SPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE Z REALIZACJI WYJAZDU STUDYJNEGO W ZAKRESIE SEROWARSTWA NA TERENIE FRANCJI

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Europa inwestująca w obszary wiejskie. Operacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

SR KSOW, PODLASKIE

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

1. Wstęp Mając na względzie specyfikę regionu oraz propozycje partnerów Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich Sekretariat Regionalny KSOW województwa podlaskiego podjął się organizacji wyjazdu studyjnego, który miał za zadanie: 1) uzyskanie wiedzy w zakresie problematyki zatwierdzania małych zakładów przetwórczych (zakładów bardzo małych, małych oraz średnich) oraz sposobu wdrażania systemu HACCP, 2) przeniesienie dobrych praktyk w zakresie wspólnych działań producentów, samorządu terytorialnego, lokalnych grup działania oraz organizacji pozarządowych, 3) obserwację funkcjonowania produktów regionalnych w obrocie gospodarczym, w tym powiązania produkcji serów regionalnych z turystyką i agroturystyką, Wykonawcą wyjazdu była firma SOEN Partners Sp. z o.o., która została wyłoniona w drodze postępowania przetargowego. Wyjazd skierowano do regionu Poitou-Charentes, a odbył się w dniach 25 czerwca-1 lipca 2011 r. Uczestnikami przedsięwzięcia (łącznie 24 osoby + 1 przedstawiciel KSOW) byli: - przedstawiciele inspekcji weterynaryjnej z trzech wybranych powiatów oraz pracownik Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (Departament Bezpieczeństwa Żywności i Weterynarii), - przedstawiciele stowarzyszeń producentów serów regionalnych, - przedstawiciele lokalnych grup działania z województwa podlaskiego, - przedstawiciele spółdzielni mleczarskich, - przedstawiciel Podlaskiej Izby Rolniczej. Zważywszy na skalę produkcji serów regionalnych wykonawca trafnie wybrał zakłady przetwarzające mleko kozie, w tym zakład wytwarzający ser zarejestrowany jako Chroniona Nazwa Pochodzenia (Chabichou de Poitou). Zgodnie z założonymi celami w programie znalazły się zakłady o różnej skali produkcji (od bardzo małych do średniego). Uczestnicy mogli się naocznie przekonać o systemach powiązań pomiędzy producentami i lokalnym samorządem, które są podstawą sukcesu osiągniętego przez Francuzów.

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

2. Opis przebiegu wizyty

Wyjazd został przeprowadzony zgodnie z przyjętymi założeniami, w jego ramach odbyły się następujące spotkania i wizyty: 27 czerwca 2011– poniedziałek:

1. Wprowadzenie do programu wizyty studyjnej – przedstawienie założeń wyjazdu przez p. Marcina Muszyca, Kierownika Sekretariatu Regionalnego Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich.

2. Spotkanie w Campus CMA z przedstawicielem Izby Rolniczej (p. Arnnaud Mouillet) - spotkanie nt. jakości produkcji mleka oraz bezpieczeństwa produktów pochodzenia zwierzęcego. P. Mouillet wprowadził uczestników w specyfikę funkcjonowania rolnictwa w regionie Potiou-Charentes. Poinformował uczestników o najważniejszych uwarunkowaniach produkcji rolnej w regionie. Zważywszy, że w skład grupy wszedł przedstawiciel Podlaskiej Izby Rolniczej jak również osoby z lokalnych grup działania w bliski sposób zaangażowane w pracę na rzecz samorządu rolniczego i terytorialnego, spotkanie dało możliwości wymiany doświadczeń w przedmiotowym zakresie.

3. Spotkanie w Campus CMA z przedstawicielem Regionalnego Instytutu Jakości Żywności (IRQUA)p. Karine Nicaud – zapoznanie się funkcjonowaniem i działalnością Instytutu jako instytucji wspomagającej rolników, producentów i sprzedawców, promującej ich produkty, wspierającej w zdobywaniu oznaczeń chronionej nazwy pochodzenia i chronionego oznaczenia geograficznego oraz prowadzącej działalność edukacyjną w szkołach nt. m.in. jakości produktów. Spotkanie miało na celu ukazanie dobrych praktyk w zakresie zaangażowania samorządu w promocję produktów PDO/PGI jak też innych szeroko rozumianych produktów lokalnych. Przedstawiciel IRQUA dokonał prezentacji działań na rzecz promocji produktów regionalnych. IRQUA jest jednostką finansowaną przez samorząd lokalny (region Poitou Charentes). Na jej działalność w 2010 r. przeznaczono 720 tys. Euro, z czego 630 tys. Euro stanowiło dofinansowanie regionu. W 2011 finansowanie wyniesie 670 tys. Euro. Producenci uczestniczący w działaniach IRQUA wnoszą swój wkład na poziomie 20% jej budżetu. Instytucja ta jest odpowiedzialna za kompleksową współpracę z producentami rolnymi i przetwórcami. Pomaga im opracowywać wnioski do krajowego (francuskiego systemu AOC) oraz europejskiego systemu oznaczeń geograficznych i rolnictwa ekologicznego. IRQUA w ramach swojej działalności organizuje działania edukacyjne, promocyjne oraz targowe. Przykładowo w 2010 r. zorganizowano z jej udziałem 70 imprez targowych w regionie. Drukowane są materiały promocyjne i informacyjne, które sprzyjają upowszechnianiu produktów

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

z regionu (np. kartki pocztowe z przepisami kulinarnymi, bezpłatny kwartalnik dystrybuowany w miejscach publicznych.. W swej działalności IRQUA nie ogranicza się do certyfikowanych produktów regionalnych (krajowego AOC oraz europejskich PDO/PGI), lecz przewidziano specjalne lokalne oznaczenia dla produktów spożywczych i rolnych z regionu:

Signé Poitou-Charentes (sygnowane: Poitou-Charentes) - oznaczenie gwarantuje regionalne pochodzenie surowców i produktów przetworzonych.

Fermier Signé Poitou-Charentes (sygnowane: Produkt farmerski z Poitou-Charentes) oznaczenie gwarantuje pochodzenie geograficzne, tradycyjną metodę powstawania produktu, szczególną relację z klientem (sprzedaż bezpośrednia) oraz zaangażowanie rolników w zrównoważone rolnictwo. Oznaczenia krajowe:

Label Rouge - oznaczenie zgodne z ustawodawstwem z 1960 r., potwierdzające, że produkt posiada zestaw cech wyróżniający produkt pod kątem jakości, co potwierdzane jest dobrowolną kontrolą producenta.

Appellation d’Origine Contrôlée (AOC) - zalegalizowane w 1905 roku, chroni nazwę produktu, który jest ściśle związany ze specyfiką regionu. Podstawą do zarejestrowania produktu w systemie są czynniki naturalne, klimat i know-how, które mają bezpośredni wpływ na właściwości produktu. We Francji produkt musi uzyskać to oznaczenie, aby móc ubiegać się o rejestrację unijną. Oznaczenia unijne:

Chronione Oznaczenie Geograficzne Chroniona Nazwa Pochodzenia Gwarantowana Tradycyjna Specjalność Rolnictwo Ekologiczne Dwa pierwsze znaki odzwierciedlają powiązanie produktu z rejonem jego wytwarzania, przy czym w przypadku Chronionej Nazwy Pochodzenia wszystkie etapy produkcji, łącznie z surowcem, muszą być powiązane z określonym obszarem geograficznym. Gwarantowana Tradycyjna Specjalność odnosi się do tradycyjnej receptury oraz chroni nazwę, która jest specyficzna i odnosi się do produktu (np. pierekaczewnik). Znak ekologiczny potwierdza dysponowanie certyfikatem na produkcję określonego produktu. Posiadanie certyfikatu jest związane z przestrzeganiem reżimu w prowadzeniu gospodarstwa bez użycia sztucznych środków produkcji (w uproszczeniu). Na uwagę zasługuje dbałość samorządu regionalnego o kwestie związane z rozwojem i promocją produktów lokalnych, regionalnych i ekologicznych. Zainteresowanie tymi kwestiami nie ogranicza się wyłącznie do druku folderów, lecz również wsparcia samych rolników i producentów w procesie wdrażania się w wytwarzaniu certyfikowanej żywności wysokiej jakości. Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

4. Prezentacja w Campus CMA Projektu ‘Trasa Chabichou i koziego sera’ (p. Martine Lacroix) – prezentacja możliwości i sposobu wykorzystania produkcji sera, mleka i mięsa koziego do promocji turystycznej regionu oraz gospodarstw i rolników stowarzyszonych w La Router du Chabichou et des fromages de chore. Ser Chabichou de Poitou jest zarejestrowany jako Chroniona Nazwa Pochodzenia. Produkt ten stał się podstawą do organizacji zaplecza promocyjnego dla odwiedzanego regionu, który słynie z kozich serów (i jest ich największym producentem). Organizatorem działań jest stowarzyszenie La Router du

Chabichou et des fromages de chévre, które liczy 33 członków i zatrudnia 2 osoby. Jego głównym celem jest przekazywanie informacji konsumentom, promocja kozich serów oraz poprawa wizerunku rolnictwa i edukacja społeczeństwa ze szczególnym naciskiem na dzieci i młodzież. Stowarzyszenie kładzie duży nacisk na aspekt wychowawczy oraz kształtowanie postaw konsumenckich. Organizacja

realizuje

swoje

cele

poprzez

realizację

szeregu

przedsięwzięć

plenerowych

oraz przekazywaniu treści w mediach, w tym poprzez targi – ok. 100 szt. w ciągu roku, ulotki, działania skierowane do restauratorów oraz osób odpowiedzialnych za zaopatrzenie w instytucjach publicznych oraz ich jednostkach organizacyjnych. Od 2010 r. działalność stowarzyszenia finansowana jest ze środków z Regionu. Na realizację jego celów w 2010 r. przyznano środki w wysokości 96 tys. Euro (wkład regionu wynosi 70% tej kwoty). Na szczególną uwagę zasługują następujące działania: - Zamykanie lokalnych obiegów finansowych: Stowarzyszenie propaguje wprowadzanie do jadłospisu produktów wytwarzanych w regionie. Ma to duże znaczenie ekonomiczne dla jego rozwoju, gdyż przyczynia się do tworzenia miejsc pracy na wsi. Na uznanie zasługuje odzew ze strony restauratorów oraz zarządców obiektów publicznych, którzy wprowadzają produkty regionalne do jadłospisów np. w szpitalach, szkołach itp. - Szlak Chabichou: inicjatywa terenowa uwzględniająca rajd terenowy połączony z degustacją serów kozich w zrzeszonych gospodarstwach. Jest to interesujący pomysł na połączenie promocji produktu lokalnego z promocją innych zalet turystycznych w regionie. - Dom Kozy: Stowarzyszenie planuje w niedługim czasie uruchomić obiekt o

charakterze

użyteczności

publicznej

(na

kształt

izby

pamięci

regionalnej). Co istotne będzie on zlokalizowany na prywatnym terenie jednego z członków stowarzyszenia, który w ten sposób wyraża swoje zaangażowanie. - Targi: członkowie stowarzyszenia uczestniczą w ok. 100 targach produktów lokalnych w regionie. Odzwierciedla to po pierwsze jak dużo przedsięwzięć tego typu jest organizowanych w regionie Poitou-Charentes oraz

jak

aktywne

może

być

stowarzyszenie,

którego

zaplecze

administracyjne zamyka się w 1,5 etatu (pamiętając o innych działania, w tym ciągłym propagowaniu serów wśród restauratorów, stołówek itp).

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

5. Spotkanie w Campus CMA z przedstawicielem Inspekcji Weterynaryjnej (Departamentalna Inspekcja Ochrony Ludności - departament we Francji można porównać do naszego powiatu. Region

Poitou Charentes składa się z czterech departamentów. Z informacji uzyskanych podczas spotkań wynika, że w przyszłym roku departamenty mają zostać zlikwidowane na rzecz związków gmin ) p. Danet Corinne) – prezentacja działań na rzecz promocji produktów regionalnych, prezentacja działań Departamentu w zakresie kontroli żywności, żywienia zbiorowego, sprzedaży; ochrony zwierząt i środowiska; ochrony konsumenta. Spotkanie z przedstawicielem inspekcji weterynaryjnej pozwoliło uczestnikom wyjazdu lepiej zrozumieć system nadzoru nad produkcją zwierzęcą we Francji. Wykład ten pozwolił uczestnikom zrozumieć celowość wizyt zorganizowanych w serowarniach. Ciekawostką jest, że od 2010 r. Francja ma tylko jedną instytucję, która odpowiada za: - ochronę jakości żywności, - ochronę zwierząt i środowiska, - ochronę konsumenta i regulację obrotem produktem. W związku z powyższym do jej zadań należy kontrola ubojni, przetwórni oraz obiektów gastronomicznych, stołówkach, targach i w sklepach. Zważywszy, że spotkanie było ukierunkowane pod

kątem

producentów

serów

regionalnych,

najbardziej

interesujące

kwestie

dotyczyły

bezpieczeństwa ich produkcji. Najważniejsze wnioski dla małych producentów wynikające ze spotkania: - częstotliwość badań jest uzależniona od wielkości zakładu, - sery kozie doczekały się we Francji stworzenia przewodnika dobrych praktyk, który pozwala odpowiednio zdefiniować system HACCP (w sposób adekwatny do skali produkcji, co jest szczególnie istotne przy ustalaniu niezbędnej ilości badań dla mleka oraz produktu gotowego w ciągu roku), - produkcja lokalna (marginalna) we Francji ograniczona jest do 80 km wokół zakładu, która wyjątkowo może być rozszerzona do 200km przez prefekta. Z tego względu nie jest popularna, gdyż prawidłowo i elastycznie skonstruowany system HACCP pozwala na zatwierdzenie nawet bardzo małych zakładów, które bazują na sprzedaży bezpośredniej swojej produkcji. Tego typu rozwiązania nie stanowią dużego obciążenia dla producenta, a jednocześnie daje gwarancję odpowiedniej jakości produktu dla konsumenta. Odzwierciedleniem tej sytuacji odnajdujemy w odwiedzanych zakładach, które mają zatwierdzenie pomimo prowadzenia działalności w sposób sprzedaży bezpośredniej. Przedstawiciel ww. instytucji zapowiedział współpracę w zakresie wymiany doświadczeń, jak też zaoferował przekazanie kopii przewodnika dobrych praktyk dla sera koziego. Jest to nadzwyczaj istotne ze względu na fakt, że w Polsce gospodarstwa produkujące ser z mleka krowiego wykazują podobny potencjał pod względem skali, jak i metody produkcji.

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

28 czerwca 2011 – wtorek:

1. Wizyta w gospodarstwie rolnym (produkcja mleka i sera koziego) w Lanaide, Exireuil przedstawienie specyfiki produkcji, zasad sprzedaży lokalnej p. Patrice Saboureau Opis gospodarstwa: Gospodarstwo prowadzone na 134 ha. Znajduje się w nim 225 kóz, które dziennie dają około 700l mleka. Trzecia część produkcji zdawana jest do zakładu mleczarskiego, pozostała zaś jest przetwarzana we własnym zakładzie przetwórczym. W zakładzie przetwarzane jest rocznie około 110120 tysięcy litrów mleka. Zakład funkcjonuje od 20 lat i według właściciela nigdy nie miało problemów natury mikrobiologicznej. Średnia wydajność od kozy wynosi 3l mleka dziennie. Kozy utrzymywane są w systemie zamkniętym. Bezpieczeństwo produktu: Zważywszy, że gospodarstwo dostarcza mleko do skupu, jest ono badane dwa razy w miesiącu. Sery badane są 4 razy w roku. W oborze zainstalowano 90 stanowisk do udoju, skąd mleko rurociągiem trafia bezpośrednio do zbiornika. Mleko z dnia poprzedniego zmieszane z mlekiem z porannego udoju poddawane jest w obróbce. Niektórzy odbiorcy (zagraniczni) wymagają wykonania dodatkowych badań produktu przed przyjęciem partii produktu. W serowarni zainstalowano okna, dzięki którym można zajrzeć do zakładu bez konieczności wchodzenia do jego wnętrza. Zakład dysponuje zatwierdzonymi samochodami do transportu produktu. Sprzedaż produktów prowadzona jest lokalnie, głównie na obszarze regionu Poitou Charentes, w tym w sklepach zaopatrujących konsumenta finalnego oraz we własnym przyzakładowym sklepie.

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

2. Wizyta w gospodarstwie rolnym produkującym ekologiczne sery kozie (fromage bio) w Saint-Anne Pompaire – przedstawienie specyfiki produkcji, zasad sprzedaży lokalnej– p. Imbert Opis gospodarstwa Gospodarstwo zajmuje się produkcją serów z certyfikatem ekologicznym utrzymując w tym celu 220 kóz (całość mleka jest przetwarzana we własnej serowarni). Jest to przykład produkcji poddanej certyfikacji analogicznie do systemu chronionych nazw i oznaczeń geograficznych (PDO/PGI). Jest to mała rodzinna firma, w proces produkcyjny zaangażowane są dwie osoby. Gospodarstwo dysponuje powierzchnią 70 ha, z czego 18 ha przeznaczone jest pod zboża, a 5 ha pod kukurydzę. W normalnych warunkach kozy mają możliwość korzystania z wybiegów. Jedna koza dziennie daje średnio ok. 1,9l mleka, co przelicza się na ok. 700l rocznie. Gospodarze ukierunkowali swe gospodarstwo w kierunku jak największej samodzielności, dlatego też wybudowano własną suszarnię do trawy. Całość mleka pochodząca z gospodarstwa jest przetwarzana na ser. Zakład przetwórstwa mleka ma 120 m2 powierzchni.

Produkty

sprzedawane

są przede

wszystkim

bezpośrednio

konsumentom

oraz w lokalnych sklepach. Niektóre z rodzajów sera sprzedawane są również na rynek niemiecki. Bezpieczeństwo produktu: W gospodarstwie zainstalowano 20 stanowisk udojowych, skąd mleko przesyłane jest rurociągiem do zakładu. Surowiec badany jest 7-8 razy w ciągu roku (minimum 4 razy), natomiast ser 4 razy. Na uwagę zasługuje uproszczony system procedur HACCP, który nie utrudnia pracy personelowi, a jednocześnie gwarantuje wysoką jakość produktu. Od początku działalności gospodarstwa został założony jeden niewielki segregator, który oprócz obowiązujących w zakładzie procedur zawiera również wszelkie formularze kontroli.

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

29 czerwca 2011– środa:

1. Wizyta w gospodarstwie edukacyjnym Caprins w Montmorillon - Centrum Szkolenia Zawodowego i Promocji Rolnictwa (CFPPA) - przedstawienie specyfiki i funkcjonowania Centrum – p. Sophie Lamotte (Zagadnienie 4, 7, 8)

Centrum edukuje i integruje społecznie i zawodowo młodzież i dorosłych. Oferuje szkolenia umożliwiające zdobycie konkretnych umiejętności i zdolności w dziedzinie rolnictwa i rozwoju wsi, ukierunkowanych głównie na produkcję rolną i zwierzęcą. Łączy teorię z praktyczną wiedzą, której zdobywanie umożliwia prowadzona na farmie hodowla owiec, kóz i krów. Pozyskiwane na farmie mleko przekazywane jest do serowarni, która zajmuje się m.in produkcją masła. Masło wytwarzane w regionie w 40% ma status produktu regionalnego (masło Beurre Charentes-Poitou;Beurre des Charentes;

Beurre

des

Deux-Sèvres

–PDO

–

Chroniona

Nazwa

Pochodzenia).

Wynika

to z historycznych uwarunkowań związanych z budową linii kolejowej, która wybudowana jako jedna z pierwszych we Francji łączyła region Poitiou Charentes z Paryżem.

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

2. Spotkanie z przedstawicielem Lokalnej Grupy Działania GAL HAUT POITOU et CLAIN - prezentacja działań, program LEADER- p. Sebastien Pierrot Podczas spotkania uczestnicy mieli możliwość zapoznania się z działaniami i programem Leader wdrażanym w regonie Poitou-Charentes, w tym z działaniami na rzecz wspólnej promocji i sprzedaży produktów regionalnych (PDO/PGI), m.in. dzięki wydawanemu przewodnikowi producentów. Dodatkowo należy zauważyć, że współfinansowanie projektów w ramach LEADER wymaga zaangażowania środków regionalnych (samorządu szczebla gminy, departamentu oraz regionu). Obszar LGD obejmuje 700 km2, a zamieszkuje 50 000 ludności. LGD swoją strategię zbudowało na zróżnicowaniu gospodarczym regionu: północ obszaru działania ma charakter rolniczy i jest stosunkowo uboga, podczas gdy południowa w dużej mierze stanowi zaplecze mieszkalne dla terenów miejskich Poitou. Pomysł na rozwój opierał się o domknięcie obiegu finansowego wewnątrz obszaru działania z wykorzystaniem produktów pochodzących z regionu, tzn. dostarczania produktów wytwarzanych w północnej części do bogatszych mieszkańców obszaru południowego. Dodatkowymi walorami wykorzystywanymi w strategii działania jest dziedzictwo historyczne i kulturowe (w tym zabytki sięgające czasów imperium rzymskiego), jak też kompleks Futuroscope, który ściąga tysiące turystów (Futuroscope jest siecią futurystycznych kin, które wyświetlają obrazy w trójwymiarze oraz dodatkowo wprawiają uczestników w interakcję jak np. wrażenie podążania za kierunkiem akcji w filmie, czy też np. wchodzenie do wewnątrz wyświetlanych obrazów). LGD dostrzegło problemem w tym, iż odwiedzający Futuroscope turyści nie pozostają na dłużej w regionie, tylko wyjeżdżają zaraz po zakończeniu seansów. LGD postawiło sobie zatem za cel zatrzymanie turystów na dłużej i zaoferowanie im lokalnych produktów oraz win. Układ celów strategicznych to: jakość żywności/ ekologia/ produkcja. Rada programowa składa się z 30 osób: reprezentantów przedsiębiorców i rolników (20 osób) oraz samorządowców (10 osób). W jej skład weszły w zasadzie wszystkie podmioty, które wyraziły chęć działania. Obecnie istnieje możliwość zamiany osób (reprezentantów) bez zmiany składu ilości podmiotów w LGD. LEADER na tym obszarze działa dopiero od 2 lat! Najciekawsze dobre praktyki: - Skracanie łańcucha dystrybucji: LGD prowadzi aktywną politykę zmierzającą do oferowania produktów z regionu do lokalnej gastronomii oraz na potrzeby obiektów użyteczności publicznej. Przy ich wsparciu oraz zaangażowaniu ludności (co ważne w przypadku szkół – rodziców) przetargi na catering i żywienie zorganizowane są w sposób angażujący lokalnych dostawców (rolników). W specyfikacji pojawia się wymóg dostarczania owoców i warzyw pochodzących z danego regionu. Niezaprzeczalnym argumentem (oprócz ekonomicznego, który może budzić wątpliwości pod kątem Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

zasad równego traktowania partnerów gospodarczych) jest świeżość produktów i brak konieczności długotrwałego transportu (co przekłada się na użycie środków konserwujących). - Wykaz producentów: LGD sporządziło folder zawierający dane kontaktowe wszystkich (!) producentów z obszaru działania (w tym rolników). Jest to narzędzie skierowane do wyżej opisanych restauratorów oraz instytucji zainteresowanych wprowadzaniem lokalnych produktów do swojej oferty. - Organizacja targów produktów lokalnych: ciekawostką jest czas ich trwania – mając na względzie osoby pracujące zaczynają się one o godz. 18:00 i trwają do północy. Dodatkowo rozdawane są materiały zawierające przepisy kulinarne, które wymagają użycia surowców charakterystycznych dla obszaru działania. - Rajdy terenowe: szlak pieszy 15 km połączony z degustacją produktów lokalnych oraz kolacją po jego zakończeniu (złożony wyłącznie z lokalnych produktów). Również tu propaguje się przepisy kulinarne oparte o surowce z regionu.

3. Wizyta w gospodarstwie rolnym Domaine de la Rouselle Neuville de Poitou - p. Laurent Girault Gospodarstwo zajmuje się produkcją wina z winogron pochodzących z własnej winnicy. Promuje swoje produkty na lokalnych targowiskach. Prowadzi również sprzedaż bezpośrednią w zlokalizowanym na terenie winnicy sklepie (powstałym dzięki środkom z Leadera), w którym sprzedaje i promuje również inne produkty lokalnych producentów (m. in. miody, soki, sery, pasztety z których część ma status produktów zarejestrowanych w Unii Europejskiej jako PDO/PGI). Dodatkowo, dzięki dofinansowaniu wyżej wspomnianego LEADER’a winnica uzyskała nowe funkcje w zakresie sali stołówkowokonferencyjnej oraz zagospodarowania towarzyszącego gospodarstwu miejsca na kemping. Winnica była miejscem spotkania z przedstawicielem LGD HAUT POITOU et CLAIN.

30 czerwca 2011 – czwartek:

1. Wizyta w gospodarstwie rolnym (produkcja mleka i sera owczego) w La Tremblaie - Vasles przedstawienie specyfiki produkcji, zasad sprzedaży lokalnej - p. Vandermerch. Opis gospodarstwa Produkcja sera w gospodarstwie odbywa się w oparciu o mleko pochodzące od 120 owiec. Gospodarstwo dysponuje 14 ha powierzchni. Ponadto gospodarz pozyskuje trawę od sąsiada, który gospodaruje na 11 ha. Intensywność produkcji sera w skali roku jest nierównomierna – w zależności od pory roku ser produkowany jest zazwyczaj 3-4 dni w tygodniu, w marcu produkowany jest

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

codziennie. 1 owca w ciągu 6 miesięcy wytwarza 300l mleka. Powyższe uwarunkowania pozwalają na produkcję 5t sera w ciągu roku (z 1l mleka wytwarza się ok. 200g sera). Sery dojrzewają przez min. 3 miesiące. Gospodarstwo większość swojej produkcji sprzedaje bezpośrednio: w przyzakładowym sklepie oraz bierze udział w 40 przedsięwzięciach targowych w najbliższej okolicy wykorzystując w tym celu 2 samochody. Według deklaracji właściciela 60% produkcji sprzedaje bezpośrednio, 30% trafia do sklepów, a 10% kupowanych jest przez innych producentów celem poszerzenia swojej oferty. Wizytowane gospodarstwo było jedynym producentem sera owczego w regionie Poitou Charentes. Właściciel działa w stowarzyszeniu angażując się we wspólne akcje promocyjne. Bezpieczeństwo produktu: Ze względu na małą skalę i sezonowość produkcji w zakładzie surowiec i produkt końcowy badany jest tylko 3 razy w ciągu roku. Zgodnie z deklaracją producenta w zakładzie obowiązuje ok. 30 procedur HACCP, które gwarantują odpowiednią jakość produkcji. Realizując ich założenia producent spisuje wszystkie najważniejsze parametry podczas produkcji. Pomimo prowadzenia działalności opartej o sprzedaż konsumentom końcowym w sklepie na terenie gospodarstwa i na targowiskach oraz do sklepów, zlokalizowanych w rejonie Poitou Charentes zakład uzyskał zatwierdzenie (!).

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

2. Wizyta w Centrum Promocji Agroturystyki - prezentacja działań na rzecz promocji produktów regionalnych, możliwość zakupu produktów regionalnych - Mounton village – Vasles - p. Barallon Centrum zorganizowane jest w formie parku zajmującego 6ha powierzchni. Na jego terenie można zobaczyć 40 ras owiec oraz sklep z produktami regionalnymi i ekologicznymi. Część produktów w jego ofercie stanowią produkty zarejestrowane w Unii Europejskiej jako chronione nazwy i oznaczenia geograficzne (PDO/PGI). Dodatkowymi atrakcjami są inne gatunki zwierząt wykorzystywane do pozyskiwania wełny (lamy, świnie, kozy). Zadaniami Mounton village jest również promocja produktów regionalnych oraz edukacja w zakresie technik rolniczych i poprawa wizerunku rolnictwa. Centrum zostało sfinansowane z udziałem środków samorządu terytorialnego.

3. Wizyta w Gospodarstwie G.A.E.C. Roux de L’ane Vert Eleveur, Sossay - produkującym regionalne sery kozie: Chabichou du Poitou – p. Benoit Roux Opis gospodarstwa Gospodarstwo aktywnie działa na rzecz promocji serów regionalnych w ramach szlaku Chabichou. Oznacza to, że gospodarstwo chętnie przyjmuje turystów chcących zapoznać się ze specyfiką produktu oraz jego wytwarzania. Przyzakładowy sklepik pełni funkcje turystyczne i w jego ofercie znajdują się różnorodne produkty lokalne. Odwiedzana ferma produkująca ser Chabichou du Poitou była największą z wizytowanych. Zatrudnia 18 osób i zajmuje 270 ha powierzchni. Oprócz zakładu Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

serowarskiego znajduje się w nim 550 kóz, 120 krów oraz 120 świń (elementem paszy dla świń jest serwatka z własnej serowarni) Dojarnia umożliwia dój 350 kóz na godzinę. Kozy, które wykorzystywane do produkcji sera Chabichou są wypasane na łące, ponadto zgodnie z założeniami specyfikacji ich pasza w 70% musi pochodzić z regionu. Wydajność jednej kozy kształtuje się przeciętnie na poziomie 850 l rocznie. Całość mleka koziego z gospodarstwa (600 000 l rocznie) przeznaczane jest na potrzeby produkcji sera koziego, ponadto na sery przetwarza się nieznaczną część mleka krowiego (ok. 9000 l rocznie). Z 1 l mleka wytwarzanych jest 150g sera (po 15 dniach suszenia). Sery z gospodarstwa sprzedawane są na terenie kraju, z czego dużą część wprowadza się do sklepów na obszarze departamentu. W gospodarstwie znajduje się sklep, w którym sprzedawane są sery, a także inne regionalne produkty, takie jak np. jaja konsumpcyjne, miód, wino. Bezpieczeństwo produktu: Ze względu na stosunkowo dużą skalę produkcji w zakładzie surowiec oraz produkt końcowy badane są co miesiąc. W zakładzie spisano 10 procedur zgodnie z systemem HACCP. Oprócz kontroli realizowanych przez producenta w zakładzie 3 razy do roku przeprowadzana jest urzędowa kontrola weterynaryjna. W zakładzie codziennie prowadzona jest produkcja sera koziego, ponadto 2 razy w ciągu tygodnia produkowany jest ser z mleka od krów. W zbiorniku jednorazowo mieści się 1500 l mleka. Ser wytwarzany jest z mleka zmieszanego z porannego udoju oraz z udoju z dnia poprzedniego (temp 10ºC). Mleko ścina się podpuszczką i po zmieszaniu odstawia się w pojemnikach, w których przechowywane jest przez 24h. Następnie formuje się sery nakładając skrzep specjalną metalową chochlą wygładzając jednocześnie powierzchnie. Sery ułożone w formach ustawiane są do odcieknięcia przez 24h. Po tym czasie sery przekładane są na 14 min do solanki. Następnie sery odciekają przez 3 dni oraz wprowadzana jest pleśń (21ºC). W trakcie dojrzewania sery są stopniowo schładzane od 15ºC przy wilgotności 92% do 14ºC, 13ºC do 4º (z wilgotnością 80%).

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

3. Podsumowanie Zważywszy, że przedsięwzięcie było próbą porównania praktycznych aspektów wdrażania postanowień wytycznych europejskich w zakresie drobnego w przetwórstwie serów regionalnych i ekologicznych (w zakresie rozporządzeń 852/2004, 853/2004 NR 2073/2005), wizytę należy uznać za udaną (co znajduje odzwierciedlenie w ankietach uczestników). Organizatorzy mają nadzieję, że praktyki nadzoru weterynaryjnego zaobserwowane we Francji przyczynią się do wyjaśnienia tych kwestii na naszym gruncie. Najważniejsze spostrzeżenia wynikające ze zrealizowanego wyjazdu przedstawiają się następująco. 1) Francuzi zatwierdzają nawet bardzo małe zakłady mleczarskie, które koncentrują się na sprzedaży bezpośredniej. 2) Ilość kontroli surowca oraz produktu gotowego we francuskich małych serowarniach jest ściśle dostosowana do wielkości zakładu. W niektórych zakładach kontrole gotowego produktu wykonywane przez producenta odbywały się 3-4 razy w roku. 3) Procedury HACCP w małych zakładach są tak proste, że nie stanowią żadnej bariery dla producentów. Przykładowo, w jednym z zakładów opis wszystkich procedur łącznie z formularzami wypełnianymi od kilkunastu lat, mieścił się w niepozornym segregatorze. 4) Produkty regionalne są motorem gospodarki w regionach. Jest to owocem kreowania świadomości postaw konsumenckich już od najmłodszych lat. Produkty te są szeroko obecne

w sieciach

dystrybucji

(zwłaszcza

hipermarketach).

Francuzi

dążą

do wykorzystania lokalnych surowców nawet w gastronomii oraz stołówkach instytucji publicznych. Znajduje to odzwierciedlenie we wspólnej pracy producentów, samorządu

terytorialnego

oraz

lokalnych

grup

działania,

które

angażują

się w kształtowanie tej świadomości. Sekret siły oddziaływania produktów lokalnych na gospodarkę wynika z zaangażowania skupionych wokół nich ludzi. 5) 40% masła z regionu Poitou Charentes sprzedawanych jest jako produkt regionalny zarejestrowany jako Chroniona Nazwa pochodzenia (Beurre Charentes-Poitou). Należy przy tym zauważyć, że większość krów w regionie utrzymywana jest w systemie zamkniętym . Mając na względzie specyfikę produkcji mleka w Polsce oraz jakość naszych produktów, spółdzielnie mleczarskie powinny poważnie rozważyć ich rejestrację w europejskim systemie nazw i oznaczeń geograficznych (a przynajmniej uruchomić ten proces badając potencjał produktu pod kątem Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]

rejestracji). Istotne jest, że funkcjonowanie wyrobów jako produktów regionalnych nie wyklucza ich masowej produkcji. 4.

Udostępnianie niniejszej informacji

Mając na względzie ideę Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich oraz fakt, że wyjazd studyjny został sfinansowany za środków publicznych z udziałem środków Unii Europejskiej – Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich i budżetu Państwa, dlatego też zachęcamy do rozpowszechniania niniejszej informacji wśród wszystkich, którzy mogą być nią zainteresowani – pod warunkiem jednak wskazania źródła. Dokonując więc przedruku lub zamieszczając informację w internecie prosimy o zachowanie powyższego układu logotypów oraz zamieszczenie informacji: Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Europa inwestująca w obszary wiejskie. Operacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Celem uzyskania edytowalnej wersji tekstu oraz zdjęć w wyższej rozdzielczości prosimy o kontakt.

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego Ul. Wyszyńskiego 1, 15-888 Białystok, Tel.: +48857485172,159 internet: http://podlaskie.ksow.pl/; [email protected]