IDI with central LLL institutions (1) NAKŁADY NA LLL / INVESTMENT Od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej głównym źródłem finansowania kształcenia ustawicznego są środki unijne, pochodzące przede wszystkim z Europejskiego Funduszu Społecznego. Pojawienie się dużych funduszy unijnych przeznaczonych na rozwój kapitału ludzkiego pozwoliło znacznie rozszerzyć rynek usług edukacyjnych, który wcześniej rozwijał się bardzo powoli ze względu na brak środków. Z funduszy unijnych korzystają zarówno prywatni przedsiębiorcy, jak i instytucje publiczne oraz organizacje pozarządowe. Oprócz tego podstawowe działania publicznych jednostek oświatowych finansowane są z subwencji skarbu państwa. Są to jednak z definicji środki przeznaczone raczej na przetrwanie danej instytucji i realizację jej podstawowych działań, ale już nie na rozwój czy innowacje. Środki EFS dają takim instytucjom możliwość rozszerzenia programu, bądź dotarcia do nowych grup odbiorców. Korzystanie z nich jest jednak znacznie bardziej skomplikowane niż w przypadku dotacji państwowych i wymaga nie tylko nowych umiejętności, ale też czasu i wysiłku. Działania związane z pozyskiwaniem środków z reguły nie są opłacane i stanowią dodatkowe obciążenie dla pracowników. Z czasem w poszczególnych instytucjach zaczęły się jednak pojawiać wyspecjalizowane komórki bądź osoby zajmujące się głównie przygotowywaniem i prowadzeniem tego typu projektów. Korzystanie ze środków unijnych zwykle zakłada niewielki wkład własny, który pokrywany jest albo ze środków budżetowych, albo prywatnych. To oznacza, że przedsiębiorca lub osoba indywidualna dopłacają do LLL, co nie stanowi zwykle bariery korzystania ze środków, ma natomiast ten dodatkowy walor, że zwiększa motywację do rzeczywistego skorzystania z opłaconych usług. Szczególnie w pierwszych programach finansowanych z UE wiele szkoleń oferowanych było całkowicie bezpłatnie, co szybko doprowadziło do ich dewaluacji i spowodowało kłopoty z rekrutacją uczestników na kolejne programy. Spadek zainteresowania tłumaczono niskim prestiżem, którym cieszą się darmowe usługi, a także faktem, że miały one charakter miękki. Wprowadzenie niewielkich opłat od uczestników daje zdaniem badanych większe gwarancje skutecznej rekrutacji i podtrzymania zaangażowania uczestników. Z punktu wiedzenia instytucji publicznych obecnie brak alternatywnych źródeł finansowania LLL, ze względu na ograniczone środki budżetowe i brak mechanizmów włączania przedsiębiorców do systemu edukacji. Dlatego też jednym z najpoważniejszych problemów w ramach formułowania tworzonej obecnie Strategii jest określenie źródeł finansowania opisanych w niej działań. Przewiduje się, że na początkowym etapie – dopóki dostępne będą fundusze unijne – działania strategiczne finansowane będą z tych środków, brakuje natomiast realnego planu budżetowania działań związanych z LLL po tym okresie (czyli po 2020 roku). Z punktu wiedzenia instytucji centralnych najkorzystniej byłoby, gdyby część obciążeń związanych z finansowaniem LLL wzięli na siebie pracodawcy oraz instytucje systemu edukacyjnego, które mogłyby oferować część usług po cenach rynkowych. Pełne urynkowienie sektora edukacji nie jest jednak możliwe ze względu na to, że szczególnie w szkolnictwie wyższym spowodowałoby to obumarcie wielu

nierentownych kierunków, bez których trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie uniwersytetów. Wszyscy badani deklarowali, że przyszłość finansowania LLL po zakończeniu się środków unijnych jest obecnie niepewna i bardzo brak w tym zakresie długofalowego strategicznego myślenia. Wszelkie tworzone do tej pory plany łatwo ulegały zmianie, bądź schodziły na plan dalszy pod wpływem czynników politycznych. Badane instytucje mają świadomość tymczasowości obecnego systemu finansowania LLL, wciąż jednak brak rozwiązań zabezpieczających funkcjonowanie tego systemu po zakończeniu finansowania z funduszy strukturalnych. Niepewność związaną z finansowaniem LLL wynika z tego, że decyzje w tym zakresie podejmowane są na szczeblu politycznym, co silnie uzależnia je od bieżącej sytuacji politycznej. 1.1 Źródła finansowania Dominacja środków unijnych: Głównym źródłem finansowania kształcenia ustawicznego w Polsce są od kilku lat środki unijne, pochodzące przede wszystkim z Europejskiego Funduszy Społecznego. Pojawienie się dużych funduszy unijnych na edukację pozwoliło znacznie rozwinąć rynek usług edukacyjnych, który wcześniej rozwijał się bardzo powoli ze względu na brak środków. Obecnie są to przede wszystkim pieniądze unijne z Europejskiego Funduszu Społecznego. To tak naprawdę po latach zapomnienia pozwoliło uruchomić, wrócić kształceniu ustawicznemu do firm i do świadomości jakiejś grupy pracowników i pracodawców. (C7TS) Obecnie, nie mając tej strategii, pewne elementy realizujemy przy pomocy wsparcia ze środków unijnych. Często jest to 100% dofinansowania środkami unijnymi czy 85%. To dużo. W innych przypadkach albo dopłaca budżet państwa, albo pracodawcy, albo uczestnicy szkoleń. (C1PU) W tym kształceniu pozaformalnym, czyli np. w przypadku wszelkiego rodzaju kursów są to przedsiębiorcy, a wydaje mi się, że rzadziej finansują je sobie sami zainteresowani. Najczęściej są to jednak przedsiębiorcy, którzy wykupują kursy dla swoich pracowników. Jeżeli chodzi o kształcenie ustawiczne w formach szkolnych to tak jak w przypadku wszystkich innych szkół jest subwencja, dotacje. (C2PU) Niejasne zasady finansowania: Tylko jedna z badanych jednostek deklarowała, że jeszcze do niedawna jej działania były w 100% finansowane ze środków budżetowych, dodając jednak, że w gruncie rzeczy podział między środkami budżetowymi, a unijnymi jest obecnie niejasny. (...) nie do końca wiem czy teraz można powiedzieć, że mamy finansowanie z budżetu czy można to uznać za finansowanie ze środków zewnętrznych, bo są to pieniądze unijne. Od tego roku zaczęliśmy realizację projektów finansowanych z EFS. Jest więc to inna sytuacja, bo po prostu składamy wniosek lub jesteśmy partnerami przy składaniu wniosku i wtedy otrzymujemy odpowiednią pulę pieniędzy również z tymi wszystkimi procedurami. (C6PU) Zapewne jest różnie w różnych formach. W tym kształceniu pozaformalnym, czyli np. w przypadku wszelkiego rodzaju kursów są to przedsiębiorcy, a wydaje mi się, że rzadziej finansują je sobie sami zainteresowani. Najczęściej są to jednak

przedsiębiorcy, którzy wykupują kursy dla swoich pracowników. Jeżeli chodzi o kształcenie ustawiczne w formach szkolnych to tak jak w przypadku wszystkich innych szkół jest subwencja, dotacje. C5PU ma tutaj trochę mniej do powiedzenia. (C2PU) 1.2 Finansowanie LLL w przyszłości Tymczasowość i niepewność: Wszyscy badani deklarowali, że przyszłość finansowania LLL za zakończeniu się środków unijnych jest obecnie niepewna, brak w tym zakresie długofalowego planowania. Obecna sytuacja jest skazana na tymczasowość. Środki unijne w tej perspektywie są, w następnej też raczej będą, bo nie mamy szansy by przekroczyć 75% średniej unijnej, ale w perspektywie po 2020 roku już trudno powiedzieć. (C1PU) Polityczne bariery: Niepewność związaną z finansowaniem LLL wynika z tego, że decyzje w tym zakresie podejmowane są na szczeblu politycznym, co silnie uzależnia je od wyników bieżącej walki politycznej. Tu jest pytanie, na które nie ma jeszcze odpowiedzi. Czy będzie to finansowane przez państwo czy cały ciężar finansowania spadnie na osoby, na każdego obywatela? To jest właśnie ten problem. (...) Tutaj pozostaje decyzja polityczna jaki model przyjmiemy. Czy będzie to model z większym naciskiem na pracobiorców i np. to oni będą sami to finansowali przez jakiś system polityki podatkowej? Czy też może państwo będzie dawać bony? Czy może ma być wsparcie ze strony pracodawców? Jeżeli chodzi o finansowanie, to decyzja nie została jeszcze podjęta. Jest kilka różnych możliwych systemów. (C1PU) Próby urynkowienia szkolnictwa wyższego: Większe urynkowienie sektora edukacji wyższej choć odciążyłoby budżet państwa nie wydaje się obecnie możliwe ze względu na to, że spowodowałoby obumarcie nierentownych kierunków, bez których trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie uniwersytetów. W kontekście tych reform, które się pojawiają na horyzoncie widzimy tendencje, by iść w kierunku tego, by uczelnie stawały się takimi przedsiębiorstwami i żeby odpowiadały na potrzeby rynku pracy. (...) pozostaje pytanie czy uczelnia jest w stanie zaproponować konkurencyjne kierunki studiowania. Czyli gdy studenci będą rozpoznawać to jako kierunki atrakcyjne z punktu widzenia przyszłej pracy to będą przychodzić obojętnie czy będzie pieniądz za nimi szedł np. w formie bonu edukacyjnego czy w formie jakiejś odpłatności. Uczelnia będzie mogła się finansować, bo będzie miała konkretną ofertę. To jest dobre myślenie, ale zapominamy o jednym ważnym aspekcie. Pewne kierunki, pewne części działalności uczelni nie da się podporządkować rynkowi i tym procesom. One muszą być chronione i finansowane centralnie lub też musi być wynaleziona jakaś inna formuła. (...) Uczelnia jednak nie jest przedsiębiorstwem. (...) Pewne kierunki muszą być chronione nawet jeżeli są zupełnie niedochodowe lub nawet jeżeli trzeba do nich dopłacać. W tym kontekście trzeba by rozpatrywać dalszą edukację pozaformalną. (C8TS) 1.3 Ocena trafności alokacji środków na LLL Trafna alokacja środków: Większość badanych pozytywnie oceniała alokacje środków, choć pojawiały się pojedyncze głosy, że gros środków przeznacza się na

szkolenia z zakresu umiejętności miękkich, a zbyt mało powstaje możliwości zdobycia umiejętności technicznych, bardziej poszukiwanych na rynku pracy. Na pewno możemy mieć wrażenie, że szkolenia z umiejętności tzw. miękkich są bardzo obecne. (...) Być może to wynika z tego, że takie szkolenie jest dużo łatwiej i taniej zorganizować. Na pewno jest tak, że Polscy pracownicy, także managerowie mają niedostatek kompetencji miękkich. Na każdym etapie: czy to przy współpracy w zespole czy współpracy na linii manager – pracownik, starszy manager – młodszy manager. To jest po tych latach minionych naturalne, kiedy zupełnie nowy system gospodarczy został bardzo szybko wprowadzony. Ludzie nie mieli skąd nabywać przez naście lat tych umiejętności. W szkołach o współpracy w grupie w ogóle się nie mówi. Nie premiuje się w żaden sposób pracy grupowej, a raczej pracę indywidualną. (C7TS) Jeżeli o nas chodzi to głównie [środki przeznaczane] są na działania podnoszące jakość kształcenia. Zamawiane są kierunki matematyczno-przyrodnicze, techniczne, studia podyplomowe w tym zakresie, które mają służyć podniesieniu kompetencji osób i dzięki temu lepszemu ich funkcjonowaniu na rynku pracy. (...) Jest to przede wszystkim inwestowanie w nowe kierunki na istniejących uczelniach oraz ukierunkowanie na potrzeby rynku pracy. (...) Jak pokazują doświadczenia [taki system alokacji środków] jest odpowiedni, bo jest zapotrzebowanie na absolwentów kierunków ścisłych, a w szczególności technicznych. (...) Została przeprowadzone przez Ministerstwo taka ewaluacja ex ante zapotrzebowania na absolwentów kierunków matematyczno-techniczno-przyrodniczych. (C1PU) Jakbym miał ocenić, to alokacja środków finansowych jest raczej niezła – taka solidna czwórka. Natomiast zobaczymy co będzie dalej, ponieważ pieniądze unijne się skończą, ten okres budżetowy 2007 – 2013 się skończy. Teraz już będziemy dostawać mniej pieniędzy z Unii. Zostało parę lat, żeby bardzo się spiąć i nadrobić zapóźnienia także w kształceniu ustawicznym, ale miejmy świadomość, że to co będziemy przygotowywać jako spójny, zaplanowany i realizowany system kształcenia ustawicznego będzie musiał się w większym stopniu opierać na środkach krajowych niż na środkach unijnych. (C7TS) Bariery na poziomie lokalnym: Świadomość, że warto inwestować w oświatę jest wyraźniejsza na poziomie centralnym niż lokalnym, gdzie spotyka się z barierą wynikająca z tego, że priorytet mają inwestycje infrastrukturalne. Aczkolwiek wiemy, że cały czas tych środków przyznawanych na oświatę jest procentowo za mało. Zaczynając od tego najwyższego szczebla, gdzie moim zdaniem dla takiego oglądu sytuacji inwestowanie w oświatę jest po coś, że to nie jest jednorazowy wydatek akcyjny, który jest tylko po to, żeby wydać pieniądze... to jest ta świadomość ciał ustawodawczych i wykonawczych, żeby inwestować w oświatę, bo to się po prostu opłaca, bo w jakiś sposób modeluje społeczeństwo, które za chwilę będzie głosować, a kończąc na tych wyborach, przed którymi stoją wójtowie gmin: albo droga albo inwestycja w oświatę. A inwestycja w oświatę to jest najczęściej nowa sala gimnastyczna, a niekoniecznie zajęcia dodatkowe dla uczniów lub zajęcia, które wspierają tych mniej zdolnych, czyli pozwalają uzupełniać braki. To są te trudne decyzje podejmowane na poziomie państwa. Jaki procent pieniędzy z dochodu narodowego jest przeznaczony na oświatę. Wiemy, że państwa, które mają tych pieniędzy więcej dużo lepiej funkcjonują. Te wyniki, które pokazują badania PISA np. dobre wyniki Finlandii ewidentnie wskazują kierunek, którym i my powinniśmy podążać. (C6PU)

1.4 Opłaty za LLL Szkolenia dofinansowywane z EFS: Brak opłat za szkolenia powoduje problemy z rekrutacją. Niestety to nie do końca jest dobre. Te szkolenia zwłaszcza na początku – w 2006 roku – były oblegane, a potem się okazało, że potrzeba łapać jakiś ludzi z ulicy, żeby ktoś na to szkolenie przyszedł, żeby była minimalna liczba osób. Wtedy była czas strasznej inflacji tych szkoleń. Nie były one w żaden sposób targetowane. Po prostu: robimy szkolenie, składamy wniosek, dostajemy pieniądze. To było jakby z automatu. (C7TS) Nie zauważyłam, żeby była różnica w przyznawaniu środków na te szkolenia, które uznane są za priorytetowe. Tak naprawdę pewnie wszystkie są w nich priorytetowe, bo my realizując tą politykę musimy brać to pod uwagę. Najczęściej do 2009 było tak, że dostaliśmy tyle pieniędzy ile zabudżetowaliśmy. Potrafiliśmy uzasadnić jako konieczne i wskazać korzyści. (...) Jeżeli np. przez jakieś 2-3 lata realizowaliśmy jakiś projekt dla Ministerstwa, to była na to przeznaczona jakaś określona kwota i jeżeli Ministerstwo oczekiwało, że to będzie kontynuowane, to po uzgodnieniu z Ministerstwem była informacja, że otrzymujemy jednakową pulę albo zostanie ona zwiększona lub zmniejszona, bo np. potrzeby są mniejsze jak np. w przypadku wspomnianego programu szkolenia ekspertów ds. awansu zawodowego. Na to szkolenie mieliśmy zawsze zwiększany budżet, a w tym roku musieliśmy sami wygospodarować z tego budżetu, którym dysponowaliśmy zawsze stąd ta liczba przygotowanych się zmniejsza. (C6PU) Odpłatność za szkolenia: Mobilizuje uczestników do rzeczywistego korzystania z możliwości kształcenia. Dowiedziono psychologicznie, że nie do końca przywiązuje się wagę do czegoś, co się dostaje za darmo. Dlatego mówi się, że nawet jakaś symboliczna odpłatność za te szkolenia by pomogła. Żeby to się nie odbywało na takiej zasadzie, że przyjdę, podpiszę listę i pojawię się na końcu szkolenia, po dwóch tygodniach tylko po to, żeby dostać dyplom. W taki sposób przebiegało wiele szkoleń i trzeba mieć świadomość tego, że coś co jest za darmo nie do końca jest szanowane. (C7TS) 1.5 Źródła finansowania strategii LLL Brak jasno określonych źródeł finansowania: Jednym z problemów związanych z tworzoną obecnie Strategią jest określenie źródeł finansowania opisanych w niej działań. Przewiduje się, że na początkowym etapie – dopóki dostępne będą fundusze unijne – działania strategiczne finansowane będą z tych środków, brakuje natomiast realnego planu budżetowania działań związanych z LLL po tym okresie (czyli po 2020 roku). To jest pytanie w jaki stopniu będzie to finansowane przez państwo a w jakim przez obywateli i czy pojawi się to finansowanie ze strony pracodawcy. Ta decyzja nie została jeszcze podjęta. Wynikać ma ona ze strategii – strategia będzie miała w tym zakresie pokazywać, który model będzie realizowany. (C1PU) Na pewno rozmowy z Ministrem Finansów na ten temat będą prowadzone. Zapewne jakimś narzędziem częściowego finansowania będzie PO KL. Te działania, które

mamy w PO KL w znakomitej większości pokrywają się z tym, co jest w strategii. Tu na pewno instrumantem finansowym będzie Program. (C2PU) 1.6 Wpływ kryzysu finansowego Cięcia budżetowe: Ograniczenie środków na część planowanych działań. Ten rok nie jest odzwierciedleniem tego, co działo się do tej pory. Jeżeli myślimy o tym w perspektywie kilkuletniej biorąc pod uwagę to co było np. 2 lata temu, to ten rok jest taki mało reprezentatywny. Finanse ograniczają różne działania, które były zaplanowane czy wiemy np. z badania potrzeb, że byłyby bardzo wskazane. Teraz należy dokonywać wyborów między priorytetami. To Ministerstwo wskazuje nam priorytet priorytetów. Wśród priorytetów należy wybrać to, co jest niezbędne i np. bez określonych działań wiadomo, że powodzenie reformy programowej mogłoby być zagrożone. (C6PU) Natomiast biorąc pod uwagę kryzys może powinniśmy być zadowoleni, że w zamiarach naszych na rok 2010 mamy się utrzymać na poziomie wydatków z tego roku. Co w jakiś sposób ogranicza działanie, bo o ile jesteśmy w stanie kontynuować te wieloletnie projekty i podejmować w nich działania, to już nie bardzo możemy zaproponować coś nowego. Te nowości wiążą się z nakładami, a jeżeli w ogóle chcemy współpracować z zagranicą i też pokazywać jakieś modelowe rozwiązania z innych krajów, to wiadomo, że to się wiąże z większymi kosztami. Właściwie w tej chwili jest trochę patowa sytuacja. (C6PU) E-learning tańszy: Ograniczenie środków w niektórych przypadkach mogło spowodować zwiększenie udziału szkoleń e-learningowych, które jednak nie zawsze pozwalają obniżyć koszty. Te szkolenia e-learningowe są różne i czasami wymagają obecności zewnętrznego specjalisty – moderatora, dla którego powinny być pieniądze, a ponieważ został zmniejszony budżet, to nie może być już taka formuła. (C6PU)