03.08.2017

8. HAFTA

ISL107 GENEL MUHASEBE I

11 Menkul Kıymetler – 24 Mali Duran Varlıklar ve Muhasebe Kayıtları I

Doç.Dr. Murat YILDIRIM [email protected] KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Menkul Kıymetler

Menkul Kıymetler

İşletmeler ellerindeki atıl kaynakları veya tasarruflarını değerlendirecek menkul kıymetlere (finansal araçlara) yatırım yaparlar. Menkul Kıymet, Ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları SPK’ca belirlenen kıymetli evraktır.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

3

Menkul Kıymetler

 Menkul kıymetler aşağıdaki amaçlar doğrultusunda edinilebilir.

 Güvenlik Amacı: işletmeler sahip oldukları nakit mevcutlarının bir kısmını, ihtiyaten kötü zamanlarda kolayca paraya çevirebileceği varlıklara yatırmak isteyebilir. Kötü zamanlarda kendilerini güvende tutmak amacıyla menkul kıymetedinirler.  Yatırım Amacı: işletmeler ileride iyi getiri getireceklerine inandıkları menkul kıymetlere yatırım yapmak isterler. İşte yatırım amacıyla nakit varlıklarının bir kısmı menkul kıymete yatırılabilir.  Spekülasyon Amacı : işletmeler şu anda fiyatı uygun olup da yakın zamanda çok iyi bir getiri elde edeceklerine inandıklarında risk alarak menkul kıymetlere yatırım yapabilirler. KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

4

Menkul Kıymetler

Menkul kıymetler ve başlıca özellikleri aşağıda verilmiştir.  Hisse Senetleri: Anonim şirket ile sermayesi paylara bölünmüş komandit ortaklıklarda, ortaklığı temsil eden bir menkul kıymettir. Hisse senetleri işletmelerde sahipliği gösteren bir belgedir.  Tahvil: Anonim şirketlerin ve kamu iktisadi kuruluşlar ile kamu kuruluşlarının ödünç para bulmak için itibari değerleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetlerine Tahvil denir.  Diğer Belgeler: Sermaye piyasasına çıkarılan bir kısım belgeler ise hisse senedi ve tahvilin bazı özelliklerine aynı anda sahip olabilmektedirler. Diğer menkul kıymetlerin muhasebeye kaydedilmesinde ilgili menkul kıymet tahvile benziyor ise tahvil gibi, hisse senedine benziyor ise hisse senedi gibi işlem yapılacaktır. KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

2

5

 Menkul Kıymetler alış bedelleri ile muhasebeleştirilirler.  Menkul kıymetler için yapılan alış giderleri 653 Komisyon Giderleri Hesabına borç kaydedilir. Menkul kıymetlerin alış bedelleri ile satış bedelleri arasındaki olumu fark 645 Menkul Kıymet Satış Karları Hesabınaalacakkaydedilir.  Menkul Kıymetlerin alış bedelleri ile satış bedelleri arasındaki olumsuz fark 655 Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabına borç kaydedilir.  Geçici yatırım amacıyla satın alınan menkul kıymetler 11 Menkul Kıymetler grubunda takip edilirken;  Uzun vadeli yatırım ve ortaklık amacıyla alınan menkul kıymetler Duran varlıklar içerisinde 24 Mali Duran Varlıklar Grubunda takip edilmektedir. KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

6

1

03.08.2017

11. Menkul Kıymetler Grubu

110. Hisse Senetleri Hesabı

11. Menkul Kıymetler Grubu Tek Düzen Hesap Planında kendi içinde aşağıdaki gibi bölümlenmiştir.

 Hisse Senetleri, anonim şirketlerde ortaklık payını gösteren ve şeklikanunla belirlenmişolan belgeyedenir.  Hisse senedi bir ortaklık belgesidir.  Hisse senedi nama ve hamiline yazılı olabilir. Nama yazılı olan hisse senetlerinde, ortakların adı yazılıdır.  Hamiline yazılı olanlarda ise, ad yazılı değildir; taşıyana aittir ve teslim yoluyla el değiştirir.  Hisse senedi sahipleri yıl sonunda şirket kar eder ve bunu dağıtmaya karar verirse, sahip olunan pay oranında kar payı (Temettü) alırlar. Şirket kar etmediği veya kar dağıtım yapmadığı zaman hisse senedi sahiplerin bir ödeme yapılmaz.

11 Menkul Kıymetler  110 Hisse Senetleri Hs.  111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar Hs.  112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonolar Hs.  118 Diğer Menkul kıymetle Hs.  119 Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı Hs. (-)

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

7

110. Hisse Senetleri Hesabı

110. Hisse Senetleri Hesabı

 Hesabın Niteliği: İşletmenin, iştirak amacı dışında, geçici yatırım yapmak amacıyla, gelirlerden ve fiyat değişmelerinden yararlanmak, ancak nakit ihtiyacı duyulduğunda satmak üzere satın alınan hisse senetleri “110 Hisse SenetleriHesabı”nda izlenir.  Hesabın İşleyişi: Satın alınan hisse senetleri alış bedeli üzerinden bu hesabın borç tarafına kaydedilirken; satıldıklarında ise, yine alış bedeliüzerindenalacak tarafa kaydedilir.  Alış nedeniyle ödenen komisyonlar, hisse senetlerinin kaydi maliyet değeri üzerinden değil de alış bedeli üzerinden yapıldığından Tekdüzen Hesap Planındaki “653 Komisyon Giderleri giderhesabına kaydedilir.

• Alış İşlemi: İşletmemiz, Şahin AŞ’nin 5.000 adet hisse senedini Ziraat Bankası aracılığıyla tanesi 12 TL’den satın almıştır. Ayrıca bankaya bu işlem için 180 TL komisyon ödenmiştir.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

01.06.201… 110 Hisse Senetleri 110.03 Şahin A.Ş. 653 Komisyon Giderleri Hs.

…./…./201…

110 Hisse Senetleri 110.03 Şahin A.Ş.

Borç

180 60.180

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

10

110 Hisse Senetleri Hesabı

Alacak

•

Örnek: İşletmemiz, tanesi 12 TL’den satın aldığı Şahin AŞ’nin hisse senetlerinin tamamını tanesi 13 TL’den Ziraat Bankası aracılığı ile satmıştır. Bankaya bu işlem için komisyon olarak 200 TL ödenmiştir. …./…./201…

54.800

102 Bankalar Hs. 102 03 Ziraat Bankası 653 Komisyon Giderleri Hs.

200 5.000

110 Hisse Senetleri 110.03 Şahin A.Ş. 645 Menkul Kıymet Satış Karları Hs.

60.000

Şahin A.Ş.’nin hisse senetlerinin zararlı satılması

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Alacak

Şahin A.Ş.’nin Hisse senetlerinin alınması

9

Örnek: İşletmemiz, tanesi 12 TL’den satın aldığı Şahin AŞ’nin hisse senetlerinin tamamını tanesi 11 TL’den Ziraat Bankası aracılığı ile satmıştır. Bankaya bu işlem için komisyon olarak 200 TL ödenmiştir. 102 Bankalar Hs. 102 03 Ziraat Bankası 653 Komisyon Giderleri Hs. 655 Menkul Kıymet Satış Zararları Hs.

Borç 60.000

102 Bankalar Hs. 102 03 Ziraat Bankası Hisse Senedi satın alınması

110 Hisse Senetleri Hesabı •

8

Borç

Alacak

64.800 200 60.000 5.000

Şahin A.Ş.’nin hisse senetlerinin karlı satılması

11

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

12

2

03.08.2017

110 Hisse Senetleri Hesabı

110 Hisse Senetleri Hesabı

• İşletmemizin Şahin AŞ’nin hisse senetlerini satmadığını varsayalım. Satın alınan Şahin AŞ.’nin tarafımıza 12.800 TL kar payı dağıtacağını gelen bir ihbarname ile öğrenmiştir.

• Şahin AŞ’nin hisse senetlerinin hak ettiği 12.800 TL’ kar payı işletmemizin banka hesabına yatırılmıştır. Bu durum bankadan gelen bir dekontla öğrenilmiştir.

…./…./201… 108 Diğer Hazır Değerler Hs.

Borç

Alacak

12.800

640 İştiraklerden Temettü Gelirleri Hs.

…./…./201… 12.800

102 Bankalar Hs.

Kar payı tahakkuku

Borç

Alacak

12.800

108 Diğer Hazır Değerler Hs.

12.800

Kar payının tahsili

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

13

14

Borçlanma Kağıtları

Borçlanma Kağıtları

• İşletmeler, fiyat değişmelerinden ve faiz gelirlerinden yararlanmak amacıyla ve geçici yatırım niteliğinde özel ve kamu kesimlerine ait tahvil, senet ve bono satın alıp menkul kıymetler olarak varlıklarıarasına katabilirler. • Tahvili elinde bulunduranlar, o tahvili çıkaran şirketlerden veya kuruluşlardanalacaklıolan kişilerdir. • Elinde tahvil olan kişi veya kuruluş, şirket kar etsin veya etmesin faiz dönemi sonunda tahvili çıkaran şirketten veya kuruluştan faiz alır. • Tahvil ihraç eden kurum ya da kuruluş borçlanırken söz konusu tahvilleri satın alan kişi, kurum ya da kuruluşlar ise ellerindeki nakit fazlasını değerlendirmiş ve yatırım yapmış olurlar.

• Menkul kıymet niteliğinde olan çeşitli senet ve bonolar bulunmaktadır. Bunların başlıcalar şunlardır:

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

15

111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar Hesabı • Bu menkul kıymetlerin ortak özellikleri, işletmeler tarafından faiz gelirlerinden veya başka ad altında bir getiriden ve fiyat değişmelerinden yararlanmak amacıyla satın alınmaktadır. • Hesabın İşleyişi: İşletme tarafından tahviller alış bedelleri üzerinden borç kaydedilir; bu menkul kıymetlerin elden çıkarılması durumunda yine alış bedeli üzerinden alacak kaydedilir.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

17

– – – – –

Gelir Ortaklığı Senetleri Finansman Bonosu Kar ve Zarar Ortaklığı Belgesi Hazine Bonoları Yatırım Fonu Katılım Belgeleri

• Özel kesime ait tahviller 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar Hesabında takip edilir. • Kamu kesimine ait tahviller ise 112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonolar Hesabında takip edilir. 16

Örnek Tahvil Alış İşlemi : • İşletmemiz, 02.01.201. tarihinde Turban AŞ’nin 100 TL nominal değerli % 20 faizli 200 adet tahvilinin her birini 100 TL’den satın almıştır. Tahvillerin faiz dönemi 2 Ocak - 31 Aralık’tır. Bu işlem için ilgili bankaya 170 TL komisyon ödenmiştir. 02.01.201.…

Borç

111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar Hs. 111.01. Tahviller 653 Komisyon Giderleri Hs.

20.000

102 Bankalar Hs. 102 03 Ziraat Bankası

Alacak

170 20.170

Geçici Yatırım Amacıyla Tahvil Satın Alınması

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

18

3

03.08.2017

111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bono Hs.

Örnek Tahvil Alış İşlemi : • İşletmemiz, 02.01.201. tarihinde Turban AŞ’nin satın almış olduğu tahvilleri 03.08.201. tarihinde tanesi 130 TL’den satmıştır. Bu işlem için bankaya 180 TL komisyon ödemiştir.

BORÇ Tarih

03.08.201.…

Borç

102 Bankalar Hs. 102 03 Ziraat Bankası 653 Komisyon Giderleri Hs.

Alacak

25.820

Açıklama

111 Özel Kesim Tahvil Senet ve Bono Hs. Tutar Tarih Açıklama

02/01

20.000

ALACAK Tutar 20.000

01/10

Borç Kalanı 20.000 - 20.000 = 0 Özel Kesim Tahvil Senet ve Bono Mevcudu

180

111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar Hs. 111.01. Tahviller 645 Menkul Kıymet Satış Karları Hs.

20.000 6.000

Geçici Yatırım Amacıyla Tahvil Satılması

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

19

Örnek Yıllık Faiz Tutarının Tahsili :

100 x 12 x 20 1.200

x 200 adet = 4.000 TL

31.12.201. 102 Bankalar Hs. 102 03 Ziraat Bankası(Faiz) 193 Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar Gv. 400 TL 642 Faiz Gelirleri Hs. Tahvil faizi

Vergi Kesintisi Tutarı = 4.000 x 0,10 = 400 TL Net Tutar = 4.000 - 400 = 3.600 TL

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

20

Örnek Yıllık Faiz Tutarının Tahsili

• İşletmemizin Turban AŞ’nin tahvillerini satmadığını varsayalım. İşletmemiz satın almış olduğu tahvillerin bir yıllık faiz tutarını, faiz geliri üzerinden % 10 gelir vergisi kesintisi yapıldıktan sonra tahsil etmiştir.

Bir yıllık faiz tutarı =

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Borç

Alacak

3.600 400 4.000

Turban A.Ş. %20 faizli 100 TL nominal değerli 200 adet tahvile ait tutarın tahsili

21

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

22

118 Diğer Menkul Kıymetler Hesabı

Menkul Kıymetlerin İzlenmesi

• Hesabın Niteliği: Yukarıda ele alınan menkul kıymetlerin dışındaki altın, altın dışı kıymetli maden gibi değerler diğer menkul kıymetler olarak ele alınırlar ve 118 Diğer Menkul Kıymetler Hs’nda izlenirler. • Hesabın İşleyişi: Diğer Menkul Kıymetler grubuna giren değerler satın alındığında, alış bedeli üzerinden bu hesaba borç; satıldığında ise yine alış bedeli üzerinden alacaklandırılır. Bu nedenle hesap borç kalanı veren hesap olup, kalanlar alış bedeli ile gösterilir.

 Günümüzde hisse senetleri ve tahviller artık kağıt üzerine basılmamaktadır. Bu kıymetler ile ilgili olarak ihraçlarından itibaren yapılan alım-satım, rehin etme vb. işlemlerin tümü “Merkezi Kayıt Kuruluşu” tarafından kaydedilerek izlenir. • Menkul kıymetlere ilişkin parasal (alım satım bedelleri, kar payı ödemeleri) hareketler de “İMKB Takas ve Saklama Bankası (Takasbank) tarafından gerçekleştirilir. • Buna göre Takasbank el değiştiren menkul kıymetlerin bedellerinin yeni sahibine ödenmesini sağlar.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

23

24

4

03.08.2017

Menkul Kıymetler

Bölüm Soruları

Menkul kıymetler, faiz geliri veya kar payı veya fiyat değişmelerinden yararlanarak kar elde etmek amacıyla geçici bir süre elde tutulmak üzere alınan hisse senedi, tahvil, hazine bonosu, finansman bonosu, yatırım fonu katılma belgesi, kar-zarar ortaklığı belgesi, gelir ortaklığı senedi gibi menkul kıymetleri kapsar. Menkul kıymetlerin alış giderleri 653 Komisyon Giderleri Hesabına borç kaydedilir. Geçici yatırım amacıyla satın alınan menkul kıymetler 11 Menkul Kıymetler grubunda takip edilirken; Uzun vadeli yatırım ve ortaklık amacıyla alınan menkul kıymetler Duran varlıklar içerisinde 24 Mali Duran Varlıklar Grubunda takip edilmektedir. KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

• Aşağıdakilerden hangisi menkul kıymetlerin taşıdığı özelliklerden biri değildir? a) Nominal değerinin olması b) Dönemsel gelir sağlaması c) Kıymetli evrak olması d) Ortaklık ya da alacak hakkı vermesi e) Yalnızca faiz geliri sağlaması

25

26

Bölüm Soruları

Bölüm Soruları

• Aşağıdakilerden hangisi menkul kıymet değildir? a) Finansman Bonosu b) Alacak Senedi c) Gelir Ortaklık Senedi d) Hisse Senedi e) Devlet Tahvili

• Aşağıdakilerden hangisi borçlanma kağıdı değildir ? a) Hisse Senedi b) Tahvil c) Gelir Ortaklık Senedi d) Finansman Bonosu e) Kar ve Zarar Ortaklığı Belgesi

27

28

Bölüm Soruları

Bölüm Soruları

• Aşağıdakilerden hangisi Hisse Senetlerinin üzerinde yazan parasal değeri ifade eder? a) b) c) d) e)

• Piyasa faiz oranının tahvil faiz oranından yüksek olması durumunda aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

Gerçeğe Uygun Değer Rayiç Bedel NominalDeğer İtibari Değer Kayıtlı Değer

a) b) c) d) e)

29

Tahvil, nominaldeğerinden daha yüksek bir fiyatla satılır. Tahvil, nominaldeğerinden daha düşük bir fiyat ile satılır Tahvil, nominalfiyatı üzerinden satılır Tahvil, piyasa faizoranına bağlı tutarüzerinden satılır. Tahvilin satış fiyatında enflasyon oranıdikkate alınır.

30

5

03.08.2017

Bölüm Soruları

Kaynakça

• Aşağıdakilerden hangisi gelir ortaklığı senetlerinin özelliklerinden biri değildir? a) Ödemenin yapılamaması hâlinde ortaklığın iflası talep edilebilir. b) Kamu kuruluşlarına devlet bütçesi dışında kaynak sağlar. c) Senet sahipleri mülkiyet ve işletme üzerinde herhangi bir hak sahibi değildir. d) Bazı kamu kurum ve kuruluşlarının gelirlerine, ortak olması için çıkarılan senetlerdir. e) Kamuya ait alt yapı tesislerinin gelirlerinden yatırımcıya anonim ortaklığın ödeme yapmaya yeterli kara sahip olması durumunda gelir sağlamayı amaçlar

31

• • • • • • • • •

Nalan AKDOĞAN, Orhan SEVİLENGÜL, Tek Düzen Muhasebe Sistemi Uygulaması, Gazi Kitapevi, Ankara. Orhan Sevilengül, Genel Muhasebe, Gazi Kitapevi, Ankara, 2011. Orhan Sevilengül, Çözümlü Muhasebe Problemleri, Gazi Kitapevi, Ankara, 2011. Abdullah Karakaya, Genel Muhasebe Ders Notları, Safranbolu, 2002. Ahmet Vecdi CAN, Sakarya Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Ders Notları Nalan AKDOĞAN, Nejat TENKER, Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi Kitapevi. CEMALCILAR, Ö., "Muhasebenin amaçlarına Ulaşmada Muhasebenin Kuramsal Yapısına Bağlılığın Gereği ve Önemi", Muhasebe ve Denetime Bakış, Ocak 2003. 8 No’lu TMS- Maddi, Maddi Olmayan Duran Varlıklar ile Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar IASC, International Accounting Standards Committee, International Accounting Standards 1999, London, 1999.

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

32

Teşekkür Ederim

Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim…

KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

33

6