I

DIE BRITSE

VLOOT

AAN

DIE

KAAP,

1795

1803

deur

CHARL JEAN DE VILLIERS

Voorgel~ ter vervulling van die vereistes vir die

To

w

n

graad

of

C

ap

e

l\IIAGISTER 1\RTIUM

U ni

ve rs

ity

in die Fakulteit van Lettere en Wysbegeerte,

Universiteit van Kaapstad,

Desember 1967.

Promo tor

Prof.

E. AXELSON.

n

of

C ap e

To w

The copyright of this thesis vests in the author. No quotation from it or information derived from it is to be published without full acknowledgement of the source. The thesis is to be used for private study or noncommercial research purposes only.

U ni ve

rs

ity

Published by the University of Cape Town (UCT) in terms of the non-exclusive license granted to UCT by the author.

(i)

VOORWOORDe Op 1 Mei 1967 kon die Suid-Afrikaanse vloot sy een-entwintigste verjaardag vier.. Bloedjonk dus, as weermagsdeel; maar eweneens belangrik - as integrale deel van ons land se· Weermag ~n as tydelike tuiste jaarliks van honderde dienspligtige jong Suid-Afrikaners .. '

Honderd twee-en-sewentig jaar tevore - op 11 Junie 1795 het 1 n eskader van die Britse vloot sy verskyning in Simonsbaai gemaako Dit was die begin van 'n vlootverbintenis- tussen Brittanje en die latere Suid-Afrika wat, met 'n onderbreking van net drie .jaar ( 1803-6), tot 1957 besonder heg sou wees_ en wat selfs sedert die oorname van Simonstad nog steeds bly voortbestaan danksy die sg. Simonstad-ooreenkoms.

n

_In hierdie verha:i:ldeli_ng word die eerste agt jaar van die Britse vloot se verblyf aan die Kaap - die beginjare van hierdie 11 verbintenis" - van naderby beskou.

U ni ve

rs

ity

of

C ap

e

To w

Gelukkig was daar, behalwe die argivale bronne, ook heelwat eietydse gepubliseerde werke beskikbaar. Laasgenoemdes, tesame met lady Anne Barnard se uitvoerige briefwisseling, het my laat besluit om my nie net tot die militere aspek te beperk niej maar om die Vloot ook as deel van die samelewing te beskryf o Vir die breer politieke agtergrond was L .. C.Fo Turner se artikel : 0 The Cape of Good Hope and the AngloFrench conflict, 1797 - 1806 11 , asook sy MA-verhandeling : "The Cape of· Good Hope and the Trafalgar Campaignn, albei nuttige bronne. Aan prof. E~ Axelson, onder wie'se leiding hierdie werk gelewer is, my opregte dank vir sy waardevolle hulp en hoog gewaardeerde vriendskap. Ook aan die behulpsame amptenare van die Kaapse Argief en die Suid-Afrikaanse Biblioteek, Kaapstad, asmede mnr. H~C~Willis, ywerige onder-voorsitter van die Simonstadse Geskiedenisvereniging, se ek : baie dankie~

(ii)

LYS

Acc.

••

BO

.•

CJ

.

AFKORTINGS.

privaatversamelings in Kaapse Argief. argiefstukke van die eerste ~r~tse besetting (1795 - 1803) in K.A; argiefstukke van die Raad van Justisie in K.A.

••

Cape Town Gazette and African Advertiser •

.

p.aten,tbri~w~,

0

:

VC

:

n

K.A .•

w

Records of the Cape Colony. m~g~straatsdistrik

K.Ao

Simonstad, stukke in

C

ap

SMT

in

rs i

ty

of

woordelikse afskrifte in

ve ni U

.•

To

Rec.c.c.:

esm.

... :·

verdrae, ooreenkomste

e

H

VAN

K~A~

(iii) INHOUDSOPGAWE~

AFDELING A : VOORSPEL. 1.

Die Vloot help om die Kaap te verower.

AFDELING B II.

~

1•

DIE VLOOT AS GEVEGSMAG.

Die Vloot se taak aan die Kaap. (a) Toerusting vir die taak. (b) Verpligting ten opsigte van handelskeepvaart. (c) Belangrikheid van die Kaap - en dus van die taak hier. (d) Samevattingo

49.

w n

III. Die Vloot as verdedigers. (a) Algemene oorsig. (b) 'n Aanslag op die Kaap word af geweer.

29.

Die Vloot word byna lamgel~.

v~

Die Vloot as aanvallers. (a) Opt re de in die Indiese Oseaan. (b) Opt re de in die Atlantiese Oseaan. (c) Beloning (met spesiale verwysing na die Admiraliteitshof).

VIo

Die Vloot en die Oosgrens.

109. 132.

rs i

ty

of

C

ap e

To

IVo

183. 212.

VIIIoDie Vloot se moeilikhede. (a) Skeepsakeo (b) Ander problemeo

2300

U

ni

ve

VIIo Die Kaap as Vlootbasis. (a) Die Vloot help die Kaapse regering. (b) Die Vloot help die E~O~I.Ko (c) Die Vloot help Engeland (in die Ooste).

AFDELING c_ :: DIE VLOOT AS DEEL VAN DIE ··sAMELEWING. IXe

Wie was hulle? (a) Inleidingo (p) Opperbevelhebberso (c) Offisiereo (d) Matrose.

247.

Xo

Hoe het hulle gel ewe? (a) Die le we aan boord. (b) Die lewe aan wal.

268.

(iv)

XI.

Die Vloot se verhouding met Leer en Regering. (a) Inleiding. (b) Die Vloot kry hulp. (c) Die Vloot verleen hulp. (d) Die hare waai!

294.

AFDELING D : NASPEL.

XIIo Die Vloot se taak word beeindig.

309.

BYLAES: 1

0

Die doel van die Engelse

~oms

na die Kaap.

Die Lucasekspedisie : ontstaan, opdrag en opset. BRONNEYLYS~

317. 320.

U

ni

ve

rs ity

of

C ap

e

To w

n

324.

(1)

AFDE1ING A

.

VOORSPEL •

HOOFSTUK I VEROWE~.

DIE VLOOT HELP OM DIE KAAP TE

Op Woensdagnamiddag 9 11 Junie 1795 maak 'n eskader van die Britse vloot sy verskyning in Simonsbaai, lui sodoende 'n nuwe tydvak vir die Kaap in en lewer terself dertyd af doende bewys van die ineenstrengeling van

w~reldgebeure.

In Europa loop die Franse omwenteling van 1789 uit op die

Rewolusion~re

Oorloe.

Eeriank vrees die koloniebewuste

Engelse 'n onregstreekse Franse bedreiging.

As Fran.kryk 'n

houvas op Nederland kry, wat dan. van die Kaap ?

En, nog

w

n

meer, .wat dan. van· die toenemende Britse belan.ge in die Ooste? 1 )

ap

e

To

Vroeg in 1793 al waarsku die direkteure van die EngelsOos-Indiese Kompan.jie vir Henry Dundas, 2 ) president van hul

C

beheerraad. en tewens "Home Secretary", dat die Fran.se - met Ile

de

France

en

-

VoT~ Harlow, The foundin~ of the Second British Emtire

(1763-93), I, Londen, 19 2, p.135: 11 The f'ear of Du ch subordination to the power of France appeared at a time when British contact with the Orient was acquiring unprecedented importance".

2.

U

ni ve r

1•

si ty

of

hul goed geplaaste eilan.dbesittings,

Gedurende die eerste jare van die Rewolusion~re Oorloe (1793-4) het die Britse kolonies onder die "Secretary of State for the Home Department" geressorteer. Henry Dundas, wat in 1802 burggraaf Melville sou word, het di~ pos sedert Junie 1791 beklee, met Evan Nepean. as sy adjunk. (Dundas was boonop van 1783 tot 1801 "Treasurer of the Navy"o) Op 11 Julie 1794 is Dundas en Nepean. albei oorgeplaas na die nuut gestigte Departement van Oorlog, wat ook met koloniale sake belas was. Toe lord Hobart op 17 Maart 1801 vir Dundas vervang, het sy amp dan ook geluig "Secretary of State for the War and Colonial Department"o Nepean het ondertussen (in 1795) sekretaris van 'die Admiraliteit geword en is deur William Huskisson as onder-sekretaris van Oorlog opgevplg. · · The Oxford History {JoSoWatson), redo 580-1; Ho Furber, 1742-1811, Londen,

of England: The rei~ ~of Geor~e III sir George Clark, Oxord, 196 , pp. Henry Dundas~ First Viscount Melviile, 1931, pp. (x en (xi). .

(2)

R~union 3} - die Kompanjie se skeepvaart in die Indiese Die Kaap, hierdie eilande se naaste

Oseaan kan doodwurg.

voorraadbron, kan hulle dus gerus ohts~ wordo

In elk geval,

so voel hulle, nthe security of the Dutch settlement should be guaranteed by British naval protection". 4 )

Hierdie

versoek val geensins op dowe ore nie, want Dundas het

=

soos

later ten oorvloede toe sou blyk - die Kaap se waarde vir Engeland baie hoog aangeslaano

Reeds in Februarie 1793

begin Engels-Nederlandse samesprekings oor moontlike Britse Interessant genoeg verklaar die

versterkings vir die Kaap.

Hollanders·hulle nogal bereid om 'n Engelse vlooteskader ter beskerming te aanvaar;

van 'n troepebesetting wou hulle

egter glad nie hoor nie.

Die onderhandelings loop in elk

w n

geval dood ooo 5)

die Nederlandse posisie word by die dag

To

November 1794;

bui telandse

sake)~

0

11

C ap e

swakker en Dundas skryf aan Grenville (Britse minister van If the French either by conquest or

of

treaty get possession of the seat and instrUments of the

ity

Dutch Government ooo their first act will be to send a French

rs

force ooo to the Cape

~d 0

ni

ve

be beforehand with them' 11

take possession of it ••o We must 6)

Die eertydse Mauritius en Bourbon. Die naamsveranderings het onderskeidelik in 1721 en 1793 plaasgevind, maar die ou benamings is aan die einde van die eeu.nog dikwels gebruik. Sien EoJoubert, Suid van die Wind, Kaapstad~1962, pp. 17 en 64. Ek gebruik verderaan die tans gebruiklike Mauritius en R~union.

4.

M. Arkin, John Company at the Cape, Argiefjaarboek 1960

5o

Ibid., po 191; L. Turner, 'The Cape of Good Hope and the Trafalgar campaign', MoAtl"Verhandeling, Univ. Witwatersrand, bylae E (nThe causes of the First British Occupation"), p.1320 Tydens genoemde besprekings het die Hollanders darem toegestem dat die EoOoioKo 'n agent aan die Kaap kon aanstel, met die hoofdoel om gereelde voorraad vir St. Helena te verseker. In April 1794 neem John Pringle dus sy intrek aan die Kaap. HoDundas aan Grenville, 16 Nov. 1694, The Cambridge History of the British Empire, reds. A.. P. Newlon en EoAoBenians, VIII, Cambridge, 1936, p. 171· - aan.gehaal uit Dropmore Papers, ppo 645-60

60

U

3o

(II), p. 191.

(3)

Op 12 Januarie 1795 herinner sir Francis Baring, voorsitter van die EoOoioKo se raad van direkteure, Dundas nog vir oulaas daaraan dat die Kaap vir die Indiese Oseaan net so belangrik is as Gibraltar vir die Middellandse See. 7 ) Enkele dae later vlug die Nederlandse stadhouer (Willem V) na Engeland, en op 30 Januarie marsjeer Pichegru se troepe Amsterdam binne. S)

Nou moet Dundas gou speel.

Dit doen

hy ook. Op 7 Februarie reik prins Willem, nou in Kew woonagtig, op Engelse aandrang bevele uit waarin die senior vlootoffisier aan die Kaap

aanges~

word om vry toegang te verleen

aan alle Britse oorlogskepe wat daar aankom om die Franse Die goewerneur alhier kry eweneens opdrag om Britse troepe aan wal toe te laat. 9 ) Twee dae later volg

To

w

n

weg te hou.

ap

e

in Engelse proklamasie dat alle Hollandse skepe aangehou moet word~ 10) en op die 16 9 vertrek kapt. John Blankett na

of

C

Portsmouth met die opdrag om die eskader wat die Admiraliteit

ity

tot sy beskikking sal stel onder sy bevel te neem, genl.-maj.

ve

rs

JoHoCraig en soveel troepe as moontlik in te skeep en so gou doenlik die ankers te lig. 11 )

U ni

Die haas om die Kaap te bereik was nou skielik so dringend dat die taakmag Engeland glad in drie dele verlaat het.

7.

11

0

Baring aan H.Dundas, 12 Jan.1795, Records of the Cape Colo~ (GoMoTheal), I, Kaapstad, 1897, PP• 19-23; Arkin, QJ?.cit., p.191. Volgens Turner "Baring was preaching to the converted". Turner, op.cit., p.121. Ao To Mahan, The Influence of Sea Power uaon the French Revolution and Empire (1793-1812), I, Lon en, 1892,p.170. Rec.CoCo, I, pp. 28-9; The Keith Papers, red. W.G.Perrin, I, Navy Records Society, 1927, p.213; camb. Hist. of the Br. Empire, VIII, hf oVII, "The British Occupations, 1795-1806" (VoToHarlow), po172. W. James 1 The Naval History of Great Britain, I, Londen, 1837, p.277. Rec.c.c., I, p.30; Keith Pa~ers, I, p.215. Op 25 Januarie 1795 het kapt. Blan ett, wat reeds vier maal aan die Kaap was, in 'n memorandum aan die Admiraliteit die noodsaaklikheid~om die Franse voor te spring beklem~oon met di~ woorde~ "What was a feather in the hands of Holland, will become a sword in the hands of France". Rec.Coe., I, Blankett aari Nepean, 25 Jan.1795, pp.23-6.

(4) Blankett,

w~t

as bevelvoerder van die een eskader voortaan

kommodoor sou heet, het teen 11 Maart met sy vlagskip America (64), vergesel van die Ruby (64), Stately (64) en Echo (16), vertrek.

Aan boord was 515 troepe van die 78e regiment onder bevel van Craig. 12 ) Eers drie weke later (op 3 April) kon die eintlike vlootbevelvoerder, skout-adm. sir George Keith Elphinstone, hom volg met die Monarch (74,

vlagskip), Victorious (74), Arrogant (74), Sphynx (24), Rattlesnake (16) en die kompanjieskip Arniston.

Omdat die

hooftroepemag onder bevel van genl.-maj. Alured Clarke nie betyds gereed was om saam met Elphinstone te vertrek nie, is hulle uiteindelik eers op 15 Mei in 'n aantal kompanjieskepe Hul opdrag was om vir eers net tot by San Salvador Daar sou Elphinstone

To

w

(aan die Brasiliaanse kus) te vaar. met hulle in verbinding tree. 13)

n

weg.

"Despite protests made to Dundas",

s~

Perrin, "the

C

vertreko

ap

e

Dundas self moet die blaam dra vir hierdie halsoorkop

of

expedition had been forced to sail unprovided with either

ve

rs

ity

field artillery or money, a circumst·ance that reflects great discredit upon his management". 14 ) Danksy die minister se Keith Papers, I, p.215. Sien ook M.Lewis, England's Sea-officers, Londen, 1939, pp.188-9, vir 'n=tiespreking van die 11 rang" kommodoor, wat indertyd eintlik geen rang in die ware sin van die woord was nie, maar altyd aan 'n pos gekoppel was.

13.

Keith Paters, I, p.216. Nadat aanvanklik beplan is om die beve van die ekspedisie aan adm. Jervis te gee, is Elphinstone vroeg in Maart 1795 aangestel as "Commander-in-Chief of His Majesty's Ships and Vessels··· to be employed on a particular service including all the Indian Seas". Gedurende die res van die maand het hy nie net in noue voeling'met Dundas gebly nie, maar ook sy kennis van die Kaap opgeknap en aan etlike hoe .·.~ amptenare in Indie geskryf. Ibid., pp. 21J--4; Rec.c.c., .. I, p.90; . A.Allardyce, MemoirOT""the Honourable George Keith Elphinstone, Londen, 1882, p.86.

U

ni

12.

Keith Papers, I, p.216. Binne die eerste drie weke na hul aankoms in Simonsbaai onderskryf Elphiristone bogaande stelling in' 'n brief aan goew. Bro'oke van St. Helena. Daarinverwys hy o.m. na "our total want of arti:I-lery and tools". Ibid., Elph. aan Brooke, 27 Junie 1795, PP• 300-~

(5)

ooroptimisme was selfs die proviandvoorsiening onvoldoende. 15) het horn intussen met so min versuim as

Elph~nstone

-moontlik na die Kaap gehaas en op pad hierheen net Santa Op 12 Mei word die

Cruz (13 tot 16 April) aangedoen.

Arniston na St. Helena gestuur met 'n inligtingsbrief aan die goewerneur, lt.-kol. Brooke - en fnuik sodoende, heel onbedoeld, 'n voorgenome aanval op die Kaap~ 16 ) Brooke het kart tevore van kapt. Essington van die Sceptre, wat na St. Helena gekom het om 'n konvooi Oos-Indiese skepe geleide te doen, die ontstellende tyding van die Franse sege in Nederland gekry.

In hul ywer vir die Engelse saak besluit

hY en Essington toe om die Kaap terstond.te gaan verower.

Maar skaars verdwyn

To

w

as bevelvoerder) en die vaart begin.

n

Die kompanjieskepe word vol troepe gelaai (met Brooke self

e

die land agter die horison of die Arniston maak sy verskyning.

ap

Hoewel Brooke- hulle toe maar ewe getroos moes omdraai, kry

C

die Orpheus tog opdrag om in die rigting van die Kaap voort Ontmoet hy vir Elphinstone, moes hy horn die dienste van die teleurgestelde taakmag aanbied. 17 )

ity

of

te seil.

ve

rs

Ondertussen staan die seile bol en streep die kielwater

U ni

agter Elphinstone se eskader, totdat 'n uitkykman vroegdag op 10 Junie die langverwagte land gewaar. daarna volg die uitroep:

11

Vier seile in

Byna onmiddellik sig~"

- en teen

1000 sluit Elphinstone en Blankett by mekaar aan. (Laasgenoemde het die Kaapse waters na 'n sukkelvaart maar net drie dae tevore bereik en was nog nie met iemand aan wal in

15.

In een stadium van die veldtog het die Engelse nie eens meer genoeg brood vir 'n volle week gehad nie. Ibid., Elph. aan die Kommissarisse van Proviandering, 23 Sept. 1795, pp. 374-5.

16.

Ipid., pp. 216-7.

17.

E.P.Brenton, The Naval History of Great Britain (1.7831836), I, Landen, 1837, p.357. In sy Onderzoek van•t verbaal van A.J.Sluysken (1797), verwys C.L.Neethling op p.20 ook na di~ voorval. Volgens Arkin 1 John Company at the Cape, p.192; het Brooke se mag nog in dieselfde_ maand darem die vreugde gesmaak om naby St.Helena nege Hollandse handelsvaarders buit te maak.

'(6)

verbinding gewees nie). Kaappunt voortgesit. 18 )

Saarn-saarn word die vaart rondom Die volgende middag seil hulle

die beskutte Valsbaai binne. ig) ·?-; ~,

So kom die Britse vloot dan in die Kaapse waters aan en word met kanonskote begroet! fregat Medenblik (36)

11

Van kapt. Dekker se

wierde'n verscheide schooten naa

deselve gedaan, gelijk ook van de batte+ie Boetzelaar 11 Die skepe was egter nog buite trefafstand;

•

2

0)

geen skade is

dus aangerig nie.

Onderhandelings en Voorbereiding (11 Junie-6 Augustus)o

n

Nog voor die Engelse ,eskader om 1730 anker gewerp het,

To w

was lt. Van Vegezak, eerste offisier van die Medenblik, reeds

ap e

met sy bootjie langs die Monarch om na hul voornemens te kom navraag doen.

Op sy terugvaart word ene mnr. Farquhar met

Aan

kom dus die onderskeiding toe dat hy heel eerste aan wal gegaan het. 21 ) Far~uhar

ve

rs

ity

of

resident in Simonstad.

C

horn saarngestuur, o.m. met' 'n brief aan die Hollandse

Keith Papers, I, Joernaal (wat van 10 Junie tot 26 September strek en bes moontlik deur Elphinstone se sekretaris geskryf is, hoewel die Admiraal soms daarin in dJ.e eerste persoon praat), 10 Junie, p.256; Blankett aan Elph., 11 Junie 1795, ibid., p.257. Aangesien dit in die hartjie van die wint"e'rwas, het die heersende noordwestewind dit vir hulle Onmoontlik gemaak om Tafelbaai as basis te gebruik.

19.

Ibid., Joernaal, 11 Junie, pp.256-7. Sien ook VC 75, p. '4"9'8n VC 76, p.10, waarin die aantal skepe onderskeidelik as nege en tien aangegee word. (Volledige titels van genoemde dokumente, asook alle aJJ.der manuskripte uit die Kaapse Argief waarna verwys word, word in die bronnelys verstrek. Sien ook die lys van afkortings.) In der waarheid was daar net agt, want die Rattlesnake het Simonsbaai eers op 15 Junie bereik. Rec.c.c., I, Elph. aan H.Dundas, 17 Junie 1795, pp.60-2. In dieselfd~ brief gee die Admiraal die datum van hul aankoms verkeerdelik as 12 Junie aan. Die andersins so betroubare James s~ weer dit was in Augustus~ James, op.cit., p.300. VC 75; p. 49. Volgens genl ·'-maj. Craig is hulle blykbaar vir 'n Franse eskader aangesien. Rec.c.c., I, Craig aan H.Dundas, 16 Junie 1795, pp.51-2. VC 68, p.663; Keith Papers, I,Joernaal, 11 Junie,p.257.

U

ni

18.

20. 21.

(7)

Met die twee Engelse vlootbevelvoerders gaan dit aanvanklik nie te wel nie.

Kdoor. Blankett se jig keil horn

kwaai op, maar toe hy verneem dat sy kollega se gesondheid ook wat te wense oorlaat, troos hy horn uit sy ondervinding van die Kaapse klimaat se helen.de krag. 22 ) Boonop is daar waternood op Blankettse skepe en maai die skeurbuik onder di.e hele eskader se bemannings. 187 man platgetrek. 23)

Op die Victorious alleen is

Op Saterdag, 13 Juni.e gaan ...Elphins.tone, wat twee weke tevore tot vise-admiraal bevorder is, vir die eerste

m~al

aan wal en word met 'n saluut van 17 kanonskote begroet. hy en kapt. Dekker op eg-vlootse wyse wedersyds

besoek af.

n

l~

Die Admiraal probeer (o.m. met behulp van die

w

Voorts

ap e

To

Prins van Oranje se brief) Dekker oorhaal om hul goedertrou te aanvaar, maar kry voorlopig geen besliste antwoord nie. 2 4)

of

C

Tot Elphinstone se verbasing besluit kapt. Dekker drie dae later om sender versuim na die Ooste te vertrek. 2 5)

ni ve rs

ity

Die Admiraal sou Dekker natuurlik dolgraag hier wou hou, maar

Blankett aan Elph., 11 en 12 Junie 1795, ibid., pp. 257, 259. . . -

23.

Elph. aan Admiraliteit, 17 Junie 1795, ibid., pp.275-6.

24.

Ibid., Joernaal, 13 Junie, p. 260. De.kker, wat op 22 Desember 1794 uit Texel weg is, was reeds van 12 April aan die Kaap. Op 12 Junie stuur hy lt. Van Vegezak na Sluysken met inligting aangaande die Engelse eskader. Enkele dae later versoek Sluysken· horn om, indien die Engelse tot 'n aanval oorgaan, horn 11 bij detroepes en manschappen van de Compagnie te voegen en.herwaards te koomen": sy manri.e sal van alle benodigdhede voorsien en ook betaal word. Hiervoor sien Dekker nie kans nie. Hy durf nie ·11 een fregat van den staat en aan mij toevertrouwd op dusdanige wijse ••• verlaaten en ten prooy over ••• laaten". Sy manne se bydrae hier sou in elk geval nie so waardevol wees nie as sy plan om na Batawi~· te gaan en die owerhede aldaar van 11 de cretique.oms-t;;andigheeden'' aan die Kaap te verwi ttig. Die Medenblik vertrek dan ook sonder meer en kom vroeg in Augustus in Batawi~ aan. VC 67, p.548; VC 68, pp.663, 690-4.

25.

Keith Papers, I, Joernaal, 16 Junie, p.267.

U

22.

(8)

gesien die delikate aard van hul byna daaglikse onderhandelings met Sluysken, tesame met die heersende skeurbuikepidemie en die Britte se gebrek aan swaar geskut, moes hy die Medenblik maar laat gaan "rather than to risque hostilities, which might deprive us of our present footing, and thereby afford the French an opportunity of introducing themselves". 26 ) Elphinstone wou inderdaad self graag 'n skip Madras toe stuur, maar kon dit in daardie stadium nie bekostig om een van sy eskader af te staan nie. 27) Bogaande voorval is maar een voorbeeld van die nawee van Dundas se oorhaastigheid.

Daar was ook ander.

Ree.ds op 17

To w

n

Junie skryf die Admiraal St. Helena toe om geld en troepeversterkings; 28 ) aan genl.-maj. Clarke weer, lui dit.: "You

e

need not doubt how anxiously on every account I wish to see you". 29 ) Die volgende dag vertrek kapt. Brisac met die

ap

Sphynx om die briewe te gaan bestel. 30)

C

Ten spyte van genl.-maj. Craig se persoonlike onderhoud

of

met die Politieke Raad op 19 Junie, raak die verhouding Vanwee

rs i

ty

tussen see en land · gaandeweg al hoe meer gespanne.

ve

die groot aantal skeurbuikgevalle het Elphinstone onmiddellik

U

ni

na hul aankoms hospitaalgeriewe aan wal versoek en gekry, hoewel ten duurste. 3 1 ) Op 21 Junie maak die Admiraal egter sterk beswaar by Sluysken omdat die wagte by die Simonstadse hospitaal verwyder is.

As gevolg daarvan moet hy noodgedwonge

selfs sterwendes aan boord neem, "not daring to take the liberty, without your permission, to land guards for their Elph .. aan H. Dundas, 17 Junie 1795, Rec.c.c., I, pp.60-2. Meer besonderhede oor die onderhandelings tussen die Engelse bevelvoerders en Sluysken word in Bylae I verstrek. 27.

Elph. aan Brooke,27 Junie 1795, Keith Papers, I, pp.300-2.

28.

Elph. aan Brooke., 17 Junie 1795, Rec .. c.c., I, pp.63-4. · Sien ook~ Craig aan Brooke, 15 Junie. 1795, BO 48, pp. 10-11.

29.

Elph. aan Clarke, 17 Junie 1975, Keith Papers, I, p._269.

Elph. aan Nepean, 4 Julie 1795, Rec.c.c., I, pp.106-8; . Keith Papers, I, p.218. 31 .. Elph. aan Nepean, 4 Julie 1795, Rec.c.c., I, pp.106-8. Die Engelse moes vir elke pasient ses· sjielings per dag betaal ..

30 •

(9)

protection". 32 ) 11

(Die Politieke Raad het nl. op 14 Junie

provisien-en andere gerieflijksheeden" belowe, ma.ar die

voorwaarde gestel da.t geen gewapende troepe aan wal gesit mag word nie.) 33)

Toe Elphinstone en Craig nog boonop

drie dae later deur middel van 'n openbare verklaring 'n beroep om samewerking op die ingesetenes doen, besluit die Politieke Raad om alle verdere onderhandelings te staak, die Britte geen voorraad meer te laat kry nie en - 'n paar dae later - om Simonstad te ontruim. 34 ) Nog 'n steen des aanstoots was die vryhede wat vise-adm. Elphinstone hom in Simonsbaai veroorloof het. Toe die Columbia, 'n Amerikaanse handelskip, op 28 Junie in die baai aankom met

doodluiters beslag op alle stukke "of a dangerous and inflammatory nature". 35 ) Dieselfde l~

e

van die Monarch aan boord en

To w

n

amptelike stukke uit Amsterdam vir Sluysken, gaan lt. Durban

ap

dag nog rig die Admiraal ook 'n amptelike proklamasie aan

of

C

die bevelvoerders van die Willemstadt en Boetzelaar, De Jonge

er s

ity

Bonifacius en die Geertruyda (al drie kompaJ1.jieskepe) waarin hy hulle o.m. beveel "not to move from this place". 36 ) Hieraan sluk die Politieke Raad swaar. 11

openbaare violentie" en dring by

U

ni v

Elphinstone se optrede as

Hulle beskou

32.

Elph. aan Sluysken, 21 Junie 1795, Keith Papers, I, PP• 283-4.

33.

Sluysken en Pol.Raad aan Elph. en Craig, 14 Junie 1795, Rec.c.c., I, p.44.

34.

Rec.c.c., I, pp. 74-5; Sluysken en Pol.Raad aan Elph. en Craig, 25 Junie 1795, ibid., p.76; Keith Papers, I, Joernaal, 26 Junie, pp.292-3; ibid., p.221; G.M.Theal, History of Africa south of the za:mE>esi (1505-1795),III, Landen, 1897, p.325.

35.

Elph. aan Nepean, 4 Julie 1795, Rec.c.c., I, pp.106-8; Elph. aan H.Dundas, 28 Junie 1795, ibid., p.86; ook C.J.Barnard, Robert Jacob Gordon se--roQ'pbaan aan die ~' Argiefjaarboek 1950, p.416; Keith Papers, I, p:-221.

36.

Proklamasie van Elph., 28 Junie 1795, Rec.c.c., I, p.90.

( 10) horn aan om die skepe te laat vertrek. 37)

Die Admiraal

weier natuurlik, maar verduidelik darem dat hy nie amptelik op die skepe beslag

gel~

het nie.

Hy hou hulle maar net

aan "until it shall be determined to whom they legally belong"

en ook om te sorg dat hulle nie dalk die F!'anse ten prooi val nie~ 38 ) =

Op 1 Julie verneem Elphinstone van resid.ent Brandt dat die skepe opdrag gekry het om te vaar en dat die kusbattery op sy eskader sal losbrand indien hy hulle probeer verhinder. Die Admiraal laat horn egter nie afskrik nie.

Die Stately

neem noord en die .Arrogant suid van die battery pos - en die kanonne swyg. 39)

Nege dae later word die saak beklink toe

11

oorneem". 40)

To

skepe finaal gaan

w

n

'n klompie Engelse offisiere en manskappe die gewraakte

e

Teen hierdie tyd besef Elphinstone en Craig duidelik dat

ap

hulle binnekort 'n aanval sal moet waag.

Die onderhandelings

of

C

het immers gefaal, Simonstad is ontruim en daarbenewens

ve

rs i

ty

raak hul kos al so skraps dat die eskader reeds van 3 Julie af op twee-derde-rantsoen geplaas is. 4 1 )

Sluysken en PoloRaad aan Elph., 29 Junie 1795, ibid., pe97c Sien ook VC 68, p.748.

38.

Elpho aan Sluysken en Pol~Raad, 30_Junie 1795, Rec.a.a., I, pp. 97-8; ook in Keith Papers, I, pp. 312-3.

39.

Ibido, Joernaal, 1 Julie, p. 313; Elph. aan H. Dundas, Die resident se naam word ook dikWels Brand gespel.

40.

Keith Papers, I, Joernaal, 10 Julie,p. 328. Die Wl11emstadt en Boetzelaar (1,000 ton, 26 kanonne) is later deur Elphinstone in diens gestel ~s.die Princess, met kapt. Hardy as bevelvoerder. Rec.c.c., I, Elph. aan H. Dundas, 12 Sept. 1795, pp. 119-121. ·

U

ni

37.

410

-3 Julie 1795, Rec.a.a., I, pp.102-6.

Voor die eskader uit Simonsbaai weg is, het nog twee Hollandse koopvaarders, Het Vertrouwen en Louisa Antonia, hulle daar kom vasloo~. GoMeTheal, History of Africa south of the Zambesi (1505-1795), III, p.342. Die eerste offisier van Het Vertrouwen (ene Mewes Bakker) het horn in Simonstad gevestig, rustig sendingwerk daar gedoen en eers meer as vier jaar later verlof gevra om sy "beloved wife" in Holland te gaan haal! BO 32, pp. 939-40. Keith Papers, I, Joernaal, 1 Julte, p.313.

'

( 11 ) Die Admiraal het trouens al klaar begin roer. -

Toe die

'

EoOoioKo- skip Orpheus op 26 Junie hier aankom van St. Helena af, gesels hy lank met Johll Pringle, wat die vorige drie .,... -maande daar deurgebring het. 42 ) Klaarblyklik het di~ horn o.m. vertel dat die Sceptre (64) daar voor anker le,, want kort daarna stuur hy aan kapt.Essington -opdrag om horn na Clarke te haas:

die troepe

is broodnodig, en die konvooi moet so sterk as moo~tlik wees. 4 3) Sy eie sloepe, Echo en Rattlesnake, laat Elphinstone intussen in die Kaapse waters rondvaar - volgens Sluysken het hulle Tafelbaai 11 continueel geblokkeerd" gehou 44 )- en eersgenoemde kry selfs opdrag om in Saldanhabaai te gaan vleis soek.

Op 13 Junie keer die Echo

die boere het by die skip se aankoms al hul vee die binneland in g.edryf. 4 5 )

To

w

n

onverrigtersake in Simonsbaai terug;

ap

e

Volgens poshouer Stofberg het·die Engelse dit nietemin reggekry om 0 n kompie hoenders daar dood te skiet. 4 6 )

C

Ter voorbereiding vir die steun wat die eskader aan die

of

landmag sou moet verleen by

0

n eventuele aanval op die

ve rs ity

strategies gelee kamp by Muizenberg, laat Elphinstone die navigasie-offisiere van °n paar skepe vroegtydig in daardie

ni

gebied lodings neemo

Hul bevinding was dat die skepe by

U

Muizenberg tot ongeveer kan komo 47 )

0

n driekwartmyl van die kus af sou

Die Admiraal self was in hierdie stadium nog bra skepties 420

43. 44. 45.

460 47.

Mo Arkin, John Company at the Cape, p.192. Elph. aan Nepean, 4 Julie 1795, RecoC.c., I, pp.106-8 • vc 65, p.17. Elph. aan Nepean, 4 Julie 1795, Rec.c.c., I, pp.106-8. Aangesien die Hollandse pakketboot Star vanwee die "blokkade" nie uit Tafelbaai- kon wegkom nie, het die regering van die broers Van Rheenen (ook Van Reenen gespel) 0 n vaartuig wat in _Saldanhabaai gele het, gehuur om die owerhede, in Batawie op hoogte te gaan stel. Op 14 Julie het hy vertrek •. VC 65, pp .. 17-8; GoMoTheal, History of Africa south of the Zambesi (1505-1795), III, p.325. VC 65p ·Po17o Keith Papers, I, Joernaal, 13 en 15 Julie, PP• 334-5; sien ook VC 76, p.23.

(12) oor·die bydrae wat sy skepe tot 'n aanslag op Muizenberg sou kon lewer.

Syns insiens was die branding te kwaai om

seemanne 'n landing te laat doen.

Bowendien sou die skeeps-

geskut beswaarlik akkuraat kon vuur vanwee die geweldige deining daaro

Nietemin stel hy Craig gerus;

die eskader is

bereid om 'n paging te waag. ·Indien die weersomstandighede reg is - "a westerly wind and a smooth sea" sou ideaal wees sal hy sy skepe binne twee uur op hul pos by Muizenberg kan h§. 48 ) Ondertussen begin genl.-maj. Craig ook sy sake agtermekaar kry.

Op 14 Julie gaan hy met 'n deel van die 78e

regiment in Simonstad aan wal en gebruik di.e . resident se huis Agt dae later sluit al die mariniers van die eskader hulle by hom aan. 4 9) -Die daaropvolgende Sondag

To w

n

as hoofkwartier.

Elph. aan Craig, 26 Julie, Keith Papers, I, pp.336-8. Sluysken het, na kapt. Van Veeraen dieptepeilings gaan neem het, 66k gemeen dat die eskader g'n deurslag-gewende ·rol by Muizenberg sou speel nie. Derhalwe beslui t hy om nie.die kamp daarvandaan te verskuif nie. vc 68, p.710. Lt.-kol. Mackenzie van die 78e regiment, weer, het gereken dat dit geen onoorkoomlike probleem sou wees om troepe van die skepe af by Muizenberg aan wal te kry nie. VC 81, Mackenzie aan Craig, 14 Junie 1795, pp.82-4. (Die feit dat die datum in VC 81 verkeerdelik as 17 Junie aangegee word, is nie·verbasend nie, want hierdie.getikte afskrifte wemel van foute. Op p.114 word 'n brief van Blankett aan Nepean selfs aangedui as een aan sy "nephew"· ~) Elphinstone was dit natuurlik met Craig eens. dat die verowering van Muizenberg - "the Thermopylae of the Cape Peninsula" noem Barrow dit - van kardinale belang vir die Engelse was. Rec.c.c., I, Elph. aan H. Dundas, 18 Augustus 1795, pp. 113-6. Keith Papers, I, Joernaal, 14 en 22 Julie, pp. 335-6. Bronne se syfers i.s. die landing van troepe ver.skil · aansienlik. Rec.c.c., I, pp. 122-3 dui aan: 500 (14e) en 400 (22e); Barnard,_ op.cit., p.417 s~ 450 (14e) en 400 ('n week later), so ook Theal, op.cit., p.328. James, op.cit., p.300, Allardyce, op.cit., p.92 en G.E.Cory, The Rise of ·South Africa, I, Landen, 1910, p.57, negeer egter al drie die landing van 22 Julie en beweer respektiewelik dat 800, 800 en 1600 manne op die 14e aan wal gegaan het. Keith Papers, I, Joernaal, 26 Julie, p. 336 •

U

ni ve

rs

ity

of

48G

C

ap

e

(26 Julie) kry Craig die geleentheid om 550 gewapende matrose hul passies op die paradeterrein te laat maak, 5o) maar vanwee

49.

50.

.•.

( 13) .die algehele gebrek aari tente, kookgerei, ens. keer die seema.nne onmiddellik daarna na die skepe terug. 51 ) Eers op 2 Augustus gaan 'n duisendtal matrose, in twee bataljonne onder aanvoering van kapt. Hardy

(~)

en kapt. Spranger

(Rattlesnake), permanent aan wal. 52 ) Finale voorbereidings word nou getref. word van die Willemstadt en Boetzelaar

11

'n Skeepskanon geleen 11 , 53) 'n

/

kanonneerboot (die. Squib) word ingerig en die eskader se barkasse word van kort skeepskanonne ("carronades") voorsien. 54 ) Inmiddels kom ,die Orpheus op 5 Augustus tydig aan van St. Helena met £5,000, twee veldstukke en 'n 10 duim~houwitser.55) Nou moet die weer nog net saamspeel.

w n

Op Maandag, 3 Augustus begin Craig inderdaad met sy

ap e

To

opmars, en word die eerste skote ook gevuur, maar die wind waai te sterk vir die skepe en die aanval word afgelas. 56 )

C

Die volgende dag is dit wel windstil, maar die deining Ook Woensdag lewer 'n

of

(a.g.v. Maandag se wind) bly kwaai.

"Strong breeze from South-East ••• therefore the ships don't move". 57 ) Teen Donderdag begin die burgers

rs i

ty

teleurstelling:

ve

in die Muizenbergkamp tekens van senuspa.nning toon.

Toe een

U

ni

van die Engelse sloepe weer ewe doodluiters in die omgewing begin lodings neem, oorreed hulle lt.-kol. De Lille om 11

eenige canonschooten te laaten doen".

Hoewel geen skade

aangerig is nie, het die sloep inderhaas sy bedrywighede gestaak en koers gekies terug na Simonsbaai. 58 ) 51. 6iph. a~ ·C~~aig, ~ulie 1795, !ill·, pp. 336- • 52. Ibid., Joernaal, 2 Aug.,p. 340. 53. Ibid. 54. Elph. aan H. Dundas, 18 Aug. 1795, Rec.c.c., I, PP• 113-6. 55. Keith Papers, I, p.222. 56. Ibid., Joernaal, 3 Aug.,p. 343. 57. !!?iS!.·' 4 en 5 Aug., pp. 343-4. 58. vc 75, p.121.

( 14) Die Aanval op Muizenberg (7 - 8 Augustus). Uiteindelik draai die wind.

Op 7 Augustus voel vise-

adm. Elphinstone 'n ligte briesie uit die noordweste stoat. Teen 1200 kry genl.-maj. Craig dus die langverwagte sein dat die opmars kan begin en 'n driekwartier later lig kdoor. Blankett (America) die ankers. Echo

Die Stately (kapt.Douglas),

(lt.Todd) en Rattlesnake (lt. Ramage) vergesel hom,

terwyl die Squib (adb. Charles Adam) en die bewapende barkasse so na as moontlik aan die kus v66r die marsjerende troepe uit vaar om as voorhoede te dien. 59) Onderweg na Muizenberg brand.die skeepskanonne los op die voorpos te Kalkbaai en jaag vaandrig Schultz en sy ~

aan die voorpunt be-

n

Met die

w

dertien man op die vlug.

die verdedigers se vuur beantwoord, want 'n toename-

C

all~~n

Aanvanklik moes die twee sloepe

ap e

as moontlik en gooi anker.

To

reik die eskader hul bestemming, seil tot so na aan die kus

ity

of

in windsterkte het die America en Stately genoodsaak om eers Teen 1400 het di~ twee ook hul swaar ankers te vier. 60 )

ve

rs

begin vuur, en 'n uur later selfs dwars gedraai sodat hulle 61 ) v 1 . Volle lae Op dl.· e kamp kon ri·g. i eris, o gens d"ie ar t"ll 11

een allerheevigst vuur".

Anderhalf

U

ni

lt. Marnitz, was dit

uur word met die skietery volgehou, totdat die wiele van die verdedigers se twee 24 ponderkanonne s6 diep in die grond 59.

Keith Pap·ers, I, Joernaal, 7 Aug., p.344. Aangesien die vlagskip in Simonsbaai agtergebly het, was die Admiraal aan boord van die America. Lte. Todd (dikwels Tod gespel) en Ramage, asook adb. Adam was almal offisiere van die Monarch. ,

60.

Elph. aan H. Dundas, 18 Aug. 1795, Rec.c.c., I, pp. 113-6; vc 75, p.131; vc 76, p.41.

61.

Keith Papers, I, Joernaal, 7 Aug.,p. 344.

wegsak dat hulle die stryd gewonne moet gee.

62

)

(15) Om 1600,

bereik Craig met sy 1,800 man die kamp, en twintig minute 6 later kan die skepe hul ankers lig. 3) Heeltemal ongeskonde het die Engelse skepe nie daarvan afgekom nie.

Twee man (albei op die America) het gesneuwel Daarbenewens konstateer Elphinstone:

en vyf is gewond.

"Some shots passed through the ships, but did not materially Dat die Vloot horn egter in hierdie eerste damage th~m". 64 ) optrede onderskei het, is ewe seker.

Dit ly geen twyfel nie

dat dit aan die vlootgeskut te danke was dat die s6 belangrike - en skynbaar onaantasbare - Muizenbergpos voetstoots verower Marnitz stel dit onomwonde dat die Engelse skepe

door hun vuur" hulle genoodsaak het positie te verlaaten". 6 5) 11

deese voordeelige

To

w

~·t.

11

n

kon word.

Die Admiraal was-die ene lof vir sy bevelvoerders aan

onderneming toeskryf.

C ap

e

wie se "judgment & good conduct" hy die welslae van die Hy is ook diep beindruk deur die gees-

ity

of

drif en ywer van die bemannings en die puik geskutvertoning

U

ni

ve

rs

62. VC 75, p.132; sien ook VC 65, p.50 en VC 76, pp. 43-4· In laasgenoemde lewer 'n lid van die sg ... pennisten"-korps, H.D.Campagne, die volgende snydende kritiek: 11 Zeer ongelukkig was dit geschut aldaar, noch van borstweering, noch bedding voorzien geworden, en dus telkens ••• diep in't zand wegzonk ••• " Is dit nie wonderbaarlik nie, vra hy voorts, dat daar van 12 Junie tot 7 Augustus 11 noch tyd, .noch de nodige materialen aan handen waaren, om dat zo hoog noodzaakelijk.vereischte te kunnen voldoen? 11 63. Elph. aan H. Dundas, 18 Aug. 1795, Rec.c.c., I, pp. 113-6; Keith Papers, I, Joernaal, 7 Aug., p.344 • . 64. Elph. aan H. Dundas, 18 Aug. 1795, Rec.c.c., I, pp.113-6; James, Naval History, I, p.301. Gelukkig vir die Engelse het die blaasbalk in die kamp gebreek. Gevolglik moes die artilleriste met 11 koude kogels" i.p.v. 11 gloeyendes 11 klaarkom. VC 65, p.50. · · 65. vc 75, p.303.

( 16)

wat die Echo gelewer het. 66 ) lank reeds besef het dat die

Ook genl.-maj. Craig, wat Le~r

se "principal reliance" op

die skeepskanonne sou wees, was hoog in sy skik met die eskader se optrede.

Veral vir hul geskut, "LwhichJ produced

every effect which could be expected from it", het hy hoe waardering. 67 ) Net die volgende dag was di t weer d.ie seemanne en mariniers in Craig se troepemag wat lof ingeoes het.

Toe

lt.-kol. De Lille 'n teenaanval op die Muizenbergpos wou loads, is hy by Sandvlei verjaag deur kapt. Hardy en maj.Hill se kolonne seemanne en mariniers wat dwarsdeur die vlei ge-

n

marsjeer het "with the water in some places above their waists". 68 )

To

w

I

ap

e

Ledige dae (9 - 31 Augustus). Hoewel die Arniston op 9 Augustus 'n uiters welkome

of

C

verskyning maak met 400 man, £10,000 en nege veldstukke, 69)

ity

kon Craig dit nie waag om die Engelse oorwinning op te volg Sy troepemag is bitter

rs

en die Kapenaars agterna te sit nie.

ve

klein, vervoermiddels het hy glad nie en selfs al sou hy

U

ni

Kaapstad bereik, sou die Vloot horn nie in 'n aanval daar kon bystaan nie "as it would have been impossible to anchor sufficiently close to be of service at that season".

Die_

enigste alternatief was derhalwe om hul posisie so goed as moontlik te verstewig - en te hoop dat die Sphynx 'n voor-

66.

Elph. aan H. Dundas, 18 Aug. 1795, Rec.c.c., I, pp. 1_ 13-6.

67.

Craig aan H. Dundas, 21 Sept. 1795, ibid., pp.148-153.-

68.

Theal, op.cit., p.334; James, Naval History, I, p.301. Op p.300 maak James 'n geografiese flater as hy s~ dat Muizenberg s~s myl van Kaapstad is.

69.

Keith Papers, I, p. 222.

spoedige vaart na genl.-maj. Clarke toe gehad het. 7o)

(17) Die

deurslaggewende rol van die Vloot in die hele veldtog kon eintlik nie beter beklemtoon word nie. Ook vir die eskader lewer die volgende drie weke niks opspraakwekkends

op nie.

Elphinstone, wat oortuig was dat

sy skepe dringend in Indie benodig word, bestempel dan ook hul verblyf hier as 'n "tedious continuance". 71 ) Roetinesakies verg darem sy aandag:

op 10 Augustus voorsien hy

Craig van geld en stel hy sy sekretaris, John Jackson, aan om met die kosvoorsiening van die troepe behulpsaam te wees; die volgende dag

l~

die Admiraal self by Craig besoek af en

twee dae later gaan bly hy aan wal.

Van 1,6 tot 20 Augustus

wanneer die opmars eendag

'n Week later vaar die Echo na die oorkant van die

To

begin.

h~

w

'n goed toegeruste depot te

n

word voorraad op groot skaal na die kamp vervoer ten einde

Hoewel die inwoners die seemanne heel

C

probeer verkry.

ap e

baai om in die Stellenbosse distrik skape en beeste te

of

vriendelik ontvang het, moes hulle egter onverrigtersake terugkeer. 72 )

rs ity

* * * • * * *

en as daar na-

ve

Ledigheid is die duiwel se oorkussing;

U

verwag.

f•

Op 6 Julie, nog voordat die Engelse mag aan wal gegaan

''

(

t

)

ni

genoeg twee duisend lediges is, kan 'n mens voorwaar onheile

het, kla die Simonstadse resident al by Elphinstone dat by die voorraadpakhuise ingebreek is. 7 3) Verontwaardig antwoord die Admiraal dat hy immers nie vir die doen en late van

70.

71. 72. 73.

Allardyce, Memoir of El~hinstone, p.97; Cambrid~e History of the British mpire, VIII, p.173. Op 1 Augustus was daar darem 1 n bietjie aksie toe 'n patrollie naby Muizenberg aangeval word. In hierdie skermutseling doen adb. Hartley (Rattlesnake) 'n heupwond op. Keith Papers, I, Joernaai, 21 Aug., p.354. Elph. aan lord Hobart (goew. van Madras), 11 Aug. 1795, Keith Papers, I, pp.348-9. Opsomming van die handelinge van die eskader, ongedateer, Rec.c.c., I, pp.122-5. Keith Papers, I, Joerri.aal ,: 16 · In die Britse vloot het die muiterykoors ook geleidelik afgeneem.

Hoewel etlike muiterye nog plaasgevind

he~,

kon

U

ni

ve

rs

ity

of

C

ap e

To

w

n

Clowes tog konstateer dat "it.never again reached the height to which it had attained in 1797". 81 )

80.

Curtis aan Brine, 6 Jan. 1800, The Order Book of Capt. Augustus Brine.

81.

Clowes (red.), The Royal Navy, IV, p.180.

( 132)

HOOFSTUK V DIE VLOOT AS AANVALLERS~ (A)

OPTREDE IN DIE INDIESE OSEAAN. Ten spyte van die groot verantwoordelikheid wat op die

Kaapse eskader gerus het t.o.v. die verdediging van die nuutgewonne Kolonie, het vise-adm. Elphinstone vanuit die staanspoor verseg om net

11

negatief" op te tree.

'n Britse oorlog-

skip se plek was ter see, en hoe gouer sy eskader die vyand se besittings of skepe kon bykom des te beter. 1 ) Di~

teiken van die Kaapse eskader was die Franse eilande

Mauritius en Reunion.

Basis vir enige Franse eskader in die

To w

n

Indiese Oseaan, afspr.ingplek vir die venynige kaperskepe wat die E~O~I~K.-kQopvaarders se lewe versuur;

trouens, hartaar

ap e

van alle Franse vlootbedrywighede in die lewensbelangrike

C

Ooste, was hierdie .eilande voorwaar 'n lonende doelwit. 2 )

of

Geen wonder nie dat kdoor. Blankett al in November 1795 van Elphinstone opqrag kry om, indien dit met die Kolonie se

ve rs ity

,.

veiligheid te rym is, van sy skepe te gebruik "for the purpose of intercepting the Trade of the Isles of France".3)

U

ni

Optrede van hierdie aard - immers, enige vlootoperasies in die Indiese Oseaan - sou die Kaapse eskader in noue aanraking bring met

h~l

buureskader, die van skout-adm. Peter

1o

Ook Elphinstone. se opvolgers hier het di~ beleid gevolg. Vise-adm. Curtis se opdrag.aan 'n lid van sy eskader "Z:-toJ do your utmost endeavour to take or destroy such of the Enemys Vessels as you may find in Port or at Sea" kan as tipiese voorbeeld geld.. Order Book of Capt. Augustus Brine, Curtis aan Brine, 9 Des. 1799.

2.

Selfs il'.l 1800 beweer sir George Yonge nog : "The only ·annoyance at present ?-t the Cape and indeed to India, Is the Mauritius". Rec.c.c., III, Yonge aan H. Dundas, 29 Mrt. 1800, pp. 94-100. . ·· . . Instruksies aan Blankett, Rec.c.c., I, 12 Nov. 1795, pp. 225-8.

3.

(133)

Rainier van die sogenaamde "Far East station". 4) waarheid te

s~:

Om die

net die inbesitname van die Kaap en die

stasionering van 'n eskader hier het al klaar die Oosterse eskader se taak verlig.

Voortaan sou die Kolonie nie meer as

voorraadbron van die Franse eilande dien nie, en boonop is uit die staanspoor wedersyds aanvaar dat die Kaapse eskader die eilande vir sy rekening sou neem. 5 ) Situasie in die Ooste. Ten tye van die verowering van die Kaap was die Engelse, verteenwoordig deur die magtige E.o:r.K., onteenseglik baas op die Indiese vasteland.

Met goed toegeruste poste soos

Fort William (Calcutta), die setel van die goewerneur-generaal,

het die Franse darem Pondicherry en 'n paar dorpies in

ap

e

Bengale besit, terwyl Tranquebar weer in Deense en Goa in

C

Portugese hande was.

of

Die bedreiging vir die Engelse belange sou dus nie soseer

rs

ity

van die vasteland kom nie, maar wel van die eilandgebiede Hier was die Franse beslis goed daaraan toe, met

ve

daaromheen.

ni

beheer oor Mauritius en

R~union

Dauphin, op Madagaskar. 7 )

U

?

To w

n

Fort St. George (Madras) en Bombaai het daar vir die mededingNietemin ers min geleentheid tot indringing oorgebly. 6 )

4 .•

asook 'n nedersetting, Fort

Voorts was die popeilandjie

Rainier, wat in Junie 1795 skout-adm. geword het, was van einde 1794 tot Maart 1805 bevelvoerder van die Oosterse eskader. Parkinson, War in the Eastern Seas, pp. 70 en 203; James, Naval History, I, p. 302. Parkinson, op.cit., p.82. Elphinstone se vermelde opdrag aan Blankett onderstreep hierdie feit.

6.

Elk van die drie setels het sy eie leer gehad; Teen 1805 was van die 31,000 Britte in Indie nie minder nie as 22,000 soldate. Ibid., pp. 35-6. Die huidige republiek van Malagassie.

(134) Rodriguez in hul hande en was daar ook 'n Franse nedersetting in die Seychellesgroep.

Verreweg die belangrikste van hierdie

besi ttings was Mauritius - "the stronghold, the naval base_, and the seat of government". B) Nog 'n bron van kommer vir die Engelse was die Hollandse besitting van Ceylon, met sy puik hawe Trincomalee, "the only real harbour on the west side of the Bay of Bengal". 9)

Met

presies dieself de oogmerke as wat vir die verowering van die Kaap gegeld het, nl. om die Franse voor te spring, loods Rainier dus in Julie 1795 'n aanval op Trincomalee.

Die

Hollanders het hulle hier ook maar halfhartig teegesit en op 31 Augustus was die gesogte hawe in Engelse hande. 10 ) Ander

n

belangrike Hollandse besittings in die Ooste was Java, met

To

w

Batawie as hoofstad, en etlike speseryeilande (o.m. Malakka). I

Filippynse eilande.

of

C

Elphinstone in Indie.

ap

e

Die Spanjaarde, op hul beurt, het bewind gevoer in die

ity

Vise-adm. Elphinstone se opdrag as bevelvoerder van die

rs

Britse taakmag het horn 'n taak in die Ooste ook

opgel~

(sien

Bowendien het hy by sy aankoms in Kaapse waters be-

ve

p. 4).

U

ni

velvoerder van alle Engelse vlootmagte in hierdie gebied (insluitende Rainier se eskader) geword. 11 ) Nadat die Kaap verower en die nodige reelings hier getref is, vertrek die Admiraal dus teen middel November 1795 met die Monarch, Arrogant en twee sloepe, Madras.

~

en Rattlesnake, na

Die Stately en Victorious is reeds op 27 Oktober

vooruitgestuur om die Franse eilande drie weke lank te ' patrolleer en dan na Madras voort te gaan.

8. 9. 10. 11.

Parkinson, op.cit., p.14. ill£., p.35 •. Ibid., pp. 78-80. ill£·· p. 81.

Vier dae nadat

(135) Elphinstone op 15 Januarie 1796 sy bestemming bereik het, sluit genoemde skepe hulle by horn aan.

Enkele weke later

arriveer ook die Sphyn.x van die Kaap af. 12 ) Toe Elphinstone in Madras aankom, was skout-adm. Rainier met sy vlagskip, die Suffolk, asook die Centurion, Hobart en Swift in die omgewing van Malakka doenig, terwyl van sy ander skepe met die blokkade van Colombo (hoofstad van Ceylon) besig was. 1 3) 11

Die Admiraal was dus hoofsaaklik op sy

Kaapse skepe" aangewese om sy beleid van handelsbeskerming

uit te voer.

Nadat hulle die nodige herstelwerk ondergaan

het, kry elkeen (behalwe die vlagskip en die nog onklare Sphynx) dan ook 'n taak.

Die Rattlesnake en

gaan sit

op 25 Januarie vertrek

n

hand by met die blokkade van 901ombo;

~

vier dae

To

w

die Arrogant op 'n kruisvaart na Point de Galle;

later seil die Stately na Trincomalee en op 4 Februarie Aangesien Elphin-

ap

e

aanvaar die Victorious die tog na Penang.

C

stone volle beheer oor sy eskader wou verseker, kry al die

of

skepe opdrag om binne 'n maand in Madras terug te wees. 14 )

rs

ity

So was dit ook, want op 23 Februarie stel die Admiraal

ve

die Britse Admiraliteit in kennis dat hy nou van plan is om

ni

'n deeglike patrollie van Mauritius te onderneem ten einde

U

die lastige Franse kaperskepe te probeer onderskep. 15 ) 12 •

.!!12_., p.84.

13.

.!!?.i.£.., pp. 83-4.

14.

~.,

p. ~4; Clowes (red.), The Ro~al Navy, IV, p.293. Die oorgawe van Colomb6 op 15 Feb.17 6, o.m. danksy uons" skepe se hulp, was 'n mylpaal in die magstryd in die Indiese Oseaan. Die strategiese waarde van "this valuable and highly important settlement" was groot; daarbenewens was die waarde van die handelsware en speserye wat daar gebuit is £300,000. James, Naval History, I; p.371.

1 5 •.

Elph. aan Admt., 23 Feb. 1796, aangehaal uit Public Records Office deur Parkinson, War in the Eastern Seas, p. 85.

(136) Voordat die eskader kon vertrek, sypel gerugte egter tot in Madras deur dat 'n Hollandse mag op pad is na die Kaap. Adrniraal weifel nie;

Die

sy eerste plig is nou sonder twyfel die

verdediging van die nuutverkree Kolonie. twee vliee met een klap slaan.

Nieternin probeer hy

Net voordat hy met die Monarch

en Sphyn.x Kaap toe vertrek, beveel hy kapt. Billy Douglas van die Stately om die Rattlesnake en

~

ender sy bevel te neem

en Mauritius en Reunion eers twee maande lank te patrolleer voordat hulle hul by horn in/Valsbaai kom aansluit. 16 ) Die Victorious en Arrogant bly voorlopig in Madras agter om Rainier se eskader te versterk. Die Lucasdebakel is reeds volledig beskryf.

Kornrnentaar

To w

n

wat hier ter sake is, is die feit dat Lucas - gesien die kansellering van die voorgenorne optrede teen Mauritius no

ap e

"may almost be said to have saved the French islands;

of

C

mean achievement, although not exactly what he had set out ·to do". 17 )

ity

Nog 'n onregstreekse gevolg van die Hollandse aanslag -

rs

op die Kaap was dat dit die Admiraliteit laat besluit het om

ni ve

die Kaapse en Oos-Indiese poste te skei.

Klaarblyklik diep

U

getref deur die feit dat die bevelvoerder van die Kaapse eskader in Madras was toe Lucas se ekspedisie uit Texel vertrek het, stel die vlootbase Elphinstone in kennis van hul voorneme om die twee bevelsposte los te maak van mekaar. 18 ) Hierdie voorstel geval Elphinstone glad nie.

Vir horn

lyk dit asof so 'n reeling "will ••• defeat the general·: utility of the naval force in these parts., unless one is kept on each of the stations equal to the Enemy".

Indien 'n

16.

Elpho aan Douglas, 21 Maart 1796, Rec.c.c., II, p.347.

17.

Parkinson, op.cit., p.88.

18.

Keith Papers, I, p.423.

(137) sterk vyandelike mag die Kaap sou verbyseil en die Coste hul doelwit maak, sou die bevelvoerder van die Kaapse eskader se hande afgekap wees;

hy sou nie self hiervandaan mag vertrek

nie en ook nie die reg nie.

h~

om 'n mag agter hulle aan te stuur

Veel liewer sou hy dus sien dat die twee bevelsgebiede

verenig en die Kaap gekies word as "common rendezvous for the superior commander". 19) Groot indruk het Elphinstone se bedenkings klaarblyklik nie gemaak nie, want by die Admiraal se terugkeer na Engeland (7 Oktober 1796) kry sy opvolger, skout-adm. Pringle, en Rainier opdrag "to command on their seperate rsicJ stations". 20.) Op selfs 'n derde gebied sou skout-adm. Lucas se onderVandat die Britse

w

n

neming Kaaps-Oosterse beleid beinvloed.

To

Admiraliteit begin vermoed het dat 'n Hollandse eskader op

ap e

pad was Kaap toe, het hulle sonder verwyl vloot- en leerverInmiddels het die verwagte aanvallers egter s6 lank gesloer om te kom 21 ) dat hier selfs

of

C

sterkings hierheen gestuur.

rs ity

gerugte ontstaan het dat hulle al verby die Kaap is, op pad na Mauritius •••

ni

ve

So 'n toestand - volop troepe en skepe, sender 'n taak Op 30 Julie

U

kon Elphinstone ··en ..Craig later nie meer dUld nie.

1796 skryf die Admiraal dus aan die vlootowerhede dat hy en sy kollega besluit het

"to turn our attention to some object

wherein the Force may be employed advantageously".

En

watter

beter doelwit is daar as Mauritius ?

19.

Elph. aan H. Dundas, 24 Junie 1796, Rec.c.c., I, pp.391-3. Parkinson en Perrin gee albei die datum as 25 Junie.

20.

Elph. aan Nepean, 1 Nov. 1796, ibid., pp. 477-8; Parkinson, op.cit., p.90. ~

21.

Parkinson (op.cit., p.89) praat van hul "tedious progress towards disaster" !

( 138) Die ervare admiraal en generaal laat nietemin nie hul geesdrif hul gesonde verstand vertroebel nie. in Londen kry dus die gerusstelling qat geen

Die grootbase 11

dazzling

expectation of conquest" hul hooftaak - om die Kaap te ver. - J.n . d.ie w1e . 1 e sa1 ry nie . o 22 ) d e d_ig Elphinstone en Craig se lugkastele sou egter spoedig in duie stort.

Skaars drie dae later bring 'n Amerikaanse skip

die tyding dat die Hollandse eskader nog in aantog is.

Dit,

tesame met die inligting van kapt. Brisbane dat sewe Franse lynskepe in Cadiz besig was om voorraad in te skeep, het die

n

twee plaaslike bevelvoerders laat besluit om, voorlopig altans, van hul planne af te sieri. 2 3)

11

To w

Selfs nadat Elphinstone met Lucas afgereken het, het die Mauritiuspla.n 11 op die agtergrond gebly.

Die Admiraal het in

ap e

die daaropvolgende weke immers sy ha.nde oorvol gehad met allerDaarbenewens het Elphinstone,

C

lei administratiewe verpligtinge.

oe•

enjoy his laurels", suggereer Parkinson katterig.

ity

·"to

of

na sy welslae, begin haastig raak om in Engeland terug te kom; In

ve

rs

elk geval, "there was no more talk of attacking the French

U

ni

islands 11 voordat die Admiraal die Kaap op 7 Oktober finaal verlaat het nie. 24) Eintlik kon Elphinstone en Craig· van geluk spreek dat hul ambisieuse plan nie ten.uitvoer gebring is nie.

Einde

November stuur die Oorlogsministerie 'n brander aan Craig. Hulle is verlig om te hoor dat die Mauritiusveldtog van die baan is en dat die troepe vir Indie nou na hul oorspronklike bestemming aangestuur is.

Hoewel hul motiewe nie_ in twyfel·

getrek word nie, word Elphinstone en Craig herinner dat dit

22.

Elph. aan Nepean, 30 Julie 1796, Rec.c.c., I, pp.412-4; sien ook Craig aan H. Dundas, 30 Julie 1796, ~., PP• 415-20.

23.

Craig aan H. Dundas, 3 Aug. 1796, ibid., PP• 423-4· -

24.

-

Parkinson, War in the Eastern Seas, p.89.

(139) sowel verkeerd as gevaarlik is vir individue "to counteract the arrangements which, ?n mature deliberation, His Majesty's Ministers had adopted for the conduct of an extensive War in the Foreign Dependencies of this Kingdom". 25 ) Hoewel sy pla.n om Mauritius te verower gefnuik

is~

het Elphinstone, gedagtig aan sy belofte aan Rainier "to keep a proper force cruizing off Mauritius", 26 ) nog voor sy vertrek na Engeland met sy aangewese opvolger, skout-adm. Pringle, ooreengekom dat 'n tydelike blokkade van die eiland ingestel word tot tyd en wyl die sikloonseisoen aanbreek. 27 ) Danksy die versterkings uit Engeland en die buitgemaakte Hollandse skepe kon kapt. Losack met gemak· van 'n sterk mag Einde

w

n

voorsien word om die Franse se lewe te gaan versuur.

To

September lig die Jupiter, Braave, Sceptre, Sybille (wat op

ap

e

18 September hier aangekom het en nou in Indie sou agterbly)

C

en Sphynx dus die ankers, terwyl die Crescent spoedig agterna Voorts word die Trident en Fox op 10 November gestuur om Rainier se eskader te versterk. 28 )

ity

of

komo

ve

rs

Die Franse eskader se lotgevalle.

ni

In die Oos.te het skout-adm. Rainier intussen nie laat Op 18 Februarie 1796 is Amboyna van die Hollanders

U

slapl~ nie.

verower en op 9 Maart moes ook Banda die vlag stryk.

25. 26.

Oorlogsministerie aan Craig, 20 Nov. 1796, Rec.c.c., I, . ·.. Eluh.. aan Rainier, mtl. 18 Aug.1796, Keith Papers, I, pp.448-9. . pp. 488-9.

27.

Parkinson, op.cit., p.89. R9ndom Indie waai die suidwestelike moeson van Mei tot September en die noordoostelike moeson van Oktober tot Maart. Die ~eeste· siklone kom egter in die laatsom~r en vroee herf s van die betrokke halfrond voor. Vir _die Mauritiu~gebied"(nagenoeg 100 S) is die tydperk Jamiarie tot April d.us die gevaarlikste.

28.

Ibid., p.89; Elph.- aan kapt. Spranger, 4 Okt. 1796, keith Papers, I, p;467.

(140) Opstandige inboorlinge het egter soveel probleme geskep dat die .Admiraal eers in Februarie 1797 weer in Madras aankom. 29 ) In sy afwesigheid het heelwat gebeur: gekom en gegaan, en skout-adm. De fregatte het gekom'om te bly.

Serc~y

Elphinstone het

se eskader van vier

Die Franse het Port Louis op

18 Junie 1796 sender voorval bereik, enkele dae nadat die Stately, Echo en Rattlesnake hul blokkade gestaak en na die Kaap vertrek het·.

Voortaan sou Mauritius, met De Sercey se

fregatte (Forte, Regeneree, Seine en Vertu) asook die Cybile, Prudente en Preneuse, 'n veel ernstiger bedreiging vir die Engelse handelskeepvaart word - en gevolglik ook 'n groter verpligting op die Kaapse eskader plaas om gereelde patrol-

To w

n

liediens daar te verrig. 30) Aan die Kaap het vise-adm. Elphinstone eers meer as .' n

ap e

maand later van die Franse eskader se aankoms in Mauritius gehoor - en dit heel toevallig.

Die here Baco en Burnel wat

of

C

met De Sercey saamgekom het om die vrystelling van slawe op

ty

die eilandregering af te dwing, het spoedig onverrigtersake

si

na Frankryk teruggekeer met die korvet Moineau •.

Onderweg

ni ve r

het die korvet die kompanjieskip Lady Shore geplunder en later Toe laasgenoemde skip die Kaap op 21 Julie

U

weer vrygelaat.

bereik, kon kapt. Brisac R.N., wat terloops

passasi~r

op die

Lady Shore was en twee dae op die Moineau as gevangene deurgebring het, die Kaapse owerhede van die jongste gaande die Franse eskader voorsien. 3 1 )

inligt~ng

aan-

29.

Parkinson, op.cit., pp. 93-5.

30.

1.!2iQ;., p. 99;

31.

Craig aan H. Dundas, 29 Julie 1796, Rec.c.c., I, pp.411-2; Parkinson, op.cit., p.100.

James, Naval Histor~, I, p.349. Kapt. Losack se reeds vermelde sending was dan ook die eerste van 'n byna ononderbrok~ reeks kruisvaarte in die daaropvolgende jare.

( 141) De Sercey se opdrag was om horn op die ontwrigting van die Engelse handel toe te spits en sover moontlik regstreekse gevegte met Britse oorlogskepe te vermy. Op 14 Julie 1796 vertrek hy met ses fregatte 32 ) om 'n strooptog op Penang uit te voer.

Naby die kus van Sumatra loop die eskader horn

egter onverwags vas in die twee "oud-Kapenaars", Arrogant

(74) en Victorious (74).

Ten spyte van die Franse getals-

oorwig het die Engelse op 9 September 'n geveg aangeknoop. Die Arrogant (kapt. Lucas) het op die Vertu toegesak en horn erg beskadig, maar die

Victoriou~,de:e1:s

,te wyte aan swak

skeepshantering, het aan die kortste ent getrek.

Na vier uur

het De Sercey, gedagtig aan sy opdrag, die hasepad gekies, Hoewel Lucas besluit

w n

met 42 dooies en 104 gewondes aan boord.

To

het om die Franse maar te laat begaan, het die twee Engelse skepe met hierdie geveg eintlik 'n groot slag geslaan.

C ap

e

Sommige van die Franse skepe is sodanig beskadig dat die eskader lank in Batawie moes vertoef om herstelwerk te onder-

Trouens, De Sercey het Mauritius eers vroeg in

si ty

molesteer.

of

gaan en dus - tydelik altans - verhoed is om handelskepe te

(Losack se eskader, wat teen 13

ve r

1797 weer bereik. 33)

ni

Januarie weer almal aan die Kaap terug was, het die Franse

U

dus heeltemal misgeloop.

Hulle het darem 5 skepe gebuit.)

Die onskatbare waarde van die Kaapse eskader vir skoutadm. Rainier het by. hernuwine aan die lig gekom na die Engelse oorlogsverklaring teen Spanje (Oktober 1796).

Toe

hierdie tyding horn in April 1797 bereik, het Rainier sy hande vry gehad om·'n aanval op Manilla te beplan, want Pringle se 32.

Die .Preneuse is op 'n afsonderlike sending .gebruik.

33.

Craig aan Brooke, 7 Nov. 1796, BO 48, pp.179.-81; James, op.cit., p.349; Parkinson, War in the Eastern Seas, pp.101-3, 106 1 :

(142) skepe aan die Kaap "relieved him from the task of blockading the Isle of France".

Bowendien was sy eie eskader veel

sterker sedert die Trident,

!2!.•

Sybille en Dordrecht van die

Kaap af by horn aangesluit het. 34) In die daaropvolgende twee jaar het skout-adm. De Sercey

se eskader geleidelik verbrokkel.

Omstreeks April 1797 is

die Cybile terug na Frankryk, kort voordat die Admiraal met die Vertu'en Seine na Batawie vertrek het om die Hollanders se troepemag met 300 man te gaan aanvul.

Die Seine is nog

voor die einde van 1797 terug na Frankryk, terwyl die Vertu en Regeneree einde Januarie 1798 twee Spaanse skepe (belaai met skatte) na Europa geleide moes doen. 3 5 ) Boonop is die

n

Pnidente tydens De Sercey se afwesigheid in Batawie (Oktober

ap e

To w

1797 tot Mei 1799) deur die regering van Mauritius ontwapen en aan 'n handelsaak verkoop. 3 6 ) Nadat die Forte op 28 Februarie 1799 deur die Sybille verslaan en gebuit is, 37 )

of C

was van die eertyds indrukwekkende Franse mag nog net die Preneuse, met die knap kapt. L'Hermitte in bevel, oor.

Op

ity

4 Augustus 1799 vertrek L'Hermitte op 'n kruisvaart langs

34.

U ni

ve

rs

die kus van Afrika - en loop hom terdee vas teen die Kaapse

Ibid., pp. 112-8. Toe die vredesonderhandelings by Leoben tussen Frankryk en Pruise in Aug. 1797 in Indie bekend word, het Rainier van sy aanval op Manilla afgesien ten gunste van di€ verdediging van Indie. Maco aan H. Dundas, 28 Maart 1798, Rec.c.c., II, pp. 246-7; ·Parkinson, op.cit., p.120. Die Prudente is later as kaperskip gebruik en is op 9. Feb. 1799 in die Kaapse waters deur die Daedalus gebuit (sien hoofstuk VI). ~., p.151.

37.

Die Forte is by die Britse vloot ingelyf, maar is ongelukkig nie 'n lang loopb~an gegun nie. Einde Feb.1801 loop hy in die hawe-inga.ri.g yan Jidda op 'n rots en vergaan. ~.,"p. 174.

(143) eskader. 38 )

Geen wonder nie dat skout-adm. De Sercey self

kort daarna na Frankryk terugkeer.

By Mauritius is daar immers geen eskader meer om aan te veer nie. 39 ) Napoleon in Egipte. Die oorlog in Europa het intussen 'n wending geneem wat

aan die Indiese Oseaan 'n nuwe belangrikheid verleen het vir Engeland, en derhalwe oak vir die Kaapse eskader. Op 19 Mei 1798 ontglip Napoleon die Engelse blokkade by Toulon.

Hy bereik Egipte op 1 Julie en verower Alexandrie

onmiddellik daarna.

In Engeland het die regering al teen

Juniemaand sekerheid gehad oor Napoleon se bestemming.

Oor

wat sy verdere planne sou wees indien Egipte voor horn swig,

n

Behalwe dat Nelson die

w

was daar eweneens geen twyfel nie.

To

Franse onverwyld agternagesit het, stuur Dundas dus ook nog

ap

e

'n eskader onder John Blankett (weer met tydelike kommodoors-

C

rang vir die geleentheid) na die Rooi See.

of

In Julie 1798 v.ertrek Blankett met die Leopard (50) en Na

n vermoeiende passaat in uiters ongunstige weersomstandighede

ve

0

rs ity

Orestes (13), kart daarna gevolg deur die Daedalus (32).

Oak tydens

ni

bereik die eskader die Kaap eers begin Oktober.

U

die verdere vaart langs die Ooskus kry Blankett dit voortdurend met kwaai teewinde te doen.

S6 stadig is hul vordering dat

die Daedalus in Januarie 1799 noodgedwonge na die Kaap moet terugkeer om proviand in te skeep. 40)

Toe die eskader

Mocha uiteindelik op 13 April bereik, was die Centurjon (50) 38.

Hierdie gebeure word in hoofstuk VI breedvoerig behandel.

39.

~·, PP• 129-131.

40.

Dit was by hierdie geleentheid dat die Prudente ham vasgeloop het.

(144) en Albatross (18), wat Rainier ter versterking gestuur het, reeds daar. 41 ) Ondertussen verseker die Engelse regering ook dat sake op die Indiese vasteland vroegtydig in ord.e kom.

Op bevel

uit Engeland stuur Macartney "a large body of Troops ••• for the protection of India" na M~dras. 42 ) Ook die Kaapse Die troepekonvooi van 4 November

eskader moes sy bydrae lewer.

1798 word deur die Sceptre en Raisonable begelei, 43) en toe die Imperieuse en Braave vroeg die volgende jaar 'n dergelike taak verrig, kry hulle nog boonop opdrag om hulle voorlopig by Rainier se eskader aan te sluit aangesien laasgenoemde nie alleen opgewasse sou wees nie vir "the service required of

w

n

them at this conjuncture".

To

Kommodoor Losack, wat in hierdie stadium die Kaapse opper-

oosterse verpligtinge". •

Nie net beskou hy "the great

ap

11

e

bevelvoerder was, was ten volle oortuig van sy eskader se

C

importance of frustrating the views of the Enemy in that

rs ity

of

Country as a matter of the first consideration" nie,maar hy beloof selfs om horn sonder huiwering met sy eskader by sy:

ve

kollega'te gaan aansluit indien ':ii vyandelike vlootmag ooit

U

ni

in daardie gebied sou opdaag. 44) Nuwe aanvalsplanne . . In hierdie_fase van die oorlog het .die Engelse oorwinning-behaal. 41.

42. 43, 440

'n

volslae

Nelson se roemryke sege in Aboekirbaai

Parkinson, War in the Eastern Seas, pp. 139-152. Blankett en Rainier is albei vroeg in 1799 bev~rder; eersgenoemde tot skout-adm~ en Rainier tot vise-adm. Mac. aan Raad (Bombaai), 16 Okt. 1798, BO 47, pp.164-5. . . F. Dm~das aan Raad (Madras), 18 Jan. 1799, ibid., pp. 175-6. Losack aan Nepean, 23 Jan. 1799, Rec.c.c., II, pp. 346-7.

(145)

(1 Augustus 1798) het verseker dat Napoleon se ambisieuse planne in duie stort, en op 4 Mei 1799 het lt.-genl. Harris se troepe - met hul versterkings uit die Kaap - daarin geslaag om Seringapatam te verower en sodoende finaal met Tippoo Sahib af te reken. 45) Die Engelse bewindhebbers in India het hul hande dus nou redelik vry gehad, o.m. om eie inisiatief aan die dag te

l~

in 'n paging om die vyand se oosterse besittings te

verower.

Tog was Wellesley, die destydse goewerneur-generaal,

en Rainier se optrede nog altyd ondergeskik aan die globale strategie soos uit Landen

Trouens, sowel Rainier

neergel~.

se beoogde optrede teen Manilla as Wellesley s'n teen

n

Mauritius is deur Dundas in die kiem gesmoor met 'n opdrag

e

To

w

dat die Hollandse besittings Java en Surinam verower moet word. 46 )

vang, horn daarby

en besluit om die veldtog met 'n

of

C

neergel~

ap

Vise-adm. Rainier het hierdie bevele op 5 Mei 1800 ont-

Op 2 Julie stel hy dus sy

ity

blokkade van Batawie in te lui.

rs

nuwe kollega aan die Kaap, vise-adm. Curtis, in kennis dat

ve

by die Imperieuse en Braave voorlopig gaan gebruik om sy

U ni

eskader te versterk hoewel hulle eintlik moes terugkeer Kaap toe.

Na velerlei vertragings vertrek Rainier uiteindelik

op 1 Oktober uit Madras met sy hoofmag;

die Daedalus en

- drie ander skepe is reeds vroeer weg om die blokkade te gaan instel. 47 )

45.

James, Naval History, II, p. 374.

46.

Parkinson, War in the Eastern Seas, p. 163.

47.

Ibid.,

~P·

164-6.

(146) Die goewerneur-generaal daarenteen was hardkoppig.

Sy

plan om Mauritius te gaan verower wou hy om die dood nie prysgee nie. 48 ) Minder as 'n maand na sy vertrek ontvang Rainier dan ook die ontstellende opdrag om sy veldtog te staak en te kom help met die onderwerping van Mauritius. Hoewel die Admiraal terdee bewus was van"' the delicacy of the situation I have placed myself .in by opposing one of His Excellency's exalted ranks'",weier hy botweg om te gehoorsaam. 49) Vir sy voorgenome veldtog - beplan vir Januarie of Mei 1801 - was die Kaap se medewerking vir Wellesley -onontbeerlik. Van goewerneur Yonge vra hy twee infanterieregimente, van Trouens, sy briewe van 24 en

n

vise-adm. Curtis veel meer.

h6~

To w

25 Oktober 1800 aan die Admiraal laat ten oorvloede toe blyk belangrik die Britse eskader aan die

ap e

die hele Indiese Oseaangebied was.

Ka~p

indertyd vir

Volgens Wellesley was

C

selfs net die gereelde korrespondensie tussen horn en Curtis

of

se voorganger, wyle sir Hugh Christian, "productive of

ity

important benefits to the Public Service".

Hy beklemtoon

ve

rs

dus die noodsaaklikheid van voortgesette noue samewerking

ni

en spreek die hoop uit dat hy en Curtis saam sal slaag "in

U

employing every endeavour, by mutual exertions, to promote the prosperity of the general cause". 5o) Dan volg 'n hele reeks versoeke:

Curtis moet geleide

verskaf vir die troepeskepe wat die gevraagde soldate gaan vervoer;

hy moet van sy skepe, by voorkeur 'n fregat of

twee, afstaan om vise-adm. Rainier se eskader te versterk;

48.

S.i. het Nap. se welslae in Italie 'n hernieude Franse bedreiging vir Indie ingeho:u. Well. was immers "a statesman who feared the conquests of Napoleon" en "Cwho.j saw India as a theatre in the world war with France • In elk geval was die "imperious, arrogant" Well. nie iemand wat horn maklik laat voors~ het nie. Oxford History of England : The Reign of George !II,

p.3B3. 49. 50.

·

Rainier aan Spencer, 27 Des. 1800, aangehaal deur Parkinson, op.cit., p.168. . Wellesley aan Curtis, 24 Okt. 1800, Rec.c.c., III, p.344-8. .

(147). hy moet die bewegings dophou van die Franse eskader wat (volgens Wellesley) waarskynlik na die Ooste gestuur sal "

word om Mauritius te versterk en hulle indien moontlik

,.

onderskep.

Terselfdertyd word die Admiraal opgevorder "to

take immediate measures for establishing the

mo~t

strict and

effectual Blockade of the Ports of the Isle of France" en om 'n adviesboot met die jongste inligting aangaande Mauritius na die omgewing van Roderiguez te stuur. 51 ) Gesien teen die agtergrond van die geringe aantal skepe wat Curtis indertyd ender sy bevel gehad het en die verskeidenheid van take wat hulle reeds moes uitvoer, was Wellesley

n

se legio versoeke eintlik lagwekkend van.wee hul onuitvoerbaarheid. 52 ) Onmiddellik na ontvangs van die briewe lig

To w

Curtis die Britse Admiraliteit dan ook dienooreenkomstig in.

ap e

"It cannot escape their Lordships' notice that the Naval Services which his Excellency recommends to my attention do

C

not at all correspond with the few Ships I have under my

of

Command", verklaar hy met reg. 53)

(Gelukkig lewer die

rs

ity

versoek om 'n geleide vir die troepeskepe te verskaf geen

ve

probleem nie, want Yonge, Dundas en Curtis het koppe byme-

ni

kaargesi t en besluit dat dit nie raadsaam sou wees om die

U

Kaapse garnisoen te verswak nie.

Voorlopig sou geen troepe

dus na Indie gestuur word nie.) · Met die voorgestelde blokkade van Mauritius het die Admiraal geen fout te vind nie. 510 520

53.

Hy self het

di~

taak nog

Wello aan Curtis, 24 en 25 Okt. 1800, ~., pp~344-50. Op 8 Jano 1801 was die Kaapse eskader soos volg toegedeel: Diomede, Tremendous en Star: op 'n kruisvaart naby Rio de la Plata; Adamant: l)e"Sig om herstelwerk te ondergaan; Lancaster, Jupiter, Rattlesnake en Euphrosyne : in Tafelbaai. Rec,•.c.c., III, Verspreiding van skepe, 8 Jan. 1801, p.392. Curtis aan.Nepean, 11 Jan. 1801, Rec.c.c., III, pp.400-4. Die Admiraal verseker Nepean trouens dat "were my Squadron thrice as numerous as it is, the Ships could be employed much to the advantage of the general public Serviceu.

(148) altyd beskou "as an object of no little importance", hoewel omstandighede horn nog nooit toegelaat het om dit behoorlik te onderneem nie.

Ook nou sal so iets onmoontlik wees.

"I

have not Ships more than sufficient to allot one small Division to that Service", skryf hy, "and the distance to it is so great, they in general stay no longer than a month before the Island and are. then obliged to leave it".

Hy

het nietemin nog altyd gepoog om vir sover dit moontlik was

'n skip of drie in daardie gebied te he en hoop om teen einde April weer 'n divisie van sy eskader daar te besorg. Indien Wellesley se aanslag eers daarna plaasvind, sal hierdie skepe dus byderhand wees om hulp te verleen.· 54 ) Meer

w

n

kan hy nie belowe nie.

To

Intussen het Wellesley horn al weer bedink.

Nog voordat

ap e

hy Yonge of Curtis se kommentaar op sy Oktoberbriewe ontvang

C

het, skryf die markies op 26 Januarie 1801 Kaap toe om Moontlik omdat Rainier

of

Curtis van 'n nuwe plan te verwittig.

ity

nie van Batawie wou afsien nie, het die goewerneur-generaal

er s

nou besluit om eers hierdie gebied te verower en dan sy Die troepemag

ni v

veldtog teen Mauritius daarvandaan te loods.

U

na Batawie sal op 15 Februarie vertrek en hopelik al weer teen 25 April in die omgewing van Roderiguez terug wees reg om Mauritius aan te durf.

Wellesley aanvaar sommer dat

Curtis dan daar sal wees met 'n sterk eskader.

(Di~

is vir

sy planne nou selfs belangriker as tevore, want hy weet nog nie of Rainier bereid sal wees om saam te kom·van Batawie af nie!)

Die Admiraal moet ook soveel troepe moontlik

saambring

- en tog

ni~

nalaat om inmiddels.die blokkade van

Mauritius vol te hou nie.

Sender versuim moet hy 'n advies- ·

boot na Batawie stuur·met die jongste inligting "as well as your Excellency's intentions". 55)

54.

Ibid.

55.

Well. aan Curtis, 26

1Tat1.

1801, ibid., pp.410-5.

( 149) Voordat hierdie reeks nuwe versoeke die Kaap (op 19 Maart) kon bereik, het die hele situasie deur die toedoen van die Britse regering verander.

Reeds in Oktober 1800

het Dundas besluit dat die Franse finaal uit Egipte verdryf moes word.

Hy het voorsien dat vredesonderhandelings binne

af sienbare tyd gevoer sou word en wou die Franse van hierdie troefkaart beroof.

Gevolglik word sir Ralph Abercromby (van

die Middellandse See af) en sir Home Popham (met 'n taakmag rondom die Kaap) na Egipte gestuur.

Voorts kry Wellesley

in Indie opdrag "to furnish a force to cooperate on the shores of the Red Sea with the combined British and Turkish

n

Armies" en word Rainier beveel om hom na Bombaai terug te haas. 56 )

To

w

Met die ontvangs,(op 6 Februarie 1801) van hierdie nuwe opdrag uit Engeland was Wellesley se lank vertroetelde In briewe wat hy op 1 en 2 Maart

ap

e

plan finaal van die baan.

C

Kaap toe skryf, word Yonge en Curtis van die jongste ver-

n6~

kan verleen.

rs ity

hulp hulle

of

wikkelings in kennis gestel - en tegelykertyd

aanges~

Troepe wil hy graag

h~,

watter en daar

ni

ve

is allerlei voorraadartikels wat vir die taakmagte in die . we. lk om sa1 wees. .... 57) R001. s ee b aie

U

Teen die tyd dat Wellesley se Januariebriewe die Kaap

.

bereik het (19 Maart 1801), was hulle al heeltemal

11

verouderd"

aangesien die Pophamekspedisie reeds op 12 Februarie hier aangekom het.

Yonge verwerp dus sender meer die versoek om

troepe, te meer omdat hy een van sy beste regimente aan Popham afgestaan het. 58) Curtis reageer egter op die markies se brief asof laasgenoemde se voorgestelde BatawieMauri tiusplan nog steeds bestaan.

(Hy was duiderik nog nie

bewus van Wellesley se nuwe ppdrag uit Epgeland nie.

Die

goewerneur-generaal se briewe met hierdie inligting het die 560 Well. aan Yonge, 1 Maart 1801, ibid., pp.435-6; Parkinson, ·War in the Eastern Seas, pp.168---en-173. Rainier het, Bombaai op 15 April 1801 bereik. 57. Well. aan Yonge, 1 en 2 Maart 1801, Rec.c.c., III, pp. 435-9. . 58. Yonge aan Dundas, 20 Maart 1801, ~., pp.446-7.

(150) Kaap eers in Meimaand bereik.)

Soos versoek stuur die Ad-

miraal dus 'n adviesboot, die Euphrosyne, na Batawie. Engeland se besluit om 'n ekspedisie na die Rooi See te stuur laat horn egter sy vorige belofte om drie skepe na die Mauritiusgebied te stuur hersien. Oor Wellesley se voorbarige aanname d.at hy 'n eskader by Mauritius sal

h~

wanneer die troepemag eendag daar aanland,

spreek Curtis horn in sterk taal uit. "I cannot avoid expressing how sincerely I lament that before an Expedition of so much importance was undertaken, and for the furtherance of which dependence has been had on measures to be taken by me, and now lastly cooperation expected, His Excellency

n

had not previously acquired the knowledge of Ships I had

To

w

under my Command, the Services upon which they must necessarily be employed, and in what degree it would be in Hoewel die

Imperieus~

ap

e

my power to assist his views 11 , kla hy.

C

op 18 Maart uit die Ooste teruggekom het, is sy eskader nog

of

steeds so klein - en besig - dat hy net kans sien om een

rs ity

skip na Roderiguez te stuur om daar

~rens

met die taakmag

ve

in aanraking te probeer kom. 59)

ni

Met die Euphrosyne se sending het dit letterlik nie

U

voor die wind gegaan nie.

Op die berugte Agulhasbank het

die skip horn in so 'n kwaai-storm vasgeloop dat sy boegspriet beskadig en hy onverrigtersake na die Kaap moes terugkeer.

As 'n welwillendheidsgebaar laat Curtis toe maar die

Imperieuse inderhaas seewaardig maak en stuur horn op 7 April saam met die Diomede "to coope!ate, if it should prove possible for them to do so, in the Expedition his Lordship has undertaken !:'sicJ". 60 ) Hierdie· groothartige optrede 59.

Curtis aan Rainier, kol. Wellesley; genl.-maj. Baird, ens., 20 Maart 1801, ibid., pp.448-454.

60.

Curtis aan Nepean, 23 April 1801, ibid., 'pp.469-72. Die twee skepe se opdrag was om to~nde Junie in die Ooste te bly.

( 151) sou die Admiraal nog deerlik berou, want op 13 Mei hoor hy van Wellesley dat die hele plan van die baan

is~

Geen

. nie . ••• 61 ) . mark'ies verwy t en d is won d er da t sy an t woord aan die Teen die volgende dag het Curtis se bui klaarblyklik gesak en hoewel hy geen hulp stuur nie, verseker hy Wellesley in 'n tweede brief van sy

b~reidwilligheid

Britse saak in Indie met raad en daad te bevorder.

om die Trouens,

"as far as I may be enabled to do it", belowe hy, "I will on every occasion, most zealously and cheerfully, conform to ever! wish of your Lordship for the general good". 62 ) Hoewel van Rainier en Wellesley se mooi planne dus uiteindelik niks tereggekorn het nie en al hul bespiegelings,

To w

n

voornemens en versoeke eintlik net vise-adm. Curtis se lewe versuur het, lewer hierdie utussenspel" tog onomstootlike

e

bewys van die noue verbondenheid van die Kaapse eskader aan

ap

enige Engelse aanvalsplanne in die Indiese Oseaangebied.

C

Die groot jammerte was dat die eskader in hierdie tydperk

of

so klein en die take wat hy moes verrig so uiteenlopend en

rs

ity

tydrowend was dat Curtis nie in staat was om so 'n aktiewe

ve

rol in die Ooste te speel as wat hy graag sou wou nie.

U

ni

Kruisvaarte na die Ooste. Die Indiese Oseaan het dwarsdeur die tydperk 1795-1803 belangrik gebly.

Danksy Napoteon se bedrywighede in die

noorde, gepaard met die Franse besit van die strategies gelee Mauritius en Reunion, was dit vir die Engelse owerhede in Indie en aan die Kaap deurentyd nodig om aan hierdie gebied aandag te skenk.

Een van die heel belangrikste take

van die Kaapse eskader was dan ook om by elke moontlike

61.

Curtis aan Well., 16 Mei 1801, ibid.; pp.493-5.

62.

Curtis aan Well., 17 Mei 1801, ibid., pp. 503-4· Die Kaapse regering het Wellesley se versoek om troepe geweier, maar darem 'n lUompie soutproviand belowe·. Einde Junie het die Penguin dan ook opdrag ontvang om 'n proviandskip na die Rooi See te begelei. Ibid., pp. 496-500, F. Dundas aan Wellesley (17 Mei)-en-Rec.c.c., IV, pp .14-17, Curtis aan .Nepean ( 24 Junie).

(152) geleentheid kruisvaarte in die Indiese Oseaan te onderneem. Hierdie taak bet die een Kaapse bevelvoerder na die ander nie net sander teespraak aanvaar nie, maar ook met ywer aangepak en deurgevoer. Soos reeds vermeld het vise-adm. Elphinstone al in Oktober 1795, kort voor sy eie vertrek na Indie, die Victorious en Stately vooruitgestuur met die opdrag om die Franse eilande drie weke te patrolleer voordat hulle na Madras voortgaan.

Ook toe hy horn vroeg in 1796 na die Kaap

moes terughaas, het Elphinstone die Stately, Rattlesnake en ~nog

eers 'n draai by Mauritius en

R~union

voordathulle horn hierheen gevolg het. 6 3)

laat maak In die daarop-

.

alle kragte moes uiteraard gemonster

To w

Kaap af weg te stuur;

n

volgende maande was daar min geleentheid om skepe van die

word om die verwagte Hollands-Franse aanslag op die Kolonia

e

Nietemin verseker Elphinstone vir Rainier dat

ap

af te weer.

C

dit selfs in daardie knellende omstandighede sy voorneme

rs

ity

of

is "to keep the French Islands in check by detachments from the Naval Fore~ here". 6 4)

Nie net het die vyandelike aanval misluk nie,

U ni

verander.

ve

Na 17 Augustus 1796 het die situasie egter eensklaps

maar met die buitgemaakte skepe asook die versterkings uit Engeland tot hul beskikking, het die Kaapse eskader 'n gedugte mag geword, deeglik daartoe in staat om gereelde kruisvaarte na die Indiese Oseaan te onderneem.

So het dit

dan ook gebeur. Einde September vertrek kapt. George Losack se eskader (die Jupiter, Sceptre, Braave, Sphynx en Crescent) met die tweeledige opdrag

~

hulle moet die Franse eilande patrolleer

en voorts moet die Franse nedersetting by Foul Point in 63. 64.

Sien pp. 134 en 136. Elph. aan Rainier, 31 Mei 1796, Rec.c.c., I, pp.380-2.

(153) Madagaskar, waarvandaan Mauritius heel dikwels brood.nodige voorraad ontvang het, skadeloos gestel word.

Laasgenoemde

taak is op 2 Desember met groot welslae deur die Crescent, Braave en Sphynx uitgevoer.

Die hele Franse nedersetting is

verwoes en boonop is vyf handelskepe wat terloops daar aangetref is, buitgemaak. 65 ) Op 13 Januarie 1797 bereik die eskader weer hul tuishawe. Hoewel daar in hierdie dae oorgenoeg skepe aan die Kaap was, het die nuwe bevelvoerder, skout-adm. Pringle, met 'n ernstige tekort aan bemanning te kampe gehad.

Toe hy einde

Maart 1797 'n kruisvaart na Mauritius beplan (onder leiding van die Ruby se kaptein, Waller), sit hy met 'n skynbaar pr~bleem

: enersyds moet die eskader getalsterk

n

onoorkoomlike

To

w

wees ten einde die Franse fregatte die hoof te kan hied indien hulle mekaar raakloop, maar andersyds moet die agter-

C ap

e

blywende mag ook darem oor genoeg manne beskik "to act against any thing which may come upon this coast 11 •

Aangesien

of

genlo-maj. Craig nie kon voldoen aan sy versoek om 'n aantal

ity

soldate aan die Vloot af te staan nie, is die Admiraal uit-

rs

eindelik genoodsaak om tog maar van elke agterblywende skip

ni ve

'n paar manne te .. 1een 11 om die ekspedisie moontlik te maak. 66 )

U

In die volgende agtien maande is die gereelde vaarte getrou onderneem, maar teen die begin van 1799 het Napoleon se Egiptiese veldtog en die verwagte opstand van

65.

Pringle aan Nepean, 15 Jan. 1797, Rec.c.c., II, pp. 44-6; James, Naval History, I, p.374. Anderhalf jaar later was dit klaarblyklik al weer nodig om aan hierdie gebied aandag te skenk, want in Julfe 1798 rapporteer skout-adm. Christian dat die Stately, Braave, Garland en Star op 'n kruisvaart is "with orders to destroy the Posts at Madagascar belonging to the Enemy". Rec.c.c., IIi Bylae tot brief van Christian aan Nepean, 11 Julie 179~, p.280.

66.

Pringle aan Nepean, 23 Maart 1797, Rec.c.c., II, p.67.

(154) Tippoo Sahib in Indie selfs nog groter belangrikheid aan hierdie taak van die Kaapse eskader verleen.

So verklaar

kdooro Losack in Januarie 1799 dat sy aanstaande vaart met die Tremendous, Jupiter, Adamant en Oiseau - na die omgewing van Mauritius dit o.m. ten doel sal he

"to prevent

any communication with the Enemy and those Islands".

Toe

die eskader uiteindelik op 11 Maart vertrek, was dit met die plan om tot einde Mei, of selfs langer indien omstandighede dit sou vereis, in die Indiese Oseaan te vertoef. 6 7) Kapt. Linzee, bevelvoerder van die Oiseau, het horn op hierdie vaart onderskei.

Terwyl die res van die eskader

na Mauritius op pad was, is hy

om na Reunion te

Daar het hy een oggend voor dagbreek stilletjies

n

vaar.

aanges~

11

steel".

Teen.die tyd dat alarm

e

die kusbatterye uit gaan

To

w

twee brikke, albei met waardevolle vrag, onder die neus van

ap

gemaak is en die kanonne begin vuur het, was die Oiseau al

C

veilig buite trefafstand. 68 )

Op pad terug na die Kaap het

of

Linzee ook nog 'n draai by Madagaskar gemaak en o.m. 'n ruk

rs ity

in die Mosambiekkanaal rondgevaar.

Die brief wat die

ve

goewerneur van Mosambiek daarna aan die Kaapse regering

U ni

gerig bet, wys dat· die plaaslike eskader ook daar 'n taak te verrig gehad het.

Nadat hy die Oiseau vir sy onlangse

optrede bedank het, spreek die goewerneur nl. die wens uit "to see British Ships of War there during the Continuance

of &7. 68.

69.

the Vilar". 6 9) Losack aan Nepean, 23 Jan. en 10 Maart 1797, ibid., pp. 346-7 en 382-3. Hudson, Diary, p.39. Een van die buitgemaakte skepe, die La Augustine, het die Kaap op 1 Junie bereik. Teen 24 Julie was die Oiseau ook veilig tuis, "having seen nothing of the Squadron for seven weeks past". Laasgenoemdeshet inderdaad eers op 23 Augustus hier aangekom. Ibid., PP• 39, 43, 45. Goew. van Mos. aan F. Dundas (vert.), 8.Julie 1799, BO 87 (pp.nie genommer nie). Hoewel die Kaapse regering later spesifiek deur die Portugese versoek is om· 'n paar fregatte na die kanaal te stuur ter beskerming van hul skeepvaart, lewer amptelike bronne nie bewys dat die eskader wel sy bedrywighede soontoe uitgebrei het nie.

(155)

'n Interessante uitvloeisel van hierdie kruisvaart was dat kdoor. Losack besluit het om alle vreemde skepe in ons hawens aan te hou totdat die volgende eskader veilig onderweg was.

Die rede hiervoor was dat die Deense kotter

Forsoget hulle tydens die pas afgelope vaart voorgespring en die owerhede op Mauritius.van hul koms gewaarsku het. Hoewel die eskader onder die Spaansevaandelgevaar het, is

hull~ dus dadelik herken. 70)

* * * * * * *

Dat 'n roetinekruisvaart 'n heel onverwagte wending kon neem, was natuurlik niks ongewoons nie.

Op 20 Oktober

1799 het die Tremendous en Adamant die Kaap verlaat, met die prosaiese opdrag : "to cruize off the Isle of France".

n

En tog was dit juis op hierdie vaart dat die twee Kaapse

e

To w

skepe daarin sou slaag om die berugte Franse fregat Preneuse sy nekslag te gee. 71 )

twee

11

C ap

Net die-volgende jaar het die Adamant weer by Mauritius interessante" ondervindings gehad.

Op 28 Julie 1800

of

is genl. Malartie, goewerneur van die eiland, oorlede. weggel~

tot einde Augustus

rs

ity

is voorlopig in 'n tydelike graf

Hy

ve

toe -die amptelike teraardebestelling met volle

milit~re

Kapt.

ni

eerbewys en heelwat prag en praal plaasgevind het.

Hotham se "blockading squadron", wat die gebied 'n paar dae

U

•

tevore bereik

het~

moet op die een of ander wyse die snuf

in die neus gekry het, want op die dag van die begrafnis 11

f:'theyJ came down from windward, and lay by, off the

entrance of the harbor, with their colors half mast, and firing minute guns". 72 ) 70. 71. 72.

CSigJ hoisted

Hudson, op.cit. , p. 46 ( 27 Aug. 1799) • Sien hoofstuk VI vir meer besonderhede. Tydens hierdie. vaart is boonop twee brikke en 'n sleep buitgemaak. Hudson, op.cit., p.60. R.J.Cleveland, In the forecastle; or Twenty-five years a sailor, New York, circa 1842, pp.133-4, 141.

(156)

Nie lank na hierdie lofwaardige gebaar nie moes die einste eskader egter hul koppe in skaamte laat sak.

Op die

oggend van 12 September 1800, teen dagbreek, is gewaar dat 'n Hamburgse handelskip, die Sea Nymph, in die nag tussen die eskader en die land ingeglip het en nou reeds naby Round Island vaaro

Met bollende seile het die Adamant (50) en

Lancaster (64, kapt. Larcom) horn agternagesit.

Kort voordat

hul prooi die hawe-ingang kon bereik, het eers die Lancaster en toe sy maat 'n volle laag op horn gevuur.

S6 naby was

hulle dat van die koeels selfs die land bereik het; maar helaas, die uitwerking was so gering dat die Sea Nymph die hawe bykans ongeskonde bereik het - ten aanskoue van 'n groot menigte juigende toeskouers .aan wal.

Volgens '.n ooggetuie

To w n

was dit haas ondenkbaar "how two such formidable broadsides could be directed, from so short a distance, against so large and that they produced no

ap e

an object without destroying_ it;

C

injury, ~eemed almost miraculous". 73) herstel~

Hoewel

of

Dieselfde aarid nog is die eskader in ere

ity

die Sea Nymph teen hierdie tyd in 'n oenskynlik onaantasbare

rs

posisie was - diep binne-in die hawe met 'n tros aan 'n wag-

ve

skip vasgemaak, met drie kaperskepe om horn te verdedig en die

U

ni

kusbatterye byderhand - wou kapt. Hotham nog nie kopgee nie. Teen sononder·glip die skeepsbote, vol vrywilligers,in die water. 74 ) Hulle word spoedig gewaar, met die.gevolg dat 40 soldate op die Sea Nymph gaan stelling inneem en die kusba tterye inderhaas beman word. Van 2000 af bars 'n gesamentlike geweer- en kanonvuur op hulle los - maar die bootjies vaar voort.

Op haas ongelooflike

I

73. 74.

Ibid., p.134. Een van die offisiere wat saam is, was lt. Fothergill, 'n man wat horn reeds in Sept. 1799 in Algoabaai onderskei het. (Sien hoofstuk VL)

(157) wyse slaag hulle daarin om hul doelwit te bereik en met die soldate af te reken.

Vervolgens sny hulle die skip los en

sleep horn sowaar die hawe ui t

'tpe most".'dreadful fire

"un~er

-4

Teen 2200 bereik.die bote'die Adamant,

we ever witnessed".

met hul buit nog steeds in hul besit.

Dit verbaas 'n mens

dus nie dat een van die skeepsoffisiere die klein bende se optrede bestempel as synde son'.der weerga

~·for

gallantry and

daring enterprise". 75) Voordat hulle Tafelbaai op 20 November binnegeseil het, het die eskader . nog heelwat welslae behaal. en selfs in een stadium binne elf dae ses prysskepe gebuit. 76 ) Geen wonder nie dat hul vertrek van Mauritius veral deur die handelaars met groot blydskap begroet is.

Die feit dat een waarnemer

w

n

kon konstateer dat die verlies van so baie kusvaarders "had

To

caused the ruin of some families and the distress of many"

ap e

bewys dat die veeleisende en gevaarlike togte wat die Kaapse eskader so getrou onderneem het, geensins_ teyergeefs was nie. 77 )

C

*'* * * * * *

Na die Van Jaarsveld-opstanden die daaropvolgende

ity

geslaan.

of

Dikwels is met 'n kruisvaart twee vliee met een klap

75.

U

ni

ve

rs

grensoorlog waartydens die Franse ook 'n poging tot inmenging aangewend het, 78 ) het dit nodig geword om rneer aandag aan

Brief aan die redakteur van 'n offisier van die Kaapse eskader, 13 Maart 1802, Naval Chronicle, VIIl, p.31-2. Ongelukkig vir die dapperes het 1 n deel vari die Sea Nymph se vrag bestaan uit 'n kas met meer as 1600 Frarise boeke. 'n Mens kan maar net hoop dat die veiling deur 'n geesdriftige bibliofiel bygewoon is~ (Cape Town Gazette, I, No.25, 7 Febr. 1801.) _

1

76.

C.T.G., I, No.8, 14 Okt. 1800;

obk I, No.15, 22 Nov.1800.

77.

Cleveland, In the forecastle, p.135.

78.

Sien hoofstuk VI.

(158) die oostelike gebiede van die Kolonie te skenk.

Toe die

Jupiter en ~op 30 Januarie 1800 op 'n vaart na Mauritius vertrek, kry hulle dus die ekstra opdrag om op sowel die heen- as terugvaart die Ooskus te besoeko 79 ) Ook aan die Diomede en Imperieuse, wat op 7 April 1801 na Roderiguez vertrek het om met Wellesley se beoogde aanval op Mauritius te gaan help, is 'n bykomstige taak

opgel~.

Onderweg na hul

bestemming moes hulle gou eers by Port Louis gaan inloer. Hierdie

11

ekstra opdrag" het nogal goeie vrugte afgewerp»

want sommer by sy aankoms daar (op 12 Mei) het kapt. Elphinstone (Diomede) 'n Hamburgse brik buitgemaak.

Boonop

het hy 'n vragskip uit Bordeaux s6 gejaag dat laasgenoemde

To w

n

gestrand het en net daar deur die Diomede se bemanning aan die bran~ gesteek is •. 80 ) paa~

ap

e

Tydens'hul terugreis het die twee skepe weer 'n

C

dae in die omgewing van Mauritius en Reunion deurgebring en Daarbenewens "LtheyJ took

of

drie klein brikke buitgemaak.

ity

several, and run !:'sic.:J on shore and destroyed several other,

ni

ve

rs

of the small Vessels belonging to the Islands of France and Bourbon"o 81 )

U

Net voor die nuus van die voorlopige vredesooreenkoms in Oktober 1801 die Kaap bereik het, het die Penguin nog

11

vir

oulaas" 'n kruisvaart na die Franse eilande onderneem. Klaarblyklik het selfs hierdie laaste vaart darem minstens op pp~74-8.

79.

Curtis aan Nepean, 5 Maart 1800, Rec.c.,c., III,

80.

Curtis aan Nepean, 29 Julie 1801, Rec.Coe., IV, pp.50-1.

81 •

Curtis aan Nepean, 26 Augo 1801,ibid., pp. 55-8. Op 20 Augustus 1801 was die Diomede en Imperieuse velig terug in Simonsbaai.

(159) onregstreekse wyse waarde gehad, want kort na die Penguin op·13 Febrtiarie'1802 '.veilig in·Tafelbaai terug:was, berig. die Cape Town Gazette dat die skip se aankoms by Mauritius twee kaperskepe daar vasgekeer het. 82 ) Vir 'n slotbeskouing oor die volgehoue optrede van die Kaapse eskader in die Indiese Oseaan (in samewerking met hul "Ooster~e"

late war", ~sic_;T

kollegas) laat ons Barrow aan die woord.

"In the

skryf hy (dalk effe oorgeesdriftig), 11 our cruizers

from the Cape kept the Southern Ocean completely

clear of the enemy's ships, and allowed the Indian squadron to make such choice of their cruizing /::sic:l ground, that between the two, not a French frigate escaped, nor scarcely

OPTREDE IN DIE ATLANTIESE OSEAAN.

ap

(B)

e

To w

n

a single privateer remained on the Mauritius station for some time before the close of the war". 8 3)

of

C

Op 5 Oktober 1796 verklaar Spanje formeel oorlog teen

Vanwee die Spaanse belange in Suid-Amerika sou dit

rs

taak!

ity

Engeland - en skep sodoende vir die Kaapse eskader 'n ekstra

ve

voortaan vir die Kaap belangrik wees om nie net ooswaarts niep

U

ni

maar ook in die Weste 'n ogie te hou. In Maart 1797 stuur skout-adm. Pringle dus vir kapt.

-

Brisbane met die Oiseau "off the Rio de la Plata" om op die Spaanse handel toe te slaan en tegelykertyd alle moontlike inligting aangaande die nuwe.vyand se bewegings in te win. Pringle was van mening 1 dat

di~

rivier die wegspringplek sou

wees van enige aanslag wat die Spanjaarde moontlik teen die Kaap kon beplan.

Die Admiraal

)'es~uit

derhalwe om geen risiko

82.

C.T.G., I, No.18, 20 Feb. 1802. (Die regering het die Cape Town Gazette_()p 10 Okt. 1801 oorgeneem. Die uitgawe van 24 Okt., is dus .weer as Vol.I, No.l bestempel,,.)

8 3.

Barrow, Travels, _II, pp. 2 38~9.

(160) te loop nie;

eerder plaas hy 'n ekstra las op sy eskader

se skouers.- "I mean if possible to keep a Frigate constantly on that part of the Coast", rapporteer hy aan Nepean. 84) Pringle

sy woord gestand gedoen, en sy beleid is

he~

deur sy opvolgers voortgesit.

In die geskrifte van hierdie

periode kom die verwysings na Kaapse fregatte wat mekaar op die Suid-Amerikaanse kus gaan aflos dan ook met eentonige gereeldheid voor. Sander vrug was hierdie moordende togte gelukkig nieo Etlike vyandelike handelskepe is in die loop van die jare .bui tgemaak en boonop kon die- Kaapse bevelvoerder staatmaak op gereelde inligting aangaande skeepsbewegings in daardie

n

Op 29 Julie 1797: bv. keer kapto Andrew

To w

geweste.

Braave van sodanige tog terug.

Todd met die

Van die vyand se skepe het hy ~eel

interessante

e

niks gewaar nie, maar·op 3 Julie het hy tog 'n

ap

gesprek met die bevelvoerder van 'n Portugese·handelskip ge-

of

C

voer en o.m. verneem dat die Portugese 'n mag van vyf slag-

ity

skepe by St. Catherine-eiland en die Franse, weer, vier .. :. ...

Laasgenoemdes het kort tevore,

rs

kruisers "on the Coast" het.

ve

in medewerking met 'n Spaanse fregat, nie minder nie as vier

U ni

Portugese handelskepe buitgemaak.

Geen wonder nie dat Todd

aan sy admiraal kon berig dat "the Portuguese entertained great apprehension for the safety of Rio de Janeiro". 85 ) Bevestiging van verskerpte Spaanse

bedr~~igheid

hierdie gebied is vroeg iJ?. 1798 verk_ry van 'n Spaanse skip, die Union.

in

b~i ~gemaakte

Volgens sy segsman is die vestings-

werke by Montevideo uitge:t>rei en die garnisoen versterk. Bowendien het die vlootmag daar aangegroei tot drie lynskepe en "several frigates or armed Vessels". 86 ) 84.

Pringle aan Nepean, 23 Maart 1797, Rec.C.C.,II, p.67.

85.

Pringle aan Nepean, 17 Aug. 1797,

86.

Mac.· aan H. Dundas, 1 Mei 1798, ibid., pp. 248-51.

~.,

pp.

152~3·

( 161) In Desember van dieselfde jaar is weer aan kdoor. Losack berig.dat "a 'number of Vessels have SaildCsicJ and are about to Sail from the River Plate with Provisions etc. for the Isle of France". word;

36°

So iets moes tot elke prys verhoed

gevolglik kry die Hope opdrag om die gebied 35° tot

s.,

18° tot 22°

w.

deeglik te patrolleer en enige ver-

dagte skeepsbewegings dadelik te kom aanmeld. 8 7)

* * * * * * *

Met die ontvangs op 12 Maart 1800 van 'n geheime brief van die Admiraliteit het die kruisvaarte na die Weste meteens 'n meer dringende kleur gekry.

Die Engelse regering het

oenskynlik inligting gekry dat 'n Franse eskader uitgerus word vir diens in die Indiese Os.eaan en dat di t op pad na die Ooste Die opdrag

w n

moontlik die Rio· .de la Plata-gebied sou aandoen.

To

aan vise-adm. Curtis was dus "to keep (ek onderstreep) a

C ap

e

Cruizer ~sic.}' off that River ••• 'in order to watch its motions". 88 ) Klaarblykl~k is selfs 'n aanval op die Kaap nie onmoontlik geag nie, want toe goewerneur Yonge deur die

of

Admiraal in die geheim ingelaat word, het hy genl.-maj. Dundas

rs ity

onmiddellik beveel om die_Kaapse verdediging op te knap.

'n

ve

Aantal nuwe seinposte is selfs opgerig. 8 9) .

U

ni

Gelukkig is die meeste van bogenoemde vermoedens nie verwesenlik nie. .verskyning naby

Die Franse fregatte het wel deeglik hul Brasili~

gemaak en daarna by d.ie Rio de la

Plata 'n aansienlike som geld en heelwat proviand van die Spaanse goewerneur ontvang.

Op 9 Augustus het een van die

Franse skepe selfs in daardie geweste 'n potjie geloop met die Wellesley, maar van 'n aanval op die Kaap of 'n deurvaart na Mauritius het uiteindelik niks gekom nie. 90) 87.

Losack aan Brine, 27 Des. 1798, Order Book of Capt. Augustus Brine. ·

88.

Curtis aan Nepean, 17 Mei 1801, Rec.c.c., III, pp.500-502; Curtis aan Nepean, 11 Jan. 1801, 1b1d., pp.400-404. . .

89.

Yonge aan H. Dundas, 22 Okt. 1800,

90.

Ibid.

-

~.,

pp.333-6.

• ( 162) Vir vise-adm. Curtis, hier aan die Kaap, was die prentjie maande lank natuurlik alles behalwe helder. Sonder enige definitiewe inligting tot sy beskikking was hy verplig om vir die ergste gereed te wees en, in elk geval, sy opdrag stip uit te voer.

(Meer as 'n jaar later skryf die Admiraal

half verwytend aan die Admiraliteit: subsequent instruction

fr~m

"Having received no

their Lordships on the subject,

I feel myself not at liberty to annul the appointment without their Lordships' authority for so doing".)9 1 ) Op die bree skouers van die Kaapse eskader rus daar dus van middel 1800 hierdie bykomende las :

twee van sy reeds

uitgedunde getal skepe sou voortaan feitlik voortdurend deur

w n

die nuwe verpligting besig gehou word, want die plaasvervanger ver~)

To

mo es betyds vertrek om sy voorganger ·op sy ;pos ( 5, 000 myl

Berigte soos : "The Tremendous sailed on the

e

te gaan aflos.

C ap

7th instant to relieve the Diomede" word nou iets alledaags aan die Kaap. 92 )

of

* * * * * * *

rs ity

Hierdie kruisvaarte na die Suid-Amerikaanse kus was voorwaar geen plesiertoggies nie.

Op 29 Julie 1800 het die skip Simonstad

ni

ve

Tremendous getuig.

Daarvan kon veral die

U

in 'n erg beskadigde toestand bereik na 'n vaart in die Indiese Oseaan. 93)

Veel blaaskans was daar egter nie, want

skaars was die skade herstel of die Tremendous moes al weer koers vat - nou na die Rio de la Plata.

En

di~

keer sou dit

nie minder nie as sewe maande duur voordat hy en die

~'

wat horn vergesel het, weer die Ka,apse waters bereikt

Van 7

September 1800 tot 10 April 1801 het hierdie'marathonvaart geduuro

W~~r

het die see sy tol geeis,

di~

maal in so 'n

mate dat die Tremendous se grootmas heeltemal vervang moes wordo 91. 92. 93.

("A heavy job for us", verklaar vise-adm. Curtis Curtis aan Nepean, 17 Mei 1801, ibid., pp. 500-502.

·-

-

'

Curtis aan Nepean, 30 Sept. 1800, ibid., pp. 301-2. Curtis aan Nepean, 6 Aug. 1800, ibid., pp. 206-7; C.ToG., I, No.l, 16 Aug. 1800. -

( 163) meewarig.) 9 4 )

Bowendien was daar niks tasbaars om te

toon nie, want. die skepe het hier aangekom met lee hande; geen vyandelike skip is buitgemaak nie. 9 5 ) Om die kroon te span het hierdie vaart nog boonop die Star se loopbaan aan die Kaap kortgekilip. Die skip was by sy aankoms hier in so 'n bedenklike toestand dat 'n onmiddellike ondersoek gelas is. Die eerste bevinding was :"'not worth Repair 11196 ), maar na 'n herondersoek deur John Orsmond (van die Lancaster) en twee ander skeepstimmermans is besluit om die Star nog 'n kans te gee.

Pleks van die skip summier aan die diens te onttrek stuur die Admiraal horn dus terug Engeland toe. 97 ) Nie net die skepe nie, maar ook die bemannings het kwaai Na die terugkeer

w

n

deurgeloop op die vaarte na Suid-Amerika.

To

van die Lancaster (op 4 Junie 1801) doen vise-adm. Curtis

C ap

e

dan ook soos volg verslag : "Having been at Sea Nineteen Weeks a great number of her Men were considerably afflicted with the scurvy" • 98 ).

of

* * * * * * *

ity

Die ironie van die saak was dat die Suid-Amerikaanse

ve

rs

gebied uiteindelik tog nie 'n werklike bedreiging vir die Teen die einde van 1800 het die

ni

Engelse ingehou het nie.

U

Spanjaarde maar net twee fregatte en 'n korvet by Rio de la Plata gehad, terwyl die Portugese mag aansienlik versterk is deur die aankoms by Rio de Janeiro van twee lynskepeo 99 ) />

94.

Curtis aan Nepean, 17 Mei 1801, Rec.c.c. ,III, pp.500-502.

95.

Curtis aan Nepean, 23 April 1801, ibid., pp.469-72.

96.

Curtis aan Nepean, 27 Mei 1801, Rec .c .c., IV, pp.3-5.

97.

Curtis aan Nepean, 24 Junie 1801,

98. 99.

!.ill·' pp.14-17.

Ibid.

~.

Yonge aan H. Dundas, 12 Jan. 1801, Rec.c.c., III, PP• 407-8.

(164) .~Maar

- nog steeds ontvang Curtis geen nuwe opdrag uit Engeland

nie • • • Uiteindelik besluit die Admiraal om op eie verantwoordelikheid te handel.

Geheime inligting wat by 'n vyandelike agent (die heer Prediger) gevind is 100) en die bedreiging vir die Kaap wat daarin vervat was, laat horn finaal besluit om die vaarte na Rio de la Plata te staak.

Vroeg in Junie

1801 word die Euphrosyne dus gestuur met '·n boodskap aan die

Jupiter om onmiddellik terug te keer. In sy verslag aan die Admiraliteit sit Curtis sy beweegredes noukeurig

uite~n

(hy besef immers die ernstige impli-

kasies van sy optrede), verseker sy hoofde dat hy handel

w

n

"according to what I.deem best for His Majesty's Service" en

pos~sie

waarin alle bevelvoerders van die Kaapse

e

die moeilike

To

sluit af met 'n stelling wat terselfdertyd bewys lewer van

"Their.. r,~rdships

C

ap

esk.ader hulle by. gel~entheid bevind het.

of

are aware", skryf hy, "that Officers reJI10Ved at such a dis-

rs ity

tance from them as I am, must according to events act Ju~gment

as the exigency of the case

ni

ve

conformably to their own may requir~ ~' ~ 101 )

U

Hierdie heel laaste patrollievaart (van die 'Jupiter) . . .. 1 het nogal tasbare gevolge gehad.

" Teen die tyd dat sy skip

Rio de Janeiro op 13 Julie 1801 bereik het, het kapt. Losack reeds vier skepe buitgemaak en Kaap toe gestuuro 10?) Die Jupiter self het egter byna in die slag geblyo

Op sy terug-

vaart het kapt. Losack weer Rio de Janeiro aangedoen en daar verneem dat die vyandelike vlootmag in die Rio de la Plata100.

Sien hoofstukke III en VII .(b\.'2.11t)

101.

Curtis aan Nepean, 24 Junie 1801, Rec.c.c., IV, pp. 14-17.

102.

C~T~G~,

I, No.54, 22 Aug. 1801.

(165) gebied sedert sy _vertrek tot nege slagskepe vermeerder is, two twee Spaanse lynskepe, vyf Spaanse fregatte en .twee

Hy is dus net betyds daar weg.

Franse fregatte. ,

Vise-adm. Curtis het hierdie inligting dadelik gebruik om sy gewaagde beslissing te

regverd~g.

Drie weke nadat die

Jupiter Simonsbaai (op 17 September) bereik het, .skryf hy soos I

.

~

volg aan Nepean :

.

.

"From_the abovementioned encrease CsicJ of

the Enemy in the. Rio de la Plata, my annulling the appointment of a Ship to cruize CsicJ on that station.may be considered as a fortunate circumstance". 103) Min het die Admiraal kon raai dat die voorlopige vredesooreenkoms skaars vyf dae tevore onderteken is. 104 ) Sy bekommernis was dus verniet. BELONING;

(Met spesiale ve,rwysing na die

. Soos ui_t die

voorafgaan~e

Admiralitei~

To w

n

(C)

bladsye duidelik blyk, was 'n ·

ap e

belangrike aspek van die Vloot se aanvalstaak aan die Kaap die benadeling van_die vyand se hl!Uldel deur op sy koop\Taarders toe

~

nie net het _hulle sodoende landsdiens verrig nie, maar

ity

taak

Vir die vlootoffisiere was dit 'n dubbel aangename

of C

te sako

ve

meevaller reken.

rs

boonop kon hulle op die waarde van die buit as 'n welkome

U ni

Ten tye van die verowering van die Kaap was die Franse ekepe al lank wettige buit, en 'n enkele dag voor die amptelike oorgawe word in 'n order-in-rade "general Reprisals ••• against the Ships Goods and subjects of the United Provinces" aangekondig. Teen daardie tyd het Elphinstone se kompanjieskepe in hul besit gehad!

eskad~r

..,'.

egter reeds vy_f

Kort daarna (op 20

Oktobe~) ..

~--~.~-·

103.

Curtis aan Nepean, 6 Okt. 1801, Rec.c.c., IV, pp.76-8.

104.

Sien hoofstuk III.

105.

Oorlogsministerie aan Clarke, 16 Jan. 1796, Rec.c.c., I, Craig aan H. Dundas, 14 Feb. 1796, ibid., p >330. pp. 311-3;

1Qi:'\'

.·

( 167) Hierdie syfers gee egter nie die volledige prentjie nie, want in etlike gevalle is gebuite skepe vernietig en het hulle dus nooit by die Kaap uitgekom nie. 112 ) Dat die Kaapse eskader veral in die laaste helfte van die besettingstydperk nog soveel kon vermag terwyl sy take eintlik glad te veel vir sy getalle was, getuig van die besondE?re ywer en vermoe van vise-adm. Curtis, sy offisiere en manskappe. Op 1 November 1800 kry die eskader, . en veral sy bevelvoerder, dan ook in 'n hoofartikel 'n welverdiende pluimpie van die Cape Town Gazette.

"At no

period of the war", aldus die blad, "has the navy in this part of the world been more successful than under the The

n

judicious directions of Vice Admiral Sir Roger Curtis.

To

w

number of prizes now in Table Bay, and those expected to compertsa~e

arrive, will, in some measure,

the fatigue our

ap

e

tars experience in defending this colony, and the inter-

ty

of

C

ception of those supplies expected by the enemy at the Mauritius". 113 )

ve

rs i

Instelling van 'n Admiraliteitshof.

U ni

Juis die onmiddellike welslae wat Elphinstone se .,

eskader hier behaal het, het die instelling van 'n Admi-

.

rali tei tshof aan die Kaap dringend noodsaaklik gemaak.

11 '

We

are greatly at a loss for a Court· of ,.,Admiralty", skryf die Admiraal reeds in Junie 1796 aan Henry Dundas.

Dit is

immers die dure plig van vlootoffisiere om die vyand se skepe te probeer buitmaak.

Dit doen··hulle dan ook.

Maar

wat staan hulle daarna te doen as daar niemand .is om die saak verder te voer en uitsluitsel te gee niei ·11 4) Die

---

ui teindelike ge·volg is s. i. maklik voorspelbaar : "Murmurs and discontent will certainly arise among the Ships Companies 112. 113. 114c

Pringle aan Nepean, 15 Jan. 1797, Rec.c.c., II, pp.44-6. C.T~G., I, No.12, 1 Nov. 1800. Die geldelike voordeel wat kapteins, offisiere en manskappe van hul buit gekry het, word in hoofstuk X bespreek. Elph.aan H. Dundas, 25 Junie 1796, Rec.c.c.,I,pp.393-6.

-----.

( 168) from this cause". 115 ) En wat van die smokkelhandel wat op groot skaal deur skepe onder vals vaandels gedryf word?

Sodanige vaartuiep

dikwels nogal met Britse gesagvoerders, kom gereeld hier aan "daring and defying the vigilance of Justice".

Die Vloot,

wat maar al te gewillig is om hieraan 'n einde te maak, ee hande is egter afgekap sonder 'n bevoegde hof om die oortreders ~as te vat. 116 ) Dit ly dus geen twyfel nie; die nood is hoog. Gelukkig was die uitkoms ook naby.

Nie net was die

Admiraliteitshof in Engeland 'n oorbekende installing nie, maar ook die gebruik om sulke howe in hul kolonies te stig

w

n

(Reeds in 1662 is sodanige hof Elphinstone se versoek val due

To

was al jare lank gevestig. in Jamaika ingestel.) 117 )

ap e

nie op dowe ore nie.

C

In Engeland het die vlootowerhede in 'n versoekskrif aan

of

die koning die Admiraal se woorde onderskryf • met die gevolg

ity

dat hulle op 6 Januarie 1797 magtiging verkry om aan die

• J•'

ni

ve

rs

Kaap "a Vice Admiralty Judee and other proper Officers for a Court of Vice Admiralty" aan te stel. 118 ) Op dieselfde

U

dag benoem George III ook vir lord Macartney, luit.-goew. ·Dundas (voorlopig ook regter van die Vise-admiraliteitshof), Andrew Barnard (sekretaris van die regering), vise-adm. Elphinstone (wat die Kaap intussen al verlaat hett) en ook alle vlagoffisiere of skeepsbevelvoerders wat binne die jurisdiksie van die Kaap val, as sy kommissarisse hier te lande, met die mag "to call and assemble a Court of Admiralty on Shipboard or Land ••• for the hearing and final determination of any case of piracy Robbery and Felony ••• and to give Sentence and Judgment of Death and to award Execution

-

Elph. aan H. Dundas, 8 Sept. 1796, ibid., pp.458-9. Elph. aan H. Dundas, 25 Junie 1796, ibid., PP• 393-6. Encyclopaedia Britannica, I, p.173. 11·8 .. Magtiging aan Admt., 6 Jan. 1797, Rec.c.c., II, pp.27-8.

115. 116. 117.

.

-

( 169) I

of the Offenders convicted". 11 9) Uit bogaande blyk duidelik dat hier eintlik van twee heelternal afsonderlike liggarne sprake is.

Die sg. "Court

of Admiralty", bestaande uit die koning se komrnissarisse ·~van

wie die regter van die Vise-admi.rali tei tshof een was)

of hul benoerndes, sou net te doen

h~

met seerowery, verraad

en ander ernstige oortredings ter see.

Daarenteen sou die

ncourt of Vice Admiralty", met sy enkele regter, die antwoord op Elphinstone se probleme verskaf deur horn te bepaal tot onderdrukking van smokkelhandel, die verbeurdverklaring van bui. t, esrn. 120)

To w

n

Adrniraliteitshof.

C ap e

Die Kaap se Admiraliteitshof - ook "Court of Piracy" genoern - 121 ) het in al die jare van die eerste Britse besetting net twee maal byeengekom.

En sommer met die intrap

1798 vergader die hof om vier muiters van Princess Charlotte op •-n klag van "Piracy

si

E.O~I._K~-skip

ni ve r

die

Juni~

ty

Op 26

waai~

of

het die plaaslike eskader gesorg dat die hare

and Felony" te verhoor.

lord Macartney as president.van die hof,

U

teenwoordig:

Die volgende kommissarisse was

genl.-maj. Dundas, John Holland (regter van die Vise-admiraliteitshof), Andrew Barnard, skout-adrn. Christian en vier skeepskapteins, tw. George Losack (Jupiter), lord Augustus Fitzroy (Irnperieuse), Andrew Todd (Trusty) en Thomas Alexander I··.

(Sphynx).

119.

Skepping van •n Admiraliteitshof, 6 Jan. 1797, ibid., pp. 28-34. Sien ook : H t ("Letters Patent"). · ·

120.

In die aanhef van hierdie hof se dekrete lui dit o.rn. "To hear and determine ••• all manner of Causes as to Ships and Goods seized and taken as -Prize". BO 11, p .167.

121.

Curtis aan Nepean, 21 Maart 1801, Rec.c.c., III, pp.

455-7.

( 170) Ten aanvang het die president die voorgeskrewe eed afgel~

-

en vervolgens vir Dundas beijdig.

Toe hy horn daarna,

volgens die orde van die .stigtingsakte van 1797, tot die regter van die Vise-admiraliteitshof wend, het die Admiraal onmiddellik beswaar gemaak. 122 )

Vir lord Macartney het

hierdie optrede nie as 'n verrassing gekom nie, want skoutadm. Christian het horn reeds tevore gewaarsku dat hy nie genoeij neem met die voorrang wat in die stigtingsakte ge1mpl1seer is nie.

By daardie geleentheid was die goewerneur

se reaksie "that there was no question of precedency, but of fulfilling a duty, and that the Members of the Court could not regularly be sworn, or sit in any other order than that

n

in which they were named and appointed by the Commission".

hofsitt~ng

To w

Hy het selfs voorgestel dat die Admiraal liewer glad nie die moet bywoon nie as om daar te kom protes aanteken.

C ap e

Daartoe wou Christian egter nie instem nie. 12 3) Die goewerneur het horn dus nie aan skout-adm. Christian

of

se beswaarmakery gesteur nie, maar doodluiters voortgegaan Toe hy daarna vir Andrew Barnard nader

ty

be~dig.

si

om Holland te

ni ve r

roep, was al vier die skeepskapteins egter dadelik op die been om kapsie te maak.

Ten einde 'n redetwistery te vermy,

U

het Macartney die hof verdaag sodat die vlootoffisiere hul besware op·skrif kon stel. In sy daaropvolgende verklaring beroep Christian horn op die bepalings van 'n wet uit die bewindstydperk van Willem III wat, volgens horn, o .m. handel oor "the Po.ints of the Naval precedency Established by the Rules of the Admiralty Board"· - en daarvolgens

m6~t

hy bo die regter van die Vise-

admirali teitshof voorrang kry.

Dring hy nie daarop aan nie,

sou hy horn dus skuldig maak aan wetsoortreding.

Daarvoor

,.·

122.

BO 12, PP• 5j 13-19.

123.

Mac. aan H. Dundas, 7 Julie 1798,

274-7.

Rec.C.C.~

'II, ppo

(171) sien die Admiraal nie kans nie.

Gevolglik is dit sy voor-

neme om horn aan die verdere verrigtinge van die hof te onttrek tensy "the Latter f:sicJ and Spirit of the Act ••• be complyed f:sicJ with". 12 4) Die vier kapteins beroep hulle ook almal op Willem III se wet.

Losack noem die perd by sy naam en beweer dat die

betrokke wet spesifiek voorskryf dat admiraals (van alle range) voorrang geniet bo die regter van die Vise-admiraliteitshof "and that the Commanders of His Majestys Ships of War do take precedence immediately after the said Judge". Macartney se optrede maak s.i. die hofsitting dus letterlik onw.~ttig. 125 )

To w

n

Hoewel die vlootoffisiere op die oog af 'n stark saak gehad het, wou die goewerneur horn nie laat-oorreed nie.

ap

e

Nadat Christian-hulle die hofsaal verlaat het, het die orige

C

kommissarisse doodeenvoudig hul benoemingsreg gebruik om

ity

of

die lede van die hof tot die voorgeskrewe getal van sewe aan te vul. 126 ) Daarna kon die saak in alle ems begin.

ve

rs

Na etlike sittings het die president uiteindelik op 5 Drie van die beskuldigdes (Mills,

ni

Julie uitspraak gelewer.

U

Newberry en Laws) is ter dood.veroordeel, terwyl William Guttridge vrygespreek is.

Macartney, oud en al geneig om

ingedagte te raak, het egter Guttridge se naam in plaas van Newberry s'n gelees terwyl hy die doodsvonnisuitgespreek het. Die hof moes dus ewe getroos die volgende dag nog 'n slag vergader sodat Newberry opnuut gevonnis kon word. 12 7)

124. 125. 126. 127.

BO 12, pp. 5, 7. Ibid., p.9. Kennard Smith, bevelvoerder ··van die kompanjieskip Minerva, en twee Kaapse sakemanne, Michael Hogan en en John Robertson, was die vlootmanne se plaasvervangers. BO 12, pp.187-9. Desnietemin het Newberry tog die galg vrygespring, want op 27 Maart 1799 is al drie veroorde.eldes deur die koning begenadig. BO 52, p. 98 en BO 56, pp.407-8.

( 172) In sy kommentaar op Macartney se verslag oor die gebeure gee Henry Dundas nie net die goewerneur gelyk nie, maar spreek hy selfs sy besorgdheid uit oor-die houding wat die Vloot ingeneem het.

Hy aanvaar nietemin dat hul "mistaken

determinations" spruit uit 'n pligsgetroue ywer om die eer van hul beroep te handhaaf;

daar bestaan derhalwe darem nie 11 any just ground of censure" nie. 128 ) Gelukkig het hierdie meningsverskil tussen die goewerneur

en admiraal nie tot 'n breuk tussen Regering en Vloot gelei nie.

Inteendeel;

Macartney het horn geliaas om die Engelse

regering te verseker dat hierdie verskil tuss-en hom en Christian al haakplek in hul verhouding is en " Cthat i t J

To w n

has had no other effect but depriving me of the pleasure of his company and the benefit of his assistance on the trial 11 • 12 9)

* * * * * * *

ap e

Byna drie jaar verloop voordat die Kaap se Admiraliteits-

of

C

hof (dif! keer deur goewerneur Yonge ook "Commission Court" genoem) 130) weer vergader - en wf!f!r loop die Vloot en die

hierdie geleentheid lewer protokol geen probleem nie.

er s

~Y

ity

goewerneur 'n potjie.

afgel~

het, aldus

ni v

Nadat Yonge op 19 Maart 1801 self die eed

U

die notule, " f:h.eJ administered. the same Oath to all and every the rest of the ••• Commissioners", tw. _Dundas, Holland, Barnard, vise-adm. sir Roger Curtis, kapt. Hotham (Adamant) en kdr. Curtis (Rattlesnake). 13 1 ) Klaarblyklik het Yonge sy voorganger se volgorde behou en het die Admiraal-hulle dit ewe gelate aanvaar, want drie dae later laat-weet lady Anne Barnard leedvermakerig aan Macartney "that the Navy have stroak'd down their prowd CsicJ stomach., and sit quietly in their places now". 132 ) 128. 129. 130. 131. 132.

Oorlogsministerie aan Mac.; 15 Des. 1798, Rec.c.c.,II, pp·309-13. Mac. aan H. Dundas, 7 Julie 1798, ibid., pp. 274-7. BO 12, p.201. Ibid., pp.195-6. Anne Barnard aan Mac., 22 Maart 1801, aangehaal in Fairbridge, Lady Anne Barnard at the Cape of Good Hope, pp.273-4• J I

;

Eintlik het die onenigheid tot uiting gekom.

keer v66r die hofsitting

di~

Op 30 Maart 1800 het kapt. Charles

Elphinstone van die Diomede, wat indertyd saam met die Tremendous en

die Rio de la Plata-gebied gepatrolleer het, die Chesterfield betrap, 133 ) besig om onwettige handel ~

te dryf met die Spanjaarde "and part of her Crew corresponding with him in a treasonable and traitorous manner".

Hy

het die skip dus aangehou en in Januarie 1801 saamgebring Kaap toe met die doel om dit later

vi~

verhoor Engeland

toe te stuur, "thinking at that Time there was no Tribunal competent to take cognizance of these Offences in this Colony". geval.

n

o~

To w

Die skille het egter gou van sy

die Vise-admiraliteitshof op die skip beslag

Eers het

gel~

hangende sy

e

bevindings, en daarna het die goewerneur horn verwittig dat

ap

hy wel deeglik die mag het om self 'n Admiraliteitshof te

of

C

benoem om die here Brooks (bevelvoerder) en Mortlock

toe Yonge hulle op 12 Maart borgtog toestaan, het hy

ve

~a~r

rs ity

(skeepskoopman) hier te verhoor - soos laasgenoemdes trouens versoek het. 134) ' Hiermee het kapt. Elphinstone nog vrede,

U

ni

die goewerneur trompop daarvan beskuldig dat sy optrede "both illegal and unprecedented" is. 1 35) Toe die hof op 23 Maart vergader, het Elphinstone deur middel van 'n versoekskrif gevra dat al die korrespondensie tussen horn en Yonge gelees word. di~

Net 'n gedeelte is egter

dag gelees, met die gevolg dat die onthutste Elphinstone

op 26 Maart nog 'n versoekskrif voorl@:

lees 6f alles, 6f

sluit hierdie.petisie by die notule in.

Laasgenoemde alternatief is - seker met 'n sug van verligting - aanvaar, 13 6 ) ~

133. 134. 135. 136.

BO 12, pp. 198-200. Kapt. Elph. aan H. Dundas, 23 Maart 1801, Rec.C.C.,III, pp.458-9; Yonge aan kapt. Elph., 4 Maart.1801, BO 54, pp. 29-30; BO 12, pp.200-201. .. Bylae I in brief van kapt.Elph. aan Yonge, 15 Maart 1801, Rec.c.c., III, pp.459-60. BO 12, pp. 197-204.

( 174) en daarna kon die saak begin. Die hoofklag teen Brooks en Mortlock was dat hulle met Sy Majesteit se vyande geheul het. hulle albei_skuldig opgedra. 137 )

Op 16 April het die Hof

maar darem aan die'koning se genade

g~vind,

Vise-admiraliteitshof. Van veel grater belang vir die Kaapse

eskad~r.;

r-ias (lie

Vise-admiraliteitshof, oftewel "prize court", aan wie die kapteins buitgemaakte of gearresteerde skepe vir 'n beslissing moes uitlewer.

Dit help nie om doekies om te draai nie;

patrioties was die seemanne

w~l,

maar dat die vooruitsig

w

n

op geldel_ike _voordeel ( veral vir _di_e offisiere) 'n b~langrike rol in hul loopbane gespeel het, is ewe seker. 138 ) Die

To

Amerikaanse skeepskaptein Cleveland, wat in 1807 'n paar dae

ap e

op 'n Britse fregat deurgebring het, berig trouens soos volg oor die offisiere met wie hy kennis gemaak het : "The all-

ity

of

C

absorbing theme of conversation while I was with them, was their prizes". 139)

er s

Tot tyd en wyl John Holland, die eerste regter van die Kaa~

U

ni v

se Vise-admiraliteitshof (en sommer ook posmeestergeneraal) in Februarie 1798 hier aangekom het, 140 ) moes die Vloot by geleentheid van die Raad van Justisie se dienste gebruik maak.

So het vise-adm. Elphinstone bv. die Amerikaanse

skip Argonaut, wat hier deur hom aangehou is en later in Valsbaai gestrand het, aan

di~

Raad uitgelewer om "tot con-

servatie van den Eijgendom van hetselve Schip en dies die nodige regterlike stappe te doen.

ladi~g"

Die Raad verkry dan

ook van Craig verlof om die bederfbare goedere aan boord per

137.

Ibid., pp. 205 en 304.

138.

Lewis,in sy puik uiteensetting van die hele prysgeldkwessie, beweer selfs : "There can be little ·doubt · t_hat here was the most important of all material inducements to a naval career". Lewis, A social history of .the Navy, p.316.

139. Cleveland, In the forecastle, pp. 236-9. 140. BO 56, 6 Feb. 1798,· p.220.

(175) openbare veiling te gelde te maak. 141 ) Klaarblyklik wou die Raad van Justisie selfs

n~

die

instelling van die Vise-admiraliteitshof hier nie ten volle afstand doen van sy eertydse juri'sd1ks1e in mari tieme sake nie en was daar by etlike geleenthede selfs wn wedywering tussen die Fiskaal en die betrokke admiraliteitshofamptenaar om sodanige sake juis voor sf hof te bring.

Hierdie mededinging

is natuurlik verskerp deur die feit dat daar v±r sowel die Fiskaal as die regter van die Vise-admiraliteitshof geldelike voordeel by betrokke was. 142 ) Lord Macartney was trouens uit die staanspoor ten gunste

daarv~

dat Holland se salaris -

van £600 per Jaar deur die regering betaal word eerder as om

To

w

n

dit deur middel van 'n persentasie van die "penalties and seizures" te probeer vind. 14 3) Dit het nietemin tot

C

ap e

1802 geduur voordat Holland op die siviele betaallys geplaas en regstreeks deur die betaalmeester besoldig is. 144)

of

Onmiddellik na Holland se aankoms aan die Kaap het lord

er s

ity

Macartney opdrag gegee dat "the place called the Chamber of Commerce" in die Kasteel as sy hofsaal ingerig moet word. 145 )

ni v

En van toe af gons

dit~

Danksy die knap optrede van die

U

Kaapse eskader is daar geen gebrek aan prysskepe wat op verbeurdverklaring yan die hof wag nie.

Openbare

veiling~

-

nvolgens dekreet van die Vise-admiraliteitshof" - om die skeepsvragte, en dikwels die skepe self, van die hand te sit 141. 142. 143.

144. 145.

Raad van Justisie aan Craig, 27 Okt. 1796, BO 10, pp. 107-114 en p.118. Meer besonderhede aangaande die Argonaut word in hoofstuk VII verskaf. H.E~van Zyl, ,Die Bestuurlike organisasie aan die Kaap, 1795-1803', M.A~-verhandeling, Univ. van Stellenbosch, PP• 275-6. Mac. aan H. Dundas, 22 Feb. 1798, Rec.c.c., II, pp. 240-2. Holland het ook nog £400 as posmeester-generaal verdien. Acc. 455 (Melville papers), Holland aan Dundas, 14 Maart 1798 • · · BO 57, p. 231; Andrew Barnar~ aan Buckley, 27 Feb. 1802, BO 54, p.442. Andrew Barnard aan Somerville, 7 Feb. 1798, BO 51, p.24; BO 56, p.221.

( 176) volg snel op mekaar.

(Tussen 13 September en 31 Desember

1800 berig die Cape Town Gazette van nie minder nie as twaalf sodanige veilings.)

Ook die betrapte smokkelaars en soge-

naamd neutrale skepe wat in werklikheid die vyand se voorraadskure - en hul eie geldsakke - vol hou, moet dit nou gereeld in die Vise-admiraliteitshof ontgeld.

Trouens, die

hof se werksaamhede het eerlank so veelvuldig geword dat hul kantoorruimte teen·die einde van 1800 reeds heeltemal onvoldoende was en die goewerneur genader moes word om 'n meer geskikte gebou. 146 ) Nog 'n derde taak is deur Holland verrig.

In opdrag van

die goewerneur moes hy aan sekere goedgekeurde handelskepe

To

w n

die sogenaamde "Letters of Marque and Reprisals" - magtigingsbriewe vir die inbeslagneming van vyandelike skepe - uitreik. 147 )

e

Etlike van die prysskepe waaroor hy deur die jare uitspraak

ap

moes gee, was dan ook die buit van hierdie

private oorlog-

C

skepe".

11

of

* * * * * * *

rs i

ty

Verreweg die mees opspraakwekkende saak wat in hierdie

di~

waarby kapt. Samuel Linzee (Oiseau) se Deense

ni

twyfel

ve

jare voor die Vise-admiraliteitshof gedien het, was sender

U

prysskip, die Angelique, betrokke was.

Op 7 Februarie 1799

vergader die hof, met Holland op die regbank en George Rex as griffier, en begin die saak doodgewoon. 148 ) Eerlank sou

~

die hele Kaapstad egter oor niks anders gesels nie, sou die Vloot midde-in

die stryd staan en sou dit selfs in Engeland

en Indir:l weerklank vind. 146. 147.

148.

Holland aan Mac., 1 Okt. 1800, BO 11, pp. 247-8; Wittenoom aan Holland, 27 Sept. 1800, ~., pp. 249-51. Admt. aan Mac., 9 Jan. 1797, BO 88 (pp. nie genommer nie); vbe. ook in BO 56, bv. pp •. 369 en 475. Net volgens BO 32 het die regering van 30 Jan. 1799 tot 11 Nov. 1801 twaalf aansoeke om magtigingsbriewe van Kaapstadse skeepseienaars ontvang. BO 32, pp.355-404. Uittreksel uit Vise-adm. se rekords, BO 11, p.5.

( 177)

Die moeilikheid het sommer met die intrap begin.

In

opdrag van die Oiseau het hul advokaat versoek dat die Angelique se vrag solank (in afwagting van die ui tspraak) aan wal gebring word om te voorkom dat dit in die ondigte skip beskadig word •. Hierdie aansoek, asook een van die teeparty dat die koste van die onts~~ping bestry moes word deur die verkoop van hoogstens £500 se artikels uit die v:rag, is albei te goeder trou deur Holland toegestaan. 1 49) Toe genl.-maj. Dundas, die waarnemende goewerneur, egter verneem dat die goedere sender sy goedkeuring aan .wal gebring is, het sy berugte humeur dadelik die oorhand gekry.

Sender

meer beveel hy dat die vrag summier weer inge·skeep moet word.

To w

n

In hierdie stadium het die bevelvoerder van die Kaapse eskader, kdoor. Losack, van horn laat hoor.

Hy gaan wys

e

Dundas daarop dat sy bevel onnodige onkoste sal meebring, tot

C ap

nadeel van wie ook al uiteindelik deur die hof as besitter Die goewerneur dreig

egt~r

om die hele vrag

of

aangewys word.

En

ity

te konfiskeer as dit nie onmiddellik teruggesit word nie. te~stribbel,

laat volg hy.:" 'By G

rs

toe die Kommodoor nog

- .'

1 50)

ni

f II

U

me~

ve

I will seize it, and let me see the Person that dare prevent

Ui teindelik sou die. stryd egter in hoofsaak gaan_, nie soseer oor die landing van die goedere .nie, maar wel oor die verkoop daarvano

Die vrag van die Angeligue het grotendeels

uit baalgoedere uit die Ooste bestaan• 151 ) het die knoop

gel~ o.

~ juis daar

Die order-in-rade van Desember 1796 insake

1490

Ibid., PP• 5-6.

150.

Andrew Barnard aanlVIac., 6 April 1799, aangehaal in Fairbridge, Lady Anne Barnard.at the Cape of Good Hope, pp.112-17 •.

151.

Holland aan H. Dundas, 5 April 1799, Rec.c.c., II, pp~ 408-9.

( 178)

die Kaap se handel het o.m. bepaal dat geen_Oosterse ware hier in- of uitgevoer mag word nie " 'except by the United Company of merchants of England trading to the East Indies or by their licence' "• 152 ) By Dundas was daar dus geen sweem van twyf el nie : Holland se optrede was duidelik on15 wettig. 3) Laasgenoemd~ 1 daarenteen~ se mening was dat die betrokke order nie prysgoedere raak nie "and that the words importation into and exportation fro!ll the_ Cape can be considered only in a Mercan~_ile Sens,e.". 1?.4) Na 'n hewig(9 briefwisseling is_ die saak, o.m. op voorstel van John _Pringle, die na_Engeland verwys. 155 )

E.O.I~K.

se age:nt aan die Kaap,

Op 2 Augu~tus 1799 gee die here

w

n

Jo Nicholls, Jo Mitford en W. Grant, die koning se regsDie kernsin van hul bevinding

To

offisiere, hul beslissing.

e

lees : "There exists no Authority to warrant the importation

ap

into the Cape of Good Hope of prize Goods ••• ;:-from_]"

of

C

places beyond the Cape ••• by the Captors of Prizes except such as the necessity of particular Cases may require" •

ity

.

verk~op

rs

Verder stel hulle voor dat die koning uitdruklik die

ni ve

van sodanige ware "for consumption at -the Cape" moet verbied -

U

behalwe in heel ui tsonderlike gevalle-, soos bv. met bederfbare goedere. 156 ) So is dit toe ook in Engeland beslis. 157 ) Vir die Kaapse eskader was die uitspraak 'n kwaai slag. In 'n uitvoerige brief aan die nuwe goewerneur (Yonge) val kdoor. Losack se opvolger, vise-adm. Curtis, sommer met die deur in die huis. 158 ) "It is impossible", skryf hy, 152. 153. 154. 155. 156. 157. 158.

The Annual Register (1796), pp. 139-141. F.Dundas aan H. Dundas, 6 April 1799, Rec.c.c.,II, pp. 414-9. Holland aan H .• Dundas, 5 April 1799, ~·, pp.408-9. Pringle aan F. Dundas, 3 April 1799, BO 9, pp.201-3. Nicholls ens. aan H. Dundas, 2 Aug. 1799, BO _86. Oorlogsministe~ie aan F. Dundas, 27 Aug. 1799, Rec-.c.c., II, p.477. Curtis aan Yonge, 1 Jan. 1800, Rec.c.c., III, pp.9-12.

( 179)

"to describe the sorrow and dismay we feel on the occasion". Die vlootmanne hier verkeer nou voorwaar in 'n onbenydenswaardige posisie.

Hu_l opdrag is om die vyand se handel te

vernietig en sluikhandel te voorkom. hulle strafbaar;

Doen hulle dit nie, is

doen hulle dit wel, kan hulle maklik

finansieel geru!neer wordg Die Admiraal Sien die saak so :

"We may . in the discharge

of our Duty possess ourselves of the Goods of the Enemy, and we may in obedience to our Orders acquire the same from the illicit Trader, all of which by the Bounty of our after condemnation becomes our legal property_.

But

Sovereign

in

our

unhappy situation, it is to be said to us, the Bounty of your '

.

n

King shall be rendered unavailing to you, the Property which

To

w

shall be adjudged to you by legal condemnation shall rot in your possession, for you shall dispose.of it in no manner

ap

e

whatevertt.

C

Nog erger : gestel 'n waardevolle vrag word hier aan toeges~,

Inmiddels vergaan die goeaere ••• Word die

rs ity

na Engeland.

maar daar word teen die beslissing geappelleer

of

hulle

hulle uitgewys "and restitution ordered

we must end our days in Prison, as the consequence of

ni

••o

t~~n

ve

saak uiteindelik

U

having faithfully performed our duty;

for we shall have

nothing to restore but the stinking Remains of a Perished Cargo". Curtis pleit gevolglik vir 'n liberale interpretasie van die wet.

Die paar Oosterse goedjies wat hier in belang

van die' Vloot verkoop kan wor·d, kan immers die die magtige

E~O~I~K.

belange van

net so min skaad as wat die verwydering

van 'n druppel water_uit die oseaan sy diepte sal verminder. Bowendien sou dit die

E~O~I~K.

s.i. allerm:lns pas om hulle

in_hierdie saak te skaar teen die manne wat die Kompanjie se skepe teen die vyand beskerm sluikhandel te verhoed. 159) 159.

Ibid.

~n

hul belange bevorder deur

(180) Klaarblyklik het die Admiraal se brief groot indruk €;emaak op die goewerneur, want twee dae later vaardig Yonge 'n proklamasie uit waarin hy 'n kompromis tref tussen die twee uiterste beskouings.

Daarvolgens sou dit voortaan

wettig wees om Oosterse gebuite ware per openbare veiling te verkoopv maar net op voorwaarde dat dit daarna na Brittanje uitgevoer word.

Indien 'n amptelike ondersoek egter sou toon

dat sodanige goedere reeds aan't bederf is of baie erg beskadig sou word deur verdere verskeping na Engeland, kon dit wel vir plaaslike gebruik verkoop word onderhewig aan 'n invoerbelasting van 10%. 160) Hoewel die Vloot nog onthuts was omdat baie ware wat hier in aanvraag was en dus goeie pryse sou behaal, nie ook

w

n

vir uitvoer geskik was nie, het Yonge se proklamasie nie net

To

die onverkwiklike stryd hier beMindig nie, maar ook algemene Sel~s

C

ap e

die agent van die E~O~I~K. bestempel dit as "fair enough". 161 ) Gelukkig kry dit ook 'n paar

byval gevind.

of

maande later amptelike goedkeuring uit Engeland.

ity

Dit sou nietemin nog baie maande

duu~

~ 62 )

voor die Oiseau

er s

se offisiere en manskappe enige voordeel uit hul aanhouding

ni v

van die Angeligue kry.

Nadat die Vise-ad.miraliteitshof in

van die

U

hul guns beslis het, is die saak (o.m. E~O~I~K~)

na Engeland verwys.

vanwe~

die tussenkoms

Eers in Februarie 1802

het die tyding uiteindelik hier gekom dat die bevinding deur 'n dekreet van die "Right Honorable CsiiJ the Lords of Appeal" bekragtig is. 1 63)

* * * * * * * Dat Yonge se beslissing wel deeglik yir die Vloot groot voordeel ingehou het, het duidelik geword toe die Proklo vanYonge, 3 Jan~ 1800, BO 62,· pp.277-86. Oor die ander, minder belangrike strydpunt word die Vise-ad.mirali tei tshof ten volle gelyk gegee de~r die bepaling dat gebuite ware w~l vir veilige bewaring aan wal gebring mag word in afwagting v:m, die .hofbeslissing. · 1610 J.Pringle aan W.Ramsay, 27 Maart 1800, Rec.c.c., III, ppo83-6o ' . ·. . . Oorlogsministerie aan Yonge, 28 Julie 1800, ibid., 162 pp.199-206. -. . ' 1630 BO 41, dokt~19, 19 Feb.1802. Sien ook W.P~Smith aan F. Dundas, C.T.G.,I,No.14, 23 Jan.1802. Die vrag moes nog boonop na Engeland verskeep word om daar verkoop te word. 160.

0

(181) Diomede en_,,Imperieuse die Franse brik _St. Jacgues in 1801 . (

'

buitgemaak het.

Nadat die Vise-admiraliteitshof die vrag

toeges~

aan hulle

het, het Dundas, sy eerty.dse houding ten

spyt, op 12 November soos volg beslis oor

di~

daarvan wat in0os"'7!ndii3 vervaardig is :

11

gedeelte

The ••• articles

being damaged & unfit for exportation are permitted to be sold for consumption ~n the Colony". 16 4) Enkele maande l_ater het Dw?-das

we~r

van sy welwillend-

heid jeens die_K?-apse eskader bewys_gelewer toe die Diomede en Imperieuse gevra het om in plaas van die 10fa-invoerbelasting op 'n vrag rys wat hulle slaan te word.

ge~uit

het, net vir

5~

aange- .

Aangesien die waarnemende goewerneur begerig

ofH~M~Ships

of War", beslis hy dat die rys as

To

and Seamen

w

n

was "of allowing every relief and_indulgence to the Officers

e

kosvoorraad eerder dan as handelsware geklassifiseer moet n belasting van 5~ op die koopprys onderhewig sal wees. 16 5) En ook hier speel Yonge se

C ap

1

of

word en dus net aan

ity

proklamasie 'n deurslaggewende rol, want Dundas grond sy

ni

ve

rs

beslissing op "a clause in the proclama.tion of the late Governor". 166)

* * * * * * *

U

Soos deur vise-adm. Elphinstone voorsien, was die Viseadmiraliteitshof hier aan die _Kaap dus vir die plaaslike eskader deur die besettingsjare heen letterlik goud werd. Tog het die vlootmanne ook rede tot klagte gehad. fooie wat deur,die hof

ge~is

Die

is, was aanvanklik so hoog dat

die uiteindelike wins van die buitmakers kwaai gekrimp het. Gelukkig het regulasies later gevolg "whereby the property of these daring asserters of Britain's glory£:!_)' some measure protected". 16 7) 164. 165.

is in

BO 14, pp. 141 en 144. Smith en Wallis aan F.Dundas, 22 Des.1801, BO 41, dokt. 19. 166. ·BO 57, 14 Jan. 1802, p.209. 167. Hudson, Diary, 14 Feb. 1800, p.62.

( 182) Met sy goedgelowige optrede in die sogenaamde Collector-saak het die hof horn aan selfs nog kwaaier kritiek blootgestel.

Op 30 Januarie 1799 het die Kaapse sakeman

Michael Hogan vir sy brik Collector 'n "Letter of Marque" verkry. 168 ) Enkele maande later vertrek die skip, met David Smart as bevelvoerder, op 'n vaart na die Indiese Oseaan om jag te maak op die vyand.

Oenskynlik behaal die

Collector groot welslae, want op 10 November en 25 Desember onderskeidelik kom eers 56 en toe weer 25 Mosainbieksiawe na bewering deur Smart van die Franse gebuit - aan die Kaap aan.

Hogan, .veral, glimlag breed, want "the

~hole

condemned as prize by the Vice Admiralty Court".

were Om alles

n

te kroon arriveer die Collector self in Februarie 1800 met

ap e

To

w

-nageno eg 250 "gebuite" slawe aan boord - en weer gee die hof uitspraak ten gunste van Hogan. 16 9) Inmiddels het die Deense skip Bolger Danske egter van

of

C

Mosambiek af hier aangekom met die ontstellende storie dat

ve rs

ity

die slawe glad nie gebuit nie, maar wel in Mosambiek gekoop 170) 'n Spesiale kommissie van die Raad van Justisie is gevolglik aangestel om die saak te ondersoek.

Hul bevin-

U ni

ding was dat die Vise-admiraliteitshof horn liederlik om die bos laat lei het d·eur vervalste dokumente en leuenagtige getuieso 171 ) Hoewel die laaste besending slawe toe gekonfiskeer en Hogan ook die geld moes inboet waarvoor die voriges verkoop is, was dit reeds te laat

om die klad op die Viseadmiraliteitshof se naam uit te wis. 17 2 ) 168. 169.

170. . 171. 172.

' BO 32, p.355. . Kapt. Campbell aan H. Dundas, 8 Mei 1800,_ Rec.c.c.,III, pp.125~7. . Theal, Histor~ -of South Afri9a since Sept. _1795f_I.Jl'•74. Campbell aan · • Dundas, 8 Mei 1800, Rec .(Le., ! I, pp • 125-7. -· . Theal, op.cit., p.74. David Smart het uit die Kolonie gevlug voordat die gereg horn kon bykom. C.T.Campbell, British South Africa (1795-1820), Landen, 1897, p.6.

(183)

HOOFSTUK DIE.VLOOT .EN

VI

DIE

OOSGRENS,.

n

"Those who live within sight of the sea - and watch great ships come and go - readily perceive its influence on their lives. Those who live inland, whose vision is bounded by mountains or the ••• horizon of the veld, often forget that the distant sea still exerts an enormous influence, not only on themselves but on their cau:ritry';. 1)

w

N~o·.I~K.-bewind

To

Vir die sukkelende

Vroeg in Februarie

e

jaar 1795.dubbel en dwars noodlottig.

aan di.e Kaap was die

ap

word landdros Maynier uit Graaff-Reinet verjaag, enkele

C

maande later tref dieselfde lot vir Faure in Swellendam en

of

in September moet Sluysken noodgedwonge die artikels van

rs i

ty

oorgawe by Rustenburg onderteken.

ve

Die nuwe Engelse bewindhebbers erf dus by hul aankoms

U

ni

twee onafhanklike republiekies~ Met Swellendam ondervind

•

hulle min moeilikheid.

Op enkele uitsonderings na aanvaar

die burgers die Britse bewind en getrouheid af.

l~

hulle ook die eed van

Vir die verafgelee Graaff-Reinetters lyk die

saak. egter nie so eenvoudig nie, en dit is eers teen die· einde van Oktober dat hulle met· die nuwe Kaapse regering in verbinding tree.

Veral danksy die inv16ed van hul besadigde

leier Carel David Gerotz verklaar die burgers hulle bereid om die Engelse regering te aanvaar. 2 ) Genl.-maj. Craig 1. 2.

T~T~Jeans

en C.Struben, The sea and South Africa, Kaapstad, circa 1922, inleiding. Burgers aan Ctaig, ongedateer, BO 47, pp. 1~7. A.J.H.van der.Walt, J.A.Wiid en A.L.Geyer, Geskiedenis van SuidAfrika, Elsiesrivier, 1955 (2e druk), p~132 gee 27 Oktober 1795 as die datum.

(184) is maar al te gereed om die aanbod te aanvaar.

Hy belowe om

die verlede te vergeet en beslis dat Gerotz as landdros mag bly waarneem totdat hy vir Bresler kan stuur.- 3) Min het Craig in hierdie einste

ngedwe~"

s~adium

kon dink dat hierdie

Graaff-Reinetters horn en sy opvolgers nog

dwarsdeur die besettingstydperk op hete kole sou hou.

En

selfs nog minder sou die offisiere van die Kaapse eskader kon droom dat ook hulle by die saak betrokke sou

raak~

Eintlik was die burgers van Graaff-Reinet alles behalwe 0

n gedwee klompie.

Gehard deur ontberings en gevare, onaf-

hanklik van gees, deur die jare heen krities gestem teenoor 0

Kaapse" regering, baie geneig om na

11

iemand wat weet"

n

enige

w

te luister en dan sake in eie hande te neem - s6 'n gemeenWaarom hulle dan nie maar laat begaan nie?

To

skap was hulle.

ap e

D!t kon geen regering bekostig nie.

"The district of Graff -

C

Reynett C-sicJ", verklaar Craig self, "is of the utmost

of

value and importance to the Colony, as being the great

ity

Magazine ••• of cattle and sheep, from whence we are almost

er s

entirely supplied''. 4)

_Bowendien het die situasie op

ni v

die grens vir die Engelse groat politieke gevaar ingehou.

U

Enersyds was daar die sporadiese skermutselinge tussen Boer en naturel waarvan die ui twerking dikwel's verder wes voelb~ar 11

was;

andersyds ~as die'aanwesigheid van 'n groep

ontevredenes 11 binne die landsgrense 'n Achilleshiel wat-

moontlik aan Hollanders of Franse die geleentheid kon bied om die andersins onaantasbare Engelse by te kom.

3.

Craig_ aan Gerotz, ongedateer, BO 47, pp. 7-12. Volgens Rec.Coe., I, p.234 was dit op 23 November 1795. Craig waarsku ook die burgers om hulle nie deur die verderflike rewolusion~re idees te laat verlei nie. ·

4.

Craig aan H. Dundas, 27 Des. 1795, Rec.c.c., I, pp.268-75. Volgens die amptelike opgawe van April 1795 was daar 222, 480 skape in GoRo, _65,052 in Swellendam, 118,318 in Stellenbosch en 12,967 in die Kaapse distrik. - Bylae 3, BO 85, pp. 429-34·

-

..

( 185) By blote moontlikhede het dit ook nie gebly nie.

Met

Graaff-Reinet as aanknopingspunt "two very determined attempts were made". 5 ) Dit is hoofsaaklik hierdie aanslae van buite wat die Kaapse eskader by die grenskwessie betrek het, hoewel hulle ook by 'n aantal ander geleenthede daar 'n rol 'te vervul gehad het. In die organisasie van die

11

eerste poging" het die

chirurgyn van die distrik, Jan Pieter Woyer, 'n belangrike rol gespeel.

Hiergie dokter uit Oostenryk wat sedert

Desember 1794 Graaff-Reinet se· distriksgeneesheer was, 6) I.;.,

het die Engelse gehaat en die nuwerwetse Franse beginsels wyd en syd verkondig onder die goedgelowige boere.

Op 21

w

n

Maart 1796, die dag voordat 'n volksvergadering by die

To

drosdy moes besluit of hulle die onlangs

gearriveerde

e

Bresler as landdros sou aanvaar, daag Woyer onverwags by Sy infame leuens - o.m. dat Skotland

ap

die landdroswoning op.

ity

of

C

en Ierland albei verower,dat die Engelse koning gewond en dat die Franse in aantog is 7 ) - word soos soetkoek opge~et en dra daartoe by dat Bresler op 25 Maart onverrigtersake

ve

rs

na die Kaap moet terugkeer. 8 )

* * * * * * *

U ni

Genl.-maj. Craig het reeds in hierdie stadium buitelandse inmenging gevrees,

~e

meer omdat hy verneem het dat

Mauritius 'n kosskaarste belewe.

Die Franse kon dus maklik

besluit om met die ontevredenes langs die Oosgrens kontak te maak in 'n poging om graan in die hande te kry, "and it is not even impossible, but that the French might

afford

5.

Cory, The Rise of South Africa, I, p.97.

6.

Theal, History of S.A. since Sept. 1795, I, p.8; Stockenstr8m, Geskiedenis van Suid-Afrika, II, p.68.

7.

Bresler aan Craig, 26 Mei 1796, BO 26, ·pp.31-54.

8.

Marais (Maynier and the First Boer Republic, p.87) meen dat die burgers Bresler in elk geval nie sou aanvaar het nie.

(186) such assistance of ammunition, or perhaps a few men, as might lead the people to every extremity".

Om so iets te ,

voorkom besluit hy om kdoor. Blankett, wat in elk geval van plan was om die brik

op 'n vaart langs die Ooskus te

~

stuur, se samewerking te verkry. 9) In die maande wat op Bresler se terugkeer volg, is Craig egter so besig gehou met berigte oor 'n moontlike Frans-Hollandse aanval (uit Europa georganiseer) dat hy min aandag aan die Graaff-Reinetters kon bestee. horn het Gerotz se invloed sake daar reg gehou.

Gelukkig vir Op 8 September

1796 kom daar selfs twee afgevaardigdes in die Kaap aan met

n

die belofte dat die landdros aanvaar sal word as hy weer gestuur word. 10 > Uit erkentlikheid belowe Craig dat "every-

To w

thing that has passed shall be buried in oblivion", maar hy vir sy arrestasie word 'n beloning van 100 riksdaalders aangebied. 11 )

ap e

sonder Woyer uit;

C

Wat het intussen van Woyer geword?

Met 'n grootse

ve rs ity

of

plan - om buitelandse hulp te gaan werf - het hy eensklaps uit Graaff-Reinet verdwyn.

Allerlei gerugte oor sy bewegings

het die Kaap bereik, maar in der waarheid het dit horn geluk

ni

om 'n Deense skip in Algoabaai raak te loop en sodoende Ba-

U

tawH! te bereik.

Daar het hy goewerneur-generaal Van Over-

straten oortuig dat dit net nodig was om die boere van wapens te voorsien, dan sou hulle die sentrale gesag in Kaapstad omverwerp. 12) Volgens Stockenstr~m het Woyer skout-adm. De Sercey ook daar aangetref en horn probeer oorreed om die Kaap

9. 10. 11. 12.

Craig aan H. Dundas, 21 April 1796, Rec.c.c., I, pp. 368-70. Craig aan H. Dundas, 9 Sept. 1796, ~., pp.459-60. Craig aan Gerotz ens., 12 Sept. 1796, BO 49, pp.257-61; proklamasie van Craig, 12 Sept. 1796, BO 61, pp.169-71. Woyer se naam word dikwels ook as Van Woyer aangegee. A.J.Boeseken, D.W.KrUger en A.Kieser, Drie Eeue, II, Kaapstad, 1952, p. 48.

( 187) te kom aanval. 13)

Na 'n verblyf van net agt dae is die

rustelose opstoker met 'n Franse skip vort na Mauritius ''to get further assistance". 14) Danksy Woyer se

oorredingsvermo~

volg die eerste

regstreekse buitelandse poging tot inmenging in die oosgrenssituasie vroeg in 1797.

Middel Februarie vertrek een van die

N.O.I.K. se pakketbote 't Haasje onder bevel van kapt. Jacob de Freyn van Batawi~ 15 ) na 'n bestemming wat net aan die kaptein self en die goewerneur-generaal bekend was.

As vrag

dra die skippie 36,000 pond buskruit, agt veldkanonne, vyftig bale weefstof en heelwat suiker en koffie. 16 ) In werklikheid was De Freyn se opdrag om na Algoabaai te vaar, met die

n

burgers in verbinding te tree en genoemde voorraad aan

ap e

To

w

hulle te besorg "for the purpose of insurrection and of taking the Cape Town". 17 ) 'n Geweldige storm het die Haasje egter so beskadig dat De Freyn op 3 Mei noodgedwonge

C

Delagoabaai moes binnevaar om eers herstelwerk te verrig. 18 )

of

Daar aangekom begaan De Freyn na 'n rukkie die flater

er s

ity

om sy opdrag aan die skynbaar simpatieke Zacharias Bunker,

14.

15.. 16. 17. 18.

11

Amerikaanse 11 walvisvaarder, die Hope,

StockenstrBm, op.cit., p.68. Aangesien De Sercey w~l einde 1796 in Batawi~ was (sien hoofstuk V), klink die bewering aanvaarbaar. Bowendien was een van sy fregatte inderdaad in 1799 vir die 11 tweede poging" verantwoordelik (sien verder aan). Bylae C, Mac. aan H-. Dundas, 14 Aug. 1797, Rec.c.c., II, pp.149-51. Aan die Kaap is niks weer van Woyer gehoor voor 1802 nie. Hy was toe 'n luitenant in die Hollandse diens en het na Amerika gegaan waarvandaan hy 'n passaat na Batawiij sou kry. Die Kaapse regering het dit te hore -gekom en stappe gedoen om horri uit die Kolonie te hou. {Stockenstrtlm, op.cit., p.68; Theal, op.cit., p.18~) In G.R. is hy deur Christiaan Irenig as dokter opgevolg. BO 27, Bresler aan Mac., 8 Aug. 1797, p.193. Theal, op.cit., p. 18 en Cory, op.cit., p. 97 gee die datum as 19 Feb., maar Boijseken e.a., ot.cit., P'•48 beweer dat die skip op 24 Feb. vertrek et •. Bylae, Pringle aan Nepean, 17 Aug.1797, Rec.c.c., II, pp.153-4· Bylae c, Mac. aan H.Dundas, 14 Aug. 1797, ibid., pp. 149-51. . ~ Verklaring deur De Freyn, BO 30, pp. _539-41.

U

13.

ni v

gesagvoerder van 'n

(188) uit te blaker.

Dit sou hom spoedig berou, want die Hope was

in werklikheid Engels - en dus 'n vyand.

Ewe niksvermoedend

vaar De Freyn egter rivier-op "to wood and water".

Inmiddels

stuur hy met 'n inboorling 'n brief aan die leier van die Graaff-Reinetse burgers en probeer selfs 'n slag persoonlik om die gebied te bereik.

(Na drie dae het vyandige· ...

naturelle hom gedwing om terug te keer.) Gelukkig vir die

~'

wat maar 24 man aan boord gehad

het teenoor die Haasje se bemanning van 44, daag 'n Portugese skip op voordat die Haasje gereed is om te vertrek.

Versterk

deur 'n aantal Portugese, 'n paar kanonne en heelwat ammunisie vaar die Hope nou op sy prooi af.

Op 28 Mei raak

n

hulle slaags - op vaste aarde, want De Freyn het ondertussen

To w

van die naturelle die ware toedrag van sake verneem, sy skip

kon help.

ap e

gekelder en aan wal stalling ingeneem waar die naturelle hom Dit het hom niks gebaat nie, want sy aanvallers

ve rs ity

of

C

het, ten spyte van aanvanklike terugslae, volgehou totdat hy moes oorgee. 19 ) Die bemanning van die Hope het hul buit weer vlot ge-

ni

maak en dit, met hul hoofoffisier Alexander Dixon in bevel, Die aankoms van die op 19 Junie Kaap toe.gestuur. 20 )

U

Haasje in Simonsbaai het skout-ad.m. Pringle die volgende grappie laat maak in 'n brief aan lord Macartney :

"Though

not troubled with Prizes of my Cruisers, I received one yesterday from a Whaler ••• " 21 ) 19. 200 210

Bylae c, Mac. aan H. Dundas, 14 Aug. 1797, Rec.c.c., II, pp.149-51. Grimston aan Mac., 12 Aug. 1797, BO 31, p. 171. Pringle aan Mac., 11 Aug. 1797, BO 30, pp.449-51. De Freyn self het op 12 Okt. met die Fonthill, 'n ander walvisvaarder, aan die Kaap aangekom. Die goewerneur, wat hom bestempel het as "a very shrewd dangerous fellow", het hom laat arresteer en spoedig Engeland toe gestuur. Daar is hy tot Maart 1800 as krygsgevangene aangehou voordat 'n uitruilooreenkoms hom sy vryheid terugbesorg het. (Rec.c.c., II, pp. 188 en 426; BO 50, p.300; Theal, op.cit., p.21.J Die Ho~2 het die Kaap op 23 Okt. 1797 bere1K. Rec.c.c., II, p. o.

( 189) Dit lyk onwaarskynlik dat die burgers van Graaff-Reinet enige regstreekse inligting van die Haasje se koms gekry het voordat die skippie uiteindelik hier tereggekom het.

Hoewel

'n paar mense op Stellenbosch reeds op 8 Augustus aan een van skout-adm. Pringle se offisiere gevra het of 'n Hollandse prysskip nie in Simonsbaai aangekom het nie en die Admiraal sodoende laat vermoed het "that the transactions at De La Goa Bay CsicJ have come to them o~er Land", 22 ) kon landdros Bresler geen dergelike getuienis in Graaff-Reinet vind nieo

Op 7 September verseker hy die goewerneur

11

dat ik voor

als nog niets ontdekt hebbe van eenige Relatie met de onderschepte Expeditie". 2 3) 'n Maand later rapporteer hy oo~

To

w

n

dat geen oud-bemanningslede van die Haasje hulle in sy distrik skuilhou nie. 2 4)

e

Die mislukking van hierdie onbekookte plan het nietemin

Die goewerneur self het dit so gestel :

of

altans) vergemakliko

C

ap

sonder twyfel die regering se taak in Graaff-Reinet (tydelik

rs ity

"Indeed the disappointment occasioned by its failure to its well wishers on shore would, I should hope, contribute to

ve

Messrs. Bresler and Barrow's good reception in the district,

ni

by shewing the Inhabitants how much we are on our guard, and

U

how little dependence can be placed on foreign assistance". 2 5) D!t, tesame met die feit dat skout-adm. Pringle in Augustus die brik Hope ('n interessante toevalt) onder bevel van kapt. Granger na Algoabaai gestuur het, 26 ) het in elk geval so 'n heilsame invloed gehad dat lord Macartney enkele maande later aan Dundas kon rapporteer dat die Graaff-Reinetters hulle nou ten volle aan die gesag van die regering onderwerp het.

En so sou dit, op die oppervlakte altans, meer as 'n jaar lank bly ••• 27)

220

23. 240 250

26.

27.

Pringle aan Maco, 1.1 Aug. 1797, BO 30, pp.449-51. . Bresler ;aan Mac., 7 Sept·. 1797, BO 27, pp.207-12. Bresler aan Mac., 13 Okt. 1797, BO 27, pp.275-80. Mac. aan H. Dundas, 14 Aug. 1797, Rec.c.c., II, pp.148-9. BO 56, 21 Aug. 1797, p. 140. . Mac. aan H. Dundas, 13 Okt. 1797, Rec.c.c., II, pp.186-7.

( 190) Die petaljetjie in Delagoabaai het dus wel deeglik reperkussies aan die Kaap gehad.

Maar regverdig dit inslui-

ting in 'n bespreking van die Vloot se rol hier? en wel om

rede :

di~

Dalk tog,

Een van die menigvuldige take van die

plaaslike eskader was juis om die Kaapse waters en die seij ooswaarts tot by Mauritius sover moontlik skoon te hou van vyandelike skepe en tegelykertyd die listige kaperskepe pogings te kortwiek.

s~

Gevolglik kon klein handelskippies -

.soos die Hope - dit met 'n redelike mate van veiligheid rondom ons kuste waag.

Die kordaatstuk van die dapper walvis-

vaarder kon dus met reg deur die Kaapse eskader beskou word as 'n welkome dividend op sy

belegging~

To w

n

Die Van Jaarsveld-opstand (1799).

Die lont wat die vuur in Graaff-Reinet weer laat ont-

ap e

brand het, was die inhegtenisneming op 17 Januarie 1799 van

of C

die gewilde oud-heemraad Adriaan van Jaarsveld op 'n aanklag van vervalsing.

Onder leiding van Marthinus Prinsloo word

rs ity

hy enkele dae later,. vrygestel en 'n tydperk van burgersamekomste, 11beleggings 11 van die drosdy, dreigemente teen land-

Omstandighede wat die burgers tot opstandigheid aan-

U

volg.

ni

ve

dros Bresler - maar sonder enige werklike geweldpleging -

gemoedig het, was o.m. Macartney se vertrek (November 1798),

.

troepeverplasings na

Indi~,

verswakking van die Kaapse es-

kader, die verwoestende brand in Kaapstad op 22 November 1798 en die dood van skout-adm. Christian die dag daarna. · Met behulp van gewillige tonge, soos die van skoolmeester Edeman, is feite verdraai en getalle lustig vergroot, totdat die storie uiteindelik gelui het dat die regering feitlik weerloos is. 28) Volgens Theal het die kwaadstokers in Kaapstad die saak selfs verder gevoer deur die Franse op Mauritius om Cambrid§e· Histo3 of the British Empire, VIII, pp.183-4; Theal, ,istory o South Africa since Sept. 1795, I, PPe

41-7~

( 191 ) hulp te vra. 29)

Laasgenoemdes sou ongetwyf eld maar al te

graag die Engelse se lewe hier wou versuur, maar of die fl~'I

Franse fregat wat op 9 Februarie l.B00 deur die Daedalus (kapt. Henry Ball) oos van Natal buitgemaak en as prysskip na Tafelbaai gebring is, 30) werk~ik vir Algoabaai bestem was, is nie heeltemal seker nie. Sekere feite staan vas.

Die betrokke skip was die

Prudente, 'n Franse fregat (onder bevel van kapt. ~oliff) wat Mauritius vroe~r as basis gehad het. 3 1 ) Voorts was daar 'n groot aantal vrywilligers van Mauritius aan boord en was die skip in so 'n vervalle toestand "that it was impossible for her to continue cruizing £:sicJ". Hierdie feite laat

To

w n

Andrew Barnard later vermoed dat die Prudente wel op pad was na Algoabaai 32 ) hoewel hy vroe~r nie so gedink het nie. In

e

Juniemaand nog skryf hy aan goewerneur Brooke van St.Helena :

C ap

"Nothing has transpired that can give any grounds for supposing that the Volunteers on board the Prudente were intending

of

to cooperate with the Insurgent.s at Graaff-Reynet CsicJ".

Nietemin was daar toe al iets wat Barnard se argwaan

n sein wat naby Kaap Agulhas van die land af gemaak is

U

9

kapt. Boyle van die Raisonable het hom vertel van

ni

gewek het:

ve

nie.

rs

ity

Die gevangenes weet ook niks van 'n voorneme om daar te land

"of

a most extraordinary nature from a kind of Beacon with triangular lights"o ·Sou dit nie dalk vir die Prudente bedoel gewees het nie? 33) 290

~·J

30.

Fo Dundas aan goew.-in..:..rade (Fort William), 18 .Feb. 1799, Rec.c.c., II, pp.362-3. Die Daedalus was,· soos vroe~r vermeld, eenvan kdoor. Blankett se Rooi See~eskader. Volgens Parkinson (War in the Eastern Seas, p.123) was die Prudente indertyd nie meer deel van De Sercey se ~skader nie, maar is dit as kaperskip gebruik nadat die regering van Mauritius tydens die Admiraal se ekspedisie na Batawi~ (van Okt.1797 tot Mei 1799) die skip ontwapen en aan 'n handelsaak verkoop het. Barnard aan H. Dundas, 21 Sept. 1799, Rec.c.c., II, pp.492-4. Barnard aan Brooke, Junie 1799, aangehaal in Fairbridge, Lady Anne Barnard at the Cape of Good Hope, pp. 121-3.

31.

32. 33.

Po56e /

( 192) Waarnemende goewerneur Dundas kompromiteer horn nie. Enkele dae na die Prudente se aankoms in Tafelbaai beskryf hy die skip bloot as 'n "French frigate, fitted out from the Isle of France". 34 )

* * * * • * * Hoe dit oak al sy;

of die grensboere nou Franse hulp

sou gekry het of nie, vir die liggeraakte Dundas was hul eie optrede reeds "an overt act of Rebellion" wat summier onderdruk moes word. toe;

'n Sterk troepemag moet dus onmiddellik grens

'n afdeling dragonders en 'n klomp pandoere onder brig.-

genl. Vandeleur oor land, maar die origes met die Hope en na Algoabaai. 35 )

~

Vir die res van 1799 sou die Kaapse eskader ten nouste

w

n

gemoeid bly met die gebeurtenisse aan die Oosgrens en sou dit

0

•

•

II

C ap

e

influence

1

To

ten oorvloede toe blyk dat "the distant sea exerts an enormous

Op 2 Maart bereik die Star Algoabaai met maj. McNab en Hoewel eers om 1300

of

kapt. Campbell se afdeling aan boord.

Die volgende dag word 'n kamp ingerig op Thomas

er s

aand aan wal.

ity

anker gewerp is,was al die troepe en hul bagasie reeds dieselfde

Ses dae later

ni v

Ferreira se plaas, sowat 4! myl van die baai.

U

besorg die Hope maj. Abercrombie en sy manne ook veilig by hul bestemming. 36 ) Die namiddag van 9 Maart vertrek

die~

en Hope al· weer

na Tafelbaai - en word met gemengde gevoelens agternagekyk. Teenoor kapto Gardner

van die

~'

"who on every occasion

took the utmost pleasure in affording us any assistance we

340

350 36.

Dundas aan goew.-in-rade (Fort Wm.), 18 Feb. 1799, Rec.c.c., II,_pp.362-3; ook BO _47, pp.183-4. By Theal (ot.cit.,p.123) en Vincent Harlow bestaan daar egter geen twy el nie. Lg. beweer sander meer (Cambridfe History of the British Emaire, VIII, p.185) dat die Pruden e gevang is "before it coul land its troops and ammunition at Algoa Bay". F.Dundas aan Faure, 16 Feb.1799, Rec.c.c., II, pp.356-7; proklamasie van Dundas, 17 Feb. 1799, ibid., pp.358-9; oak BO 52, PPo30-1o McNab aan F.Dundas, 12 Maart 1799, BO 26, pp.159-63. (Eintlik beslaan die brief nege velle, maar sommige is nie genornmer nieo) Vandeleur het Algoabaai dieselfde dag as die Hope bereik.

(193) might want, and offered to land men, or anything the service might possibly require", 37) voel die agterblywendes innig dankbaar.

Met die Hope se bevelvoerder, kapt. Brine, staan

sake egter anders.

het klaarblyklik vertrek "without giving the smallest intimation of his intention". 38 ) Hieroor was Hy

die Generaal net omgekrap, aangesien hy nog gehoop het om heelwat benodigdhede vir die op hande synde mars na die drosdy van die skip te verkry. 39) vroe~

Vandeleur besef reeds in hierdie

stadium sy afhanklikheid van die Vloot terde§, want hy

stel nou al aan Dundas voor dat 'n skip permanent na Algoabaai gestuur moet word om o.m. die krygsgevangenes af te voer. 40) Gelukkig is die Vloot maar al te bereid om diens te lewer.

n

Op 10 Maart, die dag voordat hy met vier skepe op 'n kruisvaart

To

w

na Mauritius sou vertrek, stel kdoor. Losack die Admiraliteit

e

in kennis dat hy Algoabaai onderweg sal aandoen en, indien nodig,

C ap

die eskader se mariniers aan wal sal sit om die troepe te gaan bystaan. 41 ) 'n Boodskap te dien effekte het Vandeleur op

of

die 16e, tydens sy opmars na Graaff-Reinet, bereik.

Sy reaksie

rs

ity

was dan ook 'n versoek aan die Kommodoor om een offisier en 30

U

ni

ve

mariniers, "with some pawder and some bags of biscuit", aan horn af te staan. 42 ) Oor die

11

opstand" val daar nie veel meer te a! nie.

Vandeleur het die drosdy op 19 Ma.art sonder voorval bereik, 'n 37. 380

Ibid. Vandeleur aan F. Dundas, onge-dateer (circa. 13 Mfl,art 1799), ibid:, pp.135-8.

390

McNab aan F. Dundas, 12 Maart 1799, Rec.c.c., II, PP• 383-6o(Dieselfde as BO 26, pp.159-63.)

40.

Vandeleur aan F. Dundas, BO 26, pp. 135-8.

410

Losack aan Nepean, 10 Maart 1799, Rec.c.c., II, pp.382-3.

42.

Vandeleur aan F. Dundas, 21 Maart 1799, BO 26, pp.175-8.

~----

---

( 194) paar weke later is Van Jaars'veld weer in hegtenis geneem en op 6 April het Marthinus Prinsloo sonder slag of stoot met 112 man by Boschberg oorgegee.

Aangesien die Rattlesnake

intussen met versterkings in Algoabaai aangekom het, was die

gevangenes geen aangename vaart nie.

Volgens 'n

be~digde

verklaring van Petrus Rautenbach het niemand 'n bed, matras, lepel, vurk of bord gekry nie.

Geen wonder nie dat hulle,

by hul aankorris in Kaapstad, in 'n

0

rampsalige toestand" was1 44 )

So eindig dan wat Cory "a commotion which was scarcely worth the name of rebellion" noem. 45 ) Ook maar goed dat,

w

n

o.m. danksy die Vloot se hulp, sake sou gou afgehandel is,

e

To

want die vrees wat genl.-maj. Dundas gekoester het vir moontlike buitelandse irimenging 46 ) was glad nie so vergesog nie.

C

ap

Die tweede "very determined attempt" sou net-net te laat kom •••

of

(Die mooiste vlootstorie van hierdie veldtog was ongetwy-

ve rs ity

feld Vandeleur se beslissing " f:toJ send to Cape Town a Hottentot who came by sea in case the rest may start objections

ni

as to that mode of joining us" 1 47)

U

•

Vloot byderhand om twintig van die belhamels (o.m. Van Jaarsveld) Kaap toe te neem. 43) Klaarblyklik was dit vir die

Die Derde Kafferoorlog. Na

die rus in Graaff-Reinet herstel is, aanvaar Vandeleur

en sy manne die terugtog na Algoabaai met die aangename voorui tsig om binne afsienbare tyd in Kaapstad terug te wees. voorspoedig sou die veldtog egter nie eindig nie; 43.

So

sonder hul

BO 56, p.464; Theal, Histort of ,South Africa since Sept. 1795, I, pp. 47-9; Cory, T e Rise·-Of South Africa, I,

p.-8"5".

44.

450 46. 470

e.a., Drie Eeue, II, p.53. Cory, Opecit., p.86 •. F.Dundas aan w. Huskisson, 8 April 1799, Rec.c.c., II, pp.421-2. McNab aan F. Dundas, 21 Maart 1799, ~., PP• 398-400. Bo~seken

( 195) wete "a storm of a far more serious and alarming character was brewing in the regions nearer to the Fish River"~ 4B) Reeds in

Februarie (1799) het Ndhlambi die Visrivier

oorgesteek en sodoende die Amangqunukwebi onder Cungwa

~erder

weswaarts gedwing tot in die streek tussen die Boesmans- en Sondag~riviere

- juis die gebied waardeur Vandeleur en sy

troepe vroeg in Aprilmaand besig was om terug te marsjeer na Algoabaai.

Hoewel die Generaal Cungwa se aanvalle met welslae

afgeweer en die kus veilig bereik het, het sake 'n ernstige wending geneem toe groot getalle Hottentotdrosters onder Boesak, Stuurman en Trompetter gemene saak met die Bantoes begin maak het.

Met hul gesamentlike plundertogte het die soTeen die

n

genaamde Derde Kafferoorlog in alle ems begin. 49)

To

w

einde van Julie is 29 blankes reeds vermoor, is die gebied oos van die Gamtoos grotendeels ontruim en het die aanvallers al

ap

e

selfs die drosdy op Graaff-Reinet bedreig. 5o)

of

C

'n Krisis van so 'n omvang het daadwerklike optrede deur Die sou spoedig volg;

ty

die Kaapse regering noodsaaklik gemaak.

rs i

en weer sou die Vloot ten nouste daarby betrokke wees.

ve

In der waarheid was samesprekings tussen Regering en

0

Dundas wou graag

U

ni

Vloot al sedert middel Julie aan die gang.

n blokhuis naby Algoabaai laat oprig om beskerming aan die

troepe te bied en nader dus kapt. Lee van die Camel ('n gewapende voorraadskip) om die raamwerk te vervoer. 51 ) Lee, wat in daardie stadium die senior offisier in Simonsbaai was, 52 ) was aanvanklik bra skrikkerig om aan die versoek te voldoen 48 ..

490

500

51. 52.

Cory, Opocito, p .. 87. Ibido, ppo87-91 .. Soos Marais (Matnier and the First Boer Re"j?Ublic, p .. 107) egter tereg s~: In its origin as well as throughout its course, f:it:J' was a Hottentot at least as much as a Kafir war" .. Bresler aan Fo Dundas, 29 Julie 1799, Rec.c.c., II, pp. 446-7. Ook : brief van vdkt. P. van Rooyen, 31 Julie 1799, ibide, PP• 450-1. Ross aan Lee, 15 Julie 1799, BO 53, pp. 15-6; BO 56, p.464. Losack was met 'n deel van die eskader op 'n kruisvaart weg.

-

(196) aangesien dit o.m. sou beteken dat hy hom in die hartjie van die winter in die onbeskutte Tafelbaai sou moes waag.

Hy

reken trouens dat hy nie die reg het "to order any of His Majesty's Ships to that Anchorage at this Season of the Year except on the very greatest emergency". 53) 'n Pleitbrief van Dundas oorreed hom egter. 54 )

Nietemin het byna in

maand verloop voordat die Camel uiteindelik op 19 Augustus vertrek, "having on board a Block House capable of containing 50 men ••• the Detachment that is to garrison it and the 55) artificers who are to put it together". Met Vandeleur en sy honderdtal troepe. in die kamp op Ferreira se plaas gaan dit intussen broekskeur.

"My situation

n

here is rather critical", rapporteer hy op 31 Julie aan Dundas.

To w

Hy wag reeds naarstiglik op die aankoms van die blokhuis en

ap e

versoek dat 'n wagskip inderhaas gestuur word om hulle by te staan tot tyd en wyl die vestingswerk eendag opgerig is. 5 6 ) "Let me once more

C

Enkele dae later volg 'n ware noodkreet.

entreat you", plei t die Generaal, "to send a

of

King~.

s Ship to

ity

the Bay, there is nothing which will prove so likely to make

ni

ve

rs

these Savages return within their bounds, being perfectly ignorant of what numbers she may contain". 57 ) Hier was die

U

Vloot se hulp dus inderdaad onontbeerlik. Gelukkig sou Vandeleur se nood nie meer lank duur nie.

Op 6 Augustus maak die waarnemende goewerneur sy beslissing bekend "to superintend •••. operations myself" 58 ) en. binne

53.

Lee aan Ross, 17 Julie 1799, BO 30, pp. 703-5.

54.

Lee aan F. Dundas, 20 Julie 1799,

55.

Barnard aan H.Dundas, 14 Sept. 1799, Rec.c.c., II, pp.482-4.

56.

Vandeleur aan F. Dundas, 31 Julie 1799,

57.

Vandeleur aan F. Dundas, 3 Aug. 1799, ibid., pp.455-8.

58.

ibid.~

F.Dundas aan Raad van Justisie e.a.,

' p. 33.

p. 707.

~.,

6

Aug~

pp.453-5.

1799, BO 53,

(197) enkele dae is 'n sterk troepemag op pad na die grens.

Van

nog meer onmiddellike waarde was egter die tydige aankoms van die Rattlesnake (kapt. Gooch) op die 9e in Algoabaai, met Vandeleur se aangewese opvolger,inaj. Le Moine, 'n kanon en heelwat ammunisie aan boord.

Tydig was die aankoms voorwaar,

want net die volgende dag loods die Hottentotte en Bantoes 'n gesamentlike aanval op die kamp.

Veral danksy die aanwesig-

heid van die kanon is die aanslag sonder enige ongevalle afgeweer.

Ten einde vir 'n moontlike tweede paging gereed te

wees is veertig seemanne en twee sesponders van die Rattlesnake veiligheidshalwe aan wal gebring.

Kapt. Gooch se gewillige

samewerking het die Generaal diep beindruk.

"He has in the

w n

handsomest manner afforded me every assistance I have required",

To

rapporteer hy aan Dundas. 59)

ap e

Vir Vandeleur was die Rattlesnake se aankoms inderdaad die keerpunt.

C

pos nou so sterk is dat hy geen vrees meer het vir

enige aanval nie.

Bowendien verwag hy die Camel binne enkele

of

milit~re

Teen 22 Augustus verklaar hy selfs dat sy

ve

rs ity

ure.en het hy verneem dat die 11 bondgenote" reeds begin twis Die aankoms, vroeg in September, het oor die buit. 60 )

ni

van genl.-maj. Dundas met sy indrukwekkende troepemag en 'n

U

sterk burgerkommando het die Generaal se laaste sorge verwyder. Vir die Vloot, daarenteen, was die klimaks net om die draai. Einde Augustus keer kdoor. Losack .van sy

kruisvaart

terug en eerlank word 'n dringende versoek van Dundas - om 'n fregat met proviand en ammuriisie na Algoabaai te stuur - aan hom voorgel~o 61 ) Hiervoor sien die Kommodoor nie sonder me er kans nie.

Na

hul lang vaart moet sy skepe almal hers tel-

59.

Vandeleur aan F. Dundas, 13 Aug. 1799, Rec.c.c., II, pp.467-8.

60.

Vandeleur aan F. Dundas, 22 Aug. 1799,

61.

ill£·, pp.473-5. F. Dundas aan Ross, 15 Aug. 1799, ill£·, p.470.

( 198) werk ondergaan;

nie een sal trouens binne die volgende veer--

tien dae seewaardig wees nie.

Bowendien het die suidooster-

seisoen so pas begin - en Algoabaai is bitter gevaarlik vir •n groot skip as die suidoostewind waairy

"I must therefore

defer giving you a positive answer ••• until I can get such information as will justify my risking any of His Majesty's Ships upon the service requested", besluit hy. 62 ) Minhet Losack kon raai hoe uiters handig 'n fregat binne die volgende paar dae in Algoabaai sou wees.

Gelukkig was die Camel en

Rattlesnake op 20 September darem nog daar •••

* * * * * * * In nierdie tyd verleen die Vloot ook in die Kaapse gebied waardevolle hulp.

Aangesien so 'n groot deel van die garnisoen

To w

n

na die Oosgrens moes gaan, het die eskader tydelik 130 mariniers

ap e

vir garnisoendiens in Kaapstad af gestaan en sodoende aan die troepe daar "considerable relief" verskaf. 63) Voorts was

C

dit ook hoofsaaklik hul taak om toe te sien dat die tydelike

rs

ity

of

verbod op alle kusskeepvaart, wat van 27 Augustus tot 11 S~ptember gegeld het, streng toegepas word. 6 4)

ve

Die Preneuse-episode.

U

ni

Tydens die pas voltooide kruisvaart van kdoor. Losack se eskader het hulle op 'n nippertjie na daarin geslaag om by Mauritius met een van reken.

skout~adm.

De Sercey se fregatte af te

Die Preneuse, aangevoer deur die knap kapt. L'Hermitte,

en die korvet wat saa'.m met horn was, het egter die land bereik net voordat die eskader binne skootafstand kon.kom.

Die

Jupiter. en Oiseau het hul prooi tot binne-in die hawe agterna-

62.

Losack aan brig.-genl. Fraser, 8 Sept. 1799, BO 30, pp. 719-21; BO 56, 9 Sept. 1799, p.491 •

63 ..

Andrew Barnard aan H. Dunda_s, 21 Sept. 1799, Rec.c.c., II, pp. 492-4.

64.

BO 56, pp. 486 en 492.

.

( 199) gesit, maar moes later die stryd gewonne gee teen die kwaai vuur van die kusbatterye. 65 ) Op 4 Augustus 1799 verlaat die einste Preneuse Mauritius op 'n vaart na die kus van Afrika;

volgens Fairbridge, gestuur deur De Sercey "with

ammunition for the republican burghers at Graaff-Reinet 11 • 66 ) Cory se tweede urvery determined attempt" was onderweg ••• Op 20 September l@ die Camel en Rattlesnake niksvermoedend voor anker in Algoabaai. voorbereid. -

Op 'n geveg is hulle allermins

Trouens, albei kapteins, die eerste luitenant

.

van die Camel, die tweede luitenant van die Rattlesnake en altesaam 45 van hul bemanningslede (uit 'n gesamentlike totaal van 222) is aan wal by die leerpos.

Teen die middag

Aan boord word allerlei

To w

tyd van die jaar kon begin verwag.

di~

n

stoot die windjie fris uit die suidooste, soos 'n mens in

peuselwerkies verrig, en die feit dat hy op die oomblik die

C

die Rattlesnake glad nie.

ap e

senior offisier in die baai is, pla 1 t. William Fothergfll van

of

Om 1600 word 'n vreemde skip in die ooste gewaar, blykbaar Behalwe dat die Camel hierdie in-

si

ty

op 'n suidwestelike koers.

ni ve r

ligting per sein aan die manne aan wal oordra, word aanvanklik geen verdere optrede beoog nie.

'n Uur later verander die

U

vreemdeling egter skielik sy koers in die rigting van die baai. Dit was al byna donker toe hy sowat drie kabels (600 tree) van die Camel en Rattlesnake anker werp, maar nog lig genoeg vir die Engelse matrose om die Deense vlag op sy kruismaspiek te eien en ook te besluit dat die besoeker 'n fregat is. 67 ) Die 65.

66. 67.

Andrew Barnard aan Mornington, ongedateer, aangehaal in Fairbridge, Lady Anne Barnard at the Cate of Good Hope, pp. 123-6. Dit was dubbeld jammer, wan die Preneuse het teen daardie tyd reeds meer skade aangerig aan die Engelse handel in die Indiese Oseaan as enige ander Franse skip. Naval Chronicle, -III, p.411. Fairbridge, op.cit., pp. 127-8; Parkinson, War in the Eastern Seas, p. 130. Lt. Fothergill aan kapt. Gooch, 21 Sept. 1799, Rec.c.c., II, pp. 495-7; James, Naval History, II, pp. 346-7.

(200) bedrog het egter nie lank geduur nie, want die skoener Surprise, 68 ) wat juis op pad was om die baai te verlaat, het meteens omgesit en die Rattlesnake kom meedeel dat die vreemdeling in werklikheid 'n Franse fregat is. 69) Nou aarsel lt. Fothergill nie langer nie.

Hy

hys dadelik

die privaatsein wat 'n vyand aandui om die Camel te waarsku, albei skepe skud hulle reg vir 'n moontlike geveg en om 1830 vuur elkeen selfs 'n

11

proefskoot 11 digby die Preneuse (want dit

was hy) se agterstewe verby - "which she did not return or take the least notice of".

Teen 2000 kom die twee skepe ooreen dat

die Camel, waar lt. Charles Shaw in bevel was, met 'n lig aan sy kru.ismaspiek sal aandui wanneer hy slaggereed is. (Die tyd reeds reg.)

n

di~

Toe die vyand egter

w

Rattlesnake was teen

nie.

lt. Fothergill nie langer op sy maat

ap e

snake wil aanklamp, wag

To

kort daarna s6 begin maneuvreer dat dit lyk asof hy die Rattle-

Om 2130 begin die dapper skippie op sy veel groter teen-

of

C

stander vuur, "soon seconded by the Camel, and very warmly

er s

ity

returned by the Enemy who hoisted a French Ensign and appeared to direct the chief part of his fire at the Camel." 7o)

ni v

Teen middernag neem die geveg meteens 'n nuwe wending.Een

U

van die Fransman se skote het 'n ru.kkie tevore die Camel getref en sy romp dermate beskadig dat daar teen

di~

tyd al ses voet

water in die ruim was.

"In consequence of this the Camel's crew broke off from the guns and manned the pumps". 71) Kapt.

L'Hermitte snap dadelik die situasie en skenk nou sy volle aandag aan die Rattlesnake, "continuing to engage us with a smart fire 68. 690 70. 71.

... until

half past three in the morning".

Die Surprise was 'n prysskip wat die ~ op 7 Mei 1799 naby Mauritius ten prooi geval het. Dit was in der waarheid die Preneuse, van wie Parkinson (War in the Eastern Seas, p. 130) verkeerdelik s@ dat hy Delagoabaai binnegevaar het~ Lt. Fothergill aan kapt. Gooch, 21 Sept. 1799, Rec.c.c., II, pp.495-7. James, op.cit., p.347.

(201 ) ' En toe gebeur die onverklaarbare.

Sender waarskuwing staak

die Preneuse meteens sy vuur, gooi sy ankerketting los, vaar saam met die wind (wat intussen na noordwes gedraai het) tot buite skootafstand en bly tot ongeveer 1000 daar voor anker 18. Tot groot verligting van die uitgeputte verdedigers kies die vyand daarna suidwaarts koers en verdwyn 'n uur later agter die horison. 72 ) Wat sou L'Hermitte, met 'n grater vuurkrag tot sy beskikking as sy twee teenstanders tesame en self 'n puik offisier, so

0

n skynbaar lafhartige besluit laat neem het?.

Een Franse

verklaring was dat die Preneuse 'n uiters powere bemanning ge-

draai egter geen doekies om nie.

To w

n

had het en dat die kaptein bo.onop gevrees het dat die Surprise ook op horn sou toesak. 7 3) Die Franse geskiedskrywer Rouvier Hy s@ kort en klein dat

C

ap e

L'Hermitte, wat toe reeds veertig ongevalle gely het, die geveg gestaak het om verdere skade te voorkom. 74 )

Van die Preneuse se eie offisiere het glo later ver-

ity

vaarbaar.

of

Hierdie kompliment vir die Rattlesnake en Camel klink aan-

rs

klaar dat hulle sou moes oorgee indien die Camel nog 'n paar

ve

minute langer sy vuur kon volgehou het.

Die Franse het trouens

U

ni

so 'n bewondering vir die Rattlesnake se durf en venyn gekry dat hulle horn "the Little Fiery Devil" gedoop het. 7 5 ) In elk geval; trotse 720

73. 74. 75.

vir die Kaapse eskader was 1000 op 21 September 1799 'n oomblik~

Lt.Fothergill aan kapt. Gooch, 21 Sept. 1799, Rec.c.c., II, ppe495-7. J.C.Voigt (Fift~ years of the histor~ of the Re~ublic in South Africa, , Londen, 1899, pp.6 -1) se onJuiste weergawe van hierdie gebeure lui o.m. dat die Franse fregat van Batawi~ (!) gestuur en in Algoabaai deur 'n Engelse oorlogskip "of superior strength" verslaan is. Clowes (red.), The Royal NayY, IV, p.524.

(202) Die twee Engelse skepe het natuurlik nie ongeskonde uit die stryd gekom nie.

Bo en behalwe skade aan maste, ra's en

tuig, is albei ook nog in die romp getref.

Die Camel se

penarie as gevolg daarvan is reeds genoem, maar sy wapenbroer kon self spog met "eight shot-holes between wind and water". Gelukkig was die ongevalle verbasend min.

Net die timmerman en

'n kwartiermeester van die Rattlesnake is tydens die geveg gedood, terwyl die gewondes maar ':ri dosyn of wat getel het. 76 ) Die lof wat die twee moedige skepe gewis verdien het, het ook nie uitgebly nie.

Kdoor. Losack bestempel hul optrede as

"highly meritorious", Barrow praat van Fothergill se "great judgment and bravery" en in die Naval Chronicle word veral die

To w

n

Rattlesnake se manne geloof vir hul "truly gallant conduct, and

ap e

arduous perseverance in contending ••• with an enemy so far superior in force". 77 ) Selfs toe Fothergill in Maart 1802

of

C

tot kommandeur bevorder is, word nog van hom gepraat as die man "who so nobly defended the Rattlesnake". 7 8 )

ty

Vir kapteins Lee en Gooch, aan wal vasgekeer deur die kwaai

er

si

branding, moet dit 'n nag van die uiterste frustrasie gewees het.

ni v

Tot hul eer moet vermeld word dat hulle etlike pogings aangewend Maar :tielaas, "in almost every

U

het om hul skepe te bereik.

effort that was made, the boat, with the two captains on board, upset, and th~ crew with difficulty escaped drowning 11 • 79) Ook die te lewer.

Le~r

het hul bes gedoen om •n bydrae tot die geveg

Na ontvangs van die Camel se sein het die troepe

strand toe gemarsjeer en is twee kanonne met 'n 'wa soontoe vervoer.

Die paar skote wat hulle wel geVu.ur het, was ongelukkig nie treffers nie ~ 80 > 76. 77.

78. 79. 80.

James, op.cit., p.348. Losack aan Nepean, 14 Okt. 1799, Rec.c.c., II, pp.498-9; Barrow, Travels, II, p.86; Naval Chronicle, III, p.411. Naval Chronicle,VIII, p. 351. James, op.cit., p.348. Chase, Old times and odd corners, p.7.

Een heel sonderlinge gevolg van die Preneuse se besoek aan Algoabaai was dat dit die Kaapse regering 'n rekening van £130 besorg het.

Mnr. John Murray se brik, die Alert, het op

13 September in Algoabaai aangekom met voorraad vir die troepe. Teen die 20e was alles klaar af gelaai en het die skip op die punt gestaan om te vertrek toe die Franse fregat sy verskyning maak.

Na afloop van die geveg wou kapt. Lee, as senior vloot-

offisier, die Alert nie toelaat om die hawe te verlaat nie uit vrees dat hy horn in die Preneuse sou vasloop.

Eers na die

aankoms van die Oiseau op 8 Oktober is die nodige toestemming verleen.

Verre van dankbaar te wees oor die Vloot se bedagsaamheid eis mnr. Murray toe oorl~geld vir 13 dae teen £10 per dag. 81 )

w n

Hierop lewer.lt. Bird, die assistent-:-kwartiermeestergeneraal die "I think a more unjust or unreasonable demand was never made". 82 ) Dit kon hy wel s~ ~

ap e

To

volgende kommentaar :

C

* * * * * * *

of

Selfs vir die waarnemers aan wal was dit duidelik dat die

rs ity

Preneuse nie heeltemal ongeskonde uit die geveg gekom het, nie. Die moontlikheid het dus bestaan dat hy nog deur een van die '

ni

Genl.-maj. Dundas skryf gevolglik dadelik aan kdoor.

U

speela

ve

' se skepe bygekom kon word as die Vloot net kon gou eskader

George Losack in die Kaap en stuur maj. Abercrombie om horn persoonlik al die besonderhedemee te deel. 8 3) Ses dae later ontvang die Kommodoor die brief. 8 4) Aangesien Dundas terselfdertyd gevra het dat die Vloot behulpsaam moet wees met die vervoer van voorraad en proviand na Algoabaai, beveel Losack die Oiseau en Jupiter om soveel goedere

81.

Murray aan Bird, 4 Nov. 1799, BO 86.

82.

Bird aan Barnard, 6 Maart 1800, BO 8, pp.

~3.

Dundas aan Losack, 21 Sept. 1799, Rec.c.c., II, pp.494-5.

840

Losack aan Nepean, 14 Okt. 1799,

~.,

39~~6.

·

pp. 498-9.

(204) as moontlik in te skeep en "without a moment's loss of time" na Algoabaai te vertrek.

Daar moet hulle die voorraad desnoods op

die Camel en Rattlesnake oorplaas indien die weer dit moeilik maak om dit aan wal te kry, en "having done so ••• proceed instantly to sea in quest of the French Frigate". word verspil nie.

Geen tyd

Op 29 September lig die Oiseau. die ankers en

twee dae later volg die Jupiter (met die voorraadskip Regulus onder sy sorg) sy voorbeeld.

Teen 8 Oktober bereik al drie hul bestemming, en 'n dag later begin die soektog ••• 8 5) Nou volg een van die weinige volslae mislukkings wat die Kaapse eskader belewe het.

Reeds gedurende die oggend van 10

Oktober skei die Jupiter en Oiseau se

Of hulle besluit

we~.

kwaai noordwester

11

To w

n

het om afsonderlik te soek en of die twee skepe mekaar in die verloor" het, is nie heeltemal duidelik nie.

.

ap e

Hudson rapporteer net : "CTheyJ parted .company".

86)

Meer

as twee maande later (op 12 Desember) keer die Oiseau in elk Van die Preneuse het

ity

of

C

geval onverrigtersake na Tafelbaai terug. hy nooit enige teken 'gewaar nie. 87)

Die namiddag

rs

Die Jupiter vaar aanvanklik heelwat beter.

ve

van 10 Oktober, in posisie 34°41•s., 27°51'0. (dws. omtrent 'n

U

ni

honderd myl suid van die teenswoordige Oos-Londen);' sien een van die uitkykmanne 'n skip in die noordooste.

Met 'n stormsterk

noordwestewind dwars opsy vaar kapt. William Granger dadelik in die rigting van die vreemdeling, wat op sy beurt op 'n noordwestelike koers probeer wegkom. Bes moontlik as gevolg van die skade wat die Rattlesnake en Camel aangerig het, kon die Preneuse (want dit was hy) nie sy voorsprong behou nie en teen 2100 was die Jupiter reeds naby genoeg om die eerste skoot te vuur.

Dwarsdeur die nag, en tot

die volgende middag om 1400, hou die twee skepe 'n lopende geveg vol. 85., 86. 87.

Die see was die hele tyd so omgekrap dat die Jupiter

Ibid. Hudson, Diary, 16 Okt. 1799, ·p.48. Curtis aan Nepean, 12 Des. 1799, Rec.c.c., II, p.-508.

(205) ('n tweedekker) net die twaalfponders op sy hoofdek kon gebruik. "Her lowerdeck guns, although of double the calibre, it was found impossible to use, the turbulent state of the sea • • • not admitting the opening of the ports". 88 ) Teen 1400 slaag kapt ~ Granger 1.d teindelik daartn om sy teenstander tot 'n beslissende geveg te dwing.

Die stormwind

het intussen bedaar, maar die see was nog so onstuimig dat die water binnegestroom het toe die Jupiter die geskutpoorte van sy onderdek oopgemaak het om die 24-ponders in aksie te bringo

Met sy vuurkrag so aan bande

bokerf getreko

gel~,

het die Engelse skip

Voordat die Preneuse enige noemenswaardige skade

opgedoen het, skeur sy kanonvuur die grootste de el van die Jupiter

To w

n

se lopende tuig aan flarde en beskadig ook sy voor- en hoofmaste. Laasgenoemde word dus genoodsaak om effens pad te gee om die

C ap e

skade te herstel, 89) en kapt. L'Hermitte maak van hierdie blaaskans gebruik om van sy veel groter en sterker teenstander af

of

weg te kom, doodtevrede met die welslae wat hy behaal het.

ity

Op die Jupiter word ondertussen alle kragte ingespan om die

rs

toue te splyt en die maste te herstel.

Dan bol die seile weer

U ni

ve

in die wind - "but it was only to return to the port she had quitted on this unfortunate mission" ••• 90) Die versigtige, uiters noukeurige James, wat geen verwysing na enige hof van ondersoek na die Jupiter se optrede kon vind nie,

.

weerhou horn van kategoriese kommentaar en volstaan met 'n pluimpie vir kapt. L'Hermitte en hierdie veelseggende sinnetjie:

88. 89. 90.

James, Naval History, II, p. 349. Die eerste luitenant se arm is morsaf geskiet. Hudson, op.cit. , 1 6 Okt. 1799, p. 48. James, op.cit., p.349. Die onbetroubare Joshua Penny, wat na vele wedervarings op die Jupiter beland het, lewer die volgende ooggetuieverslag : "Our drum beat to quarters and we pr.epared for action. A few broadsides were exchanged - seven of our men were killed and fourteen wounded: the first lieutenant's arm was shot off, and he died the day following". Penny, The life and adventures of Joshua Penny, p.28.

(206) 11

This was a bad business certainly". 9 1 )

like verwysing na die geveg deur

kdoor~

Die enigste ampteLosack wat ek kon

opspoor, werp ook ongelukkig geen lig op die saak nie.

Hy rap-

porteer net aan die Admiraliteit dat die Jupiter met die Franse fregat in 'n geveg gewikkel was, "the particulars of which will be transmitted to you ••• by Captain Edwards of His Majesty's Ship the Sceptre". 92 ) Aan die Kaap het die Jupiter se ulafhartigheid" die tonge behoorlik losgemaak.

Op 16 Oktober teken Hudson in sy dagboek

aan dat die skip terug is en dat " f:sheJ has brought an eternal odium on the Commander and crew by a conduct· dastardly in the extreme".

Hy beweer selfs dat die Franse 'n _slag o·f wat

n

tydens die geveg byna-byna daarin geslaag het om aan boord van

To

w

die Jupiter te kom. 93)

ap e

'n Paar maande later haal Hudson interessante menings van

C

die Preneuse se kaptein en offisiere oor die geveg aan. Volgens

of

horn het die Franse offisiere die Jupiter se optrede bestempel

ity

as "the most scandalous business ever witnessed" en het kapt.

rs

L'Hermitte die verwarring wat hy op die Engelse skip gesien het,

ni ve

aan 'n heel aanvaarbare,maar totaal verkeerde, oorsaak toegeskryf.

U

In die waan dat kdoor. Losack self aan boord was en (soos by 'n vorige geleentheid) sy vrou by horn gehad het, het L'Hermitte glo ~

gereken dat die geharwar op die .Jupiter moet beduie het dat Losack met die eerste volle laag 'n doodskoot gekry het ! 94 ) 91. 92.

93 o 940

James, op .. cit.,·p .. 349 .. Losack aan Nepean, 14 Okt. 1799, Rec.c.c., II, pp.498-9. Selfs met die oorbring van die ongelukkige tyding het die noodlot saamgespeel. Voor die SceTtre kon vertrek, vergaan die skip in vn storm binne-in Tafe baai en sterf kapt. Edwards saam met honderde van sy bemanning. Sien hoofstuk VI!Io Die enigste verwysing na 'n ondersoek kom van P~nny, wat beweer dat kapt. Granger hier voor 'n krygsraad gedaag is. Daar sou hy aangevoer het dat hy deur die weer v~rhinder.is om sy onderdekkanonne te gebruik; "but his men proved his plea to be unfounded". Penny, -op.cit., p. 28. Hudson, Diary, 16 Okt. 1799, p. 48. Ibidoj 2 Febo 1800, po61.

(207) Al het Hudson sander twyfel die pap gans te dik aangemaak, ly dit geen twyfel nie dat kapt. Granger·se optrede die prestige van die Kaapse eskader 'n kwaai knou toegedien het.

Gelukkig

het die noodlot dit so beskik dat twee van die Jupiter se makkers net mooi twee maande later die geleentheid sou kry om hierdie "scandalous business" eens en vir altyd af te maak ••• Hoewel Hudson op 17 Oktober 1799 berig dat die Tremendous en Adamant

aanges~

is "to proceed to sea immediately in search

of this terrible Frenchman", lyk dit meer waarskynlik dat die twee skepe maar net op die punt gestaan het om 'n roetinekruisvaart na die Franse eiiande te onderneem. 9 5 ) Dat hulle wel die ekstra opdrag sou gekry het om 'n ogie in die seil te hou -

To w n

vir die Preneuse, kan 'n mens nietemin aanvaar.

Hoe dit ook al

ap

e

sy, die twee het op 20 Oktober die ankers gelig en op.7 Desember, na 'n ntedious passage", Mauritius bereik. 96 )

C

Nadat hulle 'n paar dae in die gebied rondgevaar het, is

of

die hartewens van kapts. Osborn en Hotham op die oggend van 11

ity

Desember vervul toe hillle die Preneuse naby Port Louis raakloop.97)

rs

Kapt. L'Hermitte het spoedig besef dat daar hierdie keer geen

ni

ve

wegkomkans sou wees nie en het dus sy skip sowat drie myl van Daarvandaan het

U

Port Louis af naby 'n kusbattery laat strand.

hy, saam met die kusbattery, van kort na 1500 af losgebrand op die Adamant wat nog steeds besig was om nader te kom. 1730 het die Engelse skip met sy teevuur begin, maar

Eers om di~

was so

dodelik dat die Preneuse binne 'n kwartier letterlik die vlag moes stryk.

95.

Ibid., 17 Okt. 1799, p.49.

96.

Ibid., 2 Feb. 1800, p.60; Parkinson, War in the Eastern Seas, p.130; verspreiding van skepe, 8 Des. 1799, Rec.c.c., TI-;- p.505.

97.

Sien p. 155 hier bo.

Volgens A.Wilmot en J:c~Chase, Histori of the Ca~e.of Good Kaapstad, 1869, p.224 het hierdie voorvai y die er Platen plaasgevind t

Ng~e,

"

(208) Hiermee was die Engelse se taak egter nog geensins afgehandel nie.

Die fregat moes nog vernietig word.

Om 1900 ver'

trek twee roeibote, met ongeveer 35 man onder aanvoering van lt. Edward Grey (eerste luitenant van die Adamant), dus om hierdie lewensgevaarlike werk te verrig.

Hoewel die kusbattery

spoedig op hulle begin vuur, bereik die bootjies tog teen 2100 hul bestemming, net betyds om te sien hoedat twee barkasse die skip verlaat - op pad wal toe.

Ten spyte van die volgehoue

kanonvuur van die wal af, slaag lt. Grey en sy dapper geselskappie om aan boord te kom.

Kapt. L'Hermitte, 'n vyftiental ander

offisiere en die paar matrose wat nog op hul skip was, word eers verwyder en die Preneuse daarna aan die brand gesteek. 9B)

w

n

Teen 2130 kom die twee bootjies weer veilig aan by die Adaniant.99)

To

Lto Grey en sy klompie waaghalse het nie net die Kaapse hulle

e

eskader se eer gered met hul onverskrokke optrede nie;

~

Blykbaar het 'n barbier van Port Louis in die loop

of

poging

C

ap

het sowaar ook nog tyd gevind vir 'n prysenswaardige reddings·.

ve~-

ty

van die middag aan boord van die Preneuse gekom en horn so

rs i

gryp aan die drank dat die matrose horn in 'n hangmat gestop -

ve

en skoon vergeet het.

Nadat die skip klaar aan die brand ge-

U

ni

steek en lt. Grey-hulle reeds in die bootjies was, het een van die Franse matrose skielik van.horn onthou. die een bootjie terug na die brandende skip. het inderhaas die dronke uitgesleep; a few minutes she blew up". 100)

980

99. 100.

Sonder versuim is 'n Klompie Engelse

ook net betyds, want "in

Onder die groot skare aan wal wat aanskou het hoedat die fregat aan stukke spat toe die vlamme sy magasyn bereik, was skout-adm. De Sercey self. Parkinson, War in the Eastern Seas, p. 131. Kapt. Osborn aan Curtis, 3 Feb. 1800, Rec.c.c., III, p.33. James, Naval History, II, p.350. Hudson, op.cit., 2 Feb. 1800, pp. 60-1. Ongelukkig vir lt. Grey is sy heldepoging nie, soos 'n mens sou verwag, met 'n rangsverhoging beloon nie.

(209) Voor die Tremendous en Adamant na die Kaap teruggekeer het, is kapt. L1 Hermitte en al sy offisiere behalwe drie op parool vrygelaat op Mauritius.

Hierdie drie man is saamgebring

Kaap toe om getuienis te lewer wat vir die bepaling van prysgeld nodig sou wees en is omtrent 'n maand na hul aankoms (op 1 Februarie) in Tafelbaai met die Oiseau weg Engeland toe. 101 ) So eindig dan die botsing tussen die Kaapse eskader en die enigste Franse oorlogskip wat horn in hierdie jare in

~n

Kaapse hawe gewaag het - met blywe.nde eer vir lte. Fothergill en Grey, en met 'n vraagteken oor die hoof van kapt. Granger.

n

Die Eindfase : Oktober 1799 - 20 .Februarie 1803.

w

Aan die Oosgrens het Maynier ondertussen namens die

i~

dat hulle 'ri gedeel t·e van die bui tgemaakte vee

ap e

ooreengekom

Nadat

To

regering met die Xhosas en.Hottentotte onderhandel.

C

sou terugbesorg maar· in.die Suurveld sou aanbly, is op· 16

of

Oktober 1799 aangekondig dat die oorlog verby is. milit~re

pos, Fort Frederick, en 'n

ity

dering van 350 man by die

Met uitson-

rs

-klompie dragonders by die drosdy op Graaff-Reinet, is die

ni ve

troepe kort hierna terug Kaap toe.

Nadat hy Maynier in Desember

U

tot resident-kommissaris van Graaff-Reinet en Swellendam verhef het, het ook Dundas (in Januarie 1800} na Kaapstad teruggekeer. 102 ) Hierdie eindfase van die Derde Kaff eroorlog het ongelukkig 'n tragiese voorval opgelewer - en dit nogal ten koste van die dapper Camel.

Een aand het die wagbootjie van

di~

skip op sy

rondte in Algoabaai in die onstuimige see omgeslaan en het al t

'

~

'

'

101.

Curti~

102.

Marais, Ma~ier and the First Boer Republic·, pp. 115-6; Cory, The ise of South Africa, I, pp. 1b1-3.

aan Nepean,5 Maart 1800, ·Rec.c.c., ·III, pp.74-8.

(210) agt insittendes verdrink.

Toe die Camel op 10 November 1799

in Tafelbaai terugkom, was dit vir horn dus inderdaad die einde van 'n veelbewo~ sending. 103) In die jare 1800 tot 1803 het die Kaapse eskader geen skouspelagtige aandeel aan gebeurtenisse op die Oosgrens gehad nie.

Na 'n

0

stilte" van anderhalf jaar het ontevrede burgers

in Julie en weer in Oktober 1801 die drosdy op Graaff-Reinet bedreig, maar geeneen van die demonstrasies het tot 'n algemene opstand gelei nie.

Vroeg in 1802 het HottentotJ>lundertogtf?_

egter weer begin en

di~

Hottentot~terreur

het later op 'n gesamentlike Xhosa-

uitgeloop.

Reeds in November 1801 het Dundas (intussen tot lt.-genl.

w

n

bevorder) maj. Sherlock met 300 man gestuur om die orde in In 1802 was daar ook etlike

To

Graaff-Reinet te- gaan herstel.

kdt. Van der

ap

e

Boerekommando's in die veld, maar na die dood van

C

Walt op 8 Augustus het .dit vir Dundas nodig geword om self

of

grens toe te gaan om sake dermate te skik dat die Engelse

ve rs

oorgaan.

ity

troepe teruggetrek kon word voordat die Kaap in Hollandse hande

ni

Hier het die Kaapse eskader darem nog vir oulaas saamge-

U

speel, want Dundas. het op 31 Augustus 1802 met die Rattlesnake na Algoabaai vertrek en in Oktober met dieselfde skip na Middel 1802 is die Penguin ook Kaapstad teruggekeer .. 104 ) vir 'n onbepaalde tyd in Algoabaai gestasioneer om die situasie te help beheer. 105 ) Ten spyte van al bogenoemde

pogings het die verwoesting

teen Januarie 1803 sulke afmetings aangeneem dat Dundas genoodsaak was om nuwe kommando's op te roep. 103. ~04o ~05.

Gelukkig het 'n

Hudson, Diary, 10 Nov. 1799, p.53. BO 57, 31 Aug. 1802, p.316 en 4 Okt. 1802, pp.322-3. Curtis aan Nepean, 10 Julie 1802, Rec.c.c., IV, p.335.

I_

(21 r) onderlinge stryery oor buit die aanvallers se veglus teen daardie tyd sodanig gedemp dat op 20 Februarie vrede gesluit was di~ vrede slegs 'n tydelike staking van vyandelikhede". 106 ) Vir

kon word.

11

In werklikheid 1', s3 Boeseken,

11

ity

of

C ap

e

To w n

die Engelse was dit egter oorgenoeg - binne enkele ure sou hierdie netelige probleem aan hul opvolgers behoort. 107)

U ni

ve rs

•

106.

Boeseken e.a., . Drie Eeue, II, p.70.

107 o

Die Kaap is op 21 Februarie om 0800 formeel aan die Batawiers oorhandig~ Sien hoofstuk XII . . .•

(212) HOOFSTUK VII DIE KAAP AS VLOOTBASIS.

(A)

DIE VLOOT HELP DIE KAAPSE REGERING. Van die vroegste besettingsdae af het die Vloot hier die

Kaapse regering bygestaan met hul handel- en skeepvaartreelings. Geen skip mog bv. die hawe sonder goedkeuringsbewys van die doeanekantoor verlaat het nie en

moes voor afvaart eers aan die eskaderbevelvoerder getoon word. 1 ) Dit was al klaar di~

geen bloot nominale taak nie, want vanwee die Kaap se besondere ligging het die skepe van alle handelsnasies Tafelbaai en Trouens, net in die eerste

n

Simonsbaai in groot getalle besoek.

w

vier besettingsjare het 458 Engelse, 124 Amerikaanse, 91 Deense

ap e

To

en 35 skepe van verskeie ander nasies - kusvaarders uitgesluit hier aangedoen. 2 ), ~Engelse

handelswette 'n uit-

C

Daarbenewens was die streng

Die vyandelike Franse, Hollanders

of

daging vir die smokkelaars.

si ty

en later ook Spanjaarde het sake vererger deur onder die dek-

ve r

mantel van onverbonde volke te probeer meedoen aan hierdie

ni

onwettige handel, en selfs bona fide neutrale skepe het dikwels

U

hiervandaan voortgeseil om die Franse eiland Mauritius te gaan voorsien t

Geen wonder nie dat vise-adm. Elphinstone al in

.

November 1795 kdoor. Blankett opdrag gee "not to suffer Foreigners to remain in the Harbour longer than necessary, nor to traffick CsicJ for the supply of the Enemy". modoor sal moet lig loop,

s~

Die Kom-

hy, want "many foreign vessels are

continually appearing under various fictitious flags". 3) 1.

Ui~treksel

uit regulasies, BO 33, p.592.

2.

Theal, History of South Africa since Sept. 1795, I, p.36. In 1800, weer, het nog 48 Engelse, 29 Amerikaanse, 13 Deense en 8 ander skepe die Kaapse hawens besoek. BO 58, pp.88-9. .

3.

Instruksies aan Blankett, 12 Nov. 1795, Rec.c.c., I, pp. 225-8.

(213) Dat hierdie waarskuwing·gegrond was, het vroeg in 1797 baie duidelik geword toe die Crescent, Braave en Sphynx met 'n prysskip, die Diana, hier aankom.

Onder die dokumente aan

boord is bewyse gevind van 'n slinkse plan om voorraad vir Mauritius aan die Kaap te bekom.

Vaartuie uit Mosambiek, orider

Deense of Portugese vaandel en met 'n klompie slawe aan boord, sou Tafelbaai aandoen - oenskynlik onderweg na Brasilie.

Hier

moes die slawe dan onder die een of ander voorwendsel verkoop en soveel proviand moontlik met die geld gekoop word, "with which they were to make their way as speedily as practicable to Mauritius".

Voortaan sou die Kaapse eskader des te meer op

hul hoede wees.

Die onderhawige dokumente· was volgens skout-

n

adm. Pringle immers simptomaties van wat, nie net in Mosambiek gebeur. 4 )

ap e

'.

To w

nie, "but in many other settlements in this part of the world"

Die sogenaamde "Clandestine Trade in foreign Ships" het

C

dwarsdeur die besettingsjare 'n knaende probleem gebly. Vroeg

ty

of

in 1800 kla sir George Yonge nog steen en been oor die Dene

si

en Amerikaners wat daarin slaag om die Franse eilande en

ni v

er

Batawie van voorraad te voorsien wat hulle aan die Kaap inge-

U

skeep het. "The Chief Mode", se Yonge in sy onbedrewe Eng~ls, ( . "Is to fitt out from Copenhagen to Tranquebar, and also to Stop here for Refreshments - under Colour of this they go to Mozambique, to Mauritius and to Batavia". 5 ) 'n Paar maande later voeg hy Swede, Hamburgers en ook Engelse by as meedoeners aan die onwettige

han~elspraktyke.

Die goewerneur

beweer selfs dat "the English part is the most Considerable of all". 6 ) Die vlootmanne moes dus wawyd wakker wees; letterlik niemand kon vertrou word nie. •\

4.

Pringle aan Nepean, 24 Jan. 1797, Rec.c.c., II, pp.47-8, asook aantekening deur Theal op p.48. ·

5.

Yonge aan Huskisson, 12 Jan. 1800, Rec.c.c., III, pp.28-30.

6.

Yonge aan Huskisson, 29 Maart 1800,

~.,

pp.100-106.

(214) Juis in daardie tyd het hulle 'n sogenaamd Pruisiese skip hier vasgetrek.

Toe die Frederick hier aankom, het iets

die owerhede se argwaan gewek.

Die skip is aangehou om deeg-

lik deursoek te word en die uiteinde van die saak was dat "the whole Ship & Cargo proves to be French, as well as most of the Passengers".

Op die koop toe word die heer Prediger aan

boord gevind, op pad na die goewerneur-generaal van Batawie met geheime inligting oor die voorgenome sending van 'n indrukwekkende taakmag na die Ooste.

In hierdie geval was daar dus

'n ekstra beloning vir die Vloot se wakkerheid;

Prediger en

sy gevolg is teruggestuur Engeland toe en die owerhede in Indie kon vroegtydig gewaarsku word om op hul hoede te wees. 7)

To w

n

'n Deense skip wat Tafelbaai later in die jaar (1800) aarigedoen het, gewapen net met 'n Franse beskermingspermit,

e

het aanleiding gegee tot 'n besluit om voortaan toe te slaan

Immers, "by these means France

C

in Kopenhagen kon toon nie.

ap

op alle Dene wat nie ook 'n permit van die Engelse ambassadeur

of

carries on an uninterrupted Commerce, to a very great Extent, .

8)

,, :/

')

ve

in Engeland.

rs ity

& with the utmost Safety", beduie die goewerneur aan sy hoofde

U ni

'n Man wat persoonlik kon getuig van die Vloot se rtoulettende toesig oor alle vreemde handelskepe wat die Kaap aangedoen het, is die Amerikaner Richard Cleveland.

Op 21

Maart 1798 het hy Tafelbaai met sy kotter Caroline bereik. Dit was al na 2100 toe hy anker werp, maar, vertel hy, "we had scarcely dropped our anchor, when we were boarded by a man-of-war's boat".

Toe die offisier-in-bevel verneem dat

hy van Le Havre af gevaar het, is Cleveland dadelik wal toe geneem en deeglik deur skout-adm. Christian en 'n groep offisiere ondervra.

Eers nadat sy skip die volgende dag deur-

soek en alle dokumente nagegaan is, was die vlootmanne tevrede 7.

Yonge aan H.Dundas, 22 Okt. 1800 en 12 Jan.1801, ibid., pp. 333-6 en 407-8. Prediger is onderweg na Engeland oorlede. ~, Lord Hobart aan F. Dundas, 1 Mei 1801, pp.480-3.

8.

Yonge aan H. Dundas, 22 Okt. 1800,

i'!?..i!!·,

pp.333-6.

(215) dat alles pluis is. 9) Dit is duidelik dat die Amerikaners glad nie deur ons eskader vertrou is nie.

Reeds in Augustus 1796, toe die

Argonaut(met Amerikaanse vlag en al) deur die Trident hierheen gebring is, 10 ) het vise-adm. Elphinstone dadelik 'n wag aan boord gestuur "for the purpose of preventing smuggling, to which the Americans were very addicted". 11 ) En nou weer, terwyl Cleveland nog hier vertoef het, moes die Jefferson (van, Boston) se hele vrag eers 'n slag afgelaai word om die Vloot te oortuig dat daar riiks ongeoorloofs aan boord isnie. 12 ). Soos uit bogaande gevalle maar al te duidelik blyk, het Vloot en Regering ten nouste saamgewerk ih 'n.poging om enige

S6 pligsgetrou

To w

n

ongeregtighede op handelsgebied te verhoed.

was die vlootoffisiere in die uitvoering van hierdie taak dat

e

hulle selfs nie geskroom het om die regering tee te gaan nie

ap

as laasgenoemde volgens hulle mening laat slap

of

C

Toe die Portugese skip Joaquina 13)

ty

met 'n klomp Mosambiekslawe hier

aankom~

er si

omgepraat om, in stryd met 'n. vorige

l~.

in Februarie 1800 . is·goewerneur Yonge

beslissin~.

van lord

U

ni v

Macartney, toe te laat dat hulle aa.rt wal gebring en verkoop

9o Cleveland, In the forecastle, PP• 56-8. 100 Warden, Journal, 2 Augustus 1796. 110 Elph. aan Nepean, 1 Feb. 1797, Rec.c.c., II, pp.50-2. Later is Collett en sy offisiere selfs voor 'n raad bestaande uit Craig en die senior vlootoffisiere gedaag •. Hulle het beslis dat die Argonaut moet aangehou word aangesien die s~ip sander twyf el na Batawie op pad was om namens die N.O.I.K. ,speserye na Europa te vervoer. Ibid. Begin Oktober het die ongelukkige skip in Valsbaai gestrand. BO 56, pp. 59-60. 12. Cleveland, op.cit., p.63. 13. Oak Joaguim en Jbachim gespel.

(216) word.

Dit kon die Vloot nie gedoog nie

Kapt. Osborn van

die Tremendous en sy kollegas het 'n st erk bewo6rde prates opgestel, selfs gedreig dat hulle Op die skip beslag sou le en, toe nie aan hul besware gehoor gegee word nie, die saak by die owerhede in Enge land aanhangig gemaak. 14)

In hul stryd teen smokkelhandel en ook met die algemene beheer van skeepvaart in die Kolonie se hawens is die Vloot bygestaan deur die doeanedepartement.

Boonop was daar spesiale

hawemeesters in Tafelbaai en Simonsbaai wie se taak dit o.m. was om alle pas aangekome skepe te besoek, vir elke skip sy ankerplek aan te wys, aanlegeld in te vorder en die Fiskaal kennis te stel sodra 'n vreemde skip met uitlanders aan boord aankom. 15) In die belangrikste baaie (Saldanha-,

To w

n

in

Plettenberg-, St. Helena- en Mosselbaai) was daar weer poshouers

Gebeur dit wel, moes hulle alle verbinding met

of C

daar land nie.

ap

e

wat moes toesien dat geen skepe, behalwe in die uiterste nood,

si

ty

die inwoners verhoeden, in elk geval, die regering onmiddellik in kennis stel. 16 )

er

Nietemin was die Vloot se aandeel aan skeepvaartreelings

ni v

s6 belangrik dat vise-adm. Elphinstone kon verklaar:

"It has

U

always been impracticable to perform any thing relative to the Shipping at this Colony without assistance from His Majesty's Ships". 17 ) Ook wat werklike smokkelary betref, was dit dikwels die vlootmanne wat die boosdoeners vasgetrek het.

Een sodanige

geval het op 22 Mei 1797 in Simonsbaai voorgekom.

14.

15. 16. 17.

Kapteins aan J~H~Greene, 7 Maart 1800, Rec.c.c., III, p.79; Greene aan kapteins, 8 Maart 1800, ibid., p.79; kapteins aan H. Dundas, 12 Maart 1800, ibid., p.80. Ook: Andrew Barnard aan Mac., 10 en 2~art 1800, aangehaal in Fairbridge, Lady Anne Barnard at the Cape of Good Hope, pp. 172-9. BO 56, p.60; BO 65, pp.43-5; Van Zyl, ,Die bestuurlike organisasie van die Kaap, 1795-1803', p.158. Instruksies aan J.F~Meeding, 3 Nov. 1796, BO 65, pp.49-50; BO 50, p.62; Van Zyl, op.cit., pp.158-9. Elph. aan Pringle, 5 Okt. 1796, Rec.c.c., I, pp.469-70.

(217) Teen die aand se kant het lt. Moriarty van die Vindictive gemerk dat twee bote van die Deense skip Louisa Augusta wegroei land toe.

Met behulp van die Vindictive se eie skeepsboot

is hulle agternagesit en betrap met sewe bale en dertien mandjies vol materiale en lekkergoed.

Die uiteinde van die saak was dat

die goedere gekonfiskeer en die eerste offisier van die Louisa Augusta met 6,000 riksdaalders beboet is. 18 ) Lto Moriarty en die bootsbemanning, op hul beurt, het 'n beloning van ongeveer 3,200 rks~ vir hul kloek optrede ontvang. 19) 'n Ander oortreding waarteen gewaak moes word, was die gewoonte van sommige handelskepe om hul doeanever:Pligtings te probeer ontduik deur hul bote stilletjies uit Simonsbaai na

n

Hottentots-Holland of ander dele van die Valsbaaise kus te Ook hier moes die

To

w

stuur om kosvoorraad in die hande te kry. Vloot help.

e

'n Regeringsproklamasie van 15 Julie 1797 het

ap

handelskepe dus verbied om hul bote oos van Muizenberg te

ity

of

C

laat land tensy hulle eers 'n permit van die vlootbevelvoerder gekry het. 20 )

er s

Selfs in Saldanhabaai moes die Kaapse eskader 'n slag hul Die handelskip Bri.tannia. . :het vroeg in 1798

ni v

gesag laat geld.

di~

beskutte baai herstel.werk te gaan verrig

U

verlof gekry om in

en is deur die Bombay Castle soontoe vergesel.

Teen eind·e Mei

was 'n paar-skepe van die eskader toevallig 66k daar, besig met opmetings.

Lord Macartney het ondertussen agterdog begin

kry dat die twee handelskepe dalk hul kans waargeneem het ,om goedere onderling uit te ruil of, nog erger, met die inwoners handel te dryf.

Hy vra die vlootoffisiere dus om toe te sien

dat die landswette nie oortree word nie.

Ter aanmoediging

deel hy hulle heel diplomaties mee dat die man wat

onwettige" goed vind, op 'n derde van hul waarde kan aanspraak maak • 21 ) 18. 19. 20.

21 •

H.A~Truter

11

aan Ross, 26 Okt. 1797, BO 10, pp.289-91; Ross aan Fiskaal, 24 Mei 1797, BO 50, p.52. BO 56, 30 Okt. 1797, p.172. ~roklamasie van Mac., 15 Julie 1797, BO 64, pp.123-40 Ross aan kapt. Alexander (Sph~x), 26 Mei 1798, BO 51, p.• 95; Ross aan Stofberg (posouer), 21 Maart 1798, ibido, p.58; BO 56, p.265.

(218) 'n Meer gereelde handelstaak wat die Kaapse eskader langs die Weskus moes verrig, was om 'n ogie oor die walvisvangs te houo

Reeds in Desember 1795 het kapto Alexander met die Star

'n vaart tot verby Walvisbaai onderneem, Oom. met die doel om vreemdelinge - dit was veral Amerikaners - se walvisvangs stop te sit. 22 ) Klaarblyklik het dit nie veel gehelp nie, want meer as 'n jaar later vind skout-adm. Pringle dit nog nodig om buitelanders te waarsku dat hul skepe "shall be seized and sent to the Cape of Good Hope to be proceeded against according to . Law 11 as hulle dit op hierdie terrein waag. ~3)

Ten spyte van

die Vloot se pogings om mededinging te ontmoedig is Elphinstone

n

se hoe verwagtings van die walvisvangs as 'n belangrike bron van inkomste vir die Kaapse regering nie bewaarheid nieo 24 ) Tydens

DIE VLOOT HELP DIE EoOoioKo

Kaap vir die EoOoioKo is reeds

Dat die optrede van die Kaapse

ity

vroeer gewys.

v~,die

of

Op ·die belangrikheid

C

(B)

ap e

To

w

die besettingsjare was die gemiddelde vangs maar ongeveer 16 per jaaro 25 )

eskader~

veral

er s

ten ooste van die Kaap, gedurig op onregstreekse wyse waardevolle -

ni v

diens aan die Kompanjie gelewer het, is ewe seker.

U

saak egter nie geeindig"nie.

Daar het die

Ook regstreeks, in spesifieke

gevalle, het die E.O.I.K. by etlike geleenthede veel aan die Kaap en sy wakker eskader te danke gehad. Beskerming van die waardevolle kompanjieskepe. was vir die Britse vloot 'n aanvaarde verpligting. het die begeleiding van van hul taak beskou. 220

E~OoI~Ko-skepe·

Ook die Kaapse eskader dusas integrale deel

Toe kapt. Spranger. (Crescent) in Julie

Instruksies aan Blankett, 1§ Nov. 1795, Rec.CoCo, I 9 ppo 225-8. Alexander het tot 15 So gevorder en eers op 16 Febo 1796 teruggekeer. Oral waar hyaangedoen het, is die Britse vlag gehys, drie salvo's gevuur en 'n paar sooie omgekeer. Ibid., Blankett aan Ho Dundas, 17 Febo1796p po331o Kennisgew1ng.van Pringle, 18 Maart 1797, Rec.C.Co 9 II,po66o Elph. aan H. Dundas, 10 Okt.1795, Rec.c.c., I, pp.185~7. Gleanings in Africa, p.34. ('n Reeks briewe deur 'n Engelse offisier; in 1806 in Londen gepubliseer.)

\

(219) "I feel myself bound to take them under my

1797 verklaar :

charge", het hy dus eintlik maar net uitdrukking gegee aan die houding van al sy kollegas. 26 ) Uitsonderings op die

re~l

was daar natuurlik wel.

Op 24

Januarie 1799 vra goewerneur Brooke van St. Helena dat 'n oorlogskip soontoe gestuur moet word om wn aarital kompanjieskepe na Engeland geleide te doen. ni~

kans gesien nie;

Hiervoor het kdoor. Losack egter

nie vanwet:? onwil nie, maar omdat dit s.i.

dwaas sou wees om sy reeds uitgedunde eskader in daardie stadium van nog 'n skip te beroof. 27) Enkele maande later kom 'n dergelike geval voo-r.

Hierdie

keer vind genl.-maj. Dundas dit onmoontlik om aan die kompanjie-

Die rede was eenvoudig :

~door.

To w

Engeland.

n

skip Triton hiervandaan' geleide te verskaf op sy terugvaart na Losack was indertyd

Deso~danks

ap e

met die hele Kaapse eskader weg op 'n kruisvaart na Mauritius ~ 28 ) wo_rd waardevolle hulp t6g aan die Tri ton gel ewer.

C

By sy aankpms hier was die skip in 'n haglike toestand, maar

ve rs ity

of

danksy "every possible assistance" kon hy sy vaart binne redelike tyd voortsit.- 29)

.

'n Ander minder

r~gs~reekse

wyse waarop die Kaapse eskader

ni

die veiligheid van die E.O.I.K.-skepe probeer verseker

h~t,

was

U

om vreemde skepe in ons hawens aan te hou tot tyd en wyl verbygaande handelsvlote 'n veilige voorsprong verkry het.

To~

skout-

adm. Pringle in Junie 1797 'n -neens_e skip om hierdie rede aangehou het·, was daar luide prates van die kaptein. 30)

Lord

Macartney het die Admiraal se optrede egter ondersteun en horn selfs gemagtig ("as far as I can authorize you"

~)

om dieselfde

met alle anderooswaartsvarende skepe 1;e doen "as long as you think there is a lekilehood 26. 27. 28. 29. 30.

~sic_;T

of their conveying any

T~WoSpranger aan Jonathan DUncan, 24 Julie 1797, BO 87, pp. nie genommer nie. Sien ook : Pringle aan Nepean, 25 Julie 1797, Rec.c.c., II, pp.128-9. F.Dundas aan Brooke, 14 Maart 1799, BO 47, p.185. F.Dundas aan Mornington, 7 Julie 1799, ibid., pp.188-92. Andrew Barnard aan Kirkpatrick, 24 Jan. 1800, ibid., p.196. Pringle aan Mac., 15 Junie en 17 Junie 1797, BO 30, PP• 361-2 en 381-2. '

(220) Intelligence to the Enemy that might endanger the safety of the Indiamen". 31 )

Uie bewindhebbers van die Kompanjie was natuurlik deeglik bewus van die voordele wat hulle uit die Vloot .se bystand kon put.

Hulle het dan ook glad nie geskroom om daarom te vra nie.

Toe drie·van hul skepe, met waardevolle vragte en 'n aantal troepe aan boord, in Oktober 1797 op die punt staan om die vaart na Engeland te onderneem, versoek hulle lord Macartneyom skout-adm. Pringle.op hoogte te stel "in order tnat some may be made for the protection of the Indiamen upon their arrival off the Cape". 32 )

w

n

disposition

noem ek nog net di~ van genl.-majo

e

Kaapse eskader gerig is, 33)

To

Van die tallose ander versoeke om beskerming wat aan die

ap

Nixon, "of the Honorable CsicJ East India Company's ser\rice",

of

C

wat in Januarie 1799 gevra het dat kdoor. Losack geleide moet

ity

verskaf aan 'n klompie kompanjieskepe onderweg na Engelando

die inwoners van Madras aan die koning en 'n bydrae

ni ve

adre13.v~

Nixon he·t .' n

rs

Die rede vir die versoek was nogal interessant.

U

van £76,000 totEngeland se oorlogspoging by horn gehad. patri'otiese · Ep:gel:smari het Losack geen keuse gehad nie o

Lord

Augustus.....Fitzroy};kaptein van die Sphynx, word aanges@ om die ·.. ·. •.... .. : ;;" ~:

.. .

.

.

..

taak te verrig;· want "it will be highly gratifying to His· Majesty,, to re.ceive the address as speedily as possible" - 'en

di·~ :geldjies seker ook nie onwelkom wee:s nie ~ 3 4) bowendien. . .sal ... . . . . ~

.

~;

.... . .

:,

...

31.

32. 33. 34.

Mac •.,aaii:Pringle, 17 Junie 1797, BO 50, p.112; ·BO 56 9 ppe 107-8 •• Dergelike gevalle kan·gevind word in BO 50, Mac. aan. Pringle, '14 Aug. 1797, p. 223; BO 30, Tait aan Andrew Barnard, 24··Sept. 1797, p.219; BO 50, Andrew Barnard aan kapt. Gardner, JO Sept. 1797, p.284; BO 57, pp. 90 en 1000 Go.ew .-gen.~in-rade (Fort St. George) aan Mac., .1.4 Okt. 1797, BO 87. •. . . . Sien bv. Rec.c.c., II, Pringle aan Nepean, 25 J~lie 1797, pp .129-30. .Lo sack aan Nepean, 23 Jan. 1799, !ill.·, pp o 346-7.

(221) Die E.OoI.K.-base kon werklik nie kla dat die

Ka~pse

eskader hul belange op die agtergrond geskuif het nie.

Inteen-

deel, by elke moontlike geleentheid is aan hulle gedink en gekyk of daar nie 'n kans is om hulp te verleen nie.

'n

Tipiese voorbeeld kom in Maart 1800 voor toe die Oise·au- en Camel na Engeland teruggestuur moet word. bevel om onderweg

~f§rs

Die kapteins kry

St. Helei1a aan te doen om te · gaan vasstel

of daar nie dalk E.O.I.K.-skepe is aan wie hulle geleide kan

35)

verskaf nie.

Selfs toe die einste Oiseau 'n paar jaar

tevore herstelwerk in

Indi~

nodig gehad het, het skout-adm.

Pringle die kans omterselfdertyd 'n nuttige diens te verrig By sy vertrek op 27 Junie 1797 het die Oiseau dus drie kompanjieskepe onder sy vlerk gehad t 36 )

w n

nie laat glip nie.

e

Toe vise-adm. Curtis hier aan

C ap

September 1801 plaasgevind.

To

'n Geval van selfs nog groter bedagsaamheid het in

die Kaap verneem dat die Belligeux, wat die handelskepe van vanwe~

'n lekkasie in Bombaai

of

China af huiswaarts moes begelei,

ity

vir herstelwerk moes agterbly, raak hy onmiddellik bekommerd Gevolglik word die

rs

oor die ryk belaaide skepe se veiligheid.

ni

om St. Helena aan te doen met die hoop dat hy die skepe

U

aanges~

ve

Adamant, !'lat op die punt gestaan het om na Engeland te vertrek,

nog daar sal aantref. nie.

Selfs hierby word die saak nie gelaat

Indien die Adamant te laat arriveer om hierdie diens te

verrig moet hy 'n ruk in St.Helena vertoef - "to convoy home such Ships as may arrive .. there". 37 ) Dit verbaas 'n mens dus nie om van Curtis te lees dat "he shows great judgment in the stations allotted to his cruisers, as well to annoy the enemy as to protect our East India fleets". 38 ) 35.36. 37. 38.

Curtis aan-Nepean, 5 Maart 1800, R.ec~c.c., III, pp.74-8. Pringle aan Nepean, 25 Julie 1797, Rec.C.C., II, pp.128-9. Curtis aan Nepean, 9 Sept.1801, Rec.c.c., IV, pp.67-71. Naval Chronicle, VI, p.275.

(222)

Op 5 Junie 1800 skryf sekretaris Crommelin uit Fort William aan die EoOoioKo-agent aan die Kaap (John Pringle) oor die ver$ending van goedere uit Indie na die Kaapo

Hy

maan Pringle om nie ten volle op die aankoms van die beloof de goedere

staat te maak nie, maar veiligheidshalwe altyd self

'n redelike voorraad voor hande te hou "as the Capture ooo of the Ship in which the supplies may be sent 9 might otherwise subject the Settlement to temporary distress"o 39) Hierdie skynbaar niksseggende briefie lewer moio juis bewys van

h6~

afhanklik die EoOoioKo van vlootbeskerming waso

Tensy hulle van 'n oorlogskip vergesel was, het die

kompanjie~

'

skepe voortdurend gevaar geloop om die ho-ngerige kaperskepe In die lig van hierdie beskouing kry elke

n

ten prooi te val.

~

To

w

roetinekonvooitaak van die Kaapse eskader - en daar was baie

ap e

dus 'n besondere waardeo

Lord Macartney, wat die Kaap op 21 November 1798 aan

C

boord van die Stately verlaat het, het hierdie

of

maande later mooi onderstreepo

11

waarde 11 twee

Soos die gebruik maar was 9 is

er s

ity

die Stately se vaart na Engeland so

gere~l

dat hy terselfdertyd

'n konvooi terugkerende kompanjieskepe geleide kon doeno

Hul

ni v

veilige aankoms in Engeland was, volgens 'die oud-goewerneur9

U

hoofsaaklik te danke aan "the uncommon vigilance and indefa= 4 tigable . exertions of Captain Searle"o o)

'

Een van die heel beste voorbeelde van regstreekse hulp aan 'n EoO~I~K~-skip is deur 'n voorval vroeg in September 1801 gelewer.

Teen die aand van die 2e is vn groot skip -

"apparently in great distress, having been totally dismastedn . by die ingang van Valsbaai gewaar ~. suidwestewind aan die opsteek;

390

die hulpelose skip sou dus

Crommelin aan Ji> Pringle, 5 Junie 1800, RecoCoCo 9 III, pp

400

Om sake te vererger was 'n

0

191-2

0

Mac. aan Ho Dundas, 3 Febo 1799, RecoCoCo, II, po353.

(223) spoedig weer see-in gewaai wordo versuim gestuur om te gaan hulp

Die Adamant is egter sonder verleen

en op 4 September

kom die -Countess of Sutherland veilig, hoewel op sleeptou, in Simonsbaai aan.

Hier is die skip nog boonop van allerlei

noodsaaklike uitrusting voorsien uit die eskade·;r- se eie karige voorraado 41 ) Barr~w,

''

wat .die ..waarde van .di.e Countess of Sutherland en

sy vrag opnagenoeg £300,000 skat, beklemtoon die belangrikheid van die eskader se reddingspoging deur daarop te wys dat

di~

bedrag gelyk staan aan "the maintenance· of the civilp military, and contingent expences of the Cape for a whole year 91 o 42 ) 9

In sy verslag oor bogaande gebeurde neem

vise~admo

Curtis

'

To w

n

sy kans waar om die Admirali tei t te wys op die implika_sies van die gedurige aansprake op die Kaapse eskader se hulpvaardigheid Heel dikwels,

s~

die Admiraal 9 gebeur di t .. dat "Ships of the India Trade put into the Cape indistress"o

of C

ap

e

en ,.goedhartigheido

Hierdie skepe moet almal gehelp word 9 en aangesien n6g die n6g enige ander instans~e wat met die Oosterse handel

ty

E~OoI~Ko

er

si

gemoeid is P 'n voorraaddepot aan die Kaap het v mo et so.danige ·

ni v

hulp noodgedwonge maar altyd uit die Vloot se voorraad komo ~

"Though the King's ,Ships have not as yet

U

Curtis waarsku dus

been in actual want therefrom, yet the supplies granted to such Ships is a

drai~

upon His Majesty 0 s Stores unprovided forj)

and may eventually be attended with serious consequences 1' o Dit is hoog tyd, meen hyp dat diegene wat aan die Indiese handel deel het, hul eie ·vlootvoorraad aan die Kaap begin 43.) aan)10Uo

41 o Curtis aan Nepean, 9 Sept o 1801 9 Rec oC oC o, IV 9 ·PP o67-71 o 420

Barrow, Travels, II, po236o

43.

Curtis aan Nepeanp 9 Septo 1801, RecoCoCo, IV, ppo67-71o

(224) Hoewel die Admiraal dit nie hier noem nie, was dit natuurlik ook die Vloot se lot om die nodige herstelwerk aan die verbygaande

E.O~I.K.-skepe

iri.stone ·.verwys reeds in

te doen.

Trouens, vise-adm.Elph-

September 1796 na 'n spesifieke geval

waar '!His CMajesty' sJ artificers have been uniformly employed in repairing their damages 11 • 44) Hoe uiters waardevol, eintlik onontbeerlik, die Kaap as 'n toevlugsoord vir die kompanjieskepe was, blyk uit die slotsin van Curtis se reeds genoemde brief.

"And it.may not be improper

for me to remark", skryf hy, "that the Cape, even as a place of refuge for Ships in distress, is of such importance, that since I have been here many Ships have put in under such circum-

To

w

n

stances that they must have done so, even had the place been in the hands of an Enemy". 45 ) Die verdere implikasies was

ap e

so duidelik dat die Admiraal dit onnodig geag het om dit eens

C

te noem •••

of

Een kompanjieskip wat inderdaad deur sy heel besondere

si ty

"distress" daartoe gedwing is om die Kaap aan te doen, was die Nadat op 29 Mei 1798 pogings tot muitery

ve r

Princess Charlotte.

onder sy bemanning bespeur is, het kapt. Charles Prescot besluit

U

ni

om - "for the safety of his Ship and the interest of his employers" - na Simonstad te vaar waar die Kaapse eskader hom sou kon help om die orde te herstel.

So gebeur dit dan ook

dat lt. MacLeane van die Sceptre met 'n klompie man op 31 Mei aan boord van die Princess Charlotte gaan, die vier voorbokke in hegtanis neem en na sy eie skip verwyder vir .. veilige bewaring" o 46 )

440

Elpho aan H. Dundas, 22 Sept. 1796, Rec.c.c., I, p.463.

45 o Curtis aan Nepean, 9 Sept. 1801, Rec .c .c., IV, pp. 67-71. 46.

Maco aan H. Dundas, 7 Julie 1798, Rec.C.C., II, pp.274-7.

(225) (C)

DIE VLOOT HELP ENGELAND (IN DIE OOSTE)o Vise-admo Elphinstone was so vas oortuig dat die Kaap

spoedig 'n belangrike skakel tussen Engeland en Indie sou word 47 ) dat hy reeds in September 1795 groot hoeveelhede voorraad uit Engeland aangevra het ten einde 9 n behoorlike depot hier op te bouo 48 ) Daarbenewens het hy die haweorganisasie opgeknap en

1

n volledige seinverbinding tussen die strategiese

punte rondom die Kaapse kus en die hawe laat aanbringo 49) In die daaropvolgende jare is Elphinstone se verwagtings in 'n hoe mate bewaarheido

Sedert 1795

h~t

die Kaap inderdaad

mettertyd in 'n belangrike vlootbasis ontwikkel - belangrik Trouens 9 as tussen-

n

veral vir die Engelse belange in Indieo

To

w

ganger tussen Engeland en Indie sou die Kaap spoedig van sy Nie net het dit gedien as plek

ap e

onskatbare waarde bewys lewero

waar troepe fisies "gesout" k