Terapia pedagogiczna Janina Nowak WOM 2012



1. Kształtowanie sprawności mówienia



2. Kształtowanie umiejętności czytania



3.Kształtowanie umiejętności pisania

Jest to forma komunikacji werbalnej wychodzimy tu z założenia, że język jest narzędziem komunikacji oraz że istnieje komunikacja o charakterze pośrednim (język pisany) i bezpośrednim (język mówiony). Dla dziecka czytanie i pisanie jest nową formą komunikacji werbalnej – dotychczas posługiwało się ono mową. Tak więc dziecko ucząc się czytania i pisania, uczy się nowej formy komunikacji werbalnej – zdobywa nowy sposób przekazywania i odbierania informacji;

Jest to sprawność językowa – dla dziecka nowe sprawności językowe (słuchanie, mówienie, czytanie, pisanie);

Jest to narzędzie poznawania i przekazywania wiedzy (czytanie- wyodrębnianie informacji, pisanie – przekazywanie informacji) – wychodzimy tu z założenia, że każdy tekst jest źródłem informacji (zarówno mówiony, jak i pisany, czytany oraz redagowany/pisany/ przez dziecko).

Dziecko zdobywa to narzędzie w wieku przedszkolno – wczesnoszkolnym. To wszystko, czego dziecko nauczy się w przedszkolu i w klasach 1-3, staje się w dalszej edukacji jego narzędziem pracy – im lepiej dziecko to narzędzie opanuje, tym później będzie miało mniejsze trudności z uczeniem się.



podejście lingwistyczne



podejście psychologiczne



podejście kompromisowe

PODEJŚCIE LINGWISTYCZNE - definicja Elkonina

„Czytanie to tworzenie dźwiękowej formy słowa na podstawie jego obrazu graficznego, zaś pisanie to przekładanie dźwiękowej formy słowa na obraz graficzny” „Według lingwistów czytanie polega na transponowaniu grafemów na fonemy (litera na głoskę), zaś pisanie – fonemów na grafemy (głosek na litery)” „Zwracają oni uwagę na aspekt techniczny czytania i pisania, nie

traktując rozumienia tekstu jako głównego wskaźnika opanowania tych umiejętności (najważniejsza jest technika czytania, w mniejszym stopniu ważne jest to, co dziecko czyta)”

 dzieci

rozliczane są przede wszystkim z opanowania techniki czytania;

 może

to prowadzić do czytania mechanicznego;

 nauczyciel,

dobierając tekst, kieruje się zazwyczaj jego stroną graficzno – fonematyczną, a nie treścią.

PODEJŚCIE PSYCHOLOGICZNE - definicja Tinkera

„Czytanie i pisanie polega na rozpoznawaniu drukowanych i pisanych symboli, które służą jako bodźce do przywoływania znaczeń lub do konstruowania nowych znaczeń”

przywiązuje się tu uwagę do rozumienia tekstu (ważne jest, co dziecko czyta, a mniej ważne, jak to robi) 



nauczyciel, wybierając tekst, kieruje się jego treścią – tym, w jakim stopniu jest on bliski doświadczeniu dziecka 

nastawienie na rozumienie treści może doprowadzić do czytania niedbałego pod względem technicznym.

PODEJŚCIE KOMPROMISOWE: - twórcą jest Hall

„Czytanie i pisanie jest to złożony proces poznawczy, który obejmuje rozpoznawanie symboli graficznych i odtwarzanie ich formy dźwiękowej, jak i rozpoznawanie znaczenie tych symboli”;

tak samo ważny jest tu aspekt techniczny (jak?), jak i rozumienie czytanego teksty (co?); 



jest to podejście właściwie – dopiero takie doprowadza do poprawnego czytania i pisania.





im lepsza technika czytania, tym lepsze rozumienie;

im tekst jest bliższy doświadczeniu dziecka, tym lepiej technicznie go ono przeczyta; wynika z tego prosty wniosek, że w nauce czytania i pisania powinno się zwracać uwagę zarówno na aspekt techniczny, jak i rozumienie czytanego teksu.





TECHNICZNY – odpowiada technice czytania i pisania;



SEMANTYCZNY - odpowiada temu, co nazywamy czytaniem i pisaniem ze zrozumieniem;



KRYTYCZNO – TWÓRCZY – odpowiada umiejętności czytania krytycznego i twórczego.



Czytanie krytyczne polega na ustosunkowaniu się do tego, co przeczytaliśmy.



Czytanie twórcze - czy dziecko potrafi wyciągać wnioski i tworzyć nowe, własne na podstawie już uzyskanych informacji?

Istnieje dwukierunkowy związek pomiędzy tymi aspektami:

W procesie opanowywania umiejętności czytania i pisania opanowanie techniki czytania i pisania ułatwia rozumienie czytanego i pisanego tekstu, co z kolei pozytywnie wpływa na czytanie krytyczne i twórcze; W miarę doskonalenie umiejętności czytania i pisania relacje między tymi aspektami odwracają się, tzn. podejmowane próby czytania i pisania krytycznego i twórczego ułatwiają zrozumienie treści, co z kolei wpływa stymulująco na rozwój techniki czytania i pisania.

Mówienie

Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną , dziecko przyswaja sobie ją od najbliższego otoczenia , a przede wszystkim od matki, drogą naśladownictwa. 

Wielokrotnie powtarzane przez nią nazwy przedmiotów, znajdujących się w otoczeniu dziecka, zostawiają słuchowe ślady w jego mózgu. 

Rozwój mowy trwa kilka lat i w jego przebiegu wyodrębniają się pewne okresy, w których czas trwania u dziecka normalnie rozwijającego się można określić w przybliżeniu w sposób następujący: 

W rozwoju mowy językoznawcy wyróżniają następujące etapy: 

okres melodii, zwany również okresem przygotowawczym (0-1),



okres wyrazu (1-2),



okres zdania (2-3),



okres swoistej mowy dziecięcej (3-7).

  





Wdrażanie do poprawnej wymowy Wymowa a pisownia Rozwijanie słownictwa i wdrażanie do poprawnej wymowy Wdrażanie do wypowiedzi rozwiniętej i w uporządkowanej formie Kształtowanie świadomości językowej przez wprowadzanie elementów wiedzy o języku

Sposoby kształtowania sprawności mówienia gry i zabawy

W tych grach i zabawach dziecko uświadamia sobie fakt istnienia i rolę najmniejszych cząstek słowa, czyli głosek i sylab. Doskonali umiejętność ich wyodrębniania i manipulowania nimi, przez co dziecko poszerza swój zasób leksykalny. Przykłady:

Gra polega na znalezieniu nowego słowa rozpoczynającego się ostatnią sylabą poprzedniego wyrazu. Tworzenie par wyrazów np. lokomotywa - wagon książki – kisiel szafa - fajka Inny wariant zabawy polega na tworzeniu jak najdłuższego ciągu wyrazów, aż do wyczerpania np. szafa – fajka – kabina – natura – rakieta – tablica – całość – łość...

Zabawa polega na wyszukiwaniu słów rymujących się np. deski – pineski niebieski – pieski konik – słonik kwiatek – płatek krata – rata wazonik – melonik

Znajdujemy słowa z określoną głoską Gra polega na podawaniu par wyrazów (rzeczownik i jego określenie) zaczynających się tą samą głoską np. sok – słodki samolot – sportowy gazeta – gruba plastelina – pastelowa książka - kolorowa



Zabawa polega na wyszukiwaniu wyrazów zawartych w innych wyrazach np. kokos (kos) krata (kra) makaron (mak) adres (dres) makulatura (mak, kula, tura, ul, tur, lat)

Dziecko uświadamia sobie istnienie słów jako elementów języka, poznaje i wykorzystuje zasady słowotwórstwa oraz styka się ze zjawiskiem synonimów i wieloznaczności.

Przykłady:

Zabawa polega na otrzymywaniu nowego słowa z połączenia dwóch innych np. sto – noga, tuli – pan, ul – Ewa, śpi – wór, koło – wrotki, list- opad, chwali – pięta, szybko – war.

Gra polega na tym, aby spośród kilku słów wybrać to, które nie pasuje ze względu na przynależność do innej grupy znaczeniowej np. łódka, kajak, statek, pociąg jabłko, marchewka, gruszka, śliwka rysuje, pisze, gotuje, czyta ładny, brzydki, miś, czysty

Zabawa polega na wyszukiwaniu słów w ramach ustalonego tematu. Wypowiadamy zdanie, które określa zakres podanych słów. Jest ono tak sformułowane, że pozwala na swobodne wyliczanie, ale wymusza określoną formę gramatyczną słów np. Do nowego mieszkania wstawimy... (kanapę, szafę, krzesła, stół itd.)

Jedziemy na wycieczkę i zabieramy ze sobą.... (plecak, bidon, skafander, kanapki itd.) Założę sukienkę, która ma paski w kolorze... (czerwonym, niebieskim, żółtym itp.) W Zoo można zobaczyć... (słonia, niedźwiedzia, żyrafę itp.)

Gra polega na wyszukiwaniu antonimów lub synonimów np. antonimy synonimy słaby – mocny kartofel – ziemniak czysty – brudny domek – chata otwarty – zamknięty samochód – auto gruby – chudy wiadro – kubeł wysoki – niski wesoły – radosny W rozszerzonej wersji tej gry nie tylko wymyślamy antonimy, ale podajemy także słowa pasujące do tych określeń np. słaby papier – mocny sznurek czyste ręce – brudne buty otwarty zeszyt – zamknięty podręcznik

Zabawa polega na wyszukiwaniu jak największej liczby słów, które mają wiele znaczeń np. zamek (do drzwi, pałac, suwak) klucz (do drzwi, klucz ptaków, sposób rozwiązania) siatka, śledzie, igły, lizak, grzebień, zebra, płetwy, korale.

np. sok (soczek, soczysty, sokowirówka, sokownik) Wyszukujemy słowa określające czynności np. fryzjerka (obcina, czesze, myje, suszy, farbuje, modeluje, lakieruje, strzyże). Wymyślamy zdrobnienia i zgrubienia np. pies – piesek – psisko zamek – zameczek – zamczysko sweter – sweterek – swetrzysko koń – konik – konisko

Podczas tych zabaw dziecko poznaje reguły rządzące zdaniem i uczy się je stosować. Kształci poprawność gramatyczną zdań, wyróżnianie zdań pojedynczych rozwiniętych i nierozwiniętych oraz zdań złożonych. Przykłady: Dopowiadamy brakujące słowo. Wypowiadamy krótkie, proste zdanie, w którym brakuje ostatniego słowa np. Zjedz swój (obiad, sernik, budyń, jabłko) Poczytam ci (gazetę, książkę, bajkę, opowiadanie)

Wybieramy głoskę i rozpoczynamy zabawę np. J – Jurek je jajko. W – Wojtek widzi Wandę wyrywającą warzywa. K – Krzyś kupuje Kubie kolorową koparkę.

np. Szklanka stoi. Szklanka stoi na stole. Brązowa, brudna szklanka stoi na stole w kuchni. Zagubiona dziewczynka szybko podbiegła do swojej zaniepokojonej mamy. Dziewczynka podbiegła do mamy. Dziewczynka podbiegła.

Łączymy dwa zdania spójnikami Gra polega na dobieraniu właściwego spójnika i łączeniu dwóch członów zdania w jedno. Wypowiadamy pierwszy człon zdania złożonego i proponowany spójnik np. Spóźniłem się do szkoły, bo... Chciałem namalować kwiaty ale...

Gra polega na ułożeniu jak największej liczby pytań do podanego zdania

np. Paweł zabrał wczoraj swojego figlarnego psa Azora na spacer do lasu. - Kto zabrał psa na spacer? - Jak nazywa się pies Pawła? - Jaki jest pies Pawła? Układamy zdania przeczące Wypowiadamy proste zdanie i prosimy dziecko, żeby podało jego przeczenie np. Jutro pójdziemy do parku. Jutro nie pójdziemy do parku Mama kupi lizaki. Mama nie kupi lizaków.

Zabawy z tej grupy sprzyjają poznaniu zasady tworzenia tekstów. Dzieci spostrzegają związki pomiędzy poszczególnymi zdaniami. Próbują tworzyć spójne i logiczne wypowiedzi. Przykłady:

Wypowiadamy zdania poprawne pod względem logicznym na przemian z nielogicznymi. Prosimy dziecko, aby określiło czy to jest prawda, czy fałsz i podało poprawne pod względem logicznym zdanie: np. np. Pies siedzi na drzewie i miauczy. Zabrałem ze sobą parasol, bo jest ładna pogoda. Skręciłem nogę, więc zaraz po obiedzie pójdę na łyżwy.

Zabawa polega na wyszukiwaniu określeń tworzonych poprzez porównywanie do czegoś:

np. Okrągły jak... Ciemny jak... Biały jak.... Suchy jak... Chytry jak... (lis) Wierny jak... (pies) Uparty jak... (osioł) Pracowity jak... (mrówka) Wolny jak... (ptak)

Przeprowadzając wymienione gry i zabawy staramy się, aby brały w nich aktywny udział wszystkie dzieci, a osobą prowadzącą był jak najrzadziej nauczyciel. Wszystkie ćwiczenia rozwijające słownictwo są ściśle połączone z zajęciami dotyczącymi rozumienia poleceń słownych. Mogą i powinny być prowadzone przy każdej okazji.

Czytanie i pisanie



Nauka czytania i pisania to podstawowy element edukacji wczesnoszkolnej. Obecnie na rynku wydawniczym pojawia się wiele podręczników. Podstawą ich wyboru dla każdego nauczyciela staje się klarowność co do koncepcji metodycznej. Dlatego warto sobie uświadomić istniejący stan rzeczy w zakresie metod początkowej nauki czytania i pisania. Najbardziej powszechne grupy metod początkowej nauki czytania i pisania to: - metody syntetyczne - metody analityczne - metody globalne - metody analityczno- syntetyczne



Naukę czytania i pisania należy rozpoczynać od najprostszych elementów. Pisanie od zapoznania uczniów z elementami składowymi litery pisanej, a czytanie od wyuczenia na pamięć pojedynczych liter. Ta metoda to przechodzenie od elementów do całości. Elementem jest litera lub dźwięk, całością wyraz lub zdanie.

Ze względu na podstawę syntezy można wyróżnić metodę:

alfabetyczną, metodę fonetyczną czyli głoskową i metodę sylabową - czyli zgłoskową.

Ta metoda polega na zapoznaniu dzieci z poszczególnymi literami alfabetu, następnie składały te litery w sylaby, z sylab w wyrazy, a następnie czytały tekst. Nauka czytania i pisania trwała trzy lata.

Ta metoda nazwana także głoskową. Ważne przy wymowie słowa jest znajomość dźwięku. Naukę czytania należy rozpocząć od rozkładania wyrazu na dźwięki (głoski), wyjaśnić ich artykulację, potem dopiero zapoznać dzieci ze znakami tych głosek (literami) i dopiero teraz można przystąpić do ćwiczeń w pisaniu i czytaniu wyrazów. W tej metodzie wyróżniamy:

naukę rozpoczyna się od zapoznania dzieci z samogłoskami wymawianymi fonetycznie. Po poznaniu kształtu i wymowy wszystkich liter i głosek przechodzi się do czynności składania poszczególnych dźwięków w wyrazy. Czyli przechodzimy od elementu do całości.

dzieci zapoznawały się z krótkim zdaniem, zapisanym literami drukowanymi. Powtarzały je, następnie kolejno poznawały każdy wyraz w tym zdaniu (powtarzając kilka razy) . Później dzielono te wyrazy na sylaby, a następnie rozkładano je na głoski. Dzieci powtarzały te etapy analizy. Po opracowaniu w ten sposób około 4 zdań zawierających wszystkie litery alfabetu dzieci otrzymywały podręcznik zawierający zdania, sylaby, litery i próbowały czytać.

W tej metodzie nie uwzględnia się głosek, a zaczyna się od zgłosek samogłoskowych, a następnie przechodzi się do zgłosek złożonych: - dzieci poznają najprostsze samogłoski (a, u, o, e i) - poznają zgłoski złożone np. ma, mu, me, mi, te, ti, to, ta ( sylaby otwarte) - poznają zgłoski, w których samogłoska wyprzedza spółgłoskę np. am - poznają zgłoski, w których oprócz samogłoski występują dwie spółgłoski np. tra, sta - wyodrębnianie ze zgłosek pojedynczych liter przez powtarzanie danej litery wyróżnionej kolorem np. tra, tri (wyróżniona jest litera t) Ta metoda przechodziła kilka modyfikacji.

Tu dziecko zapoznaje się z wyrazem, częścią zdania lub zdaniem, posiadającym określone znaczenie. W tej metodzie istotą jest znaczenie czytania i rozumieniu tekstu, które oparte jest na analizie słuchowej integralnie związanej z analizą wzrokową. Zwolennik tej metody Jan Amos Komeński uważał, że dziecko szybciej zapamiętuje słowa połączone z obrazkami. Dlatego połączył naukę czytania z ilustracjami .Wybrał najpierw wyrazy, które łatwo się wymawia oraz łatwo pisze.

Ta metoda opiera się na zdaniu lub wyrazie, które dzieci poznają jako całościowy obraz graficzny (obraz ogólny) . Dominuje tu nastawienie na rozumienie przez dziecko czytanego tekstu. Ważny jest wyraz, który ma określone znaczenie. Aby do tego dojść, należy dążyć do rozszerzenia pola czytania dziecka.