Wymagania w zakresie techniki instalacyjnej w budynkach niskoenergetycznych Prof. dr hab. inŜ.

Edward Szczechowiak Politechnika Poznańska Wydział Budownictwa i InŜynierii Środowiska Kwiecień 2008

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

1

Budynek • środowisko rodowisko • energia • Wymóg współczesności: – Efektywniejsze gospodarowanie zasobami środowiska, w tym paliwami pierwotnymi – Optymalny komfort cieplny i jakość powietrza (IAQ) – Wzrost efektywności w budownictwie (unikanie strat i optymalizacja zysków a nie nadmierne zuŜycie energii dla uzupełnienia strat) – Synergia między jakością energetyczną i ekologiczną budynku a efektywnością jego technicznego wyposaŜenia

• Ewolucje w budownictwie (nowe koncepcje projektowe, nowe materiały i technologie, technologie realizacji, profesjonalna eksploatacja) – pozwalają na nową rewolucję • Rozwój zrównowaŜony (Sustainable development) • Standard BUDYNKU PASYWNEGO • Buildings Science ________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

2

Efektywność Efektywno energetyczna budynkó budynków

• Poziom zuŜycia energii – Etap wznoszenia budynku – Etap eksploatacji budynku

• Szerokie znaczenie – Budynek i jego charakterystyka energetyczna* – Techniczne wyposaŜenie (Building services) – Sterowanie i zarządzanie (BEMS)

• • • •

Całkowite zuŜycie energii i energii pierwotnej Wzorce zuŜycia energii (benchmanking) Efektywne zuŜycie energii pierwotnej Wzrost znaczenia energii odnawialnej

* Directive 2002/91/EC on the energy performance of buildings (16 December 2002)

Klasa energetyczna budynku

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

3

Kierunki zmian wynikaj wynikające ce z prawodawstwa europejskiego

•

•

Directive 2002/91/EC of the European Parliament and of the Council of 16 December 2002 on the energy performance of buildings Dyrektywa o charakterystyce energetycznej budynków (wymaganiach energetycznych)

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

4

Kierunki zmian wynikające wynikaj ce z prawodawstwa europejskiego (Directive (Directive 2002/91/EC on the energy performance of buildings) buildings) •

Dyrektywa o charakterystyce energetycznej budynków: – – – – – – – –

•

Charakterystyka klimatu lokalnego, Warunki klimatu wewnętrznego, jakość powietrza, PołoŜenie i orientacja budynku, Charakterystyka budynku (przenikanie ciepła przez obudowę i szczelność powietrzna, podział wewnętrzny), Pasywne systemy słoneczne i ochrona przed promieniowaniem, Instalacje ogrzewcze i ciepłej wody, jakość izolacji, Instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne, wentylacja naturalna, Instalacje oświetleniowe.

Szczególny nacisk w zapisach dyrektywy: – Aktywne systemy słoneczne i oparte zasoby energii odnawialnej, – Układy skojarzone róŜnych mocy, – Systemy ciepłowniczo-chłodnicze.

•

Konkluzja – prowadzi to do obniŜenia zuŜycia energii i obniŜenia emisji zanieczyszczeń, w tym CO2.

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

5

Kierunki zmian wynikające wynikaj ce z prawodawstwa europejskiego (Directive (Directive 2002/91/EC on the energy performance of buildings) buildings)

• Audyty energetyczne i świadectwa: – Budynki i lokale nowe oddawane do uŜytku, – Budynki i lokale uŜywane będące przedmiotem obrotu, – Budynki podlegające modernizacji lub przebudowie.

• Audytorzy energetyczni budynków. • Projektanci a charakterystyka energetyczna budynków.

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

6

Energia i budynek •

Rola energooszczędności w budownictwie: – Budynki energooszczędne (niskoenergetyczne), – Budynki pasywne, – Budynki zero energii dla ogrzewania.

•

Rodzaje energii w ocenie budynków: – Zapotrzebowanie ciepła do ogrzewania (chłodzenia), – Zapotrzebowanie energii do ogrzewania (wraz ze stratami systemu dystrybucji), – Zapotrzebowanie energii końcowej (ciepło do ogrzewania, ciepłej wody, straty systemu dystrybucji, energia pomocnicza), – Zapotrzebowanie energii pierwotnej (energia końcowa + straty na wyprodukowanie energii, transport i pozyskanie). Zasady bilansowania energii

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

7

Zmiany standard standardó ów energetycznych domó domów mieszkalnych (A/V = 1)

Ciepło lub energia uŜytkowa WSVO’95 – standard z 1995, EnEV’02 – standard z 2002, NEH – dom niskoenergetyczny, KfW60 – budynek 60 kWh/(m2a) , PH – dom pasywny ________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

8

Standardy energetyczne domó domów mieszkalnych (A/V = 1) po roku 2002

WSVO’95 – standard z 1995, EnEV’02 – standard z 2002, NEH – dom niskoenergetyczny, KfW60 – zuŜycie energii 60 kWh/(m2a) , NEH-30 - zuŜycie energii 30 kWh/(m2a), PH – dom pasywny ________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

9

Zmiany standardó standardów energetycznych budynkó budynków (A/V zmienne)

Ciepło uŜytkowe: eNev,02 42 – 75 kWh/(m2a) PL’99 – standard polski z 1999, NEH – budynek niskoenergetyczny, PH – budynek pasywny Energia pierwotna: EnEV,02 66 – 130 kWh/(m2a) ________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

10

Nowe rozwi rozwiązania zania budynkó budynków efektywnych energetycznie Podstawowe parametry budynków energooszczędnych

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

11

Uwarunkowania związane zwi zane z efektywności efektywno cią ci energetyczną energetyczn budynkó budynków Wpływ standardów na moc cieplną i roczne zapotrzebowanie ciepła – tylko c.o. [°C]

qA [W/m2]

Uporządkowany wykres temperatury zewnętrznej

40

Zmiana mocy jednostkowej

80,0

35 70,0

30

160 100

60,0

25 20

55 15

50,0

15 10

40,0

5

30,0

0 20,0

-5 -10

10,0

-15

0,0

-20 0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

240

260

280

300

320

340

0

360

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

240

260

280

300

320

340

360

[dni]

[dni]

EA [kWh/m2d]

q A [W /m 2 ]

Zmiana dobowego zapotrzebowania ciepła

2,00

Zmiana mocy jednostkowej w funkcji temperatury zew nętrznej

1,80

100,0 160

90,0 80,0

100

70,0

55

60,0

15

160

1,60

100

1,40

55 15

1,20 1,00 0,80

50,0

0,60

40,0

0,40 0,20

30,0

0,00

20,0

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

240

260

280

300

320

340

[dni]

360

10,0 0,0 -20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

t [°C] 25

Zmiany mocy jednostkowej układu ogrzewczego – zaleŜnie od standardu zgodnie z rys. 1, w funkcji temperatury zewnętrznej

Rys. 1 Zapotrzebowanie na ciepło dla budynku z instalacją ogrzewczą dla róŜnych standardów zuŜycia ciepła dla ogrzewania: 160, 100, 55, 15 kWh/(m2a) ________________________________________________________________________________________________________________________ E. Szczechowiak 2008

INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych Poznań, 22-25 kwietnia 2008

12

Uwarunkowania związane zwi zane z efektywności efektywno cią ci energetyczną energetyczn budynkó budynków [°C]

Uporządkowany wykres temperatury zewnętrznej

40 35

Wpływ standardów na moc cieplną i roczne zapotrzebowanie ciepła – c.o. + c.w.

30 25 20 15 10 5 0 -5 -10 -15 -20 0

20

40

60

80

100

120

qA [W/m2]

140

160

180

200

220

240

260

280

300

320

340

360

[dni]

Zmiana mocy jednostkowej

90,0 160

80,0

100

70,0

55 60,0

15

50,0 40,0

Zapotrzebowanie na ciepło dla budynku z instalacją ogrzewczą i ciepłej wody dla róŜnych standardów zuŜycia ciepła dla ogrzewania: 160, 100, 55, 15 kWh/(m2a) wg rys. 1 (co odpowiada średnio zuŜyciu z układem ciepłej wody na poziomie: 225, 155, 108, 70 kWh/(m2a)) - przykład

30,0 20,0 10,0 0,0 0

20

40

60

80

EA [kWh/m2d]

100

120

140

160

180

200

220

240

260

280

300

320

340

360

340

360

[dni]

Zmiana dobowego zapotrzebowania ciepła

2,5 160

2,0

100 55

1,5

15

1,0

0,5

0,0 0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

240

260

280

300

320

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

[dni]

13

Potencjał Potencjał oszczędno oszcz dności dno ci w budynkach istniejących istniej cych

Potencjału redukcji energii grzewczej w budynkach mieszkalnych

Wskaźniki zuŜycia energii dla róŜnych standardów energetycznych budynków

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

14

Projektowanie budynkó budynków wspó współczesnych

Niskie straty ciepła przez obudowę:

Obudowa zoptymalizowana do wykorzystania energii słońca:

Technologie efektywnie energetycznie:

Układy ogrzewania niskotemperaturowego

Zwarta architektura

Architektura słoneczna

Udoskonalona izolacja termiczna (izolacja transparentna)

Okna zoptymalizowane energetycznie

Energooszczędna wentylacja

Szczelność powietrzna budynku

Powierzchnie aktywne słonecznie

Udoskonalone systemy akumulacji energii

Przemysłowa konstrukcja i dokładność wykonania

Struktury ułatwiające akumulację energii

Kolektory słoneczne termiczne i fotowoltaiczne

Technologie odzysku ciepła (słońce,

Chłodzenie solarne

źródła wewnętrzne)

Zoptymalizowane układy hydrauliczne i sterowania

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

15

Podejście Podej cie zintegrowane – wymó wymóg EnEV’ EnEV’02

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

16

Elementy wpł ciwości wpływające ywaj ce na wł właściwo ciwo ci energetyczne budynku

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

17

Bilanse energetyczne budynkó budynków Budynki niskoenergetyczne i pasywne

Oznaczenia: QG – straty wytwarzania energii; QST – straty akumulacji; QD – straty na rozdziale; QC/E – straty przekazania ciepła; QT – straty ciepła przez przenikanie; QV – straty wentylacji; QS – zyski od słońca; QI – zyski ciepła od źródeł wewnętrznych

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

18

Efektywność Efektywno systemó systemów ogrzewczych i ciepł ciepłowniczych Sprawność uŜytkowa: Układ ogrzewczy z własnym źródłem ciepła ηH,U = ηG — ηS — ηD — ηC,E Układ ciepłowniczy ηH,U = ηSC — ηS — ηD — ηC,E ZuŜycie energii końcowej (QE) QE = QU/ηH,U Wskaźnik zuŜycia energii pierwotnej (fP) fP = QP/ QE Wskaźnik zuŜycia energii pierwotnej odniesiony do QU eP = QP/ QU

QH = QU – dostarczona energia uŜytkowa, QC,E – straty przekazania ciepła, QD – straty na rozdziale, QS – straty akumulacji, QG – straty wytwarzania energii (konwersji), ηSC – sprawność uŜytkowa systemu ciepłowniczego

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

19

Efektywność Efektywno systemó systemów ogrzewczych i ciepł ciepłowniczych Straty i sprawność przekazania ciepła (jakość regulacji) QC,E: Ogrzewanie qC,E = 1 ... 5 kWh/(m2a) Wentylacja qC,E = 2 ... 10 kWh/(m2a)

Straty i sprawność rozdziału ciepła QD Rozdział c.w. z cyrkulacją qD = 3 ... 15 kWh/(m2a) Rozdział c.w. bez cyrkulacji qD = 1 ... 7 kWh/(m2a) Rozdział c.o. z pompą regulowaną qD = 0,2 ... 3,5 kWh/(m2a) Rozdział c.o. z pompą nie regulowaną qD = 0,2 ... 4,2 kWh/(m2a) Rozdział układu wentylacji qD = 0 ... 11,0 kWh/(m2a)

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

20

Efektywność Efektywno systemó systemów ogrzewczych i ciepł ciepłowniczych Straty i sprawność akumulacji QS: Ogrzewanie qC,E = 1 ... 5 kWh/(m2a) Wentylacja qC,E = 2 ... 10 kWh/(m2a)

Straty ciepła do otoczenia [kWh/rok]

2000

5 cm

1800

10 cm

1600

15 cm 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 0

200

400

600

800

1000

3

Poje mność zasobnika [dm ]

Sprawność uŜytkowa zasobnika (podgrzewacza) c.w. ηU = QCW/(QCW + QSTR) 100 [%]

Podgrzewacz c.w. 200 dm3

ZuŜycie ciepłej wody1) [dm3/dobę] 10 50 100 200 400 1000 1)

Sprawność uŜytkowa zasobnika [%] 31,0 69,1 81,7 89,9 94,7 97,8

temperatura ciepłej wody w zasobniku – 600C

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

21

Efektywność Efektywno systemó systemów ogrzewczych i ciepł ciepłowniczych Straty i sprawność kotłów i węzłów ciepłowniczych Kotły niskotemperaturowe ηU = 86-94% Kotły kondensacyjne ηU = 100-108%

Sprawność uŜytkowa węzłów ciepłowniczych ηU = 96-99%

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

22

Efektywność Efektywno dostawy ciepł ciepła do odbiorcó odbiorców ZuŜycie energii pierwotnej eP,H = 0,98-1,82; eP,S = 2,8-3,2 Rozkład strat i zuŜycia energii pierwotnej dla budynków o róŜnym poziomie ochrony cieplnej (wg EnEV’02)

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

23

Efektywność Efektywno dostawy ciepł ciepła do odbiorcó odbiorców

ZuŜycie energii pierwotnej i rozkład strat w budynku mieszkalnym z własnym źródłem gazowym

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

24

Budynki niskoenergetyczne i pasywne Budynki mieszkalne: ocena łączna ogrzewanie, wentylacja i ciepła woda; • Budynek pasywny: – QH = 15 kWh/(m2a); qh = 10 W/m2 – QP = 120 kWh/(m2a). • Budynek KfW60 – QH + QW = 60 kWh/(m2a) • Budynek KfW40 – QH + QW = 40 kWh/(m2a) • Ciepła woda QW = 12 – 13 kWh/(m2a)

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

25

Budynek pasywny Ujęcie klasyczne wg PHI Darmstadt

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

26

Budynek energooszczędny energooszcz dny Wg programu wspierania KfW60

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

27

Budynek energooszczędny energooszcz dny Wg programu wspierania KfW

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

28

Dom pasywny mieszkalny – rozwiązanie rozwi zanie instalacji (1999)

Nawiewnik

Schemat układu wentylacji, ogrzewania i cw: kocioł kondens. 3-12 kW, kolektory - 3

Agregat wentylacyjny

Wymiennik gruntowy 29

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

Budynek biurowy LULU-TECO w standardzie PH Ludwigshafen (2005) największy wiecie – pow. 10200 m2 najwi kszy na świecie

Widok od strony zachodniej

Inwestor: GAG Ludwigshafen Powierzchnia uŜytkowa: 10200 m2 Powierzchnia do wynajęcia.: 9875 m2 Liczba osób: 550

E. Szczechowiak i Arch. W. Braun na tle certyfikatu PH w hallu wejściowym

Ściany: U = 0,124 W/(m2K) Std: U = 0,131 W/(m2K) Płyta denna: U = 0,254 W/(m2K) Okna: U = 0,824 W/(m2K) n50 = 0,125 h-1 (dop. 0,60) QH = 15 kWh/(m2a) ________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

30

Budynek biurowy LULU-TECO w standardzie PH Ludwigshafen (2006)

Inwestor: GAG Ludwigshafen Powierzchnia uŜytkowa: 10200 m2 Powierzchnia do wynajęcia.: 9875 m2 Liczba osób: 550

Technika: Wentylacja zdecentralizowana z odzyskiem ciepła 80%

Widok elewacji z otworami instalacji wentylacji (czerpnie i wyrzutnie)

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

31

Budynek biurowy LULU-TECO w standardzie PH Ludwigshafen (2006)

Inwestor: GAG Ludwigshafen Powierzchnia uŜytkowa: 10200 m2 Powierzchnia do wynajęcia.: 9875 m2 Liczba osób: 550 Technika: Ogrzewanie/chłodzenie – stropy aktywne Pompy ciepła: 3 x VITOCAL 300 – 3x43 kW Sondy pionowe: 39 szt. – głębokość 95 m. Kolektory fotowoltaiczne: 512 m2 – 69 kWe (63900 kWh) ________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

32

Uwagi końcowe ko cowe – podejście podej cie zintegrowane • • • • • • • • • •

Stosowanie filozofii zrównowaŜonego rozwoju Projektowanie budynków spełniających przynajmniej standardy oszczędności energii (ochrona cieplna dla lata i zimy) Energooszczędne techniki instalacyjne Określenie rzeczywistych strumieni powietrza i ich zmienności w czasie zaleŜnie od potrzeb Osuszanie i chłodzenie rozdzielone NawilŜanie tylko w przypadkach uzasadnionych Wybór systemów dostosowanych do funkcji uŜytkowej pomieszczeń Regulacja i sterowanie wg kryteriów oszczędności energii i uzasadnionego zuŜycia Optymalne planowanie zaopatrzenia w ciepło, energię chłodniczą i elektryczną Analiza ekonomiczna w cyklu Ŝycia (koszty inwestycyjne, eksploatacyjne, likwidacji/przebudowy)

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

33

Uwagi końcowe ko cowe

• Ciągłe obniŜanie obciąŜenia cieplnego budynków • Efektywność dostawy ciepła – waŜny parametr oceny • System grzewczy lub ciepłowniczy ocenia się wg: – Kryterium zuŜycia energii pierwotnej WP – Kryterium emisji dwutlenku węgla WCO2

• Restrukturyzacja dopasowana do potrzeb rynku: – Zarządzanie wg DSM – Rozszerzenie oferty (skojarzone układy cieplno-chłodnicze), – Oferta kompleksowa w zakresie eksploatacji budynków (Facility Management), – Tworzenie struktur multienergetycznych lub rozszerzenie działalności na inne usługi komunalne (łączenie działalności).

________________________________________________________________________________________________________________________ INSTALACJE 2008 Technika Instalacyjna w Budynkach Niskoenergetycznych E. Szczechowiak 2008 Poznań, 22-25 kwietnia 2008

34