ZACHODNIOPOMORSKI UNIWERSYTET TECHNOLOGICZNY W SZCZECINIE

WYDZIAŁ TECHNOLOGII I INŻYNIERII CHEMICZNEJ KIERUNEK STUDIÓW: OCHRONA ŚRODOWISKA SPECJALNOŚĆ: PROCESY I APARATY W OCHRONIE ŚRODOWISKA Instytut Inżynierii Chemicznej i Procesów Ochrony Środowiska

Patrycja Maria Romanowska

Wskaźniki emisji odorantów z działalności gospodarczej

Praca magisterska wykonana w Pracowni Zapachowej Jakości Powietrza роd kierunkiem: Prof. dr hab. inż. Joanny Kośmider

Szczecin 2009 rok

Streszczenie Celem pracy było wyznaczenie wskaźnika emisji odorantów dla procesu tłoczenia oleju rzepakowego metodą wytłaczania na gorąco i przeciwprądowej ciągłej ekstrakcji heksanem. Pomiary emisji odorantów zostały wykonane w Zakładzie Olejów Roślinnych Komagra S.A. w Tychach, w terminie od 24 do 29 listopada 2008 roku. Wykonano 36 zespołowych pomiarów stężenia zapachowego zanieczyszczeń gazu emitowanego z trzech emitorów, uznanych za najbardziej uciążliwe. Pomiary wykonano zgodnie z normą PN-EN 13725:2007. Zastosowano olfaktometr dynamiczny TO7, zainstalowany w Mobilnym Laboratorium Pracowni Zapachowej Jakości Powietrza. Wyniki pomiarów umożliwiły: – oszacowanie, że wskaźnik emisji zapachowej, odniesiony do tony przetwarzanego rzepaku, wynosi około 1,8*108 ouE/Mg, – przeprowadzenie symulacji rozprzestrzeniania się odorantów w otoczeniu Zakładu. Symulacje dyspersji zostały wykonane zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu, z użyciem programu OPERAT 2000. Obliczono częstość przekraczania progu rozpoznawalności zapachu Zakładu KOMAGRA w skali roku na terenie dzielnic sąsiadujących ze strefą przemysłową. Stwierdzono znaczne przekroczenia poziomów odniesienia, których wprowadzenie jest planowane (załącznik do projektu ustawy o przeciwdziałaniu uciążliwości zapachowej). Dodatkowym efektem realizacji pracy magisterskiej są trzy instruktażowe filmy nt.: – Zakład Olejów Roślinnych Komara S.A. w Tychach, – zasada działania olfaktometru dynamicznego TO7, – pobieranie próbek

gazów odlotowych z użyciem sondy do rozcieńczania

dynamicznego. Załączone materiały filmowe ilustrują opisy obiektu i metodyki badań. Zostaną włączone do bazy dydaktycznych materiałów Pracowni Zapachowej Jakości Powietrza, udostępnianych na stronie www.odory-szczecin.zut.edu.pl.

2

SPIS TREŚCI strona

Spis tabel

5

Spis rysunków

6

Spis symboli

8

Spis załączników

9

WSTĘP

10

I. CZĘŚĆ REFERATOWA

11

1. Wskaźniki emisji zapachowej

12

1.1. Informacje ogólne

12

1.2. Wskaźnik emisji odorantów dla wytwórni kwasu fosforowego

12

1.3. Wskaźnik emisji odorantów z cukrowni w okresie kampanii cukrowniczej

14

1.4. Wskaźnik emisji odorantów z fermy norek

15

1.5. Wskaźnik emisji odorantów z fermy świń

16

2. Norma PN-EN 13725:2007 „Jakość powietrza. Oznaczanie stężenia

17

zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej” 2.1. Zasada pomiaru

17

2.2. Zespół oceniających zapach

18

2.3. Przebieg pomiaru

18

2.4. Wymagania dotyczące materiałów stosowanych w badaniach

22

olfaktometrycznych 2.5. Pomieszczenie do przeprowadzania ocen

22

2.6. Pobieranie próbek

22

II. BADANIA WŁASNE

24

1. Cel pracy

25

2. Obiekt badań

25

3. Metodyka pomiarów

31

3.1. Organizacja pomiarów

31

3.2. Pobieranie próbek

31

3

3.3. Zespół pomiarowy

33

3.4. Pomiar olfaktometryczny

33

4. Wyniki pomiarów

36

5. Wskaźnik emisji zapachowej

44

6. Wstępna ocena zapachowej jakości powietrza w otoczeniu zakładu

44

7. Wnioski

57

Piśmiennictwo

58

Załączniki DVD

4

Spis tabel L.p. 1.

Tytuł Część raportu z wykonania pomiaru, dotycząca rozcieńczenia próbki,

strona 20

przekierowana z programu TO7 do arkusza kalkulacyjnego 2.

Raport błędów, popełnionych podczas pomiaru

20

przekierowany z programu TO7 do arkusza kalkulacyjnego 3.

Część raportu z wykonania pomiaru, dotycząca rozcieńczenia próbki,

21

przekierowana z programu TO7 do arkusza kalkulacyjnego. Przykład nieważnego pomiaru 4.

Raport błędów, popełnionych podczas nieważnego pomiaru,

21

przekierowany z programu TO7 do arkusza kalkulacyjnego 5.

Przykładowy wycinek historii pomiarów progu wyczuwalności węchowej

33

6.

Dane zarejestrowane w trakcie jednego pomiaru, uzupełnione

34

o dodatkowe informację dotyczące warunków jego przebiegu 7.

Wyniki pomiarów olfaktometrycznych próbki gazów z emitora E4

37

z dnia 24. 11.2008 i 27.11.2008 (bez przedstawicieli Zakładu Komagra) 8.

Wyniki pomiarów olfaktometrycznych próbki gazów z emitora E22

39

z dnia 25. 11.2008 i 28.11.2008 (bez przedstawicieli Zakładu Komagra) 9.

Wyniki pomiarów olfaktometrycznych próbki gazów z emitora E13

41

z dnia 26. 11.2008 i 29.11.2008 (bez przedstawicieli Zakładu Komagra) 10. Zestawienie wyników olfaktometrycznych pomiarów stężenia zapachowego

43

(E22 - hydrocyklon tłoczni, E13 - cyklony ekstrakcji, E4 - chłodnica wytłoku) 11. Dane do obliczeń stężeń w sieci receptorów

47

12. Meteorologiczne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń powietrza

48

a. Temperatura

48

b. Zestawienie udziałów poszczególnych kierunków wiatru %

48

(rok, ilość obserwacji: 29213) c. Zestawienie częstości poszczególnych prędkości wiatru %

48

(rok, ilość obserwacji: 29213) d. Tabela meteorologiczna

49

5

Spis rysunków L.p. 1.

Tytuł Wyniki oznaczeń wskaźnika emisji odorantów, wykonanych w Z.CH. "Police"

strona 13

w czasie przetwarzania fosforytu "TUNEZJA" [22] 2.

Zależność pomiędzy zasięgiem zapachowej uciążliwości fermy (oś rzędnych)

16

a wielkością hodowli w tysiącach norek (oś odciętych) 3.

Objaśnienie pojęć pomiar, cykl, seria rozcieńczeń i seria prezentacji według

19

Normy PN-EN 13725:2007 4.

Lokalizacja Zakładu Komagra S.A. w Tychach

25

5.

Zakład Komagra, widok od frontu

26

6.

Zakład Komagra, widok od zewnątrz

26

7.

Widok na emitory w Zakładzie Komagra

26

8.

Emitor chłodnicy wytłoków

26

9.

Instalacja w hali tłoczenia

26

10. Prasa do tłoczenia oleju

26

11. Fragment planu rozmieszczenia emitorów na terenie Zakładu Komagra

27

12. Emitor E4 – widok na dachu hali

28

13. Emitor E4 – widok wewnątrz hali

28

14. Wytłoki

29

15. Odpływ surowego oleju z tłoczni

29

16. Widok na silosy w zakładzie Komagra

29

17. Emitor E13

30

18. Mobilne laboratorium Pracowni Zapachowej Jakości Powietrza

31

19. Pobór próbek gorących i wilgotnych gazów

32

20. Butla z azotem używanym do rozcieńczania pobieranej próbki

32

21. Urządzenie do wstępnych rozcieńczeń dynamicznych

32

22. Zasada działania urządzenia do wstępnych rozcieńczeń dynamicznych

32

23. Zasada działania pompy strumieniowej

32

24. Szklana pompka wodna, jako przykład strumienicy

32

25. Sonda umieszczona w króćcu emitora

32

26. Odłączanie napełnionego pojemnika z próbką

32

6

27. Zespół przy olfaktometrze TO7 w mobilnym laboratorium

35

28. Ideowy schemat przedstawiający zasadę działania olfaktometrów TO

35

29. Pomiar z użyciem olfaktometru dynamicznego TO7

35

30. Stanowiska oceniających zapach, olfaktometr TO7

35

31. Rotametry służące do ustawienia stopnia rozcieńczenia próbki

35

32. Program TO7

35

33. Zestawienie wyników kolejnych pomiarów stężenia zapachowego cod [ou/m3]

36

w badanych próbkach (bez pomiarów odrzuconych w toku wstecznej weryfikacji 34. Statystyczne rozkłady wyników pomiarów stężenia zapachowego

43

zanieczyszczeń gazów emitowanych z E4, E11 i E22 35. Siatka punktów obliczeniowych w bezpośrednim otoczeniu ZOR KOMAGRA;

45

(oczko siatki: 100 m x 100 m; liczba węzłów: 138) 36. Siatka punktów obliczeniowych na obszarze o powierzchni 25km;

46

(oczko siatki: 200 m x 200 m; liczba węzłów: 663) 37. Róża wiatrów stacji meteorologicznej Katowice

48

38. Częstość przekroczeń poziomu 1 ou/m3 w skali roku w punktach siatki obliczeniowej

51

obejmującej obszar 1 km2 (wysokość receptorów: 1,5 m) 39. Częstość przekroczeń poziomu 5 ou/m3 w skali roku w punktach siatki obliczeniowej

52

obejmującej obszar 1 km2 (wysokość receptorów: 1,5 m) 40. Częstość przekroczeń poziomu 10 ou/m3 w skali roku w punktach siatki obliczeniowej

53

obejmującej obszar 1 km2 (wysokość receptorów: 1,5 m) 41. Częstość przekroczeń poziomu 1 ou/m3w skali roku w punktach siatki obliczeniowej

54

obejmującej obszar 25 km2 (wysokość receptorów: 1,5 m) 42. Częstość przekroczeń poziomu 5 ou/m3w skali roku w punktach siatki obliczeniowej

55

obejmującej obszar 25 km2 (wysokość receptorów: 1,5 m) 43. Częstość przekroczeń poziomu 10 ou/m3 w skali roku w punktach siatki obliczeniowej

56

obejmującej obszar 25 km2 (wysokość receptorów: 1,5 m)

7

Spis oznaczeń Symbol

Jednostka

Opis

cod

ou/m3

stężenie odorantów wyrażone w jednostkach zapachowych w metrze sześciennym

EO

ou/s

emisja odorantów

E4, E13, E22

–

symbole emitorów

G

Mg/h

obciążenie wytwórni w okresie pomiarów

ITEsubst

mg/m3

ocena progu indywidualnego dla znanej substancji

ou

–

jednostka zapachowa

ouE

–

europejska jednostka zapachowa

R

–

tło zapachowe

sITE

–

odchylenie standardowe ocen progu indywidualnego

WE

ou/...

wskaźnik emisji

V

m3/h

strumień objętości emitowanych gazów odlotowych

Z

–

stopień rozcieńczenia badanego gazu czystym powietrzem

ZITE

–

Z ITE

–

średnia geometryczna ZITE dla wszystkich członków zespołu w jednym pomiarze

∆Z

–

parametr weryfikacji zespołu

z0

–

współczynnik aerodynamicznej szorstkości terenu

ocena progu indywidualnego, wyrażona jako stopień rozcieńczenia

8

Spis załączników (materiały filmowe na płycie DVD) Lp.

Tytuł filmu

Czas odtwarzania

1.

Zakład Olejów Roślinnych Komagra S.A. w Tychach

02:34

2.

Pobieranie próbek gazów odlotowych z użyciem sondy

02:55

do rozcieńczania dynamicznego 3.

Zasada działania olfaktometru dynamicznego TO7

05:17

9

Wstęp Emisja odorantów dotyczy wielu gałęzi gospodarki, w szczególności przemysłu chemicznego, spożywczego i hodowli. Liczba skarg ludności, związanych ze złym zlokalizowaniem uciążliwych obiektów wzrasta. Aby można było uniknąć kolejnych błędnych lokalizacji nowych zakładów należałoby sporządzać prognozy zasięgu uciążliwości, korzystając z referencyjnych modeli rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń i wiarygodnych danych na temat wielkości wskaźników emisji zapachowej. Baza tych danych jest wciąż uboga. Celem niniejszej pracy było jej uzupełnienie o dane dotyczące uciążliwości produkcji oleju rzepakowego. Wyniki modelowania dyspersji odorantów – przewidywane częstości przekraczania progu rozpoznawalności zapachu w otoczeniu nowego zakładu – powinny być porównywane z wartościami dopuszczalnymi, określonymi w odpowiednich przepisach. Takie przepisy, wzorowane na obowiązujących w innych krajach, są przygotowywane. Projekt ustawy o przeciwdziałaniu uciążliwości zapachowej został wykorzystany w części „Badania własne”, w czasie wstępnej oceny zapachowej uciążliwości obiektu badań dla otoczenia. Badania własne poprzedzono przeglądem piśmiennictwa dotyczącego wskaźników emisji zapachowej z kilku różnych obiektów rzeczywistych oraz metodyki pomiarów emisji zapachowej zgodnie z PN-EN 13725. W rozdziałach 1.2.- 1.5 referatowej części pracy opisano wyniki wieloletnich badań, wykonanych przez zespół Pracowni Zapachowej Jakości Powietrza w wytwórni kwasu fosforowego Z.Ch. POLICE, Cukrowni „Szczecin”, fermie norek NOREX w Strumianach i fermie trzody chlewnej POLDANOR S.A. w Miętnie. Podstawowe informacje na temat PN-EN 13725:2007 „Jakość powietrza. Oznaczanie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej” zamieszczono w rozdziale 2. W części „Badania własne” przedstawiono: – informacje o obiekcie badań – Zakładzie Olejów Roślinnych KOMAGRA S.A. w Tychach (rozdz. 2 oraz załącznik 1 – materiał filmowy), – metodyce pobierania próbek z wytypowanych emitorów, uznanych za dominujące zapachowo (rozdz. 3.2. oraz załącznik 2 – materiał filmowy), – zespole pomiarowym oraz warunkach i metodyce pomiarów olfaktometrycznych (rozdz. 3 oraz załącznik 3 – materiał filmowy), – wyniki pomiarów stężenia zapachowego oraz obliczeń emisji zapachowej i wskaźnika emisji zapachowej, odniesionego do tony przetwarzanego rzepaku (rozdz. 4 i 5), wyniki modelowania dyspersji odorantów w otoczeniu Zakładu, umożliwiające wstępną ocenę zasięgu nadmiernej zapachowej uciążliwości Zakładu. 10

I. CZĘŚĆ REFERATOWA

11

1. Wskaźniki emisji zapachowej 1.1. Informacje ogólne Wskaźnik emisji można ogólnie zdefiniować jako stosunek wielkości emisji substancji zanieczyszczającej powietrze w wyniku jakiejś działalności, na przykład produkcji, do wielkości tej produkcji. W przypadku niniejszej pracy jest to ilość europejskich jednostek zapachowych (ouE) na tonę przetwarzanego surowca. Dokładne dane na temat wskaźników emisji odorantów dla poszczególnych rodzajów działalności gospodarczej pozwoliłyby na podejmowanie decyzji w sprawie lokalizacji nowych inwestycji. W literaturze można znaleźć dane dotyczące między innym wskaźników emisji odorantów ze składowisk odpadów komunalnych, oczyszczalni ścieków, cukrowni, produkcji kwasu fosforowego, hodowli drobiu, norek, świń. Oczywiście, w zależności od konkretnego przypadku działalności, liczba jednostek zapachowych może być odniesiona do, na przykład, jednostki objętości oczyszczanych ścieków, jednostki masy zużywanego surowca, liczby zwierząt w hodowli itd. Poniżej przedstawiono kilka charakterystycznych przykładów. W związku ze zwiększającą się produkcją biopaliw, w Polsce uprawia się coraz więcej roślin oleistych, w tym rzepaku. Można, zatem wysnuć wniosek, iż na terenie naszego kraju będzie przybywało zakładów wytwarzających oleje roślinne, takich jak np. tłocznie oleju rzepakowego. W czasie przeglądu piśmiennictwa nie znaleziono danych dotyczących emisji zapachowej z takich instalacji, mimo że zgłaszane są skargi na ich uciążliwość. Wyznaczenie wskaźnika emisji zapachowej dla procesu tłoczenia oleju rzepakowego uznano za bardzo potrzebne. Wskaźnik powinien być wykorzystywany przy wyborze odpowiedniej lokalizacji dla budowy nowych tłoczni. 1.2. Wskaźnik emisji odorantów dla wytwórni kwasu fosforowego Wskaźniki emisji odorantów mogą zostać wykorzystane do prognozowania zapachowej uciążliwości

wytwórni

kwasu

fosforowego.

Przetwarzane

fosforyty

zawierają

zanieczyszczenia organiczne, takie jak liczne węglowodory i kwasy tłuszczowe oraz organiczne związki siarki, które są szczególnie uciążliwe zapachowo [7, 10, 31]. Badania ilościowego i jakościowego składu mieszanin emitowanych odorantów nie pozwalają określić

stopnia

zapachowej

uciążliwości,

można

ją

określić

tylko

metodami

odorymetrycznymi [9, 10]. Badania olfaktometryczne prowadzone były w Zakładach Chemicznych „Police” S.A., 12

które są jednym z największych producentów kwasu fosforowego w Europie, przez zespół Pracowni Zapachowej Jakości Powietrza. W latach 1996-1997 dokonano 24 oznaczeń wskaźnika emisji [7, 9, 10]. Wskaźnik został obliczony dla wytwórni przetwarzającej 60 Mg fosforytu „Tunezja” na godzinę. Obliczano go z zależności: WE [ Mou /Mg ]=

c od V G 10

6

w której WE to wskaźnik emisji (megajednostek zapachowych na tonę przetwarzanego fosforytu), cod [ou/m3] – zmierzone stężenie odorantów w próbce gazu odlotowego (liczba jednostek zapachowych), V [m3/h] – strumień objętości emitowanych gazów odlotowych, G [Mg/h] – obciążenie wytwórni w okresie pomiarów (ton na godzinę), 106 [ou/Mou] – współczynnik przeliczeniowy [10]. Wyniki oznaczeń wskaźnika emisji odorantów w czasie przetwarzania fosforytu „TUNEZJA” przedstawiono na rysunku 1.

Rysunek 1. Wyniki oznaczeń wskaźnika emisji odorantów, wykonanych w Z.CH."Police" w czasie przetwarzania fosforytu "TUNEZJA" [10]

13

Wskaźniki emisji zapachowej, oznaczone w Zakładach Chemicznych „Police” w czasie przetwarzania fosforytu „Tunezja” na kwas fosforowy, zostały w roku 2008 wykorzystane do orientacyjnego oszacowania zasięgu zapachowej uciążliwości zakładu FOSFAN S.A. [21]. W tym Zakładzie fosforyty tunezyjskie są stosowane do produkcji superfosfatu. Skargi na zapachową uciążliwość tej produkcji dominują wśród wszystkich skarg na odory, kierowanych do WIOŚ w Szczecinie [26].

1.3. Wskaźnik emisji odorantów z cukrowni w okresie kampanii cukrowniczej Zapachowa uciążliwość cukrowni występuje w okresie kampanii cukrowniczej, która przypada na IV kwartał roku. Poza okresem kampanii przyczyną uciążliwości jest beztlenowa fermentacja biomasy pozostającej po odzyskaniu cukru. Do produkcji cukru z buraków cukrowych zużywa się bardzo dużo wody. Łączne zapotrzebowanie wody podczas produkcji cukru przekracza 1500% masy buraków. Można ograniczyć jej zużycie przez oczyszczanie i zawracanie z powrotem do procesu produkcyjnego. Buraki są spławiane silnym strumieniem wody ze składu fabrycznego do płuczki buraczanej, następnie w postaci krajanki, są transportowane do dyfuzorów , w których zachodzi ekstrakcja cukru. Wody po spławianiu i płukaniu buraków zawierają zanieczyszczenia mechaniczne (ziemię, słomę, liście, ogonki buraczane). Są one oczyszczane w odstojnikach ziemnych, wymagających rozległego terenu. Produktem ekstrakcji cukru jest surowy sok dyfuzyjny, a pozostałością wysłodzona krajanka (wysłodki). Wysłodki mogą być poddawane fermentacji i wykorzystywane jako pasza dla bydła. Z surowego soku dyfuzyjnego, w defekatorach i w procesie saturacji, usuwane są zanieczyszczenia organiczne i nieorganiczne. W wodach pochodzących z dyfuzorów, odciskania wysłodków i defekosaturacji znajdują się związki wymagające biologicznego oczyszczania w stawach fermentacyjnych i na polach irygacyjnych. Odstojniki ziemne, stawy fermentacyjne i pola irygacyjne są źródłem gazowych produktów procesów gnilnych, o intensywnym, nieprzyjemnym zapachu [10]. Badania emisji zapachowej zostały wykonane przez zespół Pracowni Zapachowej Jakości Powietrza i studentów Politechniki Szczecińskiej podczas kampanii cukrowniczej, zimą 1999 roku, gdy znaczna część powierzchni osadników pokryta była lodem. Za jedyne źródło emisji uznano suszarnie wysłodków. Dzięki temu założeniu łączna emisja odniesiona została do ilości suszonych wysłodków. Obliczono, że emisja odorantów z suszarni wysłodków wynosi około 600 kou/s. Wynik ten został odniesiony do ilości suszonych wysłodków – około 3 Mg/h ≈ 0,833 kg/s. Otrzymano wskaźnik emisji: 14

WE = 600 kou/s : 0,83 kg/s = 720 kou/kg Dzięki oszacowaniu wartości emisji zapachowej i jej wskaźnika, można było dokonać oceny zasięgu i stopnia zapachowej uciążliwości emitora w okresie całej kampanii [10, 17]. 1.4. Wskaźnik emisji odorantów z fermy norek W powietrzu otoczenia ferm hodowlanych, występują liczne odoranty. Są to zazwyczaj typowe produkty biodegradacji biomasy, takie jak amoniak, siarkowodór, związki organiczne zawierające siarkę i azot, fenole, ketony, aldehydy itd. [10]. Wskaźnik emisji odorantów obliczony został dla fermy norek, w której corocznie zachowywane jest podstawowe stado 4000 samic, a w okresie największej liczebności hodowla liczy około 20 000 norek. Wymiary działki, na której znajduje się hodowla, to 100 x 230 m. Klatki z norkami umieszczone są w pawilonach o wymiarach 5 x 50 x 2 m. W zapełnionym pawilonie znajduje się około 2000 norek. Próbki powietrza były pobierane w zapełnionych pawilonach w różnych odległościach od klatek. Stwierdzono, że średnie stężenie odorantów wewnątrz pawilonów wynosi 40 ou/m3. Przed obliczeniem wskaźnika została określona średnia emisja odorantów z jednego pawilonu. Ustalono, że w dniu poboru próbek intensywność wentylacji zmieniała się w zakresie od 20 d0 50 wymian powietrza na godzinę (w zależności od siły i kierunku wiatru). Na tej podstawie oszacowano emisję [10,16,32]. EO = V[m3/h] ● cod[ou/m3] = (20 ÷ 50) ● 500m3/(h ● pawilon) ● 40ou/m3 EO = 400 000 ÷ 1 000 000 ou/(h ● pawilon) = 111 ÷ 278 ou/(s ● pawilon) oraz zakres zmian wskaźnika emisji, odniesionego do 1000 norek: WE = 83 ÷ 209 ou/(s ●1000 norek) Otrzymany

wskaźnik

umożliwił

prognozowanie

zależności

stopnia

zapachowej

uciążliwości fermy dla mieszkańców wsi Strumiany od liczebności stada. Na rysunku 2 przedstawiona jest zależność pomiędzy zasięgiem zapachowej uciążliwości fermy a wielkością hodowanego stada [24].

15

Rysunek 2. Zależność pomiędzy zasięgiem zapachowej uciążliwości fermy (oś rzędnych) a wielkością hodowli w tysiącach norek (oś odciętych) [24]

1.5. Wskaźnik emisji odorantów z fermy świń Wskaźniki emisji odorantów są przydatne do oszacowania potencjalnego zasięgu zapachowej uciążliwości hodowli trzody chlewnej. Wielkość zapachowej uciążliwości fermy zależy od ilości hodowanych świń, ich diety oraz ilości wymian powietrza w chlewni. Hodowla trzody chlewnej jest źródłem emisji przede wszystkim siarkowodoru i amoniaku, które są przyczyną uciążliwego zapachu [10, 23, 25, 27]. Pomiary stężenia zapachowego prowadzone były z użyciem olfaktometru TO7, próbki gazów pobierane były z wylotów wentylacyjnych. Średnia wartość wskaźnika mieści się w granicach: WE = 6,0 : 10,7 ou/(s ● świnia) przy czym minimalna wartość wskaźnika wyniosła WE = 4,6 ou/(s ● świnia). Maksymalna wartość wskaźnika to: WE = 66,4 ou/(s ● świnia) [23]. Wartości wskaźnika emisji zostały wykorzystane do oceny zapachowej uciążliwości fermy tuczu trzody chlewnej POLDANOR S.A. w Miętnie koło Nowogardu [25].

16

2. Norma PN-EN 13725:2007 „Jakość powietrza. Oznaczanie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej” 2.1. Zasada pomiaru Norma PN-EN 13725:2007 określa sensoryczną metodę pomiaru stężenia zapachowego w próbce gazowej. W 2002 roku została zatwierdzona przez Europejski Komitet Normalizacyjny. W 2004 roku, na zamówienie Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, norma została przetłumaczona przez zespół Pracowni Zapachowej Jakości Powietrza. Weryfikatorem tłumaczenia była prof. dr hab. inż. Joanna Kośmider [8]. Norma określa metodę obiektywnego pomiaru stężenia zapachowego w próbce gazowej z zastosowaniem olfaktometrii dynamicznej i osób oceniających oraz wskaźnika emisji odorantów uwalnianych ze źródeł punktowych, źródeł powierzchniowych ze strumieniem zewnętrznym oraz źródeł powierzchniowych bez strumienia zewnętrznego. „Głównym celem jej stosowania jest zapewnienie wspólnej podstawy oceny emisji odorantów w krajach członkowskich Unii Europejskiej” [22]. Według normy pomiary stężenia zapachowego z użyciem olfaktometrii dynamicznej odbywają się z udziałem osób oceniających, pełniących rolę czujnika. „Jednostką pomiarową jest europejska jednostka zapachowa w metrze sześciennym: ouE/m3. Stężenie zapachowe mierzy się określając stopień rozcieńczenia konieczny dla osiągnięcia progu wyczuwalności. Stężenie zapachowe odpowiadające progowi wyczuwalności definiowane jest jako 1 ouE/m3. Stężenie zapachowe jest więc wyrażane jako wielokrotność progu wyczuwalności” [22]. Norma precyzuje między innym zasady przygotowania próbek, przez rozcieńczanie ich obojętnym gazem. W normie przedstawione są zasady dobierania członków do zespołu oceniającego, wymagania dotyczące wyposażenia pomieszczenia do przeprowadzania ocen i jakości urządzeń rozcieńczających, używanych w laboratorium do prezentacji oceniającym różnych stopni rozcieńczeń próbki oraz właściwości materiałów stosowanych w olfaktometrii. W PN-EN 13725:2007 opisane są także wymagania dotyczące pobierania próbek oraz rejestracji danych, ich obliczania i opracowywania.

17

2.2. Zespół oceniających zapach Czujnikiem podczas pomiarów olfaktometrycznych jest zespół oceniających zapach. Zespół to według PN-EN 13725:2007, grupa co najmniej 4 osób spełniających kryteria normy dotyczące wrażliwości na zapach n-butanolu. Zespół określa stopień rozcieńczenia próbki konieczny dla osiągnięcia zespołowego progu wyczuwalności (prawdopodobieństwo wyczucia zapachu równe 0,5; stężenie 1 ouE/m3) [19]. Oceniający zapach powinien posiadać swoją historię pomiarów progu wyczuwalności węchowej (co najmniej 10 i co najwyżej 20 najświeższych indywidualnych ocen progu) i spełniać kryteria selekcji: -

średnia geometryczna z co najmniej dziesięciu indywidualnych oszacowań ocen progu indywidualnego ITEsubst (dla n-butanolu) mieści się w zakresie od 62 µg/m3 do 246 µg/m3 (20 – 80 ppb) ,

-

antylogarytm z odchylenia standardowego sITE, obliczonego z logarytmów (log10) ocen progu indywidualnego wyrażonych w jednostkach masowego stężenia gazu odniesienia, powinien być mniejszy niż 2 [3, 22]. 2.3. Przebieg pomiaru Według PN-EN 13725:2007 pomiar to: „prezentacja wszystkim członkom zespołu

oceniających takich serii rozcieńczeń, które są niezbędne do zgromadzenia danych wystarczających do obliczenia stężenia zapachowego w jednej próbce ”[22]. Cykl jest prezentacją serii rozcieńczeń wszystkim oceniającym. Jeden pomiar składa się z co najmniej trzech cykli, Serię rozcieńczeń uzyskuje się rozcieńczając próbkę w różnym stopniu (Z), przy czym kolejne wartości Z tworzą szereg geometryczny (czynnik kroku od 1,4 do 2,4 jednakowy w trakcie całego pomiaru). Wartości rozcieńczeń w olfaktometrze dynamicznym TO7 wynoszą odpowiednio: 640, 320, 160, 80, 40, 20, 10, 5 oraz 2,5. Seria prezentacji to prezentacja jednego rozcieńczenia wszystkim uczestnikom pomiaru, a sama prezentacja polega na zaprezentowaniu jednego rozcieńczenia jednemu członkowi zespołu. Wymienione pojęcia ilustruje rysunek 3.

18

Rysunek 3. Objaśnienie pojęć pomiar, cykl, seria rozcieńczeń i seria prezentacji według Normy PN-EN 13725:2007

Zgodnie z PN-EN 13725 członkowie zespołu oceniają zapach strumienia powietrza otrzymywanego w olfaktometrze przez precyzyjne mieszanie strumieni badanej próbki i czystego powietrza. W czasie pomiaru zespołowi prezentuje się „serię rozcieńczeń” próbki. Serie otrzymuje się rozcieńczając próbkę w różnym stopniu (Z), przy czym kolejne wartości Z tworzą szereg geometryczny z czynnikiem kroku 2,0. Sekwencję malejących rozcieńczeń próbki zakłóca się losowymi prezentacjami ślepej próby (≥ 20% prezentacji powietrza odniesienia, dopuszczalne ≤ 20% błędnych wskazań). W czasie jednego pomiaru prezentację całej serii rozcieńczeń wszystkim oceniającym (cykl) powtarza się co najmniej trzykrotnie. Wynik każdej serii - wartość ZITE – oblicza się jako średnią geometryczną między ostatnim ZNIE (nie czuję) i pierwszym z co najmniej dwóch kolejnych ZTAK (czuję). Po zakończeniu pomiaru oblicza się średnią geometryczną z wartości ZITE, zgromadzonych we wszystkich cyklach, oraz wartości ∆Z, czyli ilorazy: Z ITE /ZITE lub –ZITE / Z ITE .

Odrzuca się wyniki osób niespełniających kryterium – 5 ≤ Z ≤ 5. Pomiar uznaje się za nieważny, jeżeli po weryfikacji pozostaje mniej niż czterech członków zespołu. Wynikiem pomiaru ważnego jest wartość: Z ITE × 1 ouE/m3 = cod [ouE/m3].

19

Pomiary odbywają się z użyciem olfaktometru dynamicznego, czyli urządzenia, które przez wspólny wylot dostarcza oceniającemu kolejno strumienie mieszanin wonnego i obojętnego gazu o znanych stopniach rozcieńczenia. Tabela 1 zawiera dane zarejestrowane w czasie pomiaru złożonego z trzech cykli (pierwsza kolumna - „sequence”), wykonanego z udziałem czterech oceniających (kolumny 3-6). Zapis w drugiej kolumnie informuje, że operator zaprogramował serię rozcieńczeń tej próbki, w której pierwsza, największa wartość Z wynosiła 640. Liczby znajdujące się w kolumnach 3-6, to wartości stopnia rozcieńczenia, przy których oceniający sygnalizowali „TAK” (czuję zapach). Na przykład pierwszy oceniający (Panellist 1) wyczuł w pierwszym cyklu próbkę rozcieńczoną czterdzieści razy. Na podstawie danych zarejestrowanych we wszystkich cyklach można obliczyć wynik pomiaru, należy jednak sprawdzić, czy pomiar jest ważny. W pierwszej kolejności analizowany jest „raport błędów”. Jeden z nich przedstawiono dla przykładu w tabeli 2. Tabela 1. Część raportu z wykonania pomiaru, dotycząca rozcieńczenia próbki, przekierowana z programu TO7 do arkusza kalkulacyjnego data godzina nr próbki Odour threshold panellist protocol (dilutions): start step sequence Panellist 1 640 2 640 3 640

1 Panellist 40 40 40

2 Panellist 40 80 80

3 Panellist 4 40 80 40 80 20 40

Tabela 2. Raport błędów, popełnionych podczas pomiaru, przekierowany z programu TO7 do arkusza kalkulacyjnego Failure report: Ref. air failures sequence Panellist 1 2 3

1 Panellist 0 0 0

2 Panellist 0 0 0

3 Panellist 0 0 0

4 offered steps 0 5 1 7 0 7

Blanks failures(20% random blanks) sequence Panellist 1 Panellist 2 Panellist 1 0 0 2 0 0 3 1 0

3 Panellist 0 0 0

4 offered steps 0 5 0 7 0 7

Pierwsza część (Reference air failures) informuje o tym, czy poszczególni oceniający w poszczególnych cyklach zasygnalizowali „TAK”, gdy było podawane powietrze odniesienia 20

(Reference air). Dolna część tabeli (Blank failures) wskazuje, czy któryś z oceniających zasygnalizował „TAK”, podczas podawania „ślepej próby”. W tym przypadku oceniający przy czwartym stanowisku (Panellist 4), podczas drugiego cyklu, zasygnalizował „TAK”, gdy było podawane powietrze odniesienia. Oceniający przy pierwszym stanowisku (Panellist 1), w trzecim cyklu, zasygnalizował „TAK”, gdy była podawana ślepa próba. Jednakże pomiar ten jest ważny, ponieważ ilość błędów nie przekroczyła 20% i rozcieńczenie próbki było dobrze dobrane (nikt nie wyczuł próbki przy jej pierwszej prezentacji – 640-stokrotnym rozcieńczeniu). Tabele 3 i 4 zawierają dane zarejestrowane w czasie pomiaru, który należy uznać za nieważny. Pomiar jest nieważny, ponieważ został zastosowany zbyt mały stopień rozcieńczenia badanej próbki, oceniający często czuli zapach w czasie pierwszej prezentacji (tabela 3). W takim wypadku pomiar należy przerwać po pierwszej prezentacji pierwszego cyklu i rozpocząć ponownie po zwiększeniu stopnia wstępnego rozcieńczenia próbki. Tabela 4 dowodzi, że popełniano zbyt dużą ilość błędów polegających na sygnalizowaniu „TAK” w czasie prezentacji powietrza odniesienia i ślepej próby. Należałoby sprawdzić wrażliwość węchu oceniających oraz zorganizować sesję pomiarów treningowych. Tabela 3. Część raportu z wykonania pomiaru, dotycząca rozcieńczenia próbki, przekierowana z programu TO7 do arkusza kalkulacyjnego. Przykład nieważnego pomiaru data godzina nr próbki Odour threshold panellist protocol (dilutions): sequence start step Panellist 1 Panellist 2 Panellist 3 Panellist 4 1 640 640 320 640 160 2 640 320 160 160 320 3 640 640 160 80 160

Tabela 4. Raport błędów, popełnionych podczas nieważnego pomiaru, przekierowany z programu TO7 do arkusza kalkulacyjnego Failure report: Ref. air failures sequence Panellist 1 2 3

1 Panellist 1 1 0

2 Panellist 0 1 0

3 Panellist 0 1 0

4 offered steps 0 8 1 8 0 9

Blanks failures(20% random blanks) sequence Panellist 1 Panellist 2 Panellist 1 0 1 2 0 1 3 1 0

3 Panellist 0 1 0

4 offered steps 1 8 0 8 1 9

21

2.4. Wymagania dotyczące materiałów stosowanych w badaniach olfaktometrycznych Norma PN-EN 13725:2007 precyzuje jakie właściwości powinny posiadać materiały stosowane w olfaktometrii. Pojemniki na próbki i części sprzętu do pobierania próbek, bezpośrednio się z nimi kontaktujące, muszą być przede wszystkim wykonane z bezwonnych materiałów, które nie będą wchodzić w reakcję chemiczne z próbką. Powinny one mieć także niską przenikalność oraz gładką powierzchnię. Sprzęt do pobierania próbek musi uprzednio zostać oczyszczony, aż do osiągnięcia bezwonności. Pojemniki do pobierania próbek muszą być kondycjonowane, przez przynajmniej jednokrotne napełnienie ich próbką i opróżnienie, lub przez odpowiednie długie przemywanie go strumieniem próbki [22].

2.5. Pomieszczenie do przeprowadzania ocen Według normy PN-EN 13725:2007: „Środowisko pracy oceniających powinno być przyjemne i bezwonne. Należy unikać wszelkich zapachowych emisji do pomieszczenia do przeprowadzania ocen, z wyposażenia, umeblowania i użytych materiałów konstrukcyjnych (tj. farby, pokrycia ścian i podłóg, meble itd.), jak również jakiegokolwiek uwolnienia składników zapachowych, które mają być mierzone.” [22]. Pomiary stężenia mogą być wykonywane

w

laboratoriach)

ze

laboratoriach

stacjonarnych,

specjalistycznym

ruchomych

wyposażeniem,

w

jednostkach

specjalnie

(mobilnych

przystosowanych

pomieszczeniach w pobliżu badanego miejsca. Laboratorium musi być wyposażone w odpowiednią wentylację, aby zapewnić w jego wnętrzu odpowiednią do pomiaru, stałą temperaturę, nieprzekraczającą 25°C. „Pomieszczenie powinno być wolne od jakichkolwiek źródeł hałasu i światła, które mogłyby wywrzeć negatywny wpływ na pomiary będące w toku” [22]. W trakcie pomiaru w laboratorium stale monitorowana jest temperatura, wilgotność oraz stężenie dwutlenku węgla, którego udział objętościowy w pomieszczeniu powinien być mniejszy niż 0,15%. Podczas badań laboratorium umieszczone musi być możliwie blisko emitorów, aby próbka została zbadana jak najszybciej od momentu jej pobrania. Jednocześnie musi ono znajdować się w takim miejscu, w którym nie dotrą do niego zapachy z badanych źródeł emisji.

22

2.6. Pobieranie próbek Norma zaleca dwie metody pobierania próbek. Jedna z nich wykorzystuje „zasadę płuca”worek na próbkę umieszcza się w sztywnym pojemniku, z którego za pomocą pompy próżniowej usuwa się powietrze. Podciśnienie w pojemniku powoduje, że worek napełnia się próbką o objętości równej tej, która została usunięta z pojemnika. Druga metodą jest bezpośrednie pompowanie, czyli wtłaczanie próbki bezpośrednio do worka na próbkę. Istnieje ryzyko, że podczas przechowywania próbki, ulegnie ona kondensacji. Należy w tym wypadku stosować wstępne rozcieńczanie strumienia wonnych gazów. Wstępne rozcieńczenie powinno być także stosowane, jeżeli próbka jest bardzo gorąca i wymaga ochłodzenia przed jej wprowadzeniem do pojemnika. Wyróżnia się dwie metody wstępnego rozcieńczania: − statyczne wstępne rozcieńczanie pobieranych próbek, które polega na tym, że przed pobraniem próbki do worka na próbki o znanej pojemności wprowadza się znaną objętość suchego, bezwonnego powietrza lub azotu. Nie zaleca się stosowania tej techniki, jeżeli jest wymagane wstępne rozcieńczenie w stopniu większym niż 3, − dynamiczne rozcieńczanie wstępne pobieranych próbek, które polega na mieszaniu strumienia pobieranego gazu ze strumieniem gazu obojętnego [22].

23

II. BADANIA WŁASNE

24

1. Cel pracy Celem pracy jest obliczenie wskaźnika emisji odorantów dla procesu tłoczenia oleju rzepakowego metodą wytłaczania na gorąco i przeciwprądowej ciągłej ekstrakcji heksanem. Do obliczenia wskaźnika zostały wykorzystane badania emisji odorantów z trzech najbardziej uciążliwych zapachowo emitorów. Obliczony wskaźnik może być wykorzystany do wykonania symulacji rozprzestrzeniania się odorantów z emitorów E22, E13 i E4, zmierzających do określenia częstości występowania zapachu w otoczeniu Zakładu w skali roku. Może także zostać wykorzystany do planowania lokalizacji podobnych inwestycji w przyszłości, ponieważ lokalizacja opisanego w pracy badanego obiektu nie jest zbyt trafna.

2. Obiekt badań Lokalizację Zakładu Olejów Roślinnych KOMAGRA S.A. w Tychach przedstawia rysunek 4.

Bliższe informacje na temat Spółki KOMAGRA, lokalizacji tłoczni oleju

rzepakowego w Tychach i stopniu zapachowej uciążliwości Zakładu dla mieszkańców otoczenia strefy przemysłowej zawiera materiał filmowy (załącznik 1, płyta DVD). Ujęcia z materiału filmowego przedstawiono na rysunkach 5-10.

Rysunek 4. Lokalizacja Zakładu Komagra S.A. w Tychach

25

Rysunek 5. Zakład Komagra, widok od frontu

Rysunek 6. Zakład Komagra, widok z zewnątrz

Rysunek 7. Widok na emitory w Zakładzie Komagra

Rysunek 8. Emitor chłodnicy wytłoków

Rysunek 9. Instalacja w hali tłoczenia

Rysunek 10. Prasa do tłoczenia oleju

26

Rozmieszczenie emitorów w zakładzie jest przedstawione na rysunku 11.

Rysunek 11. Fragment planu rozmieszczenia emitorów na terenie Zakładu KOMAGRA w Tychach

Do produkcji olejów roślinnych w zakładzie Komagra używana jest instalacja typu IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Control). Oznacza to, że zakład posiada pozwolenie zintegrowane, które jest rodzajem szczegółowej licencji na prowadzenie instalacji, zgodnie z warunkami ustalonymi dla wszystkich komponentów środowiska oraz przy spełnieniu wymagań określonych, jako najlepsze dostępne techniki (ang. Best Available Techniques – BAT). Pozwolenie to również określa rodzaj i ilość wykorzystywanej energii, materiałów, surowców i paliw [33]. W instalacji do produkcji olejów roślinnych w zakładzie Komagra można wydzielić cztery główne linie technologiczne: • instalację do oczyszczania i przygotowania nasion rzepaku, • instalację do tłoczenia, • instalację do odszlamiania oleju, • instalację do ekstrakcji.

27

Poniżej zamieszczono wybrane fragmenty opisu procesu technologicznego udostępnione przez Zakład Komagra: Instalacja do oczyszczania i przygotowania nasion rzepaku Zadaniem instalacji jest oczyszczanie ziarna, które może zawierać części stałe takie jak: piasek, kamienie, łuszczyny; płatkowanie ziarna i przygotowanie do tłoczenia. Nasiona rzepaku są wstępnie oczyszczane na oczyszczarkach w budynku elewatora. Po zważeniu na wadze porcjowej podawane są w sposób okresowy na przenośnik taśmowy ustawiony na estakadzie. Zanieczyszczone pyłami powietrze oczyszczane jest w baterii cyklonów i odprowadzane do atmosfery za pomocą emitorów E1 i E2. Z przenośnika taśmowego nasiona zsypywane są do zbiornika dobowego, następnie ziarno transportowane jest do ważenia i kolejnego etapu czyszczenia. Przewietrzanie podajników ziarna powoduje emisję pyłów do powietrza. Powietrze oczyszczane jest więc przez cyklon i wyrzucane do atmosfery za pomocą emitora E9. Zanieczyszczenia przechwycone przez sita są transportowane do węzła odbioru pyłu, zanieczyszczone powietrze z czyszczarki zasysane jest przez wentylator i oczyszczane za pomocą filtrocyklonów Blowerfilter typu CT 36, a następnie wyrzucane do atmosfery za pomocą emitora E3. Zanieczyszczenia wyłapane z powietrza są zrzucane do podajnika i transportowane do węzła odbioru pyłu. Za pomocą podajników oczyszczony rzepak trafia do wstępnej prażni. Prażnia jest zbiornikiem podzielonym wewnątrz półkami na osiem komór. Półki i płaszcz zbiornika ogrzewane są systemem parowym. Podgrzane ziarno, poprzez transport przez kolejne półki ulega osuszeniu. W tym etapie ziarno jest kondycjonowane i przygotowywane do płatkowania. Po płatkowaniu ziarno jest dzielone i trafia równolegle do czterech prażni. W prażniach płatki rzepaku są przygotowywane do tłoczenia, wysoka temperatura powoduje związanie protein ziarna, ponieważ tak przygotowana struktura jest optymalna dla procesu tłoczenia. Wszystkie prażnie są zaopatrzone w system odbioru i oczyszczania oparów. Zanieczyszczenia odbierane są osobno z każdej prażni, po czym trafiają do wspólnego kolektora skąd zasysane są przez wentylator, oczyszczane w hydrocyklonie BV Behalter i wyrzucane do atmosfery przez emitor E4, przedstawiony na rysunkach 12 i 13. Czyste powietrze kierowane jest do komina wylotowego znajdującego się na dachu budynku tłoczni. Stałe cząstki wyłapane podczas procesu prażenia i zanieczyszczenia z cyklonu zrzucane są do zbiornika i odprowadzane do zbiornika szlamu. Po takim przygotowaniu nasiona rzepaku trafiają na instalację tłoczni nasion rzepaku na gorąco.

Rysunek 12. Emitor E4 - widok na dachu hali

Rysunek 13. Emitor E4 - widok wewnątrz hali

Instalacja do tłoczenia oleju Proces tłoczenia oleju realizowany jest przez dwie równoległe prasy. Wytłoczony olej jest podawany do zbiorników sedymentacyjnych, skąd górne fazy odbierane są przez zgarniacze. Z najniższych części odstojników olej odbierany jest za pomocą pomp i transportowany jest do zbiornika zaopatrzonego w system ogrzewania parowego i mieszadło. Ze zbiornika olej trafia do dwufazowej wirówki dekantacyjnej. Po rozdziale olej zrzucany jest do zbiornika a frakcje stałe zrzucane są do podajnika i dalej do głównego kolektora. Wytłoki z pras są transportowane do budynku ekstrakcji za pomocą przenośnika zasilającego aparat ekstrakcyjny. Przenośnik ten jest zaopatrzony w wentylator wyciągający zanieczyszczenia, które następnie są transportowane do powietrza za pomocą emitora E10. Rysunek 14 przedstawia wytłoki z pras a rysunek 15 odpływ surowego oleju.

28

R Rysunek 15. Odpływ surowego oleju z tłoczni Rysunek 14. Wytłoki

Instalacja do odszlamiania oleju W surowym oleju mogą być zawarte niepożądane związki takie jak fosfolipidy, lecytyna i guma, które mogą powodować problemy w dalszych etapach przetwarzania. Odszlamianie jest realizowane przez dodanie do oleju wodnego roztworu kwasu fosforowego o podwyższonej temperaturze. Gumy i inne niepożądane substancję są odseparowywane za pomocą wirówek. Zaraz po wymieszaniu oleju z kwasem fosforowym, do mieszaniny dodaję się niewielką ilość ługu sodowego, co ma na celu podwyższenie efektywności procesu odszlamiania i skrócenie czasu separacji. Po odseparowaniu niepożądane substancję są kierowane do zbiornika szlamu. Instalacja do ekstrakcji wytłoków Wytłoki z pras do tłoczenia oleju kierowane są do budynku ekstrakcji. Tam, w ekstraktorze, wydobywa się pozostający w nich tłuszcz. W tym celu, jako rozpuszczalnik stosuje się heksan. W aparacie ekstrakcyjnym wytłoki przemywane są miscelą, czyli roztworem oleju rzepakowego w heksanie. Materiał jest przesuwany w aparacie i przemywany miscelą o coraz niższym stężeniu oleju. Na koniec przemywany jest on kilkakrotnie czystym rozpuszczalnikiem. Produktami ekstrakcji są olej i śruta rzepakowa. Śruta jest wykorzystywana, jako wysokobiałkowa pasza dla zwierząt gospodarskich. W zakładzie znajdują się instalację pomocnicze takie jak: • Tr a nsp o r t r ze p a ku i śr ut y Ziarno rzepaku jest dostarczane transportem kolejowym i samochodowym. Ziarno wyładowywane jest do zbiorników zasypowych i transportowane za pomocą taśmociągu do jednego z sześciu silosów, przedstawionych na rysunku 16, gdzie jest czasowo magazynowane. Podczas transportu rzepaku ma miejsce emisja pyłu, który wychwytywany jest przez baterie cyklonów (każda składa się z dwóch cyklonów). Oczyszczone powietrze wyprowadzane jest na zewnątrz przez dwa emitory E5 i E6.

Rysunek 16. Widok na silosy w zakładzie Komagra

29

Źródłem zorganizowanej emisji pyłów do powietrza są także procesy przewietrzania taśmociągów rzepaku w budynku elewatora. Zapylone powietrze przechodzi przez baterie cyklonów i wyrzucane do atmosfery za pomocą emitora E7. To samo dzieje się z zapylonym powietrzem z przewietrzania rampy kolejowej w budynku elewatora. Jest oczyszczane przez cyklon i odprowadzane do atmosfery za pomocą emitora E8. • Instalacja do suszenia wytłoku Śruta rzepakowa z ekstraktora, o zawartości około 30% heksanu, transportowana jest do półkowego odbenzynowywacza, w którym następuje odpędzenie par heksanu. Pary oddestylowanego rozpuszczalnika wraz z para wodną są skraplane w skraplaczu, a następnie rozdzielane. Rozpuszczalnik powraca do ekstraktora, a oddzielona woda jest odprowadzana do kanalizacji. Pozbawiona heksanu, wysuszona i schłodzona śruta transportowana jest do stalowych zbiorników magazynowych. Źródłem zorganizowanej emisji do powietrza są procesy suszenia i chłodzenia śruty. Zanieczyszczenia z tych operacji wyciągane są przez wentylator i odprowadzane przewodami do cyklonów, a następnie wyprowadzane do atmosfery dwoma emitorami: E12 i E13. Emitor E13 przedstawiony jest na rysunku 17.

Rysunek 17. Emitor E13 •

Instalacja odzysku heksanu Instalacja do odzyskiwania heksanu zaopatrzona jest w układ separacji rozpuszczalnika i wody. Układ pozwala na odzyskanie rozpuszczalnika z par wytwarzanych w aparacie ekstrakcyjnym, w chłodnicy urządzenia do usuwania rozpuszczalnika oraz zbiorniku do rozdzielania rozpuszczalnika i wody. Nieskraplające się pary przechodzą do absorbera rozpuszczalnika, w którym schłodzony olej mineralny zastosowany, jako absorbent, przepływa w dół przez wypełnienie w przeciwprądzie z parami rozpuszczalnika, parą wodną i powietrzem, które są usuwane do atmosfery za pomocą wentylatora gazów odlotowych poprzez emitor E11.

•

Kotłownia parowa Zadaniem kotłowni jest wytworzenie pary wodnej nasyconej o ciśnieniu roboczym 1,3 MPa. Para wodna z kotłowni jest wykorzystywana do następujących celów: zasilenie potrzeb własnych kotłowni, zasilenie linii technologicznych, do ogrzania czynnika wodnego służącego do celów wentylacji mechanicznej i centralnego ogrzewania oraz do przygotowania ciepłej wody użytkowej. Kotłownia opalana jest gazem ziemnym, zanieczyszczenia z jego spalania są odprowadzane do atmosfery za pomocą dwóch emitorów: E14 i E15.

•

Stacj a demineralizacj i Zadaniem stacji demineralizacji jest uzdatnianie wody wodociągowej, wykorzystywanej podczas procesów technologicznych. Składa się na to podgrzanie wody do temperatury 105ºC, odgazowanie oraz dodanie związków chemicznych, niezbędnych do całkowitego usunięcia z wody wolnego tlenu. Do instalacji powiązanych technologicznie w zakładzie zalicza się ponadto chłodnię wentylatorową i sprężarkownię.

30

3. Metodyka pomiarów 3.1. Organizacja pomiarów

Dzień pomiarowy zaczynał się od badania progu wyczuwalności węchowej członków zespołu z użyciem olfaktometru dynamicznego TO7 w mobilnym laboratorium Pracowni Zapachowej Powietrza (rysunek 18).

Rysunek 18. Mobilne laboratorium Pracowni Zapachowej Jakości Powietrza

W trakcie sześciu dni pomiarowych zbadana została emisja z trzech emitorów oznaczonych symbolami E22, E13 i E4. Wynika z tego, że jeden emitor badany był przez dwa dni, z tym iż nie były to dwa dni pod rząd. W ciągu jednego dnia pomiarów, badany był tylko jeden emitor. Próbka pobierana była trzy razy. Osoby pobierające próbkę nie brały udziału w pomiarach olfaktometrycznych, ponieważ przebywanie w pobliżu emitorów okresowo zmniejsza wrażliwość węchową. 3.2. Pobieranie próbek

Gazy pobierane były do pojemników z foli NALOPHAN za pomocą sondy, umożliwiającej wstępne dynamiczne rozcieńczanie badanego gazu azotem. Zasada działania sondy oraz metoda pobierania próbek jest przedstawiona w materiale filmowym (załącznik 2, płyta DVD) i na rysunkach 19–26 (wybrane ujęcia z filmu). W trakcie pobierania próbki były rozcieńczane dynamicznie 240 razy. Próbki dostarczano do Mobilnego Laboratorium Odorymetrii bez zwłoki.

31

Rysunek 19. Pobór próbek gorących i wilgotnych gazów

Rysunek 20. Butla z azotem używanym do rozcieńczania pobieranej próbki

Rysunek 21. Urządzenie do wstępnych rozcieńczeń dynamicznych

Rysunek 22. Zasada działania urządzenia do wstępnych rozcieńczeń dynamicznych

Rysunek 23. Zasada działania pompy strumieniowej

Rysunek 24. Szklana pompka wodna jako przykład strumienicy

Rysunek 25. Sonda umieszczona w króćcu emitora

Rysunek 26. Odłączanie napełnionego pojemnika z próbką

32

3.3 Zespół pomiarowy

Pomiary olfaktometryczne wykonywał 6-osobowy zespół Pracowni. Członkowie zespołu byli poddawani badaniom wrażliwości węchowej na zapach n-butanolu zgodnie z normą PNEN 13725:2007. (patrz: część I, rozdz. 2.2.). Fragment historii ocen sensorycznej wrażliwości jednego z oceniających przedstawiono w tabeli 5.

4

4

4

3

4

3

Wyniki pomiaru TO7 Z_TAK 320 160 80 80 20 20 40 160 20 20 40 80 80 160 80 20 160 20

błędy krok ref. śp. 0 0 10 0 0 11 0 0 7 0 0 10 0 0 10 0 0 10 0 0 10 0 0 10 0 0 9 0 0 9 0 0 8 0 0 7 0 0 8 0 0 5 0 0 6 0 0 10 0 0 10 0 1 9

lic z ba Ś P

P A N E LIS TA

Tabela 5. Przykładowy wycinek historii pomiarów progu wyczuwalności węchowej Analiza błędów krok startowy

1 - "nie czuję POMIAR 0 - "czuję 2 1 2 1 ok 0 1 2 1 2 1 ok 2 1 2 1 2 1 ok 2 1 2 1 1 1 ok 1 1 2 1 0 1 ok 1 1 2 1 2 1 ok 1 1

powietrze

ilość 640

OBLICZENIA

ślepe

Z_ITE

ITE

POMIAR odniesienia próby [ppm] dy (5%popełnionych wszystkich dy (20% pomiar:1-ok, ze prezentacji bł wszystkich ślepych 0-zły powietrza prób pomiar:1-ok, prezentacji w całym odniesienia) pomiarze 0-zły 0 - pomiar nie mieści się w granicy ITE bł śr. geom. 452,5 0,0143 0 0 2 1 4 0 1 ok 226,3 0,0285 0,03 113,1 0,0571 113,1 0,0571 0 0 2 1 6 1 1 ok 28,3 0,2284 0,14 28,3 0,2284 56,6 0,1142 0 0 2 1 6 1 1 ok 226,3 0,0285 0,09 28,3 0,2284 28,3 0,3843 0 0 1 1 4 0 1 ok 56,6 0,1922 0,19 113,1 0,0961 113,1 0,0986 0 0 1 1 3 0 1 ok 226,3 0,0493 0,08 113,1 0,0986 28,3 0,4101 0 0 2 1 5 1 1 ok 226,3 0,0513 0,21 28,3 0,4101

[ppb]

log ITE % pow.

% śp.

LP

29

1,46

0,00

0,00

20

144

2,16

0,00

0,00

21

91

1,96

0,00

0,00

22

192

2,28

0,00

0,00

23

78

1,89

0,00

0,00

25

205

2,31

0,00

20,00

26

Każdego dnia w pomiarach brali udział oceniający o najbardziej zbliżonych w tym dniu progach wyczuwalności wzorca. W części pomiarów brali udział przedstawiciele Zakładu, których sprawność sensoryczna nie była oceniana. Zadaniem osób nieuczestniczących w pomiarach było pobieranie próbek. 3.4. Pomiar olfaktometryczny

Pomiary

wykonywano

z

użyciem

dwóch

olfaktometrów

dynamicznych:

czterostanowiskowego TO7 oraz jednostanowiskowego olfaktometru Strοehlein. Badany gaz był wstępnie rozcieńczany w dwóch etapach. W czasie pobierania próbek stosowani rozcieńczenie 240 razy. W drugim etspie wstępnego rozcieńczania stosowano olfaktometr Strοehlein. Łączne rozcieńczenie wstępne zapewniało, że po 640-krotnym rozcieńczeniu w TO7 zapach nie był wyczuwalny przez żadnego z członków zespołu.

33

Operator programował serie rozcieńczeń 640-320-160-…, zawierające 20% ślepych prób w kolejności losowej. Raport z jednego z przeprowadzonych pomiarów przedstawiono dla przykładu w tabeli 6. Tabela 6. Dane zarejestrowane w trakcie jednego pomiaru, uzupełnione o dodatkowe informację dotyczące warunków jego przebiegu 24.11.2008 16:05H p1_1 Odour threshold panellist protocol (dilutions): sequence start step Karolina Wysocka Joanna Przybylska Ewa Madejska Patrycja Romanowska 1 640 38400 76800 76800 76800 2 640 38400 153600 76800 38400 3 640 38400 153600 76800 19200

Odorant concentration Z50 Z16 170.0 Z84 49.0 Z(UL) 140.0 Z(LL) 60.0 Studentfactor 2.31 Failure report: Ref. air failures sequence

90Z50 (dB)

+/- (dB)

0 0 0

Rozcieńczenie próbki:

960

1.8 l a b

Panellist 1 1 2 3

19.5

p r ó b k a

Operator: Małgorzata Bojarska Emitor: E4 Worek nr: 1 Godzina pobrania próbki: 15.50 Metoda pobrania: rozcieńczenie dynamiczne 240 Rozcieńczenie olf. Stroehlein: 4

Panellist 2 Panellist 3 Panellist 4 offered steps 0 0 0 8 0 0 0 8 0 0 0 9

p o g o d a

WARUNKI Temperatura: Wilgotność: Stężenie CO2 Temperatura: Wilgotność: Ciśnienie: Zachmurzenie: Opady: Kierunek wiatru: Siła wiatru:

pocz.

końc. 17 18,1 oC 35,1 38 % 801 868 ppm 1,7 1,7 oC 69 68 % 970 970 hPa umiarkowane brak śnieg na ziemi południowy 9,5 m/s

Blanks failures(20% random blanks) sequence Panellist 1 Panellist 2 Panellist 3 Panellist 4 offered steps 1 0 0 0 0 8 2 0 0 0 0 8 3 0 0 0 0 9

Przebieg pomiaru olfaktometrycznego z użyciem TO7 (z zasadą działania olfaktometrów TO) został przedstawiony w materiale filmowym (załącznik 3, płyta DVD). Na rysunkach 27-32 zamieszczono charakterystyczne ujęcia z materiału filmowego dotyczącego olfaktometrów dynamicznych.

34

Rysunek 27. Zespół przy olfaktometrze TO7 w mobilnym laboratorium

Rysunek 28. Ideowy schemat przedstawiający zasadę działania olfaktometrów TO

Rysunek 29. Pomiar z użyciem olfaktometru dynamicznego TO7

Rysunek 30. Stanowiska oceniających zapach, olfaktometr TO7

Rysunek 31. Rotametry służące do ustawienia stopnia rozcieńczenia próbki

Rysunek 32. Program TO7

35

4. Wyniki pomiarów W ciągu sześciu dni pomiarowych uzyskano 36 wyników pomiarów stężenia zapachowego cod[ou/m3] w próbkach pobranych ze strumieni E22, E13 i E4. Wyniki pomiarów zamieszczono w tabelach 5-8. Na rysunku 33 przedstawiono zestawienie wyników kolejnych pomiarów stężenia zapachowego cod [ou/m3] w badanych próbkach (bez pomiarów odrzuconych w toku wstecznej weryfikacji. Na rysunku 34 porównano statystyczne rozkłady wyników badań poszczególnych emitorów i określenie przedziałów kwartalnych.

c'od [ouE/m3]

350000 300000 250000 200000 150000 100000 50000 0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12

nr pomiaru E22

E13

E4

Rysunek 33. Zestawienie wyników kolejnych pomiarów stężenia zapachowego cod [ou/m3] w badanych próbkach (bez pomiarów odrzuconych w toku wstecznej weryfikacji

36

Przybylska Joanna

Madejska Ewa

11:00

1

1

Romanowska Patrycja

Bojarska Małgorzata

Zadrożny Rafał

Gierek Rafał

Wysocka Karolina

Przybylska Joanna

Madejska Ewa 15:50

2

1 Romanowska Patrycja

Gierek Rafał

Zadrożny Rafał

Wysocka Karolina

Przybylska Joanna

Madejska Ewa

1

Romanowska Patrycja

Zadrożny Rafał

Gierek Rafał

Bojarska Małgorzata 16:45

3 Wysocka Karolina

24.11.2008

Przybylska Joanna

Madejska Ewa

2

Romanowska Patrycja

Zadrożny Rafał

Gierek Rafał

Bojarska Małgorzata

Wysocka Karolina

Przybylska Joanna

Madejska Ewa

1

Romanowska Patrycja

Zadrożny Rafał

Gierek Rafał

Bojarska Małgorzata 18:10

4 Wysocka Karolina

Przybylska Joanna

Madejska Ewa

2

Romanowska Patrycja

Gierek Rafał

Zadrożny Rafał

Bojarska Małgorzata

153600 153600 76800 153600 153600 153600 76800 38400 76800 76800 76800 76800 153600 76800 153600 76800 76800 153600 153600 153600 76800 38400 38400 38400 76800 153600 153600 76800 76800 76800 76800 38400 19200 38400 38400 38400 38400 38400 38400 38400 153600 76800 153600 307200 307200 153600 153600 153600 76800 38400 76800 76800 76800 153600 38400 19200 76800 38400 38400 76800 153600 76800 153600 153600 307200 307200 153600 153600 76800 76800 76800 153600 153600 38400 76800 76800 38400 76800 153600 76800 76800 153600 76800 153600 153600 153600 307200 76800 153600 153600 76800 153600 76800 76800 153600 38400 76800 307200 38400 307200 38400 76800 76800 76800 153600 153600 307200 153600 153600 76800 153600 38400 38400 76800 153600 307200 153600 76800 76800 153600 153600 76800 38400

ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok

odrzucone

odrzucone

108611,6 108611,6 217223,2

1,3 1,3 1,6

odrzucone 54305,8 54305,8 54305,8 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 108611,6 108611,6 54305,8 27152,9 54305,8 54305,8 54305,8 54305,8 54305,8 54305,8 54305,8 217223,2 108611,6 217223,2 434446,4 434446,4 217223,2 217223,2 217223,2 108611,6 54305,8 108611,6 108611,6 108611,6 217223,2 54305,8 27152,9 108611,6

ok

73898,8

ok

131672,7

54305,8 54305,8 54305,8 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 108611,6 108611,6 54305,8 27152,9 54305,8 54305,8 54305,8 54305,8 54305,8 54305,8 54305,8 217223,2 108611,6 217223,2 434446,41 434446,41 217223,2 217223,2 217223,2 108611,6 54305,8 108611,6 108611,6 108611,6 217223,2 54305,8 27152,9 108611,6

6

6,0

odrzucone

217223,2 108611,6 217223,2

1,7 1,2 1,7

odrzucone

217223,2 108611,6 217223,2 odrzucone

ok

130662,5

1,7 1,7 1,2 1,2 1,2 1,7 1,7 2,4 1,2 1,2 2,4 1,2

odrzucone

217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 108611,6 217223,2 217223,2 54305,8 108611,6 108611,6 54305,8 108611,6

5,0

odrzucone

odrzucone 217223,2 217223,2 434446,4 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2 108611,6 108611,6 217223,2 54305,8 108611,6 434446,4 54305,8 434446,4 54305,8 108611,6 108611,6 108611,6 217223,2 217223,2 434446,4 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2 54305,8 54305,8 108611,6 217223,2 434446,4 217223,2 108611,6 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 54305,8

108611,6 108611,6 217223,2 odrzucone

1,4 1,4 1,4 1,5 2,9 2,9 1,5 1,5 1,5 1,5 1,4 2,7 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 2,4 1,6 1,2 1,6 3,3 3,3 1,6 1,6 1,6 1,2 2,4 1,2 1,2 1,2 1,6 2,4 4,8 1,2

odrzucone

217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 108611,6 217223,2 217223,2 54305,8 108611,6 108611,6 54305,8 108611,6

136842,0

Wysocka Karolina

73898,8

Pomiar

ANALIZA BŁĘDÓW - dop. 20% ślepych prób I PRZESIEWANIE czy pomiar Z_ITE Sprawdzenie kryterium (-5 < delta Z < 5)Wynik przesiewania jest śr. geometr. liczba Z_ITE Z_ITE Z_ITE delta Z poprawny po odrzuceniu błę zaliczonych zespołowe 217223,2 1,6 217223,2 217223,2 1,6 217223,2 108611,6 1,3 108611,6 217223,2 1,6 217223,2 217223,2 1,6 217223,2 217223,2 1,6 217223,2 108611,6 1,3 108611,6 54305,8 2,5 54305,8 108611,6 1,3 108611,6 108611,6 1,3 108611,6 108611,6 1,3 108611,6 ok 136842,0 5,0 108611,6 1,3 108611,6

131672,7

Próbka

błędy krok ref. śp. 0 0 6 0 0 6 0 0 8 0 0 6 0 0 6 0 0 8 0 0 6 0 0 6 0 0 8 0 0 6 0 0 6 0 0 8 0 0 7 0 1 6 0 0 7 0 0 7 0 0 6 0 0 7 0 1 7 0 0 6 0 0 7 0 0 8 0 0 8 0 0 9 0 0 8 0 0 8 0 0 9 0 0 8 0 0 8 0 0 9 0 0 8 0 0 8 0 0 9 0 0 11 0 0 11 0 0 10 0 0 11 0 0 11 0 0 10 0 0 7 0 0 8 0 0 8 0 0 7 0 0 8 0 0 8 0 0 7 0 0 8 0 0 8 0 0 7 0 0 8 0 0 8 0 0 8 0 0 9 0 0 7 0 0 8 0 0 9 0 0 7 0 1 8 0 0 9 0 0 7 0 0 5 0 0 7 0 0 6 0 0 5 0 1 7 0 0 6 0 0 5 0 0 7 0 0 6 0 0 5 0 0 7 0 0 6 0 0 7 1 0 9 0 0 7 0 0 7 0 0 9 0 0 7 0 0 7 0 1 9 0 0 7 0 0 7 0 0 6 0 1 7 0 0 7 0 0 6 0 0 7 0 0 7 0 0 6 0 0 7 0 0 7 0 0 6 0 0 7 0 0 7 0 0 7 0 0 7 0 0 7 0 0 7 0 0 7 0 0 7 0 0 7 0 0 7 0 0 7 0 0 8 0 0 6 0 0 7 0 0 8 0 0 6 0 0 7 0 0 8 0 0 6 0 0 7 0 0 8 0 0 6 0 0 5 0 0 5 0 0 7 0 0 5 0 0 5 0 0 7 0 0 5 0 0 5 0 0 7

130662,5

Godzina pobrania

Z_TAK

odrzucone

ok

153600,0

ok

151085,9

1,4 1,4 2,8 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 2,8 1,4 2,8 2,8 2,8 2,8 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 2,9 1,4 1,4 1,4 1,4 2,8 2,8 1,4 1,4 2,9 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 2,8

217223,2 217223,2 434446,41 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2 108611,6 108611,6 217223,2 54305,8 108611,6 434446,41 54305,8 434446,41 54305,8 108611,6 108611,6 108611,6 217223,2 217223,2 434446,41 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2 54305,8 54305,8 108611,6 217223,2 434446,41 217223,2 108611,6 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 54305,8

6,0

153600,0

Data

Oceniający

7,0

151085,9

Wyniki pomiaru TO7

PRÓBKA

pomiar

Tabela 7. Wyniki pomiarów olfaktometrycznych próbki gazów z emitora E4 z dnia 24. 11.2008 i 27.11.2008 (bez przedstawicieli Zakładu Komagra)

37

Zadrożny Rafał 09:20

1 Madejska Ewa

Przybylska Joanna

Gierek Rafał 2 Romanowska Patrycja

Wysocka Karolina

Zadrożny Rafał

Przybylska Joanna

Madejska Ewa

Romanowska Patrycja 1 Gierek Rafał

Wysocka Karolina

Zadrożny Rafał 27.11.2008

12:00

2 Przybylska Joanna

Madejska Ewa

Romanowska Patrycja 2 Gierek Rafał

Wysocka Karolina

Zadrożny Rafał

Przybylska Joanna

Madejska Ewa

Romanowska Patrycja 1 Gierek Rafał

Wysocka Karolina

Zadrożny Rafał 13:14

3 Przybylska Joanna

Madejska Ewa

Romanowska Patrycja 2 Gierek Rafał

Wysocka Karolina

Zadrożny Rafał

odrzucone

odrzucone

434446,4 217223,2 217223,2 217223,2 54305,8 108611,6 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2 108611,6 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2

odrzucone

ok

162733,5

ok

172410,2

ok

172410,2

2,7 1,3 1,3 1,3 3,0 1,5 1,5 1,3 1,3 1,5 1,3 1,5 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3

odrzucone 54305,8 217223,2 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 434446,4 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 217223,2 108611,6

5

4

odrzucone

217223,2 108611,6 108611,6

1,3 1,6 1,6

odrzucone

217223,2 108611,6 108611,6 odrzucone

ok

119127,9

ok

159630,2

1,8 1,8 1,8 1,1 1,1 1,1 4,4 4,4 1,8 1,1 1,1 1,8 1,1 1,8 1,1 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,5 1,5 1,5 1,5 2,9 2,9 2,9 2,7 2,7 1,4 2,7 1,4 1,5

odrzucone

217223,2 217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 108611,6 27152,9 27152,9 217223,2 108611,6 108611,6 217223,2 108611,6 217223,2 108611,6 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 108611,6 108611,6 54305,8 54305,8 54305,8 434446,41 434446,41 217223,2 434446,41 217223,2 108611,6

5

6

4

odrzucone

ok

102515,7

2,1 2,1 2,1 1,1 1,1 1,1 3,8 3,8 3,8

217223,2 217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 108611,6 27152,9 27152,9 27152,9

4,2 1,1 1,1

434446,41 108611,6 108611,6

odrzucone 434446,4 108611,6 108611,6

54305,8 217223,2 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 434446,41 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 217223,2 108611,6 odrzucone

odrzucone

217223,2 217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 108611,6 27152,9 27152,9 27152,9

4

odrzucone 3,2 1,3 1,6 1,3 1,3 1,6 1,3 1,3 1,6 2,5 1,3 1,3 1,3 1,3 1,6 1,6 1,3 1,6

odrzucone

217223,2 217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 108611,6 27152,9 27152,9 217223,2 108611,6 108611,6 217223,2 108611,6 217223,2 108611,6 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 108611,6 108611,6 54305,8 54305,8 54305,8 434446,4 434446,4 217223,2 434446,4 217223,2 108611,6

434446,41 217223,2 217223,2 217223,2 54305,8 108611,6 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2 108611,6 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2

16 27 3 3,5

odrzucone

odrzucone

k oniec prz es iew aniak oniec prz es iew aniak oniec prz es iew aniak oniec prz es iew aniak oniec prz es iew aniak oniec prz es iew ania

Wysocka Karolina

zły zły ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok zły ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok

17 24 1 0,2

Romanowska Patrycja

9 7 6 9 7 6 9 7 6 9 7 6 6 7 8 6 7 8 8 5 6 8 5 6 8 5 6 8 5 6 9 7 7 9 7 7 9 8 7 9 8 7 9 8 7 9 8 7 6 7 8 6 7 8 10 9 7 10 9 7 10 9 7 10 9 7 7 7 8 7 7 8 7 7 8 7 7 8 7 7 8 7 7 8 8 7 8 8 7 8 8 10 9 8 10 9 8 10 9 8 10 9 5 7 7 5 7 7

17 24 1 0,2

1

1 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0

11 9 12 7,9

Madejska Ewa

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

15 9 63 0,2

Przybylska Joanna

19200 153600 153600 307200 153600 76800 307200 153600 153600 153600 38400 76800 76800 153600 153600 76800 153600 76800 153600 153600 153600 153600 153600 153600 614400 76800 307200 38400 153600 76800 153600 153600 76800 153600 153600 76800 307200 153600 153600 153600 153600 76800 76800 153600 76800 19200 38400 76800 76800 153600 153600 153600 76800 76800 153600 153600 76800 153600 153600 153600 76800 76800 76800 19200 19200 153600 76800 76800 153600 76800 153600 76800 153600 153600 153600 153600 153600 76800 76800 76800 76800 38400 38400 38400 307200 307200 153600 307200 153600 76800 153600 76800 76800 153600 153600 153600 76800 76800 76800 19200 19200 19200 76800 76800 76800 307200 76800 76800

1 02 51 5 ,7

Gierek Rafał

38

Tabela 8. Wyniki pomiarów olfaktometrycznych próbki gazów z emitora E22 z dnia 25.11.2008 i 28.11.2008 (bez przedstawicieli Zakładu Komagra)

Wysocka Karolina

Przybylska Joanna

Madejska Ewa 2 Zadrożny Rafał

Gierek Rafał

Romanowska Patrycja

Wysocka Karolina

Przybylska Joanna

Madejska Ewa 1 Zadrożny Rafał

Gierek Rafał

Romanowska Patrycja 25.11.2008

11:10

2 Wysocka Karolina

Przybylska Joanna

Madejska Ewa 2 Zadrożny Rafał

Gierek Rafał

Romanowska Patrycja

Wysocka Karolina

Przybylska Joanna

Madejska Ewa 1 Zadrożny Rafał

Gierek Rafał

Romanowska Patrycja 12:45

3 Wysocka Karolina

Przybylska Joanna

Madejska Ewa 2 Zadrożny Rafał

Gierek Rafał

Romanowska Patrycja

ok ok ok zły ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok

271529,0 67882,3

1,2 3,4

odrzucone

odrzucone

odrzucone 271529,0 543058,0 271529,0 271529,0 271529,0 543058,0 135764,5 135764,5 135764,5

odrzucone

ok

171052,6

1,6 3,2 1,6 1,6 1,6 3,2 1,3 1,3 1,3

odrzucone 33941,1 67882,3 135764,5 135764,5 67882,3 271529,0

271529 67882,25

271529 543058,01 271529 271529 271529 543058,01 135764,5 135764,5 135764,5 odrzucone

5,0 2,5 1,3 1,3 2,5 1,6

4

1,3 2,5 1,3 1,3 1,3 2,5 1,6 1,6 1,6

odrzucone

odrzucone 135764,5 67882,25 271529

271529 543058,01 271529 271529 271529 543058,01 135764,5 135764,5 135764,5

odrzucone 1,6 3,2 1,3

135764,5 67882,25 271529

4

k o n ie c p r z e s ie w a n ia

1

2 1 5 5 1 2 ,7

Romanowska Patrycja 08:50

k o n ie c p r z e s ie w a n iak o n ie c p r z e s ie w a n ia

Gierek Rafał

k o n ie c p r z e s ie w a n iak o n ie c p r z e s ie w a n ia

Zadrożny Rafał

d a le j

Madejska Ewa 1

1 5 5 9 5 2 ,5

Przybylska Joanna

6 7 6 6 7 6 6 7 6 6 7 6 11 11 11 11 11 11 9 7 8 9 7 8 9 7 8 9 7 8 11 11 11 11 11 11 7 6 6 7 6 6 7 6 6 7 6 6 11 10 10 11 10 10 6 6 5 6 6 5 6 6 5 6 6 5 9 11 9 9 11 9 7 6 9 7 6 9 7 6 9 7 6 9 10 9 11 10 9 11 6 7 7 6 7 7 6 7 7 6 7 7 8 7 9 8 7 9

1 5 5 9 5 2 ,5

Wysocka Karolina

II PRZESIEWANIE Sprawdzenie kryterium (-5 < delta Z < 5)Wynik przesiewania liczba Z_ITE Z_ITE delta Z zaliczonych zespołowe

p o m ia r n ie w a ż n y

Pomiar

3 1 1 9 0 4 ,9

Próbka

ANALIZA BŁĘDÓW - dop. 20% ślepych prób I PRZESIEWANIE czy pomiar Z_ITE Sprawdzenie kryterium (-5 < delta Z < 5)Wynik przesiewania jest śr. geometr. liczba Z_ITE Z_ITE Z_ITE delta Z poprawny po odrzuceniu błę zaliczonych zespołowe ok 135764,5 1,1 135764,5 ok 543058,0 3,5 543058,01 ok 271529,0 1,7 271529 ok zły odrzucone odrzucone ok ok 67882,3 2,3 67882,25 ok 135764,5 1,1 135764,5 ok 271529,0 1,7 271529 ok 155952,5 5 ok 271529,0 1,7 271529 ok 271529,0 1,7 271529 ok 135764,5 1,1 135764,5 ok 33941,1 4,6 33941,13 ok 33941,1 4,6 33941,13 ok 543058,0 3,5 543058,01 ok 135764,5 1,1 135764,5 ok 135764,5 1,1 135764,5 ok 135764,5 1,1 135764,5 ok 135764,5 1,1 135764,5 ok 271529,0 1,7 271529 ok 271529,0 1,7 271529 ok 543058,0 3,5 543058,01 ok 271529,0 1,7 271529 ok 271529,0 1,7 271529 ok 135764,5 1,1 135764,5 ok 135764,5 1,1 135764,5 ok 543058,0 3,5 543058,01 ok 155952,5 5 ok 67882,3 2,3 67882,25 ok 135764,5 1,1 135764,5 ok 67882,3 2,3 67882,25 ok zły odrzucone odrzucone ok ok 67882,3 2,3 67882,25 ok 67882,3 2,3 67882,25 ok 67882,3 2,3 67882,25 ok 543058,0 2,5 543058,01 ok 135764,5 1,6 135764,5 ok 135764,5 1,6 135764,5 ok 1086116,0 5,0 ok 271529,0 1,3 odrzucone ok 271529,0 1,3 ok 135764,5 1,6 135764,5 ok 271529,0 1,3 271529 ok 135764,5 1,6 135764,5 ok 215512,7 3 ok 67882,3 3,2 67882,25 ok 271529,0 1,3 271529 ok 135764,5 1,6 135764,5 ok ok odrzucone odrzucone zły zły ok odrzucone odrzucone ok ok 271529,0 1,1 271529 ok 543058,0 1,7 543058,01 ok 543058,0 1,7 543058,01 ok 543058,0 1,7 543058,01 ok 271529,0 1,1 271529 ok 271529,0 1,1 271529 ok 271529,0 1,1 271529 ok 543058,0 1,7 543058,01 ok 543058,0 1,7 543058,01 ok 311904,9 5 ok 543058,0 1,7 543058,01 ok 135764,5 2,3 135764,5 ok 271529,0 1,1 271529 zły zły odrzucone odrzucone ok ok 135764,5 2,3 135764,5 ok 271529,0 1,1 271529 ok 135764,5 2,3 135764,5 ok 543058,0 2,4 543058,01 ok 271529,0 1,2 271529 ok 271529,0 1,2 271529 ok 543058,0 2,4 543058,01 ok 271529,0 1,2 271529 ok 271529,0 1,2 271529 ok 271529,0 1,2 271529 ok 135764,5 1,7 135764,5 ok 135764,5 1,7 135764,5 ok 228327,8 4 ok 135764,5 1,7 135764,5

krok

2 2 8 3 2 7 ,8

Godzina pobrania

błędy ref. śp. 96000 0 0 384000 0 0 192000 0 0 192000 0 0 192000 0 1 384000 0 0 48000 0 0 96000 0 0 192000 0 0 192000 0 0 192000 0 0 96000 0 0 24000 0 0 24000 0 0 384000 0 0 96000 0 0 96000 0 0 96000 0 0 96000 0 0 192000 0 0 192000 0 0 384000 0 0 192000 0 0 192000 0 0 96000 0 0 96000 0 0 384000 0 0 48000 0 0 96000 0 0 48000 0 0 24000 0 0 24000 0 1 96000 0 0 48000 0 0 48000 0 0 48000 0 0 384000 0 0 96000 0 0 96000 0 0 768000 0 0 192000 0 0 192000 0 0 96000 0 192000 0 0 96000 0 0 48000 0 0 192000 0 0 96000 0 0 96000 0 0 96000 0 0 96000 0 1 96000 0 1 192000 0 0 96000 0 0 192000 0 0 384000 0 0 384000 0 0 384000 0 0 192000 0 0 192000 0 0 192000 0 0 384000 0 0 384000 0 0 384000 0 0 96000 0 0 192000 0 0 48000 0 1 48000 0 1 96000 0 0 96000 0 0 192000 0 0 96000 0 0 384000 0 0 192000 0 0 192000 0 0 384000 0 0 192000 0 0 192000 0 0 192000 0 0 96000 0 0 96000 0 0 96000 0 0 192000 0 0 48000 0 0 48000 0 0 48000 0 1 48000 0 0 48000 0 0 96000 0 0 48000 0 1 192000 0 0 384000 0 0 192000 0 0 192000 0 0 192000 0 0 384000 0 0 96000 0 0 96000 0 0 96000 0 0 192000 1 0 48000 0 0 48000 0 1 24000 0 0 48000 0 0 96000 0 0 96000 0 0 48000 0 0 192000 0 0

Z_TAK

2 1 5 5 1 2 ,7

Data

Oceniający

p o m ia r

Wyniki pomiaru TO7

PRÓBKA

39

1 Madejska Ewa

Zadrożny Rafał

Romanowska Patrycja 2 Przybylska Joanna

Bojarska Małgorzata

Gierek Rafał

Zadrożny Rafał

Madejska Ewa

Romanowska Patrycja 1 Przybylska Joanna

Bojarska Małgorzata

Gierek Rafał 28.11.2008

10:10

2 Zadrożny Rafał

Madejska Ewa

Romanowska Patrycja 2 Przybylska Joanna

Bojarska Małgorzata

Gierek Rafał

Zadrożny Rafał

Madejska Ewa

Romanowska Patrycja 1 Przybylska Joanna

Bojarska Małgorzata

Gierek Rafał 11:30

3 Zadrożny Rafał

Madejska Ewa

Romanowska Patrycja 2 Przybylska Joanna

Bojarska Małgorzata

Gierek Rafał

ok

148909,9

1,1 1,1 1,1 1,8 1,8 1,8 2,2 1,1 2,2 1,1 2,2 1,1 1,8 1,1 1,8

odrzucone 543058,0 271529,0 271529,0 271529,0 543058,0 271529,0 135764,5 135764,5 135764,5 135764,5 271529,0 135764,5 135764,5 67882,3 135764,5

ok

196487,8

1,4 2,8 2,8 1,4 1,4 1,4

odrzucone

67882,25 271529 271529 67882,25 67882,25 67882,25

96000,0

4

odrzucone

odrzucone

135764,5 271529,0 135764,5 33941,1 67882,3 33941,1

1,4 2,8 1,4 2,8 1,4 2,8

odrzucone

135764,5 271529 135764,5 33941,13 67882,25 33941,13 odrzucone

135764,5 67882,3 135764,5

1,0 2,0 1,0

odrzucone

135764,5 67882,25 135764,5 odrzucone

ok

135764,5

2,0 2,0 2,0 2,0 1,0 2,0

odrzucone

271529 271529 271529 67882,25 135764,5 67882,25

3

odrzucone

ok

129633,6

2,1 4,2 2,1 1,9 1,0 1,0 1,9 1,9 1,0 2,1 1,0 2,1 1,9 1,9 3,8

odrzucone

odrzucone

5

odrzucone ok

135764,5 67882,3 135764,5 135764,5 135764,5 135764,5 135764,5 135764,5 135764,5 271529,0 135764,5 271529,0 67882,3 67882,3 271529,0

543058,01 271529 271529 271529 543058,01 271529 135764,5 135764,5 135764,5 135764,5 271529 135764,5 135764,5 67882,25 135764,5 odrzucone

67882,3 271529,0 271529,0 67882,3 67882,3 67882,3

271529,0 543058,0 271529,0 67882,3 135764,5 135764,5 67882,3 67882,3 135764,5 271529,0 135764,5 271529,0 67882,3 67882,3 33941,1

5

odrzucone 2,8 1,4 1,4 1,4 2,8 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 2,9 1,4

odrzucone

271529,0 271529,0 271529,0 67882,3 135764,5 67882,3

135764,5 135764,5 135764,5 271529 271529 271529 67882,25 135764,5 67882,25 135764,5 67882,25 135764,5 271529 135764,5 271529

1 4 8 9 0 9 ,9

135764,5 135764,5 135764,5 271529,0 271529,0 271529,0 67882,3 135764,5 67882,3 135764,5 67882,3 135764,5 271529,0 135764,5 271529,0

271529 543058,01 271529 67882,25 135764,5 135764,5 67882,25 67882,25 135764,5 271529 135764,5 271529 67882,25 67882,25 33941,13

5

5

odrzucone

ok

135764,5

1,0 2,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 2,0 1,0 2,0 2,0 2,0 2,0

135764,5 67882,25 135764,5 135764,5 135764,5 135764,5 135764,5 135764,5 135764,5 271529 135764,5 271529 67882,25 67882,25 271529 odrzucone

k o n ie c p r z e s ie w a n iak o n ie c p r z e s ie w a n iak o n ie c p r z e s ie w a n iak o n ie c p r z e s ie w a n iak o n ie c p r z e s ie w a n iak o n ie c p r z e s ie w a n ia

Gierek Rafał 08:30

ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły zły zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły zły ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok zły ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły zły

1 9 6 4 8 7 ,8

Bojarska Małgorzata

8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 9 9 8 9 9 8 7 7 6 7 7 6 7 7 6 7 7 6 6 10 8 6 10 8 8 7 8 8 7 8 8 7 8 8 7 8 7 10 7 7 10 7 8 7 7 8 7 7 8 7 7 8 7 7 7 7 7 7 7 7 6 9 7 6 9 7 6 9 7 6 9 7 8 8 9 8 8 9 7 8 7 7 8 7 7 8 7 7 8 7 7 8 9 7 8 9

9 6 0 0 0 ,0

Przybylska Joanna

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 2 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1

p o m ia r n ie w a ż n y

Romanowska Patrycja 1

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1 2 9 6 3 3 ,6

Zadrożny Rafał

96000 96000 96000 192000 192000 192000 48000 96000 48000 96000 48000 96000 192000 96000 192000 384000 24000 192000 384000 192000 192000 192000 384000 192000 96000 96000 96000 96000 192000 96000 96000 48000 96000 96000 96000 192000 48000 192000 192000 48000 48000 48000 96000 192000 384000 48000 192000 192000 96000 192000 96000 24000 48000 24000 192000 48000 96000 96000 48000 96000 48000 192000 48000 192000 192000 192000 48000 96000 48000 192000 48000 96000 192000 384000 192000 48000 96000 96000 48000 48000 96000 192000 96000 192000 48000 48000 24000 48000 48000 192000 96000 48000 96000 96000 96000 96000 96000 96000 96000 192000 96000 192000 48000 48000 192000 96000 48000 384000

1 3 5 7 6 4 ,5

Madejska Ewa

40

Tabela 9. Wyniki pomiarów olfaktometrycznych próbki gazów z emitora E13 z dnia 26. 11.200829.11.2008 (bez przedstawicieli Zakładu Komagra)

Bojarska Małgorzata 10:10 Zadrożny Rafał

Madejska Ewa 11:41 Przybylska Joanna

Romanowska Patrycja

Gierek Rafał 12:19 Bojarska Małgorzata

Zadrożny Rafał

Madejska Ewa 12:53 Przybylska Joanna

Romanowska Patrycja

Bojarska Małgorzata 13:54 Gierek Rafał 26.11.2008

12:30 Zadrożny Rafał

Madejska Ewa 13:15 Przybylska Joanna

Romanowska Patrycja

Bojarska Małgorzata 14:10 Gierek Rafał

Zadrożny Rafał

Madejska Ewa 14:55 Przybylska Joanna

Romanowska Patrycja

Bojarska Małgorzata 15:28 Gierek Rafał 14:30 Zadrożny Rafał

Madejska Ewa 15:10 Przybylska Joanna

Romanowska Patrycja

Bojarska Małgorzata 15:45 Gierek Rafał

217223,2 108611,6 217223,2 108611,6 217223,2 217223,2

1,7 1,1 1,7 1,1 1,7 1,7

odrzucone 108611,6 108611,6 108611,6 54305,8 54305,8 868892,8 108611,6 54305,8 54305,8

odrzucone ok

124762,0

1,1 1,1 1,1 2,3 2,3 7,0 1,1 2,3 2,3

odrzucone 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 108611,6 108611,6

108611,6 108611,6 108611,6

ok

108611,6

ok

136842,0

217223,2 217223,2 217223,2 217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 108611,6 108611,6

27152,9 27152,9 54305,8 108611,6 434446,41 54305,8 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 54305,8

odrzucone

odrzucone

odrzucone

odrzucone

ok

115070,0

odrzucone 1,3 1,3 3,0 1,5 1,5 1,5

odrzucone

4

4

4

4

108611,6 108611,6 434446,41 217223,2 217223,2 217223,2 odrzucone

ok

odrzucone

144979,1

1,3 1,5 1,3 1,3 1,3 2,7

odrzucone 1,1 1,1 1,1

1,1 2,2 2,2

odrzucone

108611,6 108611,6 434446,4 217223,2 217223,2 217223,2

108611,6 217223,2 108611,6 108611,6 108611,6 54305,8

217223,2 108611,6 108611,6 434446,41 108611,6 217223,2 108611,6 108611,6 54305,8 54305,8 54305,8 108611,6

108611,6 217223,2 108611,6 108611,6 108611,6 54305,8 odrzucone

217223,2 108611,6 217223,2 108611,6 217223,2 217223,2

108611,6 108611,6 108611,6 odrzucone

108611,6 54305,8 54305,8

odrzucone

1,9 1,1 1,1 3,8 1,1 1,9 1,1 1,1 2,1 2,1 2,1 1,1

1,8 1,1 1,8 1,1 1,8 1,8

odrzucone

odrzucone 4,0 4,0 2,0 1,3 3,2 2,5 1,3 1,6 1,6 1,3 1,6 1,6 1,3 1,3 2,5

odrzucone

217223,2 108611,6 108611,6 434446,4 108611,6 217223,2 108611,6 108611,6 54305,8 54305,8 54305,8 108611,6

4

odrzucone 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 1,0 1,0 1,0 1,0

odrzucone 27152,9 27152,9 54305,8 108611,6 434446,4 54305,8 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 108611,6 54305,8

217223,2 108611,6 217223,2 108611,6 217223,2 217223,2

108611,6 54305,8 54305,8

4

1 2 1 9 1 2 ,4

ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok zły ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok zły ok zły ok ok ok ok ok zły zły ok ok

k o n ie c p rz e s ie w a n ia

Gierek Rafał 12:02

6 7 6 6 7 6 6 7 6 6 7 6 10 9 8 10 9 8 6 7 6 6 7 6 6 7 6 6 7 6 9 9 9 9 9 9 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 8 8 11 8 8 11 6 8 7 6 8 7 6 8 7 6 8 7 8 8 9 8 8 9 6 6 7 6 6 7 6 6 7 6 6 7 8 8 10 8 8 10 7 6 9 7 6 9 7 6 9 7 6 9 11 11 11 11 11 11

d a le j

Romanowska Patrycja

0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 1 1 0 0

II PRZESIEWANIE Sprawdzenie kryterium (-5 < delta Z < 5)Wynik przesiewania liczba Z_ITE Z_ITE delta Z zaliczonych zespołowe

k o n ie c p rz e s ie w a n iak o n ie c p rz e s ie w a n iak o n ie c p rz e s ie w a n iak o n ie c p rz e s ie w a n ia

Przybylska Joanna

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1 2 1 9 1 2 ,4

Madejska Ewa 11:26

153600 76800 153600 76800 153600 153600 153600 153600 153600 76800 76800 76800 38400 38400 614400 76800 38400 38400 153600 153600 76800 153600 153600 153600 153600 153600 76800 76800 76800 76800 76800 38400 76800 19200 19200 38400 76800 307200 38400 76800 153600 153600 76800 153600 153600 76800 76800 38400 153600 76800 19200 614400 307200 614400 76800 76800 76800 153600 76800 76800 307200 76800 153600 76800 76800 38400 38400 38400 76800 307200 19200 614400 76800 76800 307200 153600 153600 153600 153600 76800 153600 76800 153600 76800 76800 76800 38400 19200 614400 614400 307200 153600 153600 76800 153600 38400 76800 153600 153600 153600 76800 153600 76800 9600 19200 38400 38400 19200

1 0 8 6 1 1 ,6

Zadrożny Rafał

1 3 6 8 4 2 ,0

Z_TAK

Godzina pomiaru

ANALIZA BŁĘDÓW - dop. 20% ślepych prób I PRZESIEWANIE czy pomiar Z_ITE Sprawdzenie kryterium (-5 < delta Z < 5)Wynik przesiewania jest zespołowe liczba Z_ITE Z_ITE Z_ITE delta Z poprawny po odrzuceniu błę zaliczonych zespołowe

1 1 5 0 7 0 ,0

Godzina pobrania

błędy krok ref. śp.

1 4 4 9 7 9 ,1

Data

Oceniający

p o m ia r

Wyniki pomiaru TO7

PRÓBKA

434446,4 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2 54305,8 odrzucone 217223,2 108611,6 217223,2

pomiar nieważny

odrzucone

odrzucone

41

Bojarska Małgorzata 10:06 Gierek Rafał

Bojarska Małgorzata 10:20 Gierek Rafał

Przybylska Joanna

Zadrożny Rafał 10:46 Madejska Ewa

Romanowska Patrycja

Przybylska Joanna 29.11.2008

10:22 Zadrożny Rafał 11:00 Madejska Ewa

Romanowska Patrycja

Bojarska Małgorzata 11:30 Gierek Rafał

Zadrożny Rafał

Przybylska Joanna 12:14 Madejska Ewa

Romanowska Patrycja 12:00 Zadrożny Rafał

Przybylska Joanna 12:26 Madejska Ewa

Romanowska Patrycja

ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok zły ok ok ok ok ok ok ok

108611,6 434446,4 434446,4 108611,6 108611,6 108611,6 108611,6 217223,2 108611,6

ok

121912,4

1,1 3,6 3,6 1,1 1,1 1,1 1,1 1,8 1,1

odrzucone

4

odrzucone

108611,6 54305,8 27152,9

1,1 2,2 4,5

odrzucone 54305,8 54305,8 217223,2

108611,6 434446,41 434446,41 108611,6 108611,6 108611,6 108611,6 217223,2 108611,6

108611,6 54305,8 27152,9 odrzucone

k o n ie c p r z e s ie w a n ia

09:05

7 7 8 7 7 8 7 7 8 7 7 8 9 11 10 9 11 10 9 10 11 9 10 11 5 7 7 5 7 7 5 7 7 5 7 7 6 6 8 6 6 8 6 6 8 6 6 8 8 11 8 8 11 8 8 6 7 8 6 7 8 6 7 8 6 7 9 8 8 9 8 8 9 8 8 9 8 8

pomiar nieważny

odrzucone 108611,6 217223,2 108611,6 108611,6 434446,4 54305,8

pomiar nieważny

odrzucone 108611,6 108611,6 54305,8 217223,2 434446,4 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2

1,9 3,8 1,9 1,9 1,1 1,9

odrzucone 217223,2 108611,6 54305,8 27152,9 27152,9 54305,8

4

4

odrzucone ok

115070,0

1,9 1,1 2,1 4,2 4,2 2,1

odrzucone 108611,6 108611,6 54305,8 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2 434446,4 54305,8 217223,2 108611,6 54305,8 434446,4 54305,8

217223,2 434446,41 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2

217223,2 108611,6 54305,8 27152,9 27152,9 54305,8 odrzucone

ok

136842,0

1,3 1,3 2,5 1,3 1,6 1,6 1,3 1,6 3,2 2,5 1,6 1,3

108611,6 108611,6 54305,8 108611,6 217223,2 217223,2 108611,6 217223,2 434446,41 54305,8 217223,2 108611,6

k o n ie c p r z e s ie w ak no ian ie c p r z e s ie w a n ia

Romanowska Patrycja

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0

1 2 1 9 1 2 ,4

Madejska Ewa

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1 1 5 0 7 0 ,0

Zadrożny Rafał 09:31

76800 307200 307200 76800 76800 76800 76800 153600 76800 38400 38400 307200 76800 38400 19200 153600 307200 19200 38400 38400 153600 38400 38400 4800 76800 153600 76800 76800 307200 38400 153600 153600 76800 76800 76800 38400 153600 307200 153600 153600 76800 153600 153600 76800 76800 153600 76800 38400 19200 19200 38400 307200 4800 38400 76800 76800 38400 76800 153600 153600 76800 153600 307200 38400 153600 76800 38400 307200 38400 76800 153600 19200 76800 76800 76800 76800 38400 38400

1 3 6 8 4 2 ,0

Przybylska Joanna

odrzucone 108611,6 108611,6 108611,6 108611,6 54305,8 54305,8

pomiar nieważny

42

Tabela 10. Zestawienie wyników olfaktometrycznych pomiarów stężenia zapachowego (E22 - hydrocyklon tłoczni, E13 - cyklony ekstrakcji, E4 - chłodnica wytłoku) 3 ZITE zespołowe; stężenia zapachowe, cod [ouE/m ] E22

POMIAR

*)

E13 *)

E4 *)

wszyscy

zespół

wszyscy

zespół

wszyscy

zespół

pomiar 1

155953

155952

94552

121912

136842

136842

pomiar 2

135765

155952

103707

108612

73899

73899

pomiar 1

135765

nieważny

124762

136842

131673

131673

pomiar 2

311906

311905

68421

115070

130662

130662

pomiar 1

179142

228328

113748

144979

153600

153600

pomiar 2

205781

215513

nieważny

nieważny

151086

151086

pomiar 1

122965

148910

90282

121912

112876

162734

pomiar 2

184747

196488

nieważny

nieważny

151086

172410

pomiar 1

102890

96000

nieważny

nieważny

164624

172410

pomiar 2

129634

nieważny

94552

115070

116023

119128

pomiar 1

88884

129634

103707

136842

125485

159630

pomiar 2

141095

135765

60956

nieważny

108612

102516

ŚREDNIA

149594

168503

92868

124582

127190

135432

dzień 1

próbka1

próbka 2

próbka 3

dzień 2

próbka1

próbka 2

próbka 3

*) Wyniki uzyskane przez wszystkich oceniających (zespół Pracowni Zapachowej Jakości Powietrza przedstawiciele Zakładu KOMAGRA - p. Katarzyna1,8e5 Chrapczyńska i p. Przemysław Rozwadowski)

3,6e5oraz

2,4e5

Mediana

3

[ou/m ]

2,8e5

3

Stężenie zapachowe, c

3

Stężenie zapachowe, c od [ou/m ]

75% 25%

od

Maks. Min.

3,2e5

3

PERCENTYL 75%: 215513 ou/m

2e5 1,6e5 1,2e5

PERCENTYL 75%: 161182 ou/m 1,6e5 1,4e5 1,2e5 1e5 Maks. Min.

80000

75% 25% Mediana

80000

60000

E22

E4

1,5e5

1,4e5

3

Stężenie zapachowe, c od [ou/m ]

1,45e5 3

PERCENTYL 75%: 136842 ou/m

1,35e5 1,3e5 1,25e5 1,2e5 Maks. Min.

1,15e5

75% 25%

1,1e5

Mediana

1,05e5

E13

Rysunek 34. Statystyczne rozkłady wyników pomiarów stężenia zapachowego zanieczyszczeń

43

gazów emitowanych z E4, E11 i E22

5. Wskaźnik emisji zapachowej

Przyjęto, że obliczenia rocznej wartości emisji zapachowej należy wykonać na podstawie średniej geometrycznej z wyników pomiarów, uzyskanych przez zespół.. Za wartość chwilową maksymalną postanowiono uznać górny kwartyl zbioru wyników (górna granica zakresu zawierającego 50% przypadków; percentyl 75%; rysunek 32). Wskaźnik emisji odorantów dla procesu tłoczenia oleju rzepakowego metodą wytłaczania na gorąco i przeciwprądowej ciągłej ekstrakcji heksanem obliczono zakładając, że: − średnia emisja z trzech emitorów wynosi:

2059868 ou/s,

− zakład przetwarza nasiona rzepaku w ilości:

950 Mg/24h (0,011 Mg/s).

Wartość wskaźnika emisji obliczono jako iloraz:: WE = 2059868 ou/s : 0,011 Mg/s = 1,8 ● 108 ou/Mg

6. Wstępna ocena zapachowej jakości powietrza w otoczeniu zakładu Obliczony wskaźnik umożliwił ocenę jakości zapachu w otoczeniu Zakładu metodą modelowania dyspersji (z użyciem programu OPERAT 2000). Charakterystykę emitorów E4, E22 i E13 zamieszczono w tabeli 11. Założono, że wpływ innych emitorów zanieczyszczeń powietrza może być pominięty, a tło zanieczyszczeń uciążliwych zapachowo R = 0. Dla całego otoczenia emitorów przyjęto jednakową wartość współczynnika aerodynamicznej szorstkości terenu: z0 = 2m. Podczas obliczeń stosowano statystykę meteorologiczną ze stacji IMiGW Katowice, dotyczącą roku (tabela 12 rys.38). Zastosowano siatki obliczeniowe przedstawione na rysunkach 35 i 36 o wymiarach 1100x1100m (138 punktów obliczeniowych) oraz o wymiarach 5000x5000m (668 punkty obliczeniowe). Obliczenia wykonano zakładając wysokość receptorów 1,5m. Obliczono częstości przekraczania poziomów 1ou/m3, 2ou/m3, 5ou/m3 i 10 ou/m3 w otoczeniu Zakładu w skali roku. 44

Y [ m] N

Skala 1: 8202

Y

1000

800

600 E22 E4

E13

400

200

X

0 0

250

500

750

1000

X [m]

Rysunek 35. Siatka punktów obliczeniowych w bezpośrednim otoczeniu ZOR KOMAGRA; (oczko siatki: 100 m x 100 m; liczba węzłów: 138)

45

Y [m] N

Skala 1: 37281

Y 4800 4400 4000 3600 3200 2800 E22 E4 E13

2400 2000 1600 1200 800 400

X

0 0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

X [m]

Rysunek 36. Siatka punktów obliczeniowych na obszarze o powierzchni 25km; (oczko siatki: 200 m x 200 m; liczba węzłów: 663)

46

DANE DO OBLICZEŃ STĘŻEŃ W SIECI RECEPTORÓW

Charakterystykę emitorów E22, E13 i E4 przedstawiono w tabeli 11 (wydruk z programu OPERAT) oraz na rysunku 35.

Tabela 11. Dane do obliczeń stężeń w sieci receptorów

System obliczeń rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń "OPERAT-2000" v. 4.5.2 © R. Samoć zatwierdzony przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie pismem znak BA/147/96. wersja wygenerowana dla Zakładu Ekolog. Podstaw Inż. Środowiska Politechniki Szczecińskiej

Nazwa zakładu: Zakład Olejów Roślinnych KOMAGRA TYCHY, ul. Przemysłowa wysokość emitora

Symb.

[m] 18 0,75 17

E22 E13 E4

Symb. E22 E13 E4

średnica emitora [m] 0,55 0,8 0,6

szorstkość terenu [m] 2 2 2

prędkość gazów

temperat. gazów

[m/s] 18,7 11,4 21,6

[K] 318 333 343

usytuow. emitora w siatce 1100x1100m X [m] Y [m] 460 510 515 498 465 490

parametr emitora

ciepło wł. gazów [kJ/m3K]

0 0 23,3

1,3 1,3 1,3

usytuow. emitora w siatce 5x5km X [m] Y [m] 2470 2590 2520 2570 2475 2570

Emisja zanieczyszczeń do atmosfery Nazwa Symb.

Emisja maks. Emisja średn.

Nazwa emitora zanieczyszczenia

1 okr.[ou/s]

1 okr.[ou/s]

E22

Hydrocyklon tłoczni

odory

748902

674023

E13

Cyklony ekstrakcji

odory

712193

640982

E4

Chłodnica wytłoku

odory

827638

744863

47

Dane meteorologiczne: Tabela 12. Meteorologiczne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń powietrza

Róża wiatrów ze stacji meteorologicznej: Katowice, wysokość anemometru 16 m. W obliczeniach przyjęto stałą anemometru 14 m Tab. 12a. Temperatura parametr

rok

okres grzewczy

okres letni

Temperatura [K]

280,9

275,1

286,8

Tab. 12b. Zestawienie udziałów poszczególnych kierunków wiatru %( rok, ilość obserwacji: 29213) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 NNE ENE E ESE SSE S SSW WSW W WNW NNW N 5,57 5,42 9,19 7,69 5,90 5,43 11,25 18,01 12,61 8,21 5,94 4,78 Tab. 12c. .Zestawienie częstości poszczególnych prędkości wiatru % (rok, ilość obserwacji: 29213) 1 m/s 2 m/s 3 m/s 4 m/s 5 m/s 6 m/s 7 m/s 8 m/s 9 m/s 10 m/s 11 m/s 26,87 18,31 18,70 13,65 9,54 5,15 3,26 2,54 1,33 0,36 0,29 Róża w iatrów roczna Stacja meteorologiczna Katow ice N

W

E 15 % 10 % 5 %

5 % 10 % 15 %