Otwarte Zasoby i prawa autorskie: wiedza to podstawa

Uczniowie wiele czasu spędzają on-line i na co dzień korzystają z materiałów znalezionych w sieci.

Pamiętaj, że: 1. nikt nie jest w sieci anonimowy i nielegalne korzystanie z efektów czyjejś pracy może mieć realne, prawne konsekwencje. 2. stworzenie otwartych materiałów edukacyjnych i dzielenie się nimi w sieci w legalny sposób: • wspiera kreatywność • rozwija umiejętności TIK • może być użyteczne dla całej szkolnej społeczności • wzmacnia poczucie wspólnoty, dzielenie się i współpracę.

Prawo autorskie • przysługuje autorowi utworu (od twórczości naukowej poprzez filmy, gazety, oprogramowanie komputerowe, aż po notatki na blogu) • upoważnia go do decydowania o tym, w jaki sposób inni mogą korzystać z jego działa • daje możliwość zarabianie na tym, co stworzył. Obejrzymy film, który powstał w ramach projektu Spółdzielnia „Wiedza”, wyrastającego z doświadczenia Centrum Cyfrowego Projekt: Polska zgromadzonego podczas licznych szkoleń dla organizacji pozarządowych i instytucji kultury, a dotyczących prawa autorskiego, tzw. otwartych zasobów i wolnych licencji

Prawo autorskie kogo dotyczy? • nie dotyczy tylko artystów i twórców kultury • dotyczy nas wszystkich – obejmuje i reguluje bardzo szeroki zakres działania ludzi, w tym wiele aspektów szkolnej aktywności

Film: Anna Wałek - Co wolno autorowi czyli prawo autorskie a wolne licencje

Przedmiotem prawa autorskiego jest: • każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze - zwany utworem

Różne formy utworu: • • • • • • •

zdjęcie, obraz, rysunek melodia, piosenka wiersz program komputerowy scenariusz itp. zapisane zarówno w wersji analogowej, jak i cyfrowej działania uczniów i nauczycieli, które mają rys twórczy i indywidualny np. autorski scenariusz lekcji lub filmik edukacyjny

UWAGA! Tabelka z danymi czy rozwiązanie zadania z matematyki nie są utworem.

Przykłady utworów, które podlegają prawom autorskim, ale wykorzystywane są codziennie w szkole: • • • • • •

zdjęcia używane do prezentacji multimedialnych artykuły prasowe i internetowe cytaty scenariusze lekcji utwory muzyczne filmy

Prawa autorskie dzielimy na: • prawa autorskie osobiste – jakaś osoba może być autorem dzieła • prawa autorskie majątkowe – inna osoba może zarabiać na jego rozpowszechnianiu

Prawa autorskie osobiste Autor utworu • nie może zrzec się swoich praw osobistych, są one niezbywalne i trwają wiecznie (jeśli uczeń chce legalnie wykorzystać

dane dzieło, powinien podać jego autora - nawet jeśli jest ono udostępnione na licencji Creative Commons, a jeśli nie może go zidentyfikować – powinien poszukać innego dzieła)

• ma prawo decydować o tym, w jaki sposób jego utwór jest wykorzystywany oraz o tym, jakie zmiany mogą zostać wprowadzone w treści lub formie utworu • swój utwór podpisuje imieniem i nazwiskiem lub pseudonimem twórcy (chyba że postanowił pozostać anonimowy) • każdemu twórcy, bez względu na wiek, stan psychiczny czy zdolność do czynności prawnych, przysługują takie same prawa autorskie, jak osobie pełnoletniej.

Prawa autorskie majątkowe • Prawa te dają tzw. monopol autorski - prawo do korzystania i rozporządzania utworem na wszystkich polach eksploatacji (w uproszczeniu określają one, czy utwór może być wyświetlany, publikowany, wystawiany, nadawany, odtwarzany, drukowany itd.). Jako autor możesz nie zgodzić się na przekazanie praw majątkowych na wszystkich polach eksploatacji, tylko na tych, wybranych przez siebie, możesz również decydować, czy przekazujesz prawa za darmo czy odpłatnie i na jakich warunkach. Aby przekazać komuś prawa autorskie majątkowe, należy zawrzeć z nim pisemną umowę.

• Plagiat (zapożyczenie myśli zawartych w pracy bez podania dokładnej listy źródeł i wskazania od kogo są zapożyczone) traktowany jest jak kradzież – może mieć prawne konsekwencje

USTAWA • kwestie związane z prawami autorskimi reguluje Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Film: Jak działa prawo autorskie

6 zasad badania wiarygodności źródeł internetowych 1. Autorytet Czy strona jest podpisana? Czy autor jest ekspertem w danej dziedzinie? Czy strona jest przez kogoś sponsorowana? Czy jest informacja lub link o autorze lub sponsorze strony? Jeśli nie ma, postaraj się inaczej ustalić źródło informacji. 2. Dokładność Czy na stronie nie ma błędów? Jeśli znalazłeś choć jeden, może być ich więcej. Czy znany jest redaktor lub korektor, ktoś, kto sprawdza i weryfikuje informacje autora? Na stronach magazynów i gazet zawarte są takie informacje, na prywatnych blogach, czy stronach internetowych już nie. 3. Obiektywność Czy informacje są stronnicze? Czy strona służy promowaniu konkretnej opinii? Czy na stronie są reklamy? Czy ich treści są powiązane z informacjami na stronie? 4. Aktualność Czy strona ma datę powstania? Czy ma datę ostatniej aktualizacji? Czy linki podane na stronie są aktualne? 5. Zakres materiału Co jest na tej stronie, czego nie znajdziemy na innych? Na ile materiał jest pogłębiony? 6. Intencja Dlaczego dany autor czy organizacja pisze na ten temat? Czy ma w tym jakiś cel? Czy jest stronniczy/a czy obiektywny/-a?

PAMIĘTAJCIE, ŻE • powinniście krytycznie korzystać ze źródeł i zawsze szukać więcej niż jednego • warto dzielić się źródłami - wcześniej powinniście być przekonani, że te źródła spełniają zasadę 2xW – czyli są WARTOŚCIOWE I WIARYGODNE

Opisywanie źródeł i wprowadzenie w temat praw autorskich

Licencje Creative Commons to • licencje stosujące zasadę „pewne prawa zastrzeżone” • zarówno licencje otwarte, jak i wolne. Jednak wszystkie mają cechy wspólne: poszanowanie autorskich praw osobistych, które w konsekwencji zawsze wymaga podawania autora utworu oraz dodatkowe warunki, które zostały wybrane przez twórcę lub licencjodawcę. Prawa autorskie twórcy, który korzysta z tych licencji, zostają zachowane, choć jednocześnie pozwala on na kopiowanie i rozpowszechnianie swojego utworu

Film: Czym są licencje Creative Commons?

Licencje CC - Creative Commons Uznanie autorstwa. Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne pod warunkiem, że zostanie przywołane nazwisko autora pierwowzoru. Użycie niekomercyjne. Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne jedynie do celów niekomercyjnych. Na tych samych warunkach. Wolno rozprowadzać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.

Bez utworów zależnych. Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać utwór jedynie w jego oryginalnej postaci – tworzenie utworów zależnych nie jest dozwolone.

Wszystkie oferowane przez Creative Commons licencje i narzędzia są darmowe Uznanie autorstwa 3.0 Polska – Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie pod warunkiem oznaczenia autorstwa. Jest to licencja gwarantująca najszersze swobody licencjobiorcy. .

Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska – Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielana taka sama licencja. Jest to licencja używana przez Wikipedię i jej siostrzane projekty.

Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 3.0 Polska – Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawienie i wykonywanie utwóru jedynie w celach niekomercyjnych. Warunek ten nie obejmuje jednak utworów zależnych (mogą zostać objęte inną licencją).

Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych 3.0 Polska – Ta licencja zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu zarówno w celach komercyjnych i niekomercyjnych, pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zależnych).

Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0 Polska – Licencja ta pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz tak długo jak utwory zależne będą również obejmowane tą samą licencją.

Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska – Licencja ta zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zależnych). Jest to najbardziej restrykycyjna z licencji.

Domena publiczna oświadczenie, które informuje o braku ograniczeń prawa autorskiego w stosunku do oznaczonego utworu Terminu domena publiczna używa się dla określenia zasobów, które: • nigdy nie były przedmiotem prawa autorskiego ze względu na czas, w którym powstały • prawa autorskie majątkowe do utworu wygasły, gdyż minęło już 70 lat od śmierci ich autora, ostatniego ze współautorów, daty rozpowszechnienia lub daty ustalenia utworu • nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego na podstawie art. 4 ustawy o prawie autorskim (np. dokumenty i materiały urzędowe) • nie są wytworem ludzkiej pracy np. eksponaty geologiczne

Udzielenie licencji • jest związane z prawem autorskim majątkowym, jest więc czynnością prawną. • aby licencja udzielona przez ucznia była ważna wg prawa cywilnego musi mieć zgodę przedstawiciela ustawowego (rodzica lub opiekuna).

Z uczniami chcemy wykorzystać grafikę z tekstem, którą wyszukaliśmy w sieci jednak jest przy niej adnotacja: wszystkie prawa zastrzeżone – jest to możliwe, ponieważ:

• -

można użyć utwór chroniony prawem autorskim: w ramach dozwolonego użytku edukacyjnego w ramach dozwolonego użytku osobistego po nabyciu praw autorskich majątkowych (wymaga formy umowy pisemnej) - po zawarciu z osobą uprawnioną umowy licencji wyłącznej (w formie umowy pisemnej) - po zawarciu z osobą uprawnioną do zarządzania prawami do utworu niewyłącznej umowy licencyjnej (w formie pisemnej, ustnej lub mailowej) - po uzyskaniu od autora albo wydawcy zgody na korzystanie z utworu (licencji), za którą ta osoba może zażądać od Was wynagrodzenia lub w ramach prawa cytatu

Aby można było użyć utworu chronionego prawem autorskim w ramach prawa cytatu (zwłaszcza jeśli praca z tym cytatem udostępniona jest publicznie, np. na ogólnodostępnych w sieci blogach), musi być spełnione kilka warunków:

-

autorstwo i źródło muszą być wyraźnie oznaczone w każdym przypadku, w którym pojawia się cytat - cytat musi być rozpoznawalny - cytat musi mieć określony cel: musi pełnić funkcję wyjaśnienia, nauczenia, krytycznej analizy lub służyć prawom gatunku twórczości (pastiszu lub parodii) - musi pełnić jedynie funkcję pomocniczą – ma uzupełniać lub wzbogacać dzieło, nie może go zastępować, ani tworzyć jego zasadniczej konstrukcji; - jego dopuszczalna wielkość nie jest określona jednoznacznie, jednak cytat musi pozostać w takiej relacji do dzieła, żeby jego pomocnicza rola nie ulegała wątpliwości. W powyższym przypadku uczeń nie podpisał utworu oraz użył go nie w funkcji pomocniczej, ale w taki sposób, że zastępuje on jego autorską wypowiedź

W ramach dozwolonego użytku edukacyjnego • można korzystać z utworu chronionego prawem autorskim tylko pod warunkiem, że nie będzie on udostępniony publicznie poza szkołą lub grupą uczniów i nauczycieli (np. na imprezie publicznej, opublikowany w sieci). Można również skorzystać z niego w ramach prawa cytatu. • nie można rozpowszechniać utworu poza szkołami, w innych celach niż edukacyjne lub płatnie. Pamiętaj, że źródło zawsze należy opisywać

Uczniowie stworzony przez siebie edukacyjny filmik wrzucili na publiczny kanał YouTube. Jako podkład muzyczny wykorzystali utwór popularnej francuskiej piosenkarki.

• działanie uczniów jest nie legalne, ponieważ mogą do niego mieć dostęp inne osoby, do których nie jest skierowany, więc przekroczyli ramy dozwolonego użytku edukacyjnego • zamieszczenie filmu na kanale YouTube, nawet w przypadku zastrzeżenia dostępu do filmu jedynie dla osób, które posiadają link do niego, nie gwarantuje, że do filmu nie uzyskają dostępu osoby „niepowołane” i nie będzie on dalej rozpowszechniany w sieci

Uczeń może zeskanować całą książkę, np. podręcznik do nauki języka obcego, jeśli: • będzie używać jej tylko w ramach dozwolonego użytku (osobistego lub edukacyjnego). Uczniowie mogą zamieścić w niej printscreeny (zapis aktualnego obrazu ekranu w formie pliku graficznego) stron WWW, będących przedmiotem kursu.

Uczniowie postanowili zorganizować bezpłatny kurs korzystania z internetu dla seniorów. W jego ramach postanowili stworzyć papierową, darmową broszurę z instrukcjami, która będzie rozprowadzana tylko wśród uczestników kursu. • Uczniowie mogą wykorzystać printscreeny (zapis aktualnego obrazu ekranu w formie pliku graficznego) stron WWW, będących przedmiotem kursu do broszury, robiąc to w ramach prawa cytatu, dozwolonego użytku (osobistego i edukacyjnego) oraz w przypadku, kiedy to, co znajduje się na stronie jest udostępnione na odpowiedniej licencji Creative Commons. Aby móc posłużyć się cytatem, należy użyć go w funkcji wyjaśnienia, krytycznej analizy, nauczania lub w sposób zgodny z tzw. prawami gatunku twórczości (jako element pastiszu czy parodii).

Potrzebna jest zgoda na opublikowanie i rozpowszechnianie czyjegoś wizerunku, np. dziecka uczestniczącego w jakimś szkolnym wydarzeniu • jest potrzebna zgoda osoby, której wizerunek znajduje się na zdjęciu lub pisemna zgoda rodzica lub opiekuna prawnego osoby małoletniej, jeśli chodzi o jej wizerunek • Wyjątkiem od tej reguły są tylko 3 sytuacje: osoba portretowana otrzymała za to wynagrodzenie i nie zastrzegła zakazu publikacji; osoba portretowana jest osobą publiczną, a wykorzystanie jej wizerunku łączy się bezpośrednio z rolą, jaką pełni w życiu publicznym; osoba portretowana stanowi jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, grupa osób, tłum, krajobraz lub publiczna impreza. Dodatkowo we wszystkich przypadkach należy posiadać prawa autorskie do samego zdjęcia.

Kto powinien zadbać o uzyskanie zgód od osób biorących udział w wydarzeniu, np. dzieci uczestniczących w zawodach sportowych lub szkolnym festiwalu? • O zebranie zgód powinien zadbać organizator wydarzenia. Oznacza to, że jeśli w szkole organizowane jest wydarzenie, na którym robione są zdjęcia, które następnie mogą pojawić się w lokalnych mediach, to szkoła powinna zadbać o uzyskanie zgód uczniów lub rodziców dzieci, które znajdują się na tych zdjęciach.

Jednym ze źródeł utworów, z których Ty i Twoi uczniowie możecie korzystać na co dzień, nie tylko w celach edukacyjnych, jest domena publiczna • czyli zbiór utworów będących dobrem wspólnym, do których prawa autorskie wygasły lub nigdy nie miały zastosowania (zostały stworzone przed powstaniem tego prawa)

Pełen opis źródła internetowego powinien zawierać: (1) dane o autorze – kogo jest utwór (2) tytuł (zdjęcia, artykułu, grafiki itp.) (3) datę ostatnich odwiedzin, ponieważ treści wędrują w internecie – można go znaleźć za pomocą systemów archiwizujących np. w The Wayback Machine [http://archive.org/web/]

(4) link. Podstawowy opis źródła KSIĄŻKOWEGO: (1) (2) (3) (4)

dane o autorze tytuł publikacji nazwa wydawnictwa data wydania publikacji

Książka jako źródło internetowe Opis źródła (np.): Henryk Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy, Wyszukano 29.10.2013, w: http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/wpustyni-i-w-puszczy/

Artykuł z portalu internetowego Opis źródła: Encyklopedia zdrowia, Szkorbut, Wyszukano 29.10.2013, w: http://zdrowie.wieszjak.pl/encyklopediazdrowia/255032,Szkorbut.html Gdy brak informacji o: • nazwie serwisu, warto cofnąć się do wyników wyszukiwania • autorze pod artykułem - wtedy należy poszukać ich w linku, w wynikach wyszukiwania, opisie artykułu lub w innych miejscach na stronie. Oczywiście, brak autora nie powoduje, że nie możemy zacytować dzieła lub wykorzystać je jako źródło; poszukajmy go w wynikach wyszukiwania; jeśli to nie przyniesie skutku – warto zaznaczyć, że autor jest nieznany

Artykuł ze strony internetowej gazety/czasopisma Opis źródła: DŻEK, PAP, Uwaga na ctrl+c i ctrl+v; wirus podmienia numer konta bankowego, www.gazeta.pl, Wyszukano 29.10.2013, w: http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114885,14858299, Uwaga_na_ctrl_c_i_ctrl_v__wirus_podmienia_numer_konta.ht ml lub opis: Marcin Wilkowski, (Nie) znalezione w polskich bibliotekach cyfrowych: Powstanie Warszawskie, „Historia i media”, Wyszukano 29.10.2013, w: http://historiaimedia.org/2010/07/31/nieznalezione-wpolskich-bibliotekach-cyfrowych-powstanie-warszawskie/

Tekst z bloga Opis źródła: Chwastek Danuta, [Wpis na blogu – Jak pracować], W pustyni i w puszczy, Wyszukano: 29.10.2013, w: http://lekturawpustyniiwpuszczy.blogspot.com/ p/proces.html

Grafiki i fotografie Opis źródła: Allert Aalders (1), Dog sunny Day Afternoon (2), www.flickr.com (3), CC BY-NC 2.0 (4) gdy praca przeznaczona do wydruku, to opis: Allert Aalders, Dog sunny Day Afternoon, Wyszukano 29.10.2013, w: http://www.flickr.com/photos/allert/424644321/ OGÓLNIE: (1) dane autora, (2) tytuł „dzieła”, (3) nazwa serwisu, z którego ono pochodzi oraz (4) rodzaj licencji Creative Commons (CC), na której zostało udostępnione

Filmy z serwisu YouTube Opis źródła: Kopiowanie to nie kradzież; Animacja, tekst, melodia – Nina Paley, aranżacja – Nik Phelps; wokal - Connie Champagne, napisy polskie – Weronika Paszewska, Wyszukano: 29.10.2013, w http://www.youtube.com/watch?v=fnQzDbM-u0w, licencja CC BY-SA 3.0 .

Nie można np. publikować w sieci prac uczniów, zawierających zdjęcia czy muzykę objętą copyrightem, chyba że dzieje się to w zamkniętej grupie i ma cel edukacyjny

http://www.edunews.pl/edukacja-na-co-dzien/media-i-edukacja/2379cyfryzacja-polskiej-szkoly-a-dozwolony-uzytek-edukacyjny

Film: Po co nam otwarte zasoby

Odpowiedzialność karna USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych Rozdział 14

Grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 1 roku podlega każdy kto: • w celu osiągnięcia korzyści majątkowej narusza cudze prawa autorskie • działa nieumyślnie

Grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 podlega każdy kto: • bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom rozpowszechnia cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie • bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom w celu rozpowszechnienia utrwala lub zwielokrotnia cudzy utwór w wersji oryginalnej lub w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie

Grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3 podlega każdy kto: • przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania • rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie albo publicznie zniekształca taki utwór, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie

Karze pozbawienia wolności od roku do lat 5 podlega każdy kto:

• uczynił sobie stałe źródło dochodu albo działalność przestępną organizuje lub nią kieruje

Do opracowania prezentacji wykorzystałam: Materiały dla uczestników programu Szkoła z Klasą 2.0 • NETOGRAFIA* W SZKOLE, CZYLI KONIEC Z… „ŹRÓDŁO: INTERNET”! – poradnik • Ścieżka Otwarte zasoby i prawa autorskie – opis zadania Filmy: Anna Wałek - Co wolno autorowi? - czyli prawo autorskie a wolne licencje Jak dziala prawo autorskie? Czym są licencje Creative Commons? Po co nam otwarte zasoby Podstawa prawna: Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych