Psychoonkologia

-15 2002;6(2):37 @ Blackhorse Publishing, 2002

Katarzyna Walgcka, Tercsa Rostolvska

Samoocena i styleradzenia sobiezestresem u kobietpo operacjirakapiersi Thelevelof self-appraisal and copingstyleswith stressof womenafter mastectomy

x, K.Walgcka T. Rostowska Zaklad PsychologiiRodziny i Rozwoju Czlowieka, Instytut Psychologii, W y d z i aN l a u ko W y c l r o w a n i u UniwersytetuI-6dzkiego ul. Smugowa10/12, 91433 t 6d2 T e l . . : 0 4/ 26 1 69 58 l Fax042I 61695 83 ,K. * , ? M m A u n i . l o d z . p l waLecf^r!-

Wplynglo:07.10.2001 Zaakceptowano: 10.04.2002

StreszczcnieCl-rorobanowotworowa wi42c sig z du2yn obci4Zeniem,tak fizycznym jak i psychicznym dla osob dotknigtych tlim schorzeniem.Celem niniejszego artykirlir bylo okle6lenie poziomu santoocenyu kobiet po operacji raka gruczolu piersiowego oraz wskazanie na preferowane przez nie style tadzenta sobie ze streselr. Rozpozuanie tego problemu wymagalo przeprowadzeniabadari enrpirycznycl.r. l,4cznie przebadano 76 kobiet, wieku 35-60 lat, w tym 38 kobiet, kt6re przeszly operacjg raka pielsi oraz 38 kobiet zdrowych. W badaniach wykorzystano nastgpuj4cemetody: Test Przymiotnik6w H. G. Gouh'a i A. Helibrun'a, KwestionariuszCISS N. S. Endler'a i D. A. Palker'a oraz ankiete oersonalnauwzglgdniaj4c4 zrnienne demograficzne, dotycz4ce badanej grupy. tJzyskun. *yniki badari pozwolily na sformulorvanie nastgpuj4cychwniosk6w: a. kobiety po n-rastektomiicechujewigksza zgodnoS6migdzy obrazem realnym a obrazem idealnym, co wi42e sig z wy2szyrn poziomem ich samoakceptacji ni mialo to miejsce u kobiet zdror,ycl.r;b. r6znice statystycznieistotne migdzy kobietami zdrowymi i chorymi stwierdzono w zakresie niektorych styl6w radzenia sobie ze stresem. W obu badanych grupach dominuj4cym stylem radzenia sobie okazal sig styl skoncentrowany na zadaniu. Kobiety, kt6re nie do6wiadczyly zabiegu amputacji piersi czg6ciejwybieraly styl skoncentrowany na emocjach, natomiast styl unrkowy byl naiczg6ciejq,ybierany przez kobiety po maslektomii. Na podkreslenie zasluguje fakt,2e kobiety chore, czgSciejni2 zdrowe ujawnialy wyralt4 potrzebg poszukiwania i podtrzyrnylvania kontaktow spolecznych. Slowa kluczowemastektomia . nowotw6r . samoakceptacja. samoocena . style r a d z e n i as o b i ez e s l r e s e m Abstract The cancer disease has a great, severeinfluence on the physical and mental state.The aim of the study was to describethe level of self-evaluationand prefered coping styles with stressby women after mastectomy.Solving this problem was connectedwith making the study. Thirty eight women after mastectomy ancl 38 healthy wornen participated in this examination. The following rnethods rvere used: Coping Inventory for Stressful Situations (N.S. Endler and D.A. Parker'),Adjective Check List (H. G. Gough and A.B. Helibrun) and personal questionnaire.The obtained results indicate, that women after mastectomy acheved more agreement between realy self and ideal self, what is connected with t h c h i g h e rl c v c lo f s e l f - e v a l u a t i ocno m p a r i r r gr v i r l rr h e r e s u l t so l t h e h e a l t h y woiren. Considering important statistic dilferents between mastectomized and lrealthy wonren dominated coping style with strcsswas active style in both groups. Healthy woiren more often prefer concentraction on emotions than ,,Amazons'r. The avioded style coping with stresswas more willingly chosen by women after mastectomryThe interesting fact is that ,,Amazons" more often than healthy ones present a desire of searchingand maintaining social contacts. Kcy rvordscancer . coping styles with stressnastectomy . self-acceptance. selfADDIAlSAI

38

I Wstgp Choroba nowotworowa towarzyszy czlowiekowi od niepamigtnych czas6rv.Charaktcrystyczne dla rricj gLrzyzlajdowano jv2 w szcz4|kacl-rz elioki neolitr,r i w mumiach egipskich J9l. Od dawna lekarze zwracali uwagQ na r62nic9 nigdzy rvczesnyrnia zaawansowanyrni przyl'radkarni raka, zaS zabieg chilurgiczny wykorzystywali r,vjego leczeniu [2]. Choroby nowotworowe do dzi6 stanotvi4 jcdno z najwigkszych 'uvyzu'afdla rnedycyny. Nale24 clo zjarvisk, w obrgbie ktorych minro srosowania najnou'szych metod badawczych i leczniczycl.rnie osi4gnigto celu, jakim byloby calkowite opanorvanie tej choroby. Nowotworem zloSlirvynt. najczgSciejspotykanym u kobict w P o l s c e i n a S r . v i e c i cj e s t r a k s u t k a . W e d l u g d a n y c h statystycznych z 1992 roku nowotrvor ten zajrnuje pierrvsze miejsce rv Polsce. Stanor.viokolo 17% og6iu zachorowan, a rv statystykach zgon6w okolo l4%. Badania z roku 1996 informuj4, ze co czternasta kobieta w Polsoe choror.vala na raka sutka, a rv USA co osma [3]. Nowotw6r gruczolu piersiorvego jest nieu'4tplir,vicjedn4 z najpowa2r'riejszych cl-ror6b kobiecych. Powodem tego jest nic tylko powszechne rvystgpou'anie oraz cig2ki przebieg ieczenia, ale takze konsekwencje psychologiczne, seksualne i spoleczne, kt6re znacz4co wi4z4 sig z 2yciem osobistym kobiety onz z jej wygl4dem. Pozbawienie kobiety piersi jest dla niej drastycznyl kalcctwern tak fizycznynt, jak i psychologicznym. Od dawna bowiem akceptowane jest klasyczne pigkno kobiecego ciala, podczas gdy mastektomia burzy tg harmonig w nieodr,vracalnysposob [ 5]. Pozostawiona blizna rv nriejscu piersi pigtnLrje kobietg w jcj odczuciu na zarvsze. Jest to dla niej r.r'ielki clramat, w ktcirym czuje sig saulotna, nawet, gdy obok jest ktoS bliski. Ludzie na calym Srviecietroszcz4 sig o sw6j wygl:1d i o zaspokajanic potrzeb estetycznych. Stanorvi to istotny aspekt istnicniii, rnaj4cy q'plyrv na rvszelkie sfery 2ycia jednostki. Aktualnic panuj4cl' pogl4d, iz zgrabna. wysportou'alta sylwetka jesl kluczcm do sukcesu w kazclej clziedzinie umacnia te starania. Tymczasem proces leczenia choroby n o$Iolworowe.l 1towoduj e czQsto konsekrvencj e s'yj 4tkowo bolcsnc dla osob, ktor:e rvvsoko ceni4 sobie atrakcyjnoS6 ftzyczt't4. WczcSnie wykryty nor.votr,v6rpoddaje sig skutecznemu leczeniu i claje dobre prosnozy ne pl'zyszloSe.Jedn4 z najrvigkszych trudnoSci rv badaniu wzrostu raka jcst fakt, ze obccnie nie ma technicznycl'rrnozliwoSci, by przeSledzi6 jego pier:wsze,przedkliniczne faz,y.Nagromadzenie negatywnych emocji, jakie wi4z4 sig z icli odkryciern ciqgle powstrzymllie kobiety pr zed natychmiastowym zgloszeniem sig do lekarza. Na tak4 postawQ wplywa takZe lgk przed chorob4, dlugotlr.r'alyr11oraz trudnytrr leczcniem, obawa p l z e d o k a l c c z c r r i e r rfri z S c z r r y r ni w l c s z c i e p r z c d S r r r i e r - e i 1 1 . Szozeg6hi4 uwagg nalczy zr.vr6cii tak2e na zjarvisko stresu, zwi4zane-ooz chorob4 nowotworow4. Stres ten n-tozna sklasyfikowac w nastgpujqcych kategoriach jako: zagloZenic zdrorvia i zycia. niepeu'r-ro6i.co do skutecznoSci r,r'lleczeuia, utrudnienie realizacji cel6w 2yciowych oraz liegatywne zrniany obr.rzu wlasnej osoby [8].

lstotnil ccchrl stlcstr clotycz4cegochoroby norvotu'olowcj sq r ' < i r vinc 2 c l ' c l < t yL l b o c z n el e c z e n i a , p o l e g a j 4 c e n a n e g a tywnych zmianach w psychice (obnizenie nastroju, lgk. d r a 2 l i w o i t ' . d e p r e : j nI o r a T z r n i a n y w w y g l 4 d z i e z c w ngtrznyln. Spos6b, w jaki strcs ten zostanie przezrvycig2ony w znacznym stopniu clecydujeo samopoczuciu kobiety i o j e j f o r r n i c k o n t a k t o r vz o t o c z e n i e r l l . Z przegltldtt literatury rvynika, 2e znacz4cy wplyw na zachowanie os6b ma poziom sarnooceny oraz samoakceptacji. Wa2nyrn wydajc sig znalezienie odpowiedzi na pytarria: Czy poziom salrooccny u kobiet po nastektomii pozostaje w zr'vitlzku z ujawniarryni przez nie sposobami radzeni:r sobie ze strescm? Jakie sposoby radzenia sobie wybieraj4 kobiety po mastektomii?

I

I

Problematyka badari

Pytania i hipotezy badarvcze Celcn'rprezentowanychlv niniejszym artykule wynikow badai byla werylikacja r.rastgpuj4cych hipotez badawczych : If 1: Poziornsamooccnyu kobiet po mastektomiijest ni2szy n i 2 w g r u p i ek o n r r o l n e j . I { 2 : K o b i c t y p . o a m p u t a c j i g r u c z o l u p i e r s i o w e g om a j 4 mniejszezaufanie do siebieniZ kobiety, kt6re nie do6wiadczyly tego zabiegu. H 3 : K o b i e t y z g r u p y e k s p e r y m e n t a l n ecj h a r a k t e r y z u j e wiqkszapotrzeba wsparciaspolecznegoniZ kobiety z grupy kontrolnej. H4: Kobiety po rnastektomiiprzejawiaj4silniejsz4potrzebg kontakt6w z innymi ludZini (potrzebaafiliacji) ni2 kobiety z

or-r rn\/

l-nnf

rnlrrei

H5: U kobiet bgd4cychpo zabiegr-r amputacjipiersi wystgpujc u'ipkszepr:rgnieniepodobaniasigi bycia akceptowanym przez innych lodzi ni2 u kobiet z grlrpy kontrolnej. LI6 Ze wzglgdu na specyl'tczn4 sytuacjgstresow4,w ktorej znajduj4 sig kobiety po operacjigruczolu piersiorvego wybiclajil onc inne stylclaclzeniasobieze stresclnni2 kobiety ?

orrrn\/

l.nntrnlnei

H7: W lvigkszoSci kobietl, z grupy cksperyinentalnej bgd4 stosor'r'alystyl skoncentrowanv n:r unikaniu, a szczeg6lnie na nlwi4zyrvanie lednq z .jcco dwoclr lbl'rn- zorierrlor,ranq i utrzymywauie kontaktcirv spolecznych. W badaniu wziglo udzial 76 os6b. w przedzialc tviekorvyrn 35-60 lat. Grr,rpg cksperymenttrlna (G1) tworzyio 38 kobiet po rnasteklomii, ktor:e uczestniczyly w spotkaniach An.razonek. Natorniast grlrpg kontroln4 (G0) stanowilo 38 os6b, kt6re nie mialy r,r'ykonywancgo zabiegu.

Metody badari Do cel6rv niniejszl,ch badai rvykorzystano nastgpuj4ce rnetody: -- Test Przylniotnikorv ACL l-1. G. Gouha i A. IJelibruna, Kri'estionaliusz CISS N.S. F,ncllerai D. A. Parkera; Ankietg personaht4.

l

T ,{ { rl 3

;

1,

39

1'estPrzymiotnik6rvACL H. G. Gouha i A. Helibruna zos t a l u z y t y w c e l u o k r e S l e n i ap o z i o m u s a m o o c e n yk, t 6 r a rv koncepcjiJ. Kozieieckiegojest r6wnoznacznaz pojgciem samoakceptacjt,czyli stopniem rozbie2no6cimigdzy ja realnytn, a ja idealnym [7]. Zastosowano nastgpujilcervskaZniki: liczba zaznaezonychprzymiotnik6r.vpozytywnych ( F a v ) ; w s \ a Z n i k p o d o b i e i s t w a p r o f i l i j a r e a l n e g oi j a itlettlnego(lP); wskaZnik D1, obejmuj4cyskale: Calkowita \tczba zaznaczonychprzymiotnik6w (No. Ckd), Liczba zaznaczo nych przymiotnikolv p ozyty\,vnych(Fav), PrzystosorvanieosobowoSciowe(Per Adj), Potrzebarozumienia s i e b i ei i n n y c h ( I n t ) , P o t r z e b a o p i e k o w a n i as i g ( N u r ) , Potrzeba agresji (Agg), uznawanyza diagnostyczny dla dobrego przystosowaniaosobistegoi spolecznego;oraz wskaznik D2, obejmuj4cyskale:nastawienieobronne (Dl), samokontrola(S-Cd|, potrzebaosi4gnie6(Ach), potrzeba dominacji (Dom), porzeba wytrwaloSci(End), uznawany z a k o r e l u j 4 c y z e f e k t y w n o S c i 4w r e a l i z a c j ic e 1 6 wo r a z z pracowito6cia[6]. Radzeniesobieze stresemokreSlapreferowanyprzezbadane kobiety styl radzeniasobie ze stresemr,vKwestionariuszu CISS N. S. Endlera i D. A. Parkera.Autorzy wyr6znili trzy style radzeniasobie ze stresem:zadaniowy,emocjonalny oraz unikowy. Styl zadaniowyoznaczawystgpowanieu badanegotendencji do podejmowaniaw sytuacji trudnej rvysilkriu,,maj4cych na celu rozwi4zanteproblemu, ptzez poznawczeprzeksztalcenielub podejmowaniepr6b zmiany sytuacji. Styl emocjonalnycharakteryzujeosoby,kt6re w sytuacjach stresowychwykazuj4 sklonno56do koncentracjina sobie, na wlasnych prze2yciachemocjonalnych (zlo6c, poczucie winy, napigcie).MySlenie 2yczeniou'ei fantazjowanieto czgstowystgpuj4cetu formy aktywnoScipsychicznej.Tego typu dzialania majq na celu zmniejszenienapigcia emoc j o n a l n e g o . C z a s e mj e d n a k z d a r z a s i 9 , 2 e m o g Q o n e zwigkszacpoczuciestresu,napigcia,czy przygngbienia. Trzeci styl radzeniasobie ze stresemjest skoncentrowany na unikaniu. Osoby uzyskuj4celvysokiewyniki cechuj4sip tendencj4do wystrzeganiasig my6leniao probicmic, przezywania i doSwiadczaniasytuacji stresowej.Styl ten mo2e przyjmowa6dwie postacre: --' zu.rgit2owanie sig lv czynno6cizastgpcze; - poszukiwaniekontakt6w towarzyskicli[14]. W cclu uzyskaniadodatkowychinformacji o badanychgrup a c l r z a s t o s o w a n oz r n k i e t gp e r s o n a l n 4 .P y t a n i a a n k i e t y mialy na celu dostarczeniedanych na tcmat: lvieku, stanu cywilnego badanych,liczby dziect,poziomu wyksztalcenia, wykonywanegozawodu,postawywobecchilurgicznegoleczcnia nor,votrvoiupiersi, wartoSci uznawanychw obecnej sytuacji zyoiowej,poczuci atrakcyjn o Sci fizycznej, kontakt 6 r ' vs p o l e c z n y c ho, c e n y s w e g os t a n u z d l o w i a , s p o s o b u traktowania przez najbli2sz4rodzir.rgor az zainteresowai"r. Wszystkiebadanekobiel.ylvypelnily te samezesta\,vy test6w.

Charakterystykabadanych grup W obydlvu grupach zaobserwowanozbli2onerozklady procentowe,jc51ichodzi o liczbg posiadanychdzieci.W grupie kobiet po mastektomii nie bylo takich, kt6re mialyby troje dzieci. natomiast bylo wigcej kobiet bezdzietnych.Zr62nico',vanietych wynikow w Swietietestu Chi-kwadrat okazalo s i g i s t o t n es t a t y s t y c z n i(eX ' = 8 , 8 1 0d; f = 3 ; p < 0 , 0 3 2 ) . Bior4c pod uwagg aktywnoS6zawodow4kobiet objgtych badaniar.nistwierdzono, 2e kobiety, kt6re przeszly zabieg m a s t e k t o n . r ici z g S c i e jn i z k o b i e t y z g r L t p yk o n t r o l n e j , korzystaly ze Swiadczeriemerytalnychlub rent. Wykony.wane przez nie zawody to przede wszystkim: ekonomistka, ksiggowa,sekretarka,referent finansowy lub wlasna dzialalno6i gospodarcza.Stosunkowonajmniej os6b z tej grupy pracowalo w o6wiacie.W grupie kontrolnej przewa2ala liczba kobiet zatrudnionychw: slu2biezdrowia, oSwiacie, administracji oraz pracowntcefizyczne.WartoS6testu Chikwadrat dor.viodla,2e zr62nicowanietych wynikow osi4gnglo poziom istotnoScistatystycznej (X'?=10,850; df=5; p