PRAWO AUTORSKIE I PRAWA POKREWNE 5. WYDANIE
wprowadzenie
Janusz Barta Ryszard Markiewicz
Warszawa 2011
Spis treści
Spis treści Wykaz skrótów .............................................................................................................. 11 Od autorów..................................................................................................................... 15 Rozdział pierwszy Uwagi wstępne .............................................................................................................. 17 Rozdział drugi Prawo autorskie ............................................................................................................. 21 1. Przedmiot prawa................................................................................................ 21 1.1. Uwagi ogólne ............................................................................................ 21 1.2. Cecha twórczości i indywidualności ..................................................... 24 2. Powstanie i czas ochrony praw autorskich.................................................... 27 3. Podmiot praw autorskich ................................................................................. 28 3.1. Twórca ........................................................................................................ 28 3.2. Współautorstwo ....................................................................................... 28 3.3. Twórczość pracownicza ........................................................................... 30 3.4. Inne podmioty praw autorskich ............................................................ 33 3.5. Następcy prawni ...................................................................................... 34 4. Autorskie prawa osobiste.................................................................................. 35 4.1. Uwagi ogólne ............................................................................................ 35 4.1.1. Usytuowanie ................................................................................. 35 4.1.2. Treść i naruszenie ......................................................................... 36 4.1.3. Ochrona po śmierci ...................................................................... 39 4.1.4. Problem wspólności praw ........................................................... 40 4.1.5. Umowy ........................................................................................... 41 4.2. Poszczególne autorskie prawa osobiste ................................................ 42 4.2.1. Prawo do autorstwa ..................................................................... 42 4.2.2. Prawo do integralności utworu.................................................. 45 4.2.3. Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu .......................... 48 4.2.4. Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności .................................................................... 48 5
Spis treści
4.2.5. Prawo dostępu do dzieła ............................................................. 49 4.3. Ochrona autorskich dóbr osobistych a stosunki umowne ................ 49 5. Autorskie prawa majątkowe ............................................................................ 50 5.1. Treść prawa ................................................................................................ 50 5.1.1. Uwagi ogólne. Pojęcie korzystania ............................................ 50 5.1.2. Pola eksploatacji ............................................................................ 53 5.1.3. Postacie korzystania z utworu .................................................... 54 5.1.4. Rozporządzanie utworem i prawo do wynagrodzenia ......... 56 5.1.5. Zezwolenie na wykonywanie prawa autorskiego do dzieła zależnego............................................................................ 58 5.1.6. Droit de suite ................................................................................... 58 5.1.7. Zabezpieczenia przed dostępem do utworów ........................ 59 5.1.8. Prawa wyłączne do utworu a własność egzemplarza utworu ... 61 5.2. Wyczerpanie prawa.................................................................................. 62 5.3. Ograniczenia treści autorskich praw majątkowych ........................... 63 5.3.1. Uwagi wstępne ............................................................................. 63 5.3.1.1. Istota i funkcja dozwolonego użytku ......................... 63 5.3.1.2. Trzystopniowy test z art. 35 pr. aut. ............................ 64 Uwagi ogólne .................................................................. 64 5.3.1.3. Rozpowszechnienie utworu jako warunek dozwolonego użytku..................................................... 65 5.3.1.4. Obowiązek wymienienia imienia i nazwiska twórcy .. 66 5.3.1.5. Wynagrodzenie twórcy ................................................. 67 5.3.2. Dozwolony użytek osobisty ....................................................... 67 5.3.3. Swoboda cytowania ..................................................................... 69 5.3.4. Antologie ........................................................................................ 72 5.3.5. Przedruk......................................................................................... 73 5.3.6. Licencje dla bibliotek, szkół i ośrodków dokumentacji .......... 74 5.3.7. Publiczne odtwarzanie programu radiowego lub telewizyjnego ................................................................................ 76 5.3.8. Czasowe kopiowanie utworów.................................................. 77 5.3.9. Inne postacie licencji .................................................................... 78 6. Regulacje szczególne ......................................................................................... 80 6.1. Programy komputerowe ......................................................................... 80 6.2. Utwór audiowizualny.............................................................................. 83 7. Umowy ................................................................................................................ 85 7.1. Zasada wolności kontraktowej i jej ograniczenia ............................... 85 7.1.1. Zasada specyfikacji pól eksploatacji utworu w umowie ....... 87 7.1.1.1. Terminologia ................................................................... 87 7.1.1.2. Brak obowiązku wymienienia w umowie pól eksploatacji ...................................................................... 88 7.1.2. Zakaz obejmowania umową nieznanych (w chwili jej zawierania) pól eksploatacji utworu .................. 89 6
Spis treści
7.1.3. Zakaz zawierania umów w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości .............. 90 7.1.4. Zakaz zbycia i zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia ....... 90 7.1.5. Nakaz zawierania pod rygorem nieważności umów o przeniesienie autorskich praw majątkowych i umów licencyjnych wyłącznych w formie pisemnej (art. 53 i 67 ust. 5 pr. aut.) ............................................................. 90 7.2. Przepisy względnie obowiązujące......................................................... 91 7.3. Zasady redakcji kontraktów autorskich ............................................... 93 8. Ochrona praw autorskich i praw pokrewnych ............................................ 97 8.1. Autorskie prawa osobiste ........................................................................ 97 8.2. Autorskie prawa majątkowe ................................................................... 99 8.2.1. Stwierdzenie naruszenia i podmiot odpowiedzialny ............ 99 8.2.1.1. Bezpośrednie wkroczenie w zakres cudzego prawa autorskiego ......................................................... 99 8.2.1.2. Legitymacja bierna; pośrednie naruszenie prawa autorskiego ....................................................... 100 8.2.1.3. Odpowiedzialność za naruszenie prawa autorskiego w Internecie ............................................ 104 A. Odpowiedzialność dostawcy zawartości sieci ... 104 B. Odpowiedzialność dostawcy usług w sieciach (service provider)................................... 104 C. Odpowiedzialność użytkownika końcowego .... 106 D. Odpowiedzialność za odesłania i systemy wyszukiwawcze..................................................... 107 8.2.1.4. Legitymacja czynna ..................................................... 108 8.2.2. Roszczenia ................................................................................... 109 8.2.2.1. Roszczenie o zaniechanie naruszania ...................... 109 8.2.2.2. Roszczenie o usunięcie skutków naruszenia........... 110 8.2.2.3. Roszczenie o naprawienie wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych ................................... 110 8.2.2.4. Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej ..................... 110 8.2.2.5. Roszczenie o wydanie uzyskanych korzyści ........... 112 8.2.2.6. Roszczenie o zapłatę na rzecz Funduszu Promocji Twórczości .................................................... 112 8.2.2.7. Roszczenie o ogłoszenie oświadczenia lub wyroku.. 112 8.2.2.8. Roszczenia informacyjne ............................................ 113 8.2.2.9. Roszczenia uzupełniające ........................................... 115 8.2.2.10. Roszczenia w związku z usuwaniem zabezpieczeń technicznych i elektronicznych informacji ...................................................................... 115 7
Spis treści
8.2.2.11. Powództwo z art. 189 k.p.c. ........................................ 116 8.2.3. Przedawnienie ............................................................................ 116 8.2.4. Zagadnienia procesowe ............................................................ 117 8.2.4.1. Sąd właściwy ................................................................ 117 8.2.4.2. Ciężar dowodu – zasady ogólne i domniemania ... 118 8.2.4.3. Ciężar dowodu w procesie o naruszenia praw autorskich............................................................ 119 8.2.4.4. Wnioski o zabezpieczenie roszczeń i dowodów..... 120 8.3. Nadużycie prawa autorskiego ............................................................. 122 Rozdział trzeci Prawa pokrewne .......................................................................................................... 125 1. Uwagi generalne .............................................................................................. 125 2. Prawo do artystycznych wykonań ............................................................... 126 3. Prawa do fonogramów i wideogramów ...................................................... 129 4. Prawo do nadań ............................................................................................... 130 5. Prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych .. 130 6. Ochrona praw pokrewnych........................................................................... 132 Rozdział czwarty Sui generis ochrona baz danych ................................................................................ 133 1. Wprowadzenie ................................................................................................. 133 2. Przedmiot ochrony .......................................................................................... 133 3. Producent bazy danych .................................................................................. 135 4. Treść ochrony.................................................................................................... 135 5. Czas ochrony .................................................................................................... 137 6. Ochrona baz danych ....................................................................................... 137 Rozdział piąty Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi. Komisja Prawa Autorskiego .......................................................... 138 1. Uwagi ogólne ................................................................................................... 138 2. Wykonywanie zbiorowego zarządu w stosunkach wewnętrznych........ 139 3. Wykonywanie zbiorowego zarządu w stosunkach zewnętrznych ......... 141 4. Tabele wynagrodzeń ....................................................................................... 142 Rozdział szósty Konwencje międzynarodowe ................................................................................... 145 1. Konwencja berneńska ..................................................................................... 145 2. Konwencja rzymska ........................................................................................ 147 3. Porozumienie TRIPS........................................................................................ 148 4. „Internetowe” traktaty WIPO........................................................................ 151 8
Spis treści
4.2. Traktat WIPO o prawie autorskim ....................................................... 151 4.3. Traktat WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach ......... 153 Rozdział siódmy Prawo autorskie w Unii Europejskiej ..................................................................... 156 Rozdział ósmy Prawo karne.................................................................................................................. 158 1. Piractwo i prawo autorskie ............................................................................ 158 2. Odpowiedzialność karna ............................................................................... 159 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych ..... 163 Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 17 stycznia 2003 r. w sprawie podmiotów uprawnionych do występowania z wnioskiem o przyznanie środków z Funduszu Promocji Twórczości oraz wymogów formalnych, jakim powinien odpowiadać ten wniosek................................................................ 216 Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 24 lutego 2003 r. w sprawie wysokości procentu wpłat na Fundusz Promocji Twórczości ............................... 218 Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów i importerów .............................................................................. 220 Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 27 czerwca 2003 r. w sprawie opłat uiszczanych przez posiadaczy urządzeń reprograficznych ........................ 227 Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych ............................................ 230 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane .................................................. 236 Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji ................................................... 238 Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej ................... 239 Akt paryski konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych sporządzony w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r. ................................ 240 Międzynarodowa konwencja o ochronie wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych sporządzona w Rzymie dnia 26 października 1961 r. ................................................................................................ 253 …
9
Spis treści
Oświadczenie Rządowe z dnia 6 czerwca 1997 r. w sprawie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Międzynarodowej konwencji o ochronie wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych sporządzonej w Rzymie dnia 26 października 1961 r. ........................................... 264 Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej z dnia 23 grudnia 1994 r. .................................................................... 266 Traktat WIPO o prawie autorskim sporządzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r. ......................................................................................................... 281 Traktat WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach sporządzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r. ........................................................................... 291 Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym.................................................... 304
10
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów Akty prawne dyr. 2004/48
dyr. 2006/115
dyr. 2006/116
dyr. 2009/24
dyr. 91/250
dyr. 96/9
dyrektywa internetowa
– dyrektywa 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej (Dz. Urz. UE L 157 z 30.04.2004, s. 45; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 2, s. 32) – dyrektywa 2006/115/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (Dz. Urz. UE L 376 z 27.12.2006, s. 28) – dyrektywa 2006/116/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych (Dz. Urz. UE L 372 z 27.12.2006, s. 12) – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz. Urz. UE L 111 z 05.05.2009, s. 16) – dyrektywa Rady 91/250/EWG z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz. Urz. WE L 122 z 17.05.1991, s. 42; Dz. Urz. UE polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 114, z późn. zm.) – dyrektywa 96/9/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 1996 r. w sprawie ochrony prawnej baz danych (Dz. Urz. WE L 77 z 27.03.1996, s. 20; Dz. Urz UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 15, s. 459, z późn. zm.) – dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych 11
Wykaz skrótów
dyrektywa o handlu elektronicznym
–
k.c.
–
k.k.
–
k.p.c.
–
konwencja berneńska –
konwencja rzymska –
nowela – z dnia 1 kwietnia 2004 r. nowela – z dnia 8 lipca 2010 r. p.s.w.
–
p.w.p.
–
12
aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz. Urz. WE L 167 z 22.06.2001, s. 10; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 230) dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/31/WE z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym), Dz. Urz. WE L 178 z 17.07.2000, s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 25, s. 399) ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych z dnia 9 września 1886 r., przejrzana w Berlinie dnia 13 listopada 1908 r. i w Rzymie dnia 2 czerwca 1928 r. (Dz. U. z 1935 r. Nr 84, poz. 515 z późn. zm.) w brzmieniu nadanym Aktem paryskim konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych sporządzonym w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r. (Dz. U. z 1990 r. Nr 82, poz. 474, zał.) Międzynarodowa konwencja o ochronie wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych, sporządzona w Rzymie dnia 26 października 1961 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 125, poz. 800) ustawa z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 91, poz. 869) ustawa z dnia 8 lipca 2010 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 152, poz. 1016) ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.) ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z późn. zm.)
Wykaz skrótów
Porozumienie TRIPS – Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (Dz. U. z 1996 r. Nr 32, poz. 143, zał.) pr. aut. – ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) u.o.b.d. – ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U. Nr 128, poz. 1402 z późn. zm.) u.ś.u.e. – ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. Nr 144, poz. 1204 z późn. zm.) u.z.n.k. – ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.) WCT – WIPO Copyright Treaty – Traktat WIPO o prawie autorskim, sporządzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 3, poz. 12) WPPT – WIPO Performance nad Phonograms Treaty – Traktat WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach sporządzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 41, poz. 375)
Czasopisma i publikatory Apel.-W-wa Biul. SN KPP M. Praw. PiP OSA OSNC OSP OSPiKA OTK OTK-A
– – – – – – – – – – –
PIPWI UJ
–
PS TPP ZNUJ PPWI
– – –
ZNUJ PWiOWI
–
Apelacja. Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Warszawie Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego Kwartalnik Prawa Prywatnego Monitor Prawniczy Państwo i Prawo Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria A Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego Przegląd Sądowy Transformacje Prawa Prywatnego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej 13
Wykaz skrótów
Inne TS SA SN TK
14
– Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wcześniej Europejski Trybunał Sprawiedliwości) – sąd apelacyjny – Sąd Najwyższy – Trybunał Konstytucyjny
Wykaz skrótów
Od autorów Niniejsze V wydanie Wprowadzenia wykorzystuje w zasadniczym stopniu fragmenty naszej ostatniej książki Prawo autorskie, Warszawa 2010, pomijając kwestie szczególnie kontrowersyjne lub niemające zasadniczego znaczenia dla interpretacji polskiego prawa autorskiego, a także znaczną część „uzupełniających” przypisów dotyczących literatury zagranicznej. W istocie zatem Wprowadzenie jest skróconą i uproszczoną wersją Prawa autorskiego.
15
Rozdział pierwszy. Uwagi wstępne
Rozdział pierwszy Uwagi wstępne Prawo autorskie stanowi część prawa własności intelektualnej i oznacza – w węższym znaczeniu – zbiór przepisów wydanych z myślą o ochronie interesów twórców oraz stosunków prawnych związanych z tworzeniem utworów, korzystaniem z nich i ich ochroną. W szerszym znaczeniu pojęcie to obejmuje także regulacje odnoszące się do tzw. praw pokrewnych, a więc praw wyłącznych przyznanych m.in. artystom wykonawcom, producentom fonogramów, nadawcom radiowym i telewizyjnym. Określenie „własność intelektualna” jest używane w konwencjach międzynarodowych, a także w nazwie Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO). Nawiązuje ono do „własności rzeczy”, głównie ze względu na przyjętą konstrukcję bezwzględnych praw podmiotowych. Dobra niematerialne, ze względu na sposób ich istnienia, są eksploatowane jednak z innymi skutkami niż rzeczy (ponieważ może z nich korzystać równolegle nieokreślona liczba podmiotów), co przesądza o innym modelu ich ochrony, zbliżonym jednak do ochrony własności1. W ramach własności intelektualnej, poza wskazanymi wyżej przedmiotami prawa autorskiego w szerszym znaczeniu tego pojęcia, chronione są w Polsce nadto: a) bazy danych (na podstawie ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych, Dz. U. Nr 128, poz. 1402 z późn. zm.); b) wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne i topografie układów scalonych (na podstawie ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej, tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z późn. zm.) oraz c) odmiany roślin (na podstawie ustawy z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin, Dz. U. Nr 137, poz. 1300 z późn. zm.). Istotne jest również, że w ochronie własności intelektualnej, w tym praw autorskich, ważną rolę spełnia ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.), 1 Por. w tej kwestii bliżej M. Czajkowska -Dąbrowska, Własność czy własności (intelektualne)? (w:) Współczesne problemy prawa handlowego. Księga jubileuszowa dedykowana prof. dr hab. Marii Poźniak Niedzielskiej, red. A. Kidyba, R. Skubisz, Kraków 2007, s. 48 i n.
17
