.

.. . . . DICLE UNIVERSITESI •

•

.

•

••

•

ILAHIYAT FAKULTESI • • DERGISI Hakemli Dergi •

CILT:III Sayt: 2

•

DIYARBAKIR-2001

ARAPÇA ÖGRETİMİNİN ANA PROBLEMLERİNİ BELiRLEME AMAÇLI DENEYSEL BİR A.Rt\.ŞTIRMA Y rd.Doç.Dr.Candemir DOGAN*

Hızla değişen dünyamızda

her gün yabancı dil bilmenin önemi bir kat daha artmaktadır. Bu bağlamda bilgilenme, ulusal ve evrensel kültür birikimini tamma, bu birikime katkıda bulunma veya tarihi ve kültürel mirasımızı, bölgesel sorunları kavrama ve yorumlama bölge dillerini bilmekle mümkün ;:ılabilir. Öte yandan çağımız insanının başarısı; ulusal ve everensel değerler bütününü kendi bilgi, tutum, duygu, düşünce ve beceri· alanlarmdan geçirerek toplumla paylaşabilmesi:yle orantılıdır. Doğal olarak paylaşım sürecindeki kişilerin etkinliği ise, yaşanılan bölge insanlarıyla iletişim ve etkileşim kurmayı sağlayacak dillerinin en başında uluslararası bir dil olan Arapça gdmektedir. Ancak sosyal ve kültürel iletişim hedeflerini Arapça yoluyla gerçekleştirmek isteyenler, çoğu zaman uygun ve verimli öğrenim imkanı bulamıyorlar. Büyük bir arzuyla girişilen Arapça öğrenimi istenilen doğrul­ tuda gelişıneyince, öğrenen ve öğretenierin çok fazla yakmınalarına sebep olmaktadır. Zaten öteden beri Arapça öğrenim ve öğretimi alanında çalışan­ ların bu yakınmaları devam edip gitmektedir. Bu alanla ilgili herkes öğre­ tiınde bir düzensizlik ve verimsizlik olduğu gerçeğini kabul etmektedir. Yine az da olsa Arapça öğretimi alanında yapılan araştırınalar aynı gerçeği doğru­ lamaktadır. Bu sebeple Arapça öğrenim ve öğretiminin problemlerini belirleme ve mümkün olan çözüm yollarını göstermek ümidiyle bu araştırma yapılmıştır.'

*1 D.Ü.Fen-Edebiyat Fakültesi Doğu Dilleri Bölümü Öğretim Üyesi.

Araştırmaınızia bazı yönleriyle ilgili bulduğumuz ve model oluşumunda faydalandığırnız kay,naklar, araştırmacılara yararlı olur ümidiyle kaynakça kısmında verilmiştir.

bazı

146 __________________________________C~a~n~d~e~n~ı~ı~·r~D~o~g~~~a~n

1. Araştırmanın Problemi Aynı anda hem öğrenim ve hem de öğretim aracı olan Arapça, bu iki niteliğine uygun olarak yabancı dil öğretim programiarına uygun pHl.nlanarak öğretimi

de ona göre yapılmadığında beraberinde pek çok problemi getirir. Bu sebeple Arapça öğretimi öncelikle; anlama, konuşma, okuma ve yazma gibi dört temel etken arasındaki dilsel ilişki geçişine uygun olarak düzenlenmelidir. Birbirleriyle doğrudan veya dolaylı ilişkiler ağı içinde öğretilen bu becerileri kapsayan öğretim, yazım ve dilbilgisi gibi çeşitli yardımcı çalışmalarıyla desteklenerek, birbirini bütünleyen bir anlayışla sürdürülmelidir. Arapça temel beceriler olan "konuşma" ile "yavna" temelde bir "anlatma"; "dinleme" ile "okuma" da temelde bir "anlama" becerisi gibi düşü­ nülerek bir bütünlük içinde öğretilmelidir. 2 Arapça öğretim uygulamalarının ayrıntılı sürdürülmesinden daha çok "anlama" ve "anlatına" gibi temel beceriler odaklı yapılmalıdır. Çünkü; odak olan bu iki temel becerinin aşa­ malı olarak açılımıyla diğer beceriler daha kolay öğrenilebilir. Öğretimde bunlara benzer düzenlernelerin olmaması bir yana, aksine zaman öğrencilerin ayrıntılar içinde hocalamaya terk edildiği görülür. İşte bu araştırınada, Arapça öğretiminin düzenieniş nitelikleri ile bu düzenlernelerin beraberinde getirdiği problemler araştırılacaktır. Bu maksatla önce Arapça öğretiminin problemleri şu sınıflama çerçevesinde ele alınacaktır. çoğu

a. Arapça, yabancı dil olarak hem öğretim aracı ve hem de öğrenirnin hedefidir. 3 Öğrenim ve öğretim olaylarından doğrudan etkilenen yani öğre­ nim ve öğretim olayları üzerinde cereyan eden Arapça'nın dilsel ve yapısal özelliklerinden kaynaklanan problemler vardır. Doğal olarak bu problemierin bir kısmı Arapça öğretim tarihiyle de bağlantılıdır. b. Arapçanın yabancı dil olarak öğretiminde vazgeçnemez araçlar olan ilgili olan problemler vardır. Bu problemierin özellik ve ilgili oldukları alanlar belirlenerek öğretim ve öğrenim süreci içinde olumlu veya olumsuz yanlarının belirlenmesi gerekmektedir. öğretim kitaplarıyla

dil olarak öğretiminde dilin, tüm araç ve gereçleverimi artıma ve hedefleri gerçekleştirecek olan öğretmenle ilgili problemler vardır. Arapça öğretiminin odağında olan öğ­ retmenlerle ilgili problemierin nitelikleri ve kaynaklarının belirlenmesi gerekmektedir. c.

rin

Arapçanın yabancı

kullanılarak öğretimi,

2 Daha geniş bilgi için bkz. H. Douglas Brown, Pimciples of Language Leaming and Teaching, çev. Dr. İbrahim b. Hamd el-Ku'eyyid, Dr. 'Abd b.' Abdiilah eş-Şemmeri, Mektebetu't-Terbiyeti'l-'A.rabi li Duveli'l-Halfc Riyiid 1994. 3 Bkz. Dr. Fethl 'Ali Yunus, Tasmimu Menhec li-Ta'limi'l-Lugati'l-' Arabiyye li'l-Ecfuıib. Dfuu's- Sekafeli't-Tiba'ati ve'n-Neşr, Kahire I 978. s.23'.

Arapea Öğr. Ana Problem!. Belirleme Amaçlı Deneysel Bir Araştırma

147

d. Yabancı dil olarak Arapça öğretim etkinliklerinde hedef kitle olan ve tüm uygulamalardan doğrudan etkilenen öğrencilerle ilgili problemler vardır. Öğrencilerin Arapça öğrenme sürecinde karşılaştıkları problemlerio belirlenerek çözüm yollarının aranması gerekir. e. Yabancı dil olarak Arapça öğretiminde kullanılan öğretim metot ve teknikleriyle ilgili problemler vardır. Nederii bilinmemekle beraber sözlü yakınmalarda sürekli Arapça öğretiminin başarısızlık sebebi, sadece metot ve teknikler olarak gösterilir. Fakat metot ve tekniklerin başarısızlıktaki rolleri bilimsel olarak incelenmemiştir. Metot ve tekniklerin başarı veya başarı­ sızlığa sebep olma oranları bilimsel yollarla araştırılmalıdır. Yabancı

dil olarak Arapça öğretiminin bu temel beş problemi Devlet Diller Eğitim Merkezi 1989/2000 yılları arası 9 ay süreyle yoğun Arapça öğretimi gören kursiyerler arasından örnekleme yöntemiyle seçilmiş 100 denek gözlenmiş, hazırlanan başarı grafikleri incelenmiş ve uygulanan anketle değerlendirilmiştir. Araştırmaya katılanların yetişkin olmaları, incelemede daha sağlıklı sonuçların elde edilmesine imkan

Memurları Yabancı

sağlamıştır. Araştırma sırasında deneklerio Arapça bilgi düzeyleri, mesleki kullaalan ve amaçlarının farklı olmalarına özen gösterildi. Kursiyerlerin beş konudaki problemlerle ilgili görüşleri 9 aylık kurs başlangıcında yapılan ön anket sorularıyla belirlendi. Örnekleme yöntemiyle seçilen denekler gözlem altına alındıkları andan itibaren başarı grafikleri hazırlandı ve hedefleri gerçekleştirme oranları 9 ay süreyle takip edildi. Yine kurs bitiminde yapılan son anket ile ilk anket karşılaştırılarak sonuçlar değişim grafiklerinde gösterildi, değişim oranları hesaplandı. Seviye tespit sınavı başta olmak üzere 9 ay süreyle periyodik olarak yapılan sınavlada başarıları belirlendi. Araştırma, göz;lem ve testlerle elde edilen tüm veriler değerlendirilerek sonuçlar çıkarıl­

nım

dı.

2. Önceki Araştırmalar Yabancı dil olarak Arapça öğretimiyle ilgili kapsamlı veya problemleri teker teker ele alan yeterli araştırmalar yapılmamıştır. Bu konuda Arapça öğretim ve öğrenimiyle ilgilenenlerin yakınma ve eleştirileri de sadece sözlü olarak kaldığından problemi belirlemede pek etkili olmamıştır. Bu sebeple konuyla ilgili problemler tüm boyutlarıyla bilinmemektedir. Konuyla ilgili yayınlar.ın çoğunun bölgesel olması ulaşma ve tarama zorluğunu birlikte

148 __________________________________C~a~n~d~e~l~n~ı~·r~D~o~g~~~a~n getirmesine rağmen, çok yüzeysel ve 4 yapıldığı belirlenebilmiştir.

ayrıntılarda

kaybolan

şu araştırmaların

1: Doç. Dr. Ahmet Bulut; "İHihiyat Fakültelerinde Arapça Öğretimi". Zaman Gazetesi, 9.4.1992. 2. Eınrullah İşler; "İmam-Hatip Liselerinde Arapça Öğretimi". Zaman Gazetesi, 6.6. 1992. 3. Ahmet Altun; "İmam-Hatip Liselerinde Arapça Eğitim ve Öğreti­ mi". Zaman Gazetesi, 27.7. 1994. 4. Mahmut Karaca; "İmam-Hatip Liselerinde Arapça Öğretimi ve Arapça Ders Kitaplarının Tahlili". Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. 5. Candemir Doğan; "Yabancılara Arapça Öğretimi Esasları ve Öğre­ tim Metotlarının incelenmesi". Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. 6. Mahmut Karaca; "Türkiye'de Yüksek Öğretim Kurumlarında Arapça Öğretimi Problemleri, Çözüm Önerileri". Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. rıyla

Arapçanın yabancı dil olarak öğretiminin bilimsel olarak tüm ayrıntıla­ en geniş anlamda incelenmemesi beraberinde şu problemleri de getir-

miştir.

1. Türkiye'de

yabancı

raştırmaların yapılmaması

dil olarak Arapça öğretimiyle ilgili gereken akonuyla ilgili problemierin bilinmemesine sebep

olmaktadır.

2. Arapçayı yüksek düzeyde öğreten kurumlardaki Arapça öğretiminin problemleri bilimsel yollarla araştmhp çözülmediğinden, aynı problem orta öğretim kurumlarına tekrar yansımakta ve bir kısır döngü içinde problemler · zinciri sürüp gitmektedir. 3. Problemler zincirinin kırılması için her eğitim kademesinde dil olarak öğretimiyle ilgili problemierin bilimsel yöntemlerle belirlenmesi gerekmektedir. Arapçanın yabancı

4. Arapça öğretimiyle ilgili problemler, çağdaş bilimsel yöntemlerle belirlenmeli ve belirlenen problemler de yine aynı yöntemlerle çözülmelidir..

4

Türkçe ile ilgili benzer konulara incelemek isteyenler kaynakça kısmında ayrıntılarıyla

verdiğimiz Dr. Sedat Sever, İsmail Boztaş, Nurettin Koç ve Mehmet Demir'in eserlerine

bakabilirler.

Arapça Öğr. Ana Problemi. Belirleme Amaçlı Denevsel Bir Araştırma

149

5. Hangi düzeyde olursa olsun Arapça öğretilen kurumlarda uyulması zorunlu olan Arapça müfredat ve ders programları, dilsel öğretim bütünlüğüne uymadığından bazı problemleri beraberinde getirmektedir. Bunun giderilmesi için Arapça öncelikle bir ders öğretim biçiminden çıkarılarak çağdaş teknolojik eğitim araç ve gereçleriyle öğretilen bir yabancı dil haline . getirilmelidir.

3. Araştırmanın Hipotezleri Bu

araştırmada aşağıdaki

hipotezlerin

doğru

olup

olmadığı araştırıl­

mıştır.

1.

Yabancı

zırlanan öğretim

dil olarak bizzat öğrenim ve öğretim aracı olan Arapça, haortam ve şartlarına göre zorlaşır veya kolaylaşabilir.

2. Arapçanın yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan kitap, araç ve gereçlere, uygulanan metot ve teknikiere göre kolayiaşıp zorlaşabilir. 3. Arapça öğretiminin adağını oluşturan öğretmenin görevini ehliyet ve liyakatle yerine getirebilmesi için hem bilgi ve hem de beceri yönüyle yabancı dil öğretmeni olarak yetiştirilmelidir. 4. Arapça öğretiminin hedefi olan öğrencinin başarısı, neyi, nasıl öğ­ teknik olarak yeterli düzeyde bilmesi, öğrenmeye hazır bulunma ve motive derecesiyle bağlantılıdır. reneceğini

5. Yabancı dil olarak Arapça öğretimi, çağdaş yabancı dil öğretim yöntem ve teknikleriyle yapıldığında öğrenim ko.lay ve verimli olur.

4. Araştırmanın

Sınırlan

Bu araştırma; denek, amaç ve kapsam bakımından aşağıda belirlenen içinde Arapça öğrenim ve öğretim problemlerini belirlemeyi hedef-

sınırlar

ler. 1. Gözlenen Arapça kursiyederi öğrenci-öğretmen yani Devlet MeDiller Eğitim Merkezinde 9 ay süreyle A, B ve C kurları düzeyinde hizmetiçi Arapça öğretim kursundan geçirilen, yaş ortalaması 34 ve hizmetteki kıdemleri en az 5 yıl olan yetişkinleri kapsamaktadır. murları Yabancı

2. Gözlem örnekleme yöntemiyle eşit düzeyde gruplar oluşturmak üzere yine A, B ve C kurları düzeyinde öğrenim görenlerden seçilen 100 deneği kapsar. 3. Gözlenen kursiyerlerin;

150 __________________________________~C~a~n~d~e~m~iı~·-=D~o~ğ~a~n a. Arapça bilgi düzeyleri ları

farklı olanların öğrenme hızları

b. Arapçayı farklı alanlarda kullanmak için ve bunun başanya yansıması,

ve

öğrenenlerin

başarıları,

motivasyon-

c. Arapça öğrenme motiveleri farklı olanların aynı süreler içinde başarı grafiklerinde görülen değişmeler karşılaştırılarak, bunların Arapça öğrenimi­ ne etki ve katkıları incelenmiştir. Gözlenen denekler gözlem süresince olumsuz etkilenmemeleri için bu uygulamadan haberdar edilmemiştir. Hazırlanan başarı grafikleriyle sınıf içi başarıları ve Devlet Memurları Yabancı Diller Eğitim Merkezi sınav yönetmeliği gereğince yapılan sınav başarıları grafiklere işlenerek sürekli takip edilmiştir. Gelişim tablolarında başarı veya başarısızlıklar belirlenebilen sebeplerle birlikte gösterilmiş ve 9 aylık izleme sonuçları, yapılan ilk ve son anketlerle biriikte değerlendirilmiştir.

5. Araştırma Yöntemi Deney-inceleme esaslarına göre yapı lan bu araştırmada, önce objektif kriterlerle farklı nitelikteki deney grupları seçildi, deney verileri toplandı ve veriler istatistiksel yöntemlerle analiz edilerek sonuçlara ulaşıldı. Araştırma süresince yapılan gözlem. deney ve incelemeler şu esaslar çerçevesinde yürütüldü. a. Denekierin Seçim Esasları Bu araştırma; yabancı dil olarak Arapça öğretim problemlerini daha belirleme amacıyla en doğru sonuca yetişkinlerle ulaşılacağı düşün­ cesiyle Devlet Memurları Yabancı Diller Eğitim Merkezi'nde Arapça öğre­ nenler üzerinde yapıldı. Denekler yaklaşık bin kişi arasından seçilen, eşit denek grubu oluşturabilecek ortak nitelik taşıyanlardan belirlendi. Bunların kısa bir gözlem sürecinden geçirildikten sonra uygun olanlar deney grupları­ na alındı. Arapça öğretiminin farklı boyutlarının belirlenmesi için, farklı nitelikli denekierin oluşturduğu toplam yüz kişiden oluşan denek grubu oluş­ turuldu. Deney grubuna alınan denekierin sosyal hayatta başarılarını kanıt­ lamış ve gelecek endişesinden uzak objektif değerlendirme yetenekleri olmasına özen gösterildi. Yine deney grubundaki kursiy.::ılcriı; iıiLınetteki kı­ demi, son bitirdikleri yüksek öğretim kurumu ve fiziksci o ı tamiarı gibi özelliklerin de denk olmasına dikkat edildi. sağlıklı

Araştırma konusu olan yabancı dil olarak Arapça öğretiminin değişik gruplara ·yansıyan problem ve başarı durumlarının sağlıklı belirlenebilmesi için şu farklı gruplar oluşturuldu.

Arapça Öğr. Ana Problem!. Belirleme Amaçlı Denevsel Bir Araştırma

151

I. Grup: Arapça bilgi ve birikimleri aynı düzeyde, fakat farklı ilahiyat Fakültelerinde eğitim görmüş kursiyerlerden oluşturuldu. Farklı eğitim almış fakat Arapça eğitim düzeyi aynı olanların, yine aynı eğitim şarlarında Arapça öğrenim başarılarında görülen değişimleri ve bunların sebepleri bu grup içinde izlenmiştir. 2. Grup: Arapça birikimleri aynı düzeyde olan ve aynı ilahiyat Fakültelerinde eğitim görmüş kursiyerlerden oluşturuldu. Bu grupta da aynı düzey ve aynı şartlarda Arapça öğrenenlerin öğrenim başarıları ile bunları etkileyen sebepler belirlenmeye çalışıldı. 3. Grup: Arapçayı mesleki kullanım alanları ile öğrenim ınotiveleri olanlardan oluşturuldu. Arapça öğrenim başarısının alanlara veya motiveye göre değişim gösterip göstermediği karşılaştırılmıştır. farklı

4. Grup: Daha önce Arapça öğrenimiyle ilgili bir geçmişi ve lisans eği­ timleri Arapçayla ilgili olmayan çeşitli fakültelerden mezun olanlardan oluş­ turuldu. Bu grubun başarı gelişimi, daha önce Arapça öğrenimi görenlerle karşılaştırıldı.

5. Grup: Her dört gruba her yıl farklı Arapça öğretim kitap setleri okutularak, kitapların guruplara göre uygunluk ve verimliliği karşılaştırıldı.

b. Devlet Memurları Yabancı Diller Eğitim Merkezi Araştırmanın yapıldığı yer olan Devlet Memurları Yabancı Diller Eği­ tim Merkezi, Milli Eğitim Bakanlığınca yurt dışına gönderilecek kamu personeline yabancı dil öğretmek amacıyla 1960 yılında açıldı. Amerika George Town Üniversitesi'yle Gazi Eğitim Enstitüsü arasında kurulan işbirliğiyle "Teksifı Yabancı Dil Kursları" adıyla Almanca, Fransızca ve İngilizce dillerinde öğretime başladı. I 968 yılında "Kamu Kuruluşları İçin Yabancı Dil Kursları" yönetmeliğinin çıkmasıyla Milli Eğitim Bakanlığına bağlanarak 5 ismi "Devlet Memurları Yabancı Diller Eğitim Merkezi" olarak değiştirildi. I 982 yılında kamusal alanda Arapça bilgisine ihtiyaç duyulan personeli yetiştirmek üzere Arapça da eklenerek öğretilen dil sayısı dörde çıktı. 07.1 1 1995 yılına kadar Milli Eğitim Bakanlığına bağlı olarak yabancı dil öğretim hizmetlerini sürdüren merkez, 95/7502 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığına bağlandı. I 998 yılında Kazakça'nın da öğretim dillerine eklenmesiyle dil sayısı beşe çıktı. Araştırınayla

ilgili bazı verilerin değerlendirilmesi Devlet Memurları Diller Eğitim Merkezi iç yönetmelik esaslarına göre yapılmıştır. Örneğin; seviye tespit sınavı, kur sistemi, devam ve başarı gibi esasları ya-

Yabancı

Ömer Demircan, Dünden Bugüne Türkiye'de Yabancı Dil, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1988; s. ı 10.

5

152 __________________________________~C~a~n~d~e~m~ı~·r~D~o~ğ~a~n bancı

dil

öğretim

gereklerine göre

düzenlendiğinden araştırma

uygulamalaiçin, ilgili yönetmelik maddelerin bilinmesi gerekir. Bu sebeple araştırınayla ilgili olan, iç yönetmelik hükümleri aşağıya aynen alınmıştır. rının sağlıklı değerlendirilebilmesi

Madde 35: Devam İşleri: Eğitim Merkezinin programlarında saptanan kurs ve uygulamalara devam zorunludur. Bir program süresince aralıklı veya aralıksız üç gün devamsızlık yapanların, özürleri bir hafta içinde belgelendi:rilmediği taktirde kursla ilişkileri kesilir ve durumları kurumlarına bildirilir. Madde 36: Merkez Müdürü kursiyerlere, çok zorunlu hallerde ve özürlerini belgelendirmek şartıyla, 9 aylık öğretim süresi içinde 5 günü geçmemek üzere izin verebilir. Madde 37: Yıllık öğretim süresi 9 ay olan Eğitim Merkezinde her yıl 1 Ekim'de başlar ve 30 Haziran akşamına kadar devam eder..

öğretim

Madde 38: Öğretim süresi içinde Şubat aynın ilk gününden 15. günü kadar öğretime ara verilir.

akşamına

Madde 39: Eğitim Merkezinde Öğretim haftanın bütün iş günlerine ve günde 6 saati geçmemek üzere, haftada en az 24, en çok 30 saat üzerinden yapılır.

dağıtılmak

Madde 41: Eğitim Merkezinde Öğretim: A, B ve C programlarında ·yapılır.

A Programı: yeni başlayanlar için temel yabancı dil öğretimini kapsar, orta derecede anlama, konuşma ve yazma becerilerini sağlar. B Programı: A programının 1. döneminde öğretilen seviyede yabancı dil bilenlere, iyi derecede anlama, konuşma ve yazma becerilerini sağlar. C Programı: A programının 2. veya B programının 1. döneminde öğre­ tilen seviyede yabancı dil bilenlere, ileri seviyede anlama, konuşma, yazma ve çeviri yapma becerilerini sağlar. Eğitim

Merkezindeki öğretim uygulamasının özelliği ve gereği dikkate verimi artırmak amacıyla her program kendi içinde seviye farkiarına göre gruplara ayrılır. alınarak

Madde 42: Eğitim Merkezinde Sınavlar: Seviye tespit navlar ve kurs bitirme sınavları olmak üzere üç şekilde yapılır.

sınavı,

ara

sı­

a. Seviye Tespit Sınavı: Eğitim Merkezine alınacak kursiyerlerin takip edecekleri dildeki seviyelerini saptamak amacıyla Merkez Müdürlüğünce hazırlanan bir program dahilinde, her yıl 1-20 Eylül tarihleri arasında 3 kişi­ lik bir komisyon tarafından yazılı veya uygulamalı olarak yapılır.

Arapça Öğr. Ana Problem!. Belirleme Amaçlı Denevsel Bir Araştırma

153

b. Ara Sınavları: Uygulanan öğretünde kursiyerlerin başarısını değer­ lendirmek amacıyla ı. dönemde iki, 2. dönemde ise bir defa olmak üzere Merkez Müdürlüğünün saptayacağı bir günde bir öğretmen tarafından yazılı olarak yapılır. c. Kurs Bitirme Sınavları: Merkez Müdürlüğünce hazırlanan bir program dahilinde 21-30 Haziran tarihleri arasında 3 kişilik komisyon tarafından yazılı ve sözlü olarak yapılır. Madde 46: test

Sınav soruları, sınavı

uzmanlarınca

yapacak komisyonlar veya Merkezin daha önceden çok sorulu ya da test halinde hazırlanır.

Madde 47: Eğitim Merkezinde yapılan yazılı ve sözlü sınavlarda kursiyerlerin başarıları, "Pekiyi" "İyi" "Orta" ve "Başarısız" olarak değerlendi­ rilir. Sözlü sınavlarda değerlendirme, sınav komisyonu üyeleri tarafından verilen puanların aritmetik ortalaması ile saptanır. Yazılı ve sözlü sınavların değerlendirilmesi ı 00 puan üzerinden aşağıda saptanan esaslara göre yapılır: 100 - 90 Puan

arası

"Pekiyi"

89 - 80

Puan arası

"İyi"

79 -70

Puan

arası

"Orta"

69 - O

Puan

arası

"Başarısız"

Madde 48: Kurs sonunda başarılı sayılmak için yapılan her ikisinde de başarılı olmak şarttır.

yazılı

ve sözlü

değerlendirmelerin

a. Sözlü Değerlendirme: Sözlü belirtilen esaslara göre yapılır. b.

sınavın değerlendirilmesi

Yazı lı Değerlendirme: yazılı değerlendirme

47. maddede

ise; ara ve kurs bitirme her sınav için aşağıdaki tabloda gösterilen ağırlık yüzdeleriyle çarpımı sonunda elde edilen ağırlık notları toplamı­ nın puan olarak 47. maddede belirtilen esaslara göre değerlendirilmesiyle

yazılı sın.avlarında alınan puanların,

yapılır. Sınav ağılık ı.

yüzdeleri:

Ara

Sınavı

%

ıo

2. Ara

Sınavı

%

ı5

3. Ara

Sınavı

%25

Kurs bitirme yazılı

Sınavı

%50'dir.

154----------------------------------~C~a~n~d~e~nı~ı~·r~D~o~ğ~a~n

Madde 49: Öğretim süresi içinde yapılan ara sınavlarda bir defadan fazla 100 üzerinden 70'in altında puan alan kursiyerin durumu bağlı olduğu kuruma bildirilir. 6

6.

Araştırma

Denekieri

Denekler, Devlet Memurları Yabancı Diller Eğitim Merkezi seviye tespit sınavına göre düzeyleri belirlenen ve tablo 1'de görülen oranlarda A, ·B ve C kurlarından seçildi. Denekierin A B ve C kurlarına göre dağılımı (Tablo· 1)

'

"A" kuru düzeyjnde gözlenen kursiyer sayısı

39

"B'' kuru düzeyinde gözlenen kursiyer sayısı

35

"C'' kuru düzeyinde gözlenen kursiyer sayısı

26 . 100

Toplam

Yine denekler (tablo:2) de görüldüğü gibi farklı Arapça öğrenim düzeyi olan gruplardan oluşturularak eğitim düzeyi ile Arapça öğrenimi arasında bunması muhtemel etkileri ve bunların öğretime katkıları olup olmadığı araş­ tırılmıştır.

D ene ki erın . egı -·fım d..uzey.Ierıne . gore dagı - Iımı (Tabl o: 2) Sadece lisans düzeyinde öğrenim gören kursiyerler

83

Herhangi bir alanda lisans üstü öğrenim gören kursiyerler

17 100

Toplam

Arapça öğretiminde başanya etkisi olup olmadığının gözlenebilmesi için (tablo:3)'te görüldüğü gibi denekler farklı alanlarda lisans eğitimi alan " kursiyerlerden seçilmiştir. D e neki erın · rısans

egı ım

a an

arına

- 1ımı (Ta blo: 3) gore dagı

İlı'ihiyat Fakültelerinden mezun olanlar

Arap Dili ve

Edebiyatı

58

Fakülteleri mezunları

Yurt dışı, Arap ülkelerinde çeşitli fakültelerden mezun olanlar Arapçayla ilgisi olmayan olanlar

diğer çeşitli

fakültelerden mezun

8 4 30

-~

Toplam

100

6 Devlet Memurları Yabancı DilerEğitim Merkezi İç Yönetmeliği, devam ve sınav la ilgili maddeleri.

Arapça Öğr. Ana Problem!. Belirleme Amaçlı Denevsel Bir Araştırma Denekierin Arapça kullanım için tablo 4'te

ğının araştırılması

alanlarının öğrenime katkısı görüldüğü

gibi denekler

155

olup

olmadı­

değişik

meslek

guruplarından seçilmiştir.

D e ne ki erın . ça

ışma

- Iımı (Tablo: 4) a ı an ı arına gore dagı

Meslek Dersleri ve Din Kültürü Ahlak Bilgisi öğretmenleri

57

İngilizce ve diğer branşlarda çalışan öğretmenler

15

Kamu kurumlarında mütercim-tercüman olarak çalışanlar

8

Filolog, turizm rehberliği ve yurtdışı temsil hizmeti yürütenler

7

Kamu

kurumlarında

yürüttükleri hizmette Arapçayı kullananlar

100

Toplam

7.

13

Araştırmanın Amaçları

Araştırma, yabancı dil olarak Arapça öğretiminde karşılaşılan dilsel sorunlar ve bunların nitelikleri ile sebeplerini belirlemeyi amaçlar. Yine Arapça temel klasik öğretim aracı olan kitaplada ilgili sorunları, sebeplerini ve .öğretimde en verimli kitapları belirlemeyi amaçlar. Yabancı dil olarak Arapça öğretiminin odağı olan öğretmen le ilgili olan sorunlar ve bunların kaynakları belirlenmeye çalışılmıştır. Arapça öğre­ tim etkinliklerinde hedef olan öğrencilerle ilgili sorunlar, sebepleri ve çözüm yolları belirlenmeye çalışılmıştır. Arapça öğretiminin örgüsünü oluşturan metot ve teknİklerle ilgili sorunların sebep ve nitelikleri araştırılmıştır.

Arapça öğretim kitapları ile ilgili problemierin belirlenmesi amacıyla Arapça öğretmek için özel hazırlanan ve tablo: 5'te isimleri verilen kitap setleri okutularak, kİtapiara göre sorunların değişip değişınediği ve hangi setin daha verimli olduğu belirtilmeye çalışılmıştır. Takip edilen Arapça öğretim kitap setlerinin eşit öğrenci grubu tarafından değerlendirilmesi için her yıl 10 kursiyer gözlemlenmiştir. Denek sayısı kolayca gözlenebilecek bir sayıda tutularak gözleme yoğunluğunun dağuracağı dikkatten kaçmalar önlenmeye çalışılmıştır.

yabancılara

Ca n d e m ir D o o- ı ll!

156 Okutulduğu yıllara

göre

sıralanmış

Arapça öğretim setleri (Tablo: 5)

~~~ ~1 ,,\_?..1 A..:UL:i .~yJI -= 0L....::.. rw .~ ''-?~~~ r.tft.ll~ .&ı~.~ 'tJ-tr.Jl 0~ .&ı~.~ .6

~yJI ~ ı~ ~.:..i ı.ş~.J .~ •r.ıL ..l:,ğh.ll~ ~1)1~ .~ ,~1 ~ ~ ~_r..:ıll öh_, ~yJI ;;..:..ı.ıı ~ ı.s_;ill ri ~\.:;>. .(.Ş"'""L...~I '-:-ltıS.ll -~ LJ:ıibW.Il_po-1 -c::~u.....ıı_, ~~~~ı.) 0~1 L..::::..) ·ı)=-ıl)l ~_,ı~ 0l...L .)~ıli ~ı w.ı..=..... ~ .7 ~yJI ;i..:J.II ~ ~ '-:-lb':ll ~ 4..:~1 ~\.:;>..11 -~ LJ:ıibW.II~ ~yJI Wl

. ~ LJ:ıibW.Il.J:!i.l .~ji ~ı wWl 4..:9.JY. ~ .oy..::ık..Jl ~yJI ı~l-~j .8

:U_,~ .~ yJI

r1.:i

ı (.Ş"'""L...s...,~ , (.Ş"'""4c .ı.....:..l ı.J.-=- , ~1 _,..:;Jl J~UI J:ı9 ji . 9 .~.):li.: LJ:ıibW.I.I ~yJI Wl~ wW!I ~ ~1_, ~_;lll o)j_, _),3

eY. ~ r-Lo)'l ~\.:;>. ~~_,.......,.11 ~yJI :i..Sk.JI ı~yJI Wl r:ıhJ 4..b1.ıı .10 .~yJI Wl r.ıkJ ~ ~)'1 ~_,........,

Tüm bu Arapça öğretim setleri temel kitapla birlikte, yoğun ve yaygın okuma, gramer ve diyalog kitapları gibi tüm dilsel alanları kapsayan kitapların yam sıra konuları destekleyen resim, tablo, teyp ve video kasetleri gibi teknik araçlarla birlikte kullanılmaktadır. Ancak burada yer darlığı ve ayrın­ tılı konular olması dolayısıyla sadece setierin isimlerinin verilmesiyle yetinilmiştir.

Dersler öğretmen rehber kitaplarının direktifleri doğrultusunda aşağıda isimleri verilen metot ve tekniklerden öğrencilerin ulaşmak istedikleri hedeflerine en uygun olanlar belirlenmeye çalışılmıştır. Metot, teknik, araç ve

Arapça Öğr. Ana Problem!. Belirleme Amaçlı Denevsel Bir Araştırma

157

gereçlerin kitap ve öğrencilere uygunluğu denenerek tercih edilenler ise daha sonra kullanılmak üzere belirlenmiştir. Ders konularının gerek duyduğu etkinliklere uygun olarak seçilerek uygulanan metotlar şunlardır: Dilbilgisi-çeviri metodu (grammartranslatıon method), direkt metot (dırect method), okuma metodu (the readıng method), işitsei-dilsel metot (the audıo lıngual method), b ilişsel öğ­ renme metodu (cognıtıve method), iletişimci metot ( communıcatıve method), işitsei-görsel metot (audio-visual method), seçmeci metot (eclectıc metot), işlevsel-kavramsal metot (fonctıonal notıonal), telkin metodu (suggestopedıa), ca-ob metodu (bilişsel, kulak-dil, cognıtıve, audıo-oral, bılıngual method). başlıca

Öğretİrnde kullanılan başlıca teknikler de şunlardır: Gurupla öğretim, gösteri (demonstration), soru-cevap (questıon and answer), drama ve rol yapma (drama and role-play), benzetim (sımulatıon), eğitsel oyunlarla öğre­ tim (academic games), iletişim oyunları (communication games), gramer oyunları (grammar gamas), bireysel öğretim, dil Hiboratuarları, televizyon, bilgisayar destekli yabancı dil öğretim (computer.:assisted instruction). 7

Deneklere Arapça öğreten öğretmenierin kitap setlerini uygun metot ne derece ekonomik kullandıkları belirlenmeye çalışılmıştır. Öğretmenierin ne ölçüde model öğretmen olabildikleri ayrı bir değerlendir­ ine ölçütü olarak alınmış ve verilerin değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulmuştur. Bu sebeple Merkez öğretmenleriyle ilgili uzmanlık bilgileri (tablo: 6) da gösterilmiştir.

ve

teknİklerle

Yabancı

Diller

Eğitim

Merkezi

öğretmen uzmanlık eğitimleri

(Tablo:6)

2

Ankara ilahiyat Fakültesi mezunu Yurtdışı

Arap ülkeleri

Yabancı

uyruklu veya Arap kökenli

Toplam

'

Eğitim

mezunları

4 öğretmenler

3

..

9

Merkezinin kütüphane, dil laboratuarı, sinema salonu, teyp, video ve kabiolu t.v. gibi teknik araçları kullanması veya kullanımından faydalanma ilgisinin başanya katkısı, dolayısıyla araştırmaya etkisi de araştırıl­ mıştır.

7

Dr. Candemir Doğan, Yabancı Dil Olarak Arapça Öğretim Metot ve Teknikleri, Lazer Ofset, Ankara 1998; s.67- I 53.

158 ________________________________~C~a~n~d~e~n~ı~ı~·r~D~o~g~~~a~n

8.

Araştırmanın

Sonuçlan

Öğretim süresince yüz yüze sürdürülen sorun çözme, gözlem, yazılı ve

sözlü sınavlar, ilk ve son anketlerle veriler toplandı. Bu yollarla elde edilen veriler, uygun istatistikler kullanılarak değerlendirildi. Bu değerlendirmeler sonucunda yabancı dil olarak Arapça öğretiminin beş ana başlıkta toplarian şu problemleri belirlendi. a. Öğrenim hedefi olan Arapçanın dilsel, politik ve metodik sorunları

1. Arapça, kendi şartlarına uygun yani yabancı dil öğretim yöntem ve teknikleriyle öğretildiğinde öğrenim ve öğretimi kolay bir dildir. 2. Öğretim, öğrencilerin öğrenim ihtiyaç ve alanları esas alınarak yaçok genişlemekte, hatta dil konularının gereksiz felsefi yorumlarının dahi öğretildiği olmaktadır.

pı lmadığından öğretim konuları gereğinden

3. Tanzimat'tan bu yana Arapçaya karşı gelişen siyaset, öğretimi olumsuz etkilerken, öğrenirnin de zor ve verimsiz olmasına sebep olmuştur. 4. Arapçanın Türkçe'ye yapı, anlam ve mantık! örgü gibi benzerlikleri belirlenerek, öğretiminde bu uygunluktan yararlanılarak, konular kaynaşık ve aşamalı bir bütünlük oluşturacak bir biçimde öğretilmediğinden, öğrenci uyum problemiyle karşılaşmaktadır. 5. Öğretim kolay ve genel kurallardan az kullanılanlara, örnekler öğ­ rencinin yakın çevresinden uzağa ve kurallardan örneklere veya örneklerden kurallara şeklinde bir düzen içinde yapılmaması sorun oluşturmaktadır. 6. Arapça öğretimi; hedefe ve öğrenci seviyesine uygun, tatmin edici ve tüm dil becerilerini mantıki birlik içinde ve birbiriyle bağlantılı olarak yapılmamaktadır.

7. Öğretim e tüm duyu organlarının aktif katılımı ve beceriler arası bütünlük oluşturacak biçimde, öğrenciye uygun, güç ve zaman kaybını önleyecek esaslara uygun olarak yapılmamaktadır. 8. Arapça dilsel iletişimin temel öğeleri olan anlama, anlatma, geri besleme ve her şeye uygun soru sorına becerileri öğretİrnde en etkili şekliyle kullanılmamaktadır.

b. Öğrenim aracı olan Arapça kitapların uyguu'Iuk sorunları

kitap setleri, öğrencilerin hedefleri doğrultusunda kelime ve yapı öğretimi ile fiziki güç ve istenilen uygunlukta değildir.

1. Arapça dilsel

öğretim

ihtiyaçlarını karşılayacak

gelişmelerine

Arapça Öğr. Ana Problem!. Belirleme Amaçlı Denevsel Bir Araştırma 2. Kitaplar, karşılaştırmalı Türkçe-Arapça öğretimi esas alanda uzman b!r grup tarafından hazırlanmamıştır.

159

alınarak

bu

3. Okutulan kitaplar çoğu set halinde öğretmen ve öğrencinin tüm ihtibir bütünlük içinde karşılamadığından öğretİrnde birlik bozulmaktadır. Öğretİrnde bir birlik oluşturacak nitelikte temel kitabın nasıl uygulanacağı, öğretmenin yürüteceği eğitim faaliyetlerini nasıl uygulayacağı, hangi metot ve tekniklerin kullanılacağını örnekleriyle açıklayan rehber kitap ve başarının nasıl kontrol edeceğini belirleyen değerlendirme gibi yardımcı kitapta desteklenmemiştir. yaçlarını

4. Uygulama kitabının, öğrenci istek, beklenti ve yaşantılarını dikkate alma, teorik bilgileri aşamalı ve ekonomik olarak uygulamaya geçirme ve alan dil becerilerini geliştirme özelliği yetersizdir. 5. Temel kitapta, öğretim hedeflerini, her hedefi yansıtan davranışlar ile her davranışla gelişecek öğrenci etkinlikleri ve her etkinlikle ilgili olumlu veya olumsuz davranışları ölçmeyi gerçekleştirecek çok amaçlı testler eklenmemiştir.

c. Arapça öğretim yöneticisi olan

öğretmenin

yeterlilik sorunları

l. Öğretmen; öğrenci ile öğretim araçları olan kitap, yöntem, araç ve gereçlerle birlikte etkili ve tutarlı konuşma ve davranışlarıyla kendisini de bir eğitim aracı gibi öğretim çevresini düzenleme de başarısızdır. 2. Arapça öğretmenlerinin çok azı hariç, diğerlerinde yabancı dil olarak Arapça temel dil beceri, bilgi ve birikimi öğrencilere kazandırması için zorunlu olan temel öğretmelik bilgi ve becerileri yetersizdir. 3. Öğretmen, öğrencilere en uygun ve verimli program, kitap, öğretim metot ve tekniklerini belirleyerek kullanmasına imkan sağlayacak öğretmen­ lik eğitiminden yoksundur. 4. Öğretmen, yüksek insani ilişkiler kurarak, nazik, sempatik ve hoş­ görüyle öğretirken, her şeyi cazip hale getirme sanat becerisini kullanarak öğrencilerin yabancı dil öğrenme stresini azaltmada istenilen başarıyı gösterememektedir. 5. Klasik öğretmenlik anlayışını sürdüren ve kendisini her türlü bilimsel yeniliğe kapatarak kendi yaşadığı öğrenim yolundan başka bir öğretim yolu benimsemeyen öğretmeler çoğunluktadır. 6. Öğretilen bilgi, uygulanan metot ve teknİklerle tatmin edilmeyen zaman sınıfta, öğretmen otoritesini zayıflatmakta veya öğretim ortamını gerginleştirerek, eğitimi düzensiz, kısa vadeli ve hedefsiz bir hale öğrenci çoğu

dönüştürmektedir.

160 __________________________________~C~a~l~ı~d~e~'~n~i~r~D~o~ğ~a~n 7. Arapça dilsel bilgi ve birikimi olan herkesin başarılı bir Arapça öğ­ beklemek, çağdaş uzmanlık eğitim anlayışına aykırıdır. Zaten Arapça öğretiminin temel sorunlarından biri de; her Arapça biliyor kabul edilene, Arapça öğretmenliği yaptırılmasından kaynaklanıyor. Halbuki öğretmenin, Arapça bilgisinin yanı sıra yabancı dil öğretmenliği için zorunlu formasyon eğitimi almış ve sanatsal becerileri kazanmış olmalıdır. retmenliği yapmasını

8. Öğretmen, eğitim uygulamalarının öğrenci davranışlarında meydana gözlemlerne ve beklentilerine ters düşen sonuçlar olduğunda, sistemi yeniden düzenleyerneme ve öğrencileri problemlerle karşı karşıya bırakma genel öğretmen davranışı olarak sık karşılaşılmaktadır. getirdiği değişimleri

d. Arapça

öğretiminde

hedef kitle olan

öğrencilerin başarı

sorunları

1. Öğrenci, kendi zeka, bilgi ve fızikf kabiliyetlerini en etkin bir biçimde kullanarak Arapçayı bireysel ve gerektiğinde de grup çalışmasıyla nasıl öğreneceğini bilmemektedir. 2. Öğrenci, öğrendiği Arapça bilgileri hangi uygulamalarla pekiştire­ rek dilsel birikim oluşturacağını, tekrarları nasıl ve ne zaman yaparak, bilgileri kalıcı hale getireceğini bilmiyor. 3. Öğrenci, Arapça öğrenimini nasıl istek ve haz duyarak sürdüreceği­ ni bilmiyor. Tabii olarak zevk ve gururla yapılmayan öğrenim, verimsiz olmakla kalmamakta, öğrencinin korku ve endişe duymasına da sebep olmaktadır. Arapça öğretiminin rahat ve güven ortamında yapılmaması başka problemleri de beraberinde getirmektedir. 4. Öğrenci, derslere bilinçli ve etkin katılımla bilgileri hafızasında aktif tutmasını başaramıyor. Bundan dolayı, öğrendiği bilgiler teoride kalmakta ve iletişimde kullanılarak pekiştirilemediğinden unutulmaktadır. 5. Öğrenci, öğrendiği Arapçayı nerede ve nasıl kullanacağmı bilmedidüzenli bilgilerle aktif hafıza oluşmamakta ve öğrenme şuursuzca tekrar düzeyinde kalarak verimsizleşmektedir. ğinden

6. Çoğu zaman öğrenci, öğretmene güven duyarak istekle öğrenme yerine, zayıf not alma, sınıfta kalma gibi bazı ruhsal baskı araçlarının etkisinde kalarak isteksiz ve ümitsiz öğrenmektedir. 7. Yetişkin öğrenci, Arapça iletişim kurman m yalın kelime ve gramer bilgisiyle olmayacağmı bilmediğinden, Arap üslfibuna uygun yeni cümleler kurabilecek iletişim melekesi kazanamamaktadır. 8. Öğrencilerin Arapça öğrenim başarılarını önemli ölçüde etkileyen motivasyon gücü, öğrenim alan dillerine göre değişiklik göstermektedir.

Arapça Öğr. Ana Problem!. Belirleme Amaçlı Denevsel Bir Araştırma 9. Arapça öğrenen

öğrencilerde

161

genel olarak Türkçe dilbilgisi yetersiz-

liği görülmekte ve bu ilahiyat öğrenimi görenlerde daha çok belirginleşmek­

tedir.

e. Arapça

öğretimini

biçimlendiren metot ve teknik sorunları'

1. Hiçbir Arapça öğretim metot ve tekniği tek başına Arapçayı bir bütün olarak öğreterek öğrenim hedeflerini gerçekleştirmek için yeterli değil­ dir. 2. Arapça öğretim müfredat ve eğitim planları, tüm metot ve teknikler rahat geçişe uygun olarak hazırlanmamıştır.

arasında

3. ğundan

Çoğu zaman öğretimde uygulanan metot ve teknikler tekdüze oldudersler ilerledikçe verimsizleşmektedir.

4. Öğrencilerin öğretİrnde uygulanacak metot ve teknİklerle ilgili yeterli bilgilerinin olmamasına rağmen, öğretmene de güvenmemeleri, sınıfta çok gereksiz tartışmalarla zamanın boşa geçirilmesine neden oluyor. 5. Çoğu zaman metot ve teknikler öğretimdeki tüm başarısızlıkların tek sebebi olarak görülmekte ve gerçek sorunların belirlenmesi engellenmektedir.

9. Araştırma Sonuçlarının Tartışılması Arapça kendi şartları içinde oluşturulan yabancı dil öğretim yöntem ve tekniklerine uygun olarak öğretilmediğinden, öğrenimi zorlaşmaktadır. Ağır­ lıklı olarak öğretim yaklaşımdan kaynaklanan bu yanlış kabullin düzeltilmesi için Arapça öğretimi, Türk öğrencilerin ihtiyaçlarına göre yeniden düzenlenmelidir. Öğretilen bilgiler iletişimde gerek duyulmayan ve kuralların mantık! veya felsefi yorumlardan ibaret olan bilgilerden arındırılarak sadece dilin yaşayan biçimi öğretilmelidir. Öğrencilerin öğrenime daha iyi uyum sağlamaları için Türkçe'nin Arapçaya yapı, anlam ve mantık! örgü gibi transferi mümkün olan benzer noktaları karşılaştırmalı, konular kaynaşık ve aşamalı olmalıdır.

Tanzimat'tan bu yana Arapçayakarşı gelişen siyaset, doğal olarak öğ­ retimi de olumsuz yönde etkilemiştir. Bunun sonucu olarak Arapça öğretimi ve müfredatları üzerinde gerekli bilimsel araştırmalar yapılarak çağdaş uygulamalı dilbilime uygun olarak geliştirilmedi. Çağın ihtiyaçlarının çok gerisinde kalan Arapça öğretim uygulamaları ülke çıkarları ön plana alınarak yeniden günün şartlarına uygun bir biçimde geliştirilmelidir. Yabancı dil öğretiminde kitap, tarihte her zaman önemini korumuş klasik temel bir öğretim aracıdır. Kitap Arapça öğretim tarihi boyunca da

162 ________________________________~C~a~n~d~e~J~n~i~r~D~o~ğ~a~n çok özel bir önem taşıdı. Arapça öğreten nahiv öğretmenlerinin, değişen öğrenci şaıtları ve bilimsel gelişmeleri göz önüne alarak sürekli güncelleşti­ rerek yazdıkları binlerce nahiv kitabı vardır. Burada üzerinde dikkatle durulması gereken husus; öğretmenierin öğrencilerin şartlarına uygun kitaplar telif ederek o kitapları okutmalarıdır. Günümüzde bu gelenek devam etmediği gibi, dilsel ihtiyaç, hedef ve fiziki şartları farklı olan öğrenciler için yazılmış kitapların uygun bir seçim yapılmadan rasgele okutulması, Arapça öğretiminin diğer bir problemidir. Öğretİrnde en verimli kitap; günün ve öğrencinin şartlarına en uygun olan kitaptır. Ülke genelinde Arapça öğretmenlerinin ortak uygulamalarla öğretimi düzenli yürütmeleri için, Türkçe-Arapça karşılaştırmalı öğretim uzmanların­ ca hazırlanan kitaplar okutulmalıdır. Bu kitapların öğretim metot ve teknikleri öğrenciye uygun ve öğretmeniere de örnek uygulamalarla rehberlik yapacak nitelikte bir kılavuz kaynak kitap la desteklenmelidir. Arapça öğretiminde ana sorumluluk öğretmenindir. Öyle ki; en mükemmel öğretim pHinı, öğretime en uygun metot ve teknikler, en güzel hazır­ lanmış kitap, en ince ayrıntılarına varıncaya kadar düzenlenmiş bir program olsa da yabancı dil olarak Arapça öğretimi alanında uzman bir öğretmen yoksa, tüm öğretim çabaları sonuçsuz kalır. Aynı zamanda etkili bir öğretim aracı olan öğretmenin konuşma, davranış ve duruşları bulunduğu öğretim çevresiyle tutarlı bir birlik oluşturmalıdır. Çünkü; öğrenmeyi meydana getiren en önemli şartlardan biri öğretmen olduğundan, onun davranışları da bir çeşit eğitim sayılmaktadır.

Araştırmada;

her türlü yeniliğe kapalı, kendi öğrenim yolundan başka yolunu benimsemeyen ve Arapçayı sadece bu yolla öğretmeye çalışan klasik öğretmen. Kendi yaşadığı öğrenim metotlarının artık geçerli olmadığını bilen ve sistemde kendi imkanıyla değişiklik yapmaya çalışan kapalı öğretmen. Öğretmen ve öğrenciyi tatmin etmeyen sistemi değiştirmek isteyen, fakat yeterli öğretim metot bilgisine sahip olmadığından çabaları boşa çıkan yenilikçi öğretmen. Arapçanın bir yabancı dil olarak öğretilmesi görüşünde olan ve öğretimi bilimsel dil ve formasyôn araştırmalarına dayandıran, bu alandaki gelişmeleri sürekli takip ederek uygulayan araştırmacı öğretmen tipleriyle karşılaşılmıştır. bir

öğretim

Arapça öğrenme; birey olarak her ne kadar öğrencinin kendi yaşantıla­ rıyla ilgili olsa da, dilin toplumsallığı ve iletişimde kullanılma gereği, dil öğı:etiminde grup çalışmalarına özel anlam kazandırmaktadır. Bundan dolayı öğretim sınıfları bilgide özdeş, hedef ve ihtiyaçları birbirine yakın öğrenci­ lerden oluşmalıdır. Çünkü ortak nitelikleri taşıyan öğrencilerin grup etkinlikleri göstermeleri daha kolaydır. Bu da haliyle Arapça öğretimini başarılı hale

Arapea Öğr. Ana Problem!. Belirleme Amaçlı Deneysel Bir Araştırma

163

getirmektedir. Arapça öğretiminin verimli olması için sınıflar benzer becerileri kazanacak ve en çok ortak özellikleri olan öğrencilerden oluşmalıdır. Öğrenci öğrendiği Arapçayı nerede ve niçin kullanacağını bilmeli ve kullanım alanına

uygun selis dil becerileri geliştirmelidir. Dilin hangi alanda bilinmeden rasgele ve isteksiz yapılan öğrenim, başarı­ sız ve verimsiz olmaya mahkumdur. Yani öğrencinin zihnen rahat, hedefi açık görebildiği öğretim ortamı verimli, zihnl kargaşa ve düzensiz bir ortamda gösterilen tüm çabalar boş olacaktır. Arapçanın en verimli öğrenilmesi için, öğrenimle ilgili tüm bilgi, beceri ve uygulamalar bir disiplin içinde yürütülmeli ve öğrenciye zekayı en aktif kullanma yolları öğretilmelidir. Çünkü; öğrenci zeka etkinliklerinden haz ve zevk almazsa, öğrendiği bilgileri belki şuursuzca hafızaya alarak öğrenmiş gibi görünebilir, bu ise asla gerçek öğrenme değildir. Gerçek anlamda Arapça öğrenme, öğrenimden Jezzet alma ve öğrenimi severek yapmakla mümkün olur. Ancak üzüntüyle belirtmek gerekir ki; öğrenimde zevk ve hazzın yerini, çoğu zaman zayıf not alma ve sınıfta kalma gibi baskıların aldığı görülmektedir.

ve

nasıl kullanacağı

problemi de öğretmen ile öğrenci arasın­ daki dayanışma eksikliğidir. Bu eksiklik öğrencinin, öğretmeni Arapça ve metot bilgisi bakımından yetersiz görerek ona olan güvenini yitirir. Bu ise; bir bakıma öğrenirnin de bittiği anlamına gelir. Bu kabulle artık otoritenin yerini hedefi belirsiz istek ve kargaşa alır ve öğrenci; "bana benim istediğim gibi öğretİrsen öğrenirim" gibi mantık yanılgısı içine düşer ve öğrenim tamamen çıkınaza girer. Dil öğrenimi özel bir disiplin ister ve asla kargaşa ortamında hiçbir olumlu sonuç vermez. Bunun için öğrenci, asla dil öğrenim disiplinini bozacak mantık yanılgılarına düşmemeli, aksi halde bir gün bunların acısı tüm şiddetiyle tadı !ır. Arapça

öğretiminin

bir

diğer

Arapça öğretiminde metot ve teknikler her şey değil, sadece hedefe götüren kısa bir yol olarak görülebilir. Dolayısıyla Arapça öğretiminde yanlış uygulanan metot ve tekniklerin olumsuz etkileri varsa da, tüm başarısız­ lıkların tek sorumlusu da değillerdir. Arapça öğretiminin çok yönlü ve girişik nitelikli bir dil edinim olayı oluşu, bilgiden çok beceri ve alışkanlıkların geliştirilmesini gerektiriyor. Bu ise; öğrenme yaşantılarının kazandırabiiece­ ği etkili eğitim durumlarının seçilip düzenlenmesi işinin önemini daha da artırıyor. Arapça öğretim programlarında amaçlanan davranışların öğrencile­ re kazandırılması, şartları değişerek uygulana gelen geleneksel öğretim yöntemlerinde değişikliklerin yapılarak yenilenmesi veya yeni şartlara uygun öğrenme-öğretme modellerinin belirlenınesini gerektirmektedir.

l64 __________________________________~C~a~n~d~e~m~ı~·r~D~o~ğ~a~n

1O.

Araştırma

Hedeflerini

Gerçekleştirme

Bu araştırma on yıl gibi geniş bir zaman dilimine yayılmış ve dokuz ay süren uzun bir gözlem süreci içinde yapılmış bir dizi öğreni-:n ve öğretim deneylerinden oluşur. Değişik nitelikler taşıyan öğretmen ve yetişkin kursiyerlerin kitap, metot, teknik araç ve gereçlerin yabancı dil olarak Arapça öğretimiyle ilgili sorunları belirlenıneye çalışıldı ve elde edilen veriler değer­ lendirildi. Denekierin Arapça öğrenim başarıları, yönetmelik esaslarına uygun olarak uzmanlar tarafından hazırlanan ve 2 ayda bir yapılan periyodik objektiftest sınavlarıyla belirlendi. Sınavlarda 4 temel dil becerisinin eşit ağırlıkta dağılıını yapılmış, tekniklerine uygun 50 test sorusu sorulınuştur. Dil ediniın başarıları, dinleme, anlama, ödev yapma, diyalog ezberleıne, konuşma, sesli ve sessiz okuma, düzeye göre iınli:i ve kompozisyon çalışınaları günlük etkinlik izleme tabloları ile her iki dönem sonunda yapılan sözlü değerlendir­ melerle belirlendi. Ayrıca gözlenen kursiyerlerden Kasım ve Mayıs dönemi Kamu Personeli Yabancı Dil Seviye Tespit Sınavına katılanların puanları da objektif bir başarı göstergesi olarak değerlendirildi. Araştırınada şu sorunlara cevap arandı. Araştırınanın birinci hipotezi; Arapça öğrenimi kolay bir dil olmakla birlikte, istenen başarı; dilsel alan belirsizliği, öğretmen, kitap, metot, teknik ve öğrencinin hazır bulunmaması gibi problemler sebebiyle zorlaşmaktadır. Araştırmanın

ikinci hipotezi; Arapça öğretiminde kitaı:. vazgeçilmez Kitap, öğrenci şart ve ihtiyaçlarına uygun olarak hazırlan­ ve tüm ihtiyaçlara cevap verecek nitelikte olmalıdır.

öğretim aracıdır. ınalı

Araştırınanın odağında

olan

üçüncü hipotezi; yabancı dil olarak Arapça öğretiminin görevine uygun yetişıneınektedir. Bu nedenle, baiçin Arapça öğretmenliğinin yeniden gözden geçirilmesi

öğretmen,

şarıya ulaşılması

gerekmektedir. Araştırınanın

dördüncü hipotezi; Arapça öğretiminde hedef kitle olan bilinçli olarak neyi, nasıl öğreneceklerini bilmemeleri ve öğ­ renmeye hazır olmamaları, istenen davramşların gelişmesini engellemektedir. öğrencilerin

Araştırmanın beşinci

hipotezi; metot ve tekniklerin yeteri kadar bilinmediğinden, tam uygulanarak Arapça öğretimi istenilen düzeyde verimli olarak yapılamamaktadır.

Arapea Öğr. Ana Problem!. Belirleme Amaçlı Denevsel Bir Araştırma

165

ll. Araştırmacılara Öneriler Öncelikle Arapça araştırmacıları ratlarda -kalacak, belki hiç kimseye olamayacak araştırma konularına değil de, her gün ve herkesin iç içe . olduğu Arapça öğretim konularını araştırınaya yönelmelidirler. Öncelikle araştırılması gereken Arapça konular şunlar veya alt birimleri olabilir. yararı

racı

I. Yabancı dil olarak Arapça öğretim hedefi, öğrenim ve öğretimin aolan Arapçanın tüm dilsel yönleri, öğrenim ve öğretim özellikleri ayrın­

tılarıyla araştırılmalıdır.

2. Yabancı dil olarak Arapça öğretimi alanında kullanılan kitaplar tarih! gelişim süreci içinde tüm yönleriyle incelenmelidir. Yabancı dil olarak Arapça öğreten öğretınenlerin, Arapça bilgi yeve öğretmen olarak yetiştirilmeleri ile ilgili tüm konular ayrıntılarıy­ la incelenmelidir.

3.

terliliği

4. Arapça öğretiminde hedef kitle olan öğrencilerin, öğrenmeye hazır olma, motivasyon, başarı ve başarısızlık sebepleri gibi tüm konular sebep ve sonuçlarıyla araştırılmalıdır.

5. Yabancı dil olarak Arapça öğretiminde kullanılan metot ve tekniklerin öğretime katkısı ve bunlarla ilgili tüm problemler ayrıntılarıyla incelenmelidir. Arapça

öğretiminin

temel

sorunlarını

belirleme son anbt

soruları

ör-

ne ği Sayın

Kursiyer !

Size yöneltilen sorular, özel olarak Devlet Memurları Yabancı Diller Merkezinde 9 ay süreyle uygulanan Arapça öğretiminin problemlerini; genel olarakta Türkiye'de Arapça öğretiminin ana problemlerini belirleme amacını gütmektedir. Araştırma sorularına vereceğiniz cevaplarla önce; Devlet Memurları Yabancı Diller Eğitim Merkezinin Arapça öğretimi alanında olumlu veya olumsuz uygulaınaların belirlenmesine, daha kapsamlı olarak da, Türkiye'deki Arapça öğretiminin temel problemlerinin belirlenmesine ve dolayısıyla çözümüne katkıda bulunacaksınız. Eğitim

Eğitim

Merkezindeki 9 süreyle başarı gözlem grafiklerinizle birlikte sadece bilimsel amaçlarla kullrnılacaktır. En doğru sonuçlara ulaşabilme~ için tüm soruları içtenlikle cevaplamanızı diler, yardımlarıniz için teşekkür ederim. değerlendirilecek cevaplarınız,

Dr. Candemir Doğan

166 __________________________________C~a~n~d~e~'~n~ı~·r~D~o~g~v~a~n a. Genel Bilgiler 1. Hangi düzeyde, nerede ve kaç yıl Arapça eğitimi gördünüz? 2. Lisansüstü

öğrenim

gördünüz mü,

görmüşseniz

hangi alanda gördü-

nüz? 3. Genel veya

alanınızla

ilgili Arapça

öğrenim

ve kullam m tecrübeniz

kaç yıldır? b. Arapça Öğrenim Amaçları 1. Sizi Arapça öğrenmeye yöneiten sebep veya sebepler nelerdir? 2. Arapçayı hangi dilsel alanda ve ne maksatla kullanacağınız belli midir? 3. Arapçayı herhangi bir mesleki zorunluluktan mi öğreniyorsunuz?

mı,

yoksa kendi iste-

ğİnizle

4. Arapça öğrenmeye, dil öğrenme alt bilgilerine sahip olma açısından kendinizi ne kadar hazır buldunuz? 5. Genel dilbilim, dilbilim ve uygulamalı dilbilim ile ilgili daha önce bilgilerinizden Arapça öğreniminde ne kadar yararlandınız?

öğrendiğiniz

6. Türkçe dilbilginiz yeterli mi, yoksa Arapça dilbilgisi terimlerinin Türkçe karşılıklarını bulmakta zorlandınız mı? 7. Merkezde 9 ay Arapça öğreniminden sonra, Türkiye'de Arapça retirninin gereğine ve yararına inanıyor musunuz? 8. Türkiye'de Arapça öğretiminin "alan dil olarak yapıldığınainanıyor musunuz?

öğretimi" niteliğine

öğ­

uygun

9. Genel olarak daha önce gördüğünüz Arapça eğitim ve öğretim uyile Merkezdeki öğretimin ekonomiklik ve verimlilik oranını nasıl buluyorsunuz? gulamaları

c.

Arapçanın

Dilsel

Sorunları

1. Arapça öğrenim ve bebi neler olabilir?

öğretimi

zor bir dil midir, böyle bir

inancın

se-

2. Arapçanın, öğrenimi zor bir dil görüntüsü almasında etkili olan problemlerin, okutulan kitaplardan kaynaklanma oranı nedir? zor bir dil gibi görünmesinde, olarak yetişmemelerinin etkisi nedir?

öğretmenierin

4. Arapçanın, öğrenimi zor bir dil gibi görünmesinde, renci niteliklerinden kaynaklanma oran nedir?

sorunların öğ­

3. yabancı

Arapçanın, öğrenimi

dil

öğretmenleri

Arapça Öğr. Ana Problem/. Belirleme Amaçlı Denevsel Bir Araştırma

167

5. Arapçanın zor bir dil olarak görülmesi, öğretim yöntem, teknik, araç ve gereçlerinin uygun seçilmemesinden mi kaynaklanıyor? d. Arapça Öğretim Kitaplarıyla İlgili Sorunlar

I. Merkezde okutulan kitapların Arapça mza etkisini nasıl buluyorsunuz? 2.

Okuduğunuz

3.

Okuduğunuz

kitap seti dilsel

öğrenirninize katkı

ihtiyaçlarımza

ve

başarı­

hangi oranda cevap

verdi. kitap setinin daha önce okuduğunuz Arapça yönleri nelerdİr.

öğretim

kitaplarından farklı bulduğunuz

4. Eğitim Merkezinde okuduğunuz kitap seti ile daha önce okuduğu­ nuz Arapça öğretim kitaplarının öğretİrnde yetersiz kaldığı konu ve teknikler . nelerdir. 5. Daha önce okuduğunuz Arapça öğretim kitaplarıyla Merkezde okusetler arasında hangi farkları belirlediniz, setleri başarılı buluyor musunuz? duğunuz

e. Arapça Öğretmenleriyle İlgili Sorunlar

1. Arapça öğretmeni iseniz kendinizi her yönüyle yeterli buluyor musunuz, öğretmen değilseniz, Merkez öğretmenlerinin öğretmenliklerini nasıl buluyorsunuz.? 2. Kendinizi ve Merkez öğretmenlerini nüyle yeterli buluyor musunuz.?

öğretmenlik

bilgi ve sanat yö-

3. Kendinizi ve Merkez öğretmenlerini kitap, metot ve jilerini kullanınada başarılı buluyor musunuz?

eğitim

teknolo-

4. Merkez öğretmenlerinin, Arapça öğretmeni olarak yetişmemelerini sezinleten ve öğretimi verimsizleştiren eksikleri belirlediniz mi, bunlar nelerdir? 5. Bugüne kadar bir şekildemuhatap olduğunuz Arapça öğretmenleri­ nin insani ilişki, disiplin ve sınıfyönetimi diğer öğretmenlerden farklı mıydı, ne gibi farklar belirlediniz? 6. Belirlediğiniz ve sizin de yaptığınız ancak ça öğretmenlerine mahsus genel hatalar nelerdir?

olmaması

gereken Arap-

7. Öğretmenlik tecrübe ve 9 aylık gözlemlerinize göre, ideal Arapça mutlaka bulunması gereken hangi özellikleri belirlediniz.

öğretmeninde

168 __________________________________~C~a~n~d~e~l~n~i~'-·~D~o~ğ~a~l~l

f. Arapça Öğrencileriyle İlgili Sorunlar 1. Kendinizi ve öğrencilerinizi bilgi ve motivasyon yönüyle Arapça ne kadar hazır buluyorsunuz?

öğrenmeye

2. Kendiniz ve öğrencileriniz öğrenimde gösterilen çalışma disiplini ve çabalara göre hedeflerini hangi oranda gerçekleştirebiliyorlar? 3. Arapçanın sizin istediğiniz gibi öğretilmesi için öğretmen üzerinde herhangi bir şekilde baskı yaptınız mı, size baskı yapılıyor mu veya yapanları haklı bulur musunuz? 4. Öğretmenlik tecrübe ve 9 aylık gözlemlerinize göre, ideal Arapça öğrencisinde mutlaka bulunması gereken hangi özellikleri belirlediniz. 5. Öğrenim hayatınız süresince kendinizde ve Arapça öğrencilerinde en çok eksikliğini sezinlediğiniz ve bulunması gereken özellikler nelerdİr? 6.

Belirlediğiniz

olmaması

ve sizin de yaptığınız, ancak Arapça gereken genel hatalar nelerdİr?

öğrencilerinde

g. Metot ve Tekniklerle İlgili Sorunlar 1. Genelde Arapça buluyorsunuz.?

öğretim metotlarını,

özelde Merkezdeki uygulama-

ları nasıl

2. Genelde Arapça öğretiminde teknik araç ve gereçlerin, özelde Merkezdeki kullanım ve öğretime katkılarını ne oranda başarılı buluyorsunuz? nasıl

3. Arapça öğretiminde sınavların başarı ölçme ve öğretime katkısını buluyorsunuz?

4. Kendinizin ve öğrencilerinizin Arapça dört temel dil becerilerinin gelişmesini yeterli buluyor musunuz? 5. Size göre Türkiye'de Arapça ve tekniklerine uygunluk oranı nedir?

öğretiminin yabancı

dil

öğretim

metot

6. Sizin Arapça öğrenim yönteminiz ile Merkezde uygulanan Arapça öğretim metot ve teknikler arasında fark var mıdır, varsa öğre­ nime katkısı nedir?

169

Arapça Öğr. Ana Problemi. Belirleme AmaçiT Denevsel Bir Arasiirma

KAYNAKÇA -Arslan, Mehmet. Kültürler Savaşı, Akabe Yayınları, İstanbul, 1986. -Boztaş, İsınaii."Özel Amaçlı Yabancı Dil Öğretim Programlarının Hazırlanmasında

Dilbilimsel Boyut: Sorunlar, Yöntemler, Teknikler". Dilbilim Araştırmaları, Haz Ahmet Kocaman, vd. Hitit Yayıncılık Ankara 1990.

-Demircan, Ömer, Dünden Bugüne Türkiye'de Yabancı Dil. Reııızi Kitabevi, İstanbul, 1988. -Demircan, Ömer, Yabancı Dil Öğretim Yöntemleri, El if Kitabe\ i. tanbul, 1990. Usem

J.,_

-Demirel, Özcan, Yabancı Dil Öğretimi ilkeler, Yöntemıer. TekniL.!c. Yayınları, Ankara, 1990.

-Doğan, Dr. Candemİr, Yabancı Dil Olarak Arapça Öğretiııı \klcıt \e Teknikleri. Lazer Ofset, Ankara, 1998.

-Erti.irk, Dr. Selahattin, Ankara, 1975.

Eğitimde

Program

Geliştirme, Yelkeııtepc'

Ya-

yınları,

-Koç, Nuretthı. "Türkçe'nin Yabancı Dil Olarak Öğretimi''. Türk Dilinin Öğretimi Toplantısı, 1-3 Ekim 1986, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilinı­ leri Fakültesi Yayınları, Ankara. 1988. -Özsoy, A. Sumru. Sebüktekin, Hikmet, N. Dilbilim Sempozyumu Bildirileri 17-18 Mayıs 1990. Boğaziçi Üniversitesi Yayıııları. İstanbtıi. 1990. -Sever, Dr. Sedat, Türkçe Öğretimi ve Tam Öğrenme. Anı Yayıııcıiıi~. Ankara, 1997. -Demir, Mehmet. "Türkçe Öğretiminde Yöntemler", Türk Diliııiıı Öğretimi Toplantısı, 1-3 Ekim, 1986. -Brown, H. Douglas. Pirnciples of Language Learning and Teachin&. çev. Dr. İbrahim b. Hamd ei-Ku'eyyid, Dr. 'Abd b. 'Abdillalı eş-Şenınıeri. Mektebetu't-Terbiyeti'l-'Arabi Ii Duveli'I-Hal1c Riyad 1994. -Duhayyel, Dr. Hamd b. Nasır. "Tecribetu Ma'hadi Ta'llmi'l-Lugati'l'Arabiyye bi Cami'ati'I-İmam Muhammed b. Su'ud el-İslamiyye fi Medıli

170 __________________________________~C~a~n~d~e~n~ıı~·r~D~o~a~c~tn Ta'llmi'l-Lugati'l- 'Arabiyye li-gayri 'n-Natıklne biha", el-Munazzametu'l'Arabiyye li't-Terbiyeti ve' s- Sekafeti ve'!- 'Ulı1m, Tunus 1992. -Sini, Dr. Mahmud İsma'il. "Vesa'ilu Tedribi Mu'alliml'l-Lugf ıi'l­ Ecnebiyye ve't-Tetvirihim", es-Sicilu'l-'İlmi li-Nedveti'l-' Alemiyyeti'l-· Üla li-Ta'limi'l-' Arabiyye li-gayri'n-Natıkine biha, 'İmadetu Şu~Gni'l-Meh bat, Cami'atu'r-Riyad, Riyad 1980. -Tu'ayma, Dr. Ruşdi Ahmed. el-Merca'u fi Ta·limi 'i-Lu :ati'l'Arabiyye li'n-Natıkfne bi Lugat U>ra, 2 cilt. Cami'atu Ummi'~ Xura Ma'hadu'l-Lugati'l-' Arabiyye, Vahdetu'l-Buhfıs ve'l-Menahic Md \ctu'IMukerreme 1986. -Tu'ayma, Dr. Ruşd'i Ahmed. Ta'limu'I-'Arabiyye li-gayrin'n-' .atıklııe biha Menahicuhu ve Esallbuhu, Menşuratu'I-Munazzametu'l-İslanı yye li'tTerbiyeti ve'ı-:uıum ve's- Sekafe, (İSESCO), Rıbat 1989. -Yunus, Dr. Fethi 'All. Tası:nlmu Menhec li-Ta'llmi ı-Lugati'l 'Arabiyye li'l-Ecanib. Daru's- Sekiifeli't-Tiba' ati ve'n:-Neşr, Kah ire 1978.