Problemy ZarzÈdzania, vol. 13, nr 2 (53), t. 2: 58 – 68 ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1644-9584.53.3

Prywatne ubezpieczenia zdrowotne ab problem pokusy naduĝycia Nadesïany: 08.04.15 | Zaakceptowany do druku: 22.06.15

Iwona Laskowska* W wiÚkszoĂci krajów europejskich, poza systemem powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego funkcjonujÈ dobrowolne ubezpieczenia zdrowotne obcharakterze komercyjnym. Z rozwojem rynku prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych wiÈĝÈ siÚ potencjalne korzyĂci dla funkcjonowania zarówno systemu ochrony zdrowia, jak ibsamych pacjentów. Rynek ubezpieczeñ zdrowotnych, szczególnie tych obcharakterze dobrowolnym, nie jest jednak wolny od nieprawidïowoĂci, ograniczajÈcych moĝliwoĂci jego efektywnego funkcjonowania. Jeden zb istotnych problemów stanowi pokusa naduĝycia (moral hazard), pociÈgajÈca za sobÈ powaĝne skutki ekonomiczne. W artykule poruszono problematykÚ pokusy naduĝycia wywoïanej posiadaniem ubezpieczenia zdrowotnego. PierwszÈ czÚĂÊ poĂwiÚcono omówieniu istoty zjawiska oraz wnioskom wypïywajÈcym zbbadañ dla krajów europejskich. CzÚĂÊ druga dotyczy prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych wb Polsce. Sïowa kluczowe: prywatne ubezpieczenia zdrowotne, pokusa naduĝycia.

Private health insurance and the problem of moral hazard Submited: 08.04.15 | Accepted: 22.06.15 In most European countries general health insurance systems are supplemented by voluntary health insurance purchased on ab commercial basis. The expansion of the private health insurance market is potentially beneficial for the functioning of the health protection system and for the patients themselves. At the same time, however, particularly voluntary health insurance has certain weaknesses that may make it less effective than it could be. One of the major problems is moral hazard understood as abrisk of excessive, unjustified use of medical services that bears serious economic consequences. The article focuses on moral hazard related to health insurance. In the first part of the article, the nature of the problem is discussed, as well as conclusions for European countries arising from the available studies. The second part provides insights into private health insurance in Poland. Keywords: private health insurance, moral hazard. JEL: I13, I18.

*

Iwona Laskowska – dr hab., Katedra Ekonometrii Przestrzennej, Uniwersytet ’ódzki.

Adres do korespondencji: Uniwersytet ’ódzki, Katedra Ekonometrii Przestrzennej; ul. Rewolucji 1905 r. 37, 90-214 ’ódě; e-mail: [email protected]

Prywatne ubezpieczenia zdrowotne ab problem pokusy naduĝycia

1. Wprowadzenie JednÈ ze szczególnych cech ochrony zdrowia stanowi niepewnoĂÊ, co podkreĂlaï juĝ kilkadziesiÈt lat temu wb pionierskiej pracy zb tego zakresu Kenneth Arrow (1963). Warunki niepewnoĂci dotyczÈ zarówno momentu wystÈpienia choroby, jak ibwysokoĂci wydatków zwiÈzanych zbpowrotem do zdrowia. Koszty leczenia niejednokrotnie przewyĝszajÈ moĝliwoĂci finansowe pacjentów. WiÈĝÈ siÚ bowiem zb koniecznoĂciÈ przeznaczenia na ten cel znacznej czÚĂci dochodów, przy jednoczeĂnie ograniczonej zdolnoĂci do pracy (Morris, Devlin ib Parkin, 2011, s. 177). Do pewnego stopnia konsekwencje niepewnoĂci moĝna zïagodziÊ poprzez ubezpieczenia zdrowotne, których istotÈ jest „rozkïadanie finansowych skutków zwiÈzanych zbwystÈpieniem zdarzenia polegajÈcego na utracie zdrowia, wb dwóch wymiarach: wb czasie – ze wzglÚdu na opïacanÈ skïadkÚ ubezpieczeniowÈ ib gromadzenie Ărodków potrzebnych na finansowanie konsekwencji utraty lub pogorszenia stanu zdrowia, wb wymiarze podmiotowym – pomiÚdzy poszczególne osoby objÚte ubezpieczeniem” (Polska Izba Ubezpieczeñ ib Ernst&Young, 2013, s. 16). Na rynku ubezpieczeñ zdrowotnych, wbszczególnoĂci tych obcharakterze dobrowolnym, pojawiajÈ siÚ jednak nieprawidïowoĂci, ograniczajÈce jego moĝliwoĂci radzenia sobie zb problemem niepewnoĂci. Ubezpieczenie zdrowotne moĝe bowiem wpïywaÊ na zmianÚ boděców ekonomicznych u konsumentów ib producentów Ăwiadczeñ. JednÈ zb podstawowych, wynikajÈcych stÈd nieprawidïowoĂci, obok tzw. selekcji negatywnej, jest pokusa naduĝycia (Morris, Devlin ib Parkin, 2011, s. 187 ib nast.), mogÈca pociÈgaÊ za sobÈ niekorzystne skutki dla funkcjonowania systemu ochrony zdrowia ib jego uczestników. Zagadnienie pokusy naduĝycia zwiÈzanej zb prywatnymi ubezpieczeniami zdrowotnymi stanowi treĂÊ niniejszego opracowania.

2. Prywatne ubezpieczenia zdrowotne wb krajach europejskich W wiÚkszoĂci krajów europejskich, poza systemem powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, wbramach którego osoby nim objÚte majÈ prawo do korzystania ze Ăwiadczeñ finansowanych ze Ărodków publicznych, funkcjonujÈ równieĝ dobrowolne ubezpieczenia zdrowotne obcharakterze komercyjnym (prywatne). Prywatne ubezpieczenia zdrowotne wb krajach Unii Europejskiej stanowiÈ na ogóï dodatkowÈ, dobrowolnÈ metodÚ finansowania ochrony zdrowia (wyjÈtkami sÈ Holandia ib Szwajcaria), ab ich zasadniczÈ funkcjÈ jest uzupeïnienie systemu powszechnych ubezpieczeñ zdrowotnych (Borda, 2012, s. 96). Na obszarze UE prywatne ubezpieczenia zdrowotne rozwijajÈ siÚ przede wszystkim jako uzupeïnienie dostÚpu do Ăwiadczeñ finansowanych ze Ărodków publicznych. Ubezpieczenia te nie zastÚpujÈ

Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015

59

Iwona Laskowska

zabezpieczenia podstawowego, lecz sÈ do niego dodatkiem. PozwalajÈ lepiej sytuowanym grupom spoïecznym na zwiÚkszenie poczucia bezpieczeñstwa zdrowotnego, szybszy dostÚp do usïug medycznych bÈdě wyĝszy komfort leczenia. W poszczególnych krajach ubezpieczenia dodatkowe odgrywajÈ zróĝnicowanÈ rolÚ wb stosunku do powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, ab ich forma ib zakres zaleĝÈ od konstrukcji obowiÈzkowego, publicznego systemu finansowania ib organizacji ochrony zdrowia. Najbardziej rozpowszechniony jest system ubezpieczeñ komplementarnych (uzupeïniajÈcych), których przeznaczeniem jest zagwarantowanie dostÚpu do Ăwiadczeñ zdrowotnych wyïÈczonych co do rodzaju zb ubezpieczenia powszechnego. Ten rodzaj ubezpieczeñ pokrywa takĝe wspóïpïacenie obowiÈzujÈce wb danym systemie. DrugÈ grupÚ ubezpieczeñ stanowiÈ ubezpieczenia suplementarne (równolegïe, wzbogacajÈce), zapewniajÈce dostÚp do Ăwiadczeñ finansowanych wb ramach systemu publicznego, jednak dziÚki dodatkowej polisie sÈ one wykonywane szybciej lub wbbardziej komfortowych warunkach, abpacjent ma zagwarantowany wybór Ăwiadczeniodawców. Trzecia grupa obejmuje ubezpieczenia obcharakterze substytucyjnym. W ich ramach oferowany jest ten sam zakres Ăwiadczeñ co wb systemie publicznym, lecz adresatami sÈ tylko okreĂlone grupy spoïeczne, np. osiÈgajÈcy odpowiednio wysoki poziom dochodów, samozatrudniajÈcy siÚ, przedstawiciele okreĂlonych zawodów (Grzebiuk, Kuriata ibFeliñczak, 2006, s. 68; Polska Izba Ubezpieczeñ ibErnst&Young, 2013, s. 14–16). Z rozwojem rynku prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych wiÈĝÈ siÚ potencjalne korzyĂci – zarówno dla funkcjonowania systemu ochrony zdrowia, jak ibsamych pacjentów. OznaczajÈ one napïyw dodatkowych Ărodków pieniÚĝnych do systemu ochrony, dziÚki czemu moĝliwe jest odciÈĝenie publicznej czÚĂci systemu oraz zmiana struktury prywatnych wydatków ob charakterze jednorazowym na wydatki ob charakterze systemowym. Pacjentom natomiast umoĝliwiajÈ ïatwiejszy dostÚp do Ăwiadczeñ zdrowotnych (Borda, 2012, s. 96). W krajach europejskich prywatne ibdobrowolne ubezpieczenia zdrowotne nie odgrywajÈ znaczÈcej roli wb finansowaniu opieki zdrowotnej, ab ich rozwój nadal pozostaje wbcieniu systemów publicznych. Istnieje jednak szereg przesïanek natury demograficznej ib ekonomicznej pozwalajÈcych zakïadaÊ systematyczny rozwój prywatnych form finansowania ochrony zdrowia, wbtym ubezpieczeñ zdrowotnych. Obserwowane na Ăwiecie rosnÈce oczekiwania spoïeczeñstw dotyczÈce utrzymania dobrego stanu zdrowia, wynikajÈcy ze starzenia siÚ spoïeczeñstw systematyczny wzrost zapotrzebowania na Ăwiadczenia zdrowotne oraz zwiÈzane zbrozwojem technologii medycznych wyĝsze koszty realizacji Ăwiadczeñ, wbpoïÈczeniu zbograniczonoĂciÈ Ărodków publicznych, rodzÈ koniecznoĂÊ zaangaĝowania prywatnych ěródeï finansowania na wiÚkszÈ niĝ dotychczas skalÚ. Moĝna na tej podstawie oczekiwaÊ wzrostu znaczenia prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych. 60

DOI 10.7172/1644-9584.53.3

Prywatne ubezpieczenia zdrowotne ab problem pokusy naduĝycia

3. Pokusa naduĝycia na rynku prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych Pokusa naduĝycia (hazard moralny) stanowi pochodnÈ typowej dla rynków ubezpieczeñ zdrowotnych asymetrii informacji towarzyszÈcej relacjom pomiÚdzy ubezpieczonym (pacjentem), ubezpieczycielem (pïatnikiem) ib ĂwiadczeniodawcÈ. Pacjenci muszÈ zdaÊ siÚ na osÈd lekarzy dotyczÈcy stosowanej terapii. Firmy ubezpieczeniowe nie posiadajÈ doskonaïej informacji dotyczÈcej zarówno stanu zdrowia pacjentów, jak ibskutecznych metod leczenia. W ujÚciu ogólnym pokusa naduĝycia oznacza „dowolnÈ zmianÚ zachowania bÚdÈcÈ rezultatem warunków umowy (tutaj: decyzji ob ubezpieczeniu)” (Folland, Goodman ib Stano, 2011, s. 290). Pokusa naduĝycia zwiÈzana zb ubezpieczeniami zdrowotnym definiowana bywa róĝnie. P. Zweifel ib W.b Manning (2000) okreĂlajÈ tym terminem „zmianÚ wb zachowaniach zdrowotnych ibkonsumpcji opieki zdrowotnej wywoïanÈ faktem ubezpieczenia” (Suchecka, 2010, s. 254–257). Sh. Folland, A.C. Goodman ibM.bStano definiujÈ pokusÚ naduĝycia jako wzrost konsumpcji usïug, wb sytuacji, gdy rozkïadanie ryzyka prowadzi do zmniejszenia siÚ kosztów marginalnych tych usïug (Folland, Goodman ib Stano, 2011, s. 290). Najbardziej ogólnie pokusa naduĝycia wbochronie zdrowia oznacza nadmierne, nieuzasadnione medycznie korzystanie zb usïug medycznych. Zjawisko to obserwowane jest na wielu rynkach, na których dochodzi do rozdzielenia funkcji Ăwiadczeniobiorcy ib pïatnika. Zagroĝenie hazardem moralnym dotyczy wszelkich ubezpieczeniach zdrowotnych, ab tym bardziej ubezpieczeñ prywatnych (dobrowolnych). Wykupienie kosztownej polisy moĝe staÊ siÚ czynnikiem stymulujÈcym nadmiernÈ konsumpcjÚ usïug medycznych. Naleĝy jednak pamiÚtaÊ, ĝe zjawisko to dotyczy okreĂlonej grupy Ăwiadczeñ. W analizach ekonomicznych jako wskaěnik potencjalnej pokusy naduĝycia proponuje siÚ przyjmowaÊ elastycznoĂÊ cenowÈ popytu na Ăwiadczenia zdrowotne (Folland, Goodman ibStano, 2011,b s. 290). Pokusa naduĝycia pociÈga za sobÈ powaĝne skutki ekonomiczne. Nadmierne korzystanie ze Ăwiadczeñ wymusza nadmiernÈ ich produkcjÚ (Wïodarczyk, 2002). Prowadzi to do zakïócenia efektywnego dziaïania rynku, czego konsekwencjÈ jest nieoptymalne wykorzystanie zasobów ochrony zdrowia oraz generowanie nieuzasadnionych kosztów. ZbÚdne Ăwiadczenia pochïaniajÈ bowiem Ărodki, które mogïyby byÊ przeznaczone na realizacjÚ innych celów zdrowotnych. W celu ograniczenia nieprawidïowoĂci zakïady ubezpieczeñ stosujÈ mechanizmy ograniczajÈce ryzyko (np. udziaï wïasny, limity Ăwiadczeñ). Wobec powagi skutków podejmowane sÈ próby badañ empirycznych nad zjawiskiem pokusy naduĝycia, dla których inspiracjÈ staïa siÚ praca K. Arrowa zb 1963 roku. W analizach empirycznych pojawia siÚ szereg problemów: natury metodologicznej, zwiÈzanych zb dostÚpem do Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015

61

Iwona Laskowska

odpowiednich danych statystycznych. ½ródïa danych, stanowiÈce podstawy analiz, powinny bowiem ïÈczyÊ fakt posiadania ubezpieczenia zbkonsumpcjÈ Ăwiadczeñ, umoĝliwiaÊ porównania populacji ubezpieczonych ibnieubezpieczonych bÈdě obserwowanie wbczasie tych samych osób przed i po zawarciu ubezpieczenia. Dodatkowych komplikacji przysparzajÈ trudnoĂci zwiÈzane zb rozgraniczeniem pomiÚdzy hazardem moralnym ab innymi efektami wiÈĝÈcymi siÚ zb ubezpieczeniami zdrowotnymi, wb szczególnoĂci selekcjÈ negatywnÈ. Nie ma teĝ konsensusu wb odniesieniu do rangi tych dwóch ěródeï nieefektywnoĂci wbsystemach ochrony zdrowia poszczególnych krajów (Bajari ib in., 2014). Za jedno zb najbardziej istotnych badañ nad hazardem moralnym uznawany jest eksperyment RAND przeprowadzony wb Stanach Zjednoczonych wblatach 70. ubiegïego wieku, majÈcy na celu zbadanie wpïywu ubezpieczenia zdrowotnego na popyt na opiekÚ medycznÈ. Skala zaobserwowanych róĝnic byïa znaczÈca. Osoby wb peïni ubezpieczone konsumowaïy okoïo 40% wiÚcej opieki medycznej niĝ pacjenci pokrywajÈcy koszty leczenia we wïasnym zakresie (Morris, Devlin ib Parkin, 2011, s. 192). Wyniki prowadzonych wbostatnich latach analiz dla krajów europejskich nie dostarczajÈ tak jednoznacznych dowodów na istnienie pokusy naduĝycia zwiÈzanej zb posiadaniem dodatkowych ubezpieczeñ ob charakterze dobrowolnym. Bolhaar, Lindeboom ibvan der Klaauw (2008) wbprzeprowadzonych dla Irlandii badaniach dotyczÈcych hazardu moralnego zwiÈzanego zbubezpieczeniami suplementarnymi, nie stwierdzili znaczÈcego wpïywu posiadania dodatkowego ubezpieczenia zdrowotnego na zwiÚkszenie konsumpcji Ăwiadczeñ (z wykorzystaniem danych panelowych nie potwierdzona zostaïa hipoteza istnienia pokusy naduĝycia). Van Dijk ibin. (2013) – na podstawie badañ dla Holandii – zaobserwowali wzrost konsumpcji Ăwiadczeñ, który pojawiï siÚ po zniesieniu wspóïpïacenia. Zjawisko to dotyczyïo tylko starszych pacjentów, wĂród mïodszych grup wiekowych efekt hazardu moralnego byï niewielki. Z badañ D. Fabbri i C. Monfardini (2011) dla Wïoch wynika, ĝe posiadane dodatkowego dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego: – zwiÚksza popyt na wizyty wb placówkach prywatnych (efekt pokusy naduĝycia); jednoczeĂnie: – redukuje popyt na wizyty wb placówkach finansowanych ze Ărodków publicznych; – uïatwia redystrybucjÚ Ăwiadczeñ wb kierunku osób ob niĝszym statusie ekonomicznym. Analizy dla Francji (Franc, Perronnin ibPierre, 2014) pozwoliïy na wysnucie nastÚpujÈcych wniosków: – posiadanie dodatkowego powoduje istotny wzrost wykorzystania ambulatoryjnych porad lekarskich; efekt ten maleje zb upïywem czasu; 62

DOI 10.7172/1644-9584.53.3

Prywatne ubezpieczenia zdrowotne ab problem pokusy naduĝycia

– hazard moralny jest wynikiem tzw. popytu tïumionego, nie ma charakteru trwaïego ibnie powoduje zasadniczych zmian we wzorcu konsumpcji Ăwiadczeñ. W interpretacji ib analizie dotychczasowych wyników badañ dotyczÈcych hazardu moralnego wywoïanego posiadaniem prywatnego, dodatkowego ubezpieczenia zdrowotnego wskazana jest ostroĝnoĂÊ, wynikajÈca zb niepowtarzalnego charakteru kaĝdego systemu ochrony zdrowia, róĝnego otoczenia instytucjonalnego, ab takĝe zróĝnicowanej oferty ubezpieczeniowej wb poszczególnych krajach.

4. Sytuacja wb Polsce Dobrowolne ubezpieczenia zdrowotne ob charakterze komercyjnym nabywane wb Polsce majÈ charakter suplementarny wb stosunku do systemu publicznego. WystÚpujÈ wb formie abonamentów medycznych oferowanych pracownikom przez zakïady pracy oraz polis zdrowotnych proponowanych przez firmy ubezpieczeniowe. Ubezpieczenie prywatne stanowi uzupeïnienie do ubezpieczenia powszechnego, zawierajÈcego zdecydowanie wiÚkszy zakres Ăwiadczeñ, lecz ob ograniczonej dostÚpnoĂci. WciÈĝ relatywnie maïo osób ma uprawnienia do Ăwiadczeñ wb ramach prywatnych ubezpieczeñ, choÊ ich liczba systematycznie wzrasta. Wedïug badañ Gïównego UrzÚdu Statystycznego wb2013 r. 6,0% Polaków posiadaïo uprawnienia do Ăwiadczeñ wbramach prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych. Kategoria ta obejmuje „ubezpieczenia zdrowotne, które mogÈ byÊ wykupywane przez pracodawcÚ zwykle wb formie tzw. abonamentu lub indywidualnie przez kaĝdÈ osobÚ np. wb ramach ubezpieczenia na ĝycie czy wb ramach indywidualnie wykupionego abonamentu” ib badaniach GUS okreĂlana jest terminem „dodatkowe zabezpieczenie zdrowotne” – DDZ (GUS, 2014, s.b25). 47,3% ubezpieczeñ zostaïo opïaconych przez klientów indywidualnych. Pracodawcy wykupili ubezpieczenia dla 23,7% osób, wbpozostaïych przypadkach pracodawcy czÚĂciowo dofinansowali ubezpieczenia (GUS, 2014, s. 69). Wzrostowi, choÊ powolnemu, zainteresowania tÈ formÈ ubezpieczeñ sprzyja obecna sytuacja wbochronie zdrowia. Ogólna ocena systemu ochrony zdrowia wedïug Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia przedstawia siÚ bardzo niekorzystnie (rysunek 1). W roku 2013 Polska znalazïa siÚ wb grupie krajów, wb których pacjenci byli najmniej usatysfakcjonowani dziaïaniem systemu ochrony zdrowia ib wb odniesieniu do lat ubiegïych stan ten nie ulegï poprawie. Szereg aspektów funkcjonowania ochrony zdrowia wbPolsce przyczynia siÚ do negatywnej jego oceny, abnade wszystko dotyczy to jakoĂci ibdostÚpnoĂci Ăwiadczeñ oraz wysokiego udziaïu wydatków prywatnych (ok. 30%) wbogóle wydatków na ochronÚ zdrowia. Znaczne obciÈĝenie budĝetów gospodarstw domowych zwiÈzane zbzakupem leków ibusïug wbsektorze prywatnym, ograniczone moĝliwoĂci realizacji potrzeb zdrowotnych wbramach publicznego sysProblemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015

63

Iwona Laskowska

temu ochrony zdrowia1 oraz nie zawsze zadowalajÈca pacjenta jakoĂÊ usïug, stwarzajÈ podstawy rozwoju prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych. Brak satysfakcji zb obowiÈzujÈcego systemu ochrony zdrowia tylko do pewnego stopnia moĝe wpïywaÊ na zainteresowanie dobrowolnymi ubezpieczeniami zdrowotnymi. SkïonnoĂÊ do ubezpieczania siÚ poza systemem publicznym uwarunkowana jest siïÈ nabywczÈ spoïeczeñstwa, zaufaniem do prywatnych firm ubezpieczeniowych, atrakcyjnoĂciÈ ofert polis prywatnego ubezpieczenia zdrowotnego (Sobczak, 2007, s. 147).

900 800 700 600 521

500

RuSer m bia u Ło nia Po twa Bu ls ł ka Al gar BJ ba ia R M W nia ac ęg ed ry o M nii G alta re c C ja y Li pr E tw Sł sto a ow ni a C Wł acja ho oc r h H w y is ac S zpa ja Połow nia rtu en ia C gal ze ia Irl ch an y A di Sz ng a k lia A oc Sz ust ja Fi we ria n c Lu Flan ja ks ra dia em nc j N bur a ie g m N Be cy or lg w ia e D gia Sz Isla ani w nd a H ajca ia ol r an ia di a

400

Rysunek 1. Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia wb 2013 r. (liczba punktów). ½ródïo: Arne Bjornberg, Health Consumer Powerhouse, Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia. Raport 2013, s. 28.

Jak wskazujÈ badania GUS, uprawnienia do Ăwiadczeñ wbramach DZZ posiadajÈ wb ogromnej czÚĂci osoby oceniajÈce swoje zdrowie jako dobre ib bardzo dobre, które sÈ wb stanie ponosiÊ dodatkowe koszty zwiÈzane zb zagwarantowaniem sobie dobrej opieki medycznej na wypadek choroby. 60,5% osób majÈcych uprawnienia do Ăwiadczeñ wbramach DZZ naleĝy do grupy ob najwyĝszych dochodach (rysunek 2). WĂród zainteresowanych wykupieniem dodatkowych ubezpieczeñ zdrowotnych zdecydowanÈ wiÚkszoĂÊ stanowiÈ osoby skïonne zapïaciÊ najniĝszÈ skïadkÚ – do 100 zï miesiÚcznie (Czapiñski ibPanek, 2013, s. 116). Wskazuje to wyraěnie, ĝe jeden zb najwaĝniejszych czynników przyczyniajÈcych siÚ do wciÈĝ marginalnej roli dodatkowych ubezpieczeñ zdrowotnych wb Polsce ib hamujÈcych ich dalszy rozwój stanowi maïa siïa nabywcza spoïeczeñstwa. MoĝliwoĂci analizy hazardu moralnego wywoïanego posiadaniem prywatnego ubezpieczenia zdrowotnego dla warunków polskich sÈ wyraěnie ograniczone. CzÚĂciowo trudnoĂci te wynikajÈ zbfaktu objÚcia tego rodzaju ubezpie64

DOI 10.7172/1644-9584.53.3

Prywatne ubezpieczenia zdrowotne ab problem pokusy naduĝycia

czeniami tylko niewielkiej czÚĂÊ spoïeczeñstwa, ab czÚĂciowo zb braku dostÚpu do kompleksowych danych. OgólnodostÚpne dane GUS, dotyczÈce wykorzystania Ăwiadczeñ medycznych ob róĝnym charakterze przez osoby posiadajÈce uprawnienie do Ăwiadczeñ wbramach dodatkowych ubezpieczeñ zdrowotnych ibosoby bez takich uprawnieñ, pozwalajÈ na poĂredniÈ ocenÚ zjawiska pokusy naduĝycia. W zestawieniu przedstawionym poniĝej ograniczono siÚ do porad wbplacówkach ambulatoryjnych; pobyty wbzakïadach stacjonarnych finansowane wb ramach DZZ naleĝÈ do rzadkoĂci.

1,1% 4,5%

15,2%

do 400 zł 400–800 zł 800–1200 zł

60,5%

18,7%

1200–1600 zł powyżej 1600 zł

Rysunek 2. Osoby uprawnione do Ăwiadczeñ wb ramach DZZ wedïug poziomu dochodu na osobÚ. ½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie Ochrona zdrowia wbgospodarstwach domowych w 2013 r., GUS, Warszawa 2014.

Mimo stosunkowo dobrej oceny dostÚpu do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej odsetek osób korzystajÈcych zbporad POZ wbramach dodatkowych zabezpieczeñ zdrowotnych systematycznie wzrasta. W 2013 r. wyniósï on 2,1%. Relatywnie czÚsto ze Ăwiadczeñ podstawowej opieki zdrowotnej finansowanych przez DZZ korzystaïy osoby wb wieku 25–44 lata – 5,6% wszystkich korzystajÈcych zbporad wbtej grupie wieku. Z tego ěródïa byïo finansowanych takĝe prawie 5% wizyt dzieci wb wieku 1–6 lat. ¥wiadczenia ambulatoryjnej specjalistycznej opieki zdrowotnej wbprzypadku 4,3% pacjentów sfinansowane byïy wbramach dodatkowych zabezpieczeñ zdrowotnych (GUS, 2014, s. 44–45). PoĂród uprawnionych do Ăwiadczeñ DZZ wb ramach ubezpieczenia ambulatoryjnego 35,1% skorzystaïo zb porad lekarskich wb podstawowej opiece zdrowotnej (finansowanych zarówno przez NFZ, jak ib poza NFZ). W grupie osób uprawnionych do Ăwiadczeñ DZZ wb ramach abonamentu ambulatoryjnego osoby korzystajÈce zbtego rodzaju porad stanowiïy 49,5%. WĂród ogóïu badanych Polaków korzystajÈcy zbporad specjalistycznych stanowili 36,6% (GUS, 2014, s. 124). 11,2% uprawnionych do Ăwiadczeñ DDZ wb ramach ubezpieczenia ambulatoryjnego ib 22,2% uprawnionych do tego rodzaju Ăwiadczeñ skorzystaïo zb trzech lub wiÚcej porad. W caïej badanej populacji osoby korzystajÈce zb takiej liczby porad stanowiïy 10,7%. W grupie osób uprawnionych do dodatkowych Ăwiadczeñ wbramach ubezpieczenia ambulatoryjnego 34,4% skorzystaïo zbporad lekarskich wbspecjaliProblemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015

65

Iwona Laskowska

stycznej opiece zdrowotnej (finansowanych zarówno przez NFZ, jak ibpoza NFZ). PoĂród uprawnionych do Ăwiadczeñ DZZ wb ramach abonamentu ambulatoryjnego osoby korzystajÈce zb tego rodzaju porad stanowiïy 44%. WĂród ogóïu badanych korzystajÈcy zb porad specjalistycznych stanowili 20,2% (GUS, 2014, s. 124–126). 5,5% uprawnionych do Ăwiadczeñ DDZ wb ramach ubezpieczenia ambulatoryjnego ib 16,3% uprawnionych do tego rodzaju Ăwiadczeñ wb ramach abonamentu ambulatoryjnego skorzystaïo zb trzech lub wiÚcej porad lekarskich specjalistycznych. W caïej badanej populacji osoby korzystajÈce zb takiej liczby porad stanowiïy 3,9%. InteresujÈcych wniosków dostarcza analiza wykorzystania usïug medycznych wb powiÈzaniu ze stanem zdrowia – jednÈ zb najwaĝniejszych determinant konsumpcji Ăwiadczeñ medycznych. Ponad poïowÚ osób majÈcych uprawnienia do Ăwiadczeñ wbramach DDZ stanowiïy osoby wbwieku 25–44 lat (na ogóï relatywnie rzadziej niĝ inne grupy korzystajÈce zb leczenia). PrzewaĝajÈca wiÚkszoĂÊ uprawnionych do Ăwiadczeñ wb ramach DZZ nie ma powaĝnych problemów zdrowotnych, nie choruje przewlekle, nie jest niepeïnosprawna (GUS, 2014, s. 68). Przytoczone dane wskazujÈ na czÚstsze korzystanie zb porad lekarskich (szczególnie specjalistycznych) przez osoby majÈce dodatkowe zabezpieczenie zdrowotne, zwïaszcza wbramach abonamentu ambulatoryjnego. Wbinterpretacji ib analizie dotychczasowych wyników badañ dotyczÈcych hazardu moralnego wywoïanego posiadaniem prywatnego naleĝy jednak zachowaÊ duĝÈ ostroĝnoĂÊ. Na podstawie dostÚpnych danych moĝna oceniÊ wyïÈcznie wykorzystanie usïug medycznych, nie jest natomiast moĝliwa ocena, czy jest ono nadmierne, medycznie nieuzasadnione. Wyĝsza konsumpcja wĂród osób objÚtych dodatkowymi ubezpieczeniami zdrowotnymi wbodniesieniu do osób bez takich ubezpieczeñ moĝe byÊ spowodowana niezaspokojonym popytem na Ăwiadczenia medyczne wb drugiej grupie.

5. Wnioski PrzyszïoĂÊ demograficzna Polski wymuszaÊ bÚdzie potrzebÚ ponoszenia wiÚkszych nakïadów na utrzymanie wb dobrym stanie zdrowia starzejÈcego siÚ spoïeczeñstwa. Jak wynika zbprognoz Komisji Europejskiej (2012), wzrost wydatków publicznych na ochronÚ zdrowia spowodowany czynnikiem demograficznym bÚdzie naleĝeÊ do najwyĝszych wĂród krajów Unii Europejskiej. OgraniczonoĂÊ Ărodków publicznych rodzi potrzebÚ dodatkowego finansowania ochrony zdrowia ze ěródeï prywatnych, co stwarza podstawy do szerszego rozwoju rynku ubezpieczeñ zdrowotnych obcharakterze komercyjnym. Problematyka prywatnych (dobrowolnych) ubezpieczeñ jest bardzo zïoĝona. Szeroko dyskutowane sÈ korzyĂci ibzagroĝenia wynikajÈce zbupowszechnienia tej formy finansowania ochrony zdrowia. OsiÈgniÚcie korzyĂci wymaga odpowiedniej regulacji rynku ubezpieczeñ zdrowotnych wbcelu przeciwdziaïania skutkom asymetrii informacji, wb tym hazardu moralnego. Wyniki badañ 66

DOI 10.7172/1644-9584.53.3

Prywatne ubezpieczenia zdrowotne ab problem pokusy naduĝycia

dla krajów EU (szczególnie zbostatnich lat) nie potwierdzajÈ jednoznacznie tej tezy. Dodatkowe ubezpieczenia nie zawsze wiÈĝÈ siÚ zb pokusÈ naduĝycia. W warunkach polskich naleĝy jednak liczyÊ siÚ zb efektem tzw. popytu tïumionego – poczÈtkowego wzrostu konsumpcji medycznej wynikajÈcego zb niezaspokojonych potrzeb. Dla zminimalizowania konsekwencji hazardu moralnego niezbÚdna jest odpowiednia konstrukcja systemu ubezpieczeñ prywatnych.

Przypis 1

W okresie objÚtym badaniem 35% gospodarstw domowych korzystaïo zbusïug medycznych, ab 40% gospodarstw domowych zb usïug stomatologicznych niefinansowanych przez NFZ.

Bibliografia Arrow, K.J. (1963). Uncertainty and the welfare economics of medical care. The American Economic Review, 53: 941–973, http://dx.doi.org/10.1016/B978-0-12-214850-7.50028-0. Bajari, P., Dalton, Ch., Hong, H. ib Khwaja, A. (2014). Moral hazard, adverse selection, and health expenditures: A semiparametric analysis. The RAND Journal of Economics, 45(4),b 747–763, http://dx.doi.org/10.1111/1756-2171.12069. Bjornberg, A. (2013). Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia. Health Consumer Powerhouse AB. Bolhaar, J., Lindeboom, M. ib van der Klaauw, B. (2012). A dynamic analysis of the demand for health insurance and health care.b European Economic Review, 56(4), 669–690, http://dx.doi.org/10.1016/j.euroecorev.2012.03.002. Borda, M. (2011). Wybrane aspekty funkcjonowania prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych wb krajach europejskich. Rozprawy Ubezpieczeniowe, 11(2/2011). Czapiñski, J. ib Panek, T. (2013). Warunki ĝycia gospodarstw domowych. Opieka zdrowotna. Diagnoza Spoïeczna 2013. Warunki ib jakoĂÊ ĝycia Polaków [Special issue]. Contemporary Economics, 7, http://dx.doi.org /10.5709/ce.1897-9254.103. Franc, C., Perronnin, M. ib Pierre, A. (2014). Supplemental Health Insurance and Healthcare Consumption: A Dynamic Approach to Moral Hazard,b IRDES Working Papersb DT58. Fabbri, D. ibMonfardini, Ch. (2011). Opt out or top up? Voluntary healthcare insurance and the public vs. private substitution. Health, Econometrics and Data Group, WP 11/28, http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.192360.b Folland, S., Goodman, A.C. ib Stano, M. (2011). Ekonomia zdrowia ib opieki zdrowotnej. Warszawa: Wolters Kluwer Polska. Gïówny UrzÈd Statystyczny (2014). Ochrona zdrowia wb gospodarstwach domowych wb 2013b r. Warszawa. Grzebiuk, J., Kuriata, E. ibFeliñczak A., (2006), Rola dobrowolnych ubezpieczeñ zdrowotnych wbkrajach Unii Europejskiej ibna Ăwiecie. W: B. Samoliñski (red.), Dobrowolne ubezpieczenia zdrowotne – DUZ 2006. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Komisja Europejska (2012). The 2012 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the 27 EU Member States (2010–2060). European Economy, 2. Morris, S., Devlin, N. ib Parkin, D. (2011). Ekonomia wb ochronie zdrowia. Warszawa: Wolters Kluwer Polska. Polska Izba Ubezpieczeñ, Ernst&Young (2013). Rola ibfunkcja dodatkowych ubezpieczeñ zdrowotnych we wspóïczesnych systemach ochrony zdrowia – analiza ib rekomendacje

Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015

67

Iwona Laskowska

dla Polski. Warszawa. Pozyskano z: http://piu.org.pl/public/upload/ibrowser/raport%20 EY%20DUZ%202013%20www.pdf (20.03.2015). Suchecka, J. (2010). Ekonomia zdrowia ib opieki zdrowotnej. Kraków: Wolters Kluwer Polska. Wïodarczyk, C. (2002). Ubezpieczenia zdrowotne: twarze moralnego hazardu. Gazeta Ubezpieczeniowa, 23 kwietnia. Pozyskano z: http://www.gu.com.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=8494&catid=127 (20.03.2015). van Dijk, C.E.,b van den Berg, B.,b Verheij, R.A.,b Spreeuwenberg, P.,b Groenewegen, P.P. ibde Bakker D.H. (2013). Moral hazard and supplier-induced demand: empirical evidence in general practice, Health Economics, 22(3), 340–352, http://dx.doi.org/10.1002/ hec.2801. Zweifel, P. ib Maning, W.G. (2000). Moral Hazard and Consumer Incentives in Health Care. W: A.J. Culyer ibJ.P. Newhouse (red.), Handbook of Health Economics, Vol.b1A, Amsterdam, Elsevier Science B.V.

68

DOI 10.7172/1644-9584.53.3