Materiały do zajęć z przedmiotu „Controlling logistyczny“

Prof. dr hab. Paul-Dieter Kluge Dr inż. Krzysztof Witkowski

Controlling logistyczny

Literatura uzupełniająca Hoitsch, H.J. / Lingnau, V.: Kosten- und Erlösrechnung – Eine controllingorientierte Einführung, Springer 1999 Kluge, P.D. et al.: Komuterowo wspomogany controlling w malych i srednich przedsiebiorstwach, Zielona Góra 2001 Kluge, P.D. et al.: Podstawy controllingu, UZ/ZCIE 2005 Kluge, P.D. et al.: Systemy informatyczne zarzadzania, UZ/ZCIE 2005 Nowak, E. (red.): Podstawy controllingu, wyd. AE im. Oskara Langego, Wroclaw 1996 Nowak, E. (red.): Rachunkowosc a controlling, wyd. AE im. Oskara Langego, Wroclaw 2002 Reichmann, T.: Controlling mit Kennzahlen und Managementberichten, Vahlen München 1997 Twaróg J.: Koszty logistyki przedsiębiorstw, ILIM, Poznań, 2004 Twaróg J.: Wskaźniki i mierniki logistyczne, ILIM, Poznań, 2004

Spis treści 1. Podstawy 2. Przykłady problemów logistycznych w odniesieniu do controllingu 3. Narzędzia dla controllingu logistyki 4. Pryklad dla cyklu zarzadzania

Podstawą zaliczenia jest zasadniczo opanowanie materiału omówionego podczas wykładu oraz ćwiczeń. Wyżej wymienione pozycje literaturowe służą ugruntowaniu wiedzy w ramach samodzielnej pracy oraz przygotowaniu do egzaminu.

1

Materiały do zajęć z przedmiotu „Controlling logistyczny“

1. Podstawy 1.1. Koncepcje controllingu

Pierwsza wzmianka na temat „controllingu” w kontekście ekonomiki przedsiębiorstw pojawiła się około 75 lat temu w USA. Głównymi celami controllingu były wówczas: • zwiększenie przejrzystości działalności (ciągle rozwijających się) przedsiębiorstw; • stworzenie możliwości rozwoju ekonomicznego know-how z uwagi na coraz wyższe – wywołane przez światowy kryzys gospodarczy – wymagania stawiane kadrze kierowniczej. Do lat 80-tych istotny wpływ na ekonomikę przedsiębiorstw w Europie (a w szczególności w Niemczech i w Polsce) miały zmiany polityczne zachodzące przed, podczas oraz po drugiej wojnie światowej: W Polsce oraz dawnym NRD narastał problem „zachowania przejrzystości” – wprawdzie w szczególności w centralnie sterowanym sektorze państwowym. W tym celu stworzono też odpowiednie instrumenty (takie, jak: planowanie obejmujące całe przedsiębiorstwo, analizę wskaźnikową oraz system sprawozdawczości), które dobrowolnie możnaby zinterpretować jako „narzędzia controllingowe państwa”. Jednakże społeczne, a przede wszystkim polityczne warunki ramowe nie pozwalały na rozwiązania typowo controllingowe. W (starej) Republice Federalnej Niemiec początkowo nie było również zapotrzebowania na controlling. Głównymi przyczynami tego były jednakże: struktura przedsiębiorstw po drugiej wojnie światowej (z formującymi się dopiero na nowo dużymi przedsiębiorstwami), jak również stały i wysoki wzrost gospodarczy w ramach tzw. „cudu gospodarczego”. Przede wszystkim wraz ze zmianą ramowych warunków gospodarczych w latach 70-tych zrodziło się zapotrzebowanie na wiedzę za zakresu controllingu, którego motywy prawie nie różniły się od tych prawie 40 lat wcześniej w USA. Dopiero w końcu lat 80-tych powstały publikacje dotyczące specyficznych aspektów controllingu w przedsiębiorstwach średniej wielkości. Siłą rzeczy dominowały w nich instrumenty stwarzające możliwości rozwoju ekonomicznego know-how, jednakże często przejmowały one formy organizacyjne controllingu większych przedsiębiorstw. Po upadku systemu socjalistycznego w krajach tzw. byłego bloku wschodniego w naturalny sposób powstało powszechnie duże zapotrzebowanie na wiedzę z zakresu ekonomiki przedsiębiorstw. Początkowo było ono zaspakajane przede wszystkim poprzez dokształcanie realizowane przez zachodnioeuropejskich specjalistów. Jednakże w odniesieniu do praktycznego zastosowania powstały wkrótce dwa bardzo odmienne kierunki: Firmy-córki większych, ale też średniej wielkości zachodnich przedsiębiorstw zostały w znacznym stopniu zintegrowane z systemami controllingu swoich „matek”. W związku tym duże znaczenie odgrywa tu sprawozdawczość. Specyficzne rozwiązania dedykowane firmom „córkom” (najczęściej dostępni) controllerzy są w stanie opracować tylko dla ograniczonych obszarów podejmowania decyzji przedsiębiorstwa (w sensie centrów zysku - ang. profit-center). Całkiem inaczej sytuacja wygląda w wielu (nowo powstałych, założonych z dawnych, dużych zakładów państwowych lub też wyrosłych z dawnych warsztatów 2

Materiały do zajęć z przedmiotu „Controlling logistyczny“

rzemieślniczych) małych i średnich przedsiębiorstw. Tutaj nie ma prawie wyspecjalizowanych controllerów lub też zostali oni zwolnieni w ramach procesów reorganizacyjnych. Z drugiej strony większość przedsiębiorstw już od momentu założenia musi walczyć z problemami zagrożenia własnej egzystencji, co z kolei budzi zapotrzebowanie na instrumenty controllingowe (bezpośrednio lub pośrednio poprzez wymagania zewnętrznych kredytodawców). Ponieważ w tym przypadku nie było możliwe przejęcie narzędzi i form organizacyjnych od dużych przedsiębiorstw, powstał zupełnie nowy „świat controllingu”, będący w coraz większym zakresie przedmiotem badań wydziałów nauk ekonomicznych w Polsce.

1.1.1 Koncepcje controllingu w Niemczech Na kształt rozwoju teorii controllingu w Niemczech miała przez długi czas wpływ rachunkowość. Początkowo na pierwszym planie stało podejście ukierunkowane na przeszłość z nadmiernym podkreśleniem aspektów kontrolnych. Na zmianę sposobu myślenia w kierunku aspektów wspomagania decyzyjnego i pozyskiwania informacji miały wpływ przede wszystkim następujące elementy: sposób myślenia w ekonomice przedsiębiorstw zorientowany na podejmowanie decyzji narzędzia do planowania w obszarze rachunkowości zwiększenie użyteczności instrumentów teoretycznych dzięki zastosowania standardowego oprogramowania. Mimo wszystko jednak niemiecka filozofia controllingu nigdy nie mogła się do końca oddzielić (także w praktyce) od ciągle rozwijającej się rachunkowości . Można to zauważyć na przykładzie systemów informatycznych zarządzania, gdzie moduły finansowe zaliczane są do modułów controllingowych. Pomijając powyższą kwestię, dzisiaj polecana jest następująca kolejność wykorzystania narzędzi controllingu, stanowiąca również podstawę niniejszego materiału: Zintegrowane planowanie mające na celu przede wszystkim zapewnienie rentowności; Ewidencja danych rzeczywistych; Analiza odchyleń danych planowanych od danych rzeczywistych; Ponowne planowanie (w sensie planowanie kroczącego). Podstawowa literatura z zakresu controllingu podejmuje oczywiście przede wszystkim aspekty planowania. Stąd też w mniejszym stopniu podjęto problematykę analizy odchyleń między wykonaniem a planem oraz problemów przetwarzania danych rzeczywistych – szczególnie istotnych dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

3

Materiały do zajęć z przedmiotu „Controlling logistyczny“

1.1.2. Koncepcje controllingu w Polsce Z powodu opisanego w rozdziale 1.1 rozwoju historycznego controllingu jego teoretyczne podstawy powstały w Polsce dopiero po 1990 roku. Pojęcie controllingu nie doczekało się jednolitego, polskiego określenia. Zgodnie z angielskim „to control” większość autorów polskich opracowań z dziedziny controllingu podkreśla, iż controlling jest pojęciem znacznie szerszym od samej kontroli i oznacza planowanie, sterowanie, nadzorowanie i kontrolę. Pomimo tego zarówno w teorii jak i praktyce controlling nie jest rozumiany jednoznacznie. Dla jednych controlling to cała filozofia czy też model zarządzania przedsiębiorstwem, urzeczywistniająca wszystkie funkcje zarządzania oraz wspomagająca menadżerów przy podejmowaniu szybkich i racjonalnych decyzji przez kształtowanie wiarygodnego systemu informacji1. Dla innych stanowi on funkcję wspomagającą zarządzanie, tzn. jego zadaniem ma być „wspomaganie kierownictwa przedsiębiorstwa w realizacji funkcji zarządzania w ujęciach strategicznym i operacyjnym”.2 Controlling jest też przedstawiany jako ponadfunkcyjny instrument zarządzania, stanowiący proces sterowania ukierunkowany na optymalizację wyniku finansowego przedsiębiorstwa poprzez zastosowanie odpowiednich metod i narzędzi3 Controlling to również „podsystem zarządzania działający w celu optymalizacji realizacji zadań, przy czym ustanawianie tych zadań jest jego immanentną częścią”4. W rozumieniu controllingu rachunkowość jest z reguły przedstawiana jako jego podstawowy instrument, którego zadaniem jest dostarczanie wieloprzekrojowych informacji, niezbędnych w zarządzaniu przedsiębiorstwem z nastawieniem na przyszłość.5 Controlling potrzebuje zatem rachunkowości do realizacji swoich zadań. Na podstawie analizy wyżej przedstawionych koncepcji jak również własnych praktycznych doświadczeń w niniejszym opracowaniu przyjęto następującą definicją controllingu: Controlling polega na całościowym kompleksowym podejściu do przedsiębiorstwa, tak aby na czas wykryć wąskie gardła, opracować rozwiązania ich eliminacji oraz, w przypadku wystąpienia odchyleń w stosunku do wartości planowanych, zaproponować działania korygujące przy jednoczesnym zapewnieniu rentowności przedsiębiorstwa. Istotnym elementem controllingu jest przygotowanie i n f o r m a c j i p o d a d r e s a t a , a warunkiem realizacji jego opłacalność.

1

Gabrusewicz W., Kamela-Sowińska A., Poetscke H., Rachunkowość zarządcza, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001, str. 371. 2 Nowosielski S., Zarządzanie produkcją. Ujęcie controllingowe, Wyd. AE Wrocław, Wrocław 2001, str. 80. 3 Nowak E. (red.), „Podstawy controllingu”, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1996, str. 43-44. 4 Dobija M., Rachunkowość zarządcza i controlling, PWN, Warszawa 1997, str. 61-63. 5 Nowak E. (red.), Rachunkowość w controllingu przedsiębsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1996, str. 14-15.

4

Materiały do zajęć z przedmiotu „Controlling logistyczny“

Controlling wymaga zatem: • danych i informacji na temat wszystkich obszarów przedsiębiorstwa oraz jego otoczenia (w sensie „data warehouse”); • „narzędzi” (komputerowo wspomaganych); • wiedzy (przynajmniej dostępu do niej) dotyczącej procesów podstawowych realizowanych w przedsiębiorstwie; • odpowiedniej porcji inwencji i pomysłowości przy przekształcaniu zdobytej wiedzy controllingowej w skierowane do adresata informacje wczesnego ostrzegania oraz informacje o proponowanych rozwiązaniach. Zgodnie z ogólnie przyjętą filozofią zarządzania zastosowanie narzędzi controllingu odbywa się odpowiednio do sekwencji: „planowanie – ewidencja danych rzeczywistych – analiza odchyleń – korekta planowania”6. Ponadto wyodrębniono strategiczne i operacyjne narzędzia controllingu. 1.1.3. Warunki ramowe controllingu dla średnich przedsiębiorstw

Definicja MSP z „biurokratycznego” punktu widzenia: W Polsce przyjęto definicję MŚP stosowaną w Unii Europejskiej, która podział przedsiębiorstw opiera na liczbie zatrudnionych oraz przychodach lub sumie bilansowej przedsiębiorstwa. Szczegóły aktualnego podziału przedstawia tabela nr 1 (tabela zawiera zarówno aktualnie obowiązujące definicje, jak i definicje obowiązujące do 31.12.2004 r.)

Liczba pracowników Do 31.12.2004 r.

Maksymalne obroty Do 31.12.2004 r.

Maksymalna suma bilansowa Do 31.12.2004 r.

Mikro przedsiębiorstwo

Małe przedsiębiorstwo

Średnie przedsiębiorstwo

0-10

11-50

51-249

0-9

10-49

50-249

2 mln €

10 mln €

50 mln €

7 mln €

7 mln €

40 mln €

2 mln €

10 mln €

43 mln €

5 mln €

5 mln €

27 mln €

Tabela nr 2.1 - Definicja małych i średnich przedsiębiorstw wg Unii Europejskiej (od 1.01.2005 r.) Źródło: European Commission - Information Society Directorate-General, http://europa.eu.int/ISPO/ecommerce/sme/definition.html (strona odwiedzona 3 stycznia 2005 r.)

6

por. rozdział 1.3.

5

Materiały do zajęć z przedmiotu „Controlling logistyczny“

Cechy MSP z punktu widzenia controllingu logistycznego: -

-

-

„lean management”: „schlanke” Struktur („Chef” mit seiner individuellen Denkweise (als Ingenieur oder Ökonom); wenige „Verwaltungs”-Mitarbeiter; keine „Spezialisten“); folglich Arbeitsplatzchancen für Logistiker, die etwas vom Controlling verstehen (und umgekehrt - eigene Erfahrungen) relatywnie mały potencjał wykorzystania controllingu: (absolut gesehen) wenig Nutzenspotenzial (infolge der Firmengröße) für „klassische“ Controlling-Werkzeuge; dafür aber Chancen für eine (im Vergleich zu größeren Unternehmen detailliertere) Berücksichtigung von Logistik-Anforderungen (die meist aus dem Verkauf kommen) auf die Wirtschaftlichkeit des Unternehmens – und somit (ganz im Controlling-Sinn) rechtzeitige Warnung z.B. vor Fehlerquellen in der Kalkulation und folglich auch Preispolitik mały udział kapitału własnego w kapitale całkowitym: bei fast jeder Investition ist man auf Fremdkapital angewiesen (Basel II !!!); Finanzierungsproblem für Bestände; Bislang basieren die quantitativen Bonitäts-Analysen externer Geldgeber fast ausschließlich auf Daten von rachunkowosc finansowa, deshalb Strategie des ZCIE zur Unterstützung der MSP: o (zunächst „geheim“) integrierte und logistikorientierte Planung o bei schlechten Rating-Ergebnissen der externen Geldgeber Nutzung des dadurch erworbenen Zusatzwissens o Vorbereitung auf eine (nach Akzeptanz des Zusatzwissens durch die Geldgeber) erforderliche verbesserte Plan-Ist-Abweichungsanalyse sowie rollende Planung

Konsekwencje zastosowania narzędzi controllingowych: Möglichst keine zusätzlichen Aufwände (z.B. mit vorhandenen Daten arbeiten); Spezifische Adressatenproblematik (Interpretation von Controlling-Ergebnissen) 1.2. Zadania controllingu w logistyce

Zadania logistyki: Benötigte (Produktionsfaktor-) Mengen zum richtigen Zeitpunkt am richtigen Ort mit möglichst niedrigen („variablen“, d.h. hier logistikentscheidungsabhängigen) Kosten

Szczególne aspekty controllingu: -

planowanie świadczeń i kosztów logistycznych jako zintegrowany element planowania działalności przedsiębiorstwa (z.B. Lieferantenwahl; Einfluß kurzer Lieferfristen auf Marketing; Bestandsplanung (materiell und finanziell)) analizy ekonomiczności koncepcji i działań logistycznych (z.B. Eigenerzeugung oder Fremdbezug; eigener Fuhrpark oder Dienstleistungen; Strukturierung von Produktionssystemen; efbe-Problem) integracja aspektów logistycznych z analizą odchyleń plan/jest (Hinweis auf „ZCIETechnologie: Separierung der Abweichungswirkungen einzelner Planparameter auf die Gesamt-Wirtschaftlichkeit des Unternehmens)

6

Materiały do zajęć z przedmiotu „Controlling logistyczny“

Was findet man dazu in der Literatur? Ein erster Aspekt betrifft das allgemeine Verhältnis von Controlling und Logistik, woraus sich dann wiederum spezielle Ansätze für die (strategische und operative) Planung ableiten lassen: 1.2.1. Controlling w zakresie logistyki

Kształt systemu controllingu w sferze logistyki – jego elementy, instrumenty i struktura powiązań między elementami – będzie zależeć od specyfiki firmy i charakteru zadań logistycznych. Controlling w logistyce powinien być rozumiany jako „funkcja przekrojowa”, dostrajająca planowanie i koordynację zakładowych obszarów cząstkowych (podsystemów), obejmujących wszystkie poziomy decyzyjne, co ma zapobiegać ich suboptymalizacji – sprzecznej z domeną i celami całej firmy. Konieczny jest przy tym system sprawozdawczości zarządczej. Nieco inaczej należy go rozpatrywać w odniesieniu do przedsiębiorstw produkcyjnych i w odniesieniu do przedsiębiorstw czysto handlowych. Strategii - strategia produktu - wąskie gardła - innowacje -inwestycje - marketing Finansów - wskaźniki bezpośredniej rentowności produktu (DPP) -wskaźniki płynności finansowej -wskaźniki zadłużenia - wskaźniki rentowności

Zaopatrzenia - ocena dostawców - optymalizacja dostaw

Controlling w obszarze logistyki w zakresie

Kosztów - analiza kosztów na wyrób - optymalizacja kosztów transportu

Gospodarki materiałowej - optymalizacja zapasów - gospodarka materiałowa - metody MRP II

Zbytu - nasycenie rynków - optymalizacja transportu

Jakości - zarządzanie przez jakość TQM -ocena poziomu jakości w koncepcji wyrobu

Rys. 1 Controlling w systemach logistycznych przedsiębiorstw produkcyjnych Źródło: Opracowanie na podstawie: Abt. S., Logistyka w teorii i praktyce, Wyd. AE w Poznaniu, 2001, s. 216

7

Materiały do zajęć z przedmiotu „Controlling logistyczny“

Strategii - strategie rynkowe - strategie asortymentowe - regiony sprzedaży - inwestycje - marketing Finansów - wskaźniki bezpośredniej rentowności produktu (DPP) -wskaźniki płynności finansowej -wskaźniki zadłużenia - wskaźniki rentowniści

Zaopatrzenia - ocena dostawców - optymalizacja dostaw - ocena jakości produktów

Gospodarki materiałowej - optymalizacja zapasów - gospodarka materiałowa - metody DRP

Controlling w obszarze logistyki w zakresie

Kosztów - dobieranie marży - optymalizacja kosztów transportu

Zbytu - rotacje asortymentowe - optymalizacja transportu

Jakości - ochrona jakości - badanie gustów konsumenckich

Źródło: Opracowanie na podstawie: Abt. S., Logistyka w teorii i praktyce, Wyd. AE w Poznaniu, 2001, s. 216

Rys. 2 Controlling w systemach logistycznych przedsiębiorstw handlowych Źródło: Opracowanie na podstawie: Abt S., Logistyka w teorii i praktyce, Wyd. AE w Poznaniu, 2001, s. 216.

Po przedstawieniu sposobu wykorzystania controllingu w logistyce można zastanowić się nad zaprojektowaniem czterech uniwersalnych procedur controllingowych uwzględniających specyficzne warunki charakteryzujące procesy logistyczne. Warunki te powinny znaleźć odzwierciedlenie w przyjętych miernikach controllingowych, które w możliwie najlepszy sposób odzwierciedlają spełnienie trzech celów cząstkowych logistyki, tj.: − zapewnienia właściwego poziomu obsługi klienta, − umocnienia pozycji rynkowej podmiotu gospodarczego, − poprawy rentowności poprzez redukcję kosztów.

Złożoność procesów i systemów logistycznych powoduje konieczność zastosowania oryginalnych sposobów organizacji, które powinny pozwolić na monitorowanie, analizę oraz ocenę procesów zarówno ze strony fizycznej, jak i informacyjnej. Rozwiązanie tej kwestii zależy przede wszystkim od przyjętej funkcji optymalizacji, która determinuje tryb i procedury decyzyjne. Waga problemu zależy bezpośrednio od charakteru i siły wpływu logistyki na możliwość osiągnięcia przez podmiot gospodarczy przyjętych celów operacyjnych i strategicznych. Aby móc w najbardziej efektywny sposób zaprojektować system controllingu w dziedzinie logistyki należy zapoznać się ze składnikami procesów logistycznych, logistycznych także jednocześnie określić cele logistyki. Cele logistyki determinują, bowiem strukturę mierników sterujących bazy planistycznej controllingu. Zaś składniki procesów logistycznych określają

8

Materiały do zajęć z przedmiotu „Controlling logistyczny“

uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne celów, a przez to wpływają na kształt bazy planistycznej7. Systemy controllingowe w logistyce znajdą szerokie zastosowanie w gospodarce w przyszłości, jeśli będą spełniały następujące wymagania8: − zmiana i modernizacja infrastruktury transportowej, a także środków transportu; − wzrost szybkości przepływu produktów w skali poszczególnych krajów, a także w skali europejskiej; − powstanie i rozwój nowych struktur dystrybucji produktów; − utworzenie logistycznej sieci centrów dystrybucyjnych w celu prowadzenia serwisu usług zaopatrzeniowo-transportowych w całej Europie. Centra mogą mieć charakter Just – In – Time; − podniesienie jakości świadczonych usług logistycznych (niezawodność, terminowość, kompleksowość); rozszerzanie zakresu świadczonych usług logistycznych; − standaryzacja i normalizacja stosowanych w poszczególnych krajach urządzeń manipulacyjnych, magazynowych, opakowań oraz środków transportowych.

Pierwszorzędnym zadaniem o wymiarze strategicznym jest uświadomienie i uwypuklenie znaczenia logistyki dla realizacji zadań misji i celów przedsiębiorstwa. Odpowiednio wczesna analiza potencjału strategicznego logistyki może zapobiec nieuzasadnionemu zaangażowaniu się w doskonalenie tej sfery działania przedsiębiorstwa, gdy okaże się, że istniejący tam poziom rezerw wzrostu efektywności i konkurencyjności jest znikomy. Jak zauważa J. Weber, nie każde przedsiębiorstwo znajduje tutaj możliwość poprawy swojej pozycji strategicznej. Do stwierdzenia zasadności „wejścia” controllingu w logistykę służy badanie atrakcyjności, tak zwanej atrakcyjności logistyki dla przedsiębiorstwa, z wykorzystaniem m.in. analizy portfolio. Celowe jest także badanie potencjalnej efektywności całego systemu logistycznego i jego podstawowych procesów. Jeśli zasadne okazuje się wspomaganie logistyki przez controlling, to do głównych jego zadań strategicznych należeć będą: − organizacja procesu planistycznego, w tym zabezpieczenie włączenia logistyki w strategiczne planowanie i kontrolę, powiązanie i zsynchronizowanie strategicznego i operacyjnego planowania logistycznego i kontroli, − wprowadzanie i rozwijanie nowoczesnych koncepcji, metod i narzędzi zarządzania logistycznego (m.in. np. just in time), − koordynacja strategicznych planów cząstkowych oraz dokumentacja planowania,

Warunkiem zasadniczym wykonywania zadań strategicznych i operacyjnych controllingu w obszarze logistyki jest posiadanie właściwej bazy informacyjnej, a w jej ramach informacji kosztowej. W tym celu powinien zostać zdefiniowany zbiór (system) danych charakteryzujących rodzajowo wyodrębnione czynności logistyczne oraz koszty im towarzyszące jako element rachunku kosztów i wyników (świadczeń) logistycznych. Drugim niezbędnym komponentem systemu informacyjnego jest zbiór wskaźników logistycznych. Kritische Wertung dieser Literatur-Auszüge: 7 8

Marciniak S., Controlling. Filozofia i projektowanie, Wyd. Difin, Warszawa, 2001, s. 125-126. Ibidem, s. 133.

9

Materiały do zajęć z przedmiotu „Controlling logistyczny“

- Viele (durchaus gute) allgemein formulierte Anforderungen und Lösungswege; - wie soll das aber nun konkret unter den Bedingungen von MSP realisiert werden? - Zur Beantwortung der vorstehenden Frage gibt es viele einzelne Hilfsmittel (z.B. Optimierungsmodelle; heuristische Konzepte, aber wie sollen sie im Sinne einer geamtunternehmerischen Wirtschaftlichkeitsrechung integriert werden? Ein zweiter Aspekt der Literaturrecherche betrifft spezielle Analyseverfahren (nochmals Hinweis auf den Management-Zyklus): 1.2.2. Analiza ekonomiczna processów logistycznych

Analiza procesów logistycznych powinna się opierać na wykorzystaniu odpowiednich metod analizy ekonomicznej, ich umiejętnej adaptacji do potrzeb szczególnych właściwości tych procesów. Analizy ekonomiczne umożliwiają:9 − ocenę stanu faktycznego zjawisk i procesów logistycznych, − ustalenie oraz wyjaśnienie źródeł i przyczyn występujących nieprawidłowości, − sprecyzowanie krótkoterminowej prognozy rozwoju poszczególnych zjawisk i procesów, − sformułowanie wniosków i przedsięwzięć, których realizacja pozwoli usunąć nieprawidłowości oraz zapewnić postęp w efektywności gospodarowania.

Przedmiotem analizy powinny być zwłaszcza te zjawiska, które mają zasadniczy wpływ na kształtowanie wyników ekonomicznych przedsiębiorców.

9

Skowronek Cz., Analiza procesów logistycznych logistycznych przedsiębiorstwie, Gospodarka materiałowa (11/2000)

10

Analiza zapasów

Produkcja własna czy zakup

Efektywność obsługi transportowej

Analiza kosztów procesów informacyjnych

Źródło: Skowronek Cz., Sarjusz-Wolski Z., Logistyka w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, s. 343, Warszawa, 2003

Wynik finansowy firmy

Analiza kosztów zapasów

Analiza kosztów logistycznych

Wybór kanałów dystrybucji

Analiza kosztów przepływu

Wskaźniki oceny procesów logistycznych

Wybór źródeł zakupu

Analiza procesów sprzedaży

Analiza decyzyjna procesów logistycznych

Analiza ekonomiczna procesów logistycznych

Analiza procesów magazynowych

Rys. 4. Analiza ekonomiczna procesów logistycznych

Analiza procesów zakupu

Analiza procesów rzeczowych i informacyjnych

Materiały do zajęć z przedmiotu „Controlling logistyczny“

Materiały do zajęć z przedmiotu „Controlling logistyczny“

Na rysunku zostały przedstawione trzy zasadnicze bloki tematyczne tj. analiza − procesów rzeczowych i informacyjnych, − decyzyjnych procesów logistycznych, − kosztów logistycznych.

Każdy z bloków zawiera główne problemy, które mogą być przedmiotem analizy. W konkretnych warunkach przedsiębiorstwa analizą powinny być objęte te problemy, które mają istotne znaczenie w kształtowaniu ekonomiki danej firmy. Produktem analizy procesów logistycznych w przedsiębiorstwie powinno być ustalenie stopnia i siły oddziaływania tych procesów na kształtowanie wyniku finansowego. W analizie procesów logistycznych można wykorzystać zwłaszcza następujące metody10: − analizy wstępnej, polegającej na wykorzystaniu porównań, analizy dynamiki zjawisk oraz rozbioru strukturalnego, − analizy przyczynowo-skutkowej, umożliwiającej ustalenie wpływu poszczególnych czynników na powstałe odchylenia oraz struktury wpływu tych czynników, − analizy decyzyjnej, umożliwiającej ocenę efektywności zamierzonych przedsięwzięć w sferze logistyki.

Porównania prowadzone metodą analizy ekonomicznej obejmują:11 − porównania dynamiczne, czyli badanie dynamiki zjawisk, − porównania z wzorcem, np. z planem, normą, standardem, − porównania w przestrzeni, które mogą obejmować porównania z innymi firmami, ze wskaźnikami średniobranżowymi itp.

W wyniku tego uzyskujemy dwa rodzaje odchyleń: bezwzględne i względne.(Erläuterung:???) Metody analizy decyzyjnej wymagają zastosowania różnych form rachunku ekonomicznego. W zależności od stopnia skomplikowania danego przedsięwzięcia, czasu jego realizacji, skali nakładów i efektów mogą znaleźć zastosowanie różne formuły rachunku efektywności, np. rachunku kosztów zmiennych i stałych, progu rentowności, rachunku rentowności obrotu, aktywów i kapitałów. Należy podkreślić, że metody analizy ekonomicznej procesów logistycznych powinny być odpowiednio dobrane do oceny danego zjawiska. Strona rachunkowa tych metod nie może przesłonić oceny jakościowej zjawiska, opartej zarówno na przeprowadzonych obliczeniach, jak i na rozważaniu uwarunkowań, w jakich dane zjawiska i procesy miały miejsce. Zależy to m.in. od kwalifikacji osób dokonujących analiz.12 Auch hierzu kann eine kritische Wertung ähnlich wie am Schluß des Abschnittes 1.2.1. erfolgen. Konkret einige Bemerkungen zum letzten Abschnitt: - In „Rachunkowosc zarzadza“ wurden einige Schwierigkeiten bei der Trennung von fixen und variablen Kosten inclusive des „linearen Denkmodells“ diskutiert. Was passiert, wenn diese Denkmodelle falsch sind? 10

Skowronek Cz., Sarjusz-Wolski Z., Logistyka w przedsiębiorstwie, op.cit., s. 344 Skowronek Cz., Sarjusz-Wolski Z., Logistyka w przedsiębiorstwie, ib., s. 345 12 Skowronek Cz., Sarjusz-Wolski Z., Logistyka w przedsiębiorstwie, ib., s. 348 11

12

Materiały do zajęć z przedmiotu „Controlling logistyczny“

- Ähnliches gilt für analiza progu rentownosci (vgl. „Podstawy controllingu“): Eine Analyse auf der Basis von Einzel-Erzeugnissen bringt ebenso Praktikabilitätsprobleme mit sich wie die Nutzung von Wertkennzahlen (z.B. Umsätze) als „wielkosc odnieszenia“. - Über die alleinige Analyse von (Wert-)Kennzahlen auf der Basis von „Rachunkowosc finansowa“ wurde bereits mehrfach Kritisches vermerkt. Dieser dritte Aspekt soll aber zunächst detaillierter in der Literatur untersucht werden. 1.2.3. Wynik finansowy, rentowność i wartość przedsiębiorstwa a efektywność kosztów logistyki

Świadomość znaczenia logistyki dla sukcesu finansowego przedsiębiorstwa z reguły opiera się bardziej na intuicyjnym wyczuciu niż na analizie wskaźników logistycznych powiązanych z celami finansowymi przedsiębiorstwa. Finansowe aspekty zarządzania logistycznego określają koszty logistyki w zysku firmy. Obraz ten najlepiej przedstawia udział kosztów logistyki w przychodach ze sprzedaży, które obejmuje:13 − Konkurencyjny poziom oferowanych usług, wyznaczany przede wszystkim przez sprawność i efektywność procesów logistycznych, decydujących o pozycji firmy na rynku. − Koszty sprzedanych towarów, głównie koszty zaopatrzenia i przepływu materiałów przez proces produkcji, odzwierciedlające tzw. korzyści koordynacji i integracji procesów logistycznych od fazy zaopatrzenie poprzez fazę produkcji, aż do momentu sprzedaży produktu.

Logistyka kształtuje wynik finansowy i przyczynia się do efektywnego wykorzystania kapitału. Ocena stopnia wpływu kosztów logistyki na zysk przedsiębiorstwa będzie zależała od udziału zmian kosztów w przyroście (obniżeniu) zysku. Zarządzanie logistyczne posiadając swój udział w zużyciu i wykorzystaniu zasobów, rodzi związki logistyki z bilansem firmy. Główne elementy bilansu w powiązaniu z odpowiednimi aspektami procesów logistycznych wyrażają odpowiednie wielkości stopy wzrostu nakładów. Analizując poszczególne składniki bilansu, możemy stwierdzić, jak logistyka wpływa na jego ostateczny kształt. Z punktu widzenia logistyki można bliżej zidentyfikować każdy element środków obrotowych i trwałych, traktując go jako oddzielny składnik. Zmienne logistyczne w istotny sposób kształtują poszczególne elementy bilansu, a mianowicie: − gotówkę w kasie i należności – krótsze cykle realizacji zamówień przyśpieszają przepływ gotówki ze sprzedaży w kasie, a ograniczenie wielkości i częstości zamówień poprawia bieżące płatności; − zapasy – często zdarza się, że połowa lub więcej bieżących aktywów przedsiębiorstwa jest zaangażowana w zapasy, a sprawność procesów logistycznych powinna korzystnie wpływać na szybkość obrotu zapasów, zatem istotny jest zasięg monitorowania poziomów zapasów i zarządzania zapasami; − nieruchomości, środki trwałe i wyposażenie – zazwyczaj w każdym biznesie system logistyczny jest wyposażony w środki trwałe. Jeśli budynki, składy i magazyny, które tworzą sieć logistyczną, oceniane są realistycznie na podstawie amortyzacji, 13

Twaróg J., Koszty logistyki przedsiębiorstw, op.cit., s. 165

13

Materiały do zajęć z przedmiotu „Controlling logistyczny“

przedstawiają sobą istotną część całości zaangażowanego kapitału. Podobnie wyposażenie służące przechowywaniu wyrobów, pojazdy i inne wyposażenie zaangażowane w magazynowanie i transport tez stanowi dodatek do całkowitej sumy środków trwałych. Optymalizacja sieci dystrybucyjnej uzyskana dzięki dopasowaniu lokalizacji i parametrów węzłów dystrybucyjnych do struktury popytu może doprowadzić do uwolnienia potężnego kapitału.

W literaturze powszechny jest pogląd, że procesy logistyczne wywierają wszechstronny wpływ na ekonomikę przedsiębiorstwa, a w końcowym rezultacie kształtują jego wyniki finansowe. Całokształt funkcjonowania procesów logistycznych powoduje powstanie kosztów. Cz. Skowronek i Z. Sarjusz – Wolski podają, że dzieje się tak, ponieważ:14 − W procesach logistycznych jest zaangażowany pokaźny majątek trwały w postaci budynków i budowli magazynowych, środków transportu, maszyn i urządzeń służących do manipulacji i magazynowania produktów. Wywołuje to konieczność ponoszenia kosztów związanych z ich utrzymaniem i eksploatacją oraz strat na skutej utraconych korzyści z blokowania kapitałów. − W procesach fizycznego przepływu i informacyjnych jest zatrudnionych wiele osób, co powoduje ponoszenie wysokich kosztów pracy. − Zapasy rzeczowe jako składnik majątku obrotowego wywierają także istotny wpływ na wyniki, co wyraża się w kosztach zapasów i zamrożonym w nim kapitale.

Z powyższego wynika, że wpływ procesów logistycznych na kształtowanie wyników finansowych przejawia się przede wszystkim w wysokości kosztów tych procesów oraz wielkości zaangażowanych zasobów trwałych i obrotowych. Badanie wpływu logistyki na wyniki finansowe przedsiębiorstwa może obejmować ustalenie wpływu kosztów logistyki na kształtowanie zysku i na zmiany w zaangażowanych zasobach oraz określenie jego rentowności. Możemy też ustalić zmianę (obniżkę lub Wzrost) kosztów logistyki w relacji do zmian rozmiarów działalności gospodarczej.15 Sprawność procesów logistycznych powinna korzystnie wpływać na szybkość obrotu zapasów. Przyspieszenie lub zwolnienie obrotu środków (kapitałów) zaangażowanych w zapasach wywołuje dwojakie skutki ekonomiczne: − zwalnia bądź wiąże środki finansowe zaangażowane w zapasach, − wpływa na obniżkę lub wzrost tych pozycji kosztów logistyki, które zmieniają się proporcjonalnie do wielkości zapasów.

Logistyka tworzy wartość firmy. M. Christopher i L. Ryals stwierdzili, że wpływ logistyki na kształtowanie wartości mają cztery podstawowe czynniki, nazywane również nośnikami wartości, tj.: wielkość kosztów operacyjnych, efektywność wykorzystania kapitału trwałego i obrotowego oraz wielkość przychodów ze sprzedaży. W celu powiększenia wartości firmy, uwzględniając wyżej podane czynniki, opracowane są nowe koncepcje łańcucha dostaw. Jedną z ostatnio opracowanych koncepcji są sieci wartości (Value Nets), jako całkowicie nowy model biznesu.

14 15

Skowronek Cz., Sarjusz-Wolski Z., Logistyka w przedsiębiorstwie. PWE, Warszawa 1995, s. 272 Skowronek Cz., Sarjusz-Wolski Z., Logistyka w przedsiębiorstwie, op.cit., s. 272

14