e-Wydawnictwo Narodowego Centrum Badania Kondycji Fizycznej j

Zakres realizacji edukacji zdrowotnej w IV etapie edukacji szkolnej Klaudia Łomińska Studenckie Koło Naukowe Zakładu Antropologii i Promocji Zdrowia, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

STRESZCZENIE. Wstęp: Edukacja zdrowotna została po raz pierwszy ujęta w programach nauczania w 1997 roku, ale dopiero podstawa programowa z 2008 roku przyczyniła się do podniesienia jej znaczenia. Zwiększono ilość oraz zakres wymagań, podkreślono również jej ścisły związek z wychowaniem fizycznym. Stąd, ogromną rolę w prawidłowym przebiegu tego procesu odgrywa nauczyciel wychowania fizycznego. Cel pracy: Określenie poziomu realizacji zajęć edukacji zdrowotnej w warszawskich szkołach ponadgimnazjalnych. Materiał i metody: Badaniami, przeprowadzonymi w styczniu 2014 roku, objęto nauczycieli wychowania fizycznego, pracujących w Warszawie. Zastosowano zmodyfikowany kwestionariusz ankiety „Edukacja zdrowotna w wychowaniu fizycznym”. Zebrano 82 prawidłowo wypełnione kwestionariusze. Wyniki: Tematykę edukacji zdrowotnej realizuje 90,2% nauczycieli a zajęcia prowadzone są najczęściej w ciągu dwóch pierwszych lat. Niemal ¾ ankietowanych zadeklarowało, że w danej szkole, realizatorami są wszyscy nauczyciele. Blisko połowa badanych przeznacza mniej niż 30 godzin na realizację zajęć edukacji zdrowotnej. W większości szkół planuje się realizację bloku w trakcie całego roku. W ramach zajęć obowiązkowych edukację zdrowotną prowadzi 82,2%. Najpopularniejszą formą organizacji są zajęcia z grupą dziewcząt i chłopców z tej samej klasy a najczęściej wskazywanym miejscem pracy, jest sala gimnastyczna. Przeprowadzanie diagnozy wiedzy uczniów zadeklarowało 23% nauczycieli, w opinii 63% badanych ma to wpływ na dalsze projektowanie. Nauczyciele wykorzystują w pracy metody aktywizujące. Ewaluacji kompetencji uczniów dokonuje 34% badanych przy czym największy udział w ocenie ma aktywność na zajęciach. Nauczyciele najchętniej współpracują z pielęgniarką szkolną, psychologiem, pedagogiem szkolnym. Wykazują oni również pozytywny stosunek do zajęć edukacji zdrowotnej, w ich opinii, uczniowie również podzielają ten pogląd. Wnioski: Nie we wszystkich szkołach ponadgimnazjalnych są realizowane zagadnienia edukacji zdrowotnej a realizacja odbiega od wymogów i zaleceń dotyczących sposobu jej prowadzenia. Istnieje potrzeba organizacji szkolenia nauczycieli wychowania fizycznego w celu podnoszenia ich kompetencji.

Wprowadzenie

była fundamentem dla szkolnego programu profilaktyki.

Edukacja zdrowotna stanowi proces dydaktyczny i wy-

Ten złożony proces, jakim jest edukacja zdrowotna, obejmuje

chowawczy, w trakcie którego dzieci i młodzież uczą się

wiele celów i nie stanowi tylko przekazu informacji. Do jej

jak działać, aby zachowywać i doskonalić zdrowie, nie tylko

najważniejszych zadań należy zaliczyć pomoc uczniom w:

własne, ale także innych ludzi, tworzyć środowisko sprzyjające zdrowiu lub też w przypadku choroby lub niepeł-

− poznaniu siebie, potrzeb, problemów zdrowotnych i monitorowaniu własnego rozwoju,

nosprawności uczestniczyć w jej zwalczaniu i zapobiega-

− zrozumieniu pojęcia zdrowia i kwestii z nim związanych,

niu negatywnym skutkom. Jak wspomina Woynarowska

− rozwijaniu poczucia podmiotowości i odpowiedzial-

(2011), ta forma edukacji jest prawem każdego dziecka,

ności za zdrowie,

podobnie jak nauka czytania i pisania, a więc powinna być

− budowaniu i podnoszeniu własnej wartości,

uwzględniona w jego edukacji szkolnej. Postuluje się, aby

− kształtowaniu umiejętności życiowych, − tworzeniu środowiska prozdrowotnego i przygotowa-

Adres do korespondencji: E-mail: [email protected]

niu do udziału w przedsięwzięciach na rzecz zdrowia.

K.Łomińska / e-Wydawnictwo NCBKF, 2014:39-45

40

Materiał i metody

Większość celów edukacji zdrowotnej pozwala uzyskać kompetencje do tworzenia warunków satysfakcjonującego

Badania przeprowadzono na przełomie stycznia i lutego

życia w zdrowiu. Efekty odpowiednio prowadzonej eduka-

2014 roku i objęto nimi nauczycieli wychowania fizycz-

cji mogą być zauważalne zarówno na bieżąco jak i w przy-

nego, uczących w szkołach ponadgimnazjalnych na tere-

szłości. Pozwala uniknąć chorób, kształtować potrzebę sa-

nie Warszawy. W badaniach wzięło udział 96 nauczycieli

mokontroli, samobadania i bycia aktywnym pacjentem, jest

współpracujących z Akademią Wychowania Fizycznego

inwestycją w zdrowie publiczne (Woynarowska, 2011). Nie-

Józefa Piłsudskiego w Warszawie w ramach studenckich

stety rzeczywistość pokazuje, że jest niedoceniana w środo-

praktyk pedagogicznych. W badaniu wykorzystano zmo-

wisku szkolnym (Charzyńska-Gula, 2013a; Misiak, 2012).

dyfikowany, zawierający 16 pytań kwestionariusz ankiety

Po raz pierwszy w historii szkolnictwa w Polsce pojawiła się

„Edukacja zdrowotna w wychowaniu fizycznym” opraco-

w 1997 roku, ale dopiero w wyniku reformy programowej

wany przez Wojnarowską. Pełna wersja kwestionariusza

z roku 2008 (www.bip.men.gov.pl) zyskała wysoką rangę

dostępna jest na stronie internetowej Kuratorium Oświaty

przede wszystkim dlatego że:

w Bydgoszczy (www.kuratorium.bydgoszcz.uw.gov.pl).

− uznano, że jest ważnym zadaniem szkoły, polegającym na kształtowaniu nawyku dbałości o zdrowie oraz ucze-

Zebrano 96 kwestionariuszy, do analizy zakwalifikowano 82 prawidłowo wypełnione.

niu tworzenia środowiska prozdrowotnego; Wyniki i omówienie

− treści z zakresu edukacji zdrowotnej zostały ujęte w wielu przedmiotach;

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Naro-

− podkreślono ścisłe powiązanie edukacji zdrowotnej

dowej z dnia 23 listopada 2008 r. w sprawie podstawy pro-

z wychowaniem fizycznym poprzez wyodrębnienie jej

gramowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogól-

jako jednego z siedmiu bloków tematycznych podstawy

nego w poszczególnych typach szkół, blok edukacja zdro-

programowej wychowania fizycznego;

wotna powinien być prowadzony we wszystkich szkołach

− zwiększono ilość i zakres wymagań w porównaniu

ponadgimnazjalnych, a wiodącą rolę w tej kwestii odgrywa

z poprzednią podstawą (Rozporządzenie Ministra Edu-

zintegrowanie tematyki zajęć z programem dydaktyczno-

kacji Narodowej i Sportu, 2002)

wychowawczym wychowania fizycznego (Rozporządzenie

W niniejszej pracy skoncentrowano się na IV etapie

Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, 2008). Zgodnie

edukacji szkolnej, co ma związek z kluczową rolą jaką

z wynikami niniejszych badań, nie we wszystkich szkołach

odgrywa nauczyciel wychowania fizycznego w powodze-

ponadgimnazjalnych (90,2%) prowadzone są zajęcia edu-

niu procesu szkolnej edukacji zdrowotnej. Dodatkowo, za

kacji zdrowotnej.

podjęciem tego rodzaju badań przemawia niewielka ilość

Czas zaproponowany na realizację bloku edukacja zdro-

opracowań prowadzonych nad oceną realizacji zajęć z edu-

wotna to zgodnie z podstawą programową jeden semestr

kacji zdrowotnej w szkole ponadgimnazjalnej w stosunku

w III i IV etapie edukacji. W „Komentarzu do podstawy

do raportów dotyczących II i III etapu edukacyjnego.

programowej przedmiotu wychowanie fizyczne”, dostępnym na stronie internetowej Ministerstwa Edukacji Naro-

Cel pracy

dowej proponuje się wariant optymalny, czyli kurs w wy-

Celem pracy było określenie poziomu realizacji zajęć

miarze minimum trzydziestu godzin w trakcie trzyletniej

z edukacji zdrowotnej w warszawskich szkołach ponad-

nauki w szkole ponadgimnazjalnej lub inny w postaci pół-

gimnazjalnych. W wyniku przeprowadzonych badań starano

rocznego cyklu zajęć ciągłych (Rozporządzenie Ministra

się uzyskać odpowiedź na następujące pytania badawcze:

Edukacji Narodowej i Sportu, 2008). Decyzja dotycząca

1. Czy edukacja zdrowotna jest prowadzona jest we

struktury zajęć należy do dyrektora szkoły, niemniej jed-

wszystkich badanych szkołach ponadgimnazjalnych?

nak ważną rolę w decydowaniu powinni mieć nauczyciele

2. Czy realizacja edukacji zdrowotnej jest zgodna z za-

wychowania fizycznego, rada pedagogiczna i uczniowie.

leceniami ministerialnymi?

Korzystnym rozwiązaniem może być zorganizowanie zajęć

3. Jaka jest rola nauczyciela wychowania fizycznego w pro-

w pierwszym półroczu pierwszego roku nauki. Czas trwa-

cesie edukacji zdrowotnej w wybranych szkołach?

nia pojedynczych zajęć powinien osiągać wymiar jednej

Edukacja zdrowotna w szkołach ponadgimnazjalnych

41

lub dwóch godzin lekcyjnych (Pietraszek, 2012). Z niniej-

na zaburzenie ciągłości nauczania (Woynarowska, 2011).

szych badań wynika, iż zajęcia prowadzone są najczęściej

Większość badanych (82,4%) zadeklarowała, iż planuje

w okresie dłuższym niż jeden rok nauki (73%). Zgodnie

realizowanie zagadnień edukacji zdrowotnej w trakcie ca-

z wariantem najbardziej pożądanym (zgodnym z wytycz-

łego roku, a w nielicznych przypadkach jednego semestru

nymi) postępuje około 31% nauczycieli. Pozostali decy-

(8,1%) czy nawet krócej (9,5%).

dują się na realizację tematyki w klasie II (1,9% badanych) i III (5,8% respondentów).

Pomimo, iż zajęcia edukacji zdrowotnej są obowiązkowe, to założono, że ich realizacja przebiegać będzie w

Nie ma szczegółowych wytycznych co do liczby na-

ramach puli zajęć do wyboru. Kwestia ta jest szczególnie

uczycieli, którzy powinni czuć się zobligowani do prowa-

rozważana na IV etapie edukacyjnym (Pietraszek, 2012),

dzenia zajęć edukacji zdrowotnej w danej szkole. Zasadne

a zatem na etapie którego niniejsze badania dotyczą. I tak,

wydaje się, aby były to osoby z odpowiednim przygoto-

realizację zagadnień edukacji zdrowotnej w ramach zajęć

waniem lub ukierunkowani na podnoszenie swoich kwali-

obowiązkowych deklaruje większość ankietowanych, tj.

fikacji (Woynarowska, 2011). Ankietowani zostali zapy-

82,3%, w ramach zajęć fakultatywnych 12,3%, natomiast

tani o liczbę nauczycieli, którzy w ich szkole realizują

5,4% respondentów decyduje się na inne, niż wyżej wymie-

tematykę edukacji zdrowotnej. Blisko ¾ ankietowanych

nione rozwiązania .

zadeklarowało, że realizatorami są wszyscy nauczyciele wychowania fizycznego uczący w ich szkole (Ryc. 1).

znacznie charakteru grup, w jakich powinny się odbywać zajęcia edukacji zdrowotnej, a co za tym idzie dużą rolę

% 80

W obowiązującym dokumencie nie wskazano jedno-

może w tej kwestii odgrywać inicjatywa nauczyciela pro-

74,3

wadzącego. Największym uznaniem wśród ankietowanych

70 60

nauczycieli (blisko 40%) cieszą się grupy łączące dziewczęta

50

i chłopców z tej samej klasy (Tabela 1).

40

Tabela 1. Deklaracje badanych nauczycieli (n=82) dotyczące grup, w których odbywają się zajęcia edukacji zdrowotnej w szkołach ponadgimnazjalnych

30 18,9

20 10

5,4 1,4

0 Wszyscy

Większość

Niektórzy

Charakter grupy

Odsetek

Dziewczęta i chłopcy z jednej klasy

39,7%

Tylko chłopcy z jednej klasy

30,1%

Tylko dziewczęta z jednej klasy

28,8%

Dziewczęta w grupach międzyoddziałowych

26,0%

Chłopcy w grupach międzyoddziałowych

24,7%

Dziewczęta i chłopcy w grupach międzyoddziałowych

26,0%

Żaden

Ryc. 1. Odsetek nauczycieli wychowania fizycznego deklarujących realizację zajęć z zakresu edukacji zdrowotnej w danej szkole (n=82) Zgodnie z nową podstawą programową w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych zajęcia edukacji zdrowotnej zostały objęte pulą trzydziestu godzin zgodnie z nową podstawą programową. Liczba nauczycieli prowadzących

Nieodzownym elementem wpływającym na jakość

zajęcia w wymiarze trzydziestu godzin jest prawie równa

efektów edukacji, w tym także edukacji zdrowotnej, są

liczbie nauczycieli, którzy tej normy nie wypełniają, odpo-

m.in. motywacja uczniów oraz ich aktywność i zaangażo-

wiednio 47,9% oraz 45,2%. Nieliczni (6,8%) zadeklarowali

wanie w zajęcia. Na ich podniesienie mogą mieć wpływ:

realizację zajęć przez więcej niż trzydzieści godzin. W oparciu o rozporządzenie dotyczące zajęć edukacji

− liczba uczniów w grupie - najbardziej optymalną liczbą jest 20, albowiem pozwala zaktywizować wszyst-

zdrowotnej w szkołach ponadgimnazjalnych postuluje się,

kich uczniów i jednocześnie utrzymać dyscyplinę;

aby zagadnienia edukacji zdrowotnej zostały zrealizowane

− miejsce zajęć - powinno zapewniać swobodne prze-

na przestrzeni jednego półrocza. Przeznaczenie na te dzia-

mieszczanie, grupowanie, sprzyjające wprowadzaniu

łania okresu dłuższego niż jeden semestr może wpłynąć

różnorodnych form organizacji i prowadzenia lekcji;

K.Łomińska / e-Wydawnictwo NCBKF, 2014:39-45

42

− umiejscowienie uczniów i nauczyciela - zapewniające

nia, polegający na stwarzaniu warunków do samodzielnego

odpowiednią komunikację między samymi uczniami

uczenia się. Dzięki zastosowaniu takich metod uczniowie

oraz uczniami a nauczycielem.

są bardziej zaangażowani, aktywniej nabywają wiedzę i ła-

− sprzęt - bogata oferta wyposażenia pozwala na rozbu-

twiej przyswajają informacje, rozwijają swoje zaintereso-

dzenie ciekawości i pomysłowości uczniów (Woyna-

wania i umiejętności psychospołeczne. Istnieje szeroki

rowska, 2011).

wachlarz metod aktywizujących, a ich dobór uzależniony

Większość z zapytanych nauczycieli (70,8%) wskazała

jest od warunków lekcji, jej celów, potrzeb ucznia czy do-

salę gimnastyczną jako docelowe miejsce prowadzenia

świadczeń nauczyciela. W niniejszych badaniach ujaw-

zajęć edukacji zdrowotnej. Wśród nich byli również tacy,

niono, iż nauczyciele chętnie sięgają po metody aktywi-

którzy wykorzystują salę lekcyjną (55,6%). Co piąty na-

zujące podczas lekcji (Ryc. 2).

uczyciel (20,8%) zadeklarował, iż bardziej odpowiednim

%

miejscem, aby zrealizować wybrane zagadnienia jest in-

40

stytucja pozaszkolna.

35

W podstawie programowej zapisano: „Zajęcia wychowania fizycznego w zakresie edukacji zdrowotnej powinny

30

być dostosowane do potrzeb uczniów” (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej, 2008). Dlatego też, we współczesnej edukacji zdrowotnej zwraca się uwagę na konieczność diagnozowania uczniów, szczególnie w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. Wynika to z faktu, że każdy uczeń ma pewien zasób wiedzy i „bagaż” doświadczeń, związanych ze zdrowiem i chorobą. Pytanie o potrzeby może wpłynąć na rozbudzenie zainteresowania uczniów zdrowiem i jego aspektami. Sprzyja ta zwiększeniu aktywności podczas zajęć i motywacji do samodzielnego uczenia się (Woynarowska, 2011). Blisko ¼ nauczycieli zadeklarowała, iż prowadzi diagnozę u wszystkich uczniów.

36,1

25,0 25

23,6

20 15,3 15 10 5 0,0 0 Zawsze

W większości zajęć

Często

Czasami

W ogóle

Ryc. 2. Deklaracje (%) nauczycieli (n=82) dotyczące częstości stosowania metod aktywizujących podczas zajęć edukacji zdrowotnej Warunkiem skuteczności zajęć edukacji zdrowotnej jest

Niemal dwukrotnie większa liczba nauczycieli (43,2%) twierdzi, że działaniem takim obejmują większość uczniów, pozostali (20,3%) prowadzą diagnozę u niektórych uczniów lub nie prowadzą jej wcale (13,5%). Woynarowska (2011) wyraźnie wskazuje, że uczniowie

dokonywanie ewaluacji tego procesu w sposób bieżący oraz

powinni też aktywnie uczestniczyć w planowaniu, realizacji

ców, którzy gwarantują spójność informacji płynących z róż-

i ewaluacji zajęć. Spośród wszystkich badanych nauczy-

nych środowisk. Wprowadzanie na tej podstawie stosownych

cieli, 58,9% twierdzi, że diagnoza uczniów ma wpływ na

modyfikacji zapewniłoby zwiększenie efektywności działań

dalsze projektowanie, przy czym jedynie 4,1% uważa, ją

zarówno uczniów jak i nauczycieli (Woynarowska, 2011).

za kluczowy elementem w programowaniu treści. W opinii

Zgodnie z założeniami edukacji zdrowotnej, jednym

23,3% badanych diagnoza ma niewielki wpływ, co więcej,

z jej celów jest „zaszczepienie” w uczniach nawyku zdro-

jako podsumowanie danego etapu edukacji. Jak wynika z przeprowadzonych badań, prowadzenie takiej oceny zadeklarowało 34% spośród wszystkich badanych. Oprócz działań nauczyciela, wskazany jest w tej kwestii także udział rodzi-

13,7% nauczycieli w ogóle nie bierze jej pod uwagę. Jest

wego stylu życia, a podstawą do podejmowania przez nich

to dość niepokojące, zwłaszcza że, czynne uczestnictwo

prozdrowotnych działań w przyszłości jest nabycie odpo-

uczniów w programowaniu edukacji zdrowotnej stanowi

wiedniej wiedzy w tym zakresie. W takim wypadku kryte-

ważny element, mający wpływ na stopień skuteczności

rium oceny powinien być stopień opanowania zagadnień

procesu. Współczesna edukacja zdrowotna postuluje, aby

edukacji zdrowotnej (Woynarowska, 2011). Jak wynika

dominującymi metodami pracy były metody aktywizujące.

z przeprowadzonych badań, największy odsetek nauczycieli

Można je zdefiniować jako sposób uczenia się czy naucza-

twierdzi, że ocenie poddaje aktywność i zaangażowanie

Edukacja zdrowotna w szkołach ponadgimnazjalnych

43

uczniów na zajęciach, z kolei najmniejszy odsetek bada-

realizacji wybranych tematów, eliminowaniu reklam pro-

nych uwzględnia w ocenie poziom opanowania wiadomo-

duktów żywnościowych niekorzystnych dla zdrowia i ich

ści (Ryc. 3).

sprzedaży w okolicy szkoły, a także organizowaniu kampanii i przedsięwzięć propagujących prozdrowotny styl

% 80 71,4 70

życia (Woynarowska, 2011). Badani nauczyciele wycho67,9

wania fizycznego wykazują największą chęć współpracy z pielęgniarką szkolną (86,3%), na drugim miejscu psy-

60

chologiem lub pedagogiem szkolnym (72,6%), następnie

50 39,3

40

wychowawcami klas (53,4%) oraz nauczycielami innych 28,6

30

przedmiotów (45,2%). Instytucje lokalne (15,1%), jak i rodzice (26%) mają najmniejszy udział w kwestii realiza-

20

cji zagadnień edukacji zdrowotnej.

10

Z badań Nowaka (2012) prowadzonych wśród nauczy-

0 Aktywność podczas zajęć

Zaangażowanie

Obecność na zajęciach

Stopień opanowania wiadomości

Ryc. 3. Kryteria oceny z edukacji zdrowotnej brane pod uwagę przez nauczycieli wychowania fizycznego (n=82)

cieli różnych typów szkół wynika, że nie wykazują oni pozytywnego stosunku do zajęć edukacji zdrowotnej, a połowa z ankietowanych nie jest w stanie wymienić przynajmniej jednego programu o tematyce zdrowotnej, który jest realizowany w danej szkole. Niniejsze badania wykazały, iż sto-

Jako czynniki sprzyjające skuteczności edukacji zdro-

sunek nauczycieli do zajęć edukacji zdrowotnej jest pozy-

wotnej wymienia się między innymi współdziałanie z pie-

tywny. Co więcej, zadeklarowali oni, że w ich opinii rów-

lęgniarką szkolną, rodzicami uczniów oraz społecznością

nież uczniowie podzielają ich zdanie (Ryc. 4).

lokalną (Woynarowska, 2011). W przypadku pierwszej

Stan zdrowia oraz zasób wiedzy uczniów tego etapu

z wymienionych, współpraca powinna polegać na udzielaniu

edukacyjnego potwierdza konieczność realizowania zagad-

nauczycielom konsultacji w zakresie medycznych aspektów

nień dotyczących zdrowia i jego aspektów. W opozycji do

edukacji zdrowotnej oraz uczestnictwa w planowaniu, reali-

dużej liczby wymogów jakie stawiane są przed uczniami,

zacji i ewaluacji programów edukacyjnych oraz programów

niewielka liczba doniesień dotyczy stopnia realizacji edu-

profilaktycznych. Dotychczasowe badania ukazują nie do

kacji zdrowotnej (Rozporządzenie Ministra Edukacji Na-

końca zadowalający obraz współpracy dyrekcji i nauczy-

rodowej, 2008). Ponadto, znacznie częściej spotkać można

cieli z pielęgniarką szkolną. Oczekiwania dotyczą jedynie

raporty obejmujące poprzedzające etapy edukacji, tj. szkołę

doraźnej pomocy w przypadku urazów, zachorowań i pro-

podstawową i gimnazjum, a rzadziej IV etap edukacyjny

wadzenia przeglądów higieny osobistej uczniów (Leńczuk-

(Charzyńska-Gula, 2013a,b; Misiak, 2012; Nowak, 2012a,b).

Gruba i wsp., 2007). Jeżeli chodzi o współdziałanie z rodzi-

Z drugiej strony można przypuszczać, iż skupienie uwagi

cami uczniów, to stanowi ono ważny element programu edu-

na tym etapie powinno dostarczyć pozytywnych rezultatów.

kacji zdrowotnej ze względu na dążenie do spójności infor-

Jako osoby pełnoletnie lub prawie pełnoletnie uczniowie ci

macji pochodzących z różnych źródeł. Udział rodziców

powinni być bardziej świadomi i odpowiedzialni. Nie na-

może przejawiać się przez proponowanie zagadnień, które

leży przy tym zapominać, że nauczyciel wychowania fizycz-

z ich punktu widzenia są najważniejsze oraz sposobu ich

nego jest niezbędnym ogniwem w procesie edukacji zdro-

realizacji; wyrażanie opinii o tym, jaką wiedzę nabywa

wotnej. Wynika to z faktu, iż zagadnienia, zgodnie z zapi-

dziecko i w jakim stopniu stosuje je w praktyce, prowa-

sami w podstawie programowej, są ściśle związane z wy-

dzenie zajęć w ramach ich kompetencji, udział w różnych

chowaniem fizycznym. Nierzadko jest tak, że nauczyciel

formach zajęć szkolnych wraz z dziećmi oraz współorga-

stanowi jedyne wiarygodne źródło informacji dla ucznia.

nizowaniu imprez o tej właśnie tematyce. Współdziałanie

Analizując wyniki niniejszego badania należy zwrócić

ze społecznością lokalną stwarza warunki do wykorzysta-

uwagę na wiele istotnych kwestii. Pozytywnym aspektem

nia różnych okoliczności także poza szkołą. Przejawia się

jest realizowanie zagadnień edukacji zdrowotnej przez po-

w pozyskiwaniu znaczących osób i różnych organizacji do

nad 90% nauczycieli. Jednakże prowadzenie zajęć w okresie

K.Łomińska / e-Wydawnictwo NCBKF, 2014:39-45

44

% 45

Opinia nauczycieli

40 35

Spodziewana opinia uczniów

39,7

31,5

30,2

30 26,0 25 20

24,7

17,8 15,1

15 9,6

10 5

2,7

2,7

0 Zdecydowanie popieram

Raczej popieram

Nie mam zdania

Raczej nie popieram

Zdecydowanie nie popieram

Ryc. 4. Deklaracje nauczycieli wychowania fizycznego (n=82) dotyczące potrzeby prowadzenia zajęć edukacji zdrowotnej oraz ich przypuszczenia odnośnie zdania uczniów o zasadności realizacji tego rodzaju zajęć dłuższym niż jeden semestr, a nawet jeden rok odbiega od

nym zjawiskiem, jest stosunkowo niewielki odsetek na-

zaleceń. Fakt, iż prawie ¾ ankietowanych odpowiedziało,

uczycieli którzy dokonują diagnozy uczniów pod kątem

że wszyscy nauczyciele wychowania fizycznego w danej

ich wiedzy. Podjęcie takiego działania mogłoby zapewnić

szkole prowadzą zajęcia edukacji zdrowotnej można odnieść

trafniejszy dobór treści oraz dostosowanie kryteriów i wy-

do postulatu, aby realizatorami byli ci, którzy są kompe-

mogów do indywidualnych potrzeb uczniów. Zastanawiać

tentni oraz gotowi doskonalić swój warsztat. Negatywnym

może także to, że 1/3 nauczycieli przeprowadzających dia-

zjawiskiem jest liczba godzin jaką nauczyciele poświęcają

gnozę, planując dalsze działania nie bierze pod uwagę jej

na realizację zagadnień z edukacji zdrowotnej. Po zestawie-

wyników. Na potrzebę prowadzenia diagnozy i uwzględ-

niu tej ilości z okresem w jakim realizowana jest edukacja

nienia jej rezultatów wskazują wyniki badań, w których

zdrowotna, w najbardziej optymistycznej wersji lekcje od-

ankietowani uczniowie deklarowali, że brak oceny ich po-

bywają się raz w tygodniu, a w najmniej korzystnej raz na

trzeb decyduje o małej przydatności zajęć edukacji zdro-

trzy tygodnie. Podobnie jak w raporcie Misiaka (2012), na-

wotnej (Charzyńska-Gula, 2013a).

uczyciele podejmują decyzję o prowadzeniu lekcji o tema-

Wykorzystywanie metod aktywizujących podczas lek-

tyce zdrowotnej w ramach zajęć obowiązkowych, co nie

cji dostarcza pozytywnych efektów. Oczekiwanym rezul-

jak zgodne z zaleceniami. Można przypuszczać, że najczę-

tatem w tym przypadku może być szybsze uczenie się, efek-

ściej deklarowana przez nauczycieli realizacja zajęć w gru-

tywniejsze wykorzystanie nabytych kompetencji w prak-

pach składających się z dziewcząt i chłopców z jednej klasy,

tyce oraz rozwijanie umiejętności rozwiązywania zadań

odzwierciedla najbardziej korzystne dla szkoły rozwiązanie

problemowych. Wyniki jakie uzyskano w odniesieniu do

organizacyjne. Prawdopodobnie stworzenie grup, w której

kryteriów ewaluacji kompetencji uczniów z edukacji zdro-

znajdowałby się tylko dziewczęta lub tylko chłopcy z kilku

wotnej są zbliżone do rezultatów, uzyskanych przez Mi-

oddziałów powodowałoby utrudnienia w planowaniu pozo-

siaka (2012). W zgodzie z zaleceniami komentarza do pod-

stałych zajęć. Pozytywnie należy ocenić wykorzystanie sali

stawy programowej, 1/3 respondentów ocenia aktywność

gimnastycznej jako miejsca w którym najczęściej realizo-

uczniów oraz ich zaangażowanie. Mimo, iż podstawą efek-

wane są zajęcia edukacji zdrowotnej. Ze względu na swo-

tywnego działania jest odpowiedni zasób wiedzy to w tym

ją wielkość, umożliwia ona wprowadzanie różnorodnych

wypadku nie zajmuje on pierwszoplanowej roli. Zbyt ni-

form organizacyjnych i daje gwarancję efektywnej komu-

skie zaangażowanie rodziców w realizację edukacji zdro-

nikacji wynikającej z możliwości korzystnego ustawienia

wotnej jest zgodne z wynikami innych autorów (Leńczuk-

względem siebie uczniów i nauczyciela. Z kolei niekorzyst-

Gruba i wsp., 2007; Charzyńska-Gula, 2013b). Nie należy

Edukacja zdrowotna w szkołach ponadgimnazjalnych

zapominać, iż rodzice pełnią rolę pierwszych nauczycieli w życiu dziecka, a ich udział w wychowaniu nie powinien się ograniczać do momentu, kiedy rozpoczynają oni edukację w szkole. Badani nauczyciele, wykazując pozytywny stosunek do edukacji zdrowotnej, stoją w opozycji do opinii nauczycieli badanych przez Nowaka (2012a). Właściwe nastawienie i chęć wprowadzania uczniów w tematykę zdrowia jest równie istotne jak same kompetencje nauczycieli. Wnioski Edukacja zdrowotna jest prowadzona w większości szkół ponadgimnazjalnych na terenie Warszawy. Sposób jej realizacji nie jest jednak w pełni zgodny z zaleceniami. Do podniesienia jakości procesu edukacji zdrowotnej może przyczynić się organizacja szkoleń dla nauczycieli wychowania fizycznego. Piśmiennictwo 1. Charzyńska-Gula M. Realizacja edukacji zdrowotnej w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum w świetle opinii wybranej grupy uczniów; MONZ, 2013a, 19(4):431–438. 2. Charzyńska-Gula M. Rodzina i szkoła jako źródła informacji zdrowotnej – opinie uczniów; MONZ, 2013b, 19(3):242–250. 3. Leńczuk-Gruba A., Kobos E., Wrońska I. Przyczyny utrudnionej realizacji edukacji zdrowotnej w szkole w opinii pielęgniarek środowiska nauczania i wychowania. Probl. Piel., 2007, 15(4):217-222. 4. Misiak L.. Raport dotyczący edukacji zdrowotnej w wychowaniu fizycznym w małopolskich gimnazjach, 2012. www.bip.malopolska.pl/kokrakow/Download/get/id,476901.html. 5. Nowak P.F. Realizacja edukacji zdrowotnej w szkole w opiniach nauczycieli. MONZ, 2012a, 18(3):171-175.

45

6. Nowak P.F. Model edukacji zdrowotnej w polskiej szkole w opiniach nauczycieli; Hygeia Publ.Health 2012b, 47(2):207-210. 7. Pietraszek Z. Jak realizować w szkole edukację zdrowotną? Samorządowy Ośrodek Doradztwa Metodycznego i Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach (SODMIDN) Biuletyn nr 6, 2012. http://www.sodmidn.kielce.eu/sites/sodmidn.kielce.eu/files/biulet yny/biuletynedu_zdrowotna.pdf. 8. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. 2002, Nr 51, poz. 458) www.archiwum.men.gov.pl/images/stories/pdf/rozporzadzenie 2002.pdf. 9. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 listopada 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. 2009, Nr 4, poz. 17) www.bip.men.gov.pl/men_bip/akty_prawne/rozporzadzenie_2008 1223_v2.pdf. 10. Woynarowska B. Organizacja i realizacja edukacji zdrowotnej w szkole. Poradnik dla dyrektorów szkół i nauczycieli. ORE, Warszawa, 2011. 11. Woynarowska B. Dlaczego edukacja zdrowotna jest potrzebna uczniom, nauczycielom, szkole i społeczeństwu? Meritum 2012; 3:6-11. 12. www.kuratorium.bydgoszcz.uw.gov.pl/main.php?menu=4&i tem=500&page=1911 13. Zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 maja 1997 roku w sprawie podstaw programowych obowiązkowych przedmiotów w szkole podstawowej i ponadpodstawowej (Dz. Urz. MEN 1997, Nr 5, poz. 23) www.bip.men.gov.pl/men_bip/akty_pr_1997-2006/rozp_140.php ?wrapper=test. Pracę przedstawiono na Ogólnopolskiej Konferencji Studenckich Kół Naukowych „Zagadnienia kultury fizycznej i zdrowia w badaniach młodych naukowców”, 30 maja 2014 r., AWF Warszawa. Opiekun Studenckiego Koła Naukowego - dr Beata Wojtyczek.