Uniwersytet Nawarry w Pampelunie Wydział Prawa Kanonicznego Instytut Martín de Azpilcueta

Codex Iuris Canonici

Kodeks Prawa Kanonicznego

KOMENTARZ

Powszechne i partykularne ustawodawstwo Kościoła katolickiego Podstawowe akty polskiego prawa wyznaniowego

Edycja polska na podstawie wydania hiszpańskiego Redakcja naukowa Piotr Majer

Kraków 2011

KOMITET NAUKOWY WYDANIA HISZPAÑSKIEGO Kodeks Prawa Autorzy i Wspó³pracownicy Kanonicznego

Pedro LOMBARDÍA (†) Juan Ignacio ARRIETA Juan FORNÉS Eduardo MOLANO Tomás RINCÓN-PÉREZ Eloy TEJERO

REDAKTOR NAUKOWY WYDANIA POLSKIEGO Piotr MAJER

AUTORZY I WSPÓ£PRACOWNICY Juan ARIAS Doktor prawa kanonicznego. Komentarze do kan. 1311–1399. Juan Ignacio ARRIETA Profesor zwyczajny. Papieski Uniwersytet Œwiêtego Krzy¿a w Rzymie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – organizacja koœcielna; Papieska Rada ds. Tekstów Prawnych (sekretarz). Koordynator 1. wydania hiszpañskiego, redaktor 2. wydania w³oskiego. Komentarze do kan. 129–196 i 412–514, uzupe³nienia do komentarzy kanonów z 2. wydania w³oskiego, wykaz dokumentów wydanych po promulgacji CIC. # ARES Juan Ignacio BAN Profesor zwyczajny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – kanoniczne prawo ma³¿eñskie. Koordynator 4. i 5. wydania hiszpañskiego. Isabel BARRAL Doktor prawa kanonicznego. Profesor tytularna Uniwersytetu La Laguna (Teneryfa), Wydzia³ Prawa – prawo wyznaniowe. Konkordancja Kodeksów Prawa Kanonicznego z 1917 r. i 1983 r. José BERNAL PASCUAL Doktor prawa kanonicznego. Adiunkt Uniwersytetu Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – kanoniczne prawo karne. Redakcja i aktualizacja komentarzy do kan. 1311–1399.

6

Kodeks Prawa Kanonicznego

Jordi BOSH Doktor prawa kanonicznego. Adiunkt Uniwersytetu Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – kanoniczne prawo ma³¿eñskie. Redakcja i aktualizacja komentarzy do kan. 1108–1140. Juan CALVO Profesor zwyczajny tytularny. Uniwersytet Santiago de Compostela, Wydzia³ Prawa – prawo kanoniczne. Komentarze do kan. 515–572. Joaquín CALVO-ÁLVAREZ Profesor zwyczajny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – koœcielne prawo publiczne. Koordynator 7. wydania hiszpañskiego. Redakcja komentarzy do kan. 1404–1475, 1526–1586, 1678–1680, 1697–1712 opracowanych przez prof. Leóna del Amo (†) na podstawie projektu Kodeksu z 1980 r. Daniel CENALMOR Doktor prawa kanonicznego. Docent Uniwersytetu Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – prawo ustrojowe Koœcio³a. Redakcja komentarzy do kan. 1166–1253, konkordancja Kodeksów Prawa Kanonicznego z 1917 r. i 1983 r. León DEL AMO (†) Emerytowany Dziekan Trybuna³u Roty Hiszpañskiej. Komentarze do kan. 1404–1475, 1526–1586, 1678–1680, 1697–1712 opracowane na podstawie projektu Kodeksu z 1980 r., po promulgacji CIC zaktualizowane przez Joaquína Calvo-Álvareza. Carmelo DE DIEGO-LORA Profesor emerytowany. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – prawo procesowe. Komentarze do kan. 1400–1403, 1476–1512, 1598–1655, 1686–1688. Carlos José ERRÁZURIZ M. Profesor zwyczajny. Papieski Uniwersytet Œwiêtego Krzy¿a w Rzymie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – filozofia prawa i teoria fundamentalna prawa kanonicznego. Aktualizacja komentarzy z zakresu prawa ma³¿eñskiego.

Autorzy i Wspó³pracownicy

Javier ESCRIVÁ-IVARS Profesor zwyczajny tytularny prawa kanonicznego. Uniwersytet w Walencji, Wydzia³ Prawa. Konkordancja Kodeksów Prawa Kanonicznego z 1917 r. i 1983 r. Juan FORNÉS Profesor zwyczajny tytularny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa i Wydzia³ Prawa Kanonicznego. Komentarze do kan. 1063–1094. Amadeo DE FUENMAYOR (†) Profesor zwyczajny tytularny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa i Wydzia³ Prawa Kanonicznego – prawo cywilne i prawo wyznaniowe. Komentarze do kan. 96–112. José A. FUENTES ALONSO Profesor zwyczajny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – kanoniczne prawo administracyjne. Redakcja i aktualizacja komentarzy do kan. 747–833, 834–896, 1008–1054. Luis Manuel GARCÍA Doktor prawa kanonicznego. Koordynator 4. wydania. Pablo GEFAELL Profesor nadzwyczajny. Papieski Uniwersytet Œwiêtego Krzy¿a w Rzymie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – kanoniczne prawo Koœcio³ów Wschodnich. Odniesienia do CCEO w Ksiêgach I, II, IV, VII. José María GONZÁLEZ DEL VALLE Profesor zwyczajny tytularny. Uniwersytet w Oviedo, Wydzia³ Prawa Kanonicznego. Komentarze do kan. 793–833, 1008–1054. José Luis GUITÉRREZ Profesor zwyczajny. Papieski Uniwersytet Œwiêtego Krzy¿a w Rzymie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – normy ogólne i prawo osobowe. T³umaczenie Schema Codicis z 1980 r., komentarze do kan. 294–411.

7

8

Kodeks Prawa Kanonicznego

Javier HERVADA Profesor zwyczajny tytularny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa i Wydzia³ Prawa Kanonicznego – filozofia prawa, prawo naturalne, teoria ogólna prawa kanonicznego. Komentarze do kan. 204–231, 1055–1062, 1141–1165. Eduardo LABANDEIRA (†) Profesor nadzwyczajny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – kanoniczne prawo administracyjne. Sprawdzenie t³umaczenia Schema Codicis z 1980 r., komentarze do kan. 1732–1752. Pedro LOMBARDÍA (†) Profesor zwyczajny tytularny. Uniwersytet „Complutense” w Madrycie, Wydzia³ Prawa. Kierownictwo prac nad 1. wydaniem. Komentarze do kan. 1–34, 94–95. Mariano LÓPEZ ALARCÓN (†) Profesor zwyczajny tytularny. Uniwersytet w Murcii, Wydzia³ Prawa. Komentarze do kan. 1254–1310. Fernando LOZA Doktor prawa kanonicznego. Komentarze do kan. 1717–1731. Luis MADERO Profesor prawa kanonicznego. Wy¿szy Instytut Prawa Kanonicznego, Rio de Janeiro. Indeks rzeczowy, komentarze do kan. 1513–1525, 1587–1597, 1656–1677, 1681–1685, 1689–1696, 1713–1716. José Tomás MARTÍN DE AGAR Profesor zwyczajny. Papieski Uniwersytet Œwiêtego Krzy¿a w Rzymie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – prawo wyznaniowe. Indeks rzeczowy, komentarze do kan. 1166–1253. Ángel MARZOA Profesor zwyczajny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – teoria fundamentalna prawa kanonicznego. Komentarze do kan. 897–958, 998–1007.

Autorzy i Wspó³pracownicy

9

Piotr MAJER Doktor habilitowany nauk prawnych. Uniwersytet Papieski Jana Paw³a II w Krakowie, Instytut Prawa Kanonicznego. Redakcja wydania polskiego, uzupe³nienia redakcyjne w komentarzach, odniesienia do prawa polskiego i polskiego partykularnego prawa kanonicznego, wykaz cytowanych Ÿróde³. # AMBRES Jesús MIN Profesor nadzwyczajny. Papieski Uniwersytet Œwiêtego Krzy¿a w Rzymie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – kanoniczne prawo maj¹tkowe. Odniesienia do CCEO w Ksiêgach III, V, VI. Jorge MIRAS Profesor zwyczajny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – kanoniczne prawo administracyjne. Komentarze do kan. 35–93, redakcja i aktualizacja komentarzy do kan. 1732–1752. Eduardo MOLANO Profesor zwyczajny tytularny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – prawo ustrojowe Koœcio³a. Komentarze do kan. 113–128, 197–203. Luis F. NAVARRO Profesor zwyczajny. Papieski Uniwersytet Œwiêtego Krzy¿a w Rzymie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – prawo osobowe. Konkordancja Kodeksów Prawa Kanonicznego z 1917 r. i 1983 r. Rafael NAVARRO VALLS Profesor zwyczajny tytularny. Uniwersytet „Complutense” w Madrycie, Wydzia³ Prawa. Komentarze do kan. 1108–1140. # EZ GONZÁLEZ Gerardo NUN Doktor prawa kanonicznego. Adiunkt Uniwersytetu Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – kanoniczne prawo maj¹tkowe. Koordynacja 6. wydania.

10

Kodeks Prawa Kanonicznego

Bernardo Luis ORFILA Doktor prawa kanonicznego. Sprawdzenie t³umaczenia Schema Codicis z 1980 r. Álvaro D’ORS (†) Profesor zwyczajny tytularny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa i Wydzia³ Prawa Kanonicznego – prawo rzymskie. Sprawdzenie t³umaczenia Schema Codicis z 1980 r. Javier OTADUY Profesor zwyczajny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – normy ogólne i prawo osobowe. Sprawdzenie t³umaczenia Schema Codicis z 1980 r., redakcja i aktualizacja komentarzy do kan. 1–34, 94–95, 96–112. Tomás RINCÓN-PÉREZ Profesor zwyczajny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – kanoniczne prawo administracyjne. Koordynacja 4. i 5. wydania, komentarze do kan. 232–293, 573–746, 959–997. #A Rafael RODRÍGUEZ-OCAN Profesor zwyczajny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – kanoniczne prawo procesowe. Koordynacja 5. wydania, redakcja i aktualizacja komentarzy do kan. 1400–1716, odniesienia do instrukcji Dignitas connubii, sprawdzenie konkordancji Kodeksów Prawa Kanonicznego z 1917 r. i 1983 r. Jacek SIÑSKI Magister prawa, radca prawny. Odniesienia do prawa polskiego. Eloy TEJERO Profesor zwyczajny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – historia prawa kanonicznego. Komentarze do kan. 747–792, 834–896.

Autorzy i Wspó³pracownicy

Homero VALL Doktor prawa kanonicznego. Obroñca wêz³a w Trybunale Metropolitalnym w Barcelonie. Wykaz dokumentów wydanych przez Stolicê Apostolsk¹ po promulgacji CIC. Antonio VIANA Profesor zwyczajny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – organizacja koœcielna. Redakcja i aktualizacja komentarzy do kan. 515–572. Pedro Juan VILADRICH Profesor zwyczajny tytularny. Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – kanoniczne prawo ma³¿eñskie. Komentarze do kan. 1095–1107. Diego ZALBIDEA Doktor prawa kanonicznego. Asystent na Uniwersytecie Nawarry w Pampelunie, Wydzia³ Prawa Kanonicznego – kanoniczne prawo maj¹tkowe. Koordynacja 7. wydania.

11

AUTORZY POSZCZEGÓLNYCH KOMENTARZY wed³ug numeracji kanonów 1–34 35–93 94–95 96–112 113–128 129–196 197–203 204–231 232–293 294–411 412–514 515–572 573–746 747–792 793–833 834–896 897–958 959–997 998–1007 1008–1054 1055–1062 1063–1094

Pedro LOMBARDÍA, opr. Javier OTADUY Jorge MIRAS Pedro LOMBARDÍA, opr. Javier OTADUY Amadeo DE FUENMAYOR, opr. Javier OTADUY Eduardo MOLANO Juan Ignacio ARRIETA Eduardo MOLANO Javier HERVADA Tomás RINCÓN-PÉREZ José Luís GUTIÉRREZ Juan Ignacio ARRIETA Juan CALVO Tomás RINCÓN-PÉREZ Eloy TEJERO José María GONZÁLEZ DEL VALLE Eloy TEJERO Ángel MARZOA Tomás RINCÓN-PÉREZ Ángel MARZOA José María GONZÁLEZ DEL VALLE Javier HERVADA Juan FORNÉS

1095–1107 1108–1140 1141–1165 1166–1253 1254–1310 1311–1399 1400–1403 1404–1475 1476–1512 1513–1525 1526–1586 1587–1597 1598–1655 1656–1677 1678–1680 1681–1685 1686–1688 1689–1696 1697–1712 1713–1716 1717–1731 1732–1752

Pedro Juan VILADRICH Rafael NAVARRO VALLS Javier HERVADA José Tomás MARTÍN DE AGAR Mariano LÓPEZ ALARCÓN Juan ARIAS Carmelo DE DIEGO-LORA León DEL AMO, opr. Joaquín CALVO-ÁLVAREZ Carmelo DE DIEGO-LORA Luis MADERO León DEL AMO, opr. Joaquín CALVO-ÁLVAREZ Luis MADERO Carmelo DE DIEGO-LORA Luis MADERO León DEL AMO, opr. Joaquín CALVO-ÁLVAREZ Luis MADERO Carmelo DE DIEGO-LORA Luis MADERO León DEL AMO, opr. Joaquín CALVO-ÁLVAREZ Luis MADERO Fernando LOZA Eduardo LABANDEIRA

AUTORZY POZOSTA£YCH CZÊŒCI DZIE£A Uzupe³nienia w wydaniu w³oskim ) – Juan Ignacio ARRIETA, Carlos José ERRÁZURIZ M. Odniesienia do Kodeksu Kanonów Koœcio³ów Wschodnich (Ksiêgi I, II, IV, VII) – Pablo GEFAELL Odniesienia do Kodeksu Kanonów Koœcio³ów Wschodnich (Ksiêgi III, V, VI) # AMBRES – Jesús MIN #A Odniesienia do Instrukcji Dignitas connubii – Rafael RODRÍGUEZ OCAN Dodatki dotycz¹ce prawa polskiego oraz obowi¹zuj¹cych w Polsce przepisów partykularnego prawa kanonicznego 0 – Piotr MAJER, Jacek SIÑSKI Uzupe³nienia w wydaniu polskim 2 – Piotr MAJER Konkordancje – Isabel BARRAL, Daniel CENALMOR, Javier ESCRIVÁ-IVARS, Luis F. NAVARRO

13

Autorzy i Wspó³pracownicy

Indeks rzeczowy – José Tomás MARTÍN DE AGAR, Luis MADERO Wykaz Ÿróde³ cytowanych w Komentarzu – Piotr MAJER

T£UMACZE POSZCZEGÓLNYCH KOMENTARZY wed³ug numeracji kanonów 1–329 330–572 573–746 747–833 834–1054

Janusz BODZON Adam NITA Dariusz SZCZEPANIUK Zbigniew TRACZ Wojciech LIPKA

1055–1310 1311–1399 1400–1640 1641–1752

Andrzej WÓJCIK Zbigniew TRACZ Robert KANTOR Zbigniew TRACZ

T£UMACZE POZOSTA£YCH CZÊŒCI DZIE£A Polski przek³ad Kodeksu Prawa Kanonicznego – Edward SZTAFROWSKI, opr. Piotr HEMPEREK, Tadeusz KUJAWSKI, Tadeusz PIERONEK, Marian A. ¯UROWSKI. Autorskie poprawki t³umaczenia niektórych kanonów, dokonane za zgod¹ Rady Prawnej Konferencji Episkopatu Polski – Piotr MAJER Konstytucja Apostolska Jana Paw³a II Divinus perfectionis Magister, Normy Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, Instrukcja Sanctorum Mater, Dekret generalny Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych na temat s³ug Bo¿ych, których sprawy s¹ rozpatrywane w Kongregacji – Henryk MISZTAL Instrukcja Dignitas connubii – zespó³ w sk³adzie: Antoni STANKIEWICZ (art. 1–7), Ryszard SZTYCHMILER (art. 8–64), Wies³aw KIWIOR (art. 65–113), Henryk STAWNIAK (art. 114–154), Tomasz ROZKRUT (art. 155–216), Andrzej DZIÊGA (art. 217–245), Wies³aw WENZ (art. 246–268), Marta GRESZATA (art. 269–308); przek³ad zweryfikowany i poprawiony Odniesienia do Kodeksu Kanonów Koœcio³ów Wschodnich – Zbigniew MINDA Uzupe³nienia z wydania w³oskiego, odniesienia do Instrukcji Dignitas connubii, Konst. Apost. Pastor bonus, cz. II, interpretacje autentyczne, indeks rzeczowy – Piotr MAJER Wykaz wa¿niejszych dokumentów zawieraj¹cych normy prawa kanonicznego powszechnego lub szczególnego wydanych po promulgacji Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. – Piotr MAJER, Zbigniew MINDA T³umaczenia pozosta³ych dokumentów – L’Osservatore Romano. Wydanie polskie

SPIS TREŒCI

Kodeks Spis treœci Prawa Kanonicznego

Strona Wykaz skrótów i oznaczeñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . S³owo wstêpne – kard. Zenon Grocholewski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Od Redakcji – ks. Piotr Majer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27 29 33 37

KODEKS PRAWA KANONICZNEGO Konstytucja Apostolska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39 48

Kanony Ksiêga I NORMY OGÓLNE Tytu³ I Ustawy koœcielne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ II Zwyczaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ III Dekrety ogólne oraz instrukcje . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ IV Poszczególne akty administracyjne . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Normy wspólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Poszczególne dekrety i nakazy . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ III Reskrypty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ IV Przywileje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ V Dyspensy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ V Statuty i przepisy porz¹dkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ VI Osoby fizyczne i prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Pozycja kanoniczna osób fizycznych . . . . . . . . Rozdzia³ II Osoby prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ VII Czynnoœci prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ VIII W³adza rz¹dzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ IX Urzêdy koœcielne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Powierzenie urzêdu koœcielnego . . . . . . . . . . . Art. 1 Swobodne nadanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 2 Prezentacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 3 Wybór . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 4 Postulacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Utrata urzêdu koœcielnego . . . . . . . . . . . . . . . . .

1–203

67

7–22 23–28 29–34 35–93 35–47 48–58 59–75 76–84 85–93 94–95 96–123 96–112 113–123 124–128 129–144 145–196 146–183 157 158–163 164–179 180–183 184–196

70 82 86 90 91 98 107 115 120 125 127 127 137 146 150 163 165 170 171 174 184 187

16

Kodeks Prawa Kanonicznego

Kanony Strona

Tytu³ X Tytu³ XI

Art. 1 Rezygnacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 2 Przeniesienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 3 Usuniêcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 4 Pozbawienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przedawnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obliczanie czasu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

187–189 190–191 192–195 196 197–199 200–203

189 191 192 194 195 197

Ksiêga II LUD BO¯Y

204–746

199

Czêœæ I Wierni

204–329

199

208–223 224–231 232–293 232–264

205 215 223 223

265–272 273–289 290–293 294–297 298–329 298–311 312–320 321–326

248 255 270 274 279 280 289 295

327–329

300

Czêœæ II Hierarchiczny ustrój Koœcio³a

330–572

302

Sekcja I. Najwy¿sza w³adza Koœcio³a

330–367

302

Biskup Rzymski i Kolegium Biskupów . . . . . . Biskup Rzymski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kolegium Biskupów . . . . . . . . . . . . . . . . . Synod Biskupów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kardyna³owie Œwiêtego Koœcio³a Rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kuria Rzymska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Legaci Biskupa Rzymskiego . . . . . . . . . . . . . . .

330–341 331–335 336–341 342–348

302 303 307 311

349–359 360–361 362–367

317 326 327

Sekcja II. Koœcio³y partykularne oraz ich zespo³y

368–572

333

368–430 368–374

334 334

Tytu³ I Obowi¹zki i prawa wszystkich wiernych . . . . . . . . Tytu³ II Obowi¹zki i prawa wiernych œwieckich . . . . . . . . . . Tytu³ III Œwiêci szafarze, czyli duchowni . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Formacja duchowieñstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Przynale¿noœæ, czyli inkardynacja duchownych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ III Obowi¹zki i prawa duchownych . . . . . . . . . . . Rozdzia³ IV Utrata stanu duchownego . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ IV Pra³atury personalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ V Stowarzyszenia wiernych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Normy wspólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Publiczne stowarzyszenia wiernych . . . . . . . . Rozdzia³ III Prywatne stowarzyszenia wiernych . . . . . . . . Rozdzia³ IV Normy specjalne dotycz¹ce stowarzyszeñ wiernych œwieckich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdzia³ I Art. 1 Art. 2 Rozdzia³ II Rozdzia³ III Rozdzia³ IV Rozdzia³ V

Tytu³ I Koœcio³y partykularne i ustanowiona w nich w³adza . . Rozdzia³ I Koœcio³y partykularne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

Spis treœci

Kanony Strona Rozdzia³ II Biskupi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 1 O biskupach w ogólnoœci . . . . . . . . . . . . . Art. 2 Biskupi diecezjalni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 3 Biskupi koadiutorzy i pomocniczy . . . . . Rozdzia³ III Przeszkoda w dzia³aniu i wakans stolicy . . . . Art. 1 Przeszkoda w dzia³aniu stolicy . . . . . . . . Art. 2 Wakans stolicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ II Zespo³y Koœcio³ów partykularnych . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Prowincje i regiony koœcielne . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Metropolici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ III Synody partykularne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ IV Konferencje episkopatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ III Wewnêtrzna organizacja Koœcio³ów partykularnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Synod diecezjalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Kuria diecezjalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 1 Wikariusze generalni i wikariusze biskupi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 2 Kanclerz, inni notariusze i archiwum . . Art. 3 Rada do spraw ekonomicznych i ekonom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ IlI Rada kap³añska i kolegium konsultorów . . . . Rozdzia³ IV Kapitu³y kanoników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ V Rada duszpasterska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ VI Parafie, proboszczowie i wikariusze parafialni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ VII Dziekani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ VIII Rektorzy koœcio³ów i kapelani . . . . . . . . . . . . . Art. 1 Rektorzy koœcio³ów . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 2 Kapelani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

375–411 375–380 381–402 403–411 412–430 412–415 416–430 431–459 431–434 435–438 439–446 447–459

340 341 346 363 370 370 373 380 380 383 387 393

460–572 460–468 469–494

403 403 408

475–481 482–491

411 416

492–494 495–502 503–510 511–514

421 424 431 437

515–552 553–555 556–572 556–563 564–572

440 471 474 474 476

Czêœæ III Instytuty ¿ycia konsekrowanego i stowarzyszenia ¿ycia apostolskiego

573–746

480

Sekcja I. Instytuty ¿ycia konsekrowanego

573–730

481

573–606 607–709

481 499

608–616 617–640 617–630 631–633 634–640

501 505 505 514 516

Tytu³ I

Normy wspólne wszystkim instytutom ¿ycia konsekrowanego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ II Instytuty zakonne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Domy zakonne, ich erygowanie i znoszenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Zarz¹d instytutów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 1 Prze³o¿eni i rady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 2 Kapitu³y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 3 Dobra doczesne i ich zarz¹d . . . . . . . . . .

18

Kodeks Prawa Kanonicznego

Kanony Strona Rozdzia³ III

Przyjmowanie kandydatów i formacja cz³onków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 1 Przyjêcie do nowicjatu . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 2 Nowicjat i formacja nowicjuszy . . . . . . . Art. 3 Profesja zakonna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 4 Formacja zakonników . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ IV Obowi¹zki i prawa instytutów oraz ich cz³onków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ V Apostolstwo instytutów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ VI Wy³¹czanie cz³onków z instytutu . . . . . . . . . . Art. 1 Przejœcie do innego instytutu . . . . . . . . . Art. 2 Wyjœcie z instytutu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 3 Wydalanie zakonników z instytutu . . . . Rozdzia³ VII Zakonnicy wyniesieni do godnoœci biskupiej . . Rozdzia³ VIII Konferencje wy¿szych prze³o¿onych . . . . . . . Tytu³ III Instytuty œwieckie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

641–661 641–645 646–653 654–658 659–661

520 521 524 528 530

662–672 673–683 684–704 684–685 686–693 694–704 705–707 708–709 710–730

531 539 545 545 547 553 559 560 561

Sekcja II. Stowarzyszenia ¿ycia apostolskiego

731–746

571

Ksiêga III NAUCZYCIELSKIE ZADANIE KOŒCIO£A

747–833

577

756–780 762–772 773–780 781–792 793–821 796–806

586 589 596 601 609 612

807–814 815–821

618 624

822–832 833

628 638

Ksiêga IV UŒWIÊCAJ¥CE ZADANIE KOŒCIO£A

834–1253

641

Czêœæ I Sakramenty

840–1165

650

849–878 850–860 861–863 864–871 872–874 875–878

659 660 664 665 669 671

Tytu³ I Pos³uga s³owa Bo¿ego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Przepowiadanie s³owa Bo¿ego . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Nauczanie katechetyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ II Misyjna dzia³alnoœæ Koœcio³a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ III Wychowanie katolickie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Szko³y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Uniwersytety katolickie oraz inne instytuty studiów wy¿szych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ III Uniwersytety i wydzia³y koœcielne . . . . . . . . . Tytu³ IV Œrodki spo³ecznego przekazu, w szczególnoœci ksi¹¿ki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ V Wyznanie wiary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tytu³ I Chrzest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Sprawowanie chrztu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Szafarz chrztu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ III Przyjmuj¹cy chrzest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ IV Chrzestni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ V Stwierdzenie i zapisanie przyjêtego chrztu . .

19

Spis treœci

Kanony Strona Tytu³ II Sakrament bierzmowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Sprawowanie bierzmowania . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Szafarz bierzmowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ III Przyjmuj¹cy bierzmowanie . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ IV Œwiadkowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ V Stwierdzenie i zapisanie bierzmowania . . . . . Tytu³ III Najœwiêtsza Eucharystia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Sprawowanie Eucharystii . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 1 Szafarz Najœwiêtszej Eucharystii . . . . . . Art. 2 Uczestnictwo w Najœwiêtszej Eucharystii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 3 Obrzêdy i ceremonie sprawowania Eucharystii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 4 Czas i miejsce sprawowania Eucharystii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Przechowywanie i kult Najœwiêtszej Eucharystii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ III Ofiary mszalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ IV Sakrament pokuty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Sprawowanie sakramentu . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Szafarz sakramentu pokuty . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ III Penitent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ IV Odpusty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ V Sakrament namaszczenia chorych . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Sprawowanie sakramentu . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Szafarz namaszczenia chorych . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ III Osoby, którym nale¿y udzielaæ namaszczenia chorych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ VI Œwiêcenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Udzielanie i szafarz œwiêceñ. . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Kandydaci do œwiêceñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 1 Wymogi stawiane kandydatom do œwiêceñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 2 Wstêpne wymagania do œwiêceñ . . . . . . Art. 3 Nieprawid³owoœci oraz inne przeszkody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 4 Wymagane dokumenty i badanie . . . . . . Rozdzia³ III Zapisanie i œwiadectwo œwiêceñ . . . . . . . . . . . . Tytu³ VII Ma³¿eñstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Pasterska troska i czynnoœci poprzedzaj¹ce zawarcie ma³¿eñstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Przeszkody zrywaj¹ce w ogólnoœci . . . . . . . . . Rozdzia³ III Poszczególne przeszkody zrywaj¹ce . . . . . . . . Rozdzia³ IV Zgoda ma³¿eñska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ V Forma zawarcia ma³¿eñstwa . . . . . . . . . . . . . . .

879–896 880–881 882–888 889–891 892–893 894–896 897–898 899–933 900–911

672 673 674 677 678 679 680 681 682

912–923

690

924–930

698

931–933

703

934–944 945–958 959–997 960–964 965–986 987–991 992–997 998–1007 999–1002 1003

705 711 718 720 727 739 741 743 744 746

1004–1007 1008–1054 1010–1023 1024–1052

747 749 751 758

1026–1032 1033–1039

760 765

1040–1049 1050–1052 1053–1054 1055–1165

768 776 779 780

1063–1072 1073–1082 1083–1094 1095–1107 1108–1123

786 791 799 813 833

20

Kodeks Prawa Kanonicznego

Kanony Strona Rozdzia³ VI Rozdzia³ VII Rozdzia³ VIII Rozdzia³ IX Art. 1 Art. 2 Rozdzia³ X Art. 1 Art. 2

Ma³¿eñstwa mieszane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ma³¿eñstwo zawierane tajnie . . . . . . . . . . . . . . Skutki ma³¿eñstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Roz³¹czenie ma³¿onków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozwi¹zanie wêz³a . . . . . . . . . . . . . . . . . . Separacja podczas trwania wêz³a . . . . . . Uwa¿nienie ma³¿eñstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uwa¿nienie zwyk³e . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uwa¿nienie w zawi¹zku . . . . . . . . . . . . . .

1124–1129 1130–1133 1134–1140 1141–1155 1141–1150 1151–1155 1156–1165 1156–1160 1161–1165

846 853 854 857 858 863 866 867 869

Czêœæ II Pozosta³e akty kultu Bo¿ego

1166–1204

873

1166–1172 1173–1175 1176–1185 1177–1182

873 879 881 882

1183–1185 1186–1190 1191–1204 1191–1198 1199–1204

885 887 889 889 894

1205–1253

898

1205–1243 1214–1222 1223–1229 1230–1234 1235–1239 1240–1243 1244–1253 1246–1248 1249–1253

898 903 910 913 916 918 921 922 925

1254–1310

929

1259–1272 1273–1289 1290–1298 1299–1310

934 946 963 971

Tytu³ I Sakramentalia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ II Liturgia godzin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ III Pogrzeb koœcielny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Odprawianie pogrzebu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Osoby, którym nale¿y udzieliæ lub odmówiæ pogrzebu koœcielnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ IV Kult œwiêtych, obrazów i relikwii . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ V Œlub i przysiêga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Œlub . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Przysiêga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czêœæ III Miejsca i czasy œwiête Tytu³ I Miejsca œwiête . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Koœcio³y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Kaplice i kaplice prywatne . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ III Sanktuaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ IV O³tarze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ V Cmentarze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ II Czasy œwiête . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Dni œwi¹teczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Dni pokuty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ksiêga V DOBRA DOCZESNE KOŒCIO£A Tytu³ I Tytu³ II Tytu³ III Tytu³ IV

Nabywanie dóbr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zarz¹d dóbr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Umowy, zw³aszcza alienacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pobo¿ne zapisy w ogólnoœci. Pobo¿ne fundacje . . .

21

Spis treœci

Kanony Strona Ksiêga VI SANKCJE W KOŒCIELE

1311–1399

983

Czêœæ I Przestêpstwa i kary w ogólnoœci

1311–1363

984

1311–1312 1313–1320 1321–1330 1331–1340 1331–1335 1336–1338 1339–1340 1341–1353 1354–1363

984 986 992 1001 1001 1006 1008 1009 1015

1364–1399

1024

1364–1369

1024

1370–1377

1027

1378–1389 1390–1391 1392–1396

1032 1039 1041

1397–1398 1399

1044 1045

Ksiêga VII PROCESY

1400–1752

1047

Czêœæ I Postêpowanie s¹dowe w ogólnoœci

1400–1500

1047

1404–1416 1417–1445 1419–1437 1419–1427 1428–1429

1050 1058 1060 1061 1071

1430–1437 1438–1441 1442–1445 1446–1475 1446–1457

1073 1079 1083 1088 1088

Tytu³ I Karanie przestêpstw w ogólnoœci . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ II Ustawa karna i nakaz karny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ III Podmiot sankcji karnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ IV Kary oraz inne œrodki karne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Cenzury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Kary ekspiacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ III Karne œrodki zaradcze i pokuty . . . . . . . . . . . . Tytu³ V Wymierzanie kar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ VI Ustanie kar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czêœæ II Kary za poszczególne przestêpstwa Tytu³ I Tytu³ II Tytu³ III Tytu³ IV Tytu³ V Tytu³ VI Tytu³ VII

Przestêpstwa przeciwko religii i jednoœci Koœcio³a . . Przestêpstwa przeciwko w³adzy koœcielnej i wolnoœci Koœcio³a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uzurpacja koœcielnych zadañ oraz przestêpstwa w ich wykonywaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przestêpstwo fa³szu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przestêpstwa przeciwko specjalnym obowi¹zkom . . Przestêpstwa przeciwko ¿yciu i wolnoœci cz³owieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zasada ogólna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tytu³ I W³aœciwoœæ s¹du . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ II Ró¿ne stopnie i rodzaje trybuna³ów . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Trybuna³ pierwszej instancji . . . . . . . . . . . . . . . Art. 1 Sêdzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 2 Audytorzy i relatorzy . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 3 Rzecznik sprawiedliwoœci, obroñca wêz³a i notariusz . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Trybuna³ drugiej instancji . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ III Trybuna³y Stolicy Apostolskiej . . . . . . . . . . . . . Tytu³ III Zasady dzia³ania trybuna³ów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Obowi¹zki sêdziów i urzêdników trybuna³u . .

22

Kodeks Prawa Kanonicznego

Kanony Strona Rozdzia³ II Rozdzia³ III Rozdzia³ IV Rozdzia³ V

Porz¹dek rozpoznawania spraw . . . . . . . . . . . Terminy i odroczenia s¹dowe . . . . . . . . . . . . . . Miejsce s¹du . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osoby, które dopuszcza siê do auli, oraz sposób sporz¹dzania i przechowywania akt . . . . . . . . . Tytu³ IV Strony w sprawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Powód i strona pozwana . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Pe³nomocnicy s¹dowi i adwokaci . . . . . . . . . . Tytu³ V Skargi i zarzuty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Skargi i zarzuty w ogólnoœci . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Poszczególne skargi i zarzuty . . . . . . . . . . . . . .

1458–1464 1465–1467 1468–1469

1098 1103 1105

1470–1475 1476–1490 1476–1480 1481–1490 1491–1500 1491–1495 1496–1500

1107 1111 1111 1115 1121 1122 1125

Czêœæ II Proces sporny

1501–1670

1128

Sekcja I. Zwyk³y proces sporny

1501–1655

1129

1501–1512 1501–1506

1129 1129

1507–1512 1513–1516 1517–1525 1526–1586 1530–1538 1539–1546

1135 1140 1142 1147 1152 1157

1540–1543 1544–1546 1547–1573 1549–1550

1158 1162 1164 1166

1551–1557 1558–1571 1572–1573 1574–1581 1582–1583 1584–1586 1587–1597 1592–1595 1596–1597

1168 1171 1179 1182 1187 1188 1191 1194 1196

1598–1606 1607–1618 1619–1640 1619–1627

1198 1204 1214 1214

Tytu³ I Wprowadzenie sprawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Skarga powodowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Wezwanie s¹dowe i zawiadomienie o czynnoœciach procesowych . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ II Zawi¹zanie sporu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ III Instancja sporu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ IV Dowody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Oœwiadczenia stron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Dowód z dokumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 1 Natura i moc dowodowa dokumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 2 Przedk³adanie dokumentów . . . . . . . . . . Rozdzia³ III Œwiadkowie i zeznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 1 Kto mo¿e byæ œwiadkiem . . . . . . . . . . . . . Art. 2 Powo³ywanie i wykluczanie œwiadków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 3 Przes³uchanie œwiadków . . . . . . . . . . . . . Art. 4 Moc dowodowa zeznañ . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ IV Biegli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ V Wizja lokalna i oglêdziny s¹dowe . . . . . . . . . . Rozdzia³ VI Domniemania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ V Sprawy wpadkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Niestawiennictwo stron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Udzia³ osoby trzeciej w sprawie . . . . . . . . . . . . Tytu³ VI Og³oszenie akt, zamkniêcie postêpowania dowodowego, dyskusja sprawy . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ VII Orzeczenia sêdziego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ VIII Zaskar¿enie wyroku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Skarga o niewa¿noœæ wyroku . . . . . . . . . . . . . .

23

Spis treœci

Kanony Strona Rozdzia³ II Apelacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ IX Stan rzeczy os¹dzonej i przywrócenie do stanu poprzedniego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Stan rzeczy os¹dzonej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Przywrócenie do stanu poprzedniego . . . . . . Tytu³ X Koszty s¹dowe i bezp³atna pomoc . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ XI Wykonanie wyroku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1628–1640

1220

1641–1648 1641–1644 1645–1648 1649 1650–1655

1228 1228 1233 1237 1238

Sekcja II. Ustny proces sporny

1656–1670

1242

Czêœæ III Niektóre procesy specjalne

1671–1716

1250

1671–1707

1250

1671–1691 1671–1673 1674–1675 1676–1677 1678–1680 1681–1685 1686–1688 1689–1691 1692–1696

1250 1250 1253 1254 1257 1260 1265 1268 1269

1697–1706

1272

1707 1708–1712 1713–1716

1281 1283 1286

1717–1731

1288

Dochodzenie wstêpne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1717–1719 Przebieg procesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1720–1728 Skarga o naprawienie szkód . . . . . . . . . . . . . . . 1729–1731

1289 1292 1297

Czêœæ V Sposób postêpowania w rekursach administracyjnych oraz przy usuwaniu lub przenoszeniu proboszczów 1732–1752

1299

Tytu³ I Procesy ma³¿eñskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ I Sprawy o orzeczenie niewa¿noœci ma³¿eñstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 1 W³aœciwoœæ s¹du . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 2 Prawo zaskar¿ania ma³¿eñstwa . . . . . . . Art. 3 Urz¹d sêdziów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 4 Dowody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 5 Wyrok i apelacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 6 Proces dokumentalny . . . . . . . . . . . . . . . . Art. 7 Normy ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ II Sprawy o separacjê ma³¿onków . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ III Proces do dyspensy od ma³¿eñstwa zawartego a niedope³nionego . . . . . . . . . . . . . . Rozdzia³ IV Proces w sprawie domniemanej œmierci wspó³ma³¿onka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tytu³ II Sprawy o orzeczenie niewa¿noœci œwiêceñ. . . . . . . . Tytu³ IlI Sposoby unikniêcia procesów . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czêœæ IV Proces karny Rozdzia³ I Rozdzia³ II Rozdzia³ III

Sekcja I. Rekurs przeciw dekretom administracyjnym

1732–1739

1299

24

Kodeks Prawa Kanonicznego

Kanony Strona Sekcja II. Procedura przy usuwaniu lub przenoszeniu proboszczów Rozdzia³ I Rozdzia³ II

1740–1752

Sposób postêpowania przy usuwaniu proboszczów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1740–1747 Sposób postêpowania przy przenoszeniu proboszczów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1748–1752

1307 1308 1312

DODATEK

1315

Czêœæ I Interpretacje autentyczne kanonów Kodeksu Prawa Kanonicznego

1317

Czêœæ II Wa¿niejsze dokumenty powszechnego ustawodawstwa Koœcio³a

1331

Konstytucja Apostolska Jana Paw³a II Universi Dominici gregis . . . . . . . . . . . . . . Konstytucja Apostolska Jana Paw³a II Divinus perfectionis Magister . . . . . . . . . . Konstytucja Apostolska Jana Paw³a II Spirituali militum curae . . . . . . . . . . . . . . Konstytucja Apostolska Jana Paw³a II Pastor bonus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List Apostolski Motu Proprio Apostolos suos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List Apostolski Motu Proprio Ad tuendam fidem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Instrukcja Dignitas connubii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Instrukcja Sanctorum Mater . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Normy Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych z 1983 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . Dekret generalny Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych z 1983 roku . . . . . . . . Wykaz wa¿niejszych dokumentów zawieraj¹cych normy prawa kanonicznego powszechnego i szczególnego wydanych po promulgacji Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czêœæ III Wybór ustawodawstwa partykularnego Konferencji Episkopatu Polski Zestawienie dokumentów promulgowanych przez Konferencjê Episkopatu Polski na podstawie kanonów Kodeksu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Postanowienia Konferencji Episkopatu Polski w sprawie rad kap³añskich i kolegium konsultorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia ma³¿eñstwa w Koœciele katolickim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski w sprawie duszpasterstwa ma³¿eñstw o ró¿nej przynale¿noœci koœcielnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Instrukcja dla duszpasterzy dotycz¹ca ma³¿eñstwa konkordatowego . . . . . . .

1333 1380 1389 1397 1466 1491 1497 1597 1654 1664

1666

1693 1695 1697 1701 1730 1738

25

Spis treœci

Strona Normy Konferencji Episkopatu Polski dotycz¹ce wystêpowania duchownych i osób zakonnych oraz przekazywania nauki chrzeœcijañskiej w audycjach radiowych i telewizyjnych . . . . . . . . . . . . . . . Czêœæ IV Wybrane przepisy prawa wyznaniowego Konkordat miêdzy Stolic¹ Apostolsk¹ i Rzecz¹pospolit¹ Polsk¹ . . . . . . . . . . . . Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Pañstwa do Koœcio³a Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Instrukcja Koœcielnej Komisji Konkordatowej z dnia 13 marca 2000 r. dotycz¹ca sposobu powiadamiania organów pañstwowych o uzyskaniu osobowoœci prawnej przez terytorialne i personalne instytucje koœcielne (art. 4 ust. 2 Konkordatu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Instrukcja Koœcielnej Komisji Konkordatowej z dnia 15 czerwca 2000 r. dotycz¹ca zakresu i sposobu uzyskania osobowoœci prawnej przez instytucje koœcielne na podstawie prawa polskiego (art. 4 ust. 3 Konkordatu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czêœæ V Konkordancje

1744

1747 1749 1757

1778

1780

1785

Konkordancja Kodeksów Prawa Kanonicznego z 1917 r. i z 1983 r. . . . . . . . . . Konkordancja Kodeksów Prawa Kanonicznego z 1983 r. i z 1917 r. . . . . . . . . .

1787 1815

Wykaz Ÿróde³ cytowanych w Komentarzu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1835

Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1893

WYKAZ SKRÓTÓW I OZNACZEÑ

Kodeks Prawa Kanonicznego

AAS

Acta Apostolicae Sedis (Akta Stolicy Apostolskiej), wydawane od 1909 r.

Adhort. Apost.

Adhortacja Apostolska

Akta KEP

Akta Konferencji Episkopatu Polski

Apost.

Apostolski

ASS

Acta Sanctae Sedis (Akta Stolicy Œwiêtej), wydawane w latach 1865–1908

c.

coram (wobec) – przed nazwiskiem sêdziego relatora przy wyrokach rotalnych

CCEO

Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium (Kodeks Kanonów Koœcio³ów Wschodnich), promulgowany w 1990 r.

CIC

Codex Iuris Canonici (Kodeks Prawa Kanonicznego), promulgowany w 1983 r.

CIC/1917

Codex Iuris Canonici (Kodeks Prawa Kanonicznego), promulgowany w 1917 r.

DC

Instrukcja Dignitas connubii z 25 I 2005 r.

Dekl.

Deklaracja

Dekr.

Dekret

Denz.-Schön.

Denzinger-Schönmetzer, Enchiridion Symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum (wykaz doktrynalnych wypowiedzi Koœcio³a)

Dokum.

Dokument

Dz. U.

Dziennik Ustaw

Encykl.

Encyklika

Instr.

Instrukcja

kan.

kanon, kanony

k.c.

kodeks cywilny

KEP

Konferencja Episkopatu Polski

k.k.

kodeks karny

Kongr.

Kongregacja

Konst.

Konstytucja

28

Kodeks Prawa Kanonicznego

k.p.a.

kodeks postêpowania administracyjnego

k.p.c.

kodeks postêpowania cywilnego

k.p.k.

kodeks postêpowania karnego

k.r.o.

kodeks rodzinny i opiekuñczy

LPSA

Lex propria Supremi Tribunalis Signaturae Apostolicae (Normy w³asne Sygnatury Apostolskiej) z 21 VI 2008 r.

M.P.

Motu Proprio

NRRT

Normae Romanae Rotae Tribunalis (Normy Trybuna³u Roty Rzymskiej) z 18 IV 1994 r.

PB

Konstytucja Apostolska Pastor bonus z 28 VI 1988 r.

PCI

Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici Authentice Interpretando (Papieska Komisja ds. Interpretacji Kodeksu Prawa Kanonicznego). Od czasu Konst. Apost. Pastor bonus (1988) nosi³a nazwê Pontificium Consilium de Legum Textibus Interpretandis (Papieska Rada ds. Interpretacji Tekstów Prawnych), a obecnie (od roku 1999) Pontificium Consilium de Legum Textibus (Papieska Rada ds. Tekstów Prawnych)

PCIV

Pontificia Commissio decretis Concilii Vaticani II interpretandis (Papieska Komisja ds. Interpretacji Dekretów Soboru Watykañskiego II), dzia³aj¹ca w latach 1967–1984

Principia directiva

Principia quae Codicis Iuris Canonici recognitionem dirigant (Zasady odnowy Kodeksu Prawa Kanonicznego) z 1967 r., Leges Ecclesiae, III, nr 3601

promulg.

promulgacja, promulgowany

Prot.

Protokó³

REU

Konstytucja Apostolska Regimini Ecclesiae Universae z 1967 r.

RRD

Rotae Romanae Decisiones, zbiór orzecznictwa Trybuna³u Roty Rzymskiej

wyd.

wydany

ze zm.

ze zmianami

) 0 2

* [gwiazdka]

oznaczenie wyjaœnieñ zaczerpniêtych z 3. wyd. w³oskiego pod red. J.I. Arriety (Codice di Diritto Canonico e leggi complementari commentato, Roma 2010) oznaczenia fragmentów dotycz¹cych prawa polskiego oraz obowi¹zuj¹cych w Polsce przepisów partykularnego prawa kanonicznego oznaczenie wyjaœnieñ sporz¹dzonych przez redaktora wydania polskiego, omawiaj¹cych najnowsze koœcielne akty ustawodawcze oznaczenie kanonów, do których zosta³y wydane interpretacje autentyczne

S£OWO WSTÊPNE

Kodekswstêpne S³owo Prawa Kanonicznego

I Polskie wydanie znanego ju¿ w œwiecie Komentarza do Kodeksu Prawa Kanonicznego, obowi¹zuj¹cego z woli S³ugi Bo¿ego Papie¿a Jana Paw³a II od 1983 roku, przyj¹³em z nieukrywanym zadowoleniem i szczerym uznaniem. Moja radoœæ jest jeszcze wiêksza, gdy wspomnê w³asny udzia³ przy powstawaniu tego¿ podstawowego tekstu legislacyjnego, a nastêpnie wiele lat s³u¿by Koœcio³owi w dziedzinie sprawiedliwoœci w Najwy¿szym Trybunale Sygnatury Apostolskiej oraz w pracy dydaktycznej w oœrodkach studiów i nauczania prawa kanonicznego. Komentarz do wszystkich kanonów obowi¹zuj¹cego Kodeksu Prawa Kanonicznego, uzupe³niony zbiorem prawa partykularnego Koœcio³a w Polsce, mo¿e stanowiæ podstawowe, praktyczne narzêdzie dla studentów teologii i prawa kanonicznego, pracowników s¹dów koœcielnych, kurii diecezjalnych i innych instytucji Koœcio³a oraz adwokatów i pe³nomocników wystêpuj¹cych przed trybuna³ami koœcielnymi. Z pewnoœci¹ zwiêz³e komentarze ujête w jednym woluminie bêd¹ cenn¹ pomoc¹ i Ÿród³em wiedzy w ka¿dej parafii, tym bardziej ¿e dotychczas nie by³o tego rodzaju kompleksowego wydania w jêzyku polskim. II Bez w¹tpienia, Komentarz bêdzie s³u¿y³ nie tylko kanonistom, lecz ma szansê staæ siê u¿ytecznym narzêdziem oraz Ÿród³em wiedzy dla wszystkich prawników spotykaj¹cych siê w swojej praktyce ze sprawami z zakresu prawa kanonicznego i wyznaniowego. Wystarczy tu wspomnieæ problematykê reprezentacji koœcielnych osób prawnych i czynnoœci w zakresie dóbr doczesnych Koœcio³a. Nie bez znaczenia jest tak¿e fakt, i¿ zarówno Konkordat z 1993 roku, jak i polskie prawo wyznaniowe w wielu normach wyraŸnie odwo³uje siê do prawa kanonicznego. Przemiany ustrojowe, które mia³y miejsce w Polsce po 1989 roku, zaowocowa³y wzrostem swobody w pe³nieniu przez Koœció³ katolicki jego misji zbawczej, powierzonej przez Naszego Pana Jezusa Chrystusa. Jednoczeœnie misja ta ze swej natury, prowadzona na tym œwiecie, obfituje równie¿ w problematykê prawn¹. Dzia³anie Koœcio³a winno byæ wszak dzia³aniem uporz¹dkowanym i uwzglêdniaj¹cym zasadê sprawiedliwoœci w dysponowaniu œrodkami uœwiêcenia powierzonymi przez jego Boskiego Za³o¿yciela: ius suum cuique tribuere. W konsekwencji, publikacja Komentarza pozwoli zainteresowanym osobom na zapoznanie siê ze specyfik¹ prawa kanonicznego, unikniêcie b³êdów w zakresie zasad

30

Kodeks Prawa Kanonicznego

i warunków prowadzenia procesu koœcielnego, zrozumienie istoty i charakteru kanonicznych instytucji prawnych czy te¿ stosowania w³aœciwej terminologii. III Jak ju¿ wspomnia³em, zaistnia³e po 1989 roku zmiany polityczne w Polsce zaowocowa³y wzrostem wolnoœci Koœcio³a katolickiego, a w nastêpstwie rozwojem nauki prawa kanonicznego. Oprócz wydzia³ów prawa kanonicznego dzia³aj¹cych na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i Uniwersytecie Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego w Warszawie, jak równie¿ Instytutu Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Papieskiego Jana Paw³a II w Krakowie, katedry i zak³ady prawa kanonicznego istniej¹ nie tylko na wydzia³ach teologicznych i w wy¿szych seminariach duchownych, ale tak¿e w strukturach niektórych wydzia³ów prawa i administracji uniwersytetów œwieckich, np. Uniwersytetu Jagielloñskiego w Krakowie, Uniwersytetu Œl¹skiego w Katowicach, Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego w Olsztynie, Uniwersytetu w Bia³ymstoku. Dlatego te¿ liczni pracownicy naukowi i studenci winni mieæ u³atwiony dostêp do podstawowej literatury przedmiotu. Bez w¹tpienia wydanie Komentarza bêdzie s³u¿yæ osi¹gniêciu tego celu. Ufam, ¿e Komentarz przyczyni siê do rozwoju nauki prawa kanonicznego. Liczê na krytyczne recenzje, na twórcze rozwiniêcie w monografiach lub artyku³ach dotycz¹cych poszczególnych kwestii poruszonych w tej publikacji. IV Nie mo¿na nie doceniæ wydania Komentarza jako wydarzenia o charakterze kulturotwórczym. Prawo rzymskie i zwi¹zane z nim prawo kanoniczne, obok filozofii greckiej oraz scholastycznej, a tak¿e etyki judeochrzeœcijañskiej, w zasadniczy sposób wp³ynê³y na ukszta³towanie siê œredniowiecznej christianitas, a w konsekwencji i dzisiejszej cywilizacji europejskiej. Przecie¿ Ÿród³ami klasycznej, chrzeœcijañskiej Europy s¹: ateñski Akropol, rzymski Kapitol i, co najwa¿niejsze, jerozolimska Kalwaria. Dlatego te¿ prawo kanoniczne, które jak w soczewce skupia te trzy Ÿród³a klasycznej i chrzeœcijañskiej Europy, jest par excellence wytworem kultury europejskiej i jednym z wielu przyk³adów na to, jak wiele wspó³czesny œwiat zawdziêcza Rzymskiemu Koœcio³owi Katolickiemu. Nadto kultura prawna, w wymiarze wszechstronnym, to nie tylko znajomoœæ legum, ale i canonum. Prawo kanoniczne bowiem zawsze by³o jednym z najwa¿niejszych sk³adników przez wieki wspó³tworz¹cych europejsk¹ myœl prawn¹. Wystarczy wskazaæ na wzajemne przenikanie siê prawa koœcielnego i œwieckiego, w któr¹ to relacjê prawo Koœcio³a zawsze wnosi³o element humanizuj¹cy. Z tamtego systemu wywodz¹ siê niektóre instytucje prawne znane w dzisiejszych pañstwowych porz¹dkach prawnych, np. fundacje, czy te¿ zasiedzenie lub przemilczenie jako sposoby nabycia prawa w³asnoœci. Nie mo¿na zapominaæ równie¿ o wp³ywie regulacji procedury procesu koœcielnego na wszystkie wielkie kodyfikacje reguluj¹ce procedurê karn¹, cywiln¹ czy te¿ administracyjn¹, jak te¿ o znacz¹cym wp³ywie prawa kanonicznego na dzisiejsz¹ metodologiê, procedury, pojêcia i regu³y prawa.

S³owo wstêpne

31

V Przy okazji wydania niniejszego Komentarza nale¿y zwróciæ uwagê na specyfikê prawa kanonicznego. Zasadza siê ona przede wszystkim na salus animarum, tj. zbawieniu cz³owieka, do którego zmierza legislacja koœcielna. Innymi s³owy, poszczególne kanony reguluj¹ce stosunki miêdzyludzkie na ziemi w zakresie sprawiedliwego rozdzia³u œrodków zbawczych powierzonych Koœcio³owi katolickiemu przez Naszego Pana Jezusa Chrystusa uwzglêdniaj¹ pe³ny wymiar antropologiczny natury ludzkiej wraz z godnoœci¹ cz³owieka i powo³aniem go do ¿ycia wiecznego. Dlatego te¿, tak jak Koœció³ stanowi rzeczywistoœæ z³o¿on¹, w której zrasta siê pierwiastek ludzki i Boski (por. Konst. Lumen gentium, 8), tak te¿ prawo kanoniczne nie jest prost¹ aplikacj¹ sentencji ubi societas, ibi ius, ale charakteryzuje siê nieod³¹cznym wymiarem transcendentnym. Dziêki temu w³aœnie prawo kanoniczne, w ludzkim porz¹dku, najpe³niej i najlepiej egzemplifikuje pojêcie prawa w ujêciu œw. Izydora z Sewilli, Doktora Koœcio³a, wed³ug którego (Etymologiarum lib V. 3) „Prawem bêdzie wszystko, co jest dzie³em rozumu, o ile jest ono zgodne z religi¹, o ile przyczynia siê do ³adu, o ile prawo pomaga do zbawienia”. Warto tu równie¿ odwo³aæ siê do okreœlenia istoty prawa, jakie poda³ Doktor Anielski, œw. Tomasz z Akwinu, wed³ug którego prawo to rozporz¹dzenie rozumu, nadane dla dobra wspólnego i og³oszone przez tego, co ma pieczê nad wspólnot¹ (S. Th. I–II, 90, a 4). VI Na koniec warto odpowiedzieæ sobie na pytanie, czym studiowanie prawa kanonicznego mo¿e wzbogaciæ wspó³czesn¹ myœl prawnicz¹. Chodzi tu o przypomnienie wspó³czesnemu œwiatu, ¿e prawo jest pod pewnym wzglêdem wyrazem rzeczywistoœci wy¿szej od cz³owieka. Ka¿de prawo winno zasadzaæ siê na obiektywnie istniej¹cym prawie naturalnym, a prawo kanoniczne nadto na Objawieniu Bo¿ym, które cz³owiek ma dostrzec, wyjaœniæ, interpretowaæ i kodyfikowaæ w sposób wolny, ale nie dowolny, uwzglêdniaj¹c przy tym zasadê dobra wspólnego, zarówno w wymiarze doczesnym, jak i nadprzyrodzonym. Innymi s³owy, racjonalnoœæ i prawowitoœæ ustaw stanowionych przez w³adzê wynika z ich zgodnoœci z wy¿szym porz¹dkiem, niezale¿nie od tego, w jaki sposób prawotwórcy zostali wybrani. Dlatego te¿ tak prawo kanoniczne, jak i jego nauka stanowi¹ wyrazist¹ opozycjê dla tych doktryn prawnych, które ucz¹ tego, i¿ prawo jest tylko i wy³¹cznie wyrazem woli ludzkiej, bêd¹c w ten sposób przejawem metafizycznego buntu cz³owieka, polegaj¹cego na tym, ¿e cz³owiek chce sobie samemu nadaæ w³asne prawo moralne, odchodz¹c od tego, które otrzyma³ od Boga-Stwórcy. VII Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego opracowany przez zespó³ naukowy uznanego w œwiecie kanonistyki oœrodka naukowego, jakim jest Wydzia³ Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Nawarry w Pampelunie, jest w fachowej miêdzynarodowej literaturze kanonistycznej powszechnie ceniony i czêsto cytowany. Dowodem jego wartoœci s¹ liczne wydania w jêzyku hiszpañskim oraz dokonane ju¿ t³umaczenia

32

Kodeks Prawa Kanonicznego

na inne jêzyki: angielski, w³oski, francuski, portugalski i kataloñski. Nale¿y wiêc siê cieszyæ, ¿e do tej rodziny do³¹cza dziœ polskie wydanie tej wa¿nej publikacji. Na szczególne podkreœlenie zas³uguje fakt, i¿ Komentarz zosta³ wydany przez wydawnictwo, które dotychczas nie zajmowa³o siê publikacj¹ tekstów dotycz¹cych prawa kanonicznego, a to w celu zapoznania prawników bieg³ych w prawie „œwieckim” z podstawow¹ legislacj¹ Koœcio³a katolickiego. W wywi¹zaniu siê z tego zadania szczególnie pomocne jest wieloletnie doœwiadczenie wydawnicze i edytorskie wydawnictwa Wolters Kluwer, tak zas³u¿onego dla propagowania fachowej literatury prawniczej. Dziêkuj¹c wszystkim autorom i t³umaczom niniejszego Komentarza oraz jego wydawcy za podjêt¹ inicjatywê i twórczy wysi³ek, z serca im b³ogos³awiê. Czytelnikom zaœ ¿yczê, by poznanie i stosowanie koœcielnego prawa przyczyni³o siê do urzeczywistnienia zasady sprawiedliwoœci w Koœciele, rozumianej w œwietle S³owa Bo¿ego, oraz do stworzenia warunków umo¿liwiaj¹cych osi¹gniêcie celu cz³owieka w perspektywie wiecznej, zgodnie z tym, co stanowi pryncypium i ostateczny cel prawa koœcielnego: zbawienie dusz. Kardyna³ Zenon Grocholewski Prefekt Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego

Od redakcji

OD REDAKCJI

Kodeks Prawa Kanonicznego

Kodeks Prawa Kanonicznego. Komentarz udostêpniany przez wydawnictwo Wolters Kluwer polskiemu czytelnikowi zawiera komentarz w œcis³ym znaczeniu tego s³owa: jest to objaœnienie dodawane do tekstu najwa¿niejszej ustawy koœcielnej w formie zwiêz³ych uwag pod kolejnymi kanonami. Taka definicja ma dawne i godne Ÿród³o. T³umacz¹c, czym jest rodzaj ksi¹g zwanych „commentaria”, œw. Izydor z Sewilli – ¿yj¹cy w VI wieku uczony biskup, uznawany za pierwszego encyklopedystê w dziejach – pisa³ w swych Etymologiach: „Commentaria dicta quasi cum mente. Sunt enim interpretationes, ut commenta iuris, commenta Evangelii” (Isid. Orig. 6.8.5). Jest wiêc komentarzem (commentarium) wyjaœnienie tekstu (natchnionego lub prawnego) dokonane jakby myœl¹ (cum mente). Rezultat owego intelektualnego wysi³ku komentatora objaœniaj¹cego tekst, wedle definicji œredniowiecznego hiszpañskiego biskupa, pozwala korzystaj¹cemu z niniejszego Komentarza czytelnikowi odnaleŸæ sens tekstu prawnego, czyli zrozumieæ poszczególne przepisy i prawid³owo je stosowaæ. Komentarz w zasadniczej czêœci stanowi t³umaczenie komentarza opracowanego przez kanonistów hiszpañskich skupionych w Instytucie Martín de Azpilcueta, tj. centrum badawczym zwi¹zanym z Wydzia³em Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Nawarry w Pampelunie. Jest to komentarz do siódmego hiszpañskiego wydania Kodeksu Prawa Kanonicznego. Pierwsze wydanie ukaza³o siê tu¿ po promulgowaniu Kodeksu w 1983 r., siódme, zaktualizowane i poprawione, w 2007 r. (Código de Derecho Canónico. Edición bilingüe y anotada. A cargo de Instituto Martín de Azpilcueta, Pamplona 2007). W polskim wydaniu wykorzystano dodatkowo niektóre wyjaœnienia nieuwzglêdnione w edycji hiszpañskiej, a zawarte w trzecim wydaniu w³oskim pod red. J.I. Arriety (Codice di Diritto Canonico e leggi complementari commentato, Roma 2010). Uzupe³nienia te s¹ oznaczone symbolem ). Z tego samego w³oskiego wydania pochodz¹ umieszczone pod komentarzami odniesienia do promulgowanego w 1990 r. Kodeksu Kanonów Koœcio³ów Wschodnich |CCEO|. Wskazuj¹ one, które kanony wschodniego Kodeksu odpowiadaj¹ poszczególnym przepisom Kodeksu Prawa Kanonicznego, oraz sygnalizuj¹ ewentualne ró¿nice miêdzy dyscyplin¹ Koœcio³a ³aciñskiego i prawem obowi¹zuj¹cym w katolickich Koœcio³ach wschodnich. Autorami t³umaczenia na jêzyk polski komentarzy do poszczególnych kanonów Kodeksu s¹ absolwenci Wydzia³u Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Nawarry w Pampelunie. Odniesienia do najnowszych koœcielnych aktów ustawodawczych, nieobjêtych wy¿ej wspomnianymi wydaniami, zosta³y uwzglêdnione przez redaktora wydania polskiego i oznaczone symbolem 2. W Komentarzu znajduj¹ siê tak¿e – ze znakiem 0 – nawi¹zania do obowi¹zuj¹cych w Polsce przepisów partykularnego prawa kanonicznego oraz prawa polskiego.

34

Kodeks Prawa Kanonicznego

Tekst Kodeksu Prawa Kanonicznego w polskim przek³adzie – aczkolwiek nale¿y pamiêtaæ, ¿e obowi¹zuj¹cy jest tylko tekst ³aciñski promulgowany przez ustawodawcê – pochodzi z wydania zatwierdzonego przez Konferencjê Episkopatu Polski (Pallottinum 1984), z niezbêdnymi autorskimi poprawkami t³umaczenia niektórych kanonów, dokonanymi za zgod¹ Rady Prawnej Konferencji Episkopatu Polski. Komentarz uwzglêdnia nowelizacje niektórych kanonów dokonane przez Jana Paw³a II na mocy Motu Proprio Ad tuendam fidem z 18 V 1998 r. oraz Benedykta XVI na mocy Motu Proprio Omnium in mentem z 26 X 2009 r. Kanony, do których zosta³y wydane interpretacje autentyczne, s¹ oznaczone gwiazdk¹ *; wszystkie interpretacje autentyczne zebrano w Dodatku, cz. I. Oprócz tekstu Kodeksu Prawa Kanonicznego i komentarzy do poszczególnych kanonów, w niniejszej edycji zawarte s¹ niektóre pozakodeksowe akty prawa powszechnego Koœcio³a (zob. Dodatek, cz. II): • Konstytucja Apostolska Jana Paw³a II Universi Dominici gregis, o wakacie Stolicy Apostolskiej i wyborze Biskupa Rzymskiego, z dnia 22 II 1996 r.; • Konstytucja Apostolska Jana Paw³a II Divinus perfectionis Magister, stanowi¹ca nowe prawo w sprawach kanonizacyjnych, z dnia 25 I 1983 r.; • Konstytucja Apostolska Jana Paw³a II Spirituali militum curae, na temat ordynariatów wojskowych, z dnia 21 IV 1986 r.; • Konstytucja Apostolska Jana Paw³a II Pastor bonus, o Kurii Rzymskiej, z dnia 28 VI 1988 r.; • List Apostolski Motu Proprio Apostolos suos, o naturze teologicznej i prawnej konferencji episkopatów, z dnia 21 V 1998 r.; • List Apostolski Motu Proprio Ad tuendam fidem, wprowadzaj¹cy pewne przepisy do Kodeksu Prawa Kanonicznego i Kodeksu Kanonów Koœcio³ów Wschodnich, z dnia 18 V 1998 r.; • Instrukcja Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych Dignitas connubii, dotycz¹ca spraw o stwierdzenie niewa¿noœci ma³¿eñstwa, z dnia 25 I 2005 r.; • Instrukcja Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych Sanctorum Mater, o prowadzeniu dochodzenia diecezjalnego w sprawach kanonizacyjnych, z dnia 17 V 2007 r.; • Normy Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, z dnia 7 II 1983 r.; • Dekret generalny Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, z dnia 7 II 1983 r. ród³em t³umaczenia na jêzyk polski pozakodeksowych ustaw zamieszczonych w Komentarzu jest zasadniczo polskie wydanie organu Stolicy Apostolskiej L’Osservatore Romano, aczkolwiek w niektórych przypadkach przek³ad ma charakter autorski; zaznaczono to ka¿dorazowo w informacji poprzedzaj¹cej tekst ustawy. Dokumenty Soboru Watykañskiego II cytowane s¹ wed³ug wydania: Sobór Watykañski II. Konstytucje–dekrety–deklaracje. Tekst polski. Nowe t³umaczenie, Pallottinum, Poznañ 2002. Wybór dokumentów powszechnego prawa kanonicznego obowi¹zuj¹cego w ca³ym Koœciele uzupe³nia kilka aktów prawa obowi¹zuj¹cego w Polsce – s¹ to zarówno dokumenty promulgowane przez Konferencjê Episkopatu Polski (Dodatek, cz. III), jak i wybrane przepisy prawa wyznaniowego (Dodatek, cz. IV). W ten sposób niniejszy Komentarz staje siê podrêcznym i po¿ytecznym narzêdziem umo¿liwiaj¹cym poznanie prawa koœcielnego i poprawne jego stosowanie.

35

Od redakcji

U¿ytecznoœci Komentarza maj¹ dopomóc tak¿e wykazy, tabele i indeksy zawarte w niniejszej edycji. Umo¿liwiaj¹ one zlokalizowanie stosownych przepisów i poszukiwanych tekstów, zarówno w samym Komentarzu, jak i poza tym zbiorem; s¹ to: • dwie konkordancje miêdzy pierwszym Kodeksem Prawa Kanonicznego promulgowanym w 1917 r. i Kodeksem obecnie obowi¹zuj¹cym (Dodatek, cz. V); • wykazy wa¿niejszych aktów powszechnego i partykularnego prawa kanonicznego promulgowanych po wejœciu w ¿ycie aktualnego Kodeksu Prawa Kanonicznego, tj. po 1983 r. (Dodatek, cz. II); • wykaz Ÿróde³ prawa cytowanych w Komentarzu, z dok³adnym wskazaniem miejsca promulgacji lub publikacji; dziêki sporz¹dzeniu tej listy mo¿na by³o w tekstach komentarzy unikn¹æ powtarzania ww. informacji; • indeks rzeczowy, który umo¿liwia odnalezienie poszukiwanych przepisów i ich wyk³adni oraz u³atwia skonstruowanie norm postêpowania w okreœlonych przypadkach. Niniejszy Komentarz uwzglêdnia stan prawny na dzieñ 31 XII 2010 r. Piotr Majer

CODEX IURIS CANONICI AUCTORITATE IOANNIS PAULI PP. II PROMULGATUS

KODEKS PRAWA KANONICZNEGO

VENERABILIBUS FRATRIBUS CARDINALIBUS, ARCHIEPISCOPIS, EPISCOPIS, PRESBYTERIS, DIACONIS CETERISQUE POPULI DEI MEMBRIS IOANNES PAULUS EPISCOPUS SERVUS SERVORUM DEI AD PERPETUAM REI MEMORIAM

CZCIGODNYM BRACIOM KARDYNA£OM, ARCYBISKUPOM, BISKUPOM, PREZBITEROM, DIAKONOM I CA£EMU LUDOWI BO¯EMU JAN PAWE£ BISKUP S£UGA S£UG BO¯YCH NA WIECZN¥ RZECZY PAMI¥TKÊ

SACRAE DISCIPLINAE LEGES Catholica Ecclesia, procedente tempore, reformare ac renovare Consuevit, ut, fidelitate erga Divinum Conditorem Semper servata, eaedem cum salvifica missione ipsi concredita apte congruerent. Non alio ducti proposito Nos, exspectationem totius catholici orbis tandem explentes, hac die XXV mensis Ianuarii, anno MCMLXXXIII, Codicem Iuris Canonici recognitum foras dari iubemus. Quod dum facimus, ad eandem diem anni MCMLIX cogitatio Nostra convolat, qua Decessor Noster fel. rec. Ioannes XXIII primum publice nuntiavit captum ab se Consilium reformandi vigens Corpus legum canonicarum, quod anno MCMXVII, in sollemnitate Pentecostes, fuerat promulgatum. Quod quidem consilium Codicis renovandi una Cum duobus aliis initum est, de quibus ille Pontifex eadem die est locutus, quae spectant ad voluntatem Synodum dioecesis Romanae celebrandi et Concilium Oecumenicum convocandi Quorum eventuum, etsi prior non multum ad Codicis reformationem attineat, alter tamen, hoc est Concilium, maximi momenti est ad rem nostram quod spectat et cum eius substantia arcte coniungitur. Quod si quaestio ponatur cur Ioannes XXIII necessitatem persenserit vigentis Codicis reformandi, responsio fortasse in eodem Codice, anno MCMXVII promulgato, invenitur. Attamen alia quoque responsio est, eadem-

Koœció³ w minionym czasie zwyk³ reformowaæ i odnawiaæ prawa œwiêtej karnoœci, aby zawsze przy zachowaniu wiernoœci wobec Boskiego Za³o¿yciela zgadza³y siê ze zbawcz¹ misj¹ jemu powierzon¹. Nie innym zamiarem wiedzeni, spe³niaj¹c wreszcie oczekiwanie ca³ego œwiata katolickiego, w tym dniu – 25 stycznia 1983 r. – poprawiony Kodeks Prawa Kanonicznego poleciliœmy og³osiæ. Gdy to czynimy, myœl nasza ulata do owego dnia 1959 r., kiedy nasz Poprzednik Jan XXIII po raz pierwszy og³osi³ podjêty przez siebie zamiar zreformowania obowi¹zuj¹cego zbioru praw kanonicznych, który zosta³ og³oszony w roku 1917 w uroczystoœæ Zes³ania Ducha Œwiêtego.

Kodeks Prawa Kanonicznego

Konstytucja Apostolska Sacrae disciplinae leges

Postanowienie zreformowania Kodeksu zosta³o podjête razem z dwoma innymi, o których ten Papie¿ mówi³ w tym samym dniu, a mianowicie o zamiarze zwo³ania synodu diecezji rzymskiej i og³oszenia Soboru Powszechnego. Z tych wydarzeñ pierwsze niewiele wnosi do reformy Kodeksu, jednak drugie, mianowicie Sobór, ma ogromne znaczenie dla naszego zagadnienia i z jego istot¹ œciœle siê ³¹czy. Jeœli chodzi o kwestiê, dlaczego Jan XXIII przeczu³ koniecznoœæ zreformowania obowi¹zuj¹cego Kodeksu, to odpowiedŸ znajduje siê byæ mo¿e w Kodeksie og³oszonym w roku 1917. Jednak¿e jest tak¿e inna odpowiedŸ, i to

40

Kodeks Prawa Kanonicznego

que praecipua: scilicet reformatio Codicis Iuris Canonici prorsus posci atque expeti videbatur ab ipso Concilio, quod in Ecclesiam maximopere considerationem suam converterat. Ut omnino patet, cum primum de Codice recognoscendo nuntium datum est, Concilium negotium erat quod totum ad futurum tempus pertinebat. Accedit quod eius magisterii acta ac praesertim eius de Ecclesia doctrina annis MCMLXII–MCMLXV perficienda erant; attamen animi perceptionem Ioannis XXIII fuisse verissimam nemo non videt, eiusque consilium iure merito dicendum est in longinquum Ecclesiae bono prospexisse. Quapropter novus Codex, qui hodie in publicum prodit, praeviam Concilii operam necessario postulavit; et quamquam una cum Oecumenico illo coetu est praenuntiatus, tamen tempore eundem sequitur, quia labores, ad illum apparandum suscepti, cum in Concilio niti deberent, nonnisi post idem absolutum incipere potuerunt. Mentem autem hodie convertentes ad exordium illius itineris, hoc est ad diem illam XXV Ianuarii anno MCMLIX, atque ad ipsum Ioannem XXIII, Codicis recognitionis initiatorem, fateri debemus hunc Codicem ab uno eodemque proposito profluxisse, rei christianae scilicet restaurandae; a quo quidem proposito totum Concilii opus suas normas suumque ductum praesertim accepit. Quod si nunc considerationem intendimus ad naturam laborum, qui Codicis promulgationem praecesserunt, itemque ad modum quo iidem confecti sunt, praesertim inter Pontificatus Pauli VI et Ioannis Pauli I, ac deinceps usque ad praesentem diem, id claro in lumine ponatur omnino oportet, huiusmodi labores spiritu insigniter collegiali

o szczególnym znaczeniu: mianowicie reforma Kodeksu Prawa Kanonicznego wyda³a siê po prostu po¿¹dana i wymagana przez sam Sobór, który najwiêcej swojej uwagi poœwiêci³ Koœcio³owi. Jak powszechnie wiadomo, gdy pierwsza wiadomoœæ o reformie Kodeksu zosta³a og³oszona, Sobór by³ wydarzeniem w ca³oœci nale¿¹cym do przysz³oœci. Jego akta, a zw³aszcza nauka o Koœciele, mia³y byæ opracowane w latach 1962–1965. Jednak nikt nie w¹tpi, ¿e zamiar Jana XXIII by³ najprawdziwszy i jego myœl na pewno wybiega³a daleko naprzód dla dobra Koœcio³a.

Dlatego nowy Kodeks, który dziœ zostaje opublikowany, wymaga³ koniecznie uprzedniego dzie³a Soboru i chocia¿ razem z owym zgromadzeniem soborowym zosta³ zapowiedziany, idzie w czasie po nim, poniewa¿ prace dla jego dokonania podjête, skoro powinny opieraæ siê na Soborze, mog³y byæ zaczête nie wczeœniej ni¿ po jego zakoñczeniu. Kieruj¹c wiêc dziœ myœl ku pocz¹tkowi owej drogi, to jest do dnia 25 stycznia 1959 r., oraz do samego Jana XXIII, inicjatora reformy Kodeksu, powinniœmy wyznaæ, ¿e ten Kodeks wyp³yn¹³ z tego samego postanowienia, mianowicie odnowy sprawy chrzeœcijañskiej; i na tym przede wszystkim postanowieniu opiera siê ca³e dzie³o Soboru, jego normy i przebieg. Gdy teraz zwa¿ymy naturê prac, które poprzedzi³y promulgacjê Kodeksu, jak te¿ sposób, w jaki zosta³y dokonane, zw³aszcza za pontyfikatów Paw³a VI i Jana Paw³a I, i a¿ do dziœ, to trzeba przede wszystkim jasno ukazaæ, ¿e prace te zosta³y przeprowadzone w duchu wybitnie kolegialnym; dotyczy to nie tylko zewnêtrznej kompozycji dzie³a, lecz tak-

Konstytucja Apostolska Sacrae disciplinae leges

ad exitum esse perductos; idque non solum respicit externam operis compositionem, verum etiam ipsam conditarum legum substantiam penitus afficit. Haec vero nota collegialitatis, qua processus originis huius Codicis eminenter distinguitur, cum magisterio et indole Concilii Vaticani II plane congruit. Quare Codex non modo ob ea quae continet, sed etiam iam in suo ortu prae se fert afflatum huius Concilii, in cuius documentis Ecclesia, universale sacramentum salutis, tamquam Populus Dei ostenditur eiusque hierarchica constitutio in Collegio Episcoporum una cum Capite suo nixa perhibetur. Hac igitur de causa Episcopi et Episcopatus invitati sunt ad sociam operam praestandam in novo Codice apparando, ut per tam longum iter, ratione quantum fieri posset collegiali, paulatim formulae iuridicae maturescerent, quae, deinde, in usum universae Ecclesiae inservire deberent. Omnibus vero huius negotii temporibus labores participaverunt etiam periti, viri scilicet peculiari scientia praediti in theologica doctrina, in historia ac maxime in iure canonico, qui ex universis terrarum orbis regionibus sunt arcessiti. Quibus singulis universis hodie gratissimi animi sensus ultro proferimus. In primis ob oculos Nostros obversantur Cardinales vita functi, qui Commissioni praeparatoriae praefuerunt: Cardinalis Petrus Ciriaci, qui opus inchoavit, et Cardinalis Pericles Felici, qui complures per annos laborum iter moderatus est, fere usque ad metam. Cogitamus deinde Secretarios eiusdem Commissionis: Reverendissimum D. Iacobum Violardo, postmodum Cardinalem, ac P. Raimundum Bidagor, Societatis Iesu sodalem, qui ambo in hoc munere explendo doctrinae ac sapientiae

41

¿e odnosi siê do substancji ustalonych praw.

Ta zaœ cecha kolegialnoœci, któr¹ proces powstawania tego Kodeksu wybitnie siê wyró¿nia, w pe³ni zgadza siê z nauk¹ i duchem Soboru Watykañskiego II. Dlatego Kodeks nie tylko ze wzglêdu na zawartoœæ, lecz tak¿e w swoim powstawaniu ukazuje wp³yw tego Soboru, w którego dokumentach Koœció³, powszechny sakrament zbawienia (KK 9, 48), jest ukazany jako Lud Bo¿y, a jego konstytucja hierarchiczna – jako maj¹ca oparcie w Kolegium Biskupów razem z jego G³ow¹. Z tej przyczyny biskupi i episkopaty zosta³y zaproszone do zespo³owego dzia³ania w przygotowaniu nowego Kodeksu, aby przez tak d³ug¹ drogê, jeœli mo¿liwe kolegialn¹, formu³y prawne powoli dojrza³y, a nastêpnie mog³y s³u¿yæ Koœcio³owi powszechnemu. Przez ca³y czas tego dzie³a w pracach uczestniczyli tak¿e biegli, to jest mê¿owie posiadaj¹cy szczególn¹ wiedzê teologiczn¹, historyczn¹, a zw³aszcza w zakresie prawa kanonicznego; zostali oni wybrani ze wszystkich regionów œwiata. Im dzisiaj – wszystkim i poszczególnym – wyra¿amy podziêkowanie. Najpierw nasze oczy kierujemy na zmar³ych kardyna³ów, którzy przewodniczyli Komisji przygotowawczej – Piotra Ciriaci, który zacz¹³ dzie³o, i Peryklesa Felici, który przez wiele lat kierowa³ pracami i prawie je ukoñczy³. Myœlimy tak¿e o sekretarzach Komisji: Jakubie Violardo, póŸniej kardynale, i Rajmundzie Bidagor SJ, którzy w pe³nienie tego urzêdu w³o¿yli dary nauki i m¹droœci. Razem z nimi wspominamy kardyna³ów, arcybiskupów i biskupów, cz³onków Komisji, konsultorów poszczegól-