Nowiny Lekarskie 2010, 79, 1, 69–74

URSZULA KLUCZYŃSKA

KOBIETY W SPORCIE. ANALIZY MEDIALNYCH PREZENTACJI WOMEN IN SPORT. THE ANALYSIS OF MASS MEDIA PORTRAYALS Zakład Edukacji Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu p.o. Kierownika Zakładu: dr n. hum. Mirosława Cylkowska-Nowak

Streszczenie Współcześnie jednym ze źródeł o największej sile oddziaływania i możliwości kształtowania sposobu postrzegania i definiowania świata są media. Szereg aktualnych badań wskazuje, iż sport stanowi arenę męskiej dominacji, a kobiety i ich umiejętności są w ramach przekazów medialnych marginalizowane, trywializowane, a wizerunki nadmiernie seksualizowane. Celem analiz jest ukazanie sposobu definiowania kobiecości w sporcie. Badaniom zostały poddane przekazy medialne polskiej telewizji, a uwaga została skupiona na sposobach prezentacji sportsmenek, prezenterek wiadomości sportowych i komentatorek telewizyjnych oraz dziennikarkach sportowych. Ponadto przeanalizowano zjawisko kibicowania przez kobiety. W ramach badań uwzględniono podstawowe mechanizmy ukazywania relacji między rodzajami. SŁOWA KLUCZOWE: kobieta, sport, media.

Summary Nowadays, the media are one of the most important source of impact and they create ways of defining reality. A lot of contemporary researchers present sport as an area of male domination, and describe how women and their skills are trivialized, marginalized and sexualized in mass media. The main aim of this article is to analyze the way of defining feminity in sport. The author made an attempt to understand why and how mass media show sportswomen, newscasters, commentators, sport journalists, and sport fans. The author describes main features of relations between genders. KEY WORDS: women, sport, mass media.

Sport stanowi przykład instytucji, która konstruuje relacje w obrębie rodzaju, albowiem stanowi obszar i potwierdzenie „tradycyjnej męskiej władzy, siły i przemocy oraz współczesnych obaw o społeczną feminizację” [1]. Ustala porządek, określając strukturę, wartości, zasady, które znajdują potwierdzenie w dominujących koncepcjach męskości i kobiecości, a dokonuje się to głównie poprzez maskulinizację ciał i psychiki mężczyzn [2]. W wyniku przemian społecznych i zmian w relacjach rodzajów pojawił się strach przed feminizacją rzeczywistości społecznej i obawa o utracenie stabilnej męskości. Nieobecność ojców w wychowaniu dzieci, spowodowała, iż cała odpowiedzialność za wychowanie małych mężczyzn spoczywała na barkach kobiet. Wyłoniło się więc przekonanie, iż chłopcy potrzebują treningu i dyscypliny, by mogli dowiedzieć się jak stać się mężczyzną [3]. Jednym ze sposobów socjalizacji w męskość dominującą i utwierdzanie w tradycyjnej, męskiej roli było, stworzenie w Ameryce chłopięcego ruchu Skautów. Ów ruch miał za zadanie chronić chłopców przed nadmiernym wpływem kobiet w ich życiu i socjalizować w patriarchalne wartości [4,5]. W wyniku obawy przed feminizacją [2] doszło do rozpowszechnienia i uznania wagi sportów, zwłaszcza kontaktowych, za pomocą których krnąbrni mężczyźni uczeni byli kontroli społecznej i szacunku wobec autorytetu [6]. Sport stał się „jednym z «ostatnich bastionów» męskiej władzy i wywyższenia nad – i separacji od – «feminizacji» społeczeństwa” [1] oraz

sposobem na przekształcanie chłopców w mężczyzn i zaczęto postrzegać go jako integralny element właściwego rozwoju chłopców [7], by nie stali się „kobiecy, delikatni i zwyrodniali” [8]. Jako wartościowe podkreślano współzawodnictwo i siłę fizyczną, podczas gdy umniejszano wartość cech stereotypowo kobiecych [2]. Jeżeli chłopiec chce przynależeć do określanego jako główny, czyli dominującego nurtu męskości, musi cechować go siła fizyczna i wytrzymałość, musi dążyć do osiągnięcia sukcesu i współzawodniczyć, walcząc o zwycięstwo. Sport został określony immanentną cechą rozwoju chłopców, jak ujął to Zane Grey, którego zacytował M.S. Kimmel, „Wszyscy chłopcy kochają baseball. Jeżeli nie, nie są prawdziwymi chłopcami” [7]. Wobec tych, którzy nie uczestniczyli w sportowych praktykach, byli słabi lub woleli czytanie książek, społeczeństwo skierowało sankcje społeczne w postaci naznaczenia jako „mole książkowe” czy „słabeusze” [2], albowiem sport nie był postrzegany „wyłącznie jako forma rekreacji ... ale gruntowny trening charakteru i moralności” [9]. Poprzez zaangażowanie i uczestnictwo w drużynie sportowej „młodzi mężczyźni uczą się jak praktykować i przyjmować dominujące w kulturze rozumienie męskości” [10]. W sporcie nazwanie kogoś „panienką”, uznanie, że „rzuca jak baba” jest najbardziej dotkliwą zniewagą, jaką chłopak (a czasem i dziewczyna) może usłyszeć [1].

70

Urszula Kluczyńska

Mimo określenia sportu jako naturalnego etapu rozwoju chłopców, trudno obronić takie przekonanie. Należy bowiem zaznaczyć, iż sport nie stanowi naturalnej cechy ludzkiego życia, jest raczej społeczną instytucją, która jest odbiciem dominujących wartości i relacji władzy [3]. Mimo tego faktu M.A. Messner dostrzega, iż sport postrzegany jest jako „naturalny instynkt” i tym sposobem, w przeprowadzonych przez badacza wywiadach, sportowcy tłumaczyli swe zaangażowanie w sport. Trudno jednak mówić o sporcie jako naturalnym zachowaniu, albowiem nie ma nic naturalnego w rzucaniu piłką do bramki, czy w uderzaniu piłki kijem. Określanie jako naturalnych owych działań stanowi raczej rezultat postrzegania udziału w praktyce – jaką jest sport – jako czynnika, który wpływa na kształtowanie męskiej tożsamości [2]. B. Thorne w ramach swych analiz, stwierdził, iż udział chłopców w sporcie jest daleki od „naturalności”, naturalizuje je raczej zachowanie dorosłych, dokonujących podziału na aktywności „właściwe” chłopcom lub dziewczętom i podział na płeć w sytuacjach podejmowania działań w obrębie klasy i na boisku szkolnym [11]. Sport socjalizuje w męską dominację definiując relacje między rodzajami. D.E. Foley podaje, iż według przeprowadzonych badań, nie tylko drużyny, ale cała społeczność szkoły w Stanach Zjednoczonych wykorzystuje futbol, by celebrować i reprodukować dominujące kody w obrębie rodzajów [12]. Podobną kulturową rolę pełni hokej w Kanadzie, rugby w Południowej Afryce, czy piłka nożna w Wielkiej Brytanii oraz w Polsce [13]. Są to sporty, w których udział biorą przede wszystkim chłopcy (dziewczęta w mniejszym stopniu) i to męskie zawody czy mecze są ważniejszym wydarzeniem w życiu szkoły [14]. Sport określa zachowania agresywne i siłę oraz twardość jako normę, normę męskości i w nią socjalizuje, konstruuje tożsamość młodych mężczyzn i reprodukuje męską hegemonię, albowiem bohater sportowy jest postrzegany jako prawdziwy mężczyzna [6]. Herosami i autorytetami stają się mężczyźni sportowcy, którzy są uwielbiani, wywyższani i wynoszeni na kulturowy piedestał [15].

Sportsmenka, czyli uosobienie „kobiecości” w sporcie Sport – powtórzmy raz jeszcze – jest obszarem utwierdzania męskiej dominacji, jednak także kobiety biorą w nim udział. Jak zatem postrzegana jest kobieta sportsmenka? Czy sport wpisuje się w rolę społeczną dziewcząt i kobiet? Analizując tę kwestię warto wspomnieć, iż dopiero w późnych latach siedemdziesiątych wyłoniła się feministyczna krytyka sportu. Został on określony jako „zasadniczo seksistowska instytucja zorientowana na męską dominację i męskość” [16]. Różne typy sportów (w zależności od niesionych ze sobą znaczeń i wartości) uznawane były (i są) za kobiece lub męskie. Rozróżnienie na sporty właściwe danej płci wynika z określenia zachowań, które z założeń charakteryzują wszystkie

kobiety i mężczyzn i przeniesienia ich na odpowiednie dyscypliny sportowe. Cechami tradycyjnie kojarzonymi z męskością jest siła, samokontrola, agresja, wytrzymałość, dyscyplina, nieustraszoność, współzawodniczenie. Jednocześnie to, co kobiece jest definiowane poprzez przeciwieństwo tego, co męskie. Kobiece atrybuty utożsamiane są z pięknem, pasywnością, gracją, emocjonalnością, ekspresyjnością [17]. Jedna z pierwszych socjolożek sportu – Metheny – przeprowadziła badania, które wykazały, iż dochodzi do stereotypowego przypisania mężczyznom i kobietom różnych aktywności fizycznych, które związane jest z oczekiwaniami wobec roli płciowej. Typizacja sportów odnosiła się do kilku podstawowych aspektów: siły fizycznej, prawdopodobieństwa kontaktu fizycznego podczas gry i estetycznej specyfiki aktywności [18]. Jako kobiece sporty określono między innymi: taniec, jazdę figurową na lodzie czy gimnastykę, a zatem sporty indywidualne, niekontaktowe, nie wymagające siły fizycznej (atrybutu określonego jako męski), w których kładzie się nacisk na walory estetyczne, będące uosobieniem wszystkiego tego, co stereotypowo określa się jako kobiece. To sporty, których nie cechuje bezpośredni kontakt, siła fizyczna lub bezpośrednia rywalizacja. Współczesne badania wskazują, iż podział na sporty „typowo” kobiece i męskie nadal funkcjonuje [18]. Z czasem jednak również kobiety zaczęły uprawiać sporty postrzegane jako „typowo męskie” (m.in. piłka nożna [19], hokej [20]), lecz sport kobiecy był i – w odniesieniu do wielu dyscyplin – jest nadal marginalizowany i trywializowany [2,15]. Potwierdzeniem tego założenia może być przykład, który dostrzegła grupa badaczy. Stwierdzili oni, iż ceny biletów na mecze koszykówki drużyn uniwersyteckich, różnią się w zależności od tego, czy jest to mecz kobiet czy mężczyzn. Ceny biletów na mecze rozgrywane między żeńskimi drużynami są niższe. Badacze sugerują, iż jest to przykład marginalizacji i sposób na dewaluację kobiecych umiejętności i zdolności [21]. W ramach tej samej dyscypliny sportowej role mężczyzn i kobiet są często dalece zróżnicowane – podczas, gdy mężczyźni są uczestnikami i bohaterami, kobiety stanowią często wyłącznie „dodatek”. Doskonałym przykładem może być skateboarding [22] lub windsurfing [23]. Męskość jest tu bowiem definiowana przede wszystkim przez aktywność – sport to „męska rzecz”, rola kobiet jest z kolei marginalizowana. Wśród windsurfingowców kobiety są postrzegane jako pasywny obiekt seksualny, ozdobę: „beach babes” [22], a wśród wielbicieli skateboardingu kobiety są wyjątkami i aby zaistnieć muszą przyjąć męską rolę i być traktowane jak kumple, jako kobiety postrzegane są raczej „Skate Betties”, czyli dziewczyny, które interesują mężczyźni uprawiający ten sport [22]. Męskość jest definiowana poprzez młodość, heteroseksualność, (a w przypadku windsurfingowców także poprzez wizerunek opalonego, umięśnionego blond mężczyzny [23]), dominację, brak obawy przed ryzykiem i niebezpieczeństwem.

Kobiety w sporcie. Analizy medialnych prezentacji

Zdaniem D. Lopiano, lekceważone są korzyści, jakie może przynieść kobietom udział w sportach. Ponadto wyłoniły się i były podtrzymywane pewne mity i stereotypy mające określić sport jako praktykę, która szkodzi kobietom. Przekonania te były – i są – podtrzymywane głównie przez media. Są to założenia, twierdzące, iż udział w sporcie spowoduje, że kobiety „staną się «męskie» i «niekobiece», rozwiną się zaburzenia w odżywianiu, będą cierpiały na kontuzje kolana podczas uprawiania wyczynowo lekkiej atletyki ze względu na budowę anatomiczną, doświadczą opadania jajników i pęcherza moczowego, jeśli będą zbyt ciężko trenowały, staną się lesbijkami” [24]. Według współczesnych badań J.L. Knight i T.A. Giuliano sportsmenki są postrzegane jako lesbijki [25]. Odnoszenie sukcesów przez sportsmenkę kontrastuje bowiem z tradycyjną społeczną rolą płciową i postrzegane jest jako „męskie zachowanie”. Z tego względu sportsmenki, które są heteroseksualne ukazywane są zwykle w sposób, który jednoznacznie podkreśla ową heteroseksualność – np. z mężem, chłopakiem lub dzieckiem [26, 27, 28]. W kontekście udziału kobiet lesbijek w kobiecych sportach ciekawą analizę przedstawia N. Theberge, która prezentuje studium przypadku żeńskiej drużyny hokejowej i szczegółowo opisuje relacje między kobietami w drużynie. W ramach badań skupia się także na aspekcie seksualności i relacji między zawodniczkami heteroseksualnymi i lesbijkami. Badaczka podkreśla, iż w badanej drużynie – mimo iż sport stanowi „jedną z najbardziej homofobicznych instytucji w naszym społeczeństwie” [29] – nie można dostrzec homofobicznych reakcji. Partnerki lesbijek są pełnoprawnymi członkiniami społeczności, w skład której wchodzą członkinie drużyny wraz z rodzinami (są m.in. zapraszane na wspólne spotkania po meczach) [30]. Według badań dotyczących ukazywania sportów męskich i kobiecych w telewizji, przeprowadzonych przez M.C. Ducan, M.A. Messner, L. Williams [31], odmienny jest ich sposób prezentacji [32]. Badacze dostrzegli, iż w przypadku zawodów lub mistrzostw, w których uczestniczą mężczyźni mówi się po prostu o „mistrzostwach”, lecz jeśli dotyczą one kobiet mówi się o „mistrzostwach kobiet” (np. piłki nożnej). Często w wypowiedziach telewizyjnych dochodzi do infantylizowania sportsmenek, poprzez stosowanie określeń „dziewczyny”, „damy”, podczas gdy mężczyzn określa się jako „mężczyźni” lub „młodych mężczyzn”. Spośród wielu obserwacji można również przytoczyć stwierdzenie, iż komentatorzy sportowi mają tendencję, by mówiąc o sportsmenkach używać ich imion. W swych analizach badacze potwierdzili raz jeszcze, iż sport jest obszarem męskiej dominacji, gdzie osiągnięcia i znaczenie kobiet jest trywializowane. Częściej niż zdolności czy umiejętności sportsmenek analizuje się w mediach ich urodę i traktuje jako obiekt seksualny, a jeśli mówi się o sportach to raczej o tych, które uznawane są za bardziej kobiece – a zatem nie piłka nożna, lecz raczej jazda figurowa na lodzie, czy tenis [15]. Należy zaznaczyć, iż czas anteno-

71

wy poświęcony mężczyznom sportowcom jest znacznie dłuższy od czasu poświęconego sportsmenkom. Ponadto kobiety rzadziej udzielają wywiadów (lub rzadziej wywiady są transmitowane), a zatem mają mniej możliwości by osobiście wyjaśnić przyczyny porażki lub cieszyć się publicznie z sukcesu [33]. G. Daddario podkreśla, iż media marginalizują osiągnięcia i sukcesy kobiet poprzez ukazywanie ich jako osoby, które współzawodniczą raczej z kimś lub czym innym niż między sobą [28]. C. Gilligan dostrzega niezwykle istotną kwestię specyfiki sportów określanych jako typowo kobiece. Zawierają one nie tylko element artystyczny, trudny do obiektywnej weryfikacji, ale zwycięstwo ma zwykle charakter pośredni, albowiem wynika z niepowodzenia innej zawodniczki [34]. Tradycyjny, czy może raczej stereotypowy, proces socjalizacji ukierunkowuje dziewczęta na współdziałanie, podczas gdy chłopców uczy współzawodniczenia. Kobiety mogą zatem odczuwać dysonans poznawczy i sytuacja zwycięstwa może być dla nich sytuacją trudną. M.C. Duncan opisuje przykłady kobiet, które swe zdobyte medale dedykują członkom rodziny i tym sposobem pozbywają się ciężaru zwycięstwa, ale jednocześnie potwierdzają swą szlachetność i bezinteresowność – a zatem esencję kobiecości. Media zwracają uwagę właśnie na te akty, albowiem wpisują się one w dominującą politykę relacji rodzajów [35].

Kibicowanie jako praktyka kobieca Uczestnictwo w sporcie daje poczucie bliskości i wspólnoty. W przypadku uprawiania przez grupę osób danego sportu i przynależności do jednej drużyny uczestnicy otrzymują poczucie bezpieczeństwa, wzajemnego zaufania. Z kolei uczestnictwo bierne, kibicowanie jakiejś drużynie lub sportowcowi powoduje, iż wytwarza się poczucie wspólnoty. Jednak owo doznanie może być złudne, albowiem nie dotyczy sytuacji i problemów osobistych, a jedynie stwarza pewien obszar, gdzie ową wspólnotę można odczuwać np. podczas kibicowania drużynie piłkarskiej. Daje bardzo neutralny temat do rozmów, jaką jest wymiana informacji o drużynie, czy sportowcach, która staje się jedynym tematem rozmowy, staje się „tematem bezpiecznym”, nie dotyczących intymnych sytuacji, a z drugiej strony stwarza złudzenie poczucia bliskości i zrozumienia. W badaniach przeprowadzonych przez B. Deitz-Uhler i in. [36] dostrzeżono, iż mężczyźni, częściej niż kobiety są fanami tradycyjnie męskich sportów. Ponadto mężczyźni będący fanami sportu spędzają więcej czasu na dyskusjach dotyczących owego sportu, oglądaniu go w telewizji, bardziej się nim interesują i posiadają więcej wiedzy na jego temat. Kobiety częściej kibicują z powodów społecznych, przyjemności związanej z samym kibicowaniem i oglądania sportu wraz z rodziną i przyjaciółmi. Z kolei mężczyźni kibicują raczej dlatego, iż sami uprawiają dany sport, generalnie: „lubią sport” i sprawia im przyjemność posiadanie

72

Urszula Kluczyńska

wiedzy na temat sportu. Jednak wnioski z badań dotyczyły sportu w ogóle, albowiem badacze nie dokonali podziału na dyscypliny sportowe lub typy sportów. Takiego rozróżnienia w swych analizach dokonali jednak J.D. James, L.L. Ridinger [37], dostrzegając, iż kobiety stwierdziły większe przywiązanie do konkretnych drużyn niż sportu w ogóle. Można wyciągnąć wniosek, iż kobiety lubią sport bądź poszczególne dyscypliny, ale dla mężczyzn sport, jako praktyka kulturowa, stanowi istotne źródło konstruowania tożsamości społecznej. Mężczyźni w większym stopniu dzielą sukces drużyny, odczuwają większe rozczarowanie z przegranej lub słabej gry drużyny i chcą posiadać większą wiedzę z zakresu technicznych aspektów lub strategii sportu.

Prezenterki, komentatorki i dziennikarki sportowe – przełamując stereotypy Mimo iż widzowie, którzy oglądają sporty nie są wyłącznie mężczyznami, albowiem według A. Cooper-Chen [38] ponad pięćdziesiąt procent kobiet w różnych krajach regularnie ogląda relacje sportowe, to jednak komentatorami są zwykle mężczyźni. Podczas mistrzostw Olimpijskich w Pekinie komentatorami, którzy zostali wysłani przez publiczną telewizję polską na odbywające się zawody, byli wyłącznie mężczyźni. S.T. Eastman i A.C. Billings analizując mecze koszykówki kobiet i mężczyzn stwierdzili, iż w przypadku 71% meczy komentatorami byli mężczyźni, a kobiety w 29% [39]. Można zatem dostrzec, iż nie tylko mężczyznom biorącym udział w różnych dyscyplinach poświęca się więcej czasu, lecz także tymi, którzy komentują lub informują o wydarzeniach sportowych są najczęściej również mężczyźni [40]. Nie udział, ale także sposób definiowania sytuacji i tworzenia narracji jest atrybutem mężczyzn. Wyniki analiz A.C. Billingsa ukazują, iż sposób komentowania sportów zależy także od tego, czy wyniki mają charakter obiektywny (np.: odległość, czas), czy mają charakter subiektywny i zależą od werdyktu sędziów. W pierwszym przypadku wynik jest jednoznaczny. W drugim przypadku dochodzi jednak do subiektywnej oceny estetyki lub sposobu wyrazu artystycznego i to właśnie w odniesieniu do dyscyplin ocenianych w taki sposób prezenterzy mają tendencję do rodzajowego naznaczania sportowców [41]. Warto zaznaczyć, iż osoby komentujące wydarzenia sportowe, nie tylko je relacjonują, lecz ukazują informacje zabarwione emocjonalnie [39]. Docierając do kibiców definiują rzeczywistość społeczną i nazywają sytuacje utwierdzając w pewnym sposobie rozumienia i postrzegania świata. Nie można zatem nie docenić wpływu jaki mają także na budowanie relacji w obrębie rodzajów. Badania [33] wskazują, iż w polskiej telewizji w ramach wiadomości sportowych komentatorki i prezenterki wiadomości sportowych są w mniejszości [39, 31]. Specyfika wiadomości sportowych polega na tym, iż zawsze ktoś prezentuje informacje. Serwisy zbudowane są w ten sposób, iż w studio znajduje się osoba, która

wprowadza w tematykę lub przedstawia fakty i ta prezentacja bywa uzupełniona o informacje osoby znajdującej się w miejscu, w którym toczy lub ma toczyć się wydarzenie i która podaje dodatkowe informacje lub krótko relacjonuje sytuację. Analizy przeprowadzone jesienią 2008 roku wskazują, iż komentatorami wydarzeń sportowych są głównie mężczyźni [33]. Zaledwie w przypadku 16,8% komentatorami w studio były kobiety, a ściślej dwie prezenterki: telewizji TVN – Klaudia Carlos oraz Polsatu – Katarzyna Szostak. Tylko 1 na 518 informacji w ramach analizowanego materiału była prezentowana przez kobietę zarówno w studio, jak i w terenie. Dotyczyła ona piłki nożnej mężczyzn i była jedyną informacją w serwisie zawierającą materiał filmowy. Przed rozpoczęciem transmisji ukazano, że prezenterka rozpoczyna czytanie relacji z kartki (podkreślenie niekompetencji). Pozostałe informacje serwisu prezentowane były wyłącznie ze studia, bez wizualnej prezentacji. Dla kontrastu, w odniesieniu do 384 informacji komentatorami zarówno w studio, jak i podczas ukazywanego materiału filmowego byli mężczyźni. Zaledwie w kilkunastu przypadkach to kobieta relacjonowała wydarzenia w ramach materiału filmowego i w większości przypadków tematem nie były bezpośrednie rozgrywki, lecz wydarzenia okołosportowe (budowa stadionu, przygotowania do „Euro 2012 itp.). Podczas relacji kobiety rzadziej decydowały się na subiektywną ocenę lub emocjonalne opisanie wydarzenia, częściej mówiły o faktach i liczbach, które mają charakter obiektywny. Sposób komentowania bazujący na obiektywnych wynikach sugeruje, iż kobieta nie potrafi sama odnieść się do wydarzenia i emocje sportowe mogą odczuwać wyłącznie mężczyźni. Można z tych danych wyciągnąć logiczną konkluzję – przekazanie informacji sportowej (włącznie z komentarzem) nie jest domeną kobiet, być może nie są na tyle kompetentne lub nie jest to „właściwe” w odniesieniu do ich płci [33]. M. Hardin i S. Shain [43] przybliżają sytuację kobiet zajmujących się zawodowo dziennikarstwem sportowym. Badaczki odwołując się do aktualnych badań i własnych analiz przeprowadzonych w 2004 roku stwierdzają, iż kobiety zajmujące się dziennikarstwem sportowym są dyskryminowane, często molestowane seksualnie (autorki podają przykład, gdy jeden z zawodników masturbował się podczas rozmowy z dziennikarką), kierowane są wobec nich seksistowskie komentarze. Ponadto dziennikarki sportowe nie są traktowane poważnie nie tylko przez sportowców, ale również przez fanów. Taka sytuacja może wynikać z przekonania, iż kobiety „z natury” są mniej zainteresowane sportem niż mężczyźni. Można tu zatem dostrzec jak doszło do określenia sportu jako areny męskiej dominacji i określenia kobiet jako grupy podporządkowanej. Nie tylko pewne sporty określane są jako nieodpowiednie dla kobiet, lecz także możliwość opisu wydarzeń sportowych i ich relacjonowania ma stanowić domenę mężczyzn. Zjawisko to jest jednoznaczną odpowiedzią na sposób w jaki sport określa relacje między rodzajami.

Kobiety w sporcie. Analizy medialnych prezentacji

Zakończenie Przeprowadzone analizy potwierdzają tezę, iż sport stanowi bastion mężczyzn i kobiety są w nim marginalizowane zarówno jako aktywne uczestniczki, jak i obserwatorki. Sportsmenki muszą zmagać się z licznymi uprzedzeniami i barierami, a ich prawo do udziału w sportach na równi z mężczyznami (zwłaszcza stereotypowo określanych jako męski) ciągle poddawane jest pod wątpliwość, zwłaszcza poprzez jednostronną interpretację różnic biologicznych. Jednak to nie biologia stanowi prawdziwą barierę w uznaniu sukcesów kobiet na równi z mężczyznami, to społeczne wnioski i kulturowe interpretacje konstruują relację między rodzajami w sporcie i powodują, iż sport nadal określany jest jako męska praktyka. Nie dziwi zatem tak niewielka (choć według mych analiz z roku 2009 i 2010 zwiększająca się) ilość kobiet, które przygotowują i prezentują informacje sportowe. Kobieta, która „mówi o sporcie” jest w społecznym odbiorze postrzegana jako niekompetentna, a zabieg jakim jest wyłączenie emocji z takowych relacji (jako cechy stereotypowo kobiecej) i skupienie się na faktach i liczbach doprowadza do odwrotnego efektu. Kobieta jest postrzegana nie jako nie poddająca się emocjom, a zatem bardziej męska i potwierdzająca tym sposobem swe prawo do „interesowania się” sportem, lecz jako ta, które nie potrafi „włączyć” emocji i mieć swojego zdanie w kwestii wydarzeń sportowych. Piśmiennictwo 1. Messner M.A.: The Life of a Man’s Season. Male Identity in the Life Course of the Jock. In: Changing Men. New Direction in Research on Men and Masculinity. Kimmel M.S. (ed.), Newbury-London-New Delhi: Sage, 1987, 56. 2. Messner M. A.: Boyhood, Organized Sport, and the Construction of Masculinities. In: Men’s Lives, BostonLondon-Toronto-Sidney-Toyko-Singapore Kimmel M.S., Messner M.A. (ed.), Allyn and Backon, 1998, 119, 109, 111. 3. Messner M.A.: Power and Ply: Sport and the Problem of Masculinity, Boston: Beacon Press, 1992. 4. Walsh M.R. (red.): Kobiety, mężczyźni i płeć. Debata w toku. Warszawa, Wyd. IFiS PAN, 2003, 469. 5. Hantover J.P.: The Boy Scouts and the Validation of Masculinity. In: Men’s Lives, Boston-London-TorontoSidney-Toyko-Singapore, Kimmel M.S., Messner M.A. (ed.), Allyn and Backon, 1998, 101. 6. Burgess I., Edwards A., Skinner J.: Football Culture in an Australian School Setting: The Construction of Masculine Identity, Sport, Education and Society 2003, 2, 199-212, 199, 203-205. 7. Kimmel M.S.: Baseball and the reconstruction of American masculinity, 1880-1920. Messner M.A., Sabo D.F. (ed.): Sport, Men, and the Gender Order: Critical Feminist Perspectives, Champaign: Human Kinetics, 1990, 5565. 8. Crosset T.: Masculinity, sexuality, and the development of early modern sport. Messner M. A., Sabo D. F. (red.):

9. 10. 11.

12. 13. 14. 15.

16. 17.

18.

19. 20. 21. 22. 23.

24. 25.

26. 27.

73

Sport, Men, and the Gender Order: Critical Feminist Perspectives, Champaign: Human Kinetics, 1990, 53. Blainey G.: A game of Our Own: The Orgins of Australian Football, Melbourne, Information Australia, 1990, 58. Hickey C., Fitclarence L.: Masculinity, violence and football. Changing Education, 1997, 4, 52. Thorne B.: “Girls and boys together but mostly apart”: gender arrangements in elementary schools. Hartup W. W., Rubin Z. (ed.): Relation and Debelopment, Hillsdale, NJ: Lawrrence Erlbaum, 1986, 167-184. Foley D.E.: Learning Capitalist Culture: Deep in the Heart of Tejas, Philadelphia, Uniwersity of Pennsilvania Press, 1990. Kluczyńska U.: Metamorfozy tożsamości mężczyzn w kulturze współczesnej. Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2009, 242-257. Connell R.W.: The Men and the Boys, Berkeley-Los Angeles, University of California Press, 2000, 159-160. Sabo D. Jansen S.C.: Image of Men in Sport Media. The Social Reproduction of Gender Order. Craig S. (red.): Men, Masculinity and the Media, Newbury Park-LondonNew Delhi, Sage Publication, 1992, 174, 171, 176. Theberge N.: A critique of critiques: Radical and feminist writings on sport. Social Forces, 1981, 60, 2, 342. Angelini J.R.: Television Sports and Athlete Sex: Looking At the Differences in watching Male and Female Athletes. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 2008, 52 (1), 16-32. Wiley C.G.E., Shaw S. M., Havitz M. E.: Men’s and Women’s Involvement in Sport: An Examination of the Gendered Aspects of Leisure Involvement. Leisure Sciences, 2000, 22, 19-31, 22. Wedgwood N.: Kicking Like Boy: Schoolgirl Australian Rules Football and Bi-Gendered Female Embodiment. Sociol. Sport J., 2004, 21, 140-162. Theberge N.: Gender, Sport, and the Construction of Community: A Case Study From Women’s Ice Hockey. Sociol. Sport J., 1995, 12, 389-402. Hebl M. R., Giuliano T. A., King E. B. i in.: Paying the Way: the Ticket to Gender Equality in Sports, Sex Roles, 2004, 51(¾), 227-235, 234. Beal B:. Alternative masculinity and its effects on gender relations in the subculture of skateboarding. J. Sport Behav., 1996, 19(3), 204-221, 211-212. Wheaton B.: Lifestyle sport magazines and the discourses of sporting masculinity. Benwell B. (red.): Masculinity and Men’s Lifestyle Magazines, Oxford, Blackwell Publishing, 2003, 199-218. Lopiano D.: Gender Equity in Sport. The Diversity Factor, 2004, 12(1), 24-29, 25. Knight J.L., Giuliano T.A.: Blood, Sweat, and Jeers: The Impact of the Media’s Heterosexist Portrayals on Perceprion of Male and Female Athletes. J. Sport Behav., 2003, 26, 272-284. Krane V.: We can be athletic and femine, but do we want to? Challenging hegemonic femininity in women’s sport. Quest, 2001, 53, 115-133. Pirinen R.M.: The construction of women’s position in sport: A textual analisis of articles on female athletes in Finnish women’s magazines. Sociol. Sport J., 1997, 14, 290-301.

74

Urszula Kluczyńska

28. Daddario G.: Chilly Scenes of the 1992 Winter Games: The Mass Media and the Marginalization of Female Athletes. Sociol. Sport J., 1994, 11, 275-288, 282, 284. 29. Clark J.: Muscle and Power, Bum, Październik, 1993, 25. 30. Theberge N.: Gender, Sport, and the Construction of Community: A Case Study From Women’s Ice Hockey. Sociol. Sport J., 1995, 12, 389-402. 31. Ducan M.C. Messner M. A., Williams L.: Gender stereotyping in televised sports, Los Angeles, The Amateur Athletic Association of Los Angeles, 1990. 32. Kluczyńska U.: Definiowanie męskości i kobiecości przez sport. Analizy medialnych prezentacji. Pol. Prz. Nauk o Zdr., 2009, 1 (18), 96-104. 33. Kluczyńska U.: Konstruowanie relacji między płciami w sporcie. Analiza telewizyjnych wiadomości sportowych. Slany K., Kowalska B., Ślusarczyk M. (red.): Kalejdoskop genderowy. W drodze do poznania płci społecznokulturowej w Polsce, Kraków, Wyd. UJ, 2010. 34. Gilligan C.: In a different voice, MA Harvard University Press, Cambridge, 1982, 10. 35. Duncan M.C.: A hermeneutic of spectator sport: The 1976 and 1984 Olympic Games. Quest. 1986, 38, 50-77. 36. Deitz-Uhler B., Harrik E.A., End C., Jacquemotte L.: Sex differences in sport fan behavoir and reasons for being sport fan. Journal of Sport Behavoir, 2000, 23 (3), 219231. 37. James J.D. Ridinger L.L.: Female and Male Sport Fans: A Comparison of Sport Consumption Motives. J. Sport Behav., 2002, 25 (3), 2. 38. Cooper-Chen A.: Global games, entertainment, and leisure: Women as TV spectators. P. Creedon (ed.): Women, Media and Sport: Challenging gender values, Thousand Oaks, Sage Publications, 1994, 257-272.

39. Eastman S.T. Billings A.C.: Biased Voices of Sports: Racial and Gender Stereotyping in College Basketball Announcing. Howard J. Commun., 2001, 12, 183-201, 195, 185. 40. Tuggle C.A., Huffman S., Rosengard D.S.: A Descriptive Analysis of NBC’s coverage of the 2000 Summer Olympics, Mass. Communication & Society, 2002, 5 (3), 361375, 373. 41. Billings A.C.: From Diving Boards to Pole Vaults: Gendered Athlete Portrayals in the “Big Four” Sports at the 2004 Athens Summer Olympics. Southern Commun. J., 2007, 72(4), 329-344, 341. 42. Eastman S.T. Billings A.C.; Biased Voices of Sports: Racial and Gender Stereotyping in College Basketball Announcing, Howard J. Commun., 2001, 12, 183-201, 185. 43. Hardin M., Shain S.: Female Sports Journalists: Are We There Yet? ’No’. Newspaper Res. J., 2005, 26(4), 22-35.

Adres do korespondencji: dr n. hum. Urszula Kluczyńska Zakład Edukacji Collegium Stomatologicum ul. Bukowska 70 60-812 Poznań tel. 603 468 890 [email protected]