Harold Pinter

Urodziny Stanleya --The Birthday Party

'

Teatr Miejski im. Witolda Gombrowicza w Gdyni

Harold Pinter

Urodziny Stanleya (The Birthday Party) Przekład:

Adam Tarn

PREMIERA

7 lutego 2009 OBSADA:

PETER Eugeniusz K. Kujawski MEG Małgorzata Talarczyk McCANN Rafał Kowal GOLDBERG Grzegorz Wolf LULU Katarzyna Bieniek STANLEY Piotr Michalski ,::._;;-;, „ '

.::-:-~

1::{~. •, :_

5 ~ -· .

- ~· ! :_,:. ..

· - · ~..; .

.

Reżyseria: Barbara Sass

Scenografia: Paweł Dobrzycki Reżyseria świateł: Wiesław

Zdort

Muzyka: Michał Lorenc -~: ~1 ;\
Wczesne sztuki .Już

w pi erwszej szt uce Pintera doslyszeli krytycy tony nowe dla angielskiego ucha . Recenzent „Timesa" - z okazji londyńskiej premie ry Pokoju i a moobs l ugi - przeprowadził porównanie metody kompozycyjn ej Pintera z ... muzyk ą Weberna; recenzent „Observera" widział w tyc h sz tukach echa niemieckiego ekspresjonizmu „od gwał­ towności Tollera po uporczywy niepokój Musila" („The Observer" 22.1.1960). Skojarzenia szl y w niezupełnie właściwym kierunku . Twórczość Pintera wykazywała pokrewień s twa z kontynentalnym teatrem absurdu (od Ionesco i Becketta po iVlro:i:ka), ale stosowa ny przez niego idiom był jego wlasny i wyraźnie angielski. Pierwsza szt uka Pintera , Pokój , zawina zalążki wielu wątków rozwiniętych przez ni ego później : zag rożeni a, dezintegracji, trudno śc i kontaktu, wieloznaczności sytu acji i wzajemnych stosunków mi ę dz y ludzki ch . Pinter oświadczył kiedyś, że punktem wyjścia dl a jego sztuk jest zwykle jakiś konkretny obraz, sy tua cja, która na s tr ęcza możl i wość szeregu rozw iąz ań ; a tak wł aś ni e często bywa w życiu. W przypadku Poko,ju tym obraze m „wyj ścio ­ wym" jes t właśnie pokój z dwojgi em ludzi . Z zewnątrz napiera na nich świat , a to jest przerażające

/ .. . /. Dwoje ludzi w Pokoju

głównie

ze względu na morał , jaki autor może

zupełnie niewytłumaczalny

z ich sytuacji wyprowadzić . („The Times", 16 .11.1959)

i

przerażają­

cy, dziwny i niepokoj ący. (H. Pinter w wywiadzie z K. Tynanem, BBC Home Service, 28.10.1960)

definicjach I sz ablonach. Taki pisarz naj mam wob ec słów mieszane uczucia .

koj u, a na zewnątrz jest świat, który ma wszelkie cechy nam znane, a jednak jest

... )\X Pokoju widzimy ju ż charakterystyczną la Pintera zdolność tworzenia atmosfery nieokoju, niepewności i strachu z „normalnych " I robi azgów codziennego życia, z dwuznaczno'· ci uta rtych zwrotów j ęzykow ych , z „ milczeń" · „pauz" w dia logu. Świetnie ukazany też .ostał podstawowy dla dram aturgii pinterowkiej fakt, że lud zie nie mówią ,,do siebie", ~ecz „obok siebie", że suma wypowiedzianych · łów jest odwrotnie proporcjonalna do stopnia si ągniętego przez rozmówców kontaktu µzrozumienia( ...) W dos konal szą formę ujął 'l inter swe podstawowe wątki już w dru giej jed10aktówce, amoobs luga , gdzie zna komicie ozwinąl prostą sy tuację wyjściową: dwa typy chyba naj emni mordercy, a w każdy m razie p ecjaliści od „mokrej roboty" - Gus i Ben, eżą na łóżka ch w obskurnym pokoju w suteenie i czekaj ą na rozkazy d o tyczą ce następnej ,akcji"(... ) Dialog, zmysł obserwacji, humor, a pi ęc ie - wszys tko to świadczyło o pojawieniu · ię świetnego dramaturga krótkich form . edno a któwki nie byly n ajkrótszą formą ramatyczną , uprawian ą przez Pintera. iem a l u progu swej dzi a lalności literackiej komponowal on szereg krótki ch skeczów ewiowych, kt óre - jak sam stwierdził - nie ia ly charakteru oderwanych scenek, ale yl y kilkuminutow ymi sz tukami. Skecze te, ysn ute z codziennych syt uacji życiowych, "arysowywaly te same wątki, które miały ominować w sztukach dłuższych i były rzejawem tych sam ym za intere sowa ń.

I

~

i coś się pomiędzy nimi stanie: drzwi się

Nie ma istotnie różnicy między moimi

otworzą , ale mogą się też nie otworzyć

skeczam i a sztukami. W obu wypadkach

i zostaną sami . Innymi słowy mamy pod stawową sytuację życiową, wspólną nam

i nteresują mnie przede wszystkim ludzie: chcę przedstawić publiczności ży ­

wszystkim; / ... I wszyscy jesteśmy w po -

wych ludzi, godnych jej zainteresowania

10

ajoczy wistszy m walorem utworu jes t jego poetycka warstwa językowa.

dlatego, że są , że istnieją, a nie

Druga pełnospektaklowa sztuka Pintera , Dozor a, za początkowała now ą fazę w jego twórczości; nową nie tyle w sensie porzuce ni a dotychcz asowych w ą tków, co przesunięcia akcentów. Akcja toczy się nadal w obrębie klaustrofobicznie potra ktowanego pokoju , ale „zag roże ni e" przes uwa się ze sfery św iata zewnętrznego w sferę ludzkiej psych iki i zwi ąz­ ków osobistych pomi ę dzy postaciami sztuki (... ) Dozorca to sztuka świe tn ie osadzona w angielskich realia ch , sprowadzona do konkretnych sytuacji, bazująca na określonych aberracjach psychicznych( ...) Z wczesnego okresu twórczo śc i pochodzi też najdłuż sz a sztuka, jaką Pinter napisał: The Hothou ·e / Cie plarnia/ (1958). Z utworu tego nie b ył wówczas zadowolony, choć zamierzał krótszą jego wersję wykorzystać jako słuchowisko. Zamiast tego, zabrał się do pisa nja Dozorcy. Gdy odnalazł Ci e plarni ę w papierach i przeczy ta! po dwudziestu latach, zmienił zdanie. W 1980 roku wystawił j ą we własnej reżyser ii. Owe dziwn e „ znalezisko", któ re moglo s ię wydawać nietypowym dla Pintera groteskowym teatrem marion etek, okazało się ostrym studium przemocy, biurokratycznej arogancji i paranoi . U progu karier, utwór ten wydawał mu się zapewne „przegadany" i subiektywny, bo wysnuty z wła s nyc h przeż yć .( ... ) Karzełki . sztuka , która przyszła po Dozorcy (najpierw w wersji radiowej, potem sceni cznej) oparta była na wątkach jego wczesnej powieści , pisanej w latach 1953-57. Autor rozwin ą ł w niej motyw aberracji psychicznej , zac ierającej granice pomiędzy fantazją a rzeczywisto ścią, znany już z Dozorcy (... ) Karze łki uważa s ię za jeden z najbardziej osobistych utworów Pintera. Jest to jedn ak sztuka trudna, zawil a i niesprawdzająca się na scenie (.. .)

fascy nująca,

Relacje i dezintegracje pierwszej połowie lat 60. Harold Pinter siedem nowych szt uk. Spotykamy !w ni ch znan e z wcześni ej szej twórc zości otywy dezinteg racji, zagrożenia, braku pglosił

ontaktu ,_sy t~ ~cje z pogran i c~a fantazji rzeczyw1stosc1, ale zazwyczaj powi ązane

f: ~1: psychologiczną konfrontacją mężczyzny · kobiety, w rozmaitych aspe ktach ich wzastosunków. ajmniej ważną z tych sztu k jest zapewne 1twór '\light School / ursy wieczorowe/. rcść jest, ja k na Pintera, wyjątkowo prosta ... )Jest to jedn a k utwór chara kter ystyczny, ączący typowy dla jego wczesnego okresu otyw „własnego pokoju" z nowym motyem - kontaktu uczuciowego z kobielą. !K rótka sztuk a w trzech a ktach, A iglu 'out / Wieczór poza dom e m/, idzie "nacz nie dal ej od poprzedniej w rozwijaniu podstawowych dla nowej faz y Pintera ątków i zawiera sporo ciekawej obserwacji syc hologicznej (... ) czte rech na stę pn yc h utworach Pinter ·zedstawil rozmaite aspekty małż eńst wa. Lekkim Bólu niedobrane malżeństwo ega rozkładowi wobec tajemniczego zaLrożenia z zewnątrz, uosobionego w postaci ilc zą cego trampa. W Kolekcji małżeństwo 1eteroseksualne skonfrontowane zostało . parą homoseksua listów - tym razem sz tuka ma uk azać niemożność ustalen ia rawdy w stosunkach osobistych mi ę dzy udźmi. W H e rbatce obserwujemy rozklad zlowieka władzy - kapitalisty, ni e mogące­ o sp rostać n a pięciom powstającym w jego ·yciu zawodowym i erotycznym. Kochanek i est sz t u ką o podwójnym życ iu m ęża i żony, I potykających się regularnie jako ko chanek i kochanka (... ) ~em n yc h

~

11

Tytuł następnej sztuki Pintera,

Powrót

do domu, określili krytycy jako symptomatyczny i wieloznaczny. Między innymi mia] oznaczać powrót pisarza - po sześciu latach - do pełnospektaklowej sztuki teatralnej. Pinter wykorzy s tał tu w pełni do św iad­ czenia nabyte w czasie dlugoletniej pracy pisarski ej dla radia i telewizji (Powrót do domu dzieli się na dwa teatralne akty, ale w ramach aktów akcja jest plynna, punktowana telewizyjnymi wyciemnieniami}, jak i kontynuował tematykę szeregu krótkich sztuk, bezpośrednio nowy utwór poprzedzają c ych. W Powrocie do domu konfrontacja mężczyzny i kobiety nie dokonuje się wizolacji czy też przy wspóludziale zewnętrz­ nego czynnika zagrożenia. Raczej chodzi tu o antynomię i interrelację pierwiastka męskiego i kobiec ego, w szerszym kontekście rodziny. Rezultat okazal się fascynujący („.) Dialog jest efektownym odtworzeniem sposobu mówienia określonej angielskiej klasy społecznej , a zarazem uderza swą bogatą metaforyką. Sytuacje sceniczne moż­ na rozpatrywać jako autentyczną sytuację mężczyzn w drobnomieszczań sk im domu, pozbawionym łagodzącego i integrującego wplywu matki, albo widzieć w nich przenośnię dotyczącą walki pici i walki o władzę („.) Dialogi i sytuacje sceniczne realizują sny i marzenia postaci utworu, j ed nocześnie kwes tionując , potwierdzając i przedłużając rzeczywistość w sposób wyjątkowo subtelny i przewrotny. To nie teatr realistyczny; to teatr realnego absurdu. Paradoks zaś polega na tym, że absurd realny jest tylko pozornie absurdem.

lz cśc' lat później w Teatrzl' Pol skim w Warszawie w reżyserii Jerzego Kreczmara. scenografię prz ygo towal wówczas Otto \x e r.

1. Teatr Dramatyczny Warszawa reżyseria:

Zapasiewicz Zbigniew scenografia: Ponińska Teresa data premiery: 1977-09-24 12. Stary Teatr l.

w) ' u wają przeciw niemu

o

~

V:

cały szereg dość nieokreślonych zarzutów,

:g

obwiniając go o „zdradę sprawy", herezję,

>. ~

.c

o

morderstwo i porzucenie narzeczonej u stóp

"~

oltarza. Dla zamydlenia oczu, a może dla wla-

~

o..

snej zabawy, Goldberg i McCann urządzają

'i

E ~

~

~

.

.i!

Projekt scenografii do spektaklu w Teatrze Miejskim w Gdyni: Paweł Dobrzycki

~

·o

o:

31

posiada nieublagamt kon se kwen cj ę. Nast rój

na nie . Na wagę di a logu w dram a tac h Pintera

grozy nałożon y zos taje na ś wiat a bso lut-

zwraca ł uwagę .John Ru sse ll Brown 10 pi sząc,

nej drobnomiesz c z ańs ki ej przeci ę tno śc i.

ż e jego sztuki są po częś ci studiami ch arakte-

Zarówno gospodarzt · Stanleya . jak i znajoma

ru , po cz ę~ci fant azj ą lub imitacją wczes nych

d ziewczvna z sąs i e d z t wa, a co najważ ni ejsze

film ów Hitchcocka („ .) Zwraca uwagę fa kt, że

- o baj opra""'" to pos ta c ie z rea lo