Profilaktyka w szkole

Lucyna Maculewicz PPP nr 3, Gdańsk 20 czerwca 2013

Wychowanie – to proces wspomagania dziecka w rozwoju, ukierunkowany na osiągnięcie pełnej dojrzałości w obszarach: fizycznym, psychicznym, społecznym i duchowym.

Profilaktyka - to proces wspomagania człowieka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu oraz ograniczanie i likwidowanie czynników, które blokują prawidłowy rozwój i zaburzają zdrowy styl życia.

Wprowadzenie do realizacji w szkołach SZKOLNYCH PROGRAMÓW PROFILAKTYKI ( Rozporządzenie MENiS z 31 stycznia 2002r.)

2002 r.

11 lat realizacji 2013 r.

REALIZACJA DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH W SZKOŁACH

CZAS PODSUMOWAŃ... Pytania... Refleksje... Wnioski...

Główne problemy wymagające podejmowania interwencji w szkole: do niedawna -hałas -niewłaściwy ubiór -śmiecenie itp.

dzisiaj -narkotyki -alkohol -samobójstwa -kradzieże -agresja słowna i fizyczna - przemoc

PROFILAKTYKA DEFENSYWNA

Czynności destruktywne

KREATYWNA

Czynności konstruktywne

piętnowanie,

inicjowanie

blokowanie

kształtowanie

i wygaszanie postaw

i wspieranie postaw

niewłaściwych

prospołecznych

„Żeby chwasty nie zagłuszyły żyta”

„Żeby żyto zagłuszyło chwasty”

Pozytywna profilaktyka koncentruje się na czynnikach chroniących i chroniących procesach niezależnie od istniejących czynników ryzyka

odkrywaniu

odkrywaniu

i wzmacnianiu zasobów

i wzmacnianiu

jednostki

zasobów bliskiego środowiska (rodzinnego, szkolnego)

Czynniki ryzyka: warunki, sytuacje sprzyjające powstawaniu zachowań ryzykownych (używanie środków psychoaktywnych, zachowania agresywne i przestępcze, izolacja społeczna …) Czynniki chroniące: warunki, sytuacje zwiększające odporność na działanie czynników ryzyka ( silna więź emocjonalna z rodzicami, zainteresowania, pasje, przynależność do pozytywnej grupy rówieśniczej, regularne praktyki religijne…)

Bezpieczeństwo – zapewnienie stabilizacji, satysfakcjonującej zależności, opieki, uwolnienia od strachu, lęku i chaosu. Czynniki zaburzające : zewnętrzne (fizyczne) (niezależne od jednostki)

wewnętrzne (emocjonalne) związane z więzią uczuciową, przywiązaniem, bezpośrednim i stałym kontaktem z bliskimi, przynależnością, wsparciem, przekonaniem o posiadaniu kogoś, kto chroni przed zagrożeniami

Obecna rzeczywistość… coraz bardziej interesująca i przyciągająca ale też niepewna i niestabilna (migracje, wzrost bezrobocia, pauperyzacja społeczeństwa) Czynniki zagrażające bezpieczeństwu jednostki wewnątrz rodziny: - odejście od tradycyjnego wzoru rodziny - brak jasnego przekazu, co jest dobre, a co złe - wychowanie w duchu „dziecko nie ma głosu” lub skrajnie przeciwnie - kryzysy domowe (kłótnie, rozwody) - podwójne wzorce zachowań - chłód emocjonalny rodziców wobec dziecka - przemoc - brak dostępności do przeżyć dziecka (co robią, co piszą o sobie, do innych…)

Czynniki związane ze szkołą: - hałas, mała przestrzeń i ograniczona ruchliwość, - czas spędzany głównie w sposób ukierunkowany, - stała sytuacja oceny, - anonimowość uczniów i nauczycieli, powierzchowność relacji - zbyt liczne klasy

inne: - słabo rozwinięta kontrola własnych emocji, (kłopoty z radzeniem sobie z lękiem, poczuciem krzywdy lub winy), - wzory zachowań agresywnych, - oglądanie aktów przemocy bez pokazywania/ rozumienia jej skutków

Trudności adaptacyjne dzieci przy przekraczaniu progów edukacyjnych Po przejściu z przedszkola do szkoły 7- 8% dzieci ma kłopoty z dostosowaniem się do nowych wymagań i otoczenia. W pierwszej klasie gimnazjum trudności adaptacyjne ujawnia 20 – 25% uczniów (na podstawie badań Instytutu Spraw Publicznych monitorujących reformę systemu edukacji).

Problemy przeżywane przez uczniów doświadczających przeciwności życiowych (zagrożonych wykluczeniem) - obniżenie poczucia własnej kompetencji (ciągłe rankingi - czują się głupsi i gorsi od rówieśników),

- spadek koncentracji uwagi (cierpią z powodu braku zainteresowania ich życiem i rozwojem ze strony znaczących dorosłych),

c.d.

- poczucie bezradności i osamotnienia (skazani na towarzystwo rówieśniczych grup ryzyka, nie mają dostępu do kolegów z „dobrych domów”nie są tam zapraszani, gdyż nie stać ich na rewanż itp.) - lęk i niepokój, obawa przed ośmieszeniem się przed rówieśnikami (nie mają niczego, czym mogliby się pochwalić, sukcesów w nauce lub innych dziedzinach życia, rodziny, dóbr materialnych, atrakcyjnych doświadczeń np. z wakacyjnych wyjazdów) - towarzyszące dolegliwości somatyczne.

c.d. - brakuje im wielu najważniejszych umiejętności psychologicznych i społecznych, - myślą pesymistycznie, nie widzą przed sobą dobrych perspektyw, nie mają motywacji do nauki i planowania własnego życia, - nie znają swojego potencjału i zasobów ( nikt im ich nie pokazał, nie pomógł odkryć)

Szkoła (nauczyciel) może przerwać ten negatywny łańcuch zdarzeń poprzez:  

  



odpowiednie zarządzanie klasą (wprowadzanie ładu i porządku), działania integracyjne w klasie, budowanie więzi, (dostarczanie okazji do zdobywania pozytywnych doświadczeń, osiągnięcia sukcesu) odpowiednią organizację procesu nauczania, modelowanie właściwych zachowań, udzielanie indywidualnej opieki i wsparcia uczniom przy równoczesnym stawianiu wysokich/adekwatnych oczekiwań, włączanie rodziców i kierowania ich uwagi na mocne strony dziecka…

Piramida skutecznego radzenia sobie z trudnymi i ryzykownymi zachowaniami uczniów Specjaliści współpracujący z rodziną i nauczycielem

Intensywna indywidualna interwencja

Strategie uczenia umiejętności psycholog. i społecznych Rodzice

Nauczyciele

Zarządzanie klasą i kreowanie pozytywnego klimatu Budowanie dobrych relacji z dziećmi, rodzicami i współpracownikami

Dysfunkcyjna szkoła Zewnętrzni specjaliści Duża liczba uczniów sprawiających trudności wychowawcze Programy profilaktyczne Chaos organizacyjny, niejasność zasad i wymagań, trudne warunki Bezosobowe relacje, obojętność lub wrogość, rywalizacja, dezintegracja, odsuwanie rodziców

Zewnętrzni realizatorzy

Klimat szkoły a zjawisko agresji i przemocy w szkole 

brak jasnych oczekiwań szkoły i przejrzystych zasad dyscypliny,



niejednolity i nieczytelny dla wszystkich system oceniania osiągnięć, nadmierny rygor i restrykcje,



nieuwzględnianie indywidualnych potrzeb uczniów,



słaba komunikacja między nauczycielami, uczniami i rodzicami,



brak pozytywnej tradycji szkoły,



brak współpracy wśród nauczycieli (np. z powodu rywalizacji związanej z awansem, brak wsparcia w trudnych sytuacjach, nieujawnianie trudności wychowawczych z obawy przed uzyskaniem opinii osoby nieudolnej, brak tradycji zespołów wsparcia wychowawczego), niepodejmowanie działań z obawy o brak kompetencji lub przekroczenia granic,



w obszarze fizycznym: duża szkoła, liczne klasy, niekorzystne warunki lokalowe

Szkolne Programy Profilaktyki

Jakie ?

Analiza efektów działań profilaktycznych, ze względu na stosowane strategie (bad. Zbigniew Gaś)

Strategie informacyjne – (cel - dostarczanie adekwatnych informacji na temat skutków zachowań ryzykownych i umożliwienie dokonywania racjonalnych wyborów). Badania ewaluacyjne, które były prowadzone przed rozpoczęciem i po zakończeniu realizacji, wykazały, że programy informacyjne zwiększają wprawdzie poziom wiedzy uczniów, zdarza się, że wpływają nawet na zmiany postaw, ale rzadko wywołują pożądane zmiany w zachowaniu dzieci i młodzieży (młodzież udziela poprawnych odpowiedzi na pytania ankietowe, ale zachowuje się nadal tak samo, wg. starych nawyków).

mało skuteczne

Strategię edukacyjną – (cele kreacyjne –uczenie umiejętności prospołecznych, komunikowania się, podejmowania decyzji, asertywnego zachowania, negocjacji, mediacji).

programy profilaktyczne z wykorzystaniem tej strategii składają się zazwyczaj z bloków ćwiczeń, w których uczestnicy mogą rozpoznawać własne mocne strony oraz deficyty w zakresie różnych umiejętności i zacząć wraz z pedagogiem, psychologiem czy wychowawcą je rozwijać.

najbardziej skuteczna

Strategie alternatyw – zajęcia, realizowane w tej strategii dają szansę młodzieży na rozwijanie - zainteresowań, - odkrywanie talentów,

Zapobiegają angażowaniu się w działania destrukcyjne poprzez udział w alternatywnych, dobrych sposobach spędzania czasu wolnego Powszechnie oceniane jako skuteczne. Trudno jednak w badaniach ocenić ich efektywność.

efekty - po dłuższym czasie

Najczęstsze przyczyny nieskuteczności podejmowanych działań profilaktycznych

• treści nieadekwatne do wieku adresatów np. wprowadzenie ćwiczeń asertywności u dzieci nie znających norm społecznych i wartości czy przenoszenie bez przeformułowania ćwiczeń dla dorosłych do programu dla dzieci i odwrotnie

• mylenie poziomów profilaktyki działania odpowiednie dla grupy niskiego ryzyka tracą swą efektywność w grupach podwyższonego ryzyka, a działanie skuteczne w grupach podwyższonego ryzyka mogą być szkodliwe w grupach niskiego ryzyka

• większe koncentrowanie się na czynnikach ryzyka, mniejsze na czynnikach chroniących • zbyt duża ilość działań realizowanych w strategii informacyjnej • wdrażanie programu diagnozy populacji

bez

wcześniejszej

Ważne: 

  



indywidualny program wsparcia dla ucznia wymaga wspólnej pracy nauczycieli i specjalistów – praktyka pracy zespołowej uczenie umiejętności prospołecznych i kontroli emocji zindywidualizowane nauczanie zwiększenie kompetencji nauczycieli w zakresie praw człowieka w szkole i korzystanie Projektowanie działań profilaktycznych na fundamentach profilaktyki pozytywnej

dziękuję za uwagę