Ankara Üniversitesi

Yayın No: 1533

ZİRAAT FAKÜLTES İ

Ders Kitabı : 486

BILGISAYAR UYGULAMALAR' Doç. Dr. Ferit Kemal SÖNMEZ

Doç. Dr. Ahmet ÖZTÜRK Dr. Halit APAYDIN

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü

Ankara Üniversitesi

Yayın No: 1533

Zİ RAAT FAKÜLTESI

Ders Kitab ı : 486

BILGISAYAR UYGULAMALARI Doç. Dr. Ferit Kemal SÖNMEZ

Doç. Dr. Ahmet ÖZTÜRK Dr. Halit APAYDIN

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü

ANKARA 2003

İ Ç İ NDEKİ LER Içindekiler dizini vii

Önsöz 1 MICROSOFT WINDOWS 98 1.1. Bilgisayarlar ı Tan ı yal ı m

1 1

1.1.1. Bilgisayarlar ı n tarihi geli ş imi

1

1.1.2. Bilgisayarlar ı n tan ım ı

1

1.1.2.1. Yaz ı l ı m ve donan ı m

2

1.1.2.2. Donan ı m parçalar ı

2

1.1.3. Bilgisayar ı n kurulmas ı

4

1.1.4. Bilgisayar ı n çal ıştı r ı lmas ı : açma, kapama

5

1.2. Windows İş letim Sistemi

7

1.2.1. Tan ı m

7

1.2.2. Masaüstü

7

1.2.3. Farenin kullan ı lmas ı

8

1.2.3.1. Göstergecin hareket ettirilmesi

8

1.2.3.2. T ı klamak

8

1.2.3.3. Sa ğ t ı klamak

9

1.2.3.4. Çift t ı klamak

9

1.2.3.5. Sürükle ve b ı rak

9

1.3. Programlar ı n Çal ışt ı rı lmas ı

10

1.4. Bilgisayarda Bilgilerin Saklanmas ı

11

1.4.1. Dosya ve klasör

11

1.4.2. Bilgilerin depolanmas ı

12

1.4.2.1. Sabit disk (Harddisk)

12

1.4.2.2. Disket

12

1.4.2.3. CD

13

1.5. Bilgisayarda Yaz ı Yazma 1.5.1. Yaz ı dosyaları n ı n kaydedilmesi ve aç ı lmas ı

13 14

1.6. Bilgisayarda Resim Yapma

16

1.7. Dosyalar ı n Yönetimi

17

1.7.1. Windows gezgini

17

1.7.2. Dosyalar ı n kopyalanmas ı ve taşı nmas ı

18

1.7.3. Dosyalar ı n silinmesi

19

1.7.4. Yeni klasör açmak

19

1.7.5. Dosya arama

20

1.7.6. Dosya ad ı n ı n değ i ştirilmesi

20

1.8. Windows Yard ı m

21

1.9. Windows'da Ayarlar

23

2. MICROSOFT WORD 2000

27

2.1. Giriş

27

2.2. Metin Yaz ı m ı nda Dikkate Al ı nacak Noktalar

27

2.2.1. Dosya adland ı rma

27

2.2.2. Sayfa yap ı s ı

31

2.2.3. Paragraf özelliklerinin ayarlanmas ı

36

2.3. Metne Nesne Eklemek

40

2.4. Bul ve Değ iştir

46

2.5. Metin Görüntüleme Çe ş itleri

47

2.6. Metnin Yaz ı c ı ya Gönderilmesi

52

2.7. Sayfa Numaralama Üst ve Alt Bilginin Kullan ı m ı

54

2.8. Dipnot ve Resim Yaz ı s ı Ekleme

56

2.9. Belgenin Sütunlara Ayr ı lmas ı

57

2.10. Tablo Ekleme ve Özellikleri

58

3. MICROSOFT EXCEL 2000 3.1. Temel i ş lemler

ii

73 73

3,1.1. Tan ı m

73

3.1.2. Bloklama, blok seçimi ve veri giri ş i

74

3.1.3. Kesme, kopyalama ve yap ışt ı rma i ş lemleri

75

3.1.4. Hücrelerin ve içindeki yerinin silinmesi

78

3.1.5. Dosyalar ı n kaydedilmesi, kapat ı lmas ı ve yeniden aç ı lmas ı

79

3.2. Veri Setinin ve Hücrelerin Düzenlenmesi

83

3.2.1. Yaz ı tipi ve boyutunun ayarlanmas ı

84

3.2.2. Kal ı n italik ve alt ı çizili yaz ı m

85

3.2.3. Hizalama

86

3.2.4. Çizelge çerçevesinin haz ı rlanmas ı (kenarl ı klar)

89

3.2.5. Hücrelerin zemin desenleri

92

3.2.6. Hücrelerin düzenlenmesi

94

3.2.7. Sütun geniş liklerinin ayarlanmas ı

95

3.2.8. Sat ı r yüksekliklerinin ayarlanmas ı

97

3.2.9. Excel sayfalar ı n ı n biçimlendirilmesi

97

3.2.10. Excel sayfas ı na resim eklenmesi

100

3.2.11. Araç çubuklar ı

101

3.2.12. Haz ı r hücre formatlar ı

103

3.2.12.1. Rakamlar ı n binlik ayraçla gösterilmesi

103

3.2.12.2. Tarih format ı n ı n olu şturulmas ı

105

3.2.12.3. Stil'in araç çubu ğ una atanmas ı

106

3.3. Sayfa i ş lemleri

107

3.3.1. Sayfalar ı n ı n taşı nmas ı ve kopyalanmas ı

107

3.3.2. Sayfan ı n silinmesi

110

3.3.3. Sayfa isminin de ğ i ştirilmesi

110

3.3.4 Sayfa ayarlar ı ve ç ı kt ı al ı nmas ı

111

3.3.4.1. Sayfa ayarlar ı

111

3.3.4.2. Bask ı önizleme

114

3.4. Grafik Haz ı rlama

115

3.4.1. Veri Setinden Grafik Olu şturma

115

3.4.2. Grafi ğ in düzenlenmesi

121

3.5. Formüllerin Kullan ı lmas ı

123

3.5.1. Bir formülün hücreye girilmesi

123

3.5.2. Birden fazla de ğ iş kene sahip formül kullan ı m ı

125

3.5.3. Formüllerin kopyalanmas ı

126

3.5.4. Formüllerin de ğ iştirilmesi ve silinmesi

129

iii

3.6. Genel Hücre i şlemleri 3.6.1. Özel yap ıştı r ve hücre format ı

132

3.6.2. Biçim boyac ı s ı

139

3.6.3. Hücre aç ı klamalar ı

139

3.6.4. Otomatik biçim

141

3.7. i şlevlerin Kullanı lmas ı

142

İşlevlerin uygulanmas ı

142

3.7.2. Matematik ve trigonometri kategorisi

142

3.7.2.1. Otomatik toplam ve topla i ş levi

142

3.7.2.2. Çarp ı m i şlevi

146

3.7.2.3. Dçarp işlevi

146

3.8.2.4. S_Say ı_Üret işlevi

147

3.7.3. istatistiksel kategorisi

148

3.7.3.1. Boşluksay işlevi

148

3.7.3.2. Büyük işlevi

150

3.7.3.3. Ortanca i şlevi

151

3.7.4. Metin kategorisi

152

3.7.4.1. Birle ştir işlevi

152

3.7.4.2. Büyükharf i şlevi

155

3.7.5. Mant ı ksal kategorisi

155

3.7.5.1. Ve i şlevi

155

3.7.5.2. Yada işlevi

156

3.7.5.3. Eğer işlevi

157

3.8. Mutlak Referanslar ve Diziler

159

3.8.1. Mutlak referanslar

159

3.8.2. Dizilerle yap ı lan işlemler

161

3.9. Veri Yönetimi

iv

132

164

3.9.1. Doğrudan işlem sayfas ı üzerinden bilgi giri şi

165

3.9.2. Bilgi giriş formunun kullan ı m ı

166

3.9.3. Veri taban ı ndaki kay ı tları n s ı ralanmas ı

168

3.9.4. Kayı tları n filtrelenmesi veya süzülmesi

169

3.9.5. Özel otomatik süzme

171

3.9.6. Veri tablolar ı

173

3.9.6.1. Tek de ğ i ş kenli veri tablolar ı

173

3.9.6.2 İ ki değ i ş kenli veri tablolar ı

175

3.10. Özet Tablo

177

3.11. İ leri Hesaplama Araçlar ı

193

3.11.1. Çözücü

193

3.11.1.1. Optimizasyon problemi

194

3.11.1.2. Optimizasyon problemi çözüm a şamalar ı

195

3.11.1.3. Çözücü arac ı n ı n kullan ı m ı

201

4. MICROSOFT POWERPOINT 2000

205

4.1. Ak ı ll ı içerik Sihirbaz ı

205

4.2. Tasar ı m ş ablonu

209

4.3. Genel Özellikler

214

5. UYGULAMA ÖRNEKLERI

227

5.1. Arazide Sulamadan Kaynaklanan Tuz Birikiminin Belirlenmesi

227

5.2. Sulama Sular ı n ı n SAR Değ erine Göre S ı n ı fland ı r ı lmalar ı

228

5.3. SCS yöntemine Göre Yüzey Ak ış Debisinin Hesaplanmas ı

229

5.4. Sulama Modülünün Hesaplanmas ı

233

5.5. Manning E ş itli ğ inin Kullan ı m ı

238

5.6. Drenaj Kanal ı nda Kritik H ı z ı n Bulunmas ı

243

5.7. Thiessen Metodu İ le Havza Yağış Ortalamas ı n ı n Bulunmas ı

245

5.8. Çift Silindir İ nfiltrometre Sonuçlar ı n ı n Bulunmas ı ve Grafiklenmesi 248 5.9. Yap ı larda Is ı ve Nem Dengesi

256

5.10. Basit Bir Yap ı da Metraj ve Ke ş if Özeti

259

6. KAYNAKLAR

267

7. ALFABETIK D İZ İ N

269

ÖNSÖZ Tarih boyunca insanoğ lu, ya şam ı n ı daha kolay bir hale getirebilmek için çeş itli aray ış lar içinde olmu ş ve bu aray ış lar sonunda büyük teknolojik geli ş meler kaydetmi ştir. Icat edilen yeni araçlar birbirinin geli ş mesine de katk ı sağ lad ığı için, teknolojinin geli ş mesi ivmeli bir ilerleme şeklinde olmu ştur. Bu ilerleme, mühendislik problemlerinin çözümünü kolayla şt ı ran güçlü donat ı ları ortaya ç ı karm ışt ı r. Günümüzün en önemli teknolojik donat ı s ı ise bilgisayard ı r. Günümüzde bilgisayar deste ğ inin olmad ığı bir meslek grubu saymak hemen hemen imkans ı zd ı r. Özellikle, mühendislik alan ı nda çal ışanlar için bilgisayarlar i ş leri yürütmede temel araç haline gelmi ştir. Mühendislik çal ışmalar ı nda bilgisayarlar ı n iki türlü rolü sözkonusudur. Bunlardan biri, mevcut i ş i yapmada geçen süreyi k ı saltmas ı ve ikincisi yap ı lan i ş i minimum insan hatas ı ile ortaya koymas ı d ı r. Bu sayede çok karma şı k yap ı daki problemler dahi kolayca çözülebilmektedir. Ziraat mühendisli ğ i çal ış malar ı nda da bilgisayar kullan ı m ı etkin şekilde yerini alm ışt ı r. Mühendislik problemlerinin çözümünde, en çok kullan ı lan yaz ı l ı mlardan birisi olan MS Excel, ziraat mühendisinin de en büyük yard ı mc ı s ı d ı r. Bilgisayar uygulamalar ı dersinin amac ı , ziraat mühendisi adaylar ı na mesleki bilgilerini geli ştirip, problem çözmede uygulayabilecekleri referans bilgiyi sağ lamakt ı r. Verilen bilgiler ve çözülen örnekler ö ğ renciye kendini geli ştirmesi için gerekli yollar ı açmakta, bilgisayarl ı dü ş ünme mant ığı n ı n ipuçlar ı n ı vermektedir. Bu kitapta mesleki problemlere, özellikle MS Excel ile çözümler verilerek, benzer problemler kar şı s ı nda sonuca ula ş ma aşamaları anlat ı lm ıştı r. Kitap bu özelli ğ i ile sadece lisans ö ğ rencilerinin de ğ il, tüm ziraat mühendislerinin faydalanaca ğı niteliktedir. Ö ğ renci ve meslekta ş lar ı m ı za faydal ı olmas ı dileklerimizle.

Ankara 2003 Doç. Dr. Ferit Kemal SÖNMEZ Doç. Dr. Ahmet ÖZTÜRK Dr. Halit APAYDIN

vii

1. MICROSOFT WINDOWS 98 1.1. Bilgisayarlar ı Tan ı yal ı m 1.1.1. Bilgisayarlar ı n tarihi geli ş imi Tarihin ilk ça ğ lar ı ndan beri insanlar ihtiyaçlar ı n ı daha kolay elde edebilmek için bir tak ı m araçlar geli ştirmi ş lerdir. Avlanmak için ta ş lar ı yontarak çe ş itli silahlar yapm ış lar, daha kolay yük ta şı mak için tekerle ğ i icat etmi ş lerdir. İ nsan ı n i ş lerini daha kolay yerine getirme iste ğ i, onu çe ş itli icatlar yapmaya zorlam ışt ı r. Örneğ in kendi kuvvetiyle yapamayaca ğı ş eyler için makinalar ı icat etmi ş ler, çok uzaklara daha h ı zl ı ula şı m için uçağı geli ştirmi ş lerdir. İ nsanlar say ı larla hesap yaparken de zorlanm ış lar ve bu hesaplar ı kolay yapabilmek için de baz ı araçlar geli ştirmi ş lerdir. Örne ğ in metal çubuklara dizili boncuklardan olu ş an abaküs, kolay hesap yapmak için geli ştirilmi ş bir araçt ı r ( Ş ekil 1.1).

Şekil 1.1. Hesap yapmada kullan ılan abaküs İ nsan ı n daha karma şı k hesaplar ı yapabilme ihtiyac ı n ı karşı lamak için hesap makineleri ve daha sonralar ı da bir çok hesaplamay ı birbiri arkas ı na yapabilen ilk bilgisayarlar icat edilmi ştir. Günümüzdeki bilgisayarlarla, ilk nesil bilgisayarlar aras ı nda birçok farkl ı l ı klar vard ı r. Buna ra ğ men, bilgisayarlar ı n birtak ı m matematiksel hesaplamalar yapmalar ı ortak yönlerini olu şturmaktad ı r. Son y ı llarda bilgisayarlar geli ştirilerek hemen hemen her konuda yararlan ı labilecek duruma getirilmi ş lerdir. Günümüzün bilgisayarlar ı , radyo ve CD çalar gibi dinlenebilen, televizyon gibi izlenebilen, telefon gibi ileti ş im sa ğ layabilen araçlar haline gelmi ş lerdir. 1.1.2. Bilgisayarlar ı n tan ı m ı Genel bir tan ı mla bilgisayar, kendisine verilen komutlar do ğ rultusunda iş lemler yapan elektronik bir makinedir. Bu makine kendisine verilen bilgileri

1

depolayabilir, düzenleyebilir ve tekrar kullan ı c ı ya verebilir. Bilgisayarlar ı n çeş itli tipleri vard ı r. Bunlar; Kiş isel masaüstü Bilgisayarlar (Personel Computer) "PC" Dizüstü Bilgisayarlar (Laptop) Not Defteri Ş eklinde Bilgisayarlar (Notebook) Avuçiçi Bilgisayarlar (Pocket PC) Bunlardan Masaüstü ve Not Defteri şeklindeki bilgisayarlar ı n kullan ı m ı en yayg ı n olan ı d ı r. Bilgisayar ı n yapt ığı i ş ler iki ana unsur sayesinde olmaktad ı r. Bunlardan biri "yaz ı l ı m" di ğ eri "donan ı m"d ı r. 1.1.2.1. Yaz ı l ı m ve donan ı m

Yaz ı l ı m, herhangi bir programlama diliyle yaz ı lm ış olan ve bilgisayar ı yöneten programd ı r. Asl ı nda yaz ı l ı m da bir çe ş it bilgidir. Gözle görünmez elle tutulmaz. Bilgisayardaki bilgileri düzenler, onlarla i ş lemler yapabilir. Donan ı m ise bilgisayar ı n gözle görünen elektronik ve mekanik parçalar ı n ı n tümüdür. Örne ğ in bilgisayarda iki say ı n ı n çarp ı m ı n ı bulan bir program olsa ve bilgisayar taraf ı ndan bilgi giri ş i istense. "Birinci rakam ı girin=?" Birinci rakam olarak 5 rakam ı girilsin. Sonra " İkinci rakam ı girin=?' şeklinde ikinci rakam istense. İ kinci rakam 4 olarak girilsin . Bu bilgilerle bilgisayar çarp ı m sonucunu "Sonuç=20" ş eklinde yerse. Burada hem yaz ı l ı m, hem de donan ı m kullan ı lm ış olur. Rakamlar ı girerken bas ı lan tu ş lar ve bu rakamlar ı n üzerine kaydedildi ğ i ortamlar donan ı md ı r. Bu iki rakam ı n yani 5 ve 4 ün çarp ı lmas ı n ı sağ layan ve sonucu bulan ise bir program yani yaz ı l ı md ı r. Yaz ı l ı mlar gözle görülmeyen, elle tutulmayan ancak bir i ş yürütebilen programlard ı r. Örne ğ in bir CD deki müzik parçalar ı gözle görülmez elle tutulmaz yani CD deki müzik yaz ı l ı md ı r. Ama CD görünür ve elle tutulur durumdad ı r. O halde CD bir donan ı md ı r. 1.1.2.2. Donan ı m parçalar ı

Bir bilgisayara d ışar ı dan bak ı ld ığı nda dört ana parçadan olu ştu ğ u görülür ( Ş ekil 1.2).

Şekil 1.2. Standart bilgisayar parçalara 2

1. Monitör: üzerinde ekran ile açma kapama, parlakl ı k ve görüntü ayar gibi dü ğ melerin bulundu ğ u, bilgisayar ı n bilgi ve sonuçlar ı gösterdi ğ i birinci ana parçad ı r (Şekil 1.3). Şekil 1.3. Monitör

2. Sistem ünitesi: genellikle monitörün alt ı nda veya yan ı nda yer alan ikinci ana parçad ı r Şekil 1.4'de görülen bu ünite bilgisayar ı n en önemli k ı sm ı d ı r. Çünkü bilgisayar ı n iş lem yapan elektronik parçalar ı n ı n hemen hemen tamam ı bu birimin içindedir.

•

Şekil 1.4. Sistem ünitesi

3. Klavye: bilgisayara veri giri ş ini sağ layan birimdir. Klavye, üzerindeki harf ve rakam tu şları nedeniyle daktiloya benzetilebilir ( Şekil 1.5). Zaten görevi de daktilonun görevine benzemektedir. Klavye kullan ı larak bilgisayara bilgi girilmesi yan ı nda komutlar da verilmektedir.

Şekil 1.5. Klavye

3

4. Fare: kuyru ğa benzeyen kablosu nedeniyle bu adla an ı lan bilgisayar ı n yard ı mcı bir parças ı d ı r (Şekil 1.6). Monitörün ekran ı nda ok şeklinde bir göstergeç vard ı r. Bu göstergeç fareye ait bir işaretleyicidir. Fare nereye hareket ettirilirse, göstergeç de o yöne hareket eder. Fare özellikle ekrandaki seçenekleri işaretlemek için kullan ı l ı r. Farenin üzerinde çeş itli tiplerde tu ş lar bulunur. Bu tu şlar üzerine parmak ile bas ı larak tı klan ı r ve böylece seçenekler işaretlenebilir.

Şekil 1.6. Fare

1.1.3. Bilgisayar ı n kurulmas ı

Bilgisayar ı n temel k ı s ı mlar ı olan monitör, sistem ünitesi, klavye ve fare Şekil 1.7'de görüldü ğ ü gibi yerle ştirildikten sonra bu parçalar ı n bağ lantı ları n ı n yap ı lmas ı gerekir.

Şekil 1.7. Bilgisayar ana parçalarının yerleştirilmesi

Bilgisayar ı n d ışarı dan kullan ı lan bütün parçalar ı (fare, monitör, klavye, mikrofon, hoparlör v.b.) sistem ünitesine ba ğ lanmal ı d ı r. Ba ğ lantı yı sağ layacak kablonun uç şekli iyice incelenmelidir. Sistem ünitesinin arkas ı nda, bu uca uygun bir ba ğlant ı mutlaka vard ı r. Uygun bağ lant ı ya kablo ucu tak ı larak birleştirme sağ lan ı r. Örneğ in monitörden iki kablo ucu ç ı kar. Bunlar ı n biri

4

görüntüyü ileten kablo, di ğeri elektri ğ i ileten kablodur. Bu kablolar sistem ünitesinin arkas ı nda sadece bir yere uygundur. Bu nedenle kablolar ı n yanl ış yere tak ı lmas ı söz konusu de ğ ildir. Ancak baz ı monitörlerin elektrik kablosunun ucu fiş şeklinde olabilir. Bu durumda monitör elektri ğ ini doğ rudan prizden al ı r ve fiş i sistem ünitesine değ il prize takmak gerekir. Klavye, fare, mikrofon ve hoparlör kablolar ı n ı bağ lamak için de sistem ünitesinin arkas ı nda uygun yerler bulunacakt ı r. Son olarak sistem ünitesinin elektrik kablosu ba ğ lan ı r. Di ğ er ucu prize tak ı larak bilgisayar ı n kurulumu tamamlanm ış olur. Klavye veya monitörün sistem ünitesine ba ğ lanmas ı unutulursa; bilgisayar bip ş eklinde bir ses ç ı kararak uyar ı verir. 1.1.4. Bilgisayar ı n çal ıştı rı lmas ı : açma, kapama Bilgisayar, sistem ünitesi üzerindeki açma kapama dü ğ mesi ile aç ı l ı r. Hemen arkas ı ndan monitörün dü ğ mesine bas ı larak monitör aç ı l ı r. Bilgisayar, dü ğ mesine bas ı larak aç ı ld ığı nda önce kendi kendine baz ı kontroller yapar. Bu kontrollerden sonra Windows i şletim sistemi otomatik olarak çal ışı r ve bilgisayar aç ı l ı r. Bilgisayar aç ı l ı nca masaüstü denilen ortam ekrana gelir. Bu ekrana, çal ış ma masalar ı n ı n üstüne benzediğ i için masaüstü denmektedir. Bu çal ış ma ortam ı Windows i ş letim sistemi içerisinde anlat ı lm ışt ı r. Bilgisayar ı açmak için sadece sistem ünitesindeki ve monitördeki açma kapama dü ğ melerine basmak yeterliyken kapatma i şlemi sadece bu dü ğ melere basarak yap ı lmaz. Bilgisayar ı kapatmak açmaktan daha zordur. Kapatmak için iş letim sisteminin onay ı n ı almak gerekmektedir. Öncelikle çal ışı r durumda olan bütün programlar kapat ı l ı r. Bilgisayar ı kapatmak için masaüstünün sol alt köşesinde bulunan ba ş lat butonuna fare ile t ı klan ı r. Bunun için farenin ok ş eklindeki göstergecinin ucu ba ş lat butonunun üzerine getirilir ve farenin sol tu ş una bas ı l ı r. Bunun sonucunda bir pencere aç ı l ı r. Şekil 1.8'de görüldü ğ ü gibi pencerenin en alt sat ı rı nda Bilgisayarı kapat satı r ı vard ı r. Bu sat ı r farenin göstergeciyle t ı klan ı rsa, bilgisayar üç seçenekli Windows Oturumunu Kapat isimli bir pencere ile onay isteyecektir ( Şekil 1.9).

5

[rjurl MS Office

Programlar S ık Kullanılanlar .

j'±j :7,

Belgeler Ajwarlar Bul

8 Yard ım Çalıştır...

AHMET ÖZTÜRK Oturumunu Kapat... Bilgisayan Kapat...

Ra Ş! Şekil 1.8. Bilgisayarın kapatılması Windows Oturumunu Kapat

Bilgisayar ın ne yapmasını istiyorsunuz? e

Askıya al

6-, Bilgisayar. apa •

Yeniden ba şlat

•

MS-DOS kipinde ba şlat Tamam

iptal

Şekil 1.9. Oturum kapatma penceresi

6

Yardım

I

Ş ekil 1.9'da görülen seçeneklerden ilki olan Ask ı ya al ile bilgisayar geçici olarak kapat ı l ı r. İ kinci seçenek Bilgisayar' kapan ı r. Eğ er bilgisayar ı bir süre için kapatmay ı amaçlad ı ysak, bu seçenek fare ile t ı klanarak i şaretlenir (zaten i şaretliyse, tekrar i şaretlemeye gerek yoktur). Alttaki Tamam butonu t ı klanarak bilgisayar kapat ı l ı r. Bu durumda monitör üzerindeki ve gerekiyorsa sistem ünitesi üzerindeki açma kapama dü ğ melerine basarak bilgisayar kapat ı labilir. Yeniden ba ş lat seçene ğ i, bilgisayar ı hemen kapat ı p yeniden açmak için kullan ı l ı r. Penceredeki son seçenek ise MS DOS i ş letim sisteminde i ş lemler yapmak için kullan ı l ı r. Bu seçenek i şaretlenir ve Tamam butonu t ı klan ı rsa, MS DOS ortam ı na ula şı l ı r. Buradan ç ı kmak ve Windows ortam ı na dönmek için win veya exit yaz ı p Enter tu ş una bas ı lmal ı , ya da bilgisayar, sistem ünitesindeki açma kapama dü ğ mesiyle kapat ı l ı p yeniden aç ı lmal ı d ı r. 1.2. Windows İş letim Sistemi

Evde televizyon seyrederken kanal de ğ i ştirmek için ya da ses ve görüntü ayarlar ı n ı yapmak için ya televizyonun üzerindeki ya da uzaktan kumanda üzerindeki baz ı tu ş lara bas ı l ı r. Bu tu ş lar izleyici ile televizyon aras ı nda ileti ş im sağ lar. Sesin aç ı lmas ı istenmi şse, televizyonun sesi yükselir. Bilgisayarlarla anla şabilmek, onun hareketlerini kontrol edebilmek ve onunla ileti ş im kurabilmek için de bir arac ı ya ihtiyaç vard ı r. Bilgisayarla kullan ı c ı aras ı ndaki bu ileti ş imi sa ğ layan arac ı ya i ş letim sistemi denmektedir. Günümüzde bilgisayarlarla ileti ş im sa ğ lamak için en çok kullan ı lan sistem MS Windows i ş letim sistemidir. 1.2.1. Tan ı m

Windows pencereler anlam ı na gelen İ ngilizce bir sözcüktür. Gerçekten de Windows 98 ile çal ışı rken, irili ufakl ı bir çok pencere ile kar şı la şı l ı r. Windows, bilgisayar ile kullan ı c ı n ı n anlaş mas ı n ı sa ğ layan, onun komutlar ı n ı bilgisayara, bilgisayar ı n sonuçlar ı n ı da kullan ı c ı ya ileten bir yaz ı l ı md ı r. Yani asl ı nda Windows da bir programd ı r. Ancak bilgisayar ı yöneten bir programd ı r. Dolay ı s ı yla Windows kullanmay ı bilmek, bir bak ı ma bilgisayar kullanmay ı bilmek anlam ı na gelmektedir. 1.2.2. Masaüstü

Windows çal ış ma ortam ı aç ı ld ığı nda karşı m ı za ç ı kan ekrana masaüstü denmektedir ( Şekil 1.10).

7

BriglaS 51, n1

program

8u'l'"ı l'

1.1,‘

Fare Göstergeci

Bebeleorn ki

Gezgin

Internet E splorer

"VArıZıp

MASAÜSTÜ Ağ Komşular ı

Geri C ı :mu; ı arı:

Baş lat Butonu Nom), An[iVıııı :: 2 , ıı

Görev Çubu ğ u

Aktif Program A B a şlat

3

rı4',

ktap Microsoft Word

Saat HoparlörTürkçe_ Klavye '1114(‘;'. 0922

Şekil 1.10. Masaüstü ekran ı Masaüstünde baz ı programlar ı n simgeleri, küçük resimcikler olarak görülmektedir. Ayr ı ca masaüstündeki baz ı bölümler Ş ekil 1.10`da görülmektedir. Masaüstünde fare oynat ı l ı nca onunla beraber hareket eden farenin ok ş eklindeki göstergeci de görülmektedir. Bilgisayarda çal ışı rken bu göstergeç ile programlar ı çal ışt ı r ı labilir, ş ekiller çizilebilir, resimler yap ı labilir. Bilgisayar ı n sordu ğ u seçmeli sorulara, bu göstergeçle i ş aret konarak cevap verilebilir. 1.2.3. Farenin kullan ı lmas ı 1.2.3.1. Göstergecin hareket ettirilmesi Farenin üzerine el yerle ştirilip fare kavrand ı ktan sonra yukar ı , aş a ğı , sa ğ a, sola kayd ı r ı larak hareket edildi ğ inde, fare ne yöne hareket ettirilirse, göstergecin de o yöne hareket etti ğ i gözlenebilir. Böylece fare kullan ı larak göstergeç ekranda istenilen bir noktaya getirilebilir. 1.2.3.2. T ı klamak T ı klamak, farenin üzerindeki butonlardan soldakine i ş aret parma ğı yla bas ı p b ı rakmak demektir. Bilgisayarda bir seçenek i ş aretlenirken, göstergeç o seçenek üzerine getirilir ve t ı klan ı r. Ya da bir simge üzerine farenin göstergeci ile gelinerek sol buton bas ı l ı p b ı rak ı l ı r. Bu i ş lem t ı klamak olarak adland ı r ı lm ışt ı r.

8

1.2.3.3. Sağ tı klamak

Sağ t ı klamak, farenin üzerindeki butonlardan sa ğdakine bas ı p b ı rakmak demektir. Genellikle herhangi bir penceredeyken o pencere içinde yap ı labilecek işlemleri bir liste halinde görüntülemek için kullan ı l ı r. 1.2.3.4. Çift t ı klamak

Çift t ı klamak, farenin üzerindeki, soldaki butonu üst üste iki kez h ı zla tı klamakt ı r. Genellikle programlar ı n çal ıştı nlmas ı nda kullan ı l ı r. 1.2.3.5. Sürükle ve b ı rak

Göstergeci sürüklemek, farenin üzerindeki butonlardan soldakine i şaret parmağı yla bas ı p, parmağı kald ı rmadan fareyi hareket ettirmek demektir. Genellikle bir alan ı seçerken ya da pencerelerin boyutlar ı n ı değiştirirken kullan ı l ı r. Fareyle yap ı lan bu i şlemlere bir çok örnek verilebilir. Farenin göstergeci masaüstü ekran ı ndaki küçük resimcikler ile gösterilen program simgeleri üzerine getirilip bir tanesi t ı kland ığı nda, t ı klan ı lan simgenin rengi değ işmektedir. Bu şekilde t ı klamayla o program simgesi seçilmi ş olur. Göstergeç bo ş bir yerdeyken sa ğ butonu t ı klan ı rsa yani sa ğ tı klan ı rsa birkaç sat ı rdan olu şan ve her bir sat ı rı bir komut olan i şlemlerin bir listesi ekrana gelir. Boş bir yer t ı klanarak bu liste kapat ı labilir. Masaüstünde simgesi olan programlar ı çal ıştı rmak için, o program ı n simgesini, fare ile çift t ı klamak gerekir (Şekil 1.11). 11111:113

Bilgisayar ın) Fıle [dit View Go Favorites Help

_

40,

,

Up

Cut

Copy

Paste

Undo

Delete Properties

Views

Address

(C1

(D1

Yazıcılar

Bilgisayar ım Açı klamas ı n ı görüntülemek için bir ö ğ e seçin.

Çevirmen A ğ

Denetim Masası

Scheduled Web Klasörleri Tasks

My Computer

Şekil 1.11. Bilgisayarım penceresi

Örneğ in masaüstünde Bilgisayarı m simgesi çift t ı klan ı rsa Bilgisayarı m penceresi aç ı l ı r. Bu pencere bilgisayar ı n içeriğ ini göstermektedir. Yani disketin tak ı ld ığı A sürücüsünü, bilgilerin depoland ığı sabit (hard) diski veya sabit

9

diskleri, bir de bilgisayarda CD sürücüsü varsa bunu gösterir. E ğ er A sürücüsünde disket varsa, A sürücüsü fare ile çift t ı klan ı rsa, bu disket içindeki dosyalar görülebilir. Bilgisayarı m simgesinin çift t ı klanmas ıyla çal ıştı rı lan program, bilgisayar ı n içeri ğ i hakk ı nda bilgi vermektedir. Masaüstünde aç ı lan bu pencereler ta şı nabilir, kapat ı labilir, boyutu değ iştirilebilir ya da pasif pencere olarak minimize duruma getirilebilir. Açı k bir pencerenin sa ğ üst köşesinde şeklinde üç küçük kutu mevcuttur. Bu kutulardan A aç ı k pencereyi kapatmak için kullan ı l ı r. Bu kutucuk tı klan ı rsa pencere kaybolur. Ortadaki [fili kutucu ğu t ı klan ı rsa pencere, tüm ekran ı kaplar, yine ayn ı kutucuk t ı klan ı rsa bu defa pencere eski boyutuna geri döner. Ba ştaki kutucu ğu t ı klan ı rsa pencere kapat ı lmaks ızı n ekran ı n alt ı ndaki görev çubu ğ u bölümüne pasif pencere olarak kald ı r ı l ı r. Yani pencere kapatı lmaks ızı n görünmez hale gelir. Bu pencereyi tekrar açmak için ekran ı n alt ı nda görev çubu ğundaki pasif program simgesi t ı klan ı r. Aç ı k olan bir pencerenin boyutlar ı istenildiğ i gibi ayarlanabilir. Örne ğ in, pencerenin enini art ı rmak için farenin göstergeci pencerenin kenar ı na getirilip göstergeç Şekil 1.12`deki gibi çift tarafl ı ok şekline dönü ştü ğ ünde fare t ı klan ı p b ı rakmadan sürüklenmelidir. Buton b ı rak ı ld ığı nda pencerenin geni ş ledi ğ i ya da darald ığı görülür. Ayn ı şey pencerenin alt kenar ı na gelerek pencerenin yüksekli ğini değ iştirmek için de yap ı labilir. Yaln ı z bu durumda göstergeç yukar ı aşağı çift tarafl ı ok şekline dönü şür.

Şekil 1.12. Pencerelerin boyutland ınlması 1.3. Programlar ı n Çal ıştı rı lmas ı

Bilgisayarda, önceden yüklenmi ş bir çok program bulunabilir. Bilgisayardaki bu programlar kolayca çal ıştı rı labilir. Program ı kullanmak için, o program ı n özelliklerini bilmek gerekir. Örne ğ in bilgisayarda yaz ı yazmay ı sağlayan program kolayca çal ıştı rı labilir. Ama program ı n kullan ı lmas ı bilinmiyorsa, yaz ı lan yaz ı bir düzene sokulamaz, bilgisayara kaydedilemez, harflerin büyüklü ğ ü ayarlanamaz. Yani bir program ı çal ıştı rmakla, kullanmak farkl ı şeyleri ifade etmektedir. Programlar ı n baz ı lar ı masaüstü denen ekranda bir resim şeklinde (simge olarak) bulunmaktad ı r. Programlar ı çal ışt ı rmak için ya simgeleri çift t ı klan ı r, ya

10

da simgeler tek t ı klan ı p seçildikten sonra Enter tu ş una bas ı l ı r. Böylece ekranda simgesi görülen herhangi bir program çal ışt ı r ı labilir. Bir çok program ı n ekranda simgesi yoktur. Bunlar ı çal ışt ı rmak için öncelikle masaüstü ekran ı n ı n sol alt ı ndaki Baş lat butonu t ı klan ı r. Farenin imleci bu durumda aç ı lan menüdeki Programlar sat ı r ı na getirilir ( Şekil 1.13).

Lt MS Offee ahead Nao

Efügraffila ı

L J

Şk Kullankaaar

•

fialgakm

▪

âyarlar

Baalangç Damda

L

Download Accekalator Grafik Media Miuoaof t Office Aıcylan

1321 •

Î.• Nalan AnWints OnSpee US9 DAk

Yardım

Staaup WinZip AHMET ÖZTÜRK Olurıanunıı Kapat

gi

MS -DOS Konut Istemi

▪

Wndows Gezgini

BisMaYa. &Qat.. WitAIW

4"'J

Şekil 1.13. Programlar menüsü Bilgisayardaki programlar, bu sat ı rı n alt ı nda grup halinde bulunmaktad ı r. Farenin göstergeci programlar sat ı r ı na getirildi ğ inde, bütün programlar liste halinde ya da gruplar olarak yeni bir menüde görülür. Aç ı lan bu menüden, çal ışt ı r ı lmas ı istenilen program bulunur ve t ı klan ı rsa program çal ışı r. Dikkat edilirse, Programlar sat ı r ı n ı n sa ğ ı nda bir ok i ş areti vard ı r. Bu i şaret, bu sat ı rdan yeni bir menüye geçildi ğ ini göstermektedir. Programlar menüsü aç ı l ı nca içerdeki programlar ı n baz ı lar ı nda da bu ok i şareti bulunmaktad ı r. Bu i ş aret, o program grubunun alt ı nda ba ş ka programlar ı n da bulundu ğ unu gösterir. Örne ğ in Not Defteri adl ı bir program çal ışt ı r ı lmak isteniyor. Bu program ı n Donat ı lar adl ı grubun alt ı nda oldu ğ u biliniyor. Bu durumda izlenilecek yol; < Baş lat/Programlar/Donat ı lar/Not Defteri > Not Defteri program ı çal ışı r. Çal ışt ı rı lan programlar, aç ı lan pencerenin sa ğ üst kö şesindeki kutucuk t ı klanarak kapat ı labilir. Örne ğ in, Windows Gezgini program ı n ı çal ışt ı rmak için; < Baş lat/Programlar/Windows Gezgini > yolu izlenmelidir. Bilgisayarda çal ışı rken en çok kullan ı lan programlardan biri Windows Gezginidir. 1.4. Bilgisayarda Bilgilerin Saklanmas ı 1.4.1. Dosya ve klasör Herhangi bir dersin ödevi yap ı l ı rken, ödev sayfalara yaz ı l ı r. Sonra bu sayfalar birbiriyle kar ış mas ı n diye s ı ralan ı p bir dosyaya tak ı labilir. Örneğ in, bir y ı l içerisinde Fizik dersinden 3 tane ödev haz ı rlanm ış olsun ve bu ödevler Fiz1, Fiz2, Fiz3 isimleri verilen sar ı renkli 3 dosyaya tak ı ls ı n. Matematik dersinden de 4 tane ödev haz ı rlan ı p, k ı rm ı z ı renkli 4 tane dosyaya Mati, Mat2, Mat3 ve Mat4 isimleriyle tak ı ls ı n. Her ders için bu şekilde ödevler haz ı rlansa, bu defa 11

dosyalar ı n karış mas ı gibi bir problem ortaya ç ı kacakt ı r. Bu problemi ortadan kald ı rmak için, her derse ait bir klasör yap ı labilir. Örne ğ in Fizik klasörü Fiz1, Fiz2, Fiz3 dosyalar ı n] içerir. Matematik klasörüne de Mati, Mat2, Mat3 ve Mat4 dosyalar ı konmu ştur. Böylece her dersin bir klasörü olur ve ödevler kar ışmadan saklanabilir. Bilgisayarda çal ışt ı rı lan bütün programlar yaz ı l ı md ı r. Yani asl ı nda bu programlar yaz ı d ı r. Yaln ı z bilgisayarda görünmez bir şekilde yaz ı lm ış lard ı r. Bilgisayarda yüzlerce program oldu ğ u dü ş ünülürse, yaz ı halindeki bu programlar ka ğı da döküldü ğ ünde milyonlarca sayfaya ancak s ığar. İşte bu kadar yaz ı y ı birbirine kar ışt ı rmamak için bilgisayar da bu yaz ı lar ı önce dosyalara sonra klasörlere koymaktad ı r. Tabi ki görünmeyen yaz ı n ı n dosyas ı ve klasörü de görünmez durumdad ı r. Bilgisayar dosyalar ı klasörlere yerle ştirerek saklarken bazen ayn ı programa ait bir çok klasör olu şabilir. Bu durumda bilgisayar klasörleri birbirine kar ışt ı rmamak için onlar ı da büyük bir klasör içine yerleştirebilir. Yani bütün dersler içim yap ı lan ödevlerin dev bir ödev klasörüne yerleştirilmesi gibi. Bilgisayarda, bu şekilde dosya ve klasörleri iç içe yani hangi klasörde hangi dosyalar ı n oldu ğ unu gösteren program Windows gezginidir. 1.4.2. Bilgilerin depolanmas ı Bilgisayardaki bütün bilgi ve programlar ı n asl ı nda yaz ı lardan olu ştu ğ u, bu yaz ı lar ı n da dosya ve klasörlerin içinde bulundu ğ u ve bu dosya ve klasörlerin elle tutulamaz ve gözle görülemez olduklar ı belirtilmi şti. Bu bilgiler ve yaz ı lar görülemez ancak onlar ı n depoland ığı , gözle görünen, elle tutulan ortamlar vard ı r. Örne ğ in bir video kasetin içindeki film elle tutulamaz, gözle görülemez, ama kaset o filmi bilgi olarak içinde bulundurur. Bilgisayarda üretilmi ş bilgiler, yaz ı lar ya da daha geni ş ad ı yla yazı l ı mlar da disket, harddisk ve CD gibi elemanlar üzerine kaydedilerek saklan ı r ve ta şı n ı r. 1.4.2.1. Sabit disk (Harddisk) Bilgisayar ı n içinde bulunan, yaz ı l ı mları n üzerine kaydedildi ğ i, bilgi depolamak için kullan ı lan bir elemand ı r. Harddisk bir teyp kasetine benzetilebilir. Üzerine binlerce kez kay ı t yap ı p silinebilir. Bilgisayarda bulunan bütün programlar harddiskin bir yerine kaydedilmi ştir. Bir program çal ışt ı rıld ığı nda; bilgisayar, harddisk üzerinde bu program ı bulur, okur ve çal ışt ı rı r. Harddisklerin de kasetlerde oldu ğ u gibi belli bir kapasiteleri vard ı r. Fazla bilgi yüklendi ğ inde harddisk de dolabilir. 1.4.2.2. Disket Bilgisayardaki bilgileri saklamak ya da bir bilgisayardan di ğ erine taşı mak amac ı yla kullan ı lan manyetik disklerdir. Disketlerin boyutu cebe girecek kadar küçüktür ama içine ald ığ i bilgi de çok azd ı r. Bir disket ancak 1 milyon 440 bin kadar harften (1.44 MB) olu şan bilgiyi alabilir. Disketle bilginin ta şı nmas ı şöyle olmaktad ı r. Örneğ in A bilgisayar ı n ı n harddiskindeki bir bilgiyi B bilgisayar ı n ı n harddiskine ta şı mak için disket A bilgisayar ı na tak ı l ı r ve bilgi A'n ı n harddiskinden diskete kopyalan ı r. Disket B bilgisayar ı n ı n oldu ğ u yere götürülür. Disket B bilgisayar ı na tak ı l ı r ve disketteki bilgi B 'nin harddiskine kopyalan ı r. Böylece disket arac ı l ığı yla bilgi A bilgisayar ı ndan B bilgisayar ı na taşı nm ış olur. 12

1.4.2.3. CD

Üzerine bilgi depolanabilen manyetik disklerdir. Müzik CD leri ile bilgisayar CD leri asl ı nda ayn ı d ı r. Fakat üzerine bilginin yaz ı lma şekli farkl ı oldu ğ u için bilgisayar CD leri müzik setinde kullan ı lamazlar. CD ler disketlere göre çok fazla bilgi depolayabilirler. CD lere 700 milyon harf (700 MB) alacak kadar bilgi depolanabil ir. CD ler bilgisayar ı n sistem ünitesi üzerinde bulunan CD sürücüsü denen bölüme yerle ştirilerek okutulur. CD içindeki bilgi, bu sürücü taraf ı ndan okunur ve istenirse bilgisayar ı n harddiskine aktar ı labilir. E ğer CD de herhangi bir program varsa, bu program bilgisayara aktar ı lmadan doğ rudan CD den de çal ışt ı r ı labilir. 1.5. Bilgisayarda Yaz ı Yazma

Y ı llardan beri yaz ı yazma arac ı olarak kullan ı lan daktilonun yerini art ı k bilgisayarlar alm ışt ı r. Windows i ş letim sisteminde yaz ı yazmaya imkan veren bir çok program mevcuttur. Bunlardan en basit olan ı Wordpad yaz ı m program ı d ı r. Wordpad program ı , Baş lat butonundaki Programlar menüsü içinde, Donat ı lar sat ı r ı ndan aç ı lan yeni bir menü içindedir < Baş lat/Programlar/Donat ı lar/ Wordpad >. Bu yolla Wordpad program ı t ı klanarak çal ışt ı r ı ld ığı nda Ş ekil 1.14'de görülen pencere aç ı l ı r. 12

eQo

Belge - WordPad

Qogra Bilgen âörüntim

aiE:41 Times Ne

Ekle

âiçim

yard.

3_911

(T ilrkçai

Yazı fontu

Dosya i şlemleri Yaz ı boyutu

Yazı ortalatma

Yazı koyu italik alt ı çizili Yap ılan hatay ı geri alınal

T

AYI

Yardım için Fl 'e bas ın

Şekil 1.14. Wordpad yaz ı program ı Şekil 1.14`de önemli fonksiyonlar gösterilmi ştir. Program ı n aç ı lan penceresinin üzerindeki her bir simge kutucu ğ u bir fonksiyonu yerine getirmektedir. Kutucuklar ı n altı ndaki boş luk ise, yaz ı yaz ı lacak aland ı r. Bu alan beyaz bir ka ğı da benzetilebilir. Klavyeden yaz ı yaz ı ld ı kça, bu bo ş lukta harfler ve kelimeler belirecektir. İ lk olarak bir iki cümlelik bir yaz ı yaz ı labilir. Öncelikle yaz ı n ı n baş l ığı yaz ı l ı r. Ancak baş l ığı n koyu ve alt ı çizili yaz ı lmas ı dü ünülebilir. Koyu yazmak için D kutucu ğ u t ı klan ı r. Alt ı çizili yazmak için de W kutucu ğ u t ı klan ı r. Bu kutucuklar t ı kland ığı nda renkleri değ iş ir. Bu şekilde aç ı k renge dönü ş me onları n aktif oldu ğ unu gösterir. Yaz ı da ilk harf büyük olaca ğı için parmak klavyede shift ( fi ) tu ş una bas ı larak ilk harfi yaz ı l ı r ve shift tu ş u

13

n

b ı rak ı larak yazmaya devam edilir. E3 ve kutucuklar ı n ı n t ı klanarak kapat ı lmas ı bundan sonra koyu ve alt ı çizili devam edilmeyece ğ i anlam ı na gelmektedir. Baş l ığı ortaya almak için, ba şl ı k sat ı rı ndayken U kutucu ğ unu t ı klanarak ba ş l ı k ortalanabilir. Enter (.1) tu ş una bas ı larak bir alt sat ı ra yani yaz ı n ı n ilk sat ı rı na geçilebilir. Enter tu ş u ile a şağı inince yaz ı hala ortal ı yazma konumundad ı r, bu, kutucu ğ unu t ı klanarak sola dayal ı yazma durumuna getirilebilir. Paragraf başı yapmak için klavyeden Tab tu ş una bir kez basmak yeterlidir. Böylece yan ı p sönen yaz ı m imleci sat ı r başı yap ı p biraz içeriden yazacakt ı r. Bu durumdayken yaz ı yaz ı labilir. Dikkat edilecek bir şey sat ı r sonuna gelindiğ inde aşağı ya inmek için herhangi bir tu şa basmamakt ı r. Çünkü Wordpad sat ı r sonunu kendisi anlar ve otomatik olarak alt sat ı ra geçer. Sadece sat ı r başı (paragraf) yapmak için aşağı ya geçileceğ i zaman Enter (J) tu ş una bas ı lmal ı d ı r. Yaz ı tamamlad ı ktan sonra yaz ı n ı n ilk kelimesini koyu hale getirilebilir. Bunun için ilk kelime fare ile sürüklenerek seçilir ve farenin butonu b ı rak ı l ı r. Sonra da koyu yaz anlam ı ndaki kutucu ğ u t ı klan ı r. Ayn ı kelimenin bir de italik yap ı lmas ı istenirse yine kelime seçiliyken italik anlam ı nda 131 kutucu ğ u tı klan ı r. Böylece yaz ı da istenilen bir bölüm sürükleyerek seçilip koyu, italik ya da alt ı çizili duruma veya bunlar ı n kombinasvonuna dönü ştürülebilir IDI kutucuklar ı kullan ı larak da seçili bir paragraf sola dayal ı , ortal ı ya da sağ a dayal ı yazı lab lir ( Şekil 1.15).

n Belge - WordPad Dosya Düzen Görünüm Ekle Biçim Yard ım

E11•11211

2_19

•__

filmes New Roman (TOrkçal

z

.

•

•2.

114 :J.

3. ı • 4 • ı • 5•

.6

•7

KITIAIffil = ı 1 .9

'10' ı .11. ı .12.. .13. ı .14. ı6•15•

ilk Yazan

öğrenmeye yeni ba şladım. Ama daha şimdiden kendi yazılarımı yazabiliyorum. Ilk olarak anılarımı mı yazsam acaba. Böylece anılarım hiç unutulmayacak kalıc ı eserlere dönüşebilecek. Bilgisayar

Yardım için Fl 'e bas ın

'SAYI

Şekil 1.15. Yazı örneği 1.5.1. Yaz ı dosyaları n ı n kaydedilmesi ve aç ı lmas ı

Yaz ı lan bu yaz ı bilgisayara kaydedilebilir. Bunun için sayfan ı n üzerindeki iş lem kutucuklar ı ndan 11 kutucu ğ u t ı klanabilir. Ayn ı iş lem Dosya menüsünde kaydet sat ı nyla ya da Farkl ı kaydet satı r ı yla da yap ı labilir ( Şekil 1.16).

14

a

Belge - WcedPad

EEE Düzen Görünüm Ekle Biçim `iliard ım Yeni... Aç...

Ctrl+N Ctr1+0

K 1"

] 114 Farklı Kaydet.. ı

Yazdır... Baskı bnizleme Sayfa Yap ısı...

7

ı

Ctrl+P

İlk '5,7azım ;eni başladım. .A

Şekil 1.16. Dosyan ın kaydedilmesi Bu üç kaydetme şeklinden ilk ikisi asl ı nda tamamen ayn ı d ı r ve mevcut dosyay ı kaydetmek için kullan ı l ı rlar. Üçüncüsü ise bir dosyay ı önceden verilen isminden farkl ı bir isimde kaydetmek için kullan ı l ı r. Dosya henüz isimlendirilmediyse her üç yolla da aç ı lacak pencere dosya için isim verilecek Farkl ı kaydet penceresidir ( Şekil 1.17). Farklı Kaydet Windows

Kaydetme yeri: I Application Data

Favorites

Command

Ll Fonts

Config

Lj Forrns

Cookies

Help

_1 Crystal Cursors

Lj Media msapps M sremote.sfs _j Odbc

LjJava

-

PhotoCD

J Lhsp

-

SendTo

Dosya adı: I= Kayıt türü:

'Windows için Word 6.0

Kaydet Iptal

Şekil 1.17. Farklı kaydet penceresi Farkl ı kaydet penceresinde Kaydetme yeri isimli bir bölüm vard ı r. Burada Windows diye gösterilen yer, yaz ı dosyas ı n ı n kaydedilece ğ i klasörün Ş ekil 1.17'de dosya Windows klasörüne kaydedilmektedir. Altta Dosya ad ı bölümüne ise dosyaya verilmesi dü ş ünülen ad (Belge) yaz ı l ı r. Dosya bu ş ekilde isim verilip Kaydet butonu t ı klanarak kaydedilir. Wordpad program ı kapat ı l ı p yeniden çal ışt ı r ı l ı rsa, az önce kaydedilen dosya tekrar üzerinde çal ışı lmak üzere aç ı labilir. Bunun için ya dosya menüsünden Aç komutu verilir ya da Wordpad'deki kutucu ğ u t ı klan ı r. Her iki durumda da Aç penceresi aç ı l ı r. Bu pencere ile Wordpad program ı nda üzerinde çal ışı lmas ı dü ş ünülen önceden yaz ı lm ış yaz ı lar aç ı labilir. Daha önceden yaz ı l ı p Windows klasörüne kaydedilen Belge isimli dosya aç ı lmas ı için Aç penceresinde Bakı lacak yerin karşı s ı nda Windows klasörü görülmelidir. Bundan sonra ya pencere içinde dosya ad ı bulunup t ı klan ı r, ya da Dosya ad ı bölümüne dosyan ı n

15

ad ı (Belge) yaz ı l ı r. Daha sonra Aç butonu t ı klanarak yaz ı lan yaz ı n ı n yeniden ekrana gelmesi sa ğlan ı r. Ayr ı ca en son kullan ı lan bir kaç yaz ı dosyas ı Dosya menüsünde sondan geriye s ı ralanm ıştı r. Bu dosyalar ı , aç komutunu kullanmadan üzerini t ı klayarak açmak da mümkündür. 1.6. Bilgisayarda Resim Yapma Paint bilgisayarda baz ı basit resimler ve şekiller çizebilmek için geli ştirilmi ş bir programd ı r. Wordpad program ı ndan çok farkl ı değ ildir. Çizim için ayr ı lan yere yaz ı yazabilmenin yan ı nda çeşitli şekiller ve resimlerin yerle ştirilebilece ğ i bir programd ı r. Paint program ı da Wordpad program ı n ı n çal ışt ı r ı ld ığı yerden (< Baş lat/Programlar/Donat ı lar/Paint >) bulunup çal ıştı rı l ı r. Paint program ı

çal ıştı r ı ld ığı nda Şekil 1.18'deki gibi bir çizim alan ı ile karşı laşı l ı r. adsı z - Paint

Dosya Düzen

O

Sıarlinum

time, Seçenekler Yemin

ca>

Ğ A N A 0

o o

:riFF:FPFNIF Yard ım için Yardım M entiadndeki Yerden Konulen'm bklatin.

Şekil 1.18. Paint çizim program ı

Bu alana çizim yaparken, önce çizim rengi, sonra çizim arac ı seçilir. Örneğ in k ı rm ı z ı renk seçilecekse, ekran ı n alt ı ndaki bölümden k ı rm ı zı t ı klan ı r. Örneğ in kalemle serbest çizim yap ı lacaksa kalem arac ı t ı klan ı r ve resim çizilebilir. Çizim ortam ı na metin yazmak da mümkündür. Sol taraftaki araçlar ı kullanarak çizgi, geometrik şekil yapmak çeş itli araçlarla boyamalar yapmak ve hatalar ı silmek mümkündür. Resim ya da çizim tamamlad ı ktan sonra Dosya menüsündeki Kaydet komutu t ı klanarak dosya kaydedilebilir. Yap ı lan bir çizimin kaydedilmesi aynen Wordpad program ı nda yaz ı dosyalar ı n ı n kaydedilmesi gibidir. Dosya kaydedildikten sonra Paint program ı n ı kapat ı l ı p istendi ğ i zaman kaydedilen resim ya da çizim Paint program ı tekrar çal ıştı rı larak aç ı labilir, üzerine ilaveler yap ı l ı p yeniden kaydedilebilir.

16

1.7. Dosyaları n Yönetimi

Bilgisayarda bilgi ve programlar ı n tamam ı dosyalanm ış haldedir. Bu dosyalar birbiri içerisine girmi ş , karma şı k bir durumda de ğ ildirler. Genellikle bir program ı n parçalar ı olan dosyalar ya da birbiriyle ilgili dosyalar, ayn ı klasörün içinde bulunmaktad ı r. Bilgisayardaki bu dosya ve klasörlerin ekranda görülmesini sa ğ layan program Windows gezginidir. 1.7.1. Windows gezgini Windows gezgini ile herhangi bir klasörde hangi dosyalar oldu ğ u görülebilir. Windows gezgini dosya ve klasörleri bir a ğaç ve dallar ı gibi grupland ı rm ıştı r. Fare ile bu a ğ acı n dallar ı gibi grupland ı r ı lm ış klasörlere tı klanarak onlar ı n içerikleri görülebilir. Windows gezgininde ayr ı ca bu dosyalar silinebilir, bir yerden ba ş ka bir yere kopyalanabilir veya ta şı nabilir. Windows gezgini işletim sistemiyle birlikte yüklenen bir programd ı r ve

diğ er

programlar ı n

çal ıştı rd ığı

Yani

çal ıştı rı l ı r.

gibi

Ba ş lat/Programlar/Windows Gezgini > yolu izlenerek çal ıştı r ı l ı r (Şekil 1.19). kı arasralwo,

11917113

IC,1

K ona D*. 5ddaiın

61

Sk Kulanilaraa

•Y.

•

Yikan

Keı

Alası.

tÎ

Kooyala

Yamm

Yarate

■•

! Gea Al

; ±ywicı c: Kh.u.

ffi

Si

Oaeildea

!,

2 Grairiralee

tl Non.. ğraWıtıs

I

rş

i A Klaseerali

acop

Bilgisayara ;£1- 3/1 Diskel [Al :=1.‘M

'J:J /Yara

data ckiveicam Foto Inralay kitap

Audio •J Balolara

data w

X.

dılveicam

FJ InpWY kitap l"2:1 log l2J Neduee '21 Para.] %gram Fine l:,1/ Secycled ownsa 1:-.1 Windows

Nodlree oatlican 1=1Program Files Recycled '21 .n913

Vfnriows

ı

Ll yedek a1Asdlog ialragra9 ,

BoyutiTix Dosya Klesidaü Dosya Klasaıll Dosya Klasidini Belgeleirn Dosya Klasöra Dosya Klasaıg Dosya Klaidni Dosya Kleadda Dosya Klasrai Dosya Klasidida Dosya Klarau Dosya Klasrai Dosya Klasoın Dosya Klarau Gen Didwaşiral KWUs Dosya Klaraia Dosya Klasatiı Dosya Klaseln 1KB LOG OCOY.. 2SKB LOG Dcoyaa

1

17 nesne

Şekil 1.19. Windows gezgini

Şekil 1.19'da görüldü ğü gibi, Windows gezgininde en üstte bütün Windows programlar ı nda oldu ğ u gibi menüler, menülerin hemen alt ı nda da baz ı komutlar ı yerine getirmeyi sa ğ layan k ı sa yol butonlar ı vard ı r. Altta ise iki ana pencere bulunmaktad ı r. Soldaki ana pencere, bilgisayar ı n içini bir a ğaç ve dalları gibi göstermektedir. Yani soldaki pencerede klasörlerin plan ı görülmektedir. Sa ğdaki pencere ise o anda aç ı k olan klasörün içini göstermektedir. Örne ğ in soldaki pencerede Windows klasörü t ı klan ı rsa Şekil 1.20'de görüldü ğü gibi Windows klasörü aç ı l ı r ve sağ pencerenin görüntüsü değ iş ir.

17

Böylece sa ğ pencerede Windows klasörünün içindeki klasör ve dosyalar görünür. Windows klasörünün içindeki bir klasörün içini görmek için o klasör çift t ı klan ı r. Böylece çift t ı klanan klasör sol pencerede aç ı l ı r ve bu klasörün içindeki klasörler ve dosyalar da sa ğ pencerede görünür.

:410 dırveıcen :B.0 Foto B0 IntrolaY kitap ffi'l:J log Ncdtree - C.] patkan :-.£.+23 Plogıarn Files i...% Recycled '.0 ın 98

?-',.n

,. .,,,sniina,

) .{..23 yedek '', r . di (Di . • 'niel Yazıcılar Denetim Masası ,Cid Çeviımeli Ağ W •.. Cil Zarnanlanrrns Gbevler Belgelerin, 'Mem. Explorer Ab- Kom$ulem

J System :... System32 ...31) l'asks : (..1"emp '., T emporary Internet Hes ',. ClWeb -1.-, 1@l 1 stbool i,.. 6.Accatat , ıe Active Setup log BAK Active Set,» L. pwl

,sAhmelözl

AM Asd Aspi2Hpsys Backgrnd .g bak ,E

(591 cs, €9 CrfnnlaYar

Dosya Kla Dosya Klasör,/ Zemanlanng GörevIA Donya Olasöni Dosya Klasariı Dosya Klasoriı 2KB ACOSee BM P Image 36KB Uygun 10KB BAK Dosyas, 25KB Metin Belgesi 1KB PWL Dosyas ı 28KB Uygulama BOKB Uygulama 2KB Sistem dosyası 102KB ACDSee GIF Image 11KB BAKDosyası 1KB Metin Belg,sı 92KB Uygılarna 104KB Uygulama 128KB Uygulama

Şekil 1.20. Windows gezgininde klasör ve dosyaların incelenmesi

Sağ pencerede görünen dosyalar ı n, adlar ı n ı n yan ı nda boyutlar ı yani dosyaları n az veya çok yer kaplad ı kları , türleri ve kopyaland ı kları tarih ve saat de görülebilir. 1.7.2. Dosyalar ı n kopyalanması ve ta şı nmas ı

Windows gezgini ile kopyalanacak olan dosya önce bulunup tek t ı klanarak işaretlenir. Daha sonra ya araç çubu ğunda kopyala kutucu ğ u, yada Düzen menüsünde Kopyala sat ı r ı t ı klan ı r. Kopyala komutu verildikten sonra, dosya hangi klasöre kopyalanacaksa o klasör çift t ı klanarak aç ı l ı r ve araç çubu ğ unda yap ışt ı r kutucu ğ u yada Düzen menüsünde Yapıştı r komutu t ı klanarak seçilen dosyan ı n kopyas ı istenilen yere yap ışt ı rı lm ış olur. Kopyalanacak birden fazla dosya varsa bütün dosyalar seçilip sonra kopyala komutunun verilmesi gerekir. Birden fazla dosya kopyalan ı rken, bunlar ı n seçilmesi şöyle yap ı l ı r. E ğ er dosyalar birbirine uzak sat ı rlardaysa Ctrl tuşuna bas ı l ı yken bu dosyalar tek tek tı klanarak seçilebilir. E ğer kopyalanacak dosyalar birbirine kom şu sat ı rlardaysa o zaman önce en üstteki t ı klan ı r, sonra Shift tuşu bas ı l ı tutulurken en alttaki tı klan ı r. Böylece aradaki dosyalarla beraber bütün dosyalar seçilmi ş olur. Daha sonra da Kopyala komutu verilir. Dosyalar ı n kopyalanmas ı nda mant ı k şöyledir; önce dosyan ı n kopyas ı hafı zaya al ı n ı r, sonra hedef klasör aç ı l ı r ve hafı zadaki kopya oraya yap ışt ı r ı l ı r. Dosyalar ı n taşı nmas ı da, mant ı ksal olarak kopyalamaya çok benzemektedir. Tek fark, kopyalamada kaynak dosya yerinde kal ı rken, ta şı mada kalmamas ı d ı r. Taşı ma i şleminin aşamalar ı şöyledir; 1. Ta şı nacak dosya ya da dosyalar ı

18

işaretle 2. Kes X veya Düzen menüsünden Kes 3. taşı man ı n yap ı lacağı hedef klasörü t ı kla 4. Yap ıştı r ni veya Düzen menüsünden Yap ıştı r. 1.7.3. Dosyaları n silinmesi Bazen bilgisayarda bize gerekli olmayan dosyalar bulunabilir ve bu dosyaları n silinmesi istenebilir. Windows gezgininde bir ya da daha çok dosyay ı silmek için öncelikle bu dosya ya da dosyalar fare ile i şaretlenir. İşaretlenen dosyalar klavyedeki Del (delete) tu ş una bas ı larak silinebilir. Ya da seçili dosyalar Windows gezgininin üzerindeki butonuna t ı klanarak silinebilir. Bilgisayar ı n içinde silinen her şeyin gitti ğ i bir çöp kutusu vard ı r. Bu çöpe Geri dönü ş üm kutusu denilmektedir. Bilgisayardan silinerek çöpe gönderilen her dosya, bu çöpün içindeyken bir kez daha silinene kadar çöpte geri dönü ştürülebilir durumda bekler. E ğ er herhangi bir dosya ya da simge kazayla silinirse, geri getirmek için geri dönü şüm kutusunun simgesi çift t ı klan ı r. Bu aşamada o ana kadar silinmi ş dosyalar ı n bir listesi geri dönü ş üm kutusunda görülür ( Şekil 1.21). tş Geri Dönüşüm Kutusu

k

Dosya Düzen Görünüm Yardım Adi

I Özgün Konum C: \Ahmet C:WINDOWS

Belge

I

1 Silinme Tarihi 19.03.1998 16:00 19.03.1998 19:02

1111:1E3

I Tür I Boyut 1.407... Bit Eslem Resmi Microsoft Word D oc.. 5KB

I

1.!_i

1 nesne seçili

!1,37MB

Şekil 1.21. Geri dönüşüm kutusu Bu listede silinmesinden vazgeçilen dosyalar seçilir ve Dosya menüsünden Geri al komutuyla tekrar silinmemi ş hale getirilir. Geri dönü ş üm kutusu tamamen boşalt ı lacaksa kutu içindeki dosyalar seçilip tekrar sil komutu verilir veya masaüstünde geri dönü şüm kutusunun simgesine sa ğ tı klanarak aç ı lan menüde Geri dönü ş üm kutusunu bo şalt komutu t ı klan ı r. 1.7.4. Yeni klasör açmak Bilgisayarda herhangi bir grup dosyay ı saklamak için yeni bir klasör aç ı p baz ı dosyalar ı bu yeni klasöre kopyalayabiliriz. Yeni klasör olu şturmak için yeni klasörün aç ı lacağı klasöre t ı klan ı r ve Windows Gezgininin Dosya menüsünü aç ı l ı r. Burada ilk sat ı rda Yeni adl ı bir menü vard ı r ( Şekil 1.22). D

Düzen Görünüm Araçlar Yard ım eni

►

IK.lasör

1

,11

Kısavol Şekil 1.22. Yeni klasör olu şturma

19

Bu menüden Yeni klasör t ı klan ı rsa önceki klasörün içine yeni bir klasör aç ı l ı r ve o yeni klasöre isim verilmesi istenir. Klasörün ad ı yaz ı l ı p Enter tu ş una bas ı l ı rsa yeni klasör bo ş olarak haz ı r hale gelir. Art ı k dosyalar bu yeni klasöre konabilir. 1.7.5. Dosya arama

Daha önceden bilgisayara kaydedilen ve açmak istenilen bir dosyan ı n ya da bize gerekli herhangi bir dosyan ı n bilgisayarda nerede kay ı tl ı oldu ğ u hat ı rlanamayabilir. Bu durumda dosyan ı n nerede oldu ğ u bulunmal ı d ı r. Bilgisayarda olan bir dosyan ı n ad ı ya da ba ş harflerinden birkaç ı biliniyorsa; bu dosya bilgisayara arat ı larak bulunabilir. Bu arama için 3 yol mevcuttur. 1. Baş lat menüsünden Bul sat ı rı t ı klanarak, 2. Windows Gezgininden, < Araçlar/Bul/Dosya > yolu izlenerek 3. Windows gezginindeyken klavyeden F3 tu ş una bas ı larak dosya aramas ı yapt ı r ı labilir. Her 3 yolla da Şekil 1.23'deki pencere aç ı l ı r.

Ao Ef

ifıl Bul: Tüm Dosyalar Dosya Düzen Görünüm Seçenekler Yard ım Ad ve Konum 1 Tarih 1 Geli şmiş 1

Ş imdi Bul Ad: içerdiği metin:

Yeni Arama I

1C:=)

Konum:

ro

(C:)

Alt klasörlerle birlikte

Gözat...

Şekil 1.23. Dosya arama penceresi Bu pencerede Dosya ad ı k ı sm ı na aranan dosyan ı n ad ı yaz ı l ı r. E ğ er dosyan ı n tam ad ı bilinmiyorsa, bilinen k ı sm ı yaz ı l ı p arkas ı na *.* ilave edilir. Konum olarak bütün bilgisayar veya bir klasör seçilebilir. Bul butonu t ı klan ı rsa bilgisayar dosyay ı bulacakt ı r. 1.7.6. Dosya ad ı n ı n değ i ştirilmesi

Bazen herhangi bir dosyan ı n ad ı n ı n değ iştirmesi gerekebilir. Örne ğ in Murat' ı n yapt ığı resim adl ı bir resim dosyas ı n ı n ad ı Muratres ş eklinde değ i ştirilebilir. Bunun için önce resim adl ı dosya t ı klanarak i şaretlenir. Dosya ad ı n ı n renginin de ğ iştiğ i görüldükten sonra ya F2 tu ş una bas ı l ı r ya da dosya ad ı tekrar t ı klan ı r. Bu durumda dosya ad ı küçük bir çerçeve içinde de ğ iştirilebilecek hale gelir. Dosyan ı n yeni ismi verilerek Enter tu ş uyla değ i ş im sağlan ı r.

20

1.8. Windows Yard ı m Windows ile çal ışı rken bazen herhangi bir şeyin nas ı l yap ı lacağı bilinmiyor olabilir. Bu gibi durumlarda Windows kullan ı c ı ya aç ı klamal ı bilgi verir. Windows'da yard ı ma çeş itli şekillerde ula şı labilir. Windows 98 de F1 yard ı m tu ş udur. Bilinmeyen bir konuda F1'e basarak yard ı m al ı nabilir. Windows da genel yard ı m bölümü ise Baş lat menüsündeki Yard ı m sat ı rı ndad ı r. Masaüstü ekranda görünürken F1'e bas ı larak da ayn ı yere ula şı labilir ( Ş ekil 1.24). PIE112

10 Windows Yard ımı

2rl Içindekiler

'ten

I Dizin I Ara

9 '•ı'ar ıdırna Ho ş Geldiniz •-;,,. Windows 98 Tanıtımı Bilgisayar ınız' Araştırma Internette Gezinme Windows Donat ılarını Kullanma Yazd ırma

.... Donanımı ve Yaz ılımı Yönetme Ağlara Bağlanma ';..,. Erişilebilirlik Özelliklerini kullanma Başlarken Kitab ı: Çevrimiçi Sürümü Sorun Giderme

Gizle ımı Seçenekler Web Yard ,

;ıı ,, ıı•u• ı- • • Tl ; ; I l'

-

98

Yard ı ma Ho ş Geldiniz Windows 98 hakk ı nda daha fazla ş ey ö ğ renmek için Yard ı m sistemini kullan ı n, •

Soruları n ı z ı n yan ıtları n ı bulun.

•

Başkrken kitab ı n ı n çevrimiçi sürümüne gözat ı n.

•

Yazd ı m güncellestirmelerini almak için Web'e ba ğ lan ı r),

•

Sisteminizin sorunlar ı n ı giderin.

Ceı 1998 Microsoft Corporation. Tüm hakları sakl ı d ı r.

2:1 -

Şekil 1.24. Windows yard ım penceresi Bu pencere; içindekiler, Dizin ve Ara olmak üzere üç ana sekmeden oluş maktad ı r. içindekiler k ı sm ı aynen Windows gezgini içerisinde klasörlere girer gibi kullan ı labilir. Yani ana konudan giderek istenilen özel bilgiye buradan ulaşı labilir. Dizin sekmesi t ı klanarak aç ı l ı rsa, aran ı lan sözcü ğe göre bir dizin içerisinde konular görülür. Örne ğ in ad değ iştirme hakk ı nda bilgi al ı nacaksa bu konu bulunur ve Görüntüle butonu t ı klanarak o konu hakk ı nda yard ı ma ula şı l ı r ( Şekil 1.25).

21

PIDE

at? Windows Yard ımı

`11:1

Gizle

: Ji Times New Roman

ı .3•1•4•1•5•1•6•1•7•1•8•1•9•1•10.1.11•1 , 12.

:*:. i -w. ı •13•1•14.

..-1

IGİRİŞ İ Üretim kaynaklar ı toprak, su, emek ve sermaye (gübre, enerji, ilaç, tohumluk ve öte ara girdiler) gibi fizik giderleri ile üretkenlik art ışı sağlayan teknolojiden olu şı Dünyanın içinde bulunduğu ekonomik şartlar mevcut do ğal kaynaklar ın en etkin b ş ekilde kullanımın ı zorunlu kılmaktadır. Bu kaynaklardan su ve toprak kaynaklz önemli bir yer tutmaktad ır. Su ve toprak kaynaklar ının geliş tirilmesi amac ıy hazırlanan sulama projelerinde amaç, tar ımsal üretim de ğerini artırmak ve sonuçta çift refahını en üst düzeye ç ıkartmaktır.

-

.. Insanlığın varoluşundan günümüze kadar uygarlıkların geli şmesinde ve yerle ş i7 birimlerinin belirlenmesinde öncelikli faktörlerden biri sudur. Su, bilindiği gio v.samı mızin devam ettirilmesinde 2erekli olan besin ihtivaclar ımızın Sa ğlanmas ı ic_!_

. g2

■

Q Ğ..; i

Sayfa 1---

Otomatik şektl , \

Böl 1

1/15

‘4,

❑o

IBŞI 2.9m

m 44 14 ! 8.. .." - A Sat 1

Süt 1

HAV IDU'I

- .7="" 4. , a ıi; !SEÇ: r; şrZ. ! Türkçe f ....,

..

Şekil 2.5. Tez çalışması örneği Yaz ı m kurallar ı na göre, kullan ı lacak ka ğı t A5 standart boyutlar ı nda olmal ı , metin tek sütuna yaz ı lmal ı , yanal ve dikey metin s ı n ı rları yazı m k ı lavuzunda belirtilen s ı n ı rlarda olmal ı d ı r.

31

Bunu sağ layabilmek için, < Dosya/Sayfa Yap ı s ı > menüsü takip edilerek Şekil 2.6'da belirtilen pencereye ula şı l ı r. Sayfa Yap ı sı

Kenar Bo şluklar ı

Kağıt Boyutu

Üst:

13 cm

Alt:

13 cm

Sol:

14 cm

Sağ : Cilt Payı :

Kağıt Kaynağı -

Anahat 1

Önizleme

cm 10 cm

Kenardan uzaldık Üstbilg: 10 cm Altbilgi:

10 cm

Uygulama yeri: Bu bölüme

Karşılıldı kenar boşlukları f— Her ka ğıda 2 sayfa Varsayılan...

Cilt payı konum Bu bölüme Bu noktadan ileriye (;" Sol Tüm bel e Tamam

1

iptal

Şekil 2.6. Sayfa yap ısı penceresi

Bu pencerede, 4 ayr ı klasör görülmektedir. Her bir klasör kullan ı m s ı kl ığı ve önemine göre soldan sa ğa doğ ru s ı ralanm ış durumdad ı r. En fazla kullan ı lan klasör Kenar Boş lukları ad ı verilen k ı s ı rınd ı r. Bu bölümde, sayfaya yerle şecek metnin dört taraf ı nda b ı rak ı lmas ı gereken bo ş luk s ı n ı rlar ı belirlenebilmektedir. Sayfa yap ısı penceresinin sa ğ alt köşesinde bulunan Uygulama yeri seçeneğ i kenar boşluklar ı ile ilgili ayarlamalar ı tüm belgeye, bölüme veya metnin istenen bir k ı sm ı na uygulanmas ı n ı sağ lar Sayfa Yap ı s ı penceresindeki Kağı t Boyutu klasöründe ise kullan ı lacak kağı t boyutu ve metnin ka ğı ttaki yaz ış doğ rultusu belirlenebilmektedir ( Şekil 2.7).

32

112...G1

Sayfa Yap ısı

Kağıt Boyutu

Kenar Bo şlukları

Kağıt Kaynağı 1 Anahat

Kağıt bgyutu: A5

menü yoluyla aç ı lan pencerede Microsoft Equation 3.0 seçilmelidir ( Şekil 2.28).

Yeni Yarat I Dosyadan Yalat I Nesne türü: DiagramStudio Library Diagram5tudio Template Image Document Media Clip Microsoft C"• Galler 'Microsoft E ıat ı on 3,0

Microsoft Excel Çalışma Sayfas ı Microsoft Excel Grafik

r Simge olarak göster

-Sonuç Belgenize yeni bir Microsoft Equation 3.0 nesnesi ekler.

Tamam

I

Iptal

Şekil 2.28. Denklem düzenleyicisinin çal ıştırılması Denklem düzenleyicisi penceresinde hemen tüm matematiksel ifadeler bulunabilmektedir ( Şekil 2.29).

44

Şekil 2.29. Denklem düzenleyicisi Örneğ in, bir ta şı mac ı l ı k probleminin çözümünde kullan ı lan amaç fonksiyonu ş öyledir : m n

cu xu

Zmin = i=1 j=1

Bu e ş itliğ i metin içine katabilmek için Şekil 2.30'da gösterildi ğ i gibi denklem düzenleyiciyi kullanmak gerekir.

-

~11.11.1111~1~,A'ji ri t•e»

cc)Cl

471

-+

V 3 I OnC: aeoe

L":5

,h)8 Hn.no

- ıliE

fal Şekil 2.30. Denklem düzenleyicisi yard ımıyla matematiksel ifadeler yaz ılabilir Denklem düzenleyicisinde tamamlanan e ş itlik sayfaya normal metinden farkl ı özelliklerdeki yap ı s ı ile, ancak normal metinden farks ı z görünümü ile yerleş ir (Şekil 2.31).

Şekil 2.31. Matematiksel ifadenin sayfaya yerle ştirilmiş hali Metin içerisine d ışarı dan bir resim eklemek de mümkündür. Sayfaya kat ı lmak istenen resim, < Ekle/Resim/Dosyadan > menü yoluyla aç ı lan dosya yöneticisi penceresinden al ı narak imleçin bulundu ğ u yere yerle ştirilebilir ( Şekil 2.32).

45

==.1111111111~1111.1~1111k i Bak!

1 resim

zi

_YJ

menü yoluyla aç ı lan pencerede Aranan sat ı r ı na "Penman" Yeni De ğ er satı r ı na da "Penman-Monteith" yaz ı l ı r ve Tümünü Değ i ştir butonuna t ı klan ı r ( Şekil 2.33).

46

JJ

Bul ve De ğiştir

Değiştir I

Bul

2t

I

Aranan:

I Penman

Yeni de ğer:

IPenman-Monteithi

Ana Seçenekler, t I Arama Seçenekleri Arama yönü:

_-J

Değiştir

Tümünü Değiştir

Sonrakini Bul I

Iptal

I Tümü

F BÜYÜK/küçük harf duyarlı

r Yalnızca tam sözcükleri bul Joker karakter kullan r Benzer okunu şlar

r Tüm sözcük Formlarını bul Değiştir Biçim

Özel

yok

Şekil 2.33. Bul ve de ğiştir penceresi Toplam de ğ i ş iklik adedi ekran ı n bir köşesinde bildirilir ( Ş ekil 2.34). VVord, belge ö ğesini arama iş lemini tamamlad ı ve 38 değ iş iklik yap ı ld ı .

Şekil 2.34. Arama işlemine ilişkin bilgi ekran' 2.5. Metin Görüntüleme Çe ş itleri MS Word 2000 ba ş l ı ca 3 farkl ı ekran görünüm seçene ğ i sunar. Bunlar: Normal, Sayfa Düzeni ve Anahat görünümleridir. Normal görünüm seçene ğ i, metnin sayfa üzerindeki s ı n ı rlamalar dikkate al ı nmadan görüntülendi ğ i en sade yap ı d ı r. Bu yap ı da, kenarlarda b ı rak ı lan boş luklar ne olursa olsun gösterilmez. Salt metinin görüntülendi ğ i basit yap ı d ı r (Şekil 2.35).

47

JJJ

-atar ım politikalari.doc - Microsoft Word Dosya Düzen Görünüm Ekle

çim

Araçlar Tablo

Pencere

IT

yardım

86%

.

10

çözürnlenebiliyordu. Sanayileşme ss•trect problemleri artlınrken bir yandan da gereksinimlerini hızlandırdl. Aynı zamanda geleneksel çözümlerle, dayanışma metodlarmı geçersiz hale getirdi. Kapitalizmin açt ığı bu yaraları kapatmak için sosyal politika uygulamaları ortaya çıktı.

sosyal politika

• Türkiye gibi az gelişmiş ülkelerde ne tarımcı, ne de sanayile şmiş özellikler tam olarak kendini gösterebilmektedir. Bu yüzden ne geleneksel dayan ışma faktörleri, ne de sosyal politikalar tam olarak yeterli olabilmektedir. Sanayileşmenin tam eşiğinde kalinmış , sosyo-politik kurum ve kurulu şlar tam olarak tesis edilememi ştir. Bunun çözümü, tarım ve toprak reformunun gerçeklestirilmesinde s ıtklıchr. Türkiye nüfusunun yakla şık %35'i halen tarımla uğraşrnaktadır. Tüketim iste ğini durdurmak yerine bu talebi üretim yaparak karşılamak gerekmektedir. •

Geleceğin stratejik ürünlerinin Umm ve hayvanc ılık olacağını dikkate alarak, tarım politikaları üzerine ciddi adımlar atılmandır. Tarımda verirnliliğinin

No mal Görünü4 Otomatik şekil

sayfa

3

Böl 1

3/13

\*. ❑

O M .elt

[Bs1 2.5 cm Sat 1

[fd

>:1

-A

Süt 1

Türkçe

Şekil 2.35. Normal Görünüm'de sayfa s ın ırları Sayfa Düzeni görünümü ise ço ğ u kullan ı c ı n ı n tercih etti ğ i, sayfan ı n, d ış s ı n ı rlar ı ile birlikte görüntülendi ğ i yap ı d ı r. Bir di ğ er deyi ş le, sayfa yaz ı c ı ç ı kt ı s ı al ı nd ığı nda nas ı l görünecekse öyle görünmektedir. E ğer istenirse araç çubu ğ undaki Yak ı nlaştı r aç ı lan menüsü ile belli ölçeklerde ekrana getirilebilir (Şekil 2.36).

50% 25% 10% Sayfa Genişliği Metin Genişliği Tüm Sayfa • Iki Sa fa . ...........

Şekil 2.36. Yakınlaştır araç çubuğu Anahat görünümü ise, özellikle uzun metinlerde bölüm ba ş l ı klar ı n ı veya alt baş l ı klar ı bir anda görebilmek için kullan ı lmaktad ı r. Anahat görünümü seçildiğ inde, ekran ı n üst bölümüne otomatik olarak yeni bir araç çubu ğ u aç ı l ı r (Şekil 2.37).

48

Dosya Düzen Görünüm Elde Biçim Araçlar Tablo Pencere Yardrm

,

ı00% . Q ›,„>j D.-" ki 424.e..•cs : .--,-,--., -!4,31f , .

Times New Roman

. 12

. [iC

trd

• • . ► I • • ! + — 1 1 2 3 4 5 6 7 Tümü 74.: kA ''f" 13 *iI 1219 1=3. E3 02] .1 ...... e. SULAMA VE TARIM Mül-EENDİSLİÖİNI r" Başlıklar' Göster NR KULLANİM' . F. Kemal Sönmez* 0 Özet °

Bu makalede, bilgi toplumuna geçi ş sürecini yaş ayan dünyamızda baş aktör durumundaki bilgisayarın tarımsal amaçlı çalış malardaki yeri ve kullan ım alanları belirtilmi ş , gelecek yıllarda baş arının anahtarı olarak görülen bilgi paylaşımı= önemi vurgulanmıştır.

ü Bilgi toplumu ve tar ım ° Tarım, insanl ık tarihinin en eski u ğra şı dallarından biridir. Bu durum geçen yüzyılın sonlar ına kadar devam ede gelmi ş tir Bu dönemde ilk önemli degi ş im

Şekil 2.37. Anahat görünümünde araç çubu ğu Konu baş l ı kları + simgesi ile gösterilmi ştir. Herhangi bir konu ba ş l ığı , Anahat araç çubu ğ undaki alçalt veya yükselt butonlar ı kullan ı larak bir alt veya bir üst bölüm ba şl ığı haline dönü ştürülebilir ( Şekil 2.38). Qosya Düzen geentee Ode 1215ire &açlar tablo Eencere terden - 12 - K .., D Cdi la a Tar- T----- 4",

Şekil 2.43. İçindekiler dizini görünümü Dikkat edilirse içindekiler bölümünde fare oku bir el şekline dönüşmüş durumdad ı r. Bu el hangi sat ı r üzerinde iken t ı klan ı rsa, o sayfaya doğrudan geçiş sağlan ı r. Içindekiler sayfas ı yada dizini olu şturman ı n bir diğer önemli avantaj ı da sonradan yap ı lacak her türlü değiştirmeler ve eklemelerde sayfa numaralar ı n ı n yeni duruma göre otomatikman düzenlenebilme kolayl ığı d ı r. Bunun için tek yap ı lmas ı gereken şey içindekiler bölümü üzerinde iken sa ğ tı klamayla aç ı lan pencerede Alan ı Güncelle ştir sat ı rı n ı seçmektir. Böylelikle içindekiler sayfas ı yeniden düzenlenecek ve konu ba ş l ı kları n ı n bulundu ğu sayfa numaralar ı doğru olarak yazı lacaktı r (Şekil 2.44).

51

X,

Kes Kplıyala

le Yapıştır CA1 Alanı Güncelle ştir Alan Kodları Arasında Geçiş Yap

A

Yazı Tipi„. Paragraf...

:= Madde i şaretleri ve Numaraland ırma„, Ki prü

Şekil 2.44. Alanları güncelleştirme 2.6. Metnin Yaz ı c ıya Gönderilmesi

Bir metnin tamam ı n ı n veya bir k ısm ı n ı n yaz ı cı ç ı ktı s ı al ı nmak istenirse < Dosya/Yazd ı r > menü yoluyla aç ı lan pencerede birkaç küçük ayarlama yapmak

gerekebilir. E ğer herhangi bir ayarlamaya gerek duyulmuyor ve ilgili metnin doğ rudan yaz ı cı ya gönderilmesi dü ş ünülüyorsa bu menüyü açmadan araç çubu ğ undaki yaz ı c ı simgesi t ı klanabilir ( Şekil 2.45). Dosya Düzen Görünüm Elde Biçim Araçlar Tablo Pencere Yard ım

ıı 75%

O Efd f 03 S ık Kullanılanlar L

Git

Yazd ır (HP DeskJet 1120C)I

11111111iıe

1"1.

1•1 , .3•1•4

.1.5.1.6.1.7.1.8.1'9.

1 Şekil 2.45. Metni do ğrudan yazdırma

Şekil 2.46'da Yazd ı r penceresi görülmektedir. Pencerenin üst k ı sm ı nda yaz ı cı ad ı ve özelliklerinin belirlenebilece ği Özellikler butonu bulunmaktad ı r. Seçilen her bir yaz ı c ı için farkl ı özelliklere

bürünebilen bu bölüm profesyonel kullan ı c ı lar ı n çokça ba şvurdu ğu bilgileri içermektedir. Birden fazla yaz ı c ı kullan ı labiliyorsa, aşağı aç ı lan menüden istenen yaz ı cı seçilir. Özellikler butonu ile ula şı lan pencerede ise, seçilen yaz ı cı ya bağ l ı olmak üzere, bask ı kalitesi, yatay veya dikey bask ı olanakları incelenip değ iştirilebilir ( Şekil 2.47).

52

Yazdır

ılıd

. -,

Yazıcı gd:

I (5;4 HP DesIdet 1120C

Durum:

Boş

Tür:

HP Deskiet 1120C LPTI:

Konum: Açıklama:

2]

Özellikler

r Dosyaya yazdır

-Sayfa aral ığı

-Kopya sayısı

4' Tümü

Kopya sayısı :

r. Geçerli sayfa C* Sayfa:

r

Il

Seçım

r--

I

Sayfa numaralar ını veiveya sayfa aralıklannı virgülle ayırarak girin. Öm. 1, 3, 5-12.

P- Harmanla

1

-Yakınlaştır Yazdıglacak: 'Belge Yazd ır:

lAralıktaki tüm sayfalar

=1

._:1 ..

Her kağıt iç n:

11 sayfa

Sayfa boyutu:

IÖlçeklendirme Yczt

Seçenekler...

Tamam

I

iptal

Şekil 2.46. Yazdır penceresi

' IIP Desklet 1120C Document Propert ı es Layout Paper/QuaLilY

ral.S.

Tray Selection

1=~11İİİİİeneleLl 1 Plaın Paper Zi

PaPw "ur", Media. Quality Setlings

C Bask

1-

menü yolu kullan ı l ı r. Aç ı lan yeni pencerede sayfa numaralama için gerekli detaylar belirlenir ( Şekil 2.49).

Numarayı ilk sayfada göster Tamam

I

iptal

I

Biçim, ..

Şekil 2.49. Sayfa numaralar ı ekleme Bu pencerede öncelikli olarak sayfa numaras ı n ı n konumu ve hizalama ayarlar ı yap ı l ı r. Sayfa numaras ı , ya sayfa üzerine yada sayfa alt ı na konumland ı rı labilir. Hizalama seçenekleri ise solda, ortada, sa ğ da, içeride ve d ışarı da olmak üzere 5 farkl ı şekildedir. Tek yapraktan olu şan metin düzeninde

54

ilk üç seçenekten biri tercih edilir. Kitap yapra ğı şeklinde bir ç ı kt ı al ı nacaksa bu üçüne içeride ve d ışarıda seçenekleri dahil edilebilir ( Şekil 2.50).

=ffliell~1~.11W1W --Önizleme

Konum: 'Sayfa alt ı (Altbilgi) Hizalama:

kı e e e eı ııı ım ıııı

j

Numaray ı ilk sayfada göster Tamam I

Biçim,

Iptal

Şekil 2.50. Sayfa numaralann ın hizalanması Hizalama şekildeki gibi içeride olarak belirlenirse, tek sayfalar için sa ğ , çift sayfalar için de solda bas ı lacakt ı r. Baz ı dokümanlarda ilk sayfaya numara konmas ı arzu edilmez. Bu durumda Numarayı ilk sayfada göster sat ı rı önündeki onay kutusu silinir. Böylece ilk sayfa d ışı nda diğer tüm sayfalara numara eklenmi ş olur. Yine baz ı durumlarda sayfa numaralann ı n Romen rakamlar ıyla veya alfabedeki harflerle gösterilmesi gerekebilir. Bu durumda Sayfa Numaraları penceresindeki Biçim butonu t ı klan ı r. Açı lan yeni pencerede istenen ayarlar yap ı labilir ( Şekil 2.51). Şekildeki seçime göre, sayfa numaralar ı , normal rakamlar kullan ı lmak üzere 25 den ba ş layacakt ı r.

=ffill111~,712:4 2fı biçimi:

r Bölüm ftumaras ı ile birlikte Bölüm ba şlangıç stili Kullan ılacak ay ır ıcı : örnekler:

1-1, 1-A

Sayfa numaraland ırma

r

Öncekı bölümden devam et

(; Baş langıç:

125

Tamam

iptal

Şekil 2.51. Sayfa numarası biçimi İ stenirse < Görünüm/Üstbilgi ve Altbilgi > menü yoluyla yaz ı m s ı n ı rlar ı d ışı nda kalacak şekilde sayfa üzerine ve alt ı na ek bilgi konabilir. Ek bilgi, bir resim, bir logo, tarih veya saat olabilir. Böylece, her sayfada görünmesi istenen bilgi bir defada girilmi ş olur (Şekil 2.52).

55

5

Üstbilgi

üstbilgi ve Altb ı lgi ll

C AF r!

Otomatik Metin Ekle Tarih Ekle!

Şekil 2.52. Üstbilgi ve altbilgi girişi 2.8. Dipnot ve Resim Yaz ı s ı Ekleme

I

Kapat

1

Dipnotlar metin içerisinde yaz ı lmas ı uygun olmayan baz ı detayl ı bilgilerin sayfa alt ı nda ayr ı ca gösterilmesi amac ı yla haz ı rlan ı rlar. Makaleyi haz ı rlayan ki ş inin hangi kurumda çal ışt ığı , adresi, telefonu gibi ki ş iye özel detayl ı bilgiler veya bir ba ş ka kayna ğ a ait referans bilgi dipnot olarak verilebilir. Bunun için, imleç, detayl ı bilgi verilmesi dü ş ünülen kelimenin hemen yan ı na getirilir. < Ekle/Dipnot > yolu ile aç ı lan pencerede ne tür bilgilendirme verilece ğ i belirlenir (Şekil 2.53). Dipnot ve Sonnot

Ekle

t5i.p.W6E.İ i .

Sayfa altı

r Sonnot

Belge sonu

Numaralandırma Cr Otomatik Numaraland ır 1, 2, 3, ...

r özel işaret:

Tamam

I

iptal

I Seçenekler... I

Şekil 2.53. Dipnot ve sonnot Dipnotlar sayfa alt ı nda veya belge sonunda konumland ı rı labilirler. Numaraland ı rmada rakamlar kullan ı labileceğ i gibi, özel simgeler de kullan ı labilir. Seçenekler butonu yard ı m ı yla daha detayl ı ayarlamalar yap ı lmas ı na da olanak verir ( Şekil 2.54).

56

Not Seıtenekleri

Tüm Dipnotlar

Tüm Sonnotlar I

2:1

Yerle şim:

'Sayfa altı

Sayı biçimi:

11, 2, 3, ...

Başlangıç:

Il

Numaraland ırma: r Her bölümde ba ştan başlat

seçeneğ i ile bu gibi numaraland ı rmalar ı n otomatik olarak yap ı lmas ı na olanak tan ı maktad ı r (Şekil 2.55).

==11•111~11111.1W--Resim Yazısı ;

I Şekil I Seçenekler Etiket:

C1

Şekil Denklem

Konum;

Sel ıl

ot

Yeni Etılıet... Etiket Sil...

I

Numaralanchr.,

otomatik Resim Yazısı ...

Tamam

Iptal

I

Şekil 2.55. Resim yazısı aklama

Otomatik numaraland ı rman ı n en önemli avantaj ı , sonradan ç ı karı lan veya araya eklenen şekil, tablo veya denklemlerin genel s ı ralamay ı bozmas ı na engel olmas ı d ı r. Çünkü, otomatik numaraland ı rma, yeni aklama veya ç ı karmalar alg ı layarak numaraland ı rmayı tekrar düzenlemekte, yazara ekstradan bir takip ve düzenleme külfeti b ı rakmamaktad ı r. 2.9. Belgenin Sütunlara Ayr ı lmas ı

Belgenin dergi sayfalar ı gibi sütunlara ayr ı lmas ı basit birkaç düzenleme ile gerçekleştirilebilir. Bunun için, < Biçim/Sütunlar > menüsü kullan ı l ı r. Aç ı lan Sütunlar penceresinde gerekli ayarlamalar yap ı l ı r (Şekil 2.56).

57

122=111~11111111111111~1 -önceden eeelirıerxnbr

I

r Araya çııgi koy

Situn sayısı : ve arak Sikun:

2: I

2. -

Lbıguiama yeri: ITum belgeye

r Yeni sütuna ba şla

Şekil 2.56. Sayfan ın sütunlara ayrılması Örneğ in belgeyi iki sütun halinde düzenleyebilmek için, Şekil 2.56'da gösterildi ğ i gibi, sütun say ı s ı ikiye ayarlan ı r. İ stenirse ilgili kutucuk onaylanarak sütunlar aras ı na çizgi konabilir ve sütun geni şlikleri ayr ı ayr ı belirlenebilir. Sütunlardan birisi dar di ğ eri geniş tutulabilir. Şekil 2.57'de iki sütunlu bir sayfan ı n görünü ş ü verilmi ştir.

Uran &slv= ılaıç nam Ama

yada ıini erbssoı.}1a. Çanlıa lrfigı

birmsi

Dıruktikri (ABEly da aza

27Einci bilk(sızıks lıeWızte tase‘el

“,lıSra atfamaxıa toplam ıstıfıza. gam

azatimin arımIxo,ınsa c.nelan.aladzı.

*sarma% 2 95 obıııııaılıktça}ic

Bıl4r/İ ya gralına 1=41 faılijaıiızin.

Bisla01

1~ da Ina ısai ia gol~ kırk g atabiLa ç .Ds. Mılıtıfn lUgıa "Itzlijrn Iscımat a7rıakjOaxica yatan

Y4FDA1 suxmdada.

laınsont

iblıkshAbizıa yılına Iwi iıplınınnan gnIkan tim Mı yalaaaan. Intszal n nriçisnizı pg, aDiırii gibi ~ ıl bit lıisnıat .:.hal da oıslısa.Unınci *LISE. Çaa>ı luazıat gala ç ıqm

atLligi dalın &AL

47m.dra.dıc.

artlıalm,ıı ada bılgioin. "inan çarı. ıı laIgnvi1allızann.1 ü&izda»lçf ntitialioı alglızacıll “, şo ıallInzi da

/ıpt.ıı. 1~41 azoOnın..ılıs, 1:a7ingalaşılıalaBaııızıl,

ıcatpıaadp

ıa paıtıllız tazino youi. 1:01gılnıisı niln ıanadailn ıniontton}adiE. Biliaselbikivabith.ıyar

Şekil 2.57. İki sütuna yaz ılmış bir belge

2.10. Tablo Ekleme ve Özellikleri Metin içinde tablolar genellikle birbirleriyle ili şkili çok say ı daki sayı sal bilginin belirtilrnesi amac ı yla kullan ı l ı rlar. Bunun yan ı nda, birbirleriyle ili ş kisi olan baz ı kavramlar ı da tablolarda göstermek mümkündür. İ yi hazı rlanm ış bir tablo yada çizelge, aktar ı lmak istenen bilgiyi yal ı n ve anlaşı l ı r bir şekilde sunmal ı d ı r. Bu nedenle, tabloda kullan ı lacak yerinin az fakat öz nitelikte olmas ı na dikkat edilmelidir. Bir diğer deyişle, fazla say ı da satı r ve sütundan olu şan tablolardan

58

mümkün oldu ğ u kadar uzak durmak gerekir. Bir tabloda fazla sat ı r veya sütun kullanmak yerine, ayn ı bilgileri birden fazla tabloda anlatmak yolu tercih edilmelidir. Tablolar arac ı l ığı yla genellikle matris tipi 1 veya 2 boyutlu bilgiler kolay ve etkili olarak okuyucuya aktar ı l ı r. Örne ğin, bir sulama alan ı ndaki ekilen bitkiler ve bunlar ı n ekiliş oranlar ı n ı tabloda göstermek 1 boyutlu haz ı rl ığı gerektirir (Şekil 2.58).

Briinün Hububat Mısır Pamuk Patates Fasulye Sebze Bostan Sokan Hayvan yemi Bak

Ekili; Onın (0 ) 20 10 30 5 5 5 5 8 5 7

Şekil 2.58. Bir boyutlu basit tablo

Bu basit tabloyu haz ı rlamak için öncelikle < Tablo/Ekle/Tablo > menü yoluyla aç ı lan pencerede satı r ve sütun belirlenir ( Şekil 2.59).

Tablo boyutu Sütun sayısı : Satır sayısı : Otomatik Sığclırrna hareketi Sabjt sütun genişliği:

r r

'Otomatik

'S

Içindekilere göre Otomatik S ığdır Pencereye Otomatik S ığdır

Tablo biçimi: (yok)

Otomatik Biçim... I

I- Yeni tablolar için varsay ılan olarak ayarla Tamam I

Iptal

I

Şekil 2.59. Tablo ekleme

Bundan sonra ayn ı pencerede Sabit sütun geni şli ğ i, içindekilere Göre Pencereye Otomatik S ığ d ı r seçeneklerinden birisi işaretlenir. Örnekteki gibi az say ı da sütun içeren tablolar için Içindekilere göre Otomatik S ığ d ı r seçeneğ i tercih edilmelidir. Böylece sat ı rlardaki bilginin uzunlu ğuna göre tablo geni şliğ i de otomatik olarak ayarlanm ış olur. Otomatik S ığ d ı r veya

59

Şekil 2.60'da ayl ı k ortalama ya ğışları n y ı llara göre de ğ iş imi verilmi ştir. Bu tablo, iki boyutlu bir tablodur. Tabloda yer alan her bir hücredeki de ğer iki değ işkenin etkisindedir. Bu özellikteki tablolar daha büyük ve karma şı k olabilmektedirler.

Tablo 2.4. Urfa ili Y ı llara Göre Ay ık Ortalama S ı cakl ı klar °C) Yı llar Ocak Şubat Mart Nisan Mayı s Haziran Temmuz

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

4.1 6.9 12.3 15.7 22.8 27.9 32.7 AgUStOS 30.8

6.7 6.0 12.0

2.8 2.2 8.4

16.8 21.2 29.7 31.9 31.6

16.4 20.2 26.2 29.5 31.2

4.8 4.6 10.2 15.5 19.2 27.0 31.8 31.6

Eylül Ekim Kas ım Aral ı k

26.6 21.0 15.0 9.1

26.4 20.7 13.6 6.1

26.0 21.8 11.3 4.4

27.6 22.3 10.2 9.3

8.5 7.6 12.5 19.2

6.9 9.4 12.3 15.7

6.3 8.4 9.6 13.8

5.0 6.8 10.1

337 31.3 25.5 18.4 14.0

7.0 5.2 7.7 13.5 24.0 28.4 31.2 29.5 24.8 20.0 13.4

23.6 213.4 31.8 31.4 29.3 21.8 11.8

23.6 28.5

24.5 28.2

30.9 31.2 26.3 19.8 10.5

4.3

7.6

10.0

7.9

9.1

17.0 21.9 29.4 33.0 33.4 27.0 21.5 16.7

Şekil 2.60. İki boyutlu tablo

bitiş ik sola s ı n ı rları içerisinde Şekildeki örnek tablo, sayfa konumland ı r ı lm ıştı r. İ stenirse ortaya veya sa ğa yanaşı k olarak da hazı rlanabilirdi. Bunun için, imleç tablo içerisinde herhangi bir yere getirildikten sonra, < Tablo/Tablo Ozellikleri > menü yoluyla aç ı lan pencereden istenen hizalama şekli seçilir ( Şekil 2.61). -12

Tablo Özellikleri Lablo

Sat(

titıera

Il

Boyut

I

Terdı edilen genişlıkı

1714.

fkirni:

y

Yüzde

l-lizalarna

63 ....-=_SoM

Soldan gjrinti:

=_E=1.. Qrtaya Q

T-131 1

IQ,.

2t4a

Metin kaydırma

Y.P44

Yerle ştirme...

Etrafina

Kenedledre ve Gölgelendirme... Tamam

I

Seç.enekler..,

IP"

Şekil 2.61. Tablo özellikleri

Ayn ı pencerede yer alan Satı r klasörü, hücrelere sabit sat ı r yüksekli ğ i verilmek istendi ğ inde kullan ı labilir ( Şekil 2.62).

60

214

Tablo Özellikleri

ipbb

j

ı

s

Lr, I dü. I

Boyut Satır 1:

r Yükseld4i

lo cm

az

Sate

Seçenekler

P

Sayfa sonlar ında sate bcıkinaber

r Hat sayf ann üstünde listbilgi satın olarak yiııele • Qnceld Satır

I

Sooraki Satır T

I Tamam I

Şekil 2.62. Tablo satır özelliklerinin ayarlanmas ı Tablo özellikleri penceresindeki Sütun klasöründe ise sabit sütun geni ş liğ i % veya santimetre cinsinden ayarlanabilir ( Şekil 2.63). Tablo azell ıkler ı Dua I sat,

Sütup

Hücre I

Boyut

çütı in 1:

P Terçjh edilen genislik I15% 44 .rıcel menü yolu seçilir. Şekil 2.71'deki örnekte, baz ı illere ait ortalama

en dü şük ve en yüksek meteorolojik de ğerler verilmek istenmektedir.

64

En Dü ş ük Ortalama En Yuksek Bölgeler Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Ankara Konya Kayseri Çorum Çank ırı Eski ş ehir Polatlı Kırıkkale Kır ş ehir

Sivas Afyon Bolu

Şekil 2.71. Bazı meteorolojik de ğerlerin s ıralanaca ğı örnek tablo

Tablodaki illeri A dan Z'ye s ı ralamak için önce ilgili hücreler seçilir (Sutun değ il sadece s ı ralanacak hücreler). Bu örnekte tablo bo ş oldu ğ u için sadece birinci sütunun seçilmesi yeterlidir. < Tablo/S ı rala > menüsü ile S ı rala penceresi aç ı l ı r ( Şekil 2.72).

=1111111■11::: Sıralama ölçütü

j.

iSütunl

Türlı

C &ben

Metin

Azalan

metin

Tür

Sayı Tarih metin

Tur31

(Metin

Sonra

G. Altan C Azalan

Qaha sonra J

r

Artan

C Azalan

sistemde

C Başlık satırı var

47 P_aşlı k satırı yok

I Tamam

iptal

I

Şeçenelder... I

Şekil 2.72. Tablo hücrelerindeki bilginin s ıralanması Bu pencerede, öncelikle s ı ralama ölçütü belirlenmelidir. Örnekte s ı ralanacak tek bir sütun oldu ğ una göre s ı ralama ölçütü olarak Sütunl seçilir. Di ğer seçenekler oldu ğ u gibi kalabilir. E ğ er, s ı ralanacak veri rakam veya tarih bilgisi olsayd ı , Tür bölümündeki aç ı lan menüden ilgili sat ı r seçilmeliydi. Buradaki örnekte, iller A dan Z'ye s ı ralanmak istendi ğ ine göre pencerede Artan bölümü onaylanm ış olarak kalmal ı d ı r. Bu tablo ile ilgili önemli bir nokta da, pencerenin en alt ı nda yer alan Baş l ı k satı rı var ve Başl ı k satı rı yok seçenekleridir. Ba ş l ı k sat ı rı var seçeneğ i tabloda seçilen bölümdeki ilk sat ı r ı baş l ı k olarak kabul eder ve o sat ı rı n yerini değ iştirmez. Şekil 2.73'de tablonun s ı ralanm ış hali görülmektedir.

65

Ortalama En Yüksek En Düş ük Bölgeler Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Afyon Ankara Bolu Çankırı Çorum Eskiş ehir Kayseri Kırıkkale Kır şehir Konya Polath Sivas

Şekil 2.73. Tablodaki bilgilerin s ıralanmış hali Bazı özel durumlarda tablo hücreleri birebir e şleşmeyebilirler. Şekil 2.73'deki örnekte "Ortalama", "En Yüksek" ve "En dü şük" tablo ba şl ı klar ı iki hücreye bir olmak üzere yaz ı lm ışlard ı r. Hücre birle ştirme olarak adland ı rı lan bu i ş lemi yine ayn ı örnek üzerinde görelim. Bunun için, örnek tablonun haz ı rlanma aşamalar ı n ı incelemek gerekmektedir. Şekil 2.74'de söz konusu örnek tablonun ilk hazı rl ı k aş amas ı görülüyor.

Ortalama Bölgeler Yağış Ankara Konya Kayseri Çorum Çankırı Eski şehir Polatlı Kırıkkale Kırş ehir Sivas Afyon Bolu

_ En I— Yüksek Sıcaklık Yağış

En Düşük Sıcaklık Yağış

Sıcaklık

o

Şekil 2.74. Hücre birleştirme için örnek tablo Dikkat edilirse, iki hücreye girecek bölüm ba şl ı kları önce tek hücreye yaz ı lm ış lard ı r. "En Yüksek" ve "En Dü ş ük" baş l ı klar ı hücreye s ığ mad ığı için iki sat ı ra yaz ı lm ış durumdad ı r. Bu düzensiz görünü şe ald ı rmadan hücreleri birleştirme i ş lemine devam edilir. Önce, "Ortalama" yaz ı l ı hücre ile hemen yan ı ndaki hücre seçilir. Sa ğ t ı klayarak aç ı lan menüden Hücreleri Birleştir seçilir ( Şekil 2.75).

66

C ı rtala nı. a

En

En

Vııııtı-,,ı1,-

ri ııııı ,;;Lı-

Sıcaklık

Sıc aklı: X Kes 1-43 Kwyala

Bölgeler Yağış Ankara Konya Kayseri Çorum Ç anları Eski ş ehir P olatlı Kırıkkale Kır ş ehir Sivas Afyon Bolu

Ift. Yapıştır il Tablo Ekle...

Hücre Şii... Hucr ıı lı.ıri Birle ıtir

lk

II*

Kenarlkar ve Gölgelen. irme... Metin Yönü...

F—"-- Hücre Hizalama

I►

Tablo özellikleri...

Şekil 2.75. Hücreleri birle ştirme

Ayn ı işlem di ğer iki konu başl ığı na da uygulan ı r. Son olarak hücre içindeki konu ba şl ı kları n ı n hücre içindeki yerleşimi uygun biçimde düzenlenir. Hücre birleştirme işlemi sadece sütunlarda de ğil, gerekiyorsa sat ı rlarda da yap ı labilir. Şekil 2.76'da, bir önceki örne ğe benzer bir baş ka tablo görülüyor. Tabloda, Ankara, Çank ı rı ve Kı rşehir illerine ba ğ l ı bazı meteoroloji ölçüm istasyonlar ı verilmi ştir.

En Dü şük En Yüksek Ortalama Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık

B6 geler 12_MDliW TX1 1110

ngaSng

Merkez Elmadağ Ayaş Bala Merkez Osmanc ık Alaca Kargı Merkez Kaman Çiçekdağ Malya

Şekil 2.76. Tabloda dikine yaz ım

Bu tablonun haz ı rlanma aşamalar ı şöyledir. Öncelikle tablo Şekil 2.77' de gösterildiğ i gibi olu şturulur.

67

Ortalama En Yüksek En Dü şük Bölgeler Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Ankara Merkez Elmadağ Ayaş Bala Çorum Merkez Osmancık Alaca Kargı Kırşehir Merkez Kaman Çiçekdağ Malya

Şekil 2.77. Hücreleri birleştirme Bu tabloda ilk dört sat ı rda görülen Merkez, Elmada ğ , Ayaş ve Bala ölçüm istasyonlar ı Ankara iline bağ l ı d ı r. Öncelikle bu istasyon adlar ı n ı n bulundu ğ u hücrelerin solundaki 4 hücre seçilir. Seçilen bölümün en üstünde Ankara yaz ı l ı hücre vard ı r. Bu durumdayken sa ğ t ı klayarak Hücreleri Birle ştir satı r seçilir (Şekil 2.78).

Bölgeler inkara Merkez

şt:.

c

] Ortalama En Yüksek Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Ya.

F:1m A A a 6 Kes

l Kopyala ço :

la Hücre Yapıştır IN Iç Içe Tablo Olarak Yapıştır NE Tablo Elde... Hücre Sil—

Kir ş e . • Htıcr .eler ı Bırle;lir Kenarlıldar ve Gölgelendirme...

Şekil 2.78. Satırlar arasında hücreleri birle ştirme Daha sonra art ı k tek hücreye dönü şmüş Ankara yaz ı l ı bölüm seçilir ve sa ğ t ı klayarak aç ı lan menüden Metin Yönü satı rı tı klan ı r. Metin yönü penceresinde, seçili alan ı n tabloda nas ı l yönlendirilebileceğ i belirtilmiştir. Amaca uygun olan seçilir ( Şekil 2.79).

68

Metin Yönü - Tablo Hücresi

Şekil 2.79. Tablo hücresinde metin yönü belirleme Son olarak dü şey yazd ı rı lm ış metni hücre içinde ortalamak için sa ğ t ı klama ile aç ı lan menüden < Hücre Hizalama/Ortaya Hizala > seçilir ( Şekil 2.80).

Ortalama En Yüksek Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık

Bölgeler Kes E Kgpyala

Ir İç içe Tablo Olarak Yap ıştır

Ç

oruı e Hücre Yap ıştır [=1 Tablo Ekle.., Hücre Sil„, M Hücreleri Sök

,

Kır ş e Kenarlıklar ve Gölgelendirme, Metin Yönü...

iı_11=11~ Tablo Özellikleri-

El Ortaya Hizala

Şekil 2.80. Hücre hizalama Ayn ı işlem Çorum ve K ı rşehir illeri için de tekrar edilir. Son olarak tablo kenar çizgilerinin düzenlenmesi için Biçim menüsündeki Kenarl ı klar ve Gölgelendirme arac ı ndan faydalan ı l ı r. Bu pencere, Tablo Kenarl ı kları , Sayfa Kenarl ığı ve Gölgelendirme den ibaret olan üç seçenek sunmaktad ı r. Kenarl ı klar klasörünün solundaki Ayar bölümünde görüldü ğ ü gibi be ş farkl ı kenarl ı k seçeneğ i tabloya uygulanabilir ( Şekil 2.81).

69

Kenarlıklar ve Gölgelendirme 11 1511 Sayfa Kenar» I Gikelendirme I

Q:

Ayet:

bnizieme Kenarlıklan uygulamak Için ageOldaki çIzYN tıldetın ya da d«ımeleri kule.=

effi "tümü (I)

O J ıdı ı

♦ enki Otametlk

KAierg? Yendlık: nk

Uygulansok yer:

OZd 'Hücre Seç i.•nek

lltaç Çkisudunu Göster I

Vatay

„

I

Tamam

Iptal

Şekil 2.81. Kenarlıklar ve gölgelendirme Birinci seçenekte tüm kenarl ı klar kald ı r ı l ı r. Kutu seçeneğ i sadece seçili alan ı n d ış kenarlar ı n ı çizer. Tümü seçeneğ i i şaretli bölgede bulunan hücrelerin tamam ı n ı n çevresini bireysel olarak çizer. Kı lavuz ise, bir üst seçenekle ayn ı işlemi görmekle beraber d ış kenarlar ı içtekilere göre daha kal ı n çizer. Son seçenek, her bir yöndeki kenarl ı klar ı n farkl ı farkl ı çizilmesine imkan sa ğ layan özel bir seçenektir. Örnek tabloda, Kı lavuz seçene ğ i amaca uygun görülmektedir. Bu bölüm i şaretlendikten sonra, Geni ş lik olarak Y2 nk seçilir. Kenarl ı klar ve Gölgelendirme penceresinin son klasörü Gölgelendirme yard ı m ı yla, seçili alan ı n hücre zeminlerinin renklendirilmesi veya herhangi bir desenle taranmas ı mümkündür ( Ş ekil 2.82). Kenarlıklar ve Gölgelendirme Kgssarlidat I ayfa Kenrels>

GğIgelendIrme bnideme

Dolgu 1

Dolgu yok

ımr-F=ır rnıımmııı

11111.11111~ 111•11111111~ 11~1111 11111111•1111111~

ıımr-nernır rr-r-r-r-rwr-

Grı

TQrn Renkler... I

Desenler UY9Illsner,,l< yem

10 Yak

I

Renk.

Reragraf

Otomatik

6gaç Çubuıgung Göster

VAtsY gni—

I

I

Tamam I

Şekil 2.82. Hücrenin gölgelendirilmesi

70

Tablolarla ilgili söylenecek bir di ğer dikkate değ er özellik Otomatik Tablo Biçimlendir aracı d ı r. < Tablo/Otomatik Tablo Biçimi > menü yoluyla ula şı lan pencerede haz ı r formatlar tabloya, hiçbir u ğ raş a gerek kalmadan uygulanabilir (Şekil 2.83). .3.12

Otomatik Tablo Biçimlendir

Ojcimler:

Önizleme

Klasik 2 Klasik 3 Klasik 4 Renkli 1 Renkli 2 k Renkli 3 "k. Sütunlar 1 Sütunlar 2 Sütunlar 3 Sütunlar 4

Oca 7

Şub 7

Mar 5

Batı

6

4 7 18

7

17

9 21

24 60

Güney 8

Toplam 21

Uygulanacak biçimler

r Otomatik Sı clır

17 Yazı Tipi

l KenarlıkJar

Toplan 19

Doğu

Gölgelendirme

Renk

Özel biçimleri uygula

r 2arı satır r Son sütun

17 Başlık satırları P. İlk sütun

Iptal

Tamam

Şekil 2.83. Otomatik tablo biçimlendirme Sol taraftaki biçimler listesi kullan ı larak otomatik tablo biçimlendirme gerçekle ştirilebilir. Bu yöntemle düzenlenmi ş örnek tablo Şekil 2.84'de görülmektedir.

Bölgeler

o

O/İ:aklına

En Yüksek

En Düşük

Yağış Sıcaklık Yağış: Sıcakl ık Yağış

Sıcaklık

Merkez Elmadağ Ayaş Bala Merkez Osmancık Alaca Kargı Merkez Kaman Çiçekdağ Malya

Şekil 2.84. Otomatik tablo biçimlendirme arac ıyla yeniden düzenlenmiş örnek tablo

71

3. MICROSOFT EXCEL 2000 Microsoft Excel, mühendislik uygulamalar ı na temel te şkil etti ği için di ğ er bölümlere göre daha ayr ı nt ı l ı anlat ı lm ışt ı r. Konu anlat ı m ı nda verilen örneklerin büyük bir k ı sm ı , ziraat mühendisli ğ ine uygun olarak verilmi ştir. 3.1. Temel i ş lemler

Bu bölümde Excel hakk ı nda genel bilgiler verilerek; veri haz ı rlama, veri kopyalama, veri ta şı ma, veri yap ıştı rma, dosya açma, dosya saklama gibi temel işlemler anlat ı lacakt ı r. 3.1.1. Tan ı m

Excel program ı çal ışt ı rı ld ığı nda Şekil 3.1'de görülen Excel ortam ı ekrana gelir. El

Microsoft Excel - Kilapl

Al

-

1.

IE

4 5 B 7

e 9 10 11 12 13 rş— FIsAri

Şekil 3.1. 3.1. Excel çalışma ortam ı

Aç ı lan bu pencere asl ı nda Excel'in yeni bir çal ışma kitab ı d ı r. Excel dosyalar ı n ı çal ış ma kitab ı olarak "Kitap 1, Kitap 2" şeklinde adland ı r ı r. Bir Excel kitab ı n ı n bir çok sayfas ı bulunabilir. Sayfan ı n altı ndaki bölümde bunlar görülebilir ( Şekil 3.2).

Şekil 3.2. Excel çal ışma sayfaları

Sayfal, Sayfa2, ... gibi gösterilen bu i şlem sayfalar ı na fare ile t ı klanarak geçilebilir ve o sayfalarda da i şlemler yap ı labilir. Temelde Excel ortam ı sat ı r ve sütunlardan olu şan bir hücreler sistemidir. Bu sat ı r ve sütunlardan olu şan alana işlem sayfas ı denilmektedir. Sayfalardaki her bir hücrenin ad ı ya da diğ er bir değ işle bir adresi vard ı r. Örne ğ in; C kolonunun 4. sat ı rı ndaki hücre C4 ad ı n ı ya 73

da adresini al ı r. Excel'in i ş lem sayfas ı üzerinde bir hücrenin çizgileri di ğ erlerine göre biraz daha belirgindir. Ayr ı ca o hücreyi niteleyen sat ı r ve sütun adlar ı da koyudur. Bu hücre aktif hücredir. Bir dosya yeni aç ı ld ığı nda Al hücresi aktif hücredir ( Şekil 3.3).

Al

Şekil 3.3. Aktif hücre

Herhangi bir hücre aktif hale getirilece ğ i zaman, o hücreye klavyedeki yön tu ş lar ı ile ilerlenebilir ya da farenin imleci ile hücre t ı klanabilir. Ayr ı ca ekranda aşağı ve yukar ı gitmek için klavyedeki Page Down ve Page Up tu ş lar ı n ı kullanmak da mümkündür. i ş lem sayfas ı n ı n üst k ı sm ı nda bir menü mevcuttur (Şekil 3.4).

Şekil 3.4. Excel menüleri

Excel ile yap ı lacak bütün i ş lem ve fonksiyonlar bu menülerde yer almaktad ı r. Menülerin hemen alt ı nda yer alan araç çubuklar ı ise baz ı komut ya da fonksiyonları n tek bir hamlede yap ı lmas ı na imkan sağ layan butonlar ı bar ı nd ı r ı r. Örne ğ in disket resmi şeklindeki buton dosya kaydedilmi ş olur.

t ı klan ı rsa, o anda aktif olan

3.1.2. Bloklama, blok seçimi ve veri giri ş i Excel'deki hücrelere her türlü veri girilebilir. Girilen bu bilgiler, istenirse bir tablo düzenine de getirilebilir. Birden fazla kom ş u hücre bir defada seçilirse, bu alan blok ismini al ı r. Örne ğ in C3, C4, C5, D3, D4, D5 hücrelerin hepsi beraber C3-D5 bloğ unu oluştururlar. Şekil 3.5'de görülen bir alan ı bloklamak için iki yol izlenebilir.

74

C3

B

Şekil 3.5. C3-D5 bloğu Birinci yol, seçilmek istenen blo ğ un herhangi bir kö şesindeki hücreye, örneğ in sol üst kö şesindeki ilk hücreye gelip Shift tu ş unu bas ı l ı tutarak çapraz karşı köşeye, yani blo ğ un sağ alt köşesine yön tu şlar ı yla gitmektir. Blo ğ u seçmede ikinci yol ise, fare imlecini blo ğ un bir kö şesine t ı klayı p çapraz karşı köşeye kadar b ı rakmadan sürüklemektir. Örnek olarak, Ankara, İ stanbul ve İ zmir illerinin Nisan ve May ı s aylar ı na ili ş kin s ı cakl ı k değ erleri kullan ı larak Şekil 3.6'da gösterilen tablo haz ı rlanm ışt ı r. Tabloda yer alan ve her bir hücreye girilmi ş bulunan tüm bilgiler "veri" ad ı n ı al ı r.

;May ı s

Nisan Ankara i İstanbul

Izmir

a` 12 14;

17! 19!

Şekil 3.6. Örnek tablo Bu bilgiler hücrelere girerken o hücre t ı klanarak ya da klavyeden oklarla o hücreye gelinerek hücre aktifle ştirilir. Sonra klavyeden veri yaz ı l ı p Enter tu ş una basarak ya da oklarla sa ğ a ya da a şağı gidilerek veri girilmi ş olur. Bir hücreye veri yanl ış girilirse, ayn ı hücreye tekrar dönüp do ğ ru değ er girildi ğ inde; eski veri silinmi ş , yerine yeni veri girilmi ş olur. 3.1.3. Kesme, kopyalama ve yap ıştı rma iş lemleri Excel ortam ı nda bir hücrede ya da bir bloktaki veri grubunu, bulunduklar ı yerden ba ş ka bir yere kopyalamak, ta şı mak, başka bir forma sokmak, büyükten küçüğe ya da küçükten büyü ğe s ı ralamak, çerçeve içerisine almak, rengini değ iştirmek gibi birçok i ş lem mümkündür. Örne ğ in, tablodaki veriyi bulundu ğ u yerden kesip ba ş ka bir yere ta şı mak için öncelikle tabloyu olu şturan blo ğ u seçmek gerekir. B2-D5 blo ğ unu seçmek için B2 hücresi t ı klan ı p D5 hücresine kadar sürüklemek gerekmektedir ( Şekil 3.7).

75

Şekil 3.7. Seçilmiş blok

Seçili bir blok bir yerden ba şka bir yere ta şı n ı rken öncelikle kesilerek oldu ğ u yerden kald ı rı l ı r, sonra hedef hücrelere gidilerek oraya yap ıştı rı l ı r. Seçili bloğ u olduğ u yerden kesmenin dört yolu vard ı r. Bunlardan birincisi menüleri kullanmakt ı r. Kes komutu Düzen menüsü içerisinde yer almaktad ı r (Şekil 3.8). Blok seçildikten sonra, < Düzen/Kes > komutu t ı klanarak oldu ğ u yerden kesilebilir. < Düzen/Kes > sat ı rı nda kesme i şleminin butonu solda, k ı sayol tu şu ise sağda gösterilmiştir. Kesme i şleminin ikinci yolu blok seçildikten sonra kes butonuna t ı klamak, üçüncü yolu ise klavyeden Ctrl ve X tu şları na birlikte (Ctrl+X) basmakt ı r. Microsoft Excel

-

Kitap1

Şekil 3.8. Düzen menüsündeki Kes komutu

Kesme işleminin dördüncü yolu ise seçili blok üzerine gelip farenin sa ğ tu şunu tı klamak ve aç ı lacak olan k ı sayol menüsünden Kes komutunu seçmektir (Şekil 3.9)

Şekil 3.9. Sağ tıklayarak Kes komutu

Blok kesildi ğ inde bloğu s ı n ı rlayan çerçeve hareketli duruma gelir ancak ekrandan silinmez ( Şekil 3.10).

76

Şekil 3.10. Kesilmiş blok Kesilmiş olan blok tabloda istenilen bir yere yap ıştı rı labilir. Blo ğ un yap ıştı rı lacağı yere fareyi kullanarak veya klavyedeki yön tu şları ile gelinir. Bloğ un yap ıştı rı lacağı yere blok büyüklü ğ ünde yeni bir blok i şaretlemeye gerek yoktur. Yaln ı z bloğ un sol üst kö şesinin nerede olmas ı isteniyorsa, o hücre aktif hale getirilip yap ıştı rma komutunun verilmesi gerekir. Örne ğ in B2-D5 bloğ unun, E3-G6 bloğuna taşı nması isteniyorsa, E3 hücresi aktif hale getirilip sonra yap ıştı rma i şlemi gerçekleştirilebilir. Yap ıştı rma iş lemi ayn ı Kes komutunda oldu ğ u gibi 4 yolla yap ı labilir. Bu yollar, Düzen menüsünden ya da farenin sa ğ tuşuna tı klayarak aç ı lan menüden Yap ıştı r komutunu seçmek veya CtrI+V kısayol tu şuna ya da yap ıştı r butonuna basmakt ı r. Kesilen blok Yapıştı r komutu kullan ı larak E3 hücresine yap ıştı rı labilir. Şekil 3.11'de görüldü ğ ü gibi yap ışt ı rma işlemi gerçekleştirildi ğinde B2-D5 den al ı nan veri E3-G6 blo ğ una yerleşmiş durumdad ı r.

Şekil 3.11. Kesilip yap ıştırılarak yeri değiştirilmiş blok Tablonun bir ba şka alana kopyalanmas ı için öncelikle tablonun bulundu ğ u E3-G6 blo ğ u seçilir. Daha sonra Kopyala komutu; Düzen menüsünden ya da farenin sağ tu şu ile aç ı lacak menüden veya k ısayol tu şu CtrI+C ile ya da araç çubuğ undaki kopyala butonu kullan ı larak uygulan ı r. Bu dört yoldan biriyle Kopyala komutu verilince, blok çerçevesi hareketli bir şekil al ı r ve aktif hale gelir. Kopyalama nereye yap ı lacaksa, o bloğun sol üst köşesine t ı klanarak o hücre aktifleştirilir. Örne ğin tablo Al hücresinden itibaren kopyalanacaksa, Al hücresi t ı klanarak aktif hale getirilir. Sonra aynen Kes komutundan sonra yap ı ld ığı gibi dört farkl ı yap ıştı r işlemlerinden biri burada uygulan ı r. Böylece bilgiler hem Al -C4 blo ğ unda, hem de E3-G6 blo ğunda görülür hale gelir ( Şekil 3.12).

77

''

_| Lk^

t

_

■-,--.

.:---

----

Nisan

..;.. ,

Mayıs

ıi

6 13: 121 17k ',Istanbul zmir __ 14 -- - 19: :İ___,__----— :Ankara İ.

5 6 7

Şekil 3.12. Kaynak ve kopyalanm ış veri bloklan 3.1.4. Hücrelerin ve içindeki yerinin silinmesi

Excel'de iki tip silme söz konusudur. Bunlardan biri hücre içeri ğ ini yani veriyi silme, di ğeri ise hücreyi silme. Hücre silindi ği zaman do ğal olarak içeriğ i de silinmi ş olur. Hücrenin içeri ğ i yani veriyi silmek için veri blo ğu seçilir ve klavyeden "Delete" tu şuna bas ı l ı r. Bu durumda hücrenin içeri ğ i silinir ama hücre yerinde durmaktad ı r. Örne ğ in tablodaki E5-G5 adresinde yer alan İ stanbul veri sat ı rı bu sat ı rı seçilerek silinsin ( Ş ekil 3.13).

Nisan

:Mayı s

,Ankara 8s 13 )Ist a nb u 11~1.1• İlk .

Izmir

141

19

iAnkara

j (

Silinmeden önce veri seçiliyor.

Izmir

Delete tu ş u ile veri siliniyor.

Şekil 3.13. Hücre içindeki yerinin silinmesi

Bu yerinin bulundu ğu hücrelerin silinmesi ise ya hücreler seçiliyken üzerine gelip sağ t ı klanarak aç ı lan menüden Sil komutuyla ya da < Düzen/Sil > komutuyla sağ lanabilir. Tabi ki bu hücreler silindi ğ inde, bunları n yeri bir delik gibi aç ı k kalmayacağı için bu boşlu ğ un aşağı dan yukar ı hücre kayd ı rarak m ı , sağdan sola hücre kayd ı rarak m ı doldurulacağı sorulacakt ı r. Şekil 3.14'de görülen Sil penceresinde tüm seçili sat ı rlar ı n ya da sütunlar ı n silinmesine de imkan verilmektedir.

78

Sil

-

e Hücreleri sola ötele komutları , ya bu komutlar ı n kı sayol tu şları olan Ctrl+Z ve Ctrl+Y ya da araç çubu ğ undaki Geri Al ve Yinele butonları kullan ı l ı r. 3.1.5. Dosyaları n kaydedilmesi, kapat ı lmas ı ve yeniden aç ı lmas ı

Bu aşamaya kadar dosyalar üzerinde baz ı işlemler yap ı ld ı . Üzerinde i şlem yap ı lan dosyalar ı bilgisayara kaydetmek (bilgisayarda saklamak) için birçok Windows uygulamas ı nda oldu ğu gibi < Dosya/Kaydet > komutu kullan ı labilir (Şekil 3.16).

79

Microsoft Excel Kitapl Dosya Düzen

.

1 DD ■ J Ari

Görünüm Ekle Biçim Ctrl+N Ctrl+O

G; • >2,5

Farkl ı Kaydet,..

1 2

Çalışma Alan ını Kaydet. „

[1:

Şekil 3.16. Dosya menüsünden dosyaların kaydedilmesi

Dikkat edilirse bu menüde üç farkl ı kaydetme komutu bulunmaktad ı r. Bu komutlardan ilki olan Kaydet komutu daha önceden kaydedilmi ş (saklanm ış ) olan dosyay ı güncellenmi ş haliyle ve ayn ı isimle üzerine kaydeder. Farkl ı Kaydet ise üzerinde çal ışı lan dosyan ı n, farkl ı bir isimde ve yeni bir dosya olarak kaydedilmesini sa ğlar. Çal ışma Alan ı n ı Kaydet ise birden fazla Excel dosyas ı n ı bir grup yani çal ışma alan ı olarak kaydetmeye imkan verir. Böyle kaydedilmi ş çal ışma alanlar ı aç ı ld ığı nda, içlerindeki bütün dosyalar birlikte aç ı l ı rlar. Excel, henüz kaydedilmemi ş dosyalara Kitap1, Kitap2 gibi alternatif isimler verir. Bu dosyalar kaydedilmek istendi ğ inde, yukarı da bahsedilen ilk iki komuttan hangisi seçilirse seçilsin dosya ilk defa kaydediliyor oldu ğu için Farkl ı Kaydet komutu çal ışı r. Kaydetme komutundan sonra bir pencere aç ı l ı r (Şekil 3.17).

Geçmiş

fiL Cel ■Jekl ıro

hrlassixitu

5 .4.Kulanıtrıtar

W.;t7FoIders

DgFya adı :

NEEE

Kayıt tktk

i

Microsakcel Çalış

I

KaYdst

I

Kit

Şekil 3.17. Farklı kaydet penceresi

Aç ı lan Farkl ı Kaydet penceresinde genellikle kay ı t yeri Belgelerim klasörüdür. Dosya Ad ı ise başlang ı ç olarak Kitap 1 şeklinde verilir. Dosya 80

kaydetme işlemi araç çubu ğ undaki kaydet butonu t ı klanarak veya CtrI+S tuş lar ı na bas ı larak yap ı labilir. Bir dosya üç türlü kapat ı labilir. Bunun en kolay şekli, dosyan ı n sa ğ üst köşesindeki butonlar ı n kullan ı lmas ı d ı r. Burada sadece mevcut dosyay ı ya da tüm Excel program ı n ı kapatabilmek mümkündür ( Şekil 3.18). 2 Microsoft Excel - S ıcakl ık iligj I2.osya . DU;r:

in i

ZQI "

011:112 j.ır'r ı gr41iar Yeri Eencere ''';;;:chin

: .E'.14 S

D7 A

1 2 Ankara 3 Istanbul 4 Izmir 5 6

r. " 10 ' I-

-, - ,--, - 1 %, E .fi. '•1. L ü 4

-. ,. ,-,:st.,,:1wA

1-- Lı -;• I a [21L' ....7

Arial

, :'

-

4

W1 % 0,,,, +4.4-1

%Ii].

k

R,,A

fg -. ,,

:1

e

I

Nisan

c

I-

+?-..,..

H

D

May ıs 8 12 14

Kapat( Excel Program ı n ı ) Pencereyi apat : (Aktif olan Excel dosyas ı n ı )

13 17 19

9 ._ 10 11 1j1~11Lşiiyig2,,, şayfaş] Hazır

.!--

_____

•

Iil I1

I— E san

I ±1H F-- 1----- F.-- /.,,

Şekil 3.18. Dosyan ın ve program ın kapatılması

Dosyayı kapatmak için ikinci yol CtrI+F4 k ı sayol tuşudur. Üçüncü yol ise < Dosya/Kapat > komutunu t ı klamakt ı r (Şekil 3.19). E ğer dosya daha önce kaydedilmediyse kapatma esnas ı nda kaydetmek istenip istenmedi ğ i sorulacakt ı r. Dosyay ı bu anda kaydetmek de mümkündür.

Şekil 3.19. Dosya menüsünü kullanarak dosyan ın kapatılması

Dosyayı tekrar açmak için dört farkl ı yol söz konusudur. Dosya açmadaki birinci yol araç çubu ğundaki Aç butonuna tı klamakt ı r. Ayn ı işlem < Dosya/Aç > komutu t ı klanarak ya da CtrI+O tuşlar ı na bas ı larak da gerçekleştirilebilir. Her üç yol da ayn ı pencereyi açar ( Şekil 3.20).

81

Geçrnı;.

Belgelerini

Nar Masaustu

S ı k Kullarularilar

,G , 6s %,VeUFolders

Dosya türü:

'Tüm Microsoft Excel Dosyaları

H

Iptal

Şekil 3.20. Dosya aç penceresi

Bu pencerede, listede aranan dosya bulunduktan sonra çift t ı klanarak ya da dosya t ı klan ı p Aç butonuna bas ı larak aç ı labilir. Yukar ı da anlat ı lan üç yöntem d ışı nda çok daha basit dördüncü bir yol daha vard ı r. Daha önce üzerinde çal ışı lan son birkaç Excel dosyas ı na Dosya menüsünden doğrudan ulaşı labilir. Bunun için Dosya menüsünün alt ı nda bulunan ilgili dosya ad ı n ı t ı klamak yeterlidir ( Şekil 3.21). Excel'den ç ı kman ı n 3 yolu vard ı r. Bunlardan birincisi her Windows uygulamas ı nda oldu ğ u gibi sa ğ üst kö şedeki kapatma butonunu t ı klamak, ikincisi Dosya menüsünün en alt sat ı rı ndaki Ç ı kış komutu ve sonuncusu da AIt+F4 tuşlar ı n ı kullanmakt ı r. Excel kapat ı l ı rken, kaydedilmemi ş dosya varsa Şekil 3.22'deki uyar ı penceresi ekrana gelir.

82

Microsoft Excel ■

;; Dosya Düzen Görünüm Ekle ❑

Yqrli„.

Ctrl+N Ctr1+0

'1 Gl'i 5 „ . Kayğet

ttr İ+5

Farklı Y.aydet.. C3İışma Alan ını

vdel".„.

L Sıcakl ık Eirs

f 1\51fdlEIE.

3 exl \Sıcaklık 4 exl Kitapl

Şekil 3.21. Son kullan ılan dosyalara hızlı ulaşım

E3

Microsoft Excel

,

51caklık.xls' içinde yapt ığınız değişiklikleri kaydetmek istiyor musunuz?

4

Evet

Hayır

Şekil 3.22. Değişiklik yap ılmış dosya için kaydetme uyarısı 3.2. Veri Setinin ve Hücrelerin Düzenlenmesi

Bu bölümde hücrelere girilmi ş yazı ve say ı format ı ndaki bilgilerle, bunlar ı çevreleyen hücrelerin biçimlerinin de ğ iştirilmesi ve düzenlenmesi Şekil 3.23'de verilen bir örnek üzerinde anlat ı lm ışt ı r. E,..2 Microsoft Excel - Krtapl

@n Qasra Düzen Cyarlir ı0ırı Bde @k» &açlar kod Bence,. Xeirdn

u;.. ıa,3!aa,H3, wıza,A1.->---!•4> z

ip

Arial

- 10 -iK T

D3

j_ 2 i 4 i ...._ 5 ' 6 7 1 8 9 , 10 : ii 1 , 121

1-31

-

j

#4

AINT;UWE31W% 000 `,454ii

3•

et Tarım Arazisi(Milyon ha)

e J

C

D

L F[G

E

ı _ı__

Çizelge 1. Yıllara Gdre Nüfus, Tarı m Alan ı ve Kişi Ba şı na Arazi Varl ığı Y ıllar Nüfus 'Tarım Arazi4K ışı Ba şına Düş en Arazi(da) 1944 14,3 7,7 18,5 1950 20,9 16,3 7,8 1955 24 22,8 9,5 1960 25,3 9,1 27,8 1965 26,1 8,3 31,4 1970 35,6 27,3 7,7 1975 40,3 27,6 6,8 1980 28,2 44,7 6,3

1985 1990

50,7 56,5

27,5

5,4

27,8

4,9

14

15'

Şekil 3.23. Örnek veri seti

83

3.2.1. Yaz ı tipi ve boyutunun ayarlanmas ı Ş ekil 3.23'de görülen tablonun yaz ı tipi Arial, yaz ı tipi boyutu ise 10 puntodur. Yaz ı tipini Times New Roman Tur olarak de ğ iştirmek için o hücreler seçilir (bloklan ı r). Bütün tablo de ğ iştirilmek isteniyorsa, bütün tabloyu seçmek gerekir. Sonra araç çubu ğ undaki yaz ı tipi bölümünün yan ı ndaki küçük okla alternatif yaz ı tiplerinden Times New Roman Tur seçilir ( Şekil 3.24). Q

M ıc ı osoll Excel - Kilapl

12.Y. N:Ken W:.nCm 04. 2,0,.

erale Ze.

jorikla,+13.1,Y.ba ,/ .IK

"El

T

•

Afil

SMSii F ont.:. E

35kıiı

- ryi 5,61021 EdOm0 ErEr

Alanı

A 13X5E4,1-11I(p System Tahoma 5ymbol

Bi

Terminal k Times New Roman -

MS fi VAGRouaded BT

fi Verdana .

13

1990 . .

56.5

27.9

Şekil 3.24. Yaz ı tipinin seçilmesi Tablonun baş l ı k ad ı n ı 10 puntodan 11 puntoya ç ı karmak için tablo baş l ığı n ı n yaz ı l ı oldu ğ u hücre ya da hücreler seçilir ve araç çubu ğ u bölümündeki yaz ı boyutu bölümünden 11 t ı klan ı r. Böylece tablo ad ı daha büyük puntolarla yaz ı lm ış olur ( Şekil 3.25). Microsoft Excel - Kitapl

[j Dosya Düzen Görünüm Ekle Biçim Araçlar Veri Pencere Yard ım

iDGi;26.1aRkT7 I Times New Roman Tur

B2

J

A

B

vi

x K

8 f

I lo

E T

A IL-=

52.E1W1

izelge 1. Y ı llara Göre Nüfus, Tar ı m A, D

Içizelge 1. Y" e Nüfus, Ta= Alanı ve Ki ş i Başına Araz mar 1 46 3 T anm Arazisi(Milyon ha) Ki şi Başı, 4 j 1944 18 14,3 3,5 51950 20 ,g 16,3 2

1955

22

174

77 R

Şekil 3.25. Yazı boyutunun değiştirilmesi Burada yaz ı tipi ve boyutu do ğ rudan butonlar yard ı m ı yla de ğ i ştirilmi ş oldu. Asl ı nda bu de ğ iş iklik < Biçim/Hücreler/Yaz ı Tipi > penceresinde de yap ı labilirdi. Bu durumda de ğ i ş iklik yap ı lacak blok seçilip, < Biçim/Hücreler/Yaz ı Tipi > yolu ya da < Ctr1+1/Yaz ı Tipi > yolu izlenebilirdi. Her iki durumda da gerekli değ i ş iklikler aç ı lacak olan Hücreleri Biçimlendir penceresindeki Yaz ı Tipi sekmesinde yapabilir ( Şekil 3.26).

84

ri Et

Hücreleri B içimlendir Sayı I Hizalama

Yazı Tipi

YaZı tipi:

I

'Times New Roman Tur Times New Roman Tur Tr Trebuchet MS TT VAGRounded BT Verdana

Normal İtalik Kalın

Renk: I

r Normal yazı tipi

Otomatik

:

-Efektler Üstü çizili

--Onizleme

r

r Üst simge

T

Boyut:

Er

Alt çizgi: Hiçbiri

Koruma

Kenarlık I Desenler

Yazı tipi stili:

-A-aç Ç Ğğş ŞZz

Alt simge

Bu bır TrueType yazı tipi. Ekranınızda ve yaz ıcınızda aynı yazı tipi kullanılacak.

Şekil 3.26. Yaz ı tipinin değiştirilmesi 3.2.2. Kal ı n italik ve alt ı çizili yaz ı m

Hazı rlanm ış olan tablodahücrelerde yer alan bilgiler, Kal ı n, İtalik ya da Alt ı çizili veya bunlar ı n kombinasvonu şeklinde biçimlendirilebilir. Tablo ad ı koyu görünmesi için kal ı nlaşt ı r ı labilir. Bunun için tablo ad ı n ı n yaz ı l ı oldu ğ u B2 hücresi seçilerek araç çubu ğ undaki Kal ı n butonu t ı klan ı r (Ş ekil 3.27). Times New Roman Tur . 11 .

I K NT

A

B2

=1 Cizelb% 1 Y ı llara Göre Nüfus,

A

C

'-"Kalırı l

D

1 2

Çia elge Aİ Yıllara Göre Nüfus, Tarcan Alan ı N

3 J

Yıllar

Nüfus

Tarım Arazisi(Milyon ha) K

Şekil 3.27. Hücredeki yerinin kal ın komutuyla koyulaştırılması Ayn ı şey < Biçim/Hücreler/Yaz ı Tipi > sekmesindeki Yaz ı tipi stili bölümünden de yap ı labilirdi. Ancak Kal ı n butonunu kullanmak her zaman daha kolay ve pratiktir. Hücredeki yerinin alt ı çizili duruma getirilmesi için ilgili hücre (B2) seçiliyken araç çubu ğ undaki Altı Çizili butonuna t ı klamak yeterli olacakt ı r (Şekil 3.28). Ya da ayn ı şey < Biçim/Hücreler/Yaz ıtipi > sekmesindeki Alt çizgi bölümünden de yap ı labilir. Ayr ı ca bu bölümde alt ı tek çizgi ile çizmenin yan ı nda çift çizgi, yaz ı üstüne çizgi ve yak ı n ya da uzak çizgi çizmek de mümkündür.

85

C

!

D

L

E

j

F

G

Cizelge 1. Yıllara Göre Nüfus, Tarım Alanı ve Kişi Basma Arazi Varlı'M Yıllar

Nüfus

Tarım Arazisi(Milyon ha) Ki şi Başına Düş en Arazi(da)

Şekil 3.28. Verinin alt ı çizili duruma getirilmesi Tablodaki bilgiyi italik olarak yazd ı rmak için araç çubu ğ unda İtalik butonu t ı klan ı r (Şekil 3.29). İ talik gösterim be ğenilmezse, ayn ı butona t ı klanarak normal hale yeniden döndürmek mümkündür.

Çizelze I. Y ıllara Göre Niifils, Tar ım Alan ı ve Ki şi Basına Arazi Varltk ı Yıllar

Niifi ıs

T atım ArazisifMilvnnhal Kisi Pamrıpı Düs en A raai(rial

Şekil 3.29. Verinin italik duruma getirilmesi İ talik forma dönü ştürmek için < Biçim/Hücreler/Yaz ıtipi > sekmesindeki Yaz ı

tipi stili bölümü de kullan ı labilir. Çizelgedeki sütun ba şl ı klan ve y ı llar sütunu da kal ı nlaşt ı r ı labilir ( Şekil 3.30). E

Çizelee 1. Yıllara Göre Nüfus, Tarım Alanı ve Kişi Basma Arazi Varh ı Yıllar

Nüfus 1944 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990

18,5 20,9 24 27,8 31,4 35,6 40,3 44,7 50,7 56,5

Tarcan Araxisi(Milyon ha) Kişi Başına Düş en Arazi(da) 14,3 7,7 16,3 7,8 22,8 9,5 9,1 25,3 26,1 8,3 27,3 7,7 6,8 27,6 28,2 6,3 5,4 27,5 4,9 27,8

Şekil 3.30. Kahnlaştınlmış satır ve sütun başlıklan

3.2.3. Hizalama Excel'de hücre içindeki veriyi farkl ı şekillerde göstermek için hizalama butonlar ı vard ı r. Bu butonlar veriyi sola hizala, ortala, sa ğ a hizala ve birleştirerek ortala anlamlar ı na gelmektedir. Örnek tabloya bak ı ld ığı nda tablonun içindeki rakamlar ı n sağa, kelimelerin sola dayal ı yazı lm ış oldu ğ u görülür. Rakam olanlar ı n hücre içinde ortalanmas ı istenirse bunlar ı n bulundu ğ u blok (B4-E13) seçilip ortala butonuna t ı klamak yeterli olacakt ı r ( Şekil 3.31).

86

B4 A 2 3

Wl

K T

Times New Roman Tur . 10

= I 1944 Orta

C

ÇizelEe 1. Yıllara Göre Nüfus, Tan ın Al

Yıllar 1944 1950 1955

4 5

Nüfus 18,5 20,9 24

T anm Arazisi(Milyon h 14,3 16,3 22,8

Şekil 3.31. Hücrelerdeki bilgilerin ortalanmas ı Sütun baş lar ı n ı n ortalanmas ı için ilgili hücreler (B3-E3) seçilip ortala butonu t ı klanabilir ( Şekil 3.32). [

Times New Roman Tur . 10 .

63

T

=,

K T

A

A

iı

Yillar

C

Ortala

D

1 2 3

6 7

r

ÇizelEe 1. Yıllara Göre Nüfus, Tanın Alanı ve Kişi Basma Arazi Varhflı Yıllar Nüfus Tannı ~yan ha) rışi. BaşnıaDaşen Arazi(ran. 1944 18,5 7,7 14,3 1950 20,9 7,8 16,3 1955 24 22,8 9,5 1960 27,8 9,1 25,3

Şekil 3.32. Veri grubunun hücre içinde ortalat ılması Bu hizalama i ş lemleri Şekil 3.33'de gösterilen < Biçim/Hücreler/Hizalama > sekmesinden de yap ı labilirdi. Bu pencere de metnin hücre içinde yatay olarak, dü şey olarak bir de belli bir aç ı ile hizalanmas ı mümkündür. Penceredeki Yatay hizalama yerinin, hücrenin soluna dayal ı , sağı na dayal ı veya ortal ı olmas ı n ı ayarlarken; Dikey hizalama hücrenin üzerine ortas ı na veya alt ı na dayal ı olmas ı n ı ayarlar. Yönlendirme bölümü ile hücre içerisindeki yerinin hücrede e ğ ik (aç ı l ı ) yaz ı lmas ı mümkündür.

87

U V!

Hücreleri B içimlendir Sayı

±1i?g9rn..

I

Yaz ı Tipi I Kenarlık I Desenler I Koruma

Yatay:

•

Girinti:

.

'Orta

•

d 10

Yatay hizalama

Dikey,

I

rYönlendirme

Metin hizalama

Metin

(Alt \

n

Dikey hizalama Hücre içine girinti Metin denetimi

Derece

r Metni kaydır r Uyacak şekilde daralt r Hücreleri birle ştir

Hücre içine aç ı k yazdırma

Tamam I

iptal

Şekil 3.33. Hücreleri biçimlendir penceresi Penceredeki Metin denetimi k ı sm ı n ı bir örnekle aç ı klanabilir. B1 hücresine Tarı m arazisi varl ığı yazı lm ış olsun. Şekil 3.34'de görüldü ğ ü gibi yaz ı C sütununa taş m ış durumdad ı r. Ancak Cl hücresine veri girilirse ta şan k ı s ı m görünmez olur. B1 hücresi seçiliyken Metin denetimi bölümünde Metni kayd ı r seçene ğ i işaretlenirse metnin artan k ı sm ı hücre içinde alt sat ı ra kayd ı r ı l ı r (Şekil 3.35). Bi

= Tarı m arazisi varl ı

zi

A

1

2

I B C Tarım arazisi arlığı ÇizelEe 1. Yıllara Göre /*

•-1

"Pir•• P

S T Il

Şekil 3.34. Yazın ın hücreden diğer hücrelere taşması Metin denetimi

A

B

PT :Metni kaydır

r Uyacak şed4 daralt r Hücreleri birle ştir

1 n

Tarım arazisi varlıAl" • 1, 2

1

1

‘7.11-- 2", !...;

Şekil 3.35. Metni kayd ır seçeneğinin kullan ımı Ayn ı hücrede bu defa Uyacak şekilde daralt seçeneğ i i şaretlenirse metin hücre boyutunda daralt ı l ı r ( Şekil 3.36).

88

Metin denetimi

c

r' Metni kaydır Tarım arazisi varlığı

1

F7 :Uyacak şekilde daralt ücreleri birleştir

CiZel2e

1. Yıllara G

Şekil 3.36. Uyacak şekilde daralt seçeneğinin kullanımı Hücreleri birle ştir seçeneğ ini işaretlenirse, Şekil 3.37'de de görüldü ğ ü gibi hücreler birle ş miş gibi metin sonraki hücreye devam eder. Metin denetimi

B*1

= Tarı m arazisi yanl ı

J

t- Metni kaydı.

F Uyacak şekilde daralt

1

Tarım arazisi 1arbk.

vo :Hücreleri birle ştir

2

Çizelee 1. Yıllara Göre IN

:

■

141. • • r

'V T Il

Şekil 3.37. Hücreleri birle ştir seçeneğinin kullan ımı B1 hücresinin içeri ğ ini Delete tu ş u ile silinerek çizelgenin düzenlenmesine devam edilebilir. Dikkat edilirse çizelge ba ş l ığı asl ı nda B2 hücresinde olmas ı na rağ men bu hücre d ışı na ta şarak E2 hücresine kadar uzanmaktad ı r. Baş l ı k B2 den E2 ye kadar uzanacak ve bu hücreleri kapsayacak şekilde hücreleri birleştirerek ortalan ı rsa; çizelge güzel görülecektir. Bunun için B2-E2 blo ğ u seçilip Birleştir ve ortala butonuna ortalanm ış olur (Şekil 3.38).

1 Times New Roman Tur B2

:J

IA İ

B

; 24 1

11 •

= 1

bas ı l ı r. Böylece ba ş l ı k çizelge üzerinde

ri-c T I A -s-_-- _w_ -..=_.- a I Q1 % 000 •,;(3,5 40,8 I 4::%T.- f.....:2 Ç ı zelge 1. Y ı llara Göre Nüfus, --- A I

C

I

Bırleştir ve Ortala I

D

a

i Ç i z e 1 g e 1. Yıllai:t*hiwrititiri;:l' ııı:- İiiıiı 'Mil-

r'''''

-c

_

A

•

"' ..“ '

•.,71.1•1

Ki ş i

I:I

Ba şı na Arazi V-

f

E

.1

i~~:Viiiiiiix'i . 1. 'I.

Tr•

• Iş

11••

A

VJ N.

Şekil 3.38. Hücrelerin birleştirilerek yerinin hücreler içinde ortalanmas ı 3.2.4. Çizelge çerçevesinin haz ı rlanması (kenarl ı klar) Çizelgenin güzel bir görünüme kavu şturulmas ı için uygun bir çerçeve (kenarl ı k) tasar ı m ı yap ı lmal ı d ı r. Çerçevede hareket yönü içeriden d ışarı doğ ru olmal ı d ı r. Yani en önce en iç hücreler, sonra d ış , en son en d ış çerçeve çizilmelidir. Öncelikle ba ş l ı k d ışı ndaki hücrelerin kenarl ı klar ı n ı n haz ı rlanmas ı gerekir. Çizelge ba şl ı k d ışar ı da kalacak şekilde seçilip Kenarl ı klar butonundan tüm kenarl ı klar seçene ğ i i şaretlenirse ba ş l ı k d ışı nda çizelgenin her bir hücresi çerçeveli hale gelmi ş olur (Şekil 3.39).

89

Microsoft Excel - Kitapl Dosya Düzen Görünüm Elde Biçim Araçlar Veri Pencere Yardu -n

E Times New Roman Tur -

B3 A

10

-

1(

T A 1 Ef-

.4

-

011111~~11521

Y ı llar

B

-]

1 ü 43 *412° 000 ;38 4°,8 ı t:ıg

C

D

1 1 D El _ Çizelge 1. Yıllara Göre Nüfus, Tarım Alanı ve Dişi Başına ::: 81 Yıllar Tanın ArazisWAllilyan Ila) Kişi Başına .ı.ıu.ş a '&"'"1 Nüfus 7.7 TümKenarlildar 1944 18,5 14,3 7,8 1950 20,9 16,3

"1

4

i ".,Z

ne

,, (7

''

Şekil 3.39. Kenarlık butonunun kullan ım ı Sütun ba ş l ı klar ı birlikte seçilerek kal ı n bir çerçeve ile kutu içine al ı nabilir. Bunun için Kal ı n Kutu Kenarl ığı kullan ı labilir ( Ş ekil 3.40). Times New Roman Tur

10

R

FIC T _ A

% 000 4,3,5 49,3

i= 23r.

T m• Y ı llar

B3

C

.A. sı_® I

Çizelge 1. Yıllara Göre Nüfus, Tarım Alanı ve Kişi Başına

2 3

Yıllar 1944

Nüfus 18,5

I

Tarun Arazisi(Mllyon ha)

1 Kişi Baş

14,3

EH u en 7,7

F

❑

Kalın Kutu Kenarl ıijı

ne,

Şekil 3.40. Kenarlık butonunun kullan ım ı Ayn ı i ş lem sat ı rlar ı n baş l ığı olan Y ı llar kolonu için de yap ı labilir. Ba ş l ı k d ışı ndaki k ı s ı mlar ı (B3-E13) seçilip ayn ı i ş lem uygulan ı rsa çizelge biraz daha hoş görünüm kazanm ış olur ( Şekil 3.41).

A 1 2 3 4 5

6

7 8 9 10 11 12

13

Çizelge 1. Yıllara Göre Nüfus, Tarım Alanı ve Kişi Başına Ara7i Varlı Yıllar Nüfus Tarım Arazisi(Milyon ha) Kişi Başına Düşen Arazi(da) 1944 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990

18,5 20,9 24 27,8 31,4

14,3 16,3 22,8 25,3 26,1

35,6 40,3

27,3 27,6

44,7 50,7 56,5

28,2 27,5 27,8

Şekil 3.41. Kenarlık uygulanm ış çizelge

90

7,7 7,8 9,5 9,1 8,3 7,7 6,8

6,3 5,4 4,9

Buraya kadar kenarl ı kları n Kenarl ı k butonundan yap ı lmas ı anlat ı ld ı . Ancak bu buton içinde bütün kenarl ı k tipleri yoktur. Bazen bir hücrenin alt ı kal ı n, üstü çift, sa ğı ve solu ince çizgili olmal ı gibi özel durumlarla karşı laşı labilir. Örne ğ in D5 hücresine bu durumun uygulanmas ı için hücre seçiliyken < Biçim/Hücreleri Biçimlendir/Kenarl ı k > sekmesi kullan ı labilir. Penceredeki Metin olarak görülen k ı s ı m seçili hücreyi ifade eder ( Şekil 3.42). Hücreleri Biçimlendir

Sayı 1 Hizalarna Yazı Tipi

ıık

I

I

Desenler

Koruma

I

rg4

İll< Ayarla:

5pl ı

Kenarlık

Yak

Çerçeve

Iç

Metin

Es,* Otomatik

■

Seçilen kenarlık staj dk ayetler, analeme diyagram ya da yukandala değneler talablarak uygulanab ıkr.

Şekil 3.42. Menü yardımıyla kenarlık uygulamas ı Çizgi stili k ı sm ı ndan istenilen stil, örne ğ in çift çizgi seçilip metin k ı sm ı n ı n üstüne t ı klanarak hücrenin üst kenar ı çift çizgili çerçeve yap ı labilir ( Şekil 3.43). Alt kenar için de önce kal ı n çizgi stili seçilip sonra da alta t ı klan ı r. Bu durumda D5 hücresi istenilen şekle dönü şmü ş olur. Tablonun bozulmamas ı aç ı s ı ndan D5 hücresi eski haline getirilsin. Keuerlk

E20 A 2 Metin

Renk: fılınnı

.1

41 5 1. 6 E

Çizelge 1. Yıllara Göre Nüfus, Tansu Alan ı ve Kişi Yıllar 1944 1950 1955

Niifas 18,5 20,9 24

Tanla Araxisi(Mılyın ha) k 14,3 16,3

n,s

Şekil 3.43. Hücreye farkl ı kenarlıkların uygulanmas ı < Biçim/Hücreleri Biçimlendir/Kenarl ı k > penceresi kullan ı larak ba ş l ı k da dahil tüm çizelge (B2-E13) seçilip, çizelgenin en d ışı çift çizgili yap ı labilir (Şekil 3.44). Üstelik renk k ı sm ı ndan da istenilen bir rengi seçilerek en d ış çift çizgili çerçeve renkli olarak da olu şturulabilir (Ş ekil 3.45).

91

Şekil 3.44. Tüm çizelgeye farkl ı kenarlık uygulanması

Çizelge 1. Yıllara Göre Nüfus, Tarım Alanı ve Kişi Başına Araxi Varh'w Yıllar 1944 1950 ti

1955 1960 1965 1970

1975 1980 1985 1990

Nüfus

Tanın ArazishMilyon ha)

Kişi Başına Düşen Arazi(da)

18,5 20,9 24 27,8 31,4 35,6 40,3 44,7 50,7

14,3 16,3 22,8 25,3 26,1 27,3 27,6 28,2 27,5 27,8

7,7 7,8 9,5 9,1 8,3 7,7 6,8 6,3 5,4 4,9

56,5

Şekil 3.45. Kenarlık uygulaması yapılmış çizelge 3.2.5. Hücrelerin zemin desenleri Excel'de hücrelerin dolgu rengini de ğ iştirmek mümkün oldu ğ u gibi, hücre zeminine bir desen vermek de mümkündür. Amaç sadece hücrenin dolgu rengini değ i ştirmek ise, bu dolgu rengi butonu kullan ı larak uygulanabilir ( Ş ekil 3.46).

il 43 o

47

%100

.7=

E

Dolgu Yok

11111111.111111111111111

gazi Varh

ı

lisen Arazi(da)

,7 ,8

■0 • Lİ

E:1

III III =İI Limon Rengi ❑❑

5

Şekil 3.46. Hücrelere dolgu renginin uygulanmas ı 92

Ayn ı renk de ğ iş ikli ğ ini < Biçim/Hücreler/Desenler > yolu ile açı lan sayfada yapmak da mümkündür. Bu pencere de ayr ı ca hücrelere istenilen renkte zemin deseni vermek de mümkündür ( Ş ekil 3.47). Burada çizelgenin ba şl ığı n ı n oturdu ğ u B2-E2 blo ğ u seçilerek istenilen bir desen buraya uygulanabilir. Hücreleri Biçimlendir

Sayı I Hizalama I Yazı Tipi I Kenarlık Desenler Koruma Hücre gölgelendirme Renk: !T

Renk Yok

IN IM II 111 Il IM MI IN II NI IN MI II 111 E] E] C] NI IM LO MI El E3 t MI E3 El E: O E3 E3 E: E3 E3 11 E3 E3 111 E] il MI L-3 E3 10 Il Desen:

,

5rnek

I

M E 111111111

1111 , MI

E

Tamam

Iptal

otomatk

1111111111111111111111111 1110EJINErkall MIE307jr:"""' r Açık Deniz Mavisi [-] ❑

-

1.;1J ..

L., L,

Şekil 3.47. Menü yard ımıyla dolgu rengi ve desen uygulanmas ı Şekil 3.48'de görüldü ğ ü gibi farkl ı bir desen ile çizelge ba şl ığı daha etkili olabilir. ■

I T J'

A 1

41

B

C

Yıllar 1944

Nüfus

Tanın Arazisi(Milyon ha)

18,5

14,3

Kişi Başıma DÜŞEN Arazigal'

7,7

Şekil 3.48. Dolgu rengi ve desen uygulanm ış çizelge başlığı Kontrast sağ lamas ı aç ı s ı ndan ba şl ığı n yazı rengi de değ iştirilebilir. Hücre içerisindeki metnin yaz ı rengi yazı tipi rengi butonuyla değ iştirilir ( Şekil 3.49). Çizelgenin diğ er k ı s ı mları da isteğe göre çeş itli desen ve renkli yaz ı larla düzenlenebilir (Şekil 3.50).

93

E

D

IA

1 Clzeige.1. Yıllanı, Göre Nüfus, Tenırı Alanı ve laşi ,Başma Anzi.Yerli Yıllar I

Nüfus

1

Kişi Başına Düşen Arazi(da)

I Tarım Arazisi(Milyon ha)

Şekil 3.49. Yazı renginin de ğiştirilmesi D

1J e

2 3

Yıllar 1944 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990

5 6 7 9

10 -

1 11 12 13

Maia, ' GZie Nüfus, Tarım Alam veKfsf Nüfus 18,5 20,9 24 27,8 31,4 35,6 40,3 44,7 50,7 56,5

Arazi~i

' en Araıi(da) leışi Ba.şnıa Diış 7,7 7,8 9,5 9,1 8,3 7,7 6,8 6,3 5,4 4,9

Tarmı AraıisiClIIponlıa) 14,3 16,3 22,8 25,3 26,1 27,3 27,6 28,2 27,5 27,8

1A

Şekil 3.50. Düzenlenmiş bir çizelgenin son hali 3.2.6. Hücrelerin düzenlenmesi Bu bölümde de örnek bir form haz ı rlanarak bu form üzerinde hücrelerin nas ı l biçimlendirildi ğ i ve ne gibi düzenlemelerin yap ı ld ığı anlat ı lacakt ı r.

Oluşturacak formun içi Şekil 3.51'deki gibi haz ı rlans ı n. ^^rv^mv^m

A ,-

C

I

D

E

i

F

ı

H

i

I

I

ı

i ^ I m ^m ^ I: I^ I1

3M CBS Kurs Bitirme Sertifikas ı Kursiyerin Adı Soyadı : Ali Onlükara Doğ um Tarihi: 26.06.1970 Kurs Konusu: Uzaktan Alg ılama ve CBS teknolojileri Kurs Dönemi: 23.12.2002-31.01.2003 Yukanda kimli ği belirtilen Ali Ünlükara 3. Dönem Uzaktan Alg ılama ve CBS teknolojileri Kursunu ba ş arı yla tamamlayarak bu belgeyi almaya hak kazanm ışt ır. 3M E ğitim Müdürü Arif Say ı n

Şekil 3.51. Düzenlenecek hücreler ve veri grubu Formda ilk düzenleme sertifika ad ı nda yap ı labilir. Sertifika ad ı koyulaştı rı ld ı ktan sonra, tüm sertifikay ı kaplayacak şekilde B den J kolonuna kadar Birleştir ve Ortala ı butonuyla hücreleri birle ştirilerek ortalanabilir ( Şekil 3.52).

94

D

I

!

l

E

i

F

G

^^ı

3M CBS Kurs Bitirme Sertifikas ı Kursiyerin Arl ı Srı sr rl ı .

Ar nnlrı kara

Şekil 3.52. Sertifika ba şlığının ortalatılması 3.2.7. Sütun geni şliklerinin ayarlanmas ı Sertifika sahibine ait bilgiler 4, 5, 6 ve 7. sat ı rlara girilmi ş , ancak bu bilgiler C kolonuna, D kolonundaki bilgiler de E kolonuna ta ş maktad ı r. Bu nedenle B ve D kolonlar ı n ı n bu bilgiler s ığacak şekilde geniş letilmesi gerekmektedir. C kolonunun ise daralt ı lmas ı gerekmektedir. Sütunun daralt ı lmas ı ya da genişletilmesi için fare imleci B ile C kolon etiketlerini ay ı ran çizginin üzerine getirilir. Bu durumda fare imleci sa ğa ve sola olmak üzere çift tarafl ı ok şekline dönü ş ür. Bu durumda farenin sol tu ş una bas ı l ı p sağa-sola sürüklenirse geniş li ğ i ayarlanacak sütun geni şler veya daral ı r. Sütunun geni ş leyip daralt ı lmas ı s ı ras ı nda, geni şlik karakter say ı s ı biriminden küçük bir pencerede gösterilir ( Şekil 3.53). H15 AI 1 2 3

Genişlik: 12,00 (89 piksel)

4,,

B

C

I

r

D

3M CBS Ku ı Kursiyerin Ad ı Soyad ı : Do ğ um Tarihi: Kurs Konusu:

4 5

6

Ali Ünlükara 26.06.1970 Uzaktan Alg ı la -,-. in nnnn ni

Şekil 3.53. Sütun genişliğinin elle ayarlanmas ı Uygun geniş liğe gelinince farenin butonu b ı rak ı larak kolonun geni şletilmesi sağ lanm ış olur. Hücreyi, dolay ı s ı yla sütunu belirli say ı da karakteri alacak şekilde geni ş letmek ya da daraltmak için bir di ğ er yol < Biçim/Sütun/Geni ş lik > menüsünü kullanmakt ı r (Şekil 3.54). i0_11205Ya Wien fiörünürn Elde l Iken araçlar yeri Pencere Yardım 'D

Q', Ia

al3.!.ff' 1-1(k-reler'"

1 Arial

10 B3

ki E A,

Ctri+1

5°'" ;T:«

LC

SUr'_11-

50E0 Qtomatk

1

En Qygun gzie

Koşullu ekimiendirme...

4

)Kursiyerin M ı Soyad ı :

Şekil 3.54. Sütun genişliğinin menü yardımıyla ayarlanmas ı Şekil 3.55'de görüldü ğ ü gibi bu durumda sütun geni ş liğ i penceresi aç ı l ı r. Bu pencerede sütun geni ş liğ i olarak istenilen değ er verilerek geni ş lik ayarlanabilir (Şekil 3.55).

95

L 2 3

Sütun Geni ş li ği

EIE3

(Kursiyerin

4 51

Ad ı Soyad ı : lı Do ğ um Tarihi: Kurs Konusu:

7

Kurs Dönemi:

Sütun genişliği:

iptal

Tamam

Şekil 3.55. Sütun genişliği penceresinin kullan ım! Sütun Geni ş lik ayar ı için Excel'de daha pratik bir yöntem daha vard ı r. Bulunulan sütunun geniş liğ i bu sütunda ayarlamak istenilen hücrenin geni ş liğ ine en uygun olacak şekilde otomatik olarak ayarlanabilir. Örne ğ in Kurs dönemi yaz ı l ı B7 hücresi aktifken < Biçim/Sütun/En uygun geni şlik > t ı klan ı rsa, o hücrenin sütun içerisine tam oturacak şekilde otomatik geni ş lik ayar ı yap ı l ı r (Şekil 3.56). *Ii Dosya Ddzen gırünCıe Orle ;Biçim Lıradar yeri Pencere Yardım -21

Hüçreler...

Ctr1+1

nn

rl Ganişik-

B7 A

C

Sayta

111~

SLıtemetieEkee-

2 ı 4 ı 61

z

Satır

Arial

Kursiyerin Adı Soyad ı : Do ğ um Tarihi: Kurs Konusu: Kurs Dönemi:1

Geter

Keidle Erldmiendrme••• e

26.06.1970 Uzaktan Alg ılama ve CBS teknolojileri 23.12.2002-31.01.2003

Şekil 3.56. Sütun genişliğinin en uygun genişliğe ayarlanması Bazen bir sütunda yüzlerce sat ı r veri olabilir. Bu durumda sütundaki en geniş veriyi belirlemek zor olabilir. Bir sütundaki en geni ş veriye uygun olacak şekilde sütun geni ş li ğ i ayarlamak için ya tüm sütun seçilerek En Uygun Geni ş lik komutu verilir ya da farenin imleci, ilgili sütunla bir sonraki sütun etiketi aras ı na getirilerek çift t ı klan ı r. < Biçim/Sütun > menüsünde Gizle, Göster ve Standart Geni ş lik olmak üzere üç komut daha vard ı r. Bunlardan Gizle, o anda aktif ya da seçili olan sütunlar ı görünmez hale getirir. Gizli bir sütunun sol ve sa ğı ndaki iki sütundan herhangi iki hücre seçiliyken Göster komutu verilirse gizli olan sütun görünür hale gelir.

Ayn ı menüdeki Standart Geni ş lik ise geni ş liğ ini bizim de ğ iştirdiğ imiz sütunlar d ışı nda tüm sütunlar ı n geniş liğ ini belli bir de ğ ere getirmeye yarar. Şekil 3.57'de görüldü ğ ü gibi örnek formun B ve D sütunlar ı geniş letilmiş , C sütunu ise iyice daralt ı lm ışt ı r.

96

lEi 2

F

3M CBS Kurs Bitirme Sertifikas ı Kursiyerin Ad ı Soyad ı: Ali Ünlükara Do ğ um Tarihi: 26.06.1970 Kurs Konusu: Uzaktan Alg ı lama ve CBS teknolojileri Kurs Dönemi: 23.12.2002-31.01.2003 Yukarı da kimli ğ i belirtilen Ali Ünlükara 3. Dönem Uzaktan Alg ı lama ve CBS teknolojileri Kursunu ba ş arı yla tamamlayarak bu belgeyi almaya hak kazanm ışt ı r.

3 4 5

6 6 9 10 11 2j

1

3M E ğ itim Müdürü Arif Say ı n

Şekil 3.57. Sütun genişlik ayarı yapılmış durum 3.2.8. Satı r yüksekliklerinin ayarlanmas ı

Sütun geni ş liğ inin sütun etiketi üzerinde fare ile de ğ iştirilmesi gibi, sat ı r yüksekliğ i de sat ı r etiketi üzerinde fare ile t ı klan ı p imleç yukarı aşağı sürüklenerek de ğ iştirilebilir. Bu de ğ iştirme s ı ras ı nda küçük bir pencerede sat ı r yükseklik değ eri gösterilmektedir. Sat ı r yüksekliğ ini ayarlaman ı n bir di ğer yolu da < Biçim/Sat ı r/Yükseklik > yolunun seçimidir. Sütun geni ş liğ i için anlat ı lanlar bu defa < Biçim/Sat ı r > menüsü kullan ı larak aynen sat ı rlar için geçerlidir. Örnekteki sertifika ba ş l ığı n ı n bulundu ğ u ikinci sat ı r yüksekli ğ i art ı r ı labilir (Ş ekil 3.58). Ai

B

IC1

Yükseklik: 24,00 (32 piksel)

3M CBS Kurs Bitirme Sertifikas ı

4 5 6 7 R

Kurs ı yerı n Ad ı Soyad ı :

Ali Ünlükara Do ğ um Tarihi: 26.06.1970 Kurs Konusu: Uzaktan Alg ı lama ve CBS teknolojileri Kurs Dönemi: 23.12.2002-31.01.2003 Yukarı da kimli ğ i belirtilen Ali Ünlükara 3. Dönem Uzaktan Alg ı lama ve CBS t

Şekil 3.58. Satır yüksekliğinin ayarlanması 3.2.9. Excel sayfaları n ı n biçimlendirilmesi

Biçim menüsü içerisinde Excel sayfalar ı ile ilgili biçimlendirmeler için bir bölüm bulunmaktad ı r (Şekil 3.59).

97

Dosya Düzen Görünüm Elde g

!D

ı aa .,7

Arial

Vardım

Ctrl+1

ffl Hügeler...

10 • I

D12

Biçim Araçlar Veri Pencere

a E )5.

Satır

I

Sütun 1.•

B A Otomatik Biçim.. . Koşullu Biçimlendirme...

2

3 I

% 000 Yr:1116E1- i

Zl l j k .32 4°,8 I

Adlandır

Gizle Göster.„ Arka Plan...

'4

Kursiyerin

Şekil 3.59. Aktif sayfan ın biçimlendirilmesi

Bu bölümde Yeniden Adland ı r, Gizle, Göster ve Artalan komutlar ı bulunmaktad ı r. Bunlardan Yeniden Adland ı r sayfaya yeni bir ad vermek için kullan ı l ı r. Örnekteki sayfaya Sertifika ad ı n ı vermek için sayfa aktifken < Biçim/Sayfa/Yeniden Adland ı r > t ı klan ı r. Bu durumda altta sayfan ı n ad ı n ı gösteren Bölüm koyula şı r ve klavyeden sayfan ı n yeni ad ı yaz ı labilir (Şekil 3.60). 33 34 35

ıı ı l ►

›INSertifika

Haz ır Şekil 3.60. Sayfa adının değiştirilmesi

Ayn ı iş lem < Biçim/Sayfa/Yeniden Adland ı r > tı klamak yerine sayfa ad ı çift t ı klanarak da i şlemi yap ı labilir. Hatta sayfa ad ı sağ t ı klanarak da ad değ iştirmek mümkündür. < Biçim/Sayfa > menüsündeki Gizle ve Göster komutları aktif sayfayı gizlemek ve yeniden görünür hale getirmek için kullan ı l ı r. < Biçim/Sayfa > menüsündeki Arka Plan komutu ise Excel sayfas ı n ı n arka plan ı na bir desen ya da resim yerle ştirilmesine imkan verir. Bu komutla aç ı lacak olan pencerede arka plana yerle ştirmesi dü şünülen resim seçilir ( Şekil 3.61).

98

Sayfa Arka Plan ı

Elakl

I Sa fal

Sa fa2 Sa Fa3

Şekil 3.75 Sayfa 1 aktif

Böylece ilk üç sayfa aktif hale gelmi ş olur ( Şekil 3.76). Art ı k Sayfal'e ne yaz ı l ı rsa ayn ı şey Sayfa2 ve Sayfa3'de de yer alacakt ı r.

Şekil 3.76 Sayfa 1-2-3 aktif 3.3.1. Sayfaları n ı n taşı nmas ı ve kopyalanmas ı

Herhangi bir sayfan ı n (örneğ in sayfa 1) kopyas ı n ı oluşturmak ve/veya sayfayı başka bir yere taşı mak için Sayfal aktifken < Düzen/Sayfay ı Taşı veya Kopyala > menüsüne girilir ( Şekil 3.77) yada sayfan ı n ad ı na farenin sağ tuşu ile t ı klan ı rsa (Şekil 3.78), o sayfayla ilgili yap ı labileceklerin listesi ç ı kar.

107

ı

! Düzen Görünüm Ekle Biçim Araçta -

›.---) Geri Ai ınarna7

Cl-r1+ 7

-

(.5 Yinelenemez

Ctr1+1'

-

-

.

X Kes

Ctrl+X

14:

Ctrl+C

Kopyala

e Yapıştır

CtrI+V

Özel Yapıştır... K ğ.lprü C1ar ak. Yap ışt ı r

Doldur

►

Temizle

►

Sil... Sayfayı Sil Sayl- ayı Taşı . e.:/a Kopyala...

Ok

Bul...

Ctrl+F

Değiştir...

Ctrl+H

Git...

Ctrl+G

Badlant ılar,„, Nesne

Şekil 3.77 Sayfayı taşı veya kopyala komutu Sayfalarr Çöz

Sil Yeniden Adlandır Taşı y.eya Kopyala.,, k

Tüm Sayfaları Seç .\ (5;1 Kodu Görüntüle ıhy.ayfi a 1 ı(Lgj5aytall Sa 1

Şekil 3.78 Farenin sa ğ tuşundan sayfa taşıma ve kopyalama Buradan da Taşı veya Kopyala komutu seçilebilir. Aç ı lan pencerede bu Excel dosyas ı nda mevcut bütün sayfalar bir liste halinde görülebilir ( Şekil 3.79).

108

Taşı veya Kopyala Seçili sayfalar ın taşınatağı

Tamam I

Kitap: İptal

IKitapl

I

Sonraki sayfa: Savl-a 1 Sayfa2 SayFa3 (sona ta şı)

r- Kopya yarat Şekil 3.79 Açık kitap ve sayfa listesi E ğer Sayfal' ta şı nacaksa, bu sayfan ı n hangi Excel çal ış ma kitab ı na taşı naca ğı ve bu sayfadan sonra hangi sayfan ı n gelece ğ i seçilir ve tamam butonu t ı klanarak taşı ma yap ı l ı r. Sayfay ı ba ş ka bir yere kopyalamak için ise, yine ta şı mada kullan ı lan pencere aç ı l ı r ve kopya yarat kutucu ğ unu t ı klan ı r ( Ş ekil 3.80.). 11

12 13

14 15 16 17 18 19 20 21 22

Seçili sayfalar ın taşınacağı

Tamam I

Kitap: İptal

Kitapl Sonraki sayfa: SayFal Sayfa3 (sona ta şı )

r- kçpya yarat Sa fal

Sa Fa3

Haz ır

Şekil 3.80 Sayfan ın kopyas ının oluşturulması Sayfalar ı taşı man ı n bir baş ka yolu ise sayfa ad ı n ı n farenin imleciyle tutulduktan sonra istenen yere götürülüp b ı rak ı lmas ı d ı r ( Şekil 3.81.). Bunun sonucunda sayfan ı n yeri değ iş miş olur.

109

24

l< I I ► ►I

Sa fa

Sa fa2 Sa fa3

Haz ır

24 I
yazı c ı dan bas ı lacak şeylerin bas ı m sonucunda nas ı l olaca ğı n ı ekranda gösterir ve bask ı hakk ı nda fikir sahibi olunmas ı n ı sağ lar. Belirli bir alan ı n yazd ı r ı lmas ı Sayfadaki belirli bir alan ı n yazd ı rı lmas ı için istenilen alan seçildikten sonra

< Dosya/Yazd ı r > komutuyla aç ı lan pencerede; Yazd ı rı lacak olan k ı sm ı nda Seçim t ı klanarak Yazd ı r veya Önizleme seçilebilir ( Şekil 3.90). -Yazdırılacak olan Seçim

r" Tüm çalışma kitabı

Geçertayfalar

Önizleme I

Şekil 3.90. Belirli bir aln ının yazdırılmak üzere seçimi Yazd ı r ı lacak alan ı tek sayfaya s ığd ı rmak için yaz ı büyüklü ğ ünü (punto) düş ürebilir veya < Dosya/Sayfa yap ı s ı/Sayfa/Ölçek S ığd ı r > 1 x 1 yap ı labilir. Tüm haz ı rl ı klar bittikten sonra < Dosya/Yazd ı r > bölümünde yaz ı c ı seçilip Tamam tu ş una bas ı larak ç ı kt ı al ı nabilir.

114

3.4. Grafik Hazı rlama 3.4.1. Veri Setinden Grafik Olu şturma Excel ile yap ı lan hemen hemen her çal ış man ı n sonunda bir tak ı m rakamsal bilgiler elde edilmektedir. Bu rakamsal bilgi o çal ış man ı n sonucunu yans ı tt ığı ndan genellikle bir tablo halinde verilir. Ancak bazen tablo şeklinde sunulmu ş sonuçlar, olay ı yeterince belirgin ifade edemeyebilir. Bu yüzden bu sonuçlar ı n grafiklerle do ğ rudan göze hitap etmesi ve böylece daha etkili sunumu sa ğ lanabilir. Bir grafik olu şturabilmek için öncelikle mant ı kl ı ve eksiksiz Yerinin bulunmas ı gerekir. Bu bilgiler 1, 2, 3 ya da daha fazla boyutlu olabilir. Örne ğ in Ankara ilinin y ı ll ı k ortalama s ı cakl ığı tek boyutlu bir veridir. Ba ş ka iller de i ş in içine girerse veri 2 boyutlu olur. E ğ er yı ll ı k ortalama yerine ayl ı k durumlar dikkate al ı n ı rsa bu durumda veri 3 boyutlu özellik kazan ı r (Ş ekil 3.91). Hatta bu 3 boyutlu durum baş ka iklim bilgileri örne ğ in yağış , nem v.b. ilavesiyle 4 boyutlu hale de getirilebilir. B I Ankara

YOS 12 j

1 boyutlu

11 Ankara 3 İ stanbul 4 İ zmir

YOS 12 16 18

2 Ankara 3 İ stanbul İ zmir 4

Ocak -1 2 3

Ş ubat 2 5 6

D Mart 7 10 14

3 boyutlu

2 boyutlu

Şekil 3.91. Farklı boyutlardaki veri seti Grafik olu ştururken yerinin kaç boyutlu oldu ğ u grafik tipini do ğ rudan etkileyen bir faktördür. Bunun yan ı nda veri setindeki kaynak ve sonuç aras ı ndaki iliş ki, yerinin cinsi gibi daha birçok faktör grafi ğ in yap ı s ı n ı etkiler. Şekil 3.92'deki gibi bir veri grubundan (Rhoades et al., 1992) grafik haz ı rlamak gerekti ğ inde, öncelikle Yerinin grafi ğ i ilgilendiren k ı sm ı belirlenmelidir.

115

D

Yonca Domates Mısır Havuç

Baz ı Kültür Bitkilerinin Oransal verimleri (%) Sulama Suyu Tuzluluk Düzeyi (dSim) 8 1 4 6 2 96 93 82 55 35 21 92 86 78 48 14 91 82 62 33 27 8 90 77 44

Şekil 3.92. Grafik oluşturmada kullan ılan veri tipi

Ş ekil 3.92'de görüldü ğ ü gibi sulama suyu tuzluluk düzeylerinin de ğerleri grafiğ i ilgilendirmektedir, yani buradaki 1, 2, 4 gibi rakamlar grafikte eksen değ eri olarak kullan ı lacakt ı r. Ayr ı ca bitkilerin isimleri de grafi ğ i ilgilendirmektedir. Çizelge içindeki rakamlar ise zaten grafi ğ in as ı l değ erlerini olu şturacakt ı r. Bu durumda grafik verisi B4-G8 blo ğ u ile tan ı mlanabilir. Buna karar verildikten sonra grafik haz ı rlanabilir. Grafik haz ı rlamak için ya < Ekle/Grafik > menüsü kullan ı l ı r ya da araç çubu ğ undaki Grafik Sihirbaz ı butonu t ı klanarak bu i şe baş lan ı r. Her iki yolla da Grafik Sihirbaz ı ad ı nda 4 ad ı mdan olu şan pencerelerin birincisi aç ı l ı r ( Ş ekil 3.93).

Gel

Grafik Sihirbaz ı - Ad ım 1 / 4 - Grafik Türü

Standart Türler

Özel Türler I

Grafik türü: [ıi Sutun

Grafik alt türü:

K Çubuk =MM. gp Pasta

L XV (Da ğılım) Alan Halka Radar Yüzey Kabarc ık bil Hisse Senedi I-ler veri değerinde görüntülenen imleçli çizgi.

Örneği Görüntülemek İçin Basılı Tut

İleri >

1

Şekil 3.93. Grafik sihirbaz ında grafik türü seçimi

Bu pencerede öncelikle grafik türüne karar verilir. Her ne kadar sonradan düzeltmek mümkünse de, tabloda verilen say ı sal sonucu en iyi aç ı klayacak grafik tipine burada karar vermek önemlidir. Veri grubu bir alandaki bitki deseni 116

gibi bir bütünün yüzde oranlar ı n ı gösteriyorsa, en iyi seçenek Pasta grafik türü, biri bağı ms ız diğeri bağı ml ı iki gruptan yani X'ler ve buna ba ğ l ı değ iş im gösteren Y'ler varsa bu durumda en uygun grafik türü XY olurdu. Veri seti X eksenine göre karşı laştı rma yap ı lacak değerlerden olu şuyorsa örne ğ in X ekseninde 5 farkl ı ilin ad ı var ve grafik içinde de bu illerin s ı cakl ı klar ı karşı laştı rı l ı yorsa, bu durumda en uygunu Sütun grafik türü olurdu. Örnekteki veri grubu için en uygunu ise farkl ı seriler olmas ı ve değ işim söz konusu olmas ı nedeniyle Çizgi grafik türüdür. Bu a şamada Çizgi grafik türü sol taraftan, grafik içi gösterimi de sağ taraftan i şaretlenerek ileri butonu ile bir sonraki a şamaya geçilir ( Şekil 3.94). Grafik S ıhirbazi - Ad ım 2 / 4 - Grafik Kaynak Verisi

Veri Aralujı I Seriler I

Be grafik oluşturmak için, Veri aralığ kutusunu bklatın. Daha sonra, çakşma sayfasından grafi:ta istecginiz veri ve etiketleri içeren hecreleri seçen.

Veri arabğı:

Iı

Seri yeri:

r satyjay

r

C) I

I Sütyplar

Iptal

I

< Carf

N

İIerl >

on

Şekil 3.94. Grafik sihirbaz ında veri aralığı giriş penceresi

İ kinci ad ı mda Veri aral ığı belirlenir. Eğer veri aral ığı biliniyorsa (örne ğ in B4:G8) ilgili k ı sma klavyeden girilebilir. Ya da veri aral ığı sayfa üzerinde taranarak otomatik olarak girilmi ş olur ( Şekil 3.95).

117

AI

1

Baz ı Kültür Bitkilerinin Oransal yerimleri (%) Sulama Suyu Tuzluluk Düzeyi (1S/rn 6 8 1 2 4 96 55 35 93 82 78 48 21 92 86 33 14 91 82 62 90 27 8 77 44

Yonca Domates Mıs ır Havu ç

9 -I 10 , 11 12 13 i 14 15

El El

Kaynak Veri

Veri Araliğı I Seriler I 120 103

ao ao

17

ia 191 20 21 23- 1 24 25

Yeri

161

Seri yeri:

ara4ğı :

I=Sayf al 1$B$4:$G$81

■

l Satdar

27

SütUllar

Şekil 3.95. Grafik veri aral ığının girilmesi Elbette bu grafi ğ in daha ilk şekillenmiş halidir ve üzerinde bir çok düzenlemeye ihtiyac ı vard ı r. Grafikte her bir çizgi bir bitkiyi göstermektedir. E ğ er çizgilerin bitkilere değ il de su tuzluluk düzeylerine göre olu şmas ı istenirse, bu durumda penceredeki Seri yeri bölümünde sat ı rlar yerine sütunlar işaretlenmelidir ( Şekil 3.96). renk Sihirbaz ı - Ad ım 2 / 4 - Grafik Kaynak Ver ı s ı

LIE

Veri Aralığ I Seriler I 128

ıao aı so •ıiı

y000

Veri aralığı :

Donı.Y.m

1=5ayfa1i$8$4:$G$8

Seri yeri:

Satıtlar

■••

C

Şekil 3.96. Grafiğin sütun ve satır verisine göre olu şumu Buradaki örnek grafik için Satı rlar seçene ğ i daha uygundur. Sat ı rlar işaretliyken bir sonraki a şamaya ileri butonu t ı klanarak geçilir.

118

Üçüncü ad ı mda aç ı lan pencerede grafi ğ in temel özellikleri ayarlan ı r. Öncelikle grafik ba şl ığı , X ve Y eksen ba ş l ı kları yaz ı l ı r. Ayn ı anda ön izleme penceresinde değ iş iklikler izlenebilir ( Ş ekil 3.97). Grafik Sihirbaz ı - .Adirn 3 / 4 - Grafik Seçenekleri Başlıklar

Eksenler

j

Kılavuz Çizgileri

Gösterge

1

Veri Etiketleri I Veri Tablosu

Grafik başlığı :

I Bitkılerde Oransal Verim

Bit ki lerde Oransal Verim

(X)Kategori ekseni:

I

120

Sulama Suyu Tuzlulu ğu(d5jrn) YCP1Cil

(Y) Değer ekseni:

Domates

I Oransal Verim (%)

U ısı,

ikinci Gs) is.stegoll eksen 20 1

ikinci (Y j de ğer ekseni

2

e

s

SU L7T1ı3 S uyu T la lu lu ğ

Iptal

j



I

Son

Şekil 3.97. Grafik temel özelliklerinin belirlendi ği pencere Bu pencerede bir di ğ er sekme Eksenler sekmesidir. Bu sekmede X ya da Y eksenini tamamen yok edilebilir ve grafi ğe yeni bir boyut getirilebilir. Ama bu durum sadece tek boyutlu grafikler için uygundur. Bir di ğ er sekme Kı lavuz Çizgileri sekmesidir. Bu sekmede grafik içinde yer alan yatay ve dü şey çizgilerin olup olmamas ı ya da ne s ı kl ı kta olacağı ayarlanabilir. Genellikle grafik içindeki bir noktadan eksenlere inilen dik ile bir okuma yapmak söz konusu ise s ı k k ı lavuz çizgileri kullan ı l ı r. Gösterge sekmesi grafi ğ in kenar ı na eklenen göstergenin bulunup bulunmayacağı na, bulunacaksa grafi ğ in hangi konumunda olaca ğı na (sa ğ , alt, sol veya üst) karar verilen bir bölümdür. Veri Etiketleri sekmesi, grafik içerisinde e ğ rileri olu şturan, her bir veri noktas ı n ı n değerinin kaç oldu ğ unu ya da bu yerinin neye ait oldu ğ unu gösteren bir etiketin bu yerinin yan ı na yaz ı lmas ı n ı n mümkün oldu ğ u bir penceredir. Genellikle bu tip etiketler grafik içini kar ışı k hale getirdi ğ i için istenmezler. Veri tablosu sekmesi ise istenirse grafi ğ i olu şturan veri grubunun bir tablosunu grafik alt ı na eklemeyi sağ layan bir pencereden olu ş maktad ı r. Bu şekilde tamamlanan üçüncü ad ı mdan sonra dördüncü ve son ad ı ma gelinir ( Şekil 3.98).

119

Ii Et

Grafik Sihirbaz ı - Adı m 4 f 4 - Grafik Konumu GraFiği yerleştirme biçimi:

_Ç Alan 28I=A2*A2 1

Şekil 3.108. Karenin alan formülü Formül girilip Enter tu ş una bas ı l ı nca sonuç C2 hücresinde görülecektir (Şekil 3.109).

124

zi

C3

1 2 3 I

A Kenar

1

B Çevre 7

1

C

1

Alan 49

28

Şekil 3.109. Alan formülünün sonucu A2 hücresine yeni bir kenar de ğeri verilerek hem çevre hem de alan hesaplanabilir ( Şekil 3.110). Görüldü ğ ü gibi A2 hücresine girilen değerlere göre sonuçlar otomatik olarak al ı nmaktad ı r. A3

,A

B

1 Kenar Çevre 2 16 3 I

Alan 64

256

Şekil 3.110. Kaynak hücrenin de ğerinin değişmesiyle sonuçların değişimi 3.5.2. Birden fazla değ işkene sahip formül kullan ı m ı Bir hububat üreticisinin satt ığı buğday ı n kilosu 100.000 TL, arpan ı n kilosu 50.000 TL ise, üretim miktar ı da bilindi ğine göre; tek tek ve toplam gelirin hesaplanmas ı ş u şekilde olur. Öncelikle tablo olu şturulur. A2 ve B2 hücrelerinde bu ğday ve arpa üretim miktarlar ı bulunsun. C2-D2 de bu ürünlerin birim sat ış fiyatlar ı ve E2 de toplam elde edilen gelir hesaplans ı n. Yani değ iş kenler A2 ve B2 hücrelerine, formüller ise C2, D2 ve E2 hücrelerine girilsin. Üretilen bu ğdayı n miktar ı 32.000 kg, arpan ı nki ise 62.000 kg olarak girildikten sonra formüllerin yaz ı m ı na geçilebilir. C2 hücresi bu ğday gelirini içerecektir. Bu formül, bu ğday miktar ı (A2) ile sat ış fiyat ı n ı n (100.000 TL) çarp ı m ı d ı r. Yani formül "=100000*A2"dir ( Şekil 3.111). TAVANAYUVARLA izj X J

=100000*A2 B A D E C t 1 !Bu ğ day üretimi Arpa üretimi Bu . Gelir Arpa Gelir. Toplam Gelir 2— 32000 62000 =100000*A2 Şekil 3.111. Buğday gelirinin hesaplanması

Bu formülü yazarken "=100000*" yaz ı l ı p sonra A2 hücresi t ı klanabilir. Bu şekilde hücreyi t ı klamak hatal ı yazı mları engellemek aç ı s ı ndan önemlidir. D2 hücresine de "=50000*B2" formülü girilir ( Şekil 3.112)

125

TAVANAYUVARLA

X J = =50000*B2

A 1

C

D

I

E

Bu ğ day üretimi Arpa üretimi Bu ğ . Gelir Ar a Gelir. Toplam Gelir 32000 62000 3200000000 =50000*B2 Şekil 3.112. Arpa gelirinin hesaplanmas ı

Toplam geliri E2 hücresinde "=C2+D2" formülü ile bulunabilece ğ i gibi; B2 ve C2 deki formüllerin birle şmiş hali olan "=100000*A2+50000*B2" formülü ile de bulunabilir (Şekil 3.113). X ,,/ = =100000*A2+60000*B2 A B C ı D , E 1 Bu ğ day üretimi ArEa üretimi Bu ğ . Gelir Arpa Gelir. To lam Gelir 2 32000:: 62000+3200000000 3100000000 =100000*A2+.50000*B2I

TAVANAYUVARLA

Şekil 3.113. Toplam gelirin formülü

Enter tu şu ile formül giri ş i tamamland ığı nda sonuç görülebilir ( Şekil 3.114).

1

E B C E D E A Bu ğday üretimi Arpa üretimi Bu ğ. Gelir Arpa Gelir. Toplam Gelir 32000 62000 3200000000 3100000000 6300000000 Şekil 3.114. Toplam gelir

3.5.3. Formüllerin kopyalanmas ı

Bazı durumlarda bir formülün farkl ı yerlerde ayn ı içerikle kullan ı lmas ı gerekli olabilmektedir. Bu durumda formülün yeniden yaz ı lmas ı yerine kopyalan ı p yap ıştı rı labilir. Örne ğin A, B, C ve D olmak üzere 4 çe ş it mal sat ı lan bir mağazada, malları n al ış ve sat ış fiyatları ve bu ay için sat ış miktarlar ı şekilde verilmiştir. Mallar ı n sat ış fiyatlar ı belli oldu ğ una göre mallardan elde edilen ciro hesaplanabilir. Her bir mal ı n sat ış miktar ı yla sat ış fiyat ı çarp ı l ı rsa o mal için elde edilen ciro bulunur. A mal ı için "ciro=B4*B5" olacakt ı r (Şekil 3.115).

126

ORTALAMA A

X

fi 2 3 Alış fiyatı ($) 4 Satılan (Adet) 5 Satış fiyatı (S) 6

7

Ciro ($) Net kar ($)

4.1 =! =B4*B5 B

C

A

B

C

D

84 28 99.12

70 16 79.8

24 73 29.28

72 41 82.8

j ?

=B4*B5 I

Pı

Şekil 3.115. Cironun formülü Sonuç olarak A mal ı için ciro 3394.8 $ d ı r. B, C ve D mallar ı için ciro formülleri de A mal ı n ı n benzeridir. B mal ı için C4*C5, C mal ı için D4*D5 ve D mal ı için E4*E5 dir. Yani her bir mal ı n yazı l ı oldu ğu kolondaki sat ış miktar ve sat ış fiyatlar ı n ı n çarp ı m ı olacaktı r. A mal ı için de ayn ı şey geçerliydi. O halde A mal ı için yazı lan formül, di ğer mallar için de kullan ı labilir. Kopyalama i şlemi hücre içindeki formülü de içerir. Bir di ğer ifade ile, önce kaynak formülün bulunduğ u hücre t ı klan ı r. Kopyala komutu verilir. Sonra hedef hücreye gidilir ve yap ıştı r komutu verilir. Kopyala komutunu ya Düzen menüsünden, ya Ctrl+C k ısa yol tu şlarıyla, ya menülerin hemen alt ı ndaki kopyala işlem kutucu ğunu tı klayarak ya da kaynak hücre i şaretlendikten sonra bu hücre üzerine sa ğ tı klayarak aç ı lan menüden verilebilir. Bu durumda kopyalanacak hücrenin etraf ı hareketli bir çizgi ile kaplan ı r (Şekil 3.116). Kopyala komutunu bu şekilde verdikten sonra hedef hücre veya hücreler (bu durumda üç hücre) i şaretlenir (Şekil 3.117) ve bilinen yollardan biriyle Yapıştı r komutu verilir ( Şekil 3.118). B6

A

. zJ

= =B4*B5 B

2 3 Alış fiyatı ($) 72 4 Satılan (Adet) 41 5 Satış fiyatı ($) 82.8 ı 3394.8 6, Ciro (S) 7 Net kar ($)

I

C

D

84 28 99.12

70 16 79.8

,

24 73 29.28

Şekil 3.116. Kopyala komutu

127

C6

A

2

3 Alış fiyatı ($) 72 4 Satılan (Adet) 41 5 Satış fiyatı ($) 82.8 6 Ciro ($) bı 3394.8 7 Net kar ($) I 1

B

C

D

84 28 99.12

70 16 79.8

24 73 29.28

Şekil 3.117. Hücrelerin seçilmesi =1 =C4*C5

C6

A 72 3 Alış fiyatı ($) 4 Satılan (Adet) 41 5 Satış fiyatı ($) 82.8 6 iCiro ($) ± 3394.8 7 Net kar ($)

B

C

84 28 99.12 2775.36

70 16 79.8

24 73 29.28 2137. 44 1

1276.8

I

°k^

Şekil 3.118. Yap ıştır komutunun sonucu Böylece formül hedef hücrelere kopyalanm ış olur ve sonuçlar al ı n ı r. Formül kopyalamas ı nda eğer kaynak hücre ile hedef hücre (veya hücreler) kom şu ise daha kolay bir şekilde kopyalama yap ı labilir. Bu tür kopyalamada kaynak hücre (B6) i şaretlendikten sonra farenin göstergeci bu hücrenin sa ğ alt köşesine getirilir. Bu anda farenin göstergeci + şeklini al ı r (Şekil 3.119). .= I =B4*65 B67 -! 1 A -

1-2

B

C

A

B

3 Alış fiyatı ($) 72 84 4 Satılan (Adet) 41 28 99.12 5 Satış fiyatı ($) 82.8 Ciro ($) 13394.8 Ii -F I 7 Net kar (,$) R

D

j

E

C

D

70 16 79.8

24 73 29.28

Şekil 3.119. Fare kullanarak hücre formülünün kopyalanmas ı

128

Bu durumdayken fare t ı klan ı r ve kopyalaman ı n yap ı lacağı tarafa doğ ru sürüklenir (B6 dan ba ş lay ı p C6, D6 ve E6'ye kadar) ( Şekil 3.120) Farenin butonu b ı rak ı ld ığı nda kopyalama i ş lemi tamamlan ı r (Ş ekil 3.121).

86

=1 =B4*B5

c 3 Ak§ fiyatı ($) 4 !Satılan (Adet) 5 İ Satış fiyatı (S)

A

B

C

D

72 41 82.8

84 28 99.12

70 16 79.8

24 73

'111111 lllll 1 lllll 1 llllll 1111111101 llllllllllllllllll 111111111 llllllll 11111111111 lllllllll 11

6 Ciro ($) 7 Afet kar ($)

1

ııııı

29.28

224 ı § ııııı0 ııııı i ıııı lllll ı lllll ı lllll 11 ıı ll ıııııııı m ı l ıı llllll ııııı m ı lllllllll n ıııııııı +

Şekil 3.120. Artı (+) imlecinin kullan ımı =134*B5

B6

ı

2 3 Alış fiyatı ($) 4 Sanlan (Adet) 5 15.90,9 fiyatr ($) 6 Ciro ($) 7 ,Net kar ($)

A 72 41 82.8 3394.8

B 84 28 99.12

C 70 16 79.8

D 24 73 29.28

2775 36

1276.0

2137.44

Şekil 3.121. Formül kopyalaman ın sonucu Formül kopyalama i ş leminin sonucunda kaynak hücredeki formül hedef hücreye değ işerek yap ışt ı rı l ı r. Örneğ in, B6 hücresindeki B4*B5 formülü C6 hücresine yap ışt ı rı ld ığı nda formül B4*B5 olarak de ğ il de C4*C5 olarak de ğ iş ir. Değ iş me miktar ı kaynaktan ne kadar uzakla şt ığı na (ne kadar sa ğa ve ne kadar aşağı gidildi ğ ine) ba ğ l ı d ı r. Yani bir hücredeki formülü 3 sa ğ ve 2 alt hücreye kopyalarsan ı z; 3 sağ nedeniyle hücrenin kolon harfi 3 artar, sat ı r numaras ı da 2 aşağı oldu ğ u için 2 artar. Örne ğ in, D5 hücresindeki bir formül Al diye bir terim içeriyorsa ve bu formül D5 ten 3 sa ğ da 2 altta olan G7 hücresine kopyalan ı rsa G7 deki formül Al de ğ il bunun yerine Al in 3 sa ğı nda ve 2 alt ı ndaki D3 terimini içerir. 3.5.4. Formüllerin de ğ i ştirilmesi ve silinmesi Bir hücre içine yaz ı lm ış olan formülün hatal ı oldu ğ u fark edildi ğ inde bütün formülü hücreye yeniden girmeye gerek yoktur. Formül üzerinde değ i ş iklik yapmak mümkündür. Örne ğ in E7 hücresinde "=E4*(E5-E3)" olan formülü gene ayn ı sonucu veren "=(E4*E5)-(E4*E3)" ile de ğ iştirmek için düzeltilecek hücre ya çift t ı klanarak, ya da tek t ı klan ı p F2 tu şuna bas ı larak

129

üzerinde düzeltme yap ı labilecek hale dönü ştürülebilir. Bu durumda hücredeki formül hem hücre içinde hem de formül sat ı rı nda görülür ( Şekil 3.122). =E4*(E5-E3)

E ORTALAMA I J X

A

B

C

D

A 72 41 82.8 3394.8 442.8

B 84 28 99.12 2775.36 423.36

70 16 79.8 1276.8

1 3- Alış fiyatı (%) 4 Satılan (Adet) Satış fiyatı ($) 6 Ciro ($) Net kar ($)

C

D 24 73 29.28 2137.44 =E4*(E5.E3

Şekil 3.122. Formülün düzeltilmesi

Bundan sonra gerekli değ iş iklikler yap ı l ı r (Şekil 3.123) daha sonra da Enter tu ş una bas ı larak yeni formüle göre sonuç al ı n ı r ( Şekil 3.124). ORTALAMA

3 4 5 6

X %,

A

B

Ahş fiyatı ($) Satılan (Adet) Satış fiyatı (%) Ciro (%) Net kar ($)

A 72 41 82.8 3394.8 442.8

=(E4*E5)-(E4*E3) C D C

84 28 99.12 2775.36 423.36

70 24 16 73 79.8 29.28 1276.8 2137.44 =(E4*E5)-(E4*1 3)

Şekil 3.123. Düzeltilmiş formül

Bir hücredeki formülü tamamen silmek için o hücreye gelinir ve Delete tu ş u ile hücrenin içeri ğ i temizlenebilir.

130

E8

A 2 3 4 5 6

Alış fiyat, ($) Satılan (Adet) Satrş fiyatı A Ciro ($) Net kar ($)

A 72 41 82.8 3394.8 442.8

B 84 28 99.12 2775.36 423.36

C 70 16 79.8 1276.8 156.8

24 73 29.28 2137.44 385.44

F-1 ,

C

I

"

c 2i

Şekil 3.124. Düzeltilmiş formül sonucu Drenaj Debisinin Excel Yard ı m ı yla Hesaplanmas ı Drenaj sistemlerinde ya ğış sonras ı olu şacak fazla suyun uzakla şt ı rı lmas ı için sistem debisinin belirlenmesi gereklidir. Sistem debisinin belirlenmesinde kullan ı lan yöntemlerden birisi de McMath yöntemidir. Bu yöntemde Q=0.0023xCxIxS 1/5xA415 eş itli ğ i kullan ı l ı r. McMath yöntemine göre sistem debisini hesaplamak için a şağı daki şekildeki tablo olu şturulabilir ( Şekil 3.125). A

E

B

2 Katsay ı

Q A Ya ğış ş id.(mm/h) Yatak e ğ .(%) Drn. Alan ı (ha) Debi (m3/s)

A

Şekil 3.125. McMath tablosu B4-E4 hücrelerine e ş itlik için gerekli olan de ğ erler yaz ı ld ı ktan sonra, F4 hücresine "=0.0023*B4*C4*(D41000)^(1/5)*(E4)^(4/5)" formülü yaz ı larak debi değeri hesaplanabilir ( Şekil 3.126).

L F4 A

1 _...,

__ 2 1 3 1

4

B t

=0.0023*B4*C4*(b41000)A(1/5)*(E4)A(4/5) D ; E C

1

F

t

Q S C Ya ğış ş id.(mm/h) Yatak e ğ .(%) Drn. Alan ı (ha) Debi m 3/s Katsay ı 2.7469 e 500 0.3 1 201 0.005 A Şekil 3.126. McMath yöntemiyle hesaplanan yüzey ak ış miktarı

Formülde örne ğ in A4/5 değerini hesaplamak için (E4)^(4/5) ifadesi kullan ı lm ışt ı r.

131

3.6. Genel Hücre i ş lemleri Excel, çal ış ma sayfas ı n ı n görünümüne ve şekline yönelik pek çok alternatifi kullan ı c ı lara sunmaktad ı r. Bu alternatifler aras ı nda hücre kenarl ı klar ı (çizgileri), hücre yükseklik ve geni şli ğ i, ondal ı k say ı lar ı n gösterimi ve sayfa ad ı gibi kullan ı c ı ya düzen ve anla şı labilirlik aç ı s ı ndan kolayl ı klar sunar. 3.6.1. Özel yap ıştı r ve hücre format' Daha önceki bölümlerde anlat ı lan kopyala/yap ışt ı r i ş lemi hücrenin tüm kopyalamaktad ı r. Baz ı durumlarda hücrenin tüm özelliklerinin kopyalanmas ı istenmeyebilir. Özellikle formül içeren hücrelerin ba ş ka yerlere kopyalanmas ı veya yap ışt ı r ı lmas ı s ı ras ı nda olu şan hatalar ı gidermek için özel yap ışt ı r iş lemi kullan ı lmal ı d ı r. Şekil 3.127'de bir s ı n ı fa ait ara s ı nav sonuçlar ı görülmektedir . özelliklerini

S ı n ı ftaki en yüksek not 88 dir. 100 baz al ı narak tüm s ı n ıfı n notlar ı ayn ı oranda yükseltilebilir. İ lk s ı radaki öğ renci notunun sa ğı ndaki ilk hücrede (G5) "=F5*1 00/88" formülü ile tüm puanlar ı n 100/88=1.136 kat yükseltilmesi sağ layacak formül yaz ı l ı r ( Şekil 3.128.).

NUMARA

_1 0 1 11 12 13 ' 14 1 151 16 17 1 19 20 ---, 21 . 22 _. , 23_ ■ 24 ' 2526 . 27 -

73879501 73879502 73879503 73879504 73879505 73879506 73879507 73879508 73879509 73879510 73879511 73879512 73879513 73879514 73879515 73879516 73879517 73879518 73879519 73879520 73879521 73879522 73879523

ADI KOR ŞAD MELİ H EVRIM DENIZ VOLKAN ERDEM SAM İ Y E N İ LAY İ LKAY TOLGA HALIT AYTEN SERAL SEHER SEMA GÜLŞAH İ HSAN D İ LSE DILEK SELIM CIHAT METIN ALPER BORA

ARA SINAV SOYADI 54 ALTAY LI 50 ATABEK 4 DARANDE 73 DE Ğ IRMENCI 50 DEM İ RO Ğ LU 16 DEM İ RYOREK 68 DI Ş LI 57 DUMAN 57 FIRINCI 42 HAZIR KARAKAYA 33 56 KASAP 68 KAYGILI 33 KOYUN 21 ÖLMEZ 4 ÖZCAN 8 ÖZDEM İ R 27 Ş EN 44 TUNCER 82 TURAL 88 UYSAL 61 ÜNLÜ 56 YAYAN

Şekil 3.127 Bir s ınıfın ara sınav sonuçları

132

SOYAD' ALTAYLI ATABEK

ARA SINAV 54 il =F510088 50

11.11-4,-

Şekil 3.128 Hücreye formül yaz ılması Daha sonra bu formül hücrenin sa ğ alt kö şesinden aş ağı ya do ğ ru çekilerek aşağı daki tüm hücrelere uygulan ı r (Şekil 3.129). Böylece tüm ö ğ rencilerin art ı r ı lm ış puanlar ı elde edilmi ş olur ( Şekil 3.130.).

SOYADI ARA SINAV ALTAYLI 54 ATABEK 50 DARANDE 4 DE Ğ IRMENCI 73

61 3636364. +

Şekil 3.129 Hücre formülünün kopyalanmas ı NUMARA 73879501 73879502 73879503 73879504 73879505 73879506 73879507 73879508 73879509 73879510 73879511 73879512 73879513 73879514 73879515 73879516 73879517 73879518 73879519 73879520 73879521 73879522 73879523

ADI KÜRŞAD MELİH EVRIM DENIZ VOLKAN ERDEM SAM İ YE N İ LAY İ LKAY TOLGA HALİT AYTEN SERAL SEHER SEMA GÜLŞAH IHSAN D İ LSE DILEK SELİ M CIHAT METIN ALPER BORA

SOYADI ARA SINAV ALTAYLI 54 ATABEK 50 DARANDE 4 DEĞİ RMENC İ 73 DEMIRO Ğ LU 50 DEM İ RYÜREK 16 D İŞLİ 68 DUMAN 57 FIRINCI 57 HAZIR 42 33 KARAKAYA KASAP 56 KAYGILI 68 KOYUN 33 ÖLMEZ 21 ÖZCAN 4 ÖZDEMİR 8 ŞEN 27 TUNCER 44 TURAL 82 88 UYSAL ÜNLÜ 61 56 YAYAN

61.3636364 66.8181818 4.54545456 82.9645465 56.8181818 18.1818182 77.2727273 64.7727273 64.7727273 47.7272727 37.5 63.6363636 77.2727273 37.6 23.8636364 4.54545455 9.09090909 30.6818182 50 93.1818182 100 69.3181818 63.6363636.0

Şekil 3.130 Yükseltilmiş notlar Bu sayfan ı n ad ı "Ham Notlar" olarak de ğ iştirilmesi ilerde kullan ı c ı ya yard ı mc ı olacakt ı r ( Şekil 3.131).

133

Şekil 3.131 Sayfa adı Ham notlar yerine bu sayfadaki isim ve numaralar ile düzeltilmi ş notlar ı n ba ş ka bir sayfaya aktar ı larak orada ilan ı daha do ğ ru olacakt ı r. Bunun için ilgili bilgilerin oldu ğ u B4-E27 hücreleri seçilerek kopyala komutu verilir. Ekran ı n sol alt köşesindeki Sayfa2 yaz ı s ı t ı klanarak Sayfa2'ye geçilir ve istenilen bir hücre seçilerek yap ışt ı r komutu verilir ( Ş ekil 3.132.). 3 4 5 6

NU +RA 73879501 73879502 73879503 73879504 73879505 73879506 73879507 73879508 73879509 73879510 73879511 73879512 73879513 73879514 73879515 73879516 73879517 73879518 73879519 73879520 73879521 73879522 73879523

8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29

ADI SOYADI KÜRŞAD ALTAY LI MELIH ATABEK EVRIM DE DARAND VOLKAN DE Ğ IRME CI ERDEM DEMIRO U SAM İ YE DEM İ RYÜ EK D İŞ Lİ N İ LAY İ LKAY DUMAN TOLGA FIRINCI HALJT HAZIR AYTEN KARAKA SERAL KASAP SEHER KAYGILJ SEMA KOYUN GÜLŞAH ÖLMEZ İ HSAN ÖZCAN ÖZDEM İ R D İ LSE DILEK Ş EN SELIM TUNCER CIHAT TURAL METIN UYSAL ALPER ÜNLÜ BORA YAYAN

30 31 _32H 1.1;1 , 111,1\ Ham Notlar ), SayfoLCSayta3

■

Şekil 3.132. Notların Sayfa2 ye aktarılması Karma şı kl ığı önlemek için sayfa2'nin ad ı çift t ı kland ı ktan sonra i ş lenmiş Notlar olarak de ğ i ştirilir ( Şekil 3.133.).

134

4

O 32 1 ~Ham Notlar kIşlenmiş Notlar t Sayfa3 Şekil 3.133 Sayfa adının değiştirilmesi

Ham notlar sayfas ı nda kalan öğ renci notlar ı nda benzer şekilde kopyalan ı p yap ışt ı r ı l ı rsa ilgili hücrelerde "#DE Ğ ER!" hatas ı görülür. Bunun nedeni kopyalanan hücrelerin "=F5*100/88" şeklinde formül içermesidir. Yap ıştı rma iş lemiyle birlikte yap ıştı rı lan hücrenin bir solundaki hücrenin içeri ğ i 100 ile çarp ı l ı p, 88 e bölünmek istenmektedir. Ancak soldaki hücre "Ham Notlar" sayfas ı na say ı sal bir de ğere sahipken, "I şlenmi ş Notlar" sayfas ı nda "metin" dir. Metin matematiksel bir i şleme tabi tutulamayaca ğı için VDE Ğ ER!" hatas ı vermektedir ( Şekil 3.134.). SOYAD! ARA S İ NAV

ALTAY LI #0 ER!' ATABEK #43 ER! E DARANDE #DE Ğ ERI DE Ğİ RME #DE Ğ ER! DEMIRO Ğ #DE Ğ ER! DEM İ RYÜ #DE Ğ ERI D İŞ Lİ #0E Ğ ER İ DUMAN ADE Ğ ERI FIRINCI #1-ı Ft:',FRI Şekil 3.134 ttDEĞER! hatas ı

Bu hatayı önlemek için, kopyalanacak hücreler seçilir, kopyala komutu verildikten sonra, yap ışt ı r ı lacak hücre seçilir, farenin sağ tu ş u veya Düzen menüsünden Özel Yap ışt ı r komutu seçilir ( Şekil 3.135.).

135

• SOYADI ARA SINAV ALTAYLI =11 Kes ATABEK DARANDE I Kppyala DE Ğ IRMENCI IN Yapıştır DEMIRO Ğ LU DEM İ RYÜREK Kopyalanan Hücreleri Ekle... D İ SLI DUMAN FIRINCI İçeriği Temizle HAZIR ij aç ıklama Elde KARAKAYA KASAP r2 Hücreleri Biçimlendir... KAYGILI Listeden Al... KOYUN (11> Köprü... ÖLMEZ ÖZCAN

Şekil 3.135 Özel yap ıştır komutu Aç ı lan Özel Yap ıştı r penceresinde Değ erleri seçilerek Tamam tu şuna bas ı l ı r (Şekil 3.136.). Uzel Yap ış tı r

Yapıştır T ümünü

•

Formülleri

Açıklamalar ı Doğrulamayı

komutunu, tı klamakt ı r. üçüncü yol ise formül çubu ğundaki formül düzenle butonu t ı kland ı ktan sonra sol tarafta aşağı aç ı lan menüden i şlevlere ulaşmak şeklindedir ( Şekil 3.148). Bu yolla son kullan ı lan 10 i şleve doğ rudan ula şmak mümkündür. TOPLA TOPLA ORTALAMA EĞER

X

=

ınucu =

Tamam

KÖPRÜ BAĞ_DEĞ _SAY MAK SİN ETOPLA DEVRESEL_ÖDEME STDSAPMA

11

Şekil 3.148 Formül düzenle butonuyla işlevlere ulaşmak 3.7.2. Matematik ve trigonometri kategorisi 3.7.2.1. Otomatik toplam ve topla i şlevi

Topla işlevi kullan ı m ı en basit olan i şlevlerden biridir. Öncelikle Şekil 3.149'daki gibi A2 den E2 ye kadar rakamlarla dolu hücreler hücrelerin toplam ı G2 hücresinde hesaplanmas ı için en kolay yol otomatik toplam butonunu kullanmakt ı r.

142

L

A

2

2D

5

3

E

4

iı

Şekil 3.149. Toplam ı bulunacak veriler

Asl ı nda bu Topla i şlevinin kendisidir. Sadece otomatik toplam uyguland ığı hücre etrafı nda sayı gruplar ı arar bulur ve alternatif olarak, toplanacak yer buras ı m ı diye sorar. Eğer toplanacak yer doğru gösteriliyorsa Enter tu şuna basarak sonuç öğ renilebilir. Örneğ in G2 hücresine otomatik toplam i şlevi girilirse, alternatif sunulur ve Enter tu şu ile de sonuç al ı n ı r (Şekil 3.150). I 3 I 2

5

B 3

I

C

D

4

2

6

C

D

E

4

2

6

I

1

=T15717491E) I

F

I

G

I

20

Şekil 3.150. Otomatik toplam ın kullanım ı

Şekilde de görüldü ğü gibi otomatik topla komutu girilmesine kar şı l ı k hücreye =Topla(A2:F2) yaz ı ld ı . Asl ı nda bu durum da gösteriyor ki Otomatik Topla, Topla işlevinin ayn ı s ı d ı r. G2 hücresine Topla i şlevini girmek için önce G2 hücresi silinir ve iş lev Yap ıştı r butonuna t ı klan ı r. Bu durumda iş lev Yap ıştı r penceresi açı l ı r (Şekil 3.151). Bu pencerede sol tarafta kategoriler, sa ğ tarafta da o kategori içindeki işlevler yer almaktad ı r. i şaretli olan kategori "En Son Kullan ı lan" oldu ğu için sa ğ tarafta en son kullan ı lan i şlevler görülmektedir. Topla işlevi en son kullan ı ld ığı için burada mevcuttur. Topla i şlevi matematiksel bir i şlev olduğ u için Şekil 3.152'deki gibi Matematik ve Trigonometri kategorisinden bulunup işaretlenebilir.

143

I şlev Yapıştır

Işiev kategorisi:

Işlev adı :

En Son Kullanılan

:TOPLA

Tümü Finansal Tarih ve Saat Matematik ve Trigonometri İstatistiksel Arama ve Ba şvuru Veritaban ı Metin Mantı ksal

ORTALAMA EĞER KÖPRÜ BAĞ_DEĞ_SAY MAK SİN ETOPLA DEVRESEL ÖDEME STDSAPMK

Bilgi

TOPLA(sayı l;sayı2;...) Tüm sayıları bir hücre aral ığına ekler.

Tamam I

İptal

I

Şekil 3.151. işlev Yap ıştır penceresi

Ei

I şlev Yapış tır .

şlev kategorisi: En Son Kullan ılan Tümü Finansal Tarih ve Saat Mal..ernatik ve Trioonornetri

İstatistiksel Arama ve Ba şvuru Veritaban ı Metin Mantıksal Bilgi

Işlev adı : TANH TAVANAYUVARLA TEK TOPKARE :TOPLA , TOPLA. ıPik. PIM

TOPX2AY2 TOPX2EY2 TOPXEY2 ÜS YUKARIYUVARLA

TOPLA(sayı l;say ı2;...) Tüm sayıları bir hücre aral ığına ekler

Tamam

İpt al

I

Şekil 3.152. Matematik ve Trigonometri kategorisindeki Topla işlevi

Bir işlev işaretlendi ğ inde alt k ı s ı mda o işlevle ilgili bilgi verilir. Burada "Tüm say ı ları bir hücre aral ığı na ekler" şeklinde bir bilgi mevcuttur. Bazen i ş levler isimleri itibariyle birbirine çok benzeyebilir. Bu bilgi yard ı m ı yla hangi i şlevin kullan ı lacağı na karar verilebilir. Uygulanacak i şlev bu şekilde işaretlendikten sonra tamam butonuyla sonraki a şamaya geçilir. Bu a şamada aç ı lan pencere fare ile sürüklenerek istenilen yere ta şı nabilir ( Şekil 3.153). Bu pencerede Sayı l olarak görünen yer toplama i şleminin yap ı lacağı bloğ u göstermektedir. Şu anda bu blok A2:F2 blo ğ udur ancak bu değ iştirilebilir. Bu değ iştirme ya klavyeden yaz ı larak ya da. toplanacak blok neresi ise oras ı

144

-TOPLA Sayı l

71~1.111111713j

= alt menüsü seçildiğ inde ekrana gelen diyalog kutusunda veri etiketi olarak en üst sat ı rı n al ı nacağı n ı

166

belirtilen bir uyar ı görülür. Bu pencere geçildi ğ inde ekrana veri giri ş formu gelir (Şekil 3.202). 112e j

Meteorolojik Veri Taban ı

J

NO: Adi:

Manavgat

İ

Antalya

Eniew 36,47 2pykıffn 31,26 Yt4ş:

21 1 134 Y-enl

şu İlk Durum I örıcelrini

Bul

1238,9

Sgilddc 18,3

Sonrakini Bul ölçüt

I

g.aPelt

I

Şekil 3.202. Veri giriş formu

Artı k boş veri giri ş kutular ı na ilgili kayıtlar girilebilir. Bir sonraki veri alan ı na Tab, bir önceki veri alan ı na Shift + Tab tuş kombinasyonuna bas ı larak geçilebilir. Bir sonraki kay ı da Enter ve bir önceki kay ı da Shift + Enter ile

geçilebilir. Ayn ı i şlemler, dü şey kayd ı rma çubu ğuyla veya diyalog kutusunun sağ tarafı nda yer alan Öncekini Bul veya Sonrakini Bul butonlar ı yla da gerçekleştirilebilir. Sil tu şu mevcut kayd ı silerken, Yeni tuşu bir sonraki boş kayıt formunu açar. İ lk Durum tuşu mevcut bilgileri pencerenin ilk aç ı ld ığı andaki durumuna döndürür. Bu tu şun işlevi Enter tuşuna bas ı l ı nca biter. Kapat butonu ile bu pencereyi kapatarak i şlem sayfas ı na geri dönülebilir. Bu formu kullanman ı n avantajl ı yan ı , veri kümesi içinde hareket ederken toplam kaç veri kayd ı n ı n girildi ğ i ve o anda kaç numaral ı kayıtı n incelendiğini göstermesidir. Ayr ı ca, Ölçüt yazı l ı butonu kullanarak herhangi bir özelli ğe göre kayı tlar aras ı nda arama yapt ı r ı labilir. Örne ğ in sadece Ankara ili s ı n ı rları ndaki istasyonlar ı n durumunu incelemek için, Ölçüt tu şuna bas ı ld ı ktan sonra gelen boş forma Ankara yaz ı l ı r. Öncekini Bul veya Sonrakini Bul tuş ları ile veri taban ı içindeki belirtilen kritere uyan kay ı tlar s ı rayla ekrana getirilebilir ( Şekil 3.203).

167

öiçüt Yeni

rnlej le Ilk Qurum I öacekini Bel

I

Sonrakıni Bul

giuştur

Şekil 3.203. Form penceresi yard ımıyla veri süzme 3.9.3. Veri taban ı ndaki kayı tları n s ı ralanmas ı

Kayı tlar istasyon numaras ı na, istasyon ad ı veya istasyonun bulundu ğ u ile göre, hatta ortalama s ı cakl ı k veya yağış verisine göre s ı ralanabilir. Di ğer bir deyi şle, her bir veri alan ı bir s ı ralama kriteri olarak kullan ı labilir. Örnek olarak istasyon iline göre alfabetik olarak s ı ralama a şağı da aç ı kland ığı gibi gerçekle ştirilir. Veri etiketlerinin de yer ald ığı sat ı r dahil olmak üzere bütün kayı t bilgileri seçildikten sonra, < Veri/S ı rala > menüsü yoluyla S ı rala penceresi aç ı l ı r (veri taban ı n ı n tamam ı n ı seçmek için veri kümesi içinde herhangi bir yerde iken S ı rala penceresini açmak yeterlidir. Excel otomatik olarak tüm veri setini seçecektir). Bu pencerede birinci s ı ralama ölçütü olarak İ l, ikinci s ı ralama ölçütü olarak da Ad ı alan ı seçilir. Istasyonlar ı alfabetik olarak sondan ba şa do ğru s ı ralamak istemiyorsak penceredeki di ğer ayarlar ı değ iştirmeye gerek yoktur. Sondan ba şa doğ ru s ı ralama istendiğ inde Azalan sat ı rı n ı n seçili olmas ı gerekir (Şekil 3.204). Ayn ı pencerede yer alan Baş l ı k satı rı yok seçeneğ i, veri tablosu herhangi bir aç ı klama sat ı rı içermiyorsa, ilk sat ı r ı n da s ı ralamaya dahil edilebilmesi için i şaretlenir. Örnek tabloda ilk sat ı r veri alan ı tan ı mlamalar ı n ı içerdi ğ inden S ı ralama penceresinde Baş l ı k sat ı rı var seçeneğ i işaretlenmi ştir. S ı ralama i şlemi sadece seçili sütunlardaki bilgilere göre yap ı lmaktad ı r. Bu nedenle, s ı ralama yap ı l ı rken çok dikkatli olunmas ı gereklidir. Aksi takdirde, s ı ralama i şleminden önce seçimi unutulmu ş sütunda herhangi bir de ğ işme olmayacağı ndan bilgilerin birbirine kar ışma riski vard ı r. Böyle bir duruma kar şı , s ı ralama i şlemini yapmadan önce Excel dosyas ı n ı n kaydedilmesinde fayda vard ı r. Bununla beraber, bir hata yap ı ld ığı fark edildi ğ inde < Düzen/Geri Al > seçeneğ i ile bir önceki konuma dönme şans ı vard ı r.

168

EZI~İlıel"' /IS

4.« kaşlık sabrı var

Ba şlık satın yak

Şekil 3.204. Sıralama penceresi 3.9.4. Kayıtları n filtrelenmesi veya süzülmesi Filtreleme i şleminin amac ı , kayı tlar aras ı nda aran ı lan özelliklere sahip olanları n süzülüp ç ı karı lmas ı d ı r. Bu i şlem özellikle, çok say ı da yerinin bulundu ğ u durumlarda kullan ış l ı olmaktad ı r. Örneğ in, meteorolojik veri taban ı nda sadece Ankara ilindeki istasyonlar ve buralarda elde edilen meteorolojik ölçüm sonuçlar ı listelenmek istense, bu ya bütün kay ı tlar tek tek incelenerek ya da İ l sütununa göre s ı ralanarak gerçekle ştirilebilir. Bununla beraber, bunlardan daha pratik Süzme ad ı verilen bir yöntem daha vard ı r. Örneğ in, sadece Ankara ilinde bulunan meteorolojik istasyonlar ı n bir listesini ç ı karmak için, veri kümesi üzerindeyken < Veri/Süz/Otomatik Süz> seçilir. Birinci sat ı rdaki veri etiketlerinin yan ı nda küçük birer kutucuk olu ştu ğ u görülür ( Şekil 3.205). 1 1 2 3 4 1,0 CO

ımacıffilmı.ıı

7 8

No 17351 17908 17934 17069 17265 17190

istasyon _vj Ad ı :_r_i Il Adana Adana Kozan Adana Pozant ı Adana Adapazarı Adapazarı Ad ı yaman Adıyaman Afyon Afyon

D

[

E

Ortalama - Ya ğ ziS ı cakzj Enle2jBoy1 .82j 18,8 k 36,59 35,18 668,2 37,25 35,50 856,6 19,1 13,6 37,25 34,52 664,7 14,1 40,47 30,25 813,6 27,45 38,17 776,7 17,1 11,4 38,45 30,32 432,7

III.

Şekil 3.205. Otomatik Süz ile veri taban ının incelenmesi İ l veri etiketi yan ı ndaki kutucuk t ı kland ığı nda yeni bir menü aç ı l ı r. Bu menüdeki seçeneklerde, ilgili kolondaki tüm filtreleme olas ı l ı kları görülebilir (Şekil 3.206).

169

A

B I C istasyon No 2:I Ad ı 2:1 İl (Tümü) 17351 Adana (ilk 113.,.) 17908 Kozan 17934 Pozant ı (gdar .) Ada pazan 17069 Adapazarı Adıyaman 17265 Ad ı yaman Afyon 17190 Afyon Ağrı 17862 Dinar Aksaray Amas a 17089 Ağ rı Ankara Aksaray 17834 Antalya 17085 Amasya Ardahan Artvin 17083 Merzifon 17680 Baypazarı 2'tcık:sir 17128 lEsenbo ıtia_ Bartın 17664 Kı z ı lcahaman Batman Bilecik 17728 Polat'. crz ı n n ı ,,,,,, i'PM i 1,„,,

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 io

D Ortalama v EnledBoylez_l Ya ğ JS ı cakJ ∎ 36,59 35,18 668,2 18,8 19,1 37,25 35,50 856,6 13,6 37,25 34,52 664,7 14,1 40,47 30,25 813,6 17,1 27,45 38,17 776,7 11,4 38,46 30,32 432,7 12,7 38,03 30,10 484,4 5,9 39,31 44,08 521,2 11,8 38,23 , 34,03 355,1 13,7 40,39 35,51 430,4 11,6 40,53 35,29 393,9 13,1 40,10 31,56 393,2 10,2 40,07 32,59 411,0 10,1 40,28 32,39 568,3 10,2 ,r 39,35 32,08 386,9 1Q -7 'x,.. .1-1 ın 1111P ''

k

Şekil 3.206. Otomatik Süz'ün kullan ımı Burada Ankara yazan sat ı r tı klan ı r. Sadece Ankara ilindeki istasyonlar ı n listeden süzülüp al ı nd ığı , filtreleme kriterine uymayan di ğerlerinin gizlendi ğ i; ayrı ca, satı r numaralar ı ve süzme yap ı lan veri etiketi yan ı ndaki kutucu ğ un farkl ı bir renge büründü ğ ü görülür ( Şekil 3.207). A

T

1

2 14 15 16 17 137

No z_I 17680 17128 17664 17728

8 1 Istasyon

C

Adı

İl

..7_1

Baypazarı Ankara Esenbo ğ a Ankara Kız ı lcahamam Ankara Polatl ı Ankara

IDIEIFIGI

H

Ortalama ,

IEnlEzjBoy152:j Ya ğ2jS ı cakzj 13,1 40,10 31,56 393,2 10,2 40,07 32,59 411,0 10,1 40,28 32,39 568,3 10,2 39,35 32,08 386,9

Şekil 3.207. Otomatik Süzme uyguland ıktan sonra çalışma tablosu Süzme arac ı n ı n her ne kadar bütün veri tipleri için kullan ı ld ığı söylense de, sayı sal veri analizindeki kullan ı m ı daha fonksiyonel ve etkileyicidir. Meteorolojik veri taban ı örneğ inde, yağış ve s ı cakl ı k verisi üzerinde süzme arac ı n ı n getirdi ğ i bu kolayl ı kları inceleyebiliriz. Veri etiketleri içerisinde Ya ğış sütunu yan ı ndaki menü aç ı ld ığı nda bu sütunda yer alan tüm say ı sal veri yan ı nda (Tümü), ( İ lk 10...) ve (özel...) olmak üzere üç farkl ı seçenek daha görülür. ( İ lk 10...) sat ı rı tı kland ığı nda İ lk 10 Otomatik Süzgeç penceresi aç ı l ı r ( Şekil 3.208).

170

İlk 10 Otomatik Süzgeç

Göster rc-3 Iıi

(Öğeler

Tamam I

ipta

l

I

Şekil 3.208. İlk 10 Otomatik Süzgeç penceresi

Bu bölümde, listedeki rakamlar ı n büyükten küçü ğe veya aksi s ı ralama koşunda belirtilen say ı daki miktar ı n ı n görüntülenebilmesi sa ğlanabilmektedir. Örneğ in, istasyonlar aras ı nda ya ğış miktarlar ı açı s ı ndan en büyük 10 istasyon seçilebilir (Şekil 3.209). A 1 2 18 23 26 64 66 106 112 113 114 136

i

13

i

C

istasyon No ,j Ad ı .1 İl 17310 Alanya Antalya 17954 Manavgat Antalya 17042 Hopa Artvin 17034 Giresun Giresun 17984 ,Antakya Hatay 17292 Mu ğla Mu ğ la 17033 Ordu Ordu 17628 Pazar Rize 17040 Rize Rize 17022 Zonguldak Zonguldak

'DIE

F G Ortalama .1EnlezjBoylez.1 Ya ğzjSicakzj 36,53 30,42 1108,3 18,7 36,47: 31,26 12389 18,3 41,25 41,25 2124,9 14,3 40,55 38,24 1279,4 14,2 36,15 36,07 1185,2 18,1 37,12 28,20 1202,8 14,9 40,59 37,52 1124,4 13,9 41,12. 40,54 1963,0 13,6 41,02 40,30 2314,0 14,1 41,27 31,48 1225,3 13,5

1'77

Şekil 3.209. En fazla yağış alan 10 istasyonun seçimi

En dü şük yağış alan istasyonlar ı listelemek için İ lk 10 Otomatik Süzgeç penceresinde Şekil 3.210' da görüldü ğ ü gibi Son sat ı r ı seçilir.

Göster

Ilo

'Öğeler

Tamam

I

Iptal

Şekil 3.210. En düşük yağış alan 10 istasyonun seçimi 3.9.5. Özel otomatik süzme

Otomatik süzme arac ı daha karma şı k incelemeler için de kullan ı labilir. Örneğ in, yı ll ı k ortalama s ıcakl ığı 10 °C veya daha az olan meteorolojik istasyonlar ı belirlemek için S ı cakl ı k veri etiketinin yan ı ndaki oku t ı klayarak açı lan menüde (Özel...) satı rı seçilir. Özel Otomatik Süzme penceresi aç ı l ı r (Şekil 3.211). 171

Ozel Otomatik Süzme

Süzme ölçütü: &aldık 'küçük ya da e şittir Cr Ve

Veya

Tek bir karakter yerine ? kullan ın Bir dizi karakter yerine* kullan ın Tamam I

iptal

Şekil 3.211. Özel Otomatik Süzme penceresi

Burada 4 farkl ı açı l ı r menü görülüyor. Sol üstte ve gerekirse sol alttaki menülerde süzme operatörleri, sa ğdaki di ğer menülerde ise ko şulu meydana getiren s ı n ı r rakam ı bulunmaktad ı r. Sadece 10'a e şit ve küçük kayıtları süzmek için seçim Şekil 3.211'deki gibi yap ı lmal ıd ı r. Bu kriterlere göre sonuç Şekil 3.212' da görülmektedir. T1 2 10 24 38 39 58 59 60 77 79 81 83 84 95 107 111 119 120 128 129 131 132 133 135

I B Istasyon Ad ı , İ

No J 17089 Ağ ri 17630 Ardahan 17843 Bitlis 17205 Tatvan 17718 Tercan 17096 Erzurum 17740 Hı nıs 17866 Goksun 17098 Kars 17074 Kastamonu 17802 P ı narba şı 17840 Sarı z 17704 Tavş anl ı 17780 Malazgirt 17906 Uluk ış la 17090 Sivas 17716 Zara 17770 Hozat 17772 Tunceli 17880 Ba ş kale 17784 Erci ş 17172 Van 17140 Yozgat

IDIEIFIGI Ortalama Il zjEnlEzjBoylsjj Ya ğz_IS ı cakzi 5,9 Ağ rı 39,31 44,08 521,2 5,3 Ardahan 41,08 42,42 511,3 38,22 42,06 1079,9 9,8 Bitlis 9,1 Bitlis 38,30 42,16 810,4 8,5 39,47 40,23 432,9 Erzincan 6,0 Erzurum 39,22 41,44 452,7 7,4 Erzurum 39,22 41,44 597,4 9,4 Kahramanmara ş 38,02 30,30 615,9 Kars 40,36 43,05 510,6 4,2 Kastamonu 41,22 33,46 447,9 10,0 8,3 Kayseri 38,44 36,24 418,8 7,8 Kayseri 38,29 36,30 508,1 9,6 Kütahya 39,32 29,27 474,3 8,5 Mu ş 39,08 42,31 423,7 10,0 Ni ğde 37,33 34,29 347,1 9,3 39,45 37,01 422,6 Sivas 9,1 Sivas 39,55 37,46 517,E 9,6 Tunceli 39,07 39,13 805,4 9,2 Tunceli 39,06 39,32 422,4 6,6 Van 38,03 44,01 511,3 8,3 38,58 43,18 467,5 Van 9,2 Van 38,28 43,21 389,5 7,4 Yozgat 39,50 34,49 559,4 C

Şekil 3.212. Sıcaklıkları 10 °C'ye eşit ve 10 °C'den düşük bölgeler

Kritere uyan bu istasyonlar içinde Türkiye'nin bat ı s ı nda kalanlar hangileri diye sorulsa, cevab ı n ı vermek için Boylam sütununda yukar ıda anlatı ld ığı yöntemle gerekli seçim yapt ı rı labilir. Örnek olarak 36. boylam ı n batıs ı nda bulunan bölgeler süzülmü ş ve bu işlemin sonucu Şekil 3.213' de verilmi ştir.

172

A 1 2 77 81 95 111 135

No 17866 17074 17704 17906 17140

T

B

İ

istasyon Ortalama ğA,Şicalıd. .1 Ad ı il ziEniedEloyiezj ya J. Göksun 'Kahramanmara ş ' 38,02 30,30 ; 615,9 : 9,4 ; Kastamonu Kastamonu 41,22 33,46 447,9 : 10,0 Tavş anl ı 9,6 Kütahya 39,32 29,27 474,3 Uluk ış la Niğ de 3733 ; 34,29 347,1 w 10,0 : Yozgat ' 39,601 34,49 : 559,4 L 7,4 Yozgat

137

Şekil 3.213. Yıllık ortalama sıcaklığı 10 ° C'ye eşit ve düşük ve 36 boylam derecesinin batısında kalan bölgelerin seçimi 3.9.6. Veri tablolar ı

Özellikle karmaşı k fonksiyon veya denklemlerin kullan ı ld ığı problemlerin çözümünde çok kullan ışl ı olan Veri Tablolar ı , bir veya iki anahtar de ğişkenin alaca ğı değerlerin sonucu nas ı l etkilediğ ini an ı nda gösteren bir çözümleme arac ı d ı r. Aşağı daki örneklerde Veri Tablolar ı 'n ı n tek değişkenli ve çift değ işkenli olma durumları na göre nas ı l kullan ı ld ığı açı klanm ıştı r. 3.9.6.1. Tek değ i ş kenli veri tablolar ı

Birinci örneğ imiz konunun kolay anla şı labilmesi için temel bir matematiksel hesaplama üzerinde yap ı lm ıştı r. Farkl ı çaplardaki dairelerin alanlar ı n ı bulan bu örnekte, çap ı 1 cm ile 10 cm aras ı nda olan 10 farkl ı dairenin alan ı hesaplanm ıştı r. Bilindi ği gibi dairenin alan ı II D2/4 formülü ile bulunur. Burada D dairenin çap ı n ı temsil etmektedir. Veri Tablolar ı ile çap ı 1 cm ile 10 cm aras ı nda kalan 10 farkl ı dairenin alanlar ı n ı bulmak için önce Excel çal ışma sayfas ı üzerinde bo ş bir sütuna bu 10 rakam alt alta girilir ( Şekil 3.214). A

B

6

10 11

6! 7' 8

121 1'R

Şekil 3.214. Veri Tablosu hazırlığı Veri Tablolar ı kural ı na göre veri giri şinin yap ı ld ığı ilk hücrenin sağ üst çapraz ı na tablo formülü' nün girilmesi gerekmektedir. Örnekte veri giri şinin yap ı ld ığı ilk hücre C3 hücresi oldu ğuna göre sağ üst çapraz ı ndaki hücre D2 hücresidir. Buraya tablo formülü girilir (Şekil 3.215).

173

D2 A

=

.... B

=3,1416*B2A2/4 C D

1

.1.• _,

■ı ■ ı

o. 2

4 5 6 9 10 11 12

7 8 9 10

1'2

Şekil 3.215. Veri tabloları kuralına göre formülün girildi ği hücre Tablo formülü olarak dairenin alan ı n ı veren formülü Excel diliyle yazmak gerekiyor : = 3,1416* B2A2 / 4 Burada II say ı s ı olarak 3,1416 değ eri kabul edildi. B2 hücresinin referans gösterilme nedeni ise bir di ğ er Veri Tablolar ı kural ı d ı r. Yani referans hücre olarak değ iş ken de ğ erlerinin girildi ğ i hücreler d ışı nda boş bir hücrenin gösterilmesi gerekiyor. Bu referans hücre B2 yerine örne ğ in B1 veya El de olabilirdi. Fakat de ğ iş ken değerlerinin girildi ğ i sütun yan ı ndaki boş hücrelerden herhangi biri (örneğ in D10) referans hücre olarak gösterilmemelidir. Çünkü, birazdan çözüm sonucu bu kom ş u sütunda gösterilecektir. Ba ş lang ı çta D2 hücresinde hesaplanm ış değerin 0 oldu ğ u görülür. C2-D12 bloklad ı ktan sonra < Veri/Tablo > menü seçene ğ i t ı klan ı r. Aç ı lan Tablo penceresinde iki liste seçme kutusu vard ı r (Şekil 3.216). A

F

E

1

5 6

7 8 9 10 11 12

13 14 15 16

Satır giriş hücresi:

I

Sütun giriş hücresi:

1$B$21

I

Tamam

iptal

Şekil 3.216. Tablo penceresine referans hücre adresinin girilmesi 174

Bunlardan sadece ikincisini yani Sütun giri ş hücresi düzenlenir. Çünkü, değ i ş ken değerleri sütunlarda alt alta girilmi ş durumdad ı r. E ğer değ iş ken değerleri sütunlarda de ğ il de sat ı rlarda verilmi ş olsayd ı bu penceredeki Satı r giriş hücresi'ni düzenlemek gerekecekti. Sütun giri ş hücresini seçmek için sa ğ baştaki liste seçme dü ğ mesi t ı klan ı r. Sonra da fare ile daha önce belirlenen B2 hücresi seçilir. Böylece formülde referans olarak verilen B2 hücresi sütun giri ş hücresi olarak belirlenmi ş olur. Bu i ş lemin sonucu Şekil 3.217'de verilmi ştir.

C

D

2 3 4

8 9 10 11 12 Şekil 3.217. Veri Tabloları yöntemi ile elde edilen çözüm Farkl ı çaplardaki herbir daire için alanlar bulunmu ş oldu. İ stenirse de ğ i ş ken değ erlerinin girildi ğ i sütunda yer alan daire çaplar ı farkl ı değ erlerle değ iştirilebilir. Excel sonuçlar ı otomatik olarak hesaplayacakt ı r. 3.9.6.2 İ ki değ i ş kenli veri tablolar ı Önceki bölümde Veri Tablolar ı ile tek bir değ iş kenin kullan ı ld ığı durum görülmü ştü. Bu bölümde ise ayn ı formül içerisinde iki de ğ i ş ken oldu ğ unda Veri Tabloları özelli ğ inin nas ı l kullan ı ld ığı , farkl ı çap ve yüksekliklerdeki silindirlerin hacimlerinin hesaplat ı lmas ı örne ğ i yard ı m ı yla anlat ı lm ışt ı r. Bir silindirin hacmi; II D2/4*h formülü ile bulunabilir. Burada h silindir yüksekli ğ ini ifade etmektedir. Silindir taban yüzeyinin çap ı D ve yüksekliğ i h, bu örnekteki de ğ işkenlerdir. Tek değ iş kenli örnekte oldu ğ u gibi D değerleri C3 hücresinden itibaren alt alta bir sütuna, h değerleri de C3 hücresinin sa ğ üst çapraz ı ndaki D2 hücresinden itibaren sağ tarafa do ğ ru bir sat ı r halinde girilmi ştir (Şekil 3.218). Kural gereğ i formülün bu iki veri kümesinin çak ıştığı C2 hücresine girilmesi gerekir. Yukar ı daki formül Excel' in anlayaca ğı şekilde yaz ı lacak olursa; =3,141 6*B2A2/4*C1

175

=1 =3,1416132.2/4*C1

B

l

C

I

D

E

F 1

0,5

G

H

1,5

2

J 2,5

3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Şekil 3.218. Çift de'ğişkenli örnek tablo

Dikkat edilirse silindir çap ı n ı veren D için referans olarak B2 bo ş hücresi ve silindir yüksekli ğ ini veren h için referans olarak da C1 boş hücresi seçilmi ştir. C2-112 aral ığı seçilip < VerifTablo > menüsü ça ğı rı l ı r. Aç ı lan pencerede Satı r giri ş hücresi yerine C1, Sütun giri ş hücresi olarak da B2 referans ı n ı n verilmesi gerekiyor ( Şekil 3.219). B

ICIDI

El

F

I

G1

HI

I

Şekil 3.219. Çift de ğişken!' tabloda referans hücrelerin seçimi

Bu işlem sonucu Ş ekil 3.220' de verilmi ştir. 1

D

E

F

1

G

I

H

1

Şekil 3.220. Çift de ğişkenli tablonun çözümü

Tablodaki değerler aras ı nda enterpolasyon yapmak için ayr ıca uğraşmaya gerek yoktur. Örne ğ in 5,3 cm çap için sonuçlar nas ı l değ iş irdi diye sorulsa, C7 176

hücresindeki 5 yerine 5,3 yazmak yeterlidir. Hatta 1. sat ı r ve 1. sütundaki değerlerin ikisi birden de ğ i ştirilerek çift yönlü enterpolasyon bile yap ı labilir. 3.10. Özet Tablo Excel gerçekten de çok geli ş mi ş veri yönetim araçlar ı na sahiptir. Veri kütlesi ne kadar karma şı k olursa olsun, kullan ı c ı ya çok kuvvetli kontrol ve inceleme araçlar ı sunmaktad ı r. Bu araçlardan biri de, ço ğ u Excel kullan ı c ı s ı n ı n pek bilmedi ğ i, fakat belki de buraya kadar anlat ı lan yöntemlerden çok daha faydal ı bir inceleme ve kontrol yöntemi olan Özet Tablo' dur. Büyük ölçekli, düzensiz ve karma şı k veri gruplar ı n ı kolayca analiz etmeye yarayan güçlü bir yard ı mc ı d ı r. Aşağı daki örnekte 17270 numaral ı Şanl ı urfa meteoroloji istasyonundan elde edilen ortalama s ı cakl ı k değerleri kullan ı lm ışt ı r. 1971-1999 y ı lları aras ı ndaki günlük ölçüm değ erlerini içeren bu tablo 10592 sat ı rdan olu şmaktad ı r. 1973 Haziran ay ı ndan itibaren 1980 yı l ı Aral ı k ay ı sonuna kadarki dönem bilgisi bulunmad ığı ndan ilgili sat ı rlara ortalama s ı cakl ı k verisi girilmemi ştir. Şanl ı urfa için elde edilen bu veri kümesi yard ı m ı yla y ı ll ı k ortalama s ı cakl ı k, ayl ı k ortalama s ı cakl ı k veya günlük ortalama s ı cakl ı k değerleri hesaplanabilir. Örneğ in, y ı ll ı k ortalamalar ı n klasik yöntemlerle hesaplanabilmesi için tablo içinde her y ı l için ayr ı ayr ı ortalamalar ı n hesaplat ı l ı p ayr ı bir hücre ya da sayfada özetlenmesi gerekmektedir. Böylesi bir yöntem i şlem zaman ı n ı oldu ğ u kadar hatal ı hesaplama ihtimalini de art ı rmaktad ı r. Y ı ll ı k ortalamalar ı n dahi bu kadar zor haz ı rlanabileceğ i bu yöntem ile ayl ı k ortalamalar ı n hesaplanmas ı daha fazla zaman harcamay ı gerektirmekte ve hata olas ı l ığı n ı artı rmaktad ı r. Ayr ı ca, bu hesaplamalar ı n Türkiye'deki tüm istasyonlar için ve di ğ er meteorolojik parametreler için de yap ı lmas ı gerekti ğ i dü ş ünülürse, ihtiyaç duyulacak zaman ve hata yapma oran ı n ı n ne kadar artaca ğı tahmin edilebilir. Bir di ğ er önemli nokta da, veri setinin her zaman düzenli olmad ığı ve eksik bilgilerin var oldu ğ u gerçe ğ idir. Bu, eksik ve düzensiz yerinin ay ı klanmas ı n ı gerektirdi ğ inden i ş lem zaman ı n ı art ı ran ve hatal ı hesaplamalar ı çoğ altan önemli bir etkendir. özet Tablo arac ı say ı lan bütün bu olumsuzluklar ı ortadan kald ı ran çok faydal ı bir veri izleme, değ erlendirme ve yönetim arac ı d ı r. Aşağı da verilen örnekte Şanl ı urfa ile 1971-1999 y ı lları aras ı ndaki günlük ortalama s ı cakl ı k değerleri kullan ı lm ışt ı r. Bu veri setinden yararlanarak y ı ll ı k ortalama s ı cakl ı klar, ayl ı k ortalama s ı cakl ı klar, belirtilen bir zaman dilimindeki ortalama s ı cakl ı klar, yine belirtilen bir zaman aral ığı ndaki en yüksek ve en dü ş ük s ı cakl ı k gibi baz ı ekstrem de ğerler Özet Tablo yard ı m ı yla hesaplat ı lm ışt ı r. Kullan ı lan veri setinde eksik bilgilerin de oldu ğ unu belirtmekte fayda vard ı r. Şekil 3.221' de A4-D10595 aral ığı na yerle ştirilmi ş veri setinin bir bölümü görülmektedir. A3-D3 aral ığı ndaki 4 hücreye de veri etiketleri yaz ı lm ışt ı r.

177

A B 1 ISTASYON: 17270 2 3 YIL AY 4 1971 1 5 1971 1 6 1971 1 7 1971 1 8 1971 1 9 1971 1 10 1971 1 11 1971 1 12 1971 1 13 1971 1 14 1971 1 15 1971 1 1P

1Q71

C ŞANLIURFA GUN 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

ORT. SIC ° C 8,2 10,2 12,2 12,5 12,8 11,5 12,1 12,5 12,5 13,1 8,8 9,4

1'

ı rı )

1

-

Şekil 3.221. Tablo olarak girilmi ş Şanlıurfa meteoroloji istasyonu bilgileri İ mleç ile veri seti üzerindeki herhangi bir hücre seçildikten sonra < Veri/Özet Tablo ve Özet Grafik Raporu > menü yoluyla bir dizi i ş lemin yap ı laca ğı Özet Tablo ve Özet Grafik Sihirbaz ı penceresi aç ı l ı r ( Şekil 3.222).

JJ

Ozet Tablo ve Ozet Grafik Sihirbaz ı - Ad ını 1

Çözümlemek istedi ğiniz veri nerede? (7; IMicrıiiöft Excel listesi veya veritabziii)

r

Dış yeri kaynağı

r r

Çoidu brIeştirme aralıkla(' Başka Özet Tablo veya Özet Grafik

Nehirde bir rapor olu şturmak istiyorsunuz? kT Özet Tablo

r

Özet Grafik (Özet Tablo ile birlikte)

Iptal

I

< Geri

I

İleri

> I

Son

Şekil 3.222. özet Tablo için 1. adım Çözümlemek istenilen veri, mevcut Excel tablosunda oldu ğ u için bu bölümde herhangi bir de ğ iş iklik yapmadan İ leri butonu ile 2. ad ı ma geçilir ( Şekil 3.223).

178

JJ

Özet Tablo ve Özet Grafik Sihirbaz ı - Adım 2 Kullanmak istediğiniz veri nerede?

Aralık:

IMEGEEEMİ~~3.

I

iptal

I

< Geri

Gözat-

İleri

I

Şon

Şekil 3.223. Veri kümesinin bulundu ğu alan ın belirtilmesi

Özet Tablo'ya veri olacak aral ı k burada belirtilir. Otomatik olarak belirlenen bu veri aral ığı n ı n doğru olup olmad ığı kontrol edilmelidir. Yanl ış aral ı k yanl ış sonuç demektir. Sonraki ad ı mda sonuç tablosunun yerle ştirileceği sayfa ve bazı temel özellikler belirlenir ( Şekil 3.224). Ozet Tablo ve Özet Grafik Sihirbaz ı - Ad ım 3

Özet Tabio'yu nereye koymak istiyorsunuz?

Yeni çalışma sayfası Varolan çalışma sayfası

Özet Tablo oluşturmak için Son'u bklatın. Yedeşim...

Sesenelder...

I

iptal

I

,eri

I

Ileri >

Şekil 3.224. Özet Tablo için son ad ım

Öncelikle tabloda veri alanlar ı n ı n yerleşeceğ i k ı s ı mlar saptanmal ı d ı r. Bunun için Yerleş im butonu t ı klan ı r. Aç ı lan pencerede bu yerle şimler sürükle-b ı rak yöntemiyle gerçekle ştirilir. Şekil 3.225' de görüldü ğü gibi tablonun sat ı rları na Y ı l, sütunlar ı na Ay ve gövdesi diyebilece ğ imiz özet tablo alan ı na ortalama sı cakl ı k değerleri yerleştirilmi ştir. Sol üst kö şede de tablonun 3. boyutu diyebileceğ imiz sayfalar yer almaktad ı r. Bu sayfalara da Gün veri alan ı eklenmi ştir.

179

Özet Tablo ve Özet Grafik Sihirbaz ı - Yerleşim 11:1921

Alan dü§melerini sağdan soldaki çlzIme doğru sürüldeyerek Özet Tablo'nuzu oluşturun,

GUN

SUTUN

JIN

YIL

SATIR

11E01 VERI

Yaıdlm

Tamam !

Iptal

Şekil 3.225. Özet Tablo yerleşimlerinin belirlenmesi

Özet Tablo alan ı na yerleştirdiğ imiz ortalama s ı cakl ı k değerleri ile ilgili neler yap ı labileceğ ini görmek için, yerle şimi tamamlad ı ktan hemen sonra ortalama s ı cakl ı k butonuna çift t ı klan ı r. Şekil 3.226' de gösterilen Özet Tablo Alan ı penceresi açı l ı r.

Kaynak alan: Ad:

ORT. SIC oC

!Ortalama ORT. SIC oC

Özetleme: Toplam Sa iortalama En Büyük En Küçük Çarpım Sayı Adedi

Tamam I

iptal

I

2zle

I I

Senekler >>

I

Şekil 3.226. Özet Tablo Alan ı penceresi

Bu pencere, Özet Tablonun en önemli ayar noktas ı d ı r. Özetleme kutusunda görülece ğ i gibi, mevcut veriden; toplamlar, say ı adedi, ortalama, en büyük veya en küçük de ğer çarp ı mları , standart sapmalar ve varyanslar hesaplatı labilmektedir. Seçenekler butonu ile bu özetleme çe şitliliği art ı rı labilir. Veri seti için özel bir formüle göre özet ç ı kart ı lmas ı dahi istenebilir. Son olarak Sayı butonuna bas ı lmak suretiyle özet tabloda elde edilen sonuçlar ı n biçimsel olarak yap ı s ı ayarlanabilmektedir. Bu örnek çal ışmada, sayı ları n virgülden sonraki basamak say ı s ı 1 olarak ayarlanm ıştı r (Şekil 3.227).

180

Hücreleri Biçimlendir

r nek ORT. SIC oC Para Birimi Finansal Tarih Saat Yüzde Oran ı Kesir Bilimsel Metin Özel iste ğe Uyarlanmış

gıdalık basamak sayısı :

F 1000 Aynası (.)Kullan Uegatıf sayılar: 1234,0 -1234,0 -1234,0

Sayı., genel sayı görünümü Için kullanılır. Para Birimi ve Finansal, parasal de ğer iç n dzellestirilmis biçirelendirme sunar.

Tamam I

Iptal

Şekil 3.227. Özet Tablo'da yer alacak bilginin biçimlendirilmesi

Özet Tablo 3. ad ı m ı tamamland ığı nda Şekil 3.228' de gösterilen sonuç elde edilir.

Şekil 3.228. Sonuçlandınlmış Özet Tablo çalışması

Tablonun satı rları nda yı llar, sütunlar ı nda ise aylar görülmektedir. Bu sayede hangi y ı l ı n hangi ay ı nda s ı cakl ı k ortalamas ı ne olmuş okunabilmektedir. Örneğ in 1981 y ı l ı Ocak ayı ortalamas ı 6.3 °C dir. 1973 y ı l ı Temmuz ay ı ile 1980 yı l ı Aral ı k ayı aras ı nda boşluk görülmektedir. Bu zaman diliminde eksik veri oldu ğundan tabloya herhangi bir değer eklenmemiştir. Tablonun sat ı r ve sütun sonları nda ise Genel Toplam' lar görülmektedir. Genel Toplam tan ı m ı , ilgili 181

sat ı r veya sütun için dikkate al ı nan kritere ili ş kin genel iş lem sonucunu ifade etmektedir. Di ğer bir deyi şle, hangi kriter özet tablonun ç ı karı lmas ı nda esas olarak kullan ı ld ı ysa, Genel Toplam satı r veya sütunlar ı nda da bu kriter uygulanm ış demektir. Örneğ in burada oldu ğ u gibi veri setindeki sayı ları n ortalamas ı ana kriter ise Genel Toplam satı rı ve sütununda bulunan de ğerlerde genel ortalamay ı vermektedir. Ana kriter, en büyük de ğeri bulmaksa, burada da ilgili sat ı r ve sütunlar dikkate al ı narak en büyük say ı bulunur ve yaz ı l ı r, Excel'in Türkçe sürümü, Genel Toplam tan ı m ı n ı İ ngilizce'deki "Total" ifadesi yerine kullanmaktad ı r. Her bir sat ı r sonunda yı ll ı k ortalama s ı cakl ı k, her bir sütun sonunda da ayl ı k ortalama s ı cakl ı k değerleri otomatik olarak hesaplat ı lm ıştı r. 1973 yı l ı için ilk 6 ay ortalamas ı verilirken, ortalama sadece bu zaman dilimi esas al ı narak hesap edilmiştir. Özet Tablo' nun sol üst kö şesinde ise Gün veri alan ı değerleri Özet Tablo Sayfası olarak gösterilmektedir ( Şekil 3.229) . Sayfa

Sütun

1 GU (tümü) 2 3 Ortalama AY 4 YIL 1 5 1971 8,6 6 972 1,3 973 7 3,8 8 1 74

Satı r

.\

6, 3, 8,

Özet Tablo Alan ı

Şekil 3.229. Özet Tablo'da sayfa,satır, sütun ve Özet Tablo alan ı Örnek tabloda Gün sayfas ı içeri ğ inde (Tümü) seçeneğ i aktif olarak görülmektedir. Bunun anlam ı , Özet Tablo Alan ı nda gösterilen de ğerlerin ay içerisindeki tüm günlerin dikkate al ı narak hesapland ığı d ı r. İstenirse bu seçenek değ iştirilerek hesaplamalar ı n yeniden yap ı lmas ı sağ lanabilir. Özet Tablo, veri setinin sadece belli bir k ı sm ı için de hazı rlat ı labilir. Örneğ in, 1990-1999 yı lları aras ı nda sadece yaz aylar ı n ı n ortalama s ıcakl ı kları incelemek istense, sadece birkaç küçük de ğ işiklikle bu ayarlamalar yap ı labilir. Bunun için Şekil 3.229' da gösterilen sat ı r ve sütun etiketlerinde ilgili ayarlamalar yap ı lmal ı d ı r. Önce Y ı l ayarlamas ı n ı yapmak için YIL etiketinin sağ tarafı ndaki kutucuk t ı klanarak aç ı lan pencereden 1990-1999 aral ığı seçili, diğer yı llar seçimsiz yap ı l ı r ( Şekil 3.230).

182

A GUN

1

B (Tümü)

C

1

I

2

3 Ortalama AY 4 YIL . ...r: 5 6 !....fl 1986 7 1...i:j 1987 B ....1:-.31988 9 l''''OECE1 10 i – E.,] 1990 11 :—Rİ 1991 12 r" iki 1992 13 -.1:',,:t 1993 14 ı—ıamarn 15 1981

.1 2 3,9' .. 3,9

.

/----iptal

6,3

7,6

Şekil 3.230. Özet Tablo satır özelliklerinin de ğiştirilmesi

Sonra da yaz aylar ı na ilişkin ayarlamalar ı yapmak için AY etiketinin sa ğ tarafı ndaki kutucuk t ı klanarak aç ı lan pencereden 6, 7 ve 8. aylar seçilir, di ğerleri seçimsiz yap ı l ı r (Şekil 3.231). A

B

3 2,3 , 2,0

u

1 GUN (Tümü) . 2 3 Ortalama ORT. SIC oC AY 4 YIL 5 1990 1991 ]..-8-?; 6 1992 i..50.- 7 8 1993 1....R B 9 1994 1–(....) 9 10 1995 H::3 1° 11 1996 : ..r,-, J.11 12 1997 13 1998 Tamam 14 1999 8,4 15 Genel Toplam 6,0' 1R

t3,4

:

0,2 25

2,3 96' 7–,-i .

-

i l3tal

2 6,5,

dı 11,5 10,7

Şekil 3.231. Özet Tablo sütun özelliklerinin de ğiştirilmesi

Sonuç olarak Şekil 3.232' daki yeni Özet Tablo haz ı rlanm ış olur.

183

Lrı coı

A B 1 GUN (Tümü) . 2 3 Ortalama ORT. SIC oC AY .1. 4 YIL 1990 27,9 1991 29,7 1992 26,2 8 1993 27,0 9 1994 28,4 10 1995 26,6 11 1996 28,2 12 1997 28,4, 13 1998 29,4, 14 1999 28,8 , 16 Genel Toplam 28,3 1F

C

D

32,7 31,9

■

29,5 31,8 31,8 30,9 33,7 31,2 33,0 32,5 31,9

8 Genel Toplam 30,5 30,6 31,1 31,6 29,0 31,2 30,2 31,6 31,4 30,6 30,2 31,2 31,1 313 29,7 29,6 33,4 32,0 31,2 30,9 31,3 30,5

Şekil 3.232. Yani düzenlemelerden sonra Özet Tablo

Bu tabloda, Genel Toplam sat ı r ve sütunlar ı nda sadece ilgili ay ve y ı l değerleri esas al ı narak hesaplanm ış ortalamalar görülmektedir. Özet Tablo' nun di ğer faydal ı özellikleri, a şağı da verilen bir di ğer örnekte anlat ı lm ıştı r. Bu örnek çal ışmada, Şanl ı urfa, Ceylanp ı nar ve Ad ı yaman meteoroloji istasyonlar ı ndan elde edilen ve toplam 31776 sat ı rdan olu şan veri seti dikkate al ı nm ışt ı r. Diğer örnekten farkl ı olarak istasyon numaralar ı için bir sütun daha aç ı lm ış ve tüm veri seti alt alta s ı ralanm ıştı r (Şekil 3.233).

1 2 3 4

5 8 9 10

11 12 13 14

A No 17270 17270 17270

YIL 1971 1971 1971

17270 17270 17270 17270 17270 17270 17270 17270 17270 17270

1971 1971 1971 1971 1971 1971 1971 1971 1971 1971

C AY 1

D

E

GUN ORT. SIC ° C

1 2 3

8,2 10,2 12,2 12,5 12,8 11,5 12,1 12,5 12,5 1013,1 11 8,8 9,4 12 13 10,2

Şekil 3.233. Özet Tablo için haz ırlanan diğer örnek çalış ma tablosu

Yukarı da verilen örnekte oldu ğ u gibi Özet Tablo Sihirbaz ı 3 ad ı mda sonuca gitmektedir. Ancak 3. ad ı mdaki yerleşim safhas ı nda da gösterildi ğ i gibi Özet Tablo' nun Sayfa bölümüne Gün veri alan ı ile birlikte istasyon numaralar ı n ı n yer ald ığı No veri alan ı da dahil edilmi ştir (Şekil 3.234).

184

Özet Tajilo ve Özet Grafik Sibirbazı - Yerle şim

Şekil 3.234. Özet Tablo yerleşimi

Elde edilen yeni sonuç tablosu Şekil 3.235' de gösterilmi ştir. B (Tür(. (Tan'.

No GUN

35

Ortalama ORT. SIC oC YIL m.sı b'ı öı m ö^ı m .a^ı .m öi ^ ö5 öS'', gS ^ $ -^ ^ .gf klSö . öı

ö

4 5

Genel Toplam

_

C

1

DIEIFIGINI

IIJI

17-I

L

I

1,1 1

AY .1 75 05 3,3

5,9 35 8,3

6,0 5,7 1,9 6,7 67 6,2 513 4,6 3,2 3,6 5,7 2 ,0 4,3 7,9 6,4 6,0 6,4 45 75 5,1

75 4,3 4,5 7,8 3,1 8,2 8,13 55 6,2 65 55 1,7 4,2 70 8,6 7,9 4,5

82

'

, ' '

112 10,2 10,1

13,9 16,1 15,2

5 23,3 19,1 22,9

6 27,6 25,8 24,6

7 31,1 302

8 29,7 29,4

9 26,8 26,0

10 17,9 20,4

11 12,0 10,8

12 45 55

Genel Toplam 17,7 165 12,7

11,4 8,8 9,5 105 8,3 11,5 7,2 9,0 122 117 11,5 7,8 9,4 11,7 11,4 9,3 7,2 9,8

14,6 16,3 15,0 14,2 16,4 17,5 14,7 14,6 20,8 15,2 16,4 15,6 145 18,4 15,1 13,4 133 16,4 16,C 15,6

18,6 20,7 21,6 21,6 23,5 19,4 22,2 21,8 23,7 22,1 20,7 19,9 18,8 23,0 22,7 23,5 23,2 21,6 23,8 21,7

27,4 26,7 26,6 28,2 28,1 26,9 27,7 25,9 27,8 27,8 29,1 25,8 26,7 28,3 28,2 27,8 28,0 29,4 280 27,5

32,1 29,1 30,2 31,1 30A 32,5 32,1 31,8 32,5 32,3 315 29,4 31,4 31,9 30,7 33,1 31,1 325 32,1 31,4

31,1 295 285 28,3 32,3 31,9 302 31,1 305 30,1 31,2 30,9 31,2 31 P 30,9 30,8 29P 32,6 30,9 30,6

26,9 21,1 26,3 18,4 25,7 18,1 267 19,1 26,1 17,3 28,0 19,4 26,6 172 25,9 17,8 25,4 17,8 25,5 19,8 25,9 19,9 25,1 20,6 26,4 20,9 28,4 20,9 255 18,6 24,7 17,8 24,1 19,3 26,3 20,6 25,9 20,4 26,1 19,2

9,9 9,3 13,3 10,9 14,2 9,9 11,0 8,4 112 13,7 12,6 10,6 9,4 11,2 9,7 13,1 12,6 15,6 12,9 11,5

8,7 52 7,4 4,7 6,6 6,0 6,7 6,4 6,4 8,1 5,6 3,9 8,7 3,9 6,6 9,6 7,4 9,0 9,5 6,7

18,0 16,8 17,0 17,5 17,9 18,2 17,6 17,1 18,2 18,1 18,0 16,2 17,3 18,7 175 18,1 172 18,8 18,9 17,6

7,5 ı op 6,1 110,0

Şekil 3.235. İkinci örnek Özet Tablo'nun görünümü

Bir önceki örnekten pek farkl ı görünmemekle birlikte burada özetlenen ortalama s ıcakl ı klar, her üç istasyonun birlikte ortalamas ı n ı içermektedir. Bu nedenle istasyonlar ayrı ayrı görmek istenebilir. Bunun için Özet Tablo' nun sayfas ı nda gösterilen No veri etiketinin sağı ndaki kutucuk tı klanarak aç ı lan pencereden Şanl ı urfa istasyonun numaras ı 17270 seçilir ( Şekil 3.236).

185

1 2 3 4 5 6

No GUN

Ü IT ...

(Tümü) 968 17265

Ortalama ORT. SIC oC YIL 1971 1972 8 1973 9 1974 10 1975 11 1976 1?

5 23,3 19,1 22,9

Tamam

iptal

1977

Şekil 3.236. istasyon numaralar ına göre süzme Yeni Özet Tablo sonucu Şekil 3.237' de gösterilmi ştir. 1727C. GUN

10 12 13 14 15 16 17

Ortalama ORT. SIC oC YIL 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982

(Tümü AY «I

1

2

3 4 11,513,9 16,0 10,4 10,3 15,4

15,0 16,5

Şekil 3.237. 17270 nolu meteoroloji istasyonu için Özet Tablo Eğer ayn ı tabloda her üç istasyona ait s ı cakl ı k ortalamalar ı ayrı ayrı görülmek istenirse, Özet Tablo Sihirbaz ı Yerleş im penceresi çağrı l ı r ve bu pencerede sürükle b ı rak yöntemi ile No ve Yı l veri etiketleri yer de ğ iştirilir (Şekil 3.238).

186

Alan düğmelerini sağdan soldaki çizime doğru sürükleyerek Özet Tablo'nuzu oluşturun.

H k'ıf

SÜTUN

'Ortalama ORT. SIC

SATIR

VERI

Şekil 3.238. Veri alanlarının yer değişimi Yeni düzenleme ile elde edilen sonuçlar Şekil 3.239' da gösterilmi ştir.

ıo

IIMINEN•••■•••■

A B 1 GUN (Tüm'. 2 YIL (Tüm' 3 4 Ortalama ORT SIC oC AY . 5 No . 1 938 5,0 17265 4,6 17270 5,7 9. Geneı To.lam 51

2 6,2 5,4 6,6 6,1

3 10,2 9,4 10,5 10,0

4 15,9 14,9 16,1 15,6

5 222 20,7 222 217

6 28,4 26,4 27 8 27 5

7 31,8 30,8 31 6 31 4

8 30,5 30,2 31 O 30,6

9 25,6 25,8 26G 26,1

10 18,7 18,7 20,1 19,2

11 11,2 11,1 12,3 11,5

12 6,3 6,4 7,2 6,7

Genel Toplam 17,6 17,0 18,1 17,6

Şekil 3.239. Yeniden düzenlenmiş Özet Tablo Örneğ in sadece 1990 y ı l ı ortalama s ı cakl ı kları incelenmek istense, Şekil 3.240' de gösterildi ğ i gibi basit bir ayarlama ile sonuca ula şı labilir.

187

A GUN YIL

1 2 3 4 5 6 7 8 9

B (Tüm .-n 1 ... 1986 1987 1988 1989

Ortalama ORT. SIC oC J No 968 17265 17270 Genel Toplam

1.990

1991 1992 1993 1994

10 11

Tamam

L

12

4 15, 1 14 16, 15,1

iptal

..1. Şekil 3.240. Yıl yıl Özet Tablo

1990 y ı l ı nda ortalama s ı cakl ı klar Şekil 3.241' de özetlenmi ştir. A GUN YIL

B (Tüm. 199t.

C

l

D

l

E

I

F

I

G

i

H

l

I

-I

J

l

K

I

L

I

M

1

N

3

cj 9

Ortalama ORT. SIC oC No 968 17265 17270 Genel Toplam

AY. 1 3,5 3,4 4,1 3,6

2 6,4 6,0 6,9 6,5

3 11,2 11,6 12,3 11,7

4 15,3 14,5 15,7 15,2

5 22,7 20,9 22,8 22,1

6 28,9 26,5 279 27,8

7 32,6 31,7 327 32 3

8 29,9 29,7 30,8 30 1

9 25,0 24,9 26,6 25,5

10 19,4 190 21,0 19,8

11 12,9 13,1 15,0 13,7

12 7,4 7,7 91 8,1

Genel Toplam

lep 17,5 18 B 18,1

Şekil 3.241. 1990 yılında ortalama s ıcaklıklar

Özet Tablo, ayn ı veri setini kullanarak say ı s ı z inceleme yapmaya olanak vermektedir. Örneğ in ayn ı bölgelerdeki en dü şük ortalama s ıcakl ı kları n durumu incelenmek istense, Özet Tablo alan ayarlar ı n ı değiştirmek yeterli olacakt ı r. Bunun için, Özet Tablo üzerinde herhangi bir yerde iken sa ğ tı klama ile aç ı lan pencerede, Alan Ayarları simgesi t ı klan ı r (Şekil 3.242).

Özet Tablo

■

fttl

Lkj YIL

AY

Gl Alan Ayarları

Şekil 3.242. Özet Tablo alan ayarlarının değiştirilmesi

Açı lan Özet Tablo Alan ı penceresinde ilgili sat ı r seçilir ( Şekil 3.243). 188

Kaynak alan:

ORT. SIC oC

Ad: I WEEEMES

Tamam

11

iptal

I

gzle

I

Sayı ...

I

Ozetleme: Çarpım Sayı Adedi Std5apma Std5apmas Değişken Vars

SaçenelcIer >> I

Şekil 3.243. özetleme kriterinin belirlenmesi

Sonuçta incelenen bölgeler için kaydedilmi ş en düşük ortalama s ı cakl ı k değerleri 31776 sat ı rdan olu şan veri setinden an ı nda süzülüp tabloya yerleştirilmi ştir (Şekil 3.244). 1 2 3 4 5

-I-1-1 9

A GUN YIL En KO ük ORT. SIC oC No 968 17265 17270 Genel Toplam

8 (Türr.. (Ton- . AY .1 1 -4,4 -7,8 -3,5 -7,8

C

2 -5,4 -5,2 -5,3 -5,4

1

D!

3 -2,7 -1,2 -1,4 -2,7

E

4 4,4 4,1 4,4 4,1

1

F

IGI

H

5 12,7 10,5 118 10,5

6 16,5 160 171 16,0

7 23,3 23,2 24,6 23,2

I

I

8 24,6 23,8 24,6 23 8

EJ

K

10

ı

L

[M

1

N

9 18,2

ep

11 05

12 -4,0

Genel Toplam -5,4

16,9 17,8

9_p 9,2

1,3 2,0

-3,4 -36

-76 -5,3

16 9

8,8

0,5

-4,0

-7,8

-0L

Şekil 3.244. Meteoroloji istasyonlarında ölçülen en küçük de ğerler

Özet Tablo arac ı n ı n bir diğer önemli özelli ğ i de mevcut veriyi grafik olarak da inceleme olana ğı n ı sunmas ı d ı r. Aşağı daki örnekte, Şanl ı urfa, Ceylanp ı nar ve Ad ı yaman meteoroloji istasyonundan elde edilen bilgilerin grafi ğe dökülmesi gösterilmi ştir. Veri seti Excel tablosu olarak girildikten sonra, Özet Tablo Sihirbazı çağı rı l ı r. 1. ad ı m penceresinde Özet Grafik hazı rlamak istendi ğ i belirtilir ( Şekil 3.245).

189

Özet Tablo ve özet Grafik Sihirbaz ı - Ad ı m 1

Çözüm " lemek isteddiniz veri nerede? bcrosoft Excel listesi veya veritabani

r Dış Yeri kaYnaö

ÇoWu Ude:girme roalıkled Boika özet Tabio veya özet Grafik

Ne türde bir rapor olu şturmak istiyorsunuz? öZet Dibi° WaitthrWLtWfablo

Şekil 3.245. Özet Grafik hazırlığı Sonuç Şekil 3.246'da gösterilmi ştir.

Şekil 3.246. Özet Grafik Tablosu Özet grafik tablosundaki grafik tipi de ğiştirilebilir. Bunun için grafik üzerinde iken sağ tı klama ile aç ı lan pencereden Grafik Sihirbaz ı simgesi seçilir. istenen grafik tipi bu pencereden seçilebilir ( Şekil 3.247).

190

Grafik Sihirbaz ı - Adım 1 ,/ 4 - Grafik Türü

İ`İ-Zı

'J.1b11-1

K Çubuk 1_C Çizgi aş Pasta XY (Da ğılım) kıl Alan

eb

Halka

Radar Yüzey tş Kabarcık Hisse Senedi Kurnelenmiş Sütun. De ğerleri kategoriler boyunca kar şılaştım'.

Örne ği Görüntülernek İçin Besili Tut

Şekil 3.247. Özet Grafik Tablosundaki grafik tipinin de ğiştirilmesi Grafiğ in üst, alt ve sa ğ taraflar ı ndaki veri etiketlerinin dinamik yap ı s ı sayesinde, grafi ğ in çizilmesine temel olan veri setinin istenilen k ı sm ı kulland ı rı l ı p, buna göre grafikler an ı nda tekrar ve tekrar çizdirilebilir. Örne ğ in sadece belirtilen aylar ı n grafiklenmesi için AY veri etiketi yan ı ndaki ayar kutucu ğ unda istenilen aylar seçilirken di ğ erleri seçimsiz hale getirilir ( Şekil 3.248).

Şekil 3.248. Sadece belirtilen aylar grafiklenebilir Buna göre elde edilen grafik Şekil 3.249' de gösterilmi ştir.

191

GUNI(Tümü) . İ YILI(Tümü)

Odaları. ORT. SIC oCi 35,0

30,0

25,0 AY .„ 01

20,0

■2 06 07

15,0

el 8 o 12

10,0

5

0.0 968

17265

17270

KL.141

Şekil 3.249. Örnek tablo için k ış ve yaz ayları çubuk grafiği

Alan ayarlar ı değ iştirilerek, örne ğ in ortalama s ı cakl ı klar ortalamas ı yerine en dü ş ük ortalama s ı cakl ı klara göre grafiklenebilir. ( Şekil 3.250).

Şekil 3.250. En dü şük s ıcaklık değerlerine göre grafik

192

3.11. İ leri Hesaplama Araçlar ı 3.11.1. Çözücü Çözücü arac ı son derece iyi düzenlenmi ş bir optimizasyon program ı d ı r. Belirtilen k ı s ı tlar alt ı nda amaçlanan hedefin maksimum, minimum veya belli bir değ ere e ş itlenmesini sa ğ lar. Do ğ rusal, doğ rusal olmayan ve tam say ı l ı optimizasyon problemlerini çözebilir.

Araçlar menüsünde yer alan Çözücü, asl ı nda bir Eklenti program ı d ı r. Bu nedenle, Araçlar menüsünde görülmemesi durumunda, öncelikle kurulmas ı gerekmektedir. < Araçlar/Eklentiler > menü yoluyla ula şı lan pencerede Çözücü Eklentisi seçilir ( Şekil 3.251) . Böylece Çözücü program ı Excel'in araçlar menüsüne yerle ş ir. Çözücü arac ı n ı n kullan ı m amac ı , matematiksel model haline getirilmi ş optimizasyon problemlerinin çözümüdür.

C1~I~1111~ Kullanılabilir Eldentiler: Arama 5ihirbazı

Tamam

I

Cözücü Eklentisi

r Eklenti Ba ğlantılarını Gü

leştir

T- Euro Para Birimi Araçlar ı r Excel 5 Uyumluluğu için M5 Query Ekle T- Frontline's Mathematical Functions F Internet Assistant VBA

iptal Gözat...

r Koşullu Toplam Sihirbaz ı r Microsoft Access Ba ğ lantılar ı Eklentisi T- ODBC Eklentisi

—Çözücü Eklentisi Denklem çözümü ve eniyile ştirme için çok çe şitli sayısal yöntemlerin kullan ılmasına olanak tan ır

Şekil 3.251. Eklentiler penceresi Bir optimizasyon probleminin iki temel a şamas ı vard ı r. Birinci a şamada olayla ilgili mevcut bilgilerden faydalanarak problemin matematiksel modeli kurulur ve ikinci a şamada da uygun bir yöntemle çözülür. Excel' in çözücü arac ı da bu ikinci aşamada, yani matematiksel modeli kurulmu ş olan problemin çözüm aşamas ı nda kullan ı labilecek bir araçt ı r. Bir matematiksel model, farkl ı alternatif çözümlerin bulundu ğ u gerçek bir olay ı n matematiksel ifadelere dönü ştürülmü ş halidir. Bu olay bir kaynak atama problemi, bir ta şı mac ı l ı k problemi ya da bir arazi kullan ı m problemi olabilir. Bu ve benzeri problemlerde amaç belli k ı s ı tlamalar alt ı nda hedeflenen noktaya ulaşmaktı r. Hedeflenen nokta, kar ı n maksimizasyonu veya masraflar ı n minimizasyonu olabilir. Bir matematiksel modelin en önemli avantaj ı problem ne

193

kadar karma şı k olursa olsun, onu temsil eden modelin basit matematiksel ifadelerden ibaret olmas ı d ı r. Bir matematiksel model iki ana bölümden olu şur. 1. Amaç fonksiyonu : Toplam de ğeri minimum ya da maksimum yapan ifade; 2. Kı s ı tlar : Belirtilen amaca ula şabilmek için kullan ı lan öğelerin (değ işkenlerin) kullan ı m s ı n ı rl ı l ı klar ı . Aşağı da Excel' in Çözücü arac ı yard ı m ı yla çözülmü ş bir optimizasyon problemi örnek olarak verilmi ştir. 3.11.1.1. Optimizasyon problemi

Üç farkl ı sulama alan ı na 4 farkl ı Kaynaktan su iletilebilmektedir. Kaynaklar ı n sulama alanlar ı na mesafeleri ile kaynaklar ı n su iletim kapasiteleri ve sulama alanlar ı n ı n talepleri Şekil 3.252' de şematik olarak verilmi ştir. Buna göre, sulama alanlar ı n ı n ihtiyaçlar ı n ı karşı layacak ve maliyetin minimum olmas ı n ı sağ layacak optimum da ğı tı m nas ı l olmal ı d ı r ve buna göre minimum maliyet ne olacakt ı r ?

Şekil 3.252. Örnek optimizasyon problemi

Dörtgen şekiller su kaynaklar ı n ı , diğerleri ise sulama alanlar ı n ı temsil etmektedirler. Dörtgen ve halkalar içine her bir kaynak veya talep noktas ı n ı n kapasite veya ihtiyaç miktarlar ı yazı lm ıştı r. Çizelge 3.1'de Şekil 3.252'de gösterilen bu kaynak noktalar ı ile her bir sulama alan ı aras ı ndaki mesafeler metre olarak verilmi ştir. K simgeleri kaynak S simgeleri ise sulama alanlar ı n ı

194

temsil etmektedir. Örneğ in, Çizelge 3.1'deki bilgiye göre 1 numaral ı K1 kayna ğı ndan 1 numaral ı S1 sulama alan ı na ta şı ma mesafesi 2500 metredir. Çizelge 3. 1. Örnek problemde su kaynağı ve sulama alanları arasındaki mesafeler (m)

S1

S2

S3

Kaynak kapasitesi

K1

2500

4000

1500

400 lis

K2

2000

3500

1000

200 lis

K3

3000

2000

1000

500 lis

K4

4000

2500

1000

100 lis

Sulama alan ı

300 Its

400 lis

500 lis

1200 lis

ihtiyaçlar ı 3.11.1.2. Optimizasyon problemi çözüm a şamaları

Öncelikle yukar ı da verilen bilgilerin matematiksel ifadesi yaz ı lmal ı d ı r. Bunun için ş u aşamalar izlenir. A. Problem maksimizasyon mu yoksa minimizasyon problemi mi, karar verilir; B. Değ iş kenler belirlenir ve bir simge ile gösterilir; C. Amaç fonksiyon unu yaz ı r; D. Kı s ı tlar yaz ı l ı r; E. Problemi çözülür; F. Sonuçlar ı yorumlan ı r. A. En dü ş ük masrafla ta şı mayı gerçekle ştirmek istendi ğ ine göre, bu problem bir minimizasyon problemidir. B. Bu örnekte en uygun ta şı ma miktar ı n ı n 4x3= 12 güzergahtan hangileri üzerinden gerçekle ş mesi gerekti ğ i arand ığı na göre; her bir güzergahta taşı nacak sulama suyu miktar ı X1, X2, ve X12 olmak üzere ifade edilebilir. Örne ğ in X 1 K1 — S1 hatt ı nda ta şı nacak sulama suyu miktar ı n ı ifade etmektedir. Hemen bu de ğ i ş ken için ş u söylenebilir: Bu güzergah üzerinden maksimum taşı nabilecek miktar 300 lis ile s ı n ı rl ı d ı r. Çünkü, bu ta şı mayı s ı n ı rlayan S1 noktas ı n ı n talep etti ğ i 300 lis sulama suyudur. E ğ er 300 lis nin tamam ı S1'e aktar ı l ı rsa K1 de kalan 400 — 300 = 100 lis sulama suyu olacakt ı r. Kalan bu miktar S2 veya S3' den birisine aktar ı labilir. Böylece yukar ı daki tablonun sol üst köşesindeki hücreden ba ş layarak ve kaynak noktalar ı n ı n kapasitesi ile talep noktalar ı n ı n ihtiyaç miktarlar ı dikkate al ı narak sa ğ alt kö şedeki son hücreye ,

195

kadar bir dağı t ı m gerçekle ştirilebilir. Çizelge 3.2. böyle bir da ğı t ı m ı n sonuçlar ı n ı göstermektedir. Çizelge 3. 2. Örnek problemin basit çözümü S1

S2

S3

Kaynak kapasitesi

100

4001/s

K2

200

200 Us

K3

100

K1

300

K4 Sulama alan ı

3001/s

400 l/s

400

500I/s

100

1001/s

5001/s

12001/s

ihtiyaçlar ı

Daha aç ı k ifade edilirse; K1 -> S1 : 300

1/s sulama suyu (X1),

taşı ma mesafesi : 2500 m.

K1 —> S2 : 100

1/s sulama suyu (X2),

taşı ma mesafesi : 4000 m.

K2 —> S2 : 200

1/s sulama suyu (X 5 ),

taşı ma mesafesi : 3500 m.

K3 -> S2 : 100

Vs sulama suyu (X 8 ),

taşı ma mesafesi : 2000 m.

K3 —> S3 : 400

1/s sulama suyu (X 9),

taşı ma mesafesi : 1000 m.

K4 —> S4 : 100

Vs sulama suyu (X 12 ),

taşı ma mesafesi : 1000 m.

1 1/s suyun 1 m. ta şı nmas ı maliyetinin (yani birim ta şı ma maliyetinin) 1 Milyon TL. oldu ğ unu kabul edersek, bu ta şı ma plan ı n ı n toplam maliyeti: M = 2500 X1 + 4000 X2 + 3500 X5 + 2000 X8 + 1000 X9 + 1000 X12 Milyon TL. M = 2500 x 300 + 4000 x 100 + 3500 x 200 + 2000 x 100 + 1000 x 400 + 1000 x 100 = 2 550 000 Milyon TL. olur. Bu çözüm yanl ış değ ildir. Fakat, en uygun çözüm de olmayabilir. Farkl ı maliyetli bir çok çözüm sonucu bulunabilir. Ancak, en uygun çözüm sadece bir tanedir ve bu da en dü şük maliyeti veren optimum çözümdür. Optimum çözümü bulabilmek için 3. ve 4. maddede görülece ğ i gibi önce amaç fonksiyonunu ve k ı s ı tları belirleyip modeli do ğ ru kurmak gerekmektedir. C. Amaç Fonksiyonu (AF)

196

X, den Xi2 ye kadar bütün güzergahlar için birim ta şı ma maliyetleri önceki tablolarda verilmi şti. Bu durumda Amaç Fonksiyonu : AF = 2500 X i + 4000 X2 + 1500 X3 + 2000 X4 + 3500 X5 + 1000 X6 + 3000 X7 + 2000 X8 + 1000 X9 + 4000 X10 + 2500 X 11 + 1000 X12 olur. D. Kı s ıtlar Her bir kaynak noktas ı n ı n kapasitesi k ı s ıtl ı olduğuna ve yine her bir talep noktas ı n ı n ihtiyaçlar ı diğer bir s ı n ı r oldu ğ una göre a şağı daki denklemler yazı labilir. a ) X, + X2 + X3 = 400

( 1. kaynak noktas ı için),

b ) X4 + X5 + X6 = 200

( 2. kaynak noktas ı için),

c ) X7 + X8 + X9 = 500

( 3. kaynak noktas ı için),

d ) Xıo +

100

( 4. kaynak noktas ı için),

e) Xı "1" X4 + X7 + X10 =

300

( 1. talep noktas ı için),

f) X2+X5+X8+X11=

400

( 2. talep noktas ı için),

g ) X3 + X6 + X9 + X12 =

500

( 3. talep noktas ı için),

+ X12 =

Unutulmamas ı gereken iki k ıs ı t daha var; h ) Pozitiflik k ıs ı tı . Tüm değ iş kenlerin en az s ıfı r veya pozitif bir say ı olmas ı gerekir. Çünkü negatif sulama suyu miktar ı mümkün değ ildir. X, , X2 ,

Xİ2

i ) Tam sayı k ı s ı tı . Bu örnek problemde tam say ı k ı s ı tı söz konusu değ ildir. Bunun yan ı nda, tane veya adetle ifade edilebilen, bir di ğer deyi şle, bölünemeyen ürünler içeren problemlerde yer alan de ğiş kenler için bu k ı s ı tı modele dahil etmek gereklidir.

X-1 , X2 „ X12 = Tamsayı E. Modelin çözümü Yukar ıda modeli kurulan do ğ rusal programlama modelinin Excel'in Çözücü arac ı ile çözümü a şağı da anlat ı lm ıştı r. Şekil 3.253'da verilen ekran ç ı ktı s ı nda örnek problemin çözülmesi için haz ı rlanm ış tablolar görülmektedir.

197

A

l

ICIDIEj

I3

_hI^I^hI HI mi m

Amaç Fonksiyonu AF = 3500 X,

F

1

G1

• 1500 X, • 4000 X, • 2000 X, • 3500 X, • 1000

H

I

I

3000 X,

IJJKI

L

• 2000 X.• 1000 X, • 4000 X10 • 2500 X1

1

M

I

N

•1000 X12

K ısıtlar

C)

a)X, 1-X2*X3=4430

d)Xş +Xn +Xu= 100

lajX4+Xs+Xş =200

e)X,+X4+X7-1-Xı o=303

c)Xı *Nı +X0=500

f)X2 4-Xs.X.4-X11=4430

De ğ işkenlerin amaç fonksiyonundaki katsay ı lan S1 S2 S3 Kapasite K1 2500 4003 1500 401 3500 1030 200 K2 2000 K3 3000 2000 1000 500 K4 4000 2500 1000 100 Ihtiyaçlar 300 400 500 1200

91X4', Xs 1- Xo+XN=500 , X12 >= O 1)X,Yo

Defilşkenierin losıtlardaki katsayı lan S1 S2 S3 1 1 1 K1 1 1 1 1 1 1 K3 1 K4 1 1

1

De ğ işkenlerin kendisi

C)

II

K1 K2 K3 K4 Karşılanan ihtiyaçlar

si

s2

1 1 1 1 , -

1 1 1 1

,,, " 1 1 1 1

Kullanılan kapasite 3 3 3 3

Toplam tayı ma maliyeti :

28.000 Milyon TL.

12

Şekil 3.253. Çözücü arac ı ile bir doğrusal modelin çözümü

B3-M9 referans aral ığı nda görülen amaç fonksiyonu ve k ı s ıtlar sadece bilgi vermek amac ıyla yazı lm ıştı r, Çözücü arac ı n ı kullan ı rken bunlar yaz ı lmak zorunda değ ildir. Ancak, bu bilgilerin Çözücü' nün anlayaca ğı şekle getirilmesi gerekmektedir. Yukarıda da değinildiğ i gibi model iki ana bölümden olu şuyor. Amaç fonksiyonu ve k ıs ı tlar. Değ işkenler her iki durum için farkl ı katsayı lar almaktad ı r. Örneğ in X1 değ iş keninin amaç fonksiyonundaki katsay ıs ı 3500 iken, bu değ işken, bulunduğu iki farkl ı k ıs ıt denkleminde (a ve e denklemleri) 1 katsayı s ı n ı alm ıştı r. O halde, Excel de bir modeli çözerken de ğişkenlerin amaç fonksiyonunda ve k ı s ıtlarda ald ığı katsayı ları n ayrı ayr ı yazı lmas ı ve Çözücü' nün tan ı yacağı şekle getirilmesi gerekmektedir. Ayr ı ca, değ iş kenlerin kendi mutlak değerleri de tan ıtı lmal ı d ı r. Son olarak, amaç fonksiyonunun Excel'in kendi ifadeleri ile ayr ı bir hücrede formüle edilmesi gerekmektedir. Bu 4 ana bölüm Şekil 3.253'de 4 farkl ı bölümde gösterilmi ştir. Çözücü' nün yanl ış kullan ı lmamas ı için bu bölümlerin hatas ız hazı rlanmas ı çok önemlidir. Özetlenirse, aşağı da maddeler halinde s ı ralanan 4 farkl ı kavram ı n Çözücü' nün anlayaca ğı şekilde ifade edilmesi gerekiyor: Değ işkenlerin amaç fonksiyonundaki katsay ı ları , Değ işkenlerin k ı s ı t denklemlerindeki katsay ıları , Değ işkenlerin kendisi, Amaç fonksiyonu denkleminin Excel e şitliğ i haline getirilmesi. a. Değ işkenlerin amaç fonksiyonundaki katsay ı ları : Değ işkenlerin amaç fonksiyonundaki katsay ı ları n ı gösteren matris çal ışma sayfas ı n ı n herhangi bir kö şesinde hazı rlan ı r (Şekil 3.254).

198

De ğ işkenlerin amaç fonksiyonundaki katsa yı ları S1 Ka asite S2 S3 K1 400 2600 4000 1500 K2 1000 200 2000 3500 K3 3000 2000 1000 500 K4 4000 2500 100 1000 Ihtiyaçlar 1200 300 400 500

Şekil 3.254. Değişkenlerin amaç fonksiyonundaki katsayıları Sadece katsayı lar ı n tablo haline getirilmesi yeterli olmakla beraber, sat ı r ve sütun ba ş l ı klar ı n ı n ve sulama suyu ihtiyaçlar ı ile kaynak kapasitelerinin de eklenmesinde bir zarar yoktur. b. De ğ iş kenlerin k ı s ı t denklemlerindeki katsay ı ları : Ş ekil 3.255'de verilen ekran ç ı kt ı s ı nda, X1, X2, X12 değ i ş kenlerinin k ı s ı t denklemlerindeki katsay ı lar ı görülüyor. Bu örnek problemin tüm k ı s ı t denklemlerinde de ğ i ş ken katsay ı lar ı 1 dir. De ğ işkenlerin kısıtlardaki katsayı ları S1 S2 S3 K1 1 1 K2 1 1 K3 1 1 1

M

Şekil 3.255. De ğişkenlerin kısıt denklemlerindeki katsayıları c. De ğ iş kenlerin kendisi Ş ekil 3.256'de bu 12 değ i ş kenin ald ığı veya alacağı değ erler (bir di ğ er deyi ş le, mevcut şartlarda gönderilen sulama suyu miktarlar ı ) görülmektedir. Her ne kadar bütün hücreler 1 rakam ı ile doldurulmu ş görünse de; bu, söz konusu noktalar aras ı ndaki nihai ta şı ma miktarlar ı n ı ifade etmemektedir. Sadece baş lang ı ç olarak, hücreler bo ş kalmas ı n diye konulmu ş hayali de ğ erleri göstermektedir. Problem çözüldü ğ ünde olmas ı gereken rakamlar burada görülecektir. Kullan ı lan kapasite ve kar şı lanan ihtiyaçlar ı gösteren bölümler, sat ı r ve sütun toplamlar ı n ı n sonuçlar ı n ı göstermektedir. Model çözüldü ğ ünde, buradaki rakamlar ı n gerçek de ğerlerini ald ığı görülecektir. d. Amaç fonksiyonu denkleminin Excel e ş itliğ i haline getirilmesi Burada önemli bir Excel kural ı n ı n hat ı rlat ı lmas ı nda fayda vard ı r : En basit matematiksel ifadelerin bile Excel'in anlayaca ğı formata dönü ştürülmesi gerekir. Bu nedenle, örnekte kullan ı lan amaç fonksiyonu ve k ı s ı t denklemleri eş itlikler halinde çal ış ma tablosuna yerle ştirilmelidir.

199

De'aiykenlerin kendisi

K1 K2 K3 K4 Karşı lanan ihti a lar

S1

S2

S3

ı

ı

ı

1 1 1

1 1 1

1 1 1

Kullan ı lan kapasite 3 3 3 3

4

4

4

12

Şekil 3.256. Değişkenlerin kendisi

Amaç denklemi a şağı daki gibiydi : AF = 2500 X 1 + 4000 X2 + 1500 X3 + 2000 X4 + 3500 X5 + 1000 X6 + 3000 X7 + 2000 X8 + 1000 X9 + 4000 X i o + 2500 X 11 + 1000 X12 Bu denklem çal ış ma sayfas ı üzerinde herhangi bir hücreye yaz ı labilir. Örnekte M23 hücresine a şağı daki formül yaz ı lm ışt ı r. = C13*C22 + D13*D22 + E13*E22 + C14*C23 + D14*D23 + E14*E23 + C15*C24 + D15*D24 + E15*E24 + C16*C25 + D16*D25 + E16*E25 Tahmin edilebilece ğ i gibi, böyle bir denklemi yazmak zor oldu ğ u kadar hataya da oldukça aç ı kt ı r. Bu nedenle, formül dizisi girme yöntemi tercih edilmektedir. Bunu için M23 hücresine ş u formül yaz ı l ı r: =TOPLA(C22:E25*C13:E16) sonra da Ctrl + Shift + Enter tu ş lar ı na ayn ı anda bas ı l ı r. Bu i ş lemi yapt ı ktan sonra hücredeki matematiksel formül; {=TOPLA(C22:E25*C13:E16)} şekline dönü ş ür ki bu bir matematiksel diziyi ifade eder. Ctrl + Shift + Enter tu ş kombinasyonlar ı n ı uygulamadan hücrelere { ve } i ş aretlerini klavyeden manuel olarak girilirse hatal ı olur. Excel bunu matematiksel bir ifade olarak kabul etmez.

Toplam ta şı ma maliyeti 28.000 olarak görülüyor. Bu sonuç problemin gerçek sonucu de ğ ildir, sadece mevcut tablodaki de ğ erlerin çarp ı m ı ndan ibarettir. Optimumu verecek gerçek de ğ er Çözücü arac ı n ı n kullan ı m ı sonucunda ortaya ç ı kacakt ı r Amaç fonksiyonunu formülle ştirildikten sonra, s ı rada k ı s ı t denklemleri var. K ı s ı t denklemleri şöyleydi : a) X1 + X2 + X3 = 400

( 1. kaynak noktas ı için),

b ) X4 + X5 + X6 =

200

( 2. kaynak noktas ı için),

c ) X7 + X8 + X9 =

500

( 3. kaynak noktas ı için),

d ) Xıo + X

200

X12 =

100

( 4. kaynak noktas ı için),

e)

X10 =

300

( 1. talep noktas ı için),

f ) X2 + X5 + X8 + X1 ı =

400

( 2. talep noktas ı için),

g ) X3 + X6 + X0 + X12

500

( 3. talep noktas ı için),

+ X4 + X7 +

h)

,

X2 , •• X12

O

Pozitiflik k ıs ıt ı d ışı ndaki her bir denklem çal ışma sayfaları na girilmelidir. Bu denklemlerin girilece ğ i hücreler konusunda belli bir zorunluluk olmamakla beraber, en uygun yer C26-E26 aral ığı ndaki karşı lanan ihtiyaçlar satı r ı ile, kullan ı lan kapasitelerin belirtildiğ i F22-F25 aral ığı d ı r. Amaç fonksiyonunda oldu ğ u gibi, de ğ i şkenlerin kendisinin bulundu ğ u C22-E25 matrisi ile, k ı s ı t değ iş kenleri önündeki katsay ı lar ı n bulundu ğ u J13-L16 matrisinin karşı l ı kl ı elemanları çarp ı l ı p toplanmal ı d ı r. Ancak bu defa, iki matrisin sat ı r elemanlar ı n ı n çarp ı m ı Kullan ı lan kapasiteler sütununa; sütun elemanlar ı n ı n çarp ı m ı da karşı lanan ihtiyaçlar sat ı r ı na yazı lmas ı gerekiyor. K ı s ı t denklemleri yaz ı l ı rken amaç denkleminde oldu ğ u gibi dizilerden faydalan ı labilir. Böylece ilk 7 k ı s ı t denklemi çal ışma sayfas ı üzerinde tan ı mlam ış olur. Pozitiflik k ısı tı ise Çözücü arac ı kullan ı l ı rken tan ı mlanacakt ı r. 3.11.1.3. Çözücü arac ı n ı n kullan ı m ı Çözücü 'yü kullan ı m aşamalar ı şöyle s ı ralanabilir.

1. < Araçlar/Çözücü > menüsü tı klan ı r. Çözücü parametrelerinin girildi ğ i pencere aç ı l ı r (Şekil 3.257).

Hedef Hücre:

IIERffi'.1_11

Eşittır ı

C— En Büyük G E Küçük r. Değer:

[ü ---

■ eğışen Hücreler.

Tahmin

Kapat

I

ısıtlamalar ı

5eçenekJ_er I

Tümünü 5ıfırla I yardım

Şekil 3.257. Çözücü Parametreleri penceresi

2. En üst bölümdeki Hedef Hücre kutusuna, amaç fonksiyonu denkleminin girildi ğ i hücrenin referans adresi M23, ya doğ rudan klavye ile ya da bu hücre üzerine bir kez t ı klamak suretiyle girilir. Amaç masraf ı minimum yapmak olduğ una göre, Eş ittir sat ı r ı nda En Küçük seçeneği işaretlenir.

201

3. Değ i şen Hücreler kutusuna tabloda ba ş lang ı ç ta şı ma miktarlar ı n ı n girildiğ i (varsay ı lan değ iş ken de ğ erlerinin bulundu ğ u değ iş kenlerin kendisi matrisi) referans adresi (C22:E25) klavye veya fare ile girilir ( Şekil 3.258).

Hedef Hücre: I $M$23 Eşittir:

r En Büyük ir; En Küçük eğışen Hücreler.

r•

Değer:

1$C$22:$E$25

Kapat

I

Tahmin I

sıtlamalar:

5eçeneklpr I _t

Ekle

I

Değiştir

I

21

I

z1

Tümünü Sıfırla yardım

I

Şekil 3.258. Optimum yap ılacak değişkenlerin referans adreslerinin girişi 4. Model k ı s ıtlar ı n ı n girilebilmesi için, k ı s ı tlamalar alt penceresindeki Ekle butonuna bas ı l ı r. Kıs ıtlama Ekle penceresinde Hücre Başvurusu kutusuna tabloda k ı s ı t denklemlerinin yer ald ığı Kullan ı lan kapasite kolonunun referans adresi verilir ( Şekil 3.259). Kısıtlama seçenek kutusunda e ş itsizliğ in biçimi belirlenir.

~11~1111=11111111111111W JJ Hücre Başvurusu:

Kısıtlama: 2,11

l$F$22:$F$25

1=$F$13:$F$16

.;



Iptal

Son

Şekil 4.2. Akıllı içerik sihirbaz ı Bu sihirbaz, 5 ad ı mda farkl ı konudaki sunumlarda kullan ı c ı ya yol göstererek sunum haz ı rlanmas ı na yard ı mc ı olur. İ lk ad ı mda k ı sa bilgi verilmektedir. İ kinci ad ı mda 5 farkl ı baş l ı k alt ı nda (Genel, Ş irket, Projeler, Satış/Pazarlama ve Carnegie E ğ itmeni) 24 konuda yar ı -hazı r içerik bulunmaktad ı r (Şekil 4.3). Bu konulardan Genel altı nda Eğ itim seçilerek üçüncü ad ı ma geçilerek sununun hangi ortamda yap ı laca ğı seçilmelidir ( Şekil 4.4). Ak ı ll ı Içerik Sihirbazi - [E ğitim] Yapacağınız sununun türünü seçin Baslat Sunu türü Sunu stili

Tümü Genel 5irket

Projeler

I Genel Strateji Önerisi Kötü Haberi Verme Euitirfi artışması Oturumu I Fikir T Sertifika

Sunu seçenekleri Satış / Pazarlama I Carnegie Eğitmen I

Ekle.,.

Iptal

I

< Geri I

I

Kaldır

İleri >

Şekil 4.3. Akıllı içerik sihirbazı-Adım 2

206

I

Akıllı Içerik Sihirbazı - [Eğitim]

Ne tür ç ıktı kullanacaks ınız? Baslat

6: Ekran sunusu " Sunu türü

e C r"

Sunu stili Sunu seçenekleri

Web sunusu Siyah beyaz asetat Renkli asetat

r. 35 mm slayt Son

İleri > l

Son

Şekil 4.4. Akıllı içerik sihirbazı —Adım 3 Bir projeksiyon cihaz ı ile sunum yap ı lacağı kabul edilerek Ekran sunusu seçilip dördüncü ad ı ma geçildi ğ inde, sununun ba ş l ığı yazı larak ( Şekil 4.5) beş inci aşamaya geçilir. Akı llı Içerik Sihirbaz ı - [Eğitim]

Sunu başlığı :

Baslat

Eğitimin başlığı Sunu türü

Her slayda eklenecek ö ğeler:

Sunu stili

Altbilgi: Sunu seceneklen

17 Son güncelleştirme tarihi

r,7

Slayt numaras ı

iptal

I

< Geri

İleri >

Son

Şekil 4.5. Akıllı içerik sihirbazı — Adım 4 Bu aşamada yap ı lacak tek şey Son tu ş una basarak ön haz ı rl ığı n bitirilmesidir ( Ş ekil 4.6).

207

Akıll ı Içerik Sihirbaz ı - [E ğ itim]

Ba ş lat Sunu türü Sunu stili .

Akıllı Içerik Sihirbaz ı

unu seçenekler'

Sununuzu olu ş turmak için sihirbaz ın gereksinim duyduğu tüm yan ıtlar bunlar. Belgeyi görüntülemek için Son'u seçin.

Son

iptal

l

< Geri

Şekil 4.6. Akıllı içerik sihirbazı - Adım 5 Ekran ç ı kt ı s ı n ı n sol taraf ı nda görüldü ğ ü üzere 9 slayttan olu şan E ğ itim içerikli sunum kullan ı ma hazı r duruma gelir ( Ş ekil 4.7). ş r< caBeıa Cnve y.d ş aaoşm

Ei1e Dır,

DHya

K r- A, G

,

Eğitiol'io

baş, ğl Hak APAVIDIN

O Biri; • Konuyu tan ımlayın • Dinleyiciler, bu e ğ itımcle neler tl ğrenece ğ hi anlatın • Dinleyiciler, konuyla ilgili olabilecek brkirrı lern ve liglern ı bulup ç ıkar ın

alt ı m' ın ba ş h ğ l

O Hündem • Ele alnacak başIkLarn bn listesini yap,

Halit AP:\Y DFIN

• Her bin gin ayr ı lan tamam da listeley, • O Genel Balo;

• Konuyu genel grgı ler ke yerin • Her baş l ığın diğeriyle olan ı llşk ıs ın ı açklayr O Kelime Flernesi • Terun ıer sizkığü • Ter irnkiri konu ıç nde kullan ı ldığı biçimde tanırrı laye 6 O 1. Başük

• Ayr ıntı lar ı anlat, • örnekler verin • Oğrenrneyi pekiştirmek için al ışbrrnalar yap. O 2. Ba şlık • Ayr ıntı lar ı anlatın • Örnekler yerin • Öğrenme, pelgşbrinek ç. al ıştrrnalar yap ıg e 0 Direr • Neler lig.enildiğhi =beyin • Amran eğ rbmin nas ıl uygulanacağını anatn • Verilen ağı tm hakkriclak yorumlar ı al ın

le

9 O Ek Bilgilerin Narelerde Bulunabilece ği Bg ı31(1%. T ıı ı l

Şekil 4.7. Akıllı içerik sihirbazı ile hazırlanan sunu Sunumda bulunan 9 slayt kullan ı c ı ya yol göstermek için program geliştiriciler taraf ı nda haz ı rlanm ışt ı r. 1. slaytta konu ba ş l ığı , slayt s ı ras ı ve tarihi Akı ll ı içerik sihirbaz ı nda belirtilen şekilde bulunmaktad ı r. 2. slaytta Giri ş baş l ığı nda kullan ı c ı ya yard ı mc ı olmak için "Konuyu tan ı mlayı n, Dinleyicilerin bu 208

eğ itimde neler öğ reneceğ ini anlat ı n ve Dinleyicilerin konuyla ilgili olabilecek birikimlerini ve ilgilerini bulup ç ı kart ı n" maddeleri s ı ralanm ışt ı r (Şekil 4.8). ı

Oktıbitt başlığı Halit APAYDIN

2 El

İri ş ,,01,11y11

tan ı mlay ın

, ı nleye ı lern

bu eg ıtirrldn neler nerranneenwil

3rı btın ,inleyE ı lerin konuyla ilgili alabilecek kimlerin ı ve ı lg ı lern ı kulu ı ıjk.lf

, İr

3

Gündem

4

El Genel Bakış

• Ele al ınacak ba ş l ıklar ın bir listesini yap ın

• Konuyu tan ımlayın • Dinleyicilerin bu egitirnde neler öğrenece ğini anlat ın • Dinleyicilerin konuyla ilgili olabilecek birikimlerini ve ilgilerini bulup ç ıkarın

• Her biri için ayr ı lan zaman ı da Ilsteleyin • Konuyu genel çizgileri ile verin • Her baş l ığın diğeriyle olan ili şkisini aç ıklay ın o

Kelime Haznesi • Terimler sbellığü • Terimleri konu içinde kullan ı ldığı biçimde tan ı mlay ın

61:3 1. Baş lık

Şekil 4.8. Örnek sununun içeri ği Daha sonraki slaytlarda benzer şekilde maddelerden olu ş maktad ı r. Bu maddelerin üzerine fare ile t ı klanarak yan ı p sönen imleç olu ştu ğ unda istenilen bölüm silinerek dinleyicilere aktar ı lmak istenen metin yaz ı labilir. Ak ı ll ı içerik sihirbaz ı kullan ı larak sunum hazı rlama konusunda tecrübesi olmayan kullan ı c ı lar kolayl ı kla ve k ı sa sürede sunu haz ı rlayabilir. 4.2. Tasarı m şablonu

Ms Powerpoint aç ı ld ığı nda Tasarı m şablonu seçilirse ( Ş ekil 4.9); kullan ı c ı n ı n karşı s ı na biri seçilmesi gereken 44 farkl ı tasar ı mdan (zemin resmi, rengi, yaz ı rengi farkl ı ) olu şan yeni bir pencere aç ı l ı r (Ş ekil 4.10). PowerPoint

PYeni sunu oluşturmak için kullan

e

Akıllı içerik Sihirbazi

• Tasarım şablonu

Boş sunu

Şekil 4.9. Tasarım şablonu seçimi

209

Ağ Sald ır ısı CI Ateş Topu Bambu

tff Işaretler I-C1 Japon Dalgalar'

C3 Dağ

01Ka ğıt

CliDeFter

q1Kaktüs

ol Doğa

Limonata çrl Mavi Baskı

Jakuzi

] Mavi Köşegen Mermer 0-1Modern

Kalın Çizgiler rA3:- Kapsüller

01Radar

I±3.1Evrensel

C11 Kar ışık

C-11Romantik

El Fabrika

Cr Kıvrımlı

1F Stratejik

C3 Gevşek

elKilit ve Anahtar

IU^ SumiBoyama

C1 Kravat

E.,15üslü

Gök Mavisi O Güne şli Günler İnşaat Bölgesi

Loııem Ipsu ın

01 Neon Çerçeve

01Düz Sınır

‘Elelor sit an,t

ı

fı.. 544 d ıart, 1/011,1 my . rrl ,, serı .111ırldulda ■ am. MSF 4n. ı waulamı rmaccıplı eı.o =mı.

cre.

01 şeritler

Kumtaşı

l LaVerne

01 Teknoloji

Tamam I

İptal

Şekil 4.10. Powerpoint'deki şablonlar bu pencerenin sol taraf ı nda ş ablonun ad ı , sağ taraf ı nda ise önizleme bölümü bulunmaktad ı r. Geli ştiriciler taraf ı ndan hazı rlanm ış şablonlardan örnek olarak Kal ı n Çizgiler seçilip Tamam tu ş una bas ı ld ığı nda (Şekil 4.11) kullan ı c ı dan slayt şeklini seçmesini bekleyen yeni bir pencere aç ı l ı r ( Şekil 4.12).

Genel Sunular Tasar ım Şablonları Ağ Saldırısı

Limonata

Isaretler

Ate ş Topu

ET Jakuzi

Bambu

WIJapon Dalgalar ı

Dağ

Cr Ka ğıt

DeFter

Mav ı Baskı 01Mavi Kösegen

rr5ol Önizlem e --

Mermer ElModern

Kaktüs

Doğa

E'ji Kal ın Çizgiler

01Neon Çerçeve

Düz S ınır

EI Kapsüller

, CMRadar

-IEvrensel

Kar ışık

Fabrika

Kıvrımlı

Gevşek

Kilit ve Anahtar

0-1Romantik 5tratejik

Ur e -I,e104 sit an-14t consectedım 4dim4onq Mit seri dmm ı,brı •

aÜ Sumi Boyama

Gök Mavisi

ICI1Kravat

Süslü

Güne şli Günler

M Kumta şı

Şeritler

İnşaat Bölgesi

0]LaVerne

Teknoloji

Tamam I

Şekil 4.11. Şablon seçimi

210

İptal

Otomatik Düzen seçin: iptal

11

rıJ Başlık 5laydı

r Bu ileti ş im kutusunu bir daha gösterme Şekil 4.12. Slaytin eklenmesi Bu pencerede 24 farkl ı slayt şekli bulunmaktad ı r. İ lk slayt 2 sat ı rdan olu ş mu ş olup genellikle sunumun ilk slayd ı olarak kullan ı l ı r. İ lk slayt şekli seçili durumdayken Tamam tu ş una bas ı l ı rsa kullan ı c ı n ı n karşı s ı na 2 bölümden olu ş an bir sayfa aç ı l ı r (Şekil 4.13).

Baş l ı k eklemek iç Alt ba ş l ı k eklemek için t ı klat ı n

Şekil 4.13. Yeni slayta metin eklenmesi İ lk sat ı rdaki "Ba ş l ı k eklemek için t ı klay ı n" yaz ı s ı na t ı kland ığı nda yaz ı kaybolup yan ı p sönen imleç belirir. Bu bölüme slayt ba ş l ığı , alt sat ı ra da sunum yapan ki ş inin ad ı yaz ı labilir (Şekil 4.14).

211

°- IL>esYa Düzen Airünürn Dde Qjçirn Araçlar Stayt Gestehe esere Xarcl ım Aeretzat

yp

; Verdana

24

;A

K T A Z;

r

Qtakerirevler

1:1 EROZYON

Mehmet ÇOKBILIR

E ROZYO N

Mehmet ÇOKBILIR

Şekil 4.14. Sunumun ilk slayt ı Böylece sunumun ilk slayd ı tamamlanm ış olur. Yeni bir slayt eklemek için
seçilmelidir ( Şekil 4.15). 0 Microsoft PowerPoint - [Sunu 1] 1:11 Dosya Düzen Görünüm Ekle Biçim Araçlar Slayt Göste

Yeni 51a.:.k...

i 'ı,

Ctrl+M

,

Verdana

Slayt Numaras ı Tarih ve Saat.. •

1 El EROZYON

Resim Metin Kutusu Film ve Sesler Mehmet ÇOKBILIR

[0, Grafik... ❑

Tablo... KfLD;çj

Şekil 4.15. Yeni slayt eklenmesi Bu durumda Şekil 4.12 yeniden kullan ı c ı n ı n karşı s ı na gelir. İ kinci slaytta bir konu baş l ığı n ı n alt ı nda çeş itli bilgiler verilmek istenirse 2. s ı radaki slayt şekli seçilerek Tamam tu şuna bas ı l ı r ( Şekil 4.16).

212

h

=2:111=1111111~ki..

2j2_‹1

Otomatik Düzen seçin:

Tamam I

'=

İ

■ ••••••

r

iptal

LJi

I

irLA

Madde Işaretli Liste

r

Bu ileti şim kutusunu bir daha gösterme J 1

Şekil 4.16. Madde işaretli slayt eklenmesi İ lk slayttakine benzer şekilde ikinci ( Ş ekil 4.17) ve üçüncü slaytlar ı n içi de doldurulabilir ( Şekil 4.18). Cl EROZYON

*in041~0%0VİİA,>, J:A

I•4

Mehmet ÇOKBILIR Erozyon nedir?

Erozyon nedir?

• Erozyon sözcü ğü Frans ızca kaynakl ı Ekip sozlüğende Aşınma, aş rmini itked anlam ına geldiğ i belidlimektedr.

ıııı 40»,0

'AK ır ı

ıA,Aiı

ıı

• Erozyon sözcü ğ ü Frans ı zca kaynakl ı

I

olup TDK sözlü ğ ünde Aşı nma, a şı n ı m; itikl anlam ı na geldi ğ i belirtilmektedir.

III

/./ "la

Şekil 4.17. İkinci slayt Eklenen her slayt ekran ı n sol taraf ı nda özet, sa ğ taraf ı nda gerçek görünüm şeklinde görülebilmektedir.

213

Q EROZYON

Mehmet ÇOKBILIR.

0 Erozyon nedir?

Tarı msal anlamda erozyon

• Erozyon sözcüğü Frans ızca kaynakl ı olup TDK sıöslüğünde A şınma, aşın ır% thklal anlam ına geldiğ i belirtilreektedir

■ Tar ı m alanları ndaki topra ğı n su,

rüzgar, buzul i ve yanl ış tarı msal ' i şlemler sonucu bulundu ğ u noktadan ayr ı l ı p uzakla ş ması d ı rl

Tarımsal anlamda erozyon • Tar ım alanlar ındaki toprağ a] sıı, rüzgar, buzul ve yanl ış tarı msal Iş lemler sontxu ',tı kandı* noktadan ayr ı l ıp uzaklaş mas ıdır.

Şekil 4.18. Üçüncü slayt 4.3. Genel Özellikler Bilgisayar kullan ı m ı s ı ras ı nda elektrik kesilmeleri veya bilgisayar ı n kilitlenmesine kar şı önlem olarak üzerinde çal ışı lan dosya tam olarak bitmese bile aral ı klarla kaydedilmelidir. Bunun için Dosya menüsünden Farkl ı kaydet komutu seçilir ( Şekil 4.19). KI Microsoft PowerPoint - [Sunul]

Efl Dosya Düzen Görünüm Ekle Biçim Ar

n

D

Yeni...

CtrI+N CtrI+O

-lC

Kapat ,„ Kaydet

Ctr1+5

:421 Web Sayfas ı Olarakaydet„. Web Sayfa önizlemesi Sayfa Yaos ı ... Yazdir...

Ctrl+P

Gönder 1 A:Vıay.yet\hay.yet ıslahl 3

Eg

k... Content.IE51,8LONC707 AB 2E: 1, ...‘sunumkIkJımasama-II 2

4D:\yedek\yykroot‘bölümtan ıtim

Şekil 4.19. Farklı kaydet Aç ı lan pencerede ( Şekil 4.20) dosya ad ı bölümüne sunuma verilmek istenen ad yaz ı larak Kaydet tu ş una bas ı l ı rsa dosya belirtilen adla kaydedilmi ş olur. Kaydedilen bu dosyadaki sunum ba ş ka bir bilgisayar arac ı l ığı yla

214

yap ı lacaksa, sunumun yap ı lacağı bilgisayarda da Ms Powerpoint'in ayn ı sürümünün (Office 97, Office 2000, Office XP gibi) olmas ı gereklidir. Ayn ı sürümün olmamas ı durumunda kullan ı lan şablon, orjinalinden farkl ı görüntüde olabilir. Sunu yap ı lacak bilgisayar da Ms Powerpoint program ı n ı n bulunmamas ı durumunda ise sunum yap ı lamaz. Her iki olumsuzlu ğ u da aş mak için sunumun son hali Farkl ı kaydet penceresinde Powerpoint Gösterisi dosya türü seçilerek a şı labilir ( Ş ekil 4.21). I kr] Losya Düzen Eörünüm Elde Eiçim Araçlar Slayt Gösterisi &meze Yardm Acrolzat

g;

61.

if3

; TA in i : Verdana

32

41, K T A

G !WW

[01

clio67

' ;= iF İ ►

'› • iJ ıle

Farkl ı Kaydet

Kayıt yedi

I

- Araçlar

My Documents

33 Başvuru

sdocs_old ÛSED i:ITARP1989 ,:Jtez_deger --

Adobe BasinPrj —J bio dersler dilekçe

Û Lllead DVD PictweShow 23 Visual Studio Projects

DPTPRO3

xis

dtez_AS FinePrint Files 9aPPri haletez My etlooks My Pictures

';:.3 yayınlar '23zytproje @imelünddim

My Webs sdocs

My rleb.v, ı 4 `, •FtaCes •

Ddsya adi:

IMIN

KaYıt Nrü:

'Sunu

Kaydet

I

Iptal

Şekil 4.20. Dosya ad ının verilmesi Kaydedilen bir sunum Powerpoint'in önceki sürümlerinde de kullan ı lmak istenirse Farkl ı kaydet penceresinde dosya türü olarak Powerpoint97-2000 & 95 sunusu seçilmelidir. Sunumun hazı rlanmas ı ve gösterisi s ı ras ı nda farkl ı şekillerde izlenmesi gerekebilmektedir. Şekil 4.22 de Normal görünümdeki bir slayt görülmektedir.

215

TA6j

K

Qrt

IJ251 Kayıt yed:

My Documents 2.133 Başvuru

JSED

Adobe --

1 . "_sdocs old

1BasinPrj

J TARPt989

bio

ltez_deger

J Ulead DYD Picture5how J visual Studio Projects

dersler lddekçe

J xls

JDPTPROJ

J yayınlar

. 1dtez_45

2J FinePrint Nes S.J-9aPPri

21 zvtproje

J haetez

girnekiniklim-h

eBooks Pictures 21My Webs ,511 Kullarnbrılırl

:Jsdocs

I

025Ya adi:

EROZYON

KayK tQl.Cı

PowerPoint 97-2000 ei 95 Sunu şu

fiehwıry

PJ9L.'

lıa Kayğet

I

Iptal

PowerPoint 4.0 Tasarım şablonu PowerPoint Eklentisi GIF Gra& De'Ckim Biçimi

Q

JPEG Dosya De4sirn Biçimi

Şekil 4.21. Farkl ı türde kayıt

Mehrret ÇOKBRJR • Erozyon stısci*Fransecı• kayru*11 alıp TDK saslüğınde a.snın; aşırı«, ıtk81 anLarma 904, lıelird ırrekted, Ternsal anlamda eııı.Nıs, • Tam alaNar naakl topısjıl su, rüzgar ,buaı, , yanı, ravıcal ışlanıler fon., bılırclığu noktacları ayr ılsı uzaklaşma..

re

d

Tarı rnsal anlamda erozyon ■ Tarım alanları ndaki topra ğı n su,

rüzgar, buzul ve yanl ış tarımsal i şlemler sonucu bulundu ğ u noktadan ayrıl ı p uzakla şmas ıd ı rl

Şekil 4.22. Normal görünümündeki bir slayt Görünüm menüsünden Slayt s ı ralayıc ı sı (Şekil 4.23) veya sol alt köşeden ilgili tu ş seçilirse ( Şekil 4.24); slaytlar yan yana dizilirler ( Şekil 4.25).

216

kj Microsoft Po ıscrPoint - [EROZYON] Ede @Içim Araçta

Dosya Düzen Ccaribüln

Ell EROZYON 1 Oioy t GÖOdena

I

F5

&••■1

eyos

5y

Mehmet ç 2 1=1 Erozyon rn • Erozyon süzlı411 Aşınma, anlamın 3 1.2 Tarımsal

• Tar ım a ve yanl ı

cubu", Cetvel kiavudar Ostbigi ye AçIdemalar

yakeşnle„,

Şekil 4.23. Görünüm menüsünden Slayt S ıralayıcısının seçimi

cf Microsoft PorverPoint - [EROZYON] rlş2 Dosya Drigen Görünüm Ekle Lin'

D râ; Verdana

1 0 EROZYON

Mehmet ÇOKBİLİR 2

0 Erozyon nedir? • Erozyon sözcüğü Frans ızca sözlüğünde Aşınma, aşını m; itikâ1 anlam ına geldiğ i belirtilmel

3 [D

Tarımsal anlamda erozyon • Tar ı m alanlar ındaki toprağ ve yanl ış tar ı msal iş lemler noktadan ayr ılıp uzaklaş ma

tl eı Çjz

■

115:

Otomatik Selel Slayt Sıralaylcısı Görünümü

Şekil 4.24. Slayt Sıralayıcısının seçimi

217

LIMicrosoft PowerPoint - [EROZYON] Dosya Düçen Görünüm Ekle Qiçirn Araçlar Slayt Gösterisi Eencere Narcl ırn Acrobst

,3:=^44L *466 Geçiş Yok

@% j

- Efekt Yok

• Qrtak Görevi&

Erozyon nedir?

Tar ı msal anlamda erozyon

• raıryon•c•ruda

• Teen• e ıennnnee nmo4e51ns Dr.12 YI ve VOM442,1 ,05.1 •••••c• eml•uson. u ıd, •,1,111

•eınmee eeemeel ı O4 sa! 11•34 ede ı vre ı •ı m. 1,41 enbm ıne ee.14, oelluellmeeeeee,

•■

2

ıı

3

Şekil 4.25. Slaytlann s ıralanmış durumu Görünüm menüsü veya sol alt kö ş eden Normal seçene ğ i ile önceki duruma dönülebilir ( Ş ekil 4.26).

-22 Slayt Normal Görünüm

Şekil 4.26. Normal görünüme geçiş İ stenirse ayn ı menüdeki veya sol alt kö ş edeki Slayt gösterisi adl ı tu ş ile sadece slayt ı n bulundu ğ u görünüme geçilebilir ( Ş ekil 4.27).

Şekil 4.27. Slayt gösterisi gösterimi Bu görünüm, ayn ı zamanda haz ı rlanm ış slayd ı n gösteriminde kullan ı lacak görünüm şeklidir. Bu görünümde bo ş luk tu ş u, page down veya N tu ş u ile bir sonraki slayda, page up veya P tu ş u ile bir önceki slayda geçilebilir.

218

Yanl ış l ı kla eklenmi ş veya daha sonradan gerekli görülmeyen bir slayt seçildikten sonra, Düzen menüsündeki Slayt sil komutu ile silinebilir ( Şekil 4.28). 0 Microsoft PowerPoint - [EROZYON]

:j1j Dosya rDüzen Görünüm Ekle Biçim Araçlar S

[2) 2° G

.71 ,

Yeniden Slayt Gösterisi Ctrl+Y

10

Kes

Ctrl+X

1421 Kwyala

Ctrl+C

e Yapıştır

Ctrl+V

Özel Yapıştır...

2 O Eroz

Temizle

• E A

Sil

Tümünü Seç

Ctrl+A

Coğak

CtrI+D

111~.11.111 3

Tar ır

Cal+F

But — Değiştir... -

Ctrl+H

r

Şekil 4.28. Slaytın silinmesi Varolan bir slayd ı n ayn ı s ı n ı sunuma eklemek için ilgili slayt seçili durumdayken Ekle menüsünden Slayt Ço ğ alt komutu kullan ı labilir. Bu durumda seçili slayd ı n ayn ı s ı hemen alta kopyalan ı r (Şekil 4.29). Microsoft PowerPoint - [EROZYON] E21 Dosya Düzen Görünüm ':Ekle Biçim Araçlar Slayt Göster

ca7,-'12

Yeni Slayt...

Ctrl+M

Verdana Slayt Numaras ı Tarih ve Saat.Resim Metin Kutusu

vle,hrrıet

Q:DK:BILIR

2 Q Erozyon nedir?

Film ve Sesler

WI M Tablo...

• Erozyon sözcüğü sözlüğünde r Aşınma, aşın ı m; i anlam ına geldi ğ i

1,

Şekil 4.29. Slayt kopyalanmas ı Powerpoint de metin yan ı nda çizelge, ak ış şemas ı , resim, kurulu ş şemas ı vb. sunumu da yap ı labilir. Bunun için < Ekle/slayt > komutundan ilgili slayt şekli seçilir ( Şekil 4.30).

219

• 511 Dosya Düzen Görünüm Ekle Bçm 'Araçlar Slayt Gösterisi Eencere

/aır dırn Acrol2at

CI;1;go'Ş';,%R3CO:;•, ; ,0'•;%:;IMia' ,3j;11

%

ID Verdana

32+ -

K TAG r>

%33

ı 12 12

'

ı op

Otomatik Düzen seçim

Tamam

2 0 Erozy

1

• Eri 30 Aş an 3

0 Tar ım,

D

Ta ve no

Metin ve Küçük Resim

r Bu debşim kutusunu bir daha gösterme

Şekil 4.30. Sunuya resim içeren slayt eklenmesi Slayt ekrana geldikten sonra sa ğ taraftaki bölüm t ı klanarak ( Şekil 4.31)

Ekle menüsünün Resim bölümünden Dosyadan... seçilir, aç ı lan Resim ekle penceresinden istenilen resim seçilerek Ekle tu ş u t ı klan ı r (Şekil 4.32).

Ba ş l ı k eklemek için t ı klat ı n ■ Metin eklemek için t ı klat ı n

Küçük resim eklemek için çift t ı klat ı n db....,..ıııııı.ııııııııııı'ııııtıtııtı ntnıtınrıtııııtııııııııı

Şekil 4.31. Resim eklenmesi

220

112 komutu seçilir ( Şekil 4.34).

r Slayt Gösterisi Pencere yard ım Acrol2e

r;• Gösteriyi Görüntüle

rA'

F5

Zamanlama Provas ı Konuşma Kaydet..,

1

Çevrimiçi Yayın Gösteri Ayqrla... ►

=1>i Eylem 12üğmeleri Eylem ky.ar

,

Önceden Belirlenmiş Animasyon

"c21 Özel Animasyon... Anirnas....on On ızierne.

Slayt Gizle Özel Gösteriler...

azgar, buzul

-iııkr.

Şela 4.34. Slayt geçişinin ayarlanmas ı Aç ı lan pencereden istenilen geçi ş şekli (efekt) seçilerek Uygula tu ş una bas ı l ı r (Şekil 4.35). :11)1 : rEfekt

Tümüne Uygula I

e

Uygula

I

iptal

I

Slayt Yukarı Doğru E

51a t Sa"aDo ■ ru Slayt Soldan Aşağı Slayt Soldan Yukarı Slayt Sağdan A şağı Slayt Sağdan Yukarı Hemen Geçiş Karart ıp Hemen Geçi ş Erime

ss Yok] rı r aki 535 3

3∎1 ,

Şekil 4.35. Slayt geçiş çeşitleri Ayn ı penceredeki Tümüne uygula tu ş una bas ı lmas ı durumunda efekt tüm slaytlara uygulan ı r. Bu noktada dikkate al ı nmas ı gereken husus her bir slayda farkl ı geçiş verilmesi genellikle sunum ciddiyetine uygun de ğ ildir. 222

Slayt gösterisi menüsünden gösteriyi görüntüle seçilerek sunum yap ı lmas ı s ı ras ı nda metin, grafik veya resim içeren bir slayd ı n üzerinde farenin sa ğ tu ş una bast ı ktan sonra aç ı lan menüden Kalem seçilirse ekrana çizim yap ı labilen bir kalem çı kar (Ş ekil 4.36). Bu kalem kullan ı larak ekran üzerinde istenilen bölümler i şaretlenebil r ( Şekil 4.37).

Şekil 4.36. İşaretçi seçenekleri

Şekil 4.37. Ekranda çizim Ms Powerpoint'in kullan ı m ı veya özellikleri hakk ı nda daha detayl ı bilgi almak için program ı n içinde bulunan Yard ı m menüsü kullan ı labilir (Şekil 4.38).

223

E] Microsoft PowerPoint - [EROZYON]

Dosya Düzen

13rünüm . Ekle Biçim Araçlar Slayt Gösterisi Pencere Yard ım Acrobat hlicrosntt PuwerPoint ,Jrd ırrıı

ifn rfn

Verdana

K TA

=

k Gör

Üstkrktr+Fl

Ilk? Bu Nedir?

I E:3 EROZYON

F1

Office Yard ımednı Gizle

Web'de Office Algıla ve Onar... Microsoft PowerPoint dakkinda

Mehmet ÇOKBILIR

T"

2 t:1 Erozyon nedir?

rı

rrı rni ni

Şekil 4.38. Yardım menüsü Bu menüdeki Microsoft PowerPoint Yard ı m ı 'n ı n seçilmesiyle aç ı lan pencerede ( Şekil 4.39) Yard ı m konuları n ı n tam listesi seçilerek istenilen konu hakk ı nda aç ı klamalar ı n bulundu ğ u bölüm görülebilir ( Ş ekil 4.40).

Ne yapmak istiyorsunuz? , Yard ım konular ının tam listesi , Slayt gösteriniz için zamanlama ayarlama , Slayt gösterisi zamanlamalann ı ayarlama ve prova etme hakk ında

1

o

Arıahatta içeri ği düzenleme yollar 1 , Varolan anahattan sunu oluşturma

14_2= 2. 1(1.3, Şekil 4.39. Yardım seçenekleri

224

1£1.

1 Microsoft PowerPoint Yardım

,Lizi2£1

5.1t _I J-fl Çalışırken yard ı m alma yolları Bu konu a ş a ğı dakiler hakk ı nda ba şvuru bilgisi sa ğlar: Office Yarcl ı mcı s ı 'ndan Yard ım isteme Yarc

- s - nsaoyarğıLi n alma

Office Update Web sitesi ıı den yard ım alma PowerPoint 2000 icindeki yenilikleri ö'ğ renme fik bilgi

Office Yard ı ması 'ndan Yard ı m isteme Bir Microsoft Office program ı ile ilgili bir sorunuz olduğunda, Office Yard ı mesina sorabilirsiniz. Örne ğin bir grafi ğ i biçimlendirme hakk ı nda Yard ı m almak için, Yard ı mdda Grafi ğ i nas ı l biğ imlendirebilirim? yaz ın.

—

Yard ı mcı balonunda do ğru konu görüntülenmiyorsa, konu listesinin altında Yukandakilerden hiçbiri, Wetı 'cle daha fazla Yard ı m aray ı bklatı n. Office Yard ı mcı s ı 'na sordu ğ unuz soruyu nas ı l ifade edece ğ iniz veya araman ı z ı anahtar sözcüklerle nas ı l daraltabilece ğiniz hakk ında öneriler al ı rs ı n ı z. Arad ığı nız bilgiyi hala bulam ı yorsan ı z, Yard ı m ın gelecekteki süri ı mlerini iyile ştirmek ve orada yard ı m aramak üzere otomatik olarak Microsoft Office Update Web sitesine ba ğ lanmak için geri besleme gönderebilirsiniz.

- 1.1»IIfI

Yardı mcı otomatik olarak çal ışırken yaptığı n ı z i ş ler hakk ı nda Yard ım konuları ve ipuçlan sunar — sizin bir soru sorman ı z ı beklemez. Örne ğ in, bir mektup yazd ığı nı zda, Yard ı mcı otomatik olarak size bir mektup olu şturma ve biçimlendirmede yard ımcı olacak konular ı görüntüler. Yard ı mcı ayn ı zamanda Office programlanndaki özellikleri daha etkin bir biçimde kullanmak hakk ı nda ipuçlar ı görüntüler. Bir ipucu görmek için Yard ı mcı n ı n yan ındaki ampulii lı tıklatı n. Aynı zamanda farkl ı bir Yard ımcı secebilir ve onu kişili ğ inize ve çal ış ma biçiminize uyacak biçimde istemek üzere ayarlayabilirsiniz. Örne ğ in, fareyi

2. •j

Şekil 4.40. Istenilen konuda yardım alınması

225

5. UYGULAMA ÖRNEKLERI 5.1. Arazide Sulamadan Kaynaklanan Tuz Birikiminin Belirlenmesi

Bütün sulama sular ı bünyelerinde erimi ş kat ı madde ya da tuzlar ı bulundururlar. Tar ı m alanları na sulama suyu ile birlikte büyük miktarlarda tuz da verilmektedir. Bir tar ı m alan ı nda yı ll ı k verilen tuz miktar ı n ı n hesaplanabilmesi için, arazi büyüklü ğü, sulama suyu elektriksel iletkenli ğ i ve y ı ll ı k uygulanan sulama suyu miktar ı bilgilerine ihtiyaç vard ı r (Ayy ı ld ı z, 1983) ( Şekil 5.1). A

L

B

C

L

Arazi büyüklü ğ ü (da)

120

Sulama suyu elektriksel iletkenli ğ i (dS/m)

1,4

Uygulanan Sulama suyu miktarı (mm)

740

Şekil 5.1. Elde mevcut veriler

Sulama suyu elektriksel iletkenli ğ inden yararlanarak sudaki tuz miktar ı ppm, mg/I veya g/m 3 birimlerine dönü ştürülebilir. Bu birimlerin üçü de ayn ı şeyi ifade ederler. Sulama suyu elektriksel iletkenlik de ğeri (dS/m) 640 rakam ı ile çarp ı l ı rsa sudaki tuz miktar ı g/m3 olarak bulunur (Güngör ve Erözel,1994). Bu miktar ile araziye verilen su miktar ı m 3 olarak bulunup çarp ı l ı rsa, araziye verilen tuz miktar ı g cinsinden bulunur. Bu de ğer bine bölünerek kg'a ya da milyona bölünerek tona çevrilebilir. Excel sayfas ı nda bu hesaplamalar ı yapmak için ilgili formüller girilmelidir. Böylece tuz konsantrasyonu ( Şekil 5.2), uygulanan toplam su miktar ı (Şekil 5.3) ve araziye verilen toplam tuz miktarlar ı (Şekil 5.4) bulunabilir . C6

.

=C3*640

1 120

3

Arazi büyüklü ğ ü (da) Sulama suyu elektriksel iletkenli ğ i (dS/m)

4

Uygulanan Sulama suyu miktar ı (mm)

740

Tuz konsantrasyonu(g/m 3) I

8961

1,4

5'

Şekil 5.2. Tuz konsantrasyonunun hesaplanmas ı

227

C7

=C2*C4

A

B

C

Arazi büyüklü ğ ü (da) Sulama suyu elektriksel iletkenli ğ i (dS/rn)

3!

120 1,4

Uygulanan Sulama suyu miktarı (mm)

4I —"5 6;

Tuz konsantrasyonu(g/m 3) Uygulanan su (m 3)

7 İ

740 896 88800

8

Şekil 5.3. Uygulanan toplam su miktarının hesaplanmas ı C8

= i =C6"C711000000

B Arazi büyüklü ğ ü (da) Sulama suyu elektriksel iletkenli ğ i (dS/m)

2 3

Uygulanan Sulama suyu miktarı (mm)

4 5 6 7

Tuz konsantrasyonu(g/m 3) Uygulanan su (m3) Verilen tuz (ton) I

c 120

1 740 896 88800 79,56481

Şekil 5.4. Araziye verilen toplam tuz miktarın ın hesaplanması 5.2. Sulama Sular ı n ı n SAR Değ erine Göre S ı n ı fland ı rı lmaları Sulama sular ı n ı n sodyum içeri ğ i ile ilgili en çok kullan ı lan s ı n ıfland ı rma Sodyum Adsorpsiyon Oran ı (SAR) değ eridir. Bu değ er

SAR = Na Ca + Mg

\i

eş itli ğ i ile hesaplanmaktad ı r. Burada kullan ı lan

2

katyonlar ı n birimleri miliekivalan/litre (me/I) dir. SAR de ğ erine göre s ı n ı fland ı rma a. Az sodyumlu

: O