwa Polskie-go (1815), inicjator założenia Tow. Kredyt. Ziemskiego (1825) i Banku Polskiego (1828); rzeźbę – jej postać nie jest szerzej znana, eksponowaną w drugiej niszy, umieszczono z drugiej strony okien, a wykonano ją w 1935 roku również jako biały stiuk polerowany, której autorem był rzeźbiarz Stefan Zbigniewicz. Rzeźba ta prawdopodobnie została zniszczona podczas wojny. b2) Ignacy Łukasiewicz (1822-1882) – pionier światowego przemysłu naftowego, chemik, farmaceuta, przedsiębiorca, rewolucjonista i działacz niepodległościowy, wybitny uczony w zakresie górnictwa ropy naftowej i twórca urządzeń (m.in. lampy naftowej) do jej przetwórstwa,

8

założył w krośnieńskiem pierwszy w Polsce szyb naftowy i destylarnię, w wyniku której wydzielił z niej naftę świetlną, którą użył do skonstruowanej przez siebie lampy nafowej (1853), zastosowanej do oświetlania w szpitalu we Lwowie; rzeźbę (rys.6b) eksponowaną w drugiej

niszy, umieszczono z drugiej strony okien, a wykonano ją przed 1959 rokiem również z matowego białego gipsu (ściany niszy to stiuk polerowany), której autorem jest prawdopodobnie także rzeźbiarz Marian Szczepaniec. Oryginalne rzeźby – wraz z portretami 8. rektorów, prawdopodobnie zostały zniszczone po zajęciu budynku przez Niemców. Taki wniosek nasuwa się po porównaniu portretów prof. S. Skoczylasa: tego sprzed wojny (wersja pokazana w NAC) i dostępnego obecnie (wersja eksponowana w auli AGH). Portrety kolejnych rektorów zostały odtworzone i umieszczone na ścianach w auli po 1969 roku. Posąg Stanisława Staszica (1755-1826) – Podczas Jubileuszu 50-lecia Uczelni nadano jej w dniu 24 maja 1969 roku imię patrona Stanisława Staszica, którego posąg w formie okazałej postaci organizatora nauki i gospodarki (rys.7a), wykonanej w formie odlewu z brązu, według projektu autorstwa rzeźbiarza Mariana Szczepańca (1925?-19..) – absolwenta Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, ustawiono na kamiennym postumencie, odsłonięto we wnęce, usytuowanej na półpiętrze krużganek w holu gmachu głównego (paw. A-0). Aktu odsłonięcia tego posągu dokonał Józef Cyrankiewicz – ówczesny premier Rządu PRL. Witraż Św. Barbary – na Barbórkę 1946 roku prof. Adam Stalony-Dobrzański wykonał na kalce witraż, który umieszczono – jako element dekoracyjny Balu Górnika, we wnęce na półpiętrze krużganków w gmachu A-0. Na prośbę rektora prof. W. Goetla i Stowarzyszenia Wychowanków AGH na Barbórkę w 1948 roku profesorowie – artyści i graficy, Ludwik Gardowski i Adam Stalony-Dobrzański przygotowali projekt witraża, który następnie wykonano w Krakowskich Zakładach Witraży S.G. Żeleński w Krakowie i umieszczono jak poprzednio. Witraż ten wymontowano w 1951 r. – z uwagi na nacisk władz państwowych, i przez 30 lat przechowywali go jezuici w Kolegium Jezuickim przy Kościele św. Barbary w Krakowie. Staraniem JM rektora A. Kleczkowskiego, SW AGH i KZ NSZZ „Solidarność” 3 grudnia 1981 r. odsłonięto ten witraż, po jego osadzeniu w oknie auli. Obecnie – od 2000 r. witraż z powrotem powrócił do holu w budynku A-0 (rys.7b) i zajmuje honorowe miejsce nad wejściem na drugie piętro, z uwagi na to, iż nisza na krużgankach została wcześniej przeznaczona na eksponowanie posągu S. Staszica – patrona uczelni. Obraz Św. Barbary – olejny obraz (rys.7c) autorstwa malarza Łukasza Sichlika, prawdopodobnie został namalowany w 1893 roku na jubileusz 15-lecia polskiej organizacji studenckiej Czytelni Polskich Akademików Górniczych (1878-1930) w Leoben, Austria. Obraz ten stał się własnością Akademii Górniczej i zdobił przez lata pomieszczenia Stowarzyszenia Studentów AG (1919-1948) w paw. A-0. Mgr inż. Józef Werstler obraz odrestaurował na własny koszt i przekazał go 11 grudnia 1996 r. władzom AGH. Czasowo zdobił on gabinet rektorski, a decyzją rektora prof. R. Tadeusiewicza znalazł swe miejsce w Muzeum Historii AGH. Figura Św. Barbary – Pierwotnie główny budynek Akademii Górniczej miał być – wg projektu rzeźbiarza Karola Hukana, zwieńczony rzeźbą, uosabiającą „geniusz pracy (nauki)" w postaci młodej dziewczyny, obdarzonej skrzydłami wzniesionymi do lotu. Jednakże starania: prof. Władysława Taklińskiego – rektora AG (1933-39), oraz inż. Aleksandra Ciszewskiego – prezesa Unii Przemysłu Górniczo-Hutniczego (1923-39), doprowadziły do zmiany tej koncepcji. W dniu 24 sierpnia 1939 roku na zwieńczeniu 9

dachu nad wejściem głównym do budynku A-0 umieszczono figurę św. Barbary (rys.8a) – patronki tych trudnych zawodów. Pierwotna figura – autorstwa rzeźbiarza i grafika Stefana Zbigniewicza, wykonana z drewna, obitego blachą miedzianą, została zniszczona przez okupanta w styczniu 1940 r. poprzez zrzucenie jej z dachu. Inicjatorem jej odtworzenia był prof. Kazimierz Czopek, z którym współdziałał prof. Tadeusz Karwan. Figura ta wróciła na swoje miejsce dopiero w dniu 29 maja 1999 roku. Autorem zrekonstruowanej rzeźby jest rzeźbiarz Jan Siek z Siedlca k. Krzeszowic, a wykonano ją techniką kształtowania blachy miedzianej o grubości 1,5 mm, ofiarowanej przez KGHM Polska Miedź SA, przekutej na modelu gipsowym i spawanej, wzmacniając ją od wewnątrz konstrukcją stalową. Dzięki bezpłatnej i nieocenionej pomocy Mostostalu Kraków, figurę tę osadzono ponownie na dachu budynku – po wzmocnieniu nadbudówki czyli jej cokołu nośnego. Niezwykle podniosłym faktem było jej poświęcenie i pobłogosławienie Akademii w dniu 17 czerwca 1999 r. przez Ojca Św. Jana Pawła II. a)

b)

c)

Rys.8. Pamiątki – znajdujące się na zewnątrz budynku głównego A-0: figura św. Barbary (a), umieszczona na zwieńczeniu dachu budynku , oraz Grupy rzeźb Górników (b) i Hutników (c), odtworzone i umieszczone przed wejściem do gmachu głównego AGH

Grupy rzeźb Górników i Hutników – w dniu 7 grudnia 1935 roku odsłonięte zostały przed wejściem do gmachu głównego AG grupy rzeźb górników i hutników, wykonane z tworzywa ceramicznego przez artystę rzeźbiarza Jana Raszkę (1871-1945) – zaolziańskiego wybitnego malarza, rzeźbiarza i medaliera z Ropicy k. Cieszyna, dyr. Szkoły Przemysłu Artystycznego w Krakowie. Były one symbolami ścisłej współpracy ludzi tych dwóch zawodów. Uległy one częściowemu zniszczeniu przez okupanta niemieckiego w październiku 1939 r., a w wyniku znacznego ich zniszczenia wskutek erozji, rozebrano je ostatecznie w 1954 r. Z inicjatywy prof. W. Leskiewicza i prof. Z. Engla – członków Komitetu Jubileuszowego 60-lecia AGH, przy znacznej pomocy mgr inż F. Grześka – dyr. Zjednoczenia Hutnictwa Metali Nieżelaznych w Gliwicach, dokonano zbiórki złomu metali kolorowych. Grupy tych rzeźb (rys.8b,c) – w formie odlewów w brązie, wykonano w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych (GZUT) na podstawie projektów rzeźbiarzy z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie: Bogusza Salwińskiego – grupa rzeźb Górników, i Jana Sieka – grupa rzeźb Hutników, którzy odtworzyli rzeźby pierwotne. Istotnym etapem inwestycji były roboty budowlane przy wykonaniu podestów i posadowieniu gotowych grup rzeźb na cokołach przed wejściem do gmachu głównego AGH, w czym znaczną pomoc okazał doc. Janusz Stokłosa – dyr. Hutniczego 10

Przedsiębiorstwa Remontowego. Podczas Jubileuszu 60-lecia Uczelni w dniu 20 października 1979 roku ponownie zostały one odsłonięte przez prof. Henryka Jabłońskiego – Przewodniczącego Rady Państwa PRL. AGH – Lokomotywą postępu. W dniu 30 maja 2009 roku prof. A. Tajduś – rektor AGH, dokonał odsłonięcia przed paw. B-5 symbolu nowoczesnej uczelni politechnicznej (rys.9). Parowóz towarowy Ty2-559 o masie 115 ton i długości 23 m, nazywany pieszczotliwie „Żyletą”, gdyż miał być pocięty na złom. Jest to jeden z głównych symboli współczesnej uczelni o profilu ogólnotechnicznym. Otwarcie tej ekspozycji było ukoronowaniem dwuletniego projektu Łukasza Wzorka – studenta Wydz. Metali Nieżelaznych, i Macieja Króla – z Politechniki Krakowskiej, członków Studenckiego Koła Naukowego „Firma”. Projekt ten polegał na pozyskaniu, odrestaurowaniu i sprowadzeniu na teren Uczelni prawie 75.-letniego zabytkowego parowozu, tendra i wagonu kolejowego. Wypaczony został na bocznicy kolejowej w Chojnicach, gdzie oczekiwał na swój smutny los. Wybrano go także z listy ośmiu lokomotyw, wystawionych jako złom do przetargu, którego celem było pozbycie się ich ze stanu PKP CARGO SA. Dzięki pomocy fundacji „Era Parowozów” i specjalistycznej pomocy Towarzystwa Ochrony ZabytRys.9. Symbol „AGH – Lokomotywą postępu” ków Kolejnictwa i Organizacji Skansenu w Pyskowicach w Dzierżnie, oraz wielu istotnych darczyńców, którzy przyczynili się do odnowienia zabytku kolejnictwa, jej stan techniczny diametralnie się zmienił. Ostateczny przejazd z Pyskowic na stację Kraków-Łobzów lokomotywa odbyła samodzielnie, przy czym końcowy transport na teren AGH wykonano na lawetach samobieżnych dzięki uprzejmości firmy Panas Transport. Portret S. Staszica patrona AGH – Podczas jubileuszu 60-lecia uczelni w dniu 24 października 1979 roku prof. R. Neyowi – rektorowi AGH, przekazano portret artystyczny patrona Stanisława Staszica, ufundowany przez członków Stowarzyszenia Wychowanków AGH. Obecnie jest on eksponowany w gabinecie rektorskim. DZIEŃ HUTNIKA W AGH Dzień Hutnika jest tradycyjnym świętem ludzi przemysłów metalurgicznego, głębokiego przetwórstwa i innych, związanych z nim gałęzi, skupionych wokół procesu produkcji tego uniwersalnego tworzywa, jakim jest stal. Święto to jest zwyczajem, który gloryfikuje znaczenie zawodu hutnika, podkreśla jego godność i daje okazję do kontaktu zaprzyjaźnionych i bliskich sobie osób. Obecnie istnieje wyraźne rozdzielenie hutnictwa i górnictwa, zrozumiałe ze względu na technikę i organizację pracy. Św. Florian (250-304) – jest patronem zawodów, szeroko związanych z otwartym ogniem (m.in. strażaków, hutników, odlewników, kominiarzy, garncarzy i piekarzy). Jak podaje żywot spisany w VIII wieku, uchodzi za postać bezsporną i historyczną. Jest patronem ludzi, którzy w trosce o życie bliźniego, ludzkie mienie i środowisko, walczą z kataklizmem, żywiołem, zagrożeniem i nieszczęściem. Jest wzorem człowieka nieugiętego w swoich przekonaniach, wzorem wierności wyznawanej wiary, wzorem męstwa, odwagi i 11

ofiarności – narażał się dla bliźnich, dla przyjaciół, chciał pomóc, chciał ulżyć w cierpieniu i padł ofiarą własnej ofiarności. Urodził się ok. 250 roku w Zeiselmauer (dawne Ceti, Dolna Austria). Jego życie przypadło na okres prześladowań chrześcijan. W młodym wieku został powołany do armii cesarza rzymskiego – Dioklecjana (284-305). W 304 roku ujął się za prześladowanymi legionistami chrześcijańskimi, za co został skazany na karę śmierci. Dnia 4 maja 304 r. poniósł śmierć męczeńską w nurtach rzeki Enns (Anizy), na terenie dzisiejszej Górnej Austrii, w miejscowości Lauriacum (obecnie Lorch). Ciało Floriana odnalazła wdowa Waleria. Nad jego grobem z czasem wybudowano kościół i klasztor ojców Benedyktynów, a później klasztor Kanoników Laterańskich według reguły św. Augustyna. W 1184 roku Idzi, biskup Modeny, za zgodą papieża Lucjusza III, na prośbę księcia Kazimierza Sprawiedliwego – syna Bolesława Krzywoustego, sprowadził relikwie św. Floriana do Krakowa. W delegacji uroczyście odbierającej relikwie znajdował się późniejszy biskup krakowski, kronikarz, błogosławiony Wincenty Kadłubek. W 1436 r. św. Florian został zaliczony, wraz ze świętymi Wojciechem, Stanisławem i Wacławem do głównych patronów Polski. Kult św. Floriana znacznie się wzmógł w Polsce i w Krakowie po 1528 roku, kiedy to ogromny pożar strawił Kleparz – dzielnicę Krakowa, a ocalał jedynie kościół św. Floriana. Odtąd zaczęto czcić św. Floriana w Polsce jako patrona od pożogi ognia i jako opiekuna straży pożarnej. Dlatego jego ołtarze, obrazy i figury można spotkać w kościołach, na bramach miast, na placach, rynkach i w strażnicach. Kraków ocalał od zniszczenia ogniem wojny także w latach 1939 i 1945. Z uwagi na to, że patronem naszej uczelni była od początku jej istnienia św. Barbara, kult św. Floriana nie upowszechnił się na co dzień. Uroczyste posiedzenie Senatu w Dniu Hutnika w AGH Tradycyjnie obchodzone rokrocznie: Dzień Hutnika i Dzień Górnika – są czynnikami, szczególnie w naszej Alma Mater, mającymi duży wydźwięk wychowawczy, pozwalającymi na integrację braci studenckiej z wychowawcami, ludzi nauki z praktykami z przemysłu, przywiązującymi duchem absolwentów do macierzystego Wydziału, a zatem i Uczelni. Kultywowane dziś tradycje mają duże podobieństwo w atmosferze zabawy, lecz odmienne są pewne zwyczaje czy obrzędy, będące wynikiem specyfiki zawodu czy rozwoju historycznego, technicznego i społecznego. Już w pierwszym roku istnienia Akademii Górniczej, w grudniu 1919 r., odbyła się w salach Grand Hotelu w Krakowie tradycyjna Barbórka połączona ze Skokiem przez skórę oraz balem. Uroczystość tę powtarzano rokrocznie aż do wybuchu wojny. W okresie powojennym, kiedy ostatecznie utrwalił się podział na górnictwo i hutnictwo, pojawiła się idea odrębnego obchodzenia obu tych świąt, w tym Dnia Hutnika (rys.10). Jednakże wśród społeczności górników i hutników, zarówno pracowniczej, jak i studenckiej, w dalszym ciągu kultywowane są szczytne tradycje otrzymane od naszych nauczycieli i wychowawców. Winny być one dalej przekazywane młodym pokoleniom, gdyż tradycja wtedy spełnia swą rolę, kiedy jest wiecznie żywa. Szczytne idee łączności Alma Mater z wychowankami, absolwentami poszczególnych wydziałów, spełnia założone w dniu 8 grudnia 1945 r. Stowarzyszenie Wychowanków Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie. Rokrocznie dla upamiętnienia uroczystości Dnia Hutnika w AGH wykonuje się: a) pamiątkowe kufle, głównie szklane, ale też często ceramiczne; b) tace blaszane, głównie prostokątne, rzadziej okrągłe – niestety wykonywane tylko do 2003 roku, przy czym pomysłodawcą okolicznościowych nadruków był prof. Wacław Różański, a projektantem graficznym był prof. Edward Leja, którzy m.in. pod koniec XX wieku zaprojektowali serię tacek, związanych z zabytkami hutnictwa ze Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. 12

Rys.10. Dziekan prof. Z. Malinowski (2002-2008) wita gości na uroczystym posiedzeniu Senatu w Dniu Hutnika w 2006 r. (w tle widoczna jest rzeźba S. Staszica)

Uroczystość Ślubowania Hutniczego Młodzież polska, studiując w zagranicznych ośrodkach naukowych, przyswajała sobie miejscowe tradycje organizacji studenckich, przenosząc je później na teren uczelni krajowych, m.in. Akademii Górniczej w Krakowie.

Rys.11. Zakończenie ceremonii Ślubowania Hutniczego w Dniu Hutnika w 2014 roku

Przed wojną każdy student był skokiem przez skórę pasowany na górnika czy hutnika. Dzisiaj jedynie wybrana, nieliczna grupa wyróżnionych studentów dostępuje zaszczytu osobistego uczestniczenia w skoku przez skórę lub ślubowaniu hutniczym. Idea 13

odrębnego obyczaju przyjmowania do stanu hutniczego pojawiła się w 1962 r. Po raz pierwszy w Uczelni zorganizowano Dzień Hutnika, połączony z uroczystym ceremoniałem Ślubowania Hutniczego (rys.11) wraz z tradycyjnym spotkaniem towarzyskim w Karczmie pod Kadzią. Jednocześnie w całym przemyśle hutniczym w Polsce wprowadzono flagi hutnicze w kolorze czarno-czerwonym oraz godło hutnicze. Jako nowy element pojawiła się tradycja wykonywania kufli, tac i innych upominków z motywami, upamiętniającymi dane święto i wspólnie spędzone chwile Starych Strzech i Młodych Hutników. Ceremonia Ślubowania Hutniczego odbywa się bezpośrednio po uroczystym posiedzeniu Senatu w Dniu Hutnika AGH, a miejscem jej przeprowadzenia najczęściej są krużganki w hallu w paw. A-0. Rzadziej była ona prowadzona po niewielkiej przerwie czasowej w Sali geodezyjnej w paw. C-4 lub sporadycznie w innych miejscach. W uroczystym ślubowaniu hutniczym biorą udział studenci pionu hutniczego, głównie z Wydziałów: Inżynierii Metali i Informatyki Przemysłowej oraz Metali Nieżelaznych, którzy ceremonialnie wstępują w stan hutniczy. Mistrz Ceremonii, stopniem swym odpowiada stanowisku Mistrza Pudlerza, zaś ślubujących i pomocników należy raczej zaliczyć do grona kosiciarzy, występujących w czasie uroczystości w galowych mundurach hutniczych. Każdy ślubujący student otrzymuje z rąk dziekana również pamiątkowy dyplom. Spotkanie w Karczmie pod Kadzią Obok oficjalnych, uroczystych akademii i imprez artystycznych, podkreślających znaczenie zawodu hutnika, zachowała się wieloletnia tradycja męskich spotkań towarzyskich w Karczmie pod Kadzią. Jest ono tradycyjną kontynuacją zwyczajów, opartych na frywolnym dialogu, kraszonym pieśnią, a wspomaganych kuflem piwa. Już 7 grudnia 1921 roku odbyło się z okazji Barbórki spotkanie gwarków – ze skokiem przez skórę w programie, wedle wzorów wypracowanych w Leoben. Uroczystość odbywała się w salach krakowskiego Grand Hotelu. Kolejne uroczystości do 1936 roku odbywały się w Starym Teatrze. Wieczory piwne miały charakter uroczysty i zwano je komersami, a odbywały się w związku z początkiem roku akad., Barbórką lub pożegnaniem absolwentów. Istnieją przesłanki, iż pierwsze spotkania piwne na Wydz. Hutniczym AG organizowane były w Katedrze Metalografii już z początkiem 30. lat XX wieku. Po 1962 roku Spotkanie w Karczmie pod Kadzią organizowane jest wieczorem w Dniu Hutnika w różnych miejscach: a) Sali Geodezyjnej w paw. C-4, b) Sali Sportowej w Studium Wychowania Fizycznego AGH przy ul. Piastowskiej, c) sporadycznie w innym miejscu, np. Hali Technologicznej w paw. B-4 (pierwsza karczma), Kopalni Soli „Wieliczka” czy też Stołówce Fundacji KRAKUS. Otwarcia spotkania dokonuje Dziekan Wydziału Inżynierii Metali i Informatyki Przemysłowej, powołując Prezesa Prezydium. Uczestnicy spotkania stanowią społeczność dobrze zorganizowaną i wysoce zdyscyplinowaną. Władzę absolutną stanowi Wysokie i w Sprawach Piwnych Nigdy Nieomylne Prezydium (rys.12), wybierane przez aklamację pieśnią "Wstępuj, wstępuj Prezesie mój". Uczestnicy spotkania są podzieleni na dwie odrębne Tablice Piwne, z których jedna nosi nazwę Tablicy Wyższej (Starszych), druga zaś Tablicy Niższej (Młodszych). Władzę nad Tablicami sprawują Kontrapunkci, powoływani przez Wysokie Prezydium, bądź pieśnią przez uczestników spotkania. Wysokie Prezydium powołuje także Kantorów, będących pośrednikami między Tablicami a nim, którzy dbają o to, aby pieśń nieustannie towarzyszyła uczestnikom przez całe spotkanie. Program wypełnia nieustanna rywalizacja między Tablicami. W części oficjalnej ogłaszane są konkursy pieśni, ciętego i frywolnego dowcipu bądź anegdoty, szybkiego wypicia kufla piwa, odbywają się chrzciny młodego hutnika itp. W części nieoficjalnej 14

nawiązują się koleżeńskie więzy między Starymi Strzechami, a Młodymi Hutnikami, które warunkują przekazywanie tej pięknej i starej tradycji, wśród wielu pokoleń hutników polskich i zapewniają wiele radości i zadowolenia z chwil, spędzonych ponownie w murach naszej Alma Mater.

Rys.12. Dziekan prof. S. Jasieńska (1990-1996) powołuje Prezesa i Prezydium Karczmy pod Kadzią (odbywającej się w 1993 roku w paw. C-4)

Przez całe spotkanie w Karczmie pod Kadzią umila ucho muzyka, wykonywana przez kapelę Zespołu Pieśni i Tańca AGH Krakus. Napisano wiele pięknych pieśni o zawodzie hutnika. Ich najwyższą wartością jest to, że każdy hutnik ją lubi i chętnie śpiewa. Wiele ośrodków hutniczych wydaje więc śpiewniki z tymi pieśniami, przyczyniając się do ich popularyzacji wśród braci hutniczej. Rauty u „Żelaznych Dam” Wybór na dziekana Wydziału prof. Stanisławy Jasieńskiej (1990-1996) stworzył pewne problemy zwyczajowe, gdyż dotychczas Karczmy pod Kadzią odbywały się jedynie w męskim gronie. Prezesa i Prezydium powoływał zwyczajowo dziekan – mężczyzna. Dlatego urzędująca pani dziekan zaproponowała nowe rozwiązanie tego problemu: przyjdzie na rozpoczęcie karczmy, powoła Prezesa, uformuje Prezydium i opuści to spotkanie, zapraszając na raut u „Żelaznych dam”. Z czasem to spotkanie umożliwiało wspólną zabawę pań i studentek z Wydziału w oczekiwaniu na przyjście panów po zakończeniu Karczmy pod Kadzią. Program rautów był starannie przygotowywany przez panie z Wydziału, a we wspólnej zabawie łączył wszystkich pracowników Wydziału z gośćmi Dnia Hutnika. Ideą tych spotkań jest organizowanie zabaw przy piwie nie tylko w kobiecym gronie czyli czegoś w rodzaju babskiego combra, pod koniec którego włączają się do zabawy także mężczyźni. Biesiady Hutnicze W latach 2003-2009 finałem uroczystości Dnia Hutnika były Biesiady Hutnicze. Miały one charakter koedukacyjny i były spotkaniem gości Dnia Hutnika z kadrą i studentami Wydziału. Rauty u „Żelaznych Dam” pozostaną w tradycji Wydziału, jako spotkania 15

pełne humoru, taktu najwyższej próby i dobrej zabawy. Wzorowane na rautach Biesiady Hutnicze trwają do dnia dzisiejszego, tylko „Żelaznej Damy” brak. Bale Hutnika Znane są informacje o pierwszym Balu Hutnika w 1959 r., zorganizowanym wyjątkowo w paw. B-4 w sali, w której obecnie jest Audytorium prof. W. Leskiewicza. W latach po 1962 roku bal ten organizowano, albo indywidualnie w ramach Dnia Hutnika, albo w połączeniu z Dniem Górnika. Niekiedy bale takie organizowano w ramach jubileuszy czy to Uczelni, czy też Wydziału. Dlatego miejscem ich organizacji była: Aula Główna AGH (1963), Kopalnia Soli „Wieliczka” (1979), Dom Socjalny Fundacji „Krakus” (1999), Willa Decjusza (2012), itp. PAMIĄTKI Z DNIA HUTNIKA Pamiątki, wydane z okazji Dnia Górnika i Dnia Hutnika w AGH w poszczególnych latach, eksponowane są w Muzeum Historii AGH. Pamiątki w formie kufli i tacek, przygotowane w poszczególnych latach z okazji Dnia Hutnika w AGH, pokazane są w Gablocie (rys.13), usytuowanej od 1999 roku na I p. w paw. B-4. Inicjatorką utworzenia tej ekspozycji była prof. Stanisława Jasieńska, dziekan Wydz. Metalurgii i Inżynierii Materiałowej AGH w latach 1990-96. a)

b)

Rys.13. Gablota z kolekcjami pamiątek z Dnia Hutnika, tj. kolekcją kufli z lat 1962-dzisiaj, będącą darem mgr inż. Jerzego Natkańca*, i kolekcją tacek z lat 1963-2003, będącą darem dr inż. Jerzego Noconia**: a – widok z przodu, b – widok z tyłu * - wieloletni dyrektor ds. technicznych Huty Silesia w Rybniku, ** - adiunkt, pracownik naukowy Wydz. Inżynierii Metali i Informatyki Przemysłowej AGH

Różnorodność tematyki i szatę graficzną tych pamiątek przez wiele lat tworzyli wielcy miłośnicy tradycji hutniczej nie tylko na AGH, jakimi byli prof. Wacław Różański i prof. Edward Leja. Przykładowo tradycyjna pamiątkowa taca (rys.14), wykonana z okazji 16

Dnia Hutnika‘72, tj. w roku Jubileuszu 50-lecia Wydziału Metalurgicznego AGH (19221972), przedstawia herby miast, związanych z hutnictwem żelaza i metali nieżelaznych. a)

b)

c)

Rys.14. Pamiątki Dnia Hutnika w AGH: kufel – 1997 (a), taca: okrągła – 2000 (b) i prostokątna – 1972 (c)

MUZEUM HISTORII AGH I TECHNIKI Początki działalności tej jednostki sięgają 1 września 1957 r., kiedy na Wydziale Maszyn Górniczych i Hutniczych utworzona została Katedra Historii Techniki i Nauk Technicznych, której kierownikiem został doc. Mieczysław Radwan (1957-1960). W 1968 r., na polecenie Rektora AGH prof. Kiejstuta Żemaitisa, opracowano nowy scenariusz ekspozycji muzealnej, obrazujący historię naszej Uczelni. Zadanie to zrealizowała prof. dr Maria Wirska-Parachoniak (pracownik i kierownik Muzeum w latach 1967-99). Uroczystego otwarcia Muzeum Historii AGH dokonali w 1969 r. z okazji obchodów 50-lecia AGH Rektor prof. Kiejstut Żemaitis i prof. Walery Goetel. Ostatecznie w 1983 r. wyodrębniono w Uczelni Ośrodek Badań Historii i Techniki z Muzeum i Archiwum. Przed Jubileuszem 70-lecia AGH nadano zbiorom obecną szatę graficzną, eksponując pamiątki zawierające dane historyczne, pamiątki okolicznościowe i 17

dokumenty oraz modele obiektów przemysłowych, związanych z naszą Alma Mater. Obecnie Ośrodkiem kieruje od 1999 roku dr Maria Korzec. Muzeum Historii AGH w Krakowie mieści się przy Al. Mickiewicza 30, Paw. C-2, na piątym piętrze. Ośrodek traktowany jako samodzielna instytucja dydaktyczno-naukowa, podlegając Rektorowi ds. Ogólnych AGH. Obecnie sale muzealne prezentują historię Uczelni oraz historię techniki (dział sztuki rzemiosła i przemysłu, modelarium historycznych urządzeń przemysłowych i laboratoryjnych). Eksponaty rozmieszczone są w trzech działach głównych: historia rzemiosła i przemysłu, modelarium urządzeń górniczych i hutniczych oraz ekspozycja na temat kontaktów Uczelni z Ojcem Świętym Janem Pawłem II. „KRAKUS” ZESPÓŁ PIEŚNI I TAŃCA IM. WIESŁAWA BIAŁOWĄSA Zespół Pieśni i Tańca AGH „Krakus” powstał przy AGH w 1949 roku, przy czym nazwę „Krakus” nadano mu podczas Jubileuszu 25-lecia w 1974 r., a jako patrona zespołu przyjęto Wiesława Białowąsa podczas Jubileuszu 50-lecia w 1999 r. Został założony przez ówczesnego studenta, a następnie asystenta i profesora Wydziału Metalurgii Wiesława Białowąsa (1931-1998). Kierownictwo w Zespole sprawowali w jego historii: Wiesław Białowąs (1949-1974) i Stanisław Rusinek (1974-1999). Fundację Zespołu Pieśni i Tańca "Krakus" założono w 1999 roku.

Rys.15. Chór i kapela Zespołu Pieśni i Tańca „Krakus”, zapewniający oprawę muzyczną Ślubowania Hutniczego w Dniu Hutnika

Zespół PiT „Krakus” bierze czynny udział w wielu wydarzeniach w życiu uczelni, z których najważniejsze to: inauguracja roku akademickiego, ślubowanie górnicze (skok przez skórę) podczas Dnia Górnika, ślubowanie hutnicze (przekuwanie pręta) podczas Dnia Hutnika (rys.15), nadanie tytułu doktora honoris causa AGH i wielu innych. Zespół ten jest najstarszym studenckim zespołem folklorystycznym w Polsce. Gromadzi w swoich szeregach aktualnych studentów AGH i innych uczelni krakowskich, którzy w trzech sekcjach: tanecznej, wokalno-tanecznej i kapeli, rozwijają swój talent i zamiłowania do tańca, śpiewu i muzyki ludowej. Aktualnie Zespół PiT „Krakus” liczy ok. 120 członków, z czego 60 % to studenci AGH ze wszystkich wydziałów. W „Małym Krakusie” tańczą i śpiewają dzieci pracowników uczelni, wychowanków zespołu oraz absolwentów AGH. Zespół prezentuje oryginalny polski folklor ludowy, przetworzony i przystosowany artystycznie do wymogów sceny. Pieśni, tańce i obrzędy przedstawione są 18

w wielu suitach: krakowskiej, śląskiej, rzeszowskiej, łowickiej, sądeckiej, lubelskiej, kieleckiej, żywieckiej i beskidzkiej, opisujących urodę i rozmaitość tych regionów. Pokazują one jednocześnie kunszt, autentyzm i piękno polskiego stroju ludowego. W tym miejscu należy podkreślić, że kapela Zespołu PiT „Krakus”, pod kierownictwem Stanisława Rusinka, oprócz występów w uczelni, rokrocznie bierze udział w wielu wydarzeniach, przygotowywanych przez poszczególne wydziały podczas karczmy piwnej lub imprez towarzyszących konferencjom naukowym. REPREZENTACYJNA ORKIESTRA AGH Powstanie w 2001 roku – z inicjatywy Łukasza Habery, studenta Wydz. Wiertnictwa, Nafty i Gazu, orkiestry dętej przy uczelni technicznej jest sprawą nietypową, a sam sposób jej powstania i działania jest osobliwy. Od momentu jej założenia, dała się wkomponować w szereg imprez uczelnianych (rys.16) takich jak: inauguracja roku akademickiego Dzień Górnika, Dzień Hutnika, Dni Otwarte AGH i innego typu koncerty, jak np. Juwenalia. To właśnie On rozlepił ogłoszenia o tym, że szuka muzyków, aby stworzyć orkiestrę, co było spontanicznym działaniem spowodowanym chęcią grania. Chyba od czasów prof. Wiesława Białowąsa nie było w naszej Uczelni studenckiej orkiestry dętej, więc wszyscy Ci, którzy grają nie mieli szans, żeby spróbować swoich sił we wspólnym muzykowaniu. W 2004 roku na stanowisko dyrygenta orkiestry zatrudniono kapitana Dariusza Bylinę – ówczesnego kapelmistrza Orkiestry Garnizonowej Wojsk Lądowych w Krakowie, dzięki czemu poziom muzyczny orkiestry znacznie wzrósł. Kolejnymi kapelmistrzami orkiestry byli: Sebastian Pawłowski (2008-2009) i Karol Pyka (2009-2012) – absolwenci Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach. Prezesem zarządu Reprezentacyjnej Orkiestry Dętej AGH jest Krzysztof Wołowiec, pełniąc jednocześnie funkcję Rys.16. Reprezentacyjna Orkiestra AGH tamburmajora (kapelmistrza) orkiestry. Jej działalność jest możliwa dzięki przychylności władz rektorskich AGH, a opiekunem z ramienia Uczelni jest dziekan Wydz. Górniczego. Orkiestra podczas roku akademickiego gra szereg stałych koncertów w Klubach Gwarek lub Studio. Działa przy Fundacji Studentów i Absolwentów „ACADEMICA” w Krakowie. KU CHWALE PRZODKÓW... Pamiątkowe tablice – Często we wspomnieniach przywołuje się pamięcią sylwetki zasłużonych profesorów, którzy swą osobowością i autorytetem naukowym kształtowali umysły i serca swych młodszych kolegów bądź też młodzieży akademickiej, uczącej się na akademii. Swym autorytetem, wiedzą i doświadczeniem zawodowym zapewniali wysoki poziom nauczania, czym kształtowali określone kierunki wiedzy, uprawianej przez siebie. Dlatego na przestrzeni lat fundowano wiele tablic czy też tworzono audytoria, pracownie bądź laboratoria, w których je umieszczano, upamiętniając wybitnych profesorów, zasłużonych dla katedr, wydziałów i uczelni. Osoby te znane były również poza uczelnią, odciskając piętno swej osobowości w środowiskach naukowych innych uczelni, bądź zakładów przemysłowych, z którymi współpracowały. 19

Patroni pawilonów – Z czasem stało się również tradycją honorowanie tych wybitnych i zasłużonych profesorów przez poświęcanie poszczególnych pawilonów ich patronatowi. Dlatego – patronami budynków, użytkowanych przez Wydział Hutniczy AG (i jego późniejsze jednostki), zostali profesorowie, którzy dali się poznać szeroko w swym życiu zawodowym. Każdy z tych profesorów – analizując ich charakterystyki osobowe i naukowe, wyróżniał się w uprawianej dziedzinie nauki, będąc szeroko znaną postacią w środowisku podczas swej pracy naukowej na uczelni. Dlatego też czczono ich pamięć także przez fundowanie tablic pamiątkowych. Tradycja ta była starszą ideą honorowania tych wybitnych profesorów z zakresu hutnictwa. Ale był pewien problem ze starszymi tablicami, gdyż np. pierwszą – upamiętniającą prof. A. Rodziewicza-Bielewicza już od 1924 roku, pierwotnie umieszczono w budynku gimnazjalnym przy ul. Krzemionki 11, a dopiero później w 1958 roku przeniesiono ją do paw. B-4, w którym eksponowana była w dwóch miejscach. Takie postępowanie dotyczyło także tablicy pamiątkowej prof. J. Buzka.

BIBLIOGRAFIA: 1. Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica w Krakowie: a) Statut. UWN-D AGH, Kraków, 1991, 1-68, b) Księga tradycji. UWN-D AGH, Kraków, 1993, 1-32, c) Inauguracja 92. roku akademickiego 2010/2011. Zespół ds. Informacji i Promocji AGH. Kraków, 2010. 2. Kleczkowski A.: Studia nad przeszłością Akademii Górniczo-Hutniczej. Wyd. AGH, Kraków, 2004. 3. Bęben A.: Górnicza lampa się pali.... UWN-D Wyd. AGH, Kraków, 2008. 4. Kajtoch J.: AGH – Wydział Metalurgii i Inżynierii Materiałowej – Informator. Wyd. Mał. Oficyna Wyd. KRAK-BUCH, Kraków 1994. 5. Suliga I.: 90 lat „Metalurgii” w fotografiach i wspomnieniach. Wyd. Nauk. „Akapit”, Kraków, 2012.

Opracowanie:

dr inż. Jerzy KAJTOCH

20

Kraków, 15 grudnia 2014 r.

Portrety Rektorów w reprezentacyjnej auli AGH Porównując wersje portretów np. Rektora prof. S. Skoczylasa w wersji: wiszącej w gabinecie rektorskim Akademii Górniczej (rys.17a) i w reprezentacyjnej auli Akademii Górniczo-Hutniczej (rys.17b), wyraźnie widać różnice w kompozycji tych portretów, a więc portret sprzed wojny przedstawia osobę w średnim wieku, w ujęciu lewostronnym, z innym ułożeniem szczupłych rąk, a portret obecnie eksponowany w auli przedstawia dojrzałą osobę, w ujęciu prawostronnym, z zupełnie innym ułożeniem grubszych rąk, czyli iż te obecnie dostępne portrety muszą być ponownie namalowane po wojnie. a)

b)

Rys.17. Portret Rektora prof. Stanisława Skoczylasa w wersji namalowanej przez: a – Leona Kowalskiego (SM0_1-K-3716 – wg NAC), b – ….......?.........., wiszącej obecnie w reprezentacyjnej auli AGH (wg BIP, Wyd. specjalne 2013)

Niestety nic nie wiadomo mi kto je namalował. Pewne jest tylko to, że w latach 1919-39 eksponowane były w gabinecie rektorskim – świadczy o tym zdjęcie zamieszczone w albumie „75 lat AGH”. W tym czasie, na głównej ścianie w reprezentacyjnej auli wisiały tylko portrety: J. Piłsudskiego i I. Mościckiego. Po 1969 roku wszystkie portrety rektorów eksponowane są w auli AGH – również widać to w tej pozycji albumowej.

21

Rzeźby w niszach reprezentacyjnej auli AGH Ponadto w niszach auli umieszczono rzeźby: a) w 1935 roku autorstwa rzeźbiarza Stefana Zbigniewicza: S. Staszica (rys.18a) – przy stallach, i F.K. Lubeckiego-Druckiego – z tyłu auli, b) obecnie w reprezentacyjnej auli AGH eksponowane są rzeźby: S. Staszica (rys.18b) – przy stallach, i I. Łukasiewicza – z tyłu auli, ale niestety brak pewnego źródła kto jest ich autorem i kiedy je wykonano. a)

b)

Rys.18. Pamiątki, znajdujące się w Auli Głównej Akademii Górniczo-Hutniczej (paw. A-0) w niszach, w których umieszczono rzeźbę Stanisława Staszica wykonaną przez: a – Stefana Zbigniewicza w 1935 roku, b – Andrzeja Szczepańca (prawdopodobnie) w 195..?.. roku

Z dużym prawdopodobieństwem, wręcz z pewnością można stwierdzić, że rzeźby te są na pewno różne i zostały wykonane ponownie po 1946 roku. Niestety nieznane mi są losy tych rzeźb, gdyż nie dotarłem do materiałów źródłowych, informujących o losach tych rzeźb podczas wojny.

22