nr 3/4 (67/68)/2007 czerwiec 2007

periodyk wydawany przez Polskie Towarzystwo Nukleoniczne

ISSN 1427-1737

Sterylizacja radiacyjna Instytut Chemii i Techniki Jdrowej organizuje w dniach 11–12 païdziernika tego roku kolejn konferencj“ naukow poÑwiecon problematyce wykorzystania promieniowania jonizujcego do wyja»awiania sprz“tu medycznego, przeszczepów, farmaceutyków, kosmetyków, zió», przypraw zio»owych i óywnoÑci. G»ównym celem tych spotka½ jest omówienie post“pu w zakresie: budowy akceleratorów, ïróde» gamma, technik kontroli dozymetrycznej oraz przemys»owych zastosowa½ duóych ïróde» promieniowania jonizujcego. Organizatorzy zwracaj równieó uwag“ na moóliwoÑci techniki radiacyjnej w modyfikacji materia»ów polimerowych, kontroli granicznej kontenerów, ochronie i identyfikacji dzie» sztuki oraz zapobieganiu terrorystycznym atakom bakteriologicznym. Konferencje maj charakter szkole½ i skierowane s przede wszystkim do osób i instytucji korzystajcych z us»ug: Przemys»owej Stacji Sterylizacji Radiacyjnej Sprz“tu Medycznego, Samodzielnej Stacji Radiacyjnego Utrwalania P»odów Rolnych oraz Akredytowanego Laboratorium Identyfikacji Napromieniania òywnoÑci, dzia»ajcych w ramach Instytutu Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie. Wymienione instytucje dysponuj jedynymi w kraju instalacjami, które podejmuj si“ zada½ w zakresie masowej obróbki radiacyjnej materia»ów. Organizatorom zaleóy na promocji technik radiacyjnych w tych sektorach gospodarki, medycyny, rolnictwa, ochrony Ñrodowiska i nauki, w których moóna potencjalnie znaleïƒ nowe zastosowania dla promieniowa½ jonizujcych. Tradycyjnie wi“c w szko»ach bior udzia» przedsi“biorcy, lekarze, farmaceuci, przedstawiciele Stacji Sanitarno–Epidemiologicznych, pracownicy Banków Tkanek, specjaliÑci z zakresu przetwórstwa polimerów, naukowcy oraz studenci i doktoranci. W roku, w którym obchodzimy 140-lecie urodzin Marii Sk»odowskiej–Curie warto przypomnieƒ, óe podwaliny pod dzisiejsze technologie radiacyjnej sterylizacji da»y prace naszej wielkiej rodaczki. Wówczas juó zdawano sobie spraw“ z moóliwoÑci wykorzystania "radiacji" do unieszkodliwiania patogenów, jednak nie dysponowano jeszcze odpowiednio duóymi ïród»ami promieniowania. Nie by»y one zreszt tak naprawd“ na pocztku ubieg»ego wieku potrzebne, gdyó wi“kszoу ówczesnych wyrobów medycznych tanio i skutecznie wyja»awiano termicznie. Metody radiacyjne musia»y, wi“c poczekaƒ jeszcze kilkadziesit lat na praktyczne zastosowania. Dopiero post“p w dziedzinie chemii i przetwórstwa polimerów, jaki mia» miejsce w latach pi“ƒdziesitych XX wieku – który doprowadzi» do upowszechnienia si“ w praktyce medycznej sprz“tu jed-

norazowego uóytku – spowodowa» zapotrzebowanie na tzw. "zimne" metody wyja»awiania. Wrócono wówczas do prac nad oddzia»ywaniem promieniowania na mikroorganizmy. Gwoli Ñcis»oÑci naleóy dodaƒ, óe wczeÑniej do zimnej sterylizacji zastosowano metody chemiczne. Do dnia dzisiejszego konkuruj ze sob te dwie technologie: gazowa – oparta na toksycznym dzia»aniu tlenku etylenu (ETO) i stosunkowo póïniej rozwini“ta technika radiacyjna wykorzystujca wizk“ elektronów, promieniowanie gamma i promieniowanie hamowania. Metoda radiacyjna, mimo wieloletnich juó doÑwiadcze½ jest nadal traktowana jako najbardziej nowoczesne rozwizanie w dziedzinie masowego wyja»awiania wyrobów w temperaturze zblióonej do pokojowej. Sterylizacja radiacyjna posiada kilka unikatowych zalet, które powoduj, óe w wielu przypadkach jest po prostu nie do zastpienia. Pozwala na przyk»ad, w odróónieniu od metod gazowych, sterylizowaƒ wyroby w ca»ej obj“toÑci »cznie z opakowaniem jednostkowym i zbiorczym. Nie ma, wi“c potrzeby przepakowywania kartonów z wyrobami. Dla porównania ETO, dzia»a jedynie na powierzchnie materia»u i wymaga póïniejszego d»ugotrwa»ego wietrzenia, które nawiasem mówic nigdy nie jest stuprocentowe. Pewna iloу toksycznego i rakotwórczego gazu zostaje zawsze w wyrobach, szczególnie tych o skomplikowanym kszta»cie. Bardzo reaktywny tlenek etylenu moóe równieó w zetkni“ciu z wod tworzyƒ trujcy i trudny do usuni“cia glikol etylenowy, a w reakcji z kwasem chlorowodorowym niezwykle niebezpieczn etylenochlorohydryn“. Na Ñwiecie obserwuje si“ tendencj“ do odchodzenia od metod chemicznych a ÑciÑlej mówic chemiczno–fizycznych (potrzeba stworzenia opakowania przepuszczalnego dla gazu) na rzecz technologii radiacyjnych. Nie s to jednak zmiany tak szybkie, jak mogliby oczekiwaƒ tego producenci akceleratorów i przemys»owych ïróde» gamma. Wytwórcy urzdze½ do gazowej sterylizacji "nie zasypiaj gruszek w popiele" i stale unowoczeÑniaj instalacje, dzi“ki czemu staj si“ one coraz bardziej bezpieczne dla obs»ugi i otoczenia. Metoda chemiczna ma równieó t“ zalet“, óe moóna j bez wi“kszych problemów uóywaƒ w stosunkowo ma»ej skali. Producenci, np. strzykawek jednorazowego uóytku, chcc uniknƒ kosztów transportu wyrobów do odleg»ej cz“sto stacji sterylizacji radiacyjnej, wol stosowaƒ u siebie gazowanie tlenkiem etylenu. Z punktu widzenia pacjentów waóne jest jednak, óe metoda radiacyjna nie pozostawia w wyrobach szkodliwych zanieczyszcze½ i jest sposobem pewniejszym, nie istnieje, bowiem w tym przypadku moóliwoу pomini“cia

2 patogenów w trudno dost“pnych dla gazu miejscach. Proces radiacyjnej obróbki, zw»aszcza wizk elektronów, jest równieó znacznie szybszy od procesów chemicznych. Czas przebywania wyrobów pod skanerem akceleratora, liczony na pojedynczy wyrób, to zaledwie kilkanaÑcie sekund. Wysterylizowanie duóej partii produktów to czas maksymalnie kilku godzin. Kartony po napromienieniu moóna od razu przewieïƒ do hurtowni lub szpitala. Zapotrzebowanie na wykonane z tworzyw sztucznych wyroby medyczne w duóym stopniu przyczyni»o si“ z kolei do rozwoju chemii radiacyjnej polimerów. Pocztkowo sdzono, óe wynikiem dzia»ania promieniowania jonizujcego jest wy»cznie – spowodowana p“kaniem »a½cuchów – degradacja polimeru. Wkrótce okaza»o si“ jednak, óe wi“kszoу polimerów równolegle ulega sieciowaniu, a powsta»e w wyniku obróbki radiacyjnej wizania poprzeczne korzystnie modyfikuj w»aÑciwoÑci materia»ów. Tak, wi“c sterylizacj“ radiacyjn zacz“to postrzegaƒ jako metod“ dajc cz“sto dodatkow korzyу w postaci wzmocnienia napromienianych wyrobów. Do polimerów sieciujcych radiacyjnie zalicza si“ np. polietylen, polistyren, gum“ czy kauczuk nitrylo–butadienowy, tzw. HNBR. Dodaƒ jeszcze moóna, óe przy okazji napromieniania jesteÑmy w stanie spolimeryzowaƒ resztki szkodliwych dla zdrowia monomerów, pozostajcych niekiedy w tworzywie sztucznym po syntezie chemicznej. Naleóy podkreÑliƒ, óe obecnie chemia radiacyjna polimerów wykroczy»a daleko poza zastosowania medyczne. Obróbk“ radiacyjn z powodzeniem stosuje si“ do modyfikacji materia»ów polimerowych w elektronice, przemyÑle samochodowym, produkcji opakowa½, taÑm i rur termokurczliwych oraz instalacji dla ciep»ej wody. Tematyka ta jest obecnie na tyle istotna, óe co dwa lata organizowane s Ñwiatowe konferencje poÑwi“cone wy»cznie zagadnieniom radiacyjnej modyfikacji polimerów – IRaP (Symposium on Ionizing Radiation and Polymers). Bior w nich udzia» równieó chemicy radiacyjni z naszego kraju, którzy prowadz prace w róónych dziedzinach chemii radiacyjnej polimerów. Producenci sprz“tu medycznego nadal oczekuj np. na bardziej odporne na warunki sterylizacji radiacyjnej odmiany polipropylenu, powszechnie stosowanego np. do produkcji strzykawek jednorazowego uóytku. Klasycznym przyk»adem kompleksowego wykorzystania obróbki radiacyjnej jest technologia produkcji opatrunków hydroóelowych. Wizka elektronów powoduje w tym przypadku jednoczesne sieciowanie wyrobu (dostarczanego przez producenta w postaci roztworu polimeru) i sterylizacj“ ca»oÑci razem z opakowaniem. Innym oryginalnym, zaproponowanym przez nas rozwizaniem jest wykorzystanie wizki elektronów do modyfikacji samoprzylepnych klejów poliakrylowych. W ten sposób moóna stosunkowo prosto dobieraƒ w»aÑciwe proporcje mi“dzy adhezj, kohezj i lepnoÑci kleju. Adhezja to zdolnoу plastra do przyklejenia do skóry. Dobra kohezja natomiast powoduje, óe po oderwaniu przylepca klej pozostaje na jego pod»oóu, a nie na skórze pacjenta. Lepnoу to parametr dynamiczny charakteryzujcy szybkoу »czenia si“ kleju z pod»oóem. Problem polega na tym, óe ze wzrostem

Biuletyn nukleoniczny nr 3/4 (67/68)/2007 adhezji obnióa si“ kohezja i odwrotnie podwyószenie przylepnoÑci obnióa spójnoу wewn“trzn. Skomplikowana technologia produkcji kleju powoduje, óe trudno si“ "wstrzeliƒ" we w»aÑciwe parametry produktu ko½cowego. Co gorsza, otrzymanego kleju nie moóna juó "poprawiƒ". Jeóeli od razu nie zsyntetyzujmy w»aÑciwego produktu, to klej nie nadaje si“ do celów medycznych. W przypadku zastosowania sterylizacji radiacyjnej moóna celowo ko½czyƒ syntez“ wczeÑniej, niedopolimeryzowujc kleju, a nast“pnie sieciowaƒ go w sposób kontrolowany przy okazji wyja»awiania opatrunków za pomoc promieniowania jonizujcego. Rozwizanie to nie doczeka»o si“ na razie wdroóenia, poniewaó potencjalny odbiorca technologii Viscoplast zosta» wykupiony przez koncern 3M, który ma w»asn technologi“ produkcji przylepców. Firma ta, jak moóna sadziƒ, ewentualny wybrakowany klej zuóywa do produkowanych pod t sam mark papierków samoprzylepnych. W zastosowaniu biurowym umiarkowana adhezja nie jest, bowiem wielk wad, a to, óe klej nie brudzi powierzchni olbrzymi zalet. Osobnym dyskutowanym od lat zagadnieniem jest wykorzystanie promieniowania jonizujcego do utrwalania p»odów rolnych. Prowadzone od lat bardzo gruntowne badania udowadniaj, óe obróbka radiacyjna óywnoÑci jest bezpieczn dla zdrowia metod konserwacji. Zdarza si“ oczywiÑcie, óe dziennikarze pomyl zjawisko napromienienia z promieniotwórczoÑci, ale dzi“ki akcjom edukacyjnym s to przypadki coraz rzadsze. Naleóy jednak na wszelki wypadek jeszcze raz przypomnieƒ, óe zastosowanie wizki elektronów o energii nie wi“kszej nió 10 MeV, promieniowania gamma, jak równieó promieniowania hamowania nie indukuje w materia»ach, a w szczególnoÑci w óywnoÑci, radionuklidów. Nie naleóy si“, wi“c obawiaƒ, óe traktowana promieniowaniem jonizujcym óywnoу b“dzie “Ñwieciƒ” na stole. Skaóenia óywnoÑci zwizkami promieniotwórczymi oczywiÑcie zdarzaj si“, ale jest to osobny problem i nie ma nic wspólnego z higienizacj radiacyjn. Tak nawiasem mówic, podwyószone iloÑci radionukidów np. w grzybach s praktycznie nieszkodliwe i mia»y by istotne znaczenie dla zdrowia w sytuacji gdyby ktoÑ spoóywa» je codziennie i to w duóych iloÑciach. Konsumenci sterylizowanych radiacyjnie wyrobów spoóywczych mog byƒ za to pewni, óe nie zostan zakaóeni groïnymi chorobami epidemiologicznymi. Otwart kwestia pozostaje op»acalnoу obróbki radiacyjnej óywnoÑci. Niestety, jest to zabieg cigle kosztowny i dobrze sprawdza si“ przy higienizacji stosunkowo drogich, najlepiej suchych wyrobów, np. zió», przypraw zio»owych i grzybów. Moóna ogólnie powiedzieƒ, óe mimo sta»ego post“pu w dziedzinie konstrukcji urzdze½ akceleratorowych, sterylizacja radiacyjna pozostaje nadal metod obróbki wyrobów delikatesowych. Zawsze znajdzie si“ grupa osób sceptycznie nastawiona do technik jdrowych, która nie chce (najcz“Ñciej tak na wszelki wypadek) kupowaƒ óywnoÑci higienizowanej radiacyjnie. OczywiÑcie konsumenci maj prawo poszukiwaƒ wyrobów nienapromienionych. Paradoksalnie, wi“c, aby wyroby obrabiane radiacyjnie mog»y wejу na rynek, w interesie ich producentów jest opracowanie wiarygodnych metod

Biuletyn nukleoniczny nr 3/4 (67/68)/2007 identyfikacji napromienienia óywnoÑci. Klient jest wówczas spokojny, óe w sytuacji wtpliwej moóe sprawdziƒ, czy wyrób by» traktowany promieniowaniem jonizujcym. W przeciwnym wypadku spodziewaƒ si“ moóna protestów przeciwko niemoóliwej do organoleptycznego (na smak) wykrycia radiacyjnie higienizowanej óywnoÑci. Na koniec moóna zauwaóyƒ, óe producenci sterylizujcy wyroby spoóywcze ponosz niema»e koszty w trosce o zdrowie konsumentów i dobre imi“ swojej marki. Ironia polega na tym, óe zamiast reklamowaƒ w gruncie rzeczy lepszy towar, starajca si“ nie nag»aÑniaƒ kwestii higienizacji radiacyjnej. Warto jeszcze wspomnieƒ o wspó»pracy Instytutu Chemii i Techniki Jdrowej z Centralnym Bankiem Tkanek Akademii medycznej w Warszawie. Jak wielokrotnie pisaliÑmy jest to najwi“ksza instytucja tego typu na Ñwiecie, która do wyja»awiania przeszczepów tkankowych stosuje metody radiacyjne. Stacja Sterylizacji Radiacyjnej od wielu lat sterylizuje wizk elektronów przeszczepy kostne. Zastosowanie obróbki radiacyjnej do bardzo wymagajcych wyrobów medycznych jest Ñwiadectwem Ñwiatowego poziomu us»ug w zakresie sterylizacji. Unikatowoу obróbki radiacyjnej, na któr chcia»em zwróciƒ uwag“ sprawia, óe op»aca si“ budowaƒ stosunkowo kosztowne instalacje wyposaóone w akceleratory elektronów lub ïród»a kobaltowe promieniowania gamma. Olbrzymi post“p w dziedzinie technik akceleratorowych powoduje dodatkowo, óe obróbka radiacyjna staje si“ coraz ta½sza. W tej sytuacji nowoczesnym jeszcze kilkanaÑcie lat temu naszym krajowym instalacjom radiacyjnym coraz trudniej konkurowaƒ na wolnym rynku. Potrzebna jest – jak ocenia wi“kszoу fachowców – radykalna zmiana, która pozwoli prowadziƒ us»ugi w dziedzinie obróbki radiacyjnej znacznie efektywniej, a co za tym idzie taniej. Wydaje si“, óe dobrym rozwizaniem by»oby stworzenie Centrum Obróbki Radiacyjnej wyposaóone w duóej mocy akceleratory i przemys»owe ïród»o promieniowania gamma. Na ten temat obszernie pisa» w poprzednim numerze Post“pów Techniki Jdrowej dr Zbigniew Zimek. Taki oÑrodek pozwoli»by nam pozostaƒ w Ñwiatowej czo»ówce krajów stosujcych dla celów przemys»owych techniki radiacyjne. Przemawiaj za tym zarówno racje historyczne, jak równieó fakt, óe moóna na tym po prostu zrobiƒ zupe»nie dobry interes. Wracajc do programu planowanej na jesieni Szko»y Sterylizacji, znajd si“ w nim zarówno tematy z zakresu podstaw teoretycznych i praktycznych technik sterylizacji radiacyjnej, jak i nowoÑci z zakresu nowych aplikacji technologii radiacyjnych. Sporo miejsca poÑwiecone b“dzie równieó aktualnym zagadnieniom z zakresu zapewnienia jakoÑci produkcji. W ostatnich dwóch latach wiele zrobiono w stacji sterylizacji radiacyjnej wyrobów medycznych, aby sprostaƒ wymaganiom, np. firm farmaceutycznych. Ponióej wymieniam wszystkie, planowane podczas jesiennej Szko»y Sterylizacji tematy wyk»adów i ich autorów zastrzegajc, óe mog jeszcze zostaƒ zaktualizowane: ! dr Wac»aw Stachowicz, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Sterylizacja radiacyjna

3 na tle innych metod wyja»awiania, ! mgr Wojciech G»uszewski, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Podstawy oddzia»ywania promieniowania jonizujcego z materi, ! prof. dr hab. Andrzej Wójcik, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Biologiczne dzia»anie i ryzyko promieniowania jonizujcego, ! mgr Agnieszka Wsoska, Ita–Test Laboratorium w Warszawie, Metody mikrobiologiczne, ! mgr Iwona Ka»uska, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, OkreÑlanie dawki sterylizacyjnej, Audyt dawki sterylizacyjnej, ! mgr inó. Sylwester Bu»ka, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Akceleratory elektronów przeznaczone do sterylizacji radiacyjnej, ! dr Zbigniew Zimek, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Wykorzystanie promieniowania hamowania do sterylizacji radiacyjnej, ! prof. Andrzej G. Chmielewski, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Izotopowe ïród»a promieniowania w sterylizacji radiacyjnej, ! mgr inó. Wojciech G»uszewski, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Obróbka radiacyjna materia»ów opakowaniowych, ! doc. dr hab. Wojciech Migda», Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Napromieniowanie óywnoÑci w Unii Europejskiej i w Polsce, ! dr Wac»aw Stachowicz, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Samodzielne Laboratorium Identyfikacji Napromieniowania òywnoÑci, ! dr Graóyna Przybytniak, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Wp»yw promieniowania jonizujcego na materia»y polimerowe stosowane w medycynie, ! dr hab. Ma»gorzata Lewandowska–Szumie», Akademia Medyczna w Warszawie, Sztuczne materia»y implantacyjne – rola biomateria»ów w inóynierii tkankowej, ! prof. Andrzej G. Chmielewski, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Materia»y polimerowe modyfikowane radiacyjnie, ! prof. dr hab. Barbara Marciniec, Akademia Medyczna w Poznaniu, Aktualne kierunki rozwoju metodyki bada½ leków sterylizowanych radiacyjnie, ! mgr Dorota Prokopczyk, Warszawskie Zak»ady Farmaceutyczne Polfa S.A, Procedura kwalifikacji zleceniobiorców, wykonawców niektórych etapów wytwarzania produktów leczniczych w Ñwietle wymaga½ prawa farmaceutycznego, ! dr inó. Andrzej Rafalski, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Kontrola dozymetryczna przemys»owej sterylizacji wyrobów medycznych, ! prof. dr hab. Janusz Rosiak, Mi“dzyresortowy Instytut Techniki Radiacyjnej w ºodzi, Radiacyjna inóynieria biomateria»owa, ! doc. dr hab. Adam Kami½ski, dr Izabella Uhryno-

4

Biuletyn nukleoniczny nr 3/4 (67/68)/2007

wicz–Tyszkiewicz, Krajowe Centrum Bankowania Tkanek i Komórek, Zastosowanie promieniowania jonizujcego do wyja»awiania przeszczepów tkankowych, ! p»k. prof. dr hab. n. med. Wojciech Marczy½ski, Szpital Kliniczny MON, Sterylizacja radiacyjna allogenicznych, biostatycznych przeszczepów kostnych zamroóonych celem klinicznego ich zastosowania, ! prof. dr hab. Zbigniew Pawe» Zagórski, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Promocja podr“cznika "Sterylizacja radiacyjna w medycynie – z elementami chemii radiacyjnej i bada½ radiacyjnych", ! dr Zofia Stuglik, Instytut Chemii i Techniki Jdro-

wej w Warszawie, Akredytowane Laboratorium Pomiarów Dawek Technologicznych Instytutu Chemii i Techniki Jdrowej Na koniec warto zwróciƒ uwag“ na nowe wydanie ksióki prof. dr hab. Zbigniewa P. Zagórskiego "Sterylizacja radiacyjna" z elementami chemii radiacyjnej i bada½ radiacyjnych. Oficjalna promocja podr“cznika, który ukaza» si“ juó w kwietniu odb“dzie si“ przy okazji Szko»y Sterylizacji Radiacyjnej. Dystrybucja tej limitowanej publikacji jest w gestii dyrekcji Instytutu Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie. Uczestnicy szko»y otrzymaj egzemplarz ksióki i b“d mieli okazj“ uzyskaƒ autograf Autora. Wojciech G»uszewski

Aukcja na rzecz Instytutu Radowego

Energia atomowa dla Polski

Oryginaln inicjatyw by»a aukcja charytatywna na rzecz Kliniki Onkologii przy ulicy Wawelskiej w Warszawie, któr zorganizowa»a 18 marca w warszawskim hotelu Novotel Fundacja Ilony Felicja½skiej "Niezapominajka". Na aukcji wystawione zosta»y kreacje znanych polskich projektantów mody, przygotowane specjalnie na t“ okazj“. Pod licytacj“ posz»y suknie: Paprockiego & Brzozowskiego, Macieja Zienia, Natalii Jaroszewskiej, Dawida Woli½skiego, Agnieszki Maciejak, Teresy Rosati, Micha»a Starosta/Forget–me not, Agnieszki Guz, Katarzyny Szyma½skiej, Agaty Koschmieder, p»aszcze Teresy Sedy i Izabeli ºapi½skiej. Ewa Wajnert przekaza»a na aukcj“ skórzan torebk“, a Marcin Giebu»towski naszyjnik. Gospodyniami wieczoru by»y: Ilona Felicja½ska oraz ambasadorki kampanii "Chroni“ óycie przed rakiem szyjki macicy" – Alicja Bachleda–CuruÑ i Anna Korcz. Aukcja to kolejna inicjatywa kampanii "Chroni“ óycie przed rakiem szyjki macicy", której celem jest zbiórka funduszy na wyposaóenie w niezb“dny sprz“t sali operacyjnej w Klinice Onkologii przy ul. Wawelskiej w Warszawie. Kreacje projektantów cieszy»y si“ duóym powodzeniem wÑród goÑci aukcji. W wyniku licytacji uzyskano kwot“ 23.900 z»otych. W wydarzeniu udzia» wzi“li: prof. Jan Zieli½ski, prezes Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej oraz Elóbieta Wi“ckowska, koordynatorka Programu "Róóowa Konwalia". Obie osoby reprezentowa»y Klinik“ Onkologii. Aukcj“ poprowadzi»a Ilona Felicja½ska, prezes fundacji "Niezapominajka" i dziennikarka Marta Kielczyk. GoÑciem muzycznym wydarzenia by»a Ania Szarmach, której towarzyszyli Bartek Królik i Kuba Badach. Klinika Onkologii jest najstarsz klinik onkologiczn, za»oóon jeszcze przez Mari“ Sk»odowsk–Curie jako Instytut Radowy. W czerwcu 2006 roku w Klinice zosta» utworzony oddzia» ginekologii onkologicznej, co stworzy»o moóliwoу leczenia chorych na nowotwory narzdu p»ciowego, w tym raka szyjki macicy. òeby odzia» móg» funkcjonowaƒ zgodnie z za»oóeniem i s»uóyƒ pacjentkom, musi byƒ wyposaóony w odpowiedni sprz“t, na co niestety brakuje pieni“dzy.

Instytut Sobieskiego w Warszawie (interdyscyplinarny i niezaleóny oÑrodek analityczno–badawczy typu think tank, skupiajcy grono ekspertów i analityków z róónych dziedzin dzia»alnoÑci spo»eczno–gospodarczej) zorganizowa» w dniu 21 marca 2007 roku konferencj“ naukow na tematu uwarunkowa½ prawnych, ekonomicznych, spo»ecznych i technologicznych inwestycji w energetyk“ jdrow. Honorowy patronat nad konferencj obj» Prezes Rady Ministrów RP Jaros»aw Kaczy½ski oraz Minister Gospodarki Piotr Woïniak. Jednym ze wspó»organizatorów spotkania by» Instytut Energii Atomowej w Ðwierku. Wiodcym tematem dyskusji by»a pog»“biona analiza rozwoju energetyki jdrowej w regionie Europy Ðrodkowej w kontekÑcie inwestycji "Ignalina II" oraz przedstawienie korzyÑci i konsekwencji p»yncych z tego projektu dla rozwoju wspólnej polityki energetycznej Unii Europejskiej. Przyjrzano si“ skali przewidywanych zobowiza½ inwestycyjnych strony polskiej oraz omówiono niezb“dne dzia»ania w zakresie rozbudowy transgranicznych i krajowych sieci przesy»owych. Ponadto, zaprezentowano analiz“ prognozowanych zmian w bilansie energetycznym i zapotrzebowaniu na energi“ elektryczn w Polsce, w zwizku z budow elektrowni jdrowej na Litwie. W drugiej cz“Ñci konferencji eksperci z Republiki Czeskiej przedstawili “studium przypadku” i prawno–finansowy model budowy elektrowni jdrowej w Temelinie. Prof. dr hab. Stefan Chwaszczewski, mgr Jacek Baurski, mgr Hanna Trojanowska oraz dr Miros»aw Duda omówili argumenty za podj“ciem prac nad energetyk jdrow w naszym kraju. Podj“li równieó dyskusj“ ze zwolennikami alternatywnych ïróde» energii, którzy zostali zaproszeni na konferencj“. Ponadto, prof. Stefan Chwaszczewski zwróci» uwag“, óe Polska ma szans“ staƒ si“ europejskim centrum rozwoju reaktorów IV generacji – projekt taki zosta» zg»oszony w ramach programu operacyjnego "Innowacyjna gospodarka". Istotny wydaje si“ aspekt prawny budowy elektrowni jdrowej. Wiadomo juó, óe elektrownia b“dzie budowana przy wsparciu pa½stwa, a zatem warto zabezpieczyƒ si“ przed ewentualnymi oskaróeniami o

Biuletyn nukleoniczny nr 3/4 (67/68)/2007 niedozwolon pomoc publiczn. Wed»ug prawników najlepszym rozwizaniem by»aby specjalna ustawa. W niej zosta»yby zapisane nie tylko techniczne aspekty budowy, ale przede wszystkim dok»adnie okreÑlony sposób finansowania elektrowni. Z racji tego, óe przyjmowane przez nasz parlament ustawy musz byƒ zgodne z prawem Unii Europejskiej, w»adze naszego kraju automatycznie wiedzia»yby, czy koncepcja budowy elektrowni nie narusza prawa wspólnotowego. Dodatkowo, okreÑlajc w ustawie zasady budowy uda»oby si“ takóe zminimalizowaƒ ryzyko zwizane z zaskaróeniem ewentualnej budowy np. przez organizacje ekologiczne, co – jak uczy doÑwiadczenie – moóe byƒ dosyƒ groïne i powodowaƒ znaczne przed»uóenie okresu budowy elektrowni.

Najlepsze polskie wynalazki Na XIV Gie»dzie Polskich Wynalazków w Muzeum Techniki zaprezentowano prace krajowych autorów wyróónione na Ñwiatowych wystawach w roku 2006. Honorowy patronat nad tym wydarzeniem obj» Minister Nauki i Szkolnictwa Wyószego. WÑród kilkudziesi“ciu nagrodzonych instytucji naukowych i badawczych znalaz» si“ Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie. Autorzy: prof. dr hab. inó. Andrzej Grzegorz Chmielewski, mgr inó. Anna Ostapczuk, dr inó. Krystyna Kubica i dr Janusz Licki otrzymali za opracowanie "Sposobu usuwania lotnych zanieczyszcze½ organicznych gazowych, takich jak wielopierÑcieniowe w“glowodory aromatyczne (WWA) z przemys»owych gazów odlotowych" Z»oty Medal Brussels Eureka 2006 i Nagrod“ Specjaln Rosyjskiej Agencji Federalnej ds. Nauki i WynalazczoÑci Brussels Eureka 2006. Natomiast zespó» mgr Wies»awa ºada, doc. dr Andrzej Depta»a, mgr Tadeusz Kolczak, prof. dr hab. Andrzej Chmielewski, A. Moreno (ENEA CEE Casaccia, W»ochy) za "Sposób otrzymywania katod Ni/NiO" wyróóniono z»otym medalem w Brukseli i brzowym medalem w Genewie. W otwarciu Gie»dy Polskich Wynalazków uczestniczyli Wiceprezes Urz“du Patentowego RP S»awomir Wachowicz oraz dyrektor Departamentu Zbiorów Literatury Patentowej Marianna Zaremba.

5 Profesor – przypomnia», kim by»a dla Ñrodowiska naukowego. Wymieniajc jej zas»ugi dla Ñwiatowej i krajowej medycyny podkreÑli», óe zostanie zapami“tana nie tylko jako wspania»a organizatorka, ale óyczliwy i serdeczny cz»owiek. Cz“у naukowa konferencji poÑwiecona by»a roli technik radiacyjnych w konserwacji przeszczepów i wykorzystaniu indukowanego radiacyjnie sygna»u paramagnetycznego w badaniach naukowych. Medyczny punkt widzenia na to zagadnienie przedstawi» prof. Kazimierz Ostrowski a fizyko–chemiczn stron“ metody przyblióy» prof. Jacek Michalik. Prace nad centrami paramagnetycznymi w sterylizowanych radiacyjnie przeszczepach kostnych zaowocowa»y licznymi praktycznymi pozamedycznymi zastosowaniami. Bardzo spektakularnym osigni“ciem by»o np. okreÑlenie za pomoc techniki EPR (mierzcej iloу indukowanych w tkance kostnej centrów paramagnetycznych) wieku wykopanych przez archeologów szcztków ludzkich. T sam metod okreÑlono wielkoÑci dawek promieniowania, jakie otrzyma»y pacjentki poparzone w trakcie awarii akceleratora w szpitalu w Bia»ymstoku. Warto przypomnieƒ, óe koÑci i z“by s naturalnymi dozymetrami zbierajcymi informacje o promieniowaniu jonizacyjnym, jakie otrzymujemy przez ca»e óycie i po Ñmierci z otoczenia. Dotyczy to zarówno dawek promieniowania aplikowanych przy okazji bada½ medycznych, jak i dzia»ania np. promieniowania kosmicznego czy radonu. W ko½cowej cz“Ñci konferencji prof. Wojciech Marczy½ski i prof. Andrzej Górecki przedstawili praktyczne zastosowania radiacyjnie sterylizowanych przeszczepów kostnych w traumatologii narzdu ruchu i w leczeniu rozleg»ych ubytków tkanki kostnej. Przeszczepy kostne ratuj np. zdrowie óo»nierzy kontuzjowanych w czasie misji w Iraku. Po zako½czeniu konferencji z»oóono kwiaty na grobie Pani Profesor na cmentarzu we W»ochach pod Warszaw. Organizatorzy sympozjum z Centralnego Banku Tkanek zapowiedzieli, óe zamierzaj podobne spotkania naukowe, pod patronatem prof. Anny Dziedzic–Goc»awskiej, organizowaƒ w latach nast“pnych. Wojciech G»uszewski

Sukcesy polskich Sesja wspomnieniowa o prof. wynalazków w Genewie Annie Dziedzic–Goc»awskiej W Warszawie odby»a si“ uroczystoу wr“czenia 10 marca w Sali Senatu Akademii Medycznej w Warszawie odby»a si“ sesja wspomnieniowa poÑwi“cona prof. dr hab. Annie Dziedzic–Goc»awskiej. W konferencji wzi“»o udzia» licznego grono przyjació» zmar»ej w zesz»ym roku Profesor a wÑród nich m.in. minister zdrowia prof. Zbigniew Religa, rektor Akademii Medycznej prof. Leszek Pczek, dziekan I Wydzia»u Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie prof. Marek Krawczyk, dyrektor Centrum Biostruktury Akademii Medycznej w Warszawie prof. Jacek Malejczyk oraz dyrektor ds. naukowych Instytutu Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie prof. Jacek Michalik. Prof. Janusz Komender – jeden z najbliószych wspó»pracowników zmar»ej

nagród Laureatom Konkursu Polski Produkt Przysz»oÑci (organizowanego corocznie przez Polsk Agencj“ Rozwoju Przedsi“biorczoÑci), którzy zdobyli 5 medali na 35. Mi“dzynarodowej Wystawie Wynalazków, Nowej Techniki i Produktów w Genewie. Jest to jedna z najwi“kszych i najwaóniejszych tego typu imprez wystawienniczych na Ñwiecie. Dzi“ki wysokiemu poziomowi oraz wieloletniej i ugruntowanej renomie, zgromadzi»a w tym roku ponad 700 wystawców z 42 krajów, którzy zaprezentowali prawie 1000 wynalazków. PARP reprezentowa»a naszych laureatów i promowa»a na Wystawie innowacyjne rozwizania nagrodzone w Konkursie „Polski Produkt Przysz»oÑci”. Kaóde z nich

6

Biuletyn nukleoniczny nr 3/4 (67/68)/2007

podlega»o indywidualnej ocenie Mi“dzynarodowego Jury Konkursowego. Eksperci wysoko ocenili zaprezentowane wynalazki i przyznali nast“pujce nagrody: ! z»oty medal dla „KUBA MIKRO AS – Urzdzenie do przesiewowych bada½ s»uchu z wykorzystaniem metod obiektywnych i audiometrycznych” – Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG, Instytut Systemów Sterowania z Katowic oraz Instytut Fizjologii i Patologii S»uchu z Warszawy ! z»oty medal dla „Typoszereg przemienników cz“stotliwoÑci MFC-710 o mocy do 315 kW” – Zak»ad Energoelektroniki TWERD ! srebrny medal dla „System pomiarowy LogWeld/QWeld do kontroli jakoÑci po»cze½ zgrzewanych” – Instytut Spawalnictwa z Gliwic ! brzowy medal dla „Zespó» cignikowy SKZ 81 z podwójnym systemem nap“dowym” – Centrum Mechanizacji Górnictwa KOMAG z Gliwic ! brzowy medal dla „Aplikatory oftalmiczne z monolitycznym rdzeniem aktywnym do brachyterapii nowotworów ga»ki ocznej” – Instytut Energii Atomowej, Zak»ad DoÑwiadczalny, OÑrodek Badawczo–Rozwojowy Izotopów POLATOM z Otwocka–Ðwierka. GoÑciem Honorowym tegorocznej Wystawy by»o Europejskie Laboratorium Fizyki Czsteczek Elementarnych CERN (Europejska Organizacja Bada½ Jdrowych) z Genewy. W ramach tej niezwyk»ej ekspozycji znaleïƒ moóna by»o równieó polski element – ekspozycj“ Wroc»awskiego Parku Technologicznego. Autorami aplikatorów oftalmicznych z monolitycznym rdzeniem aktywnym do brachyterapii nowotworów ga»ki ocznej s dr hab. Mieczys»aw Mielczarski, mgr Izabela Cieszykowska, mgr inó. Andrzej Piasecki, Tadeusz Barcikowski. Aplikatory te s stosowane w zachowawczym leczeniu nowotworów wewntrzga»kowych. Konwencjonalne przypadki czerniaka z»oÑliwego naczyniówki i glejaka siatkówki kwalifikowa»y si“ do usuni“cia oka. Metoda radioterapii oparta na napromienianiu komórek rakowych przy uóyciu zamkni“tego ïród»a promieniotwórczego zapewnia zachowanie oka i w pewnym stopniu funkcji widzenia. Obecnie aplikatory oftalmiczne naleó do drogich importowanych ïróde» promieniotwórczych, dlatego teó ich stosowanie w polskich szpitalach onkologicznych jest ograniczone. Aplikatory rutenu-106 oferowane przez dostawców zagranicznych s hermetyzowane w metalu. Nowa technologia proponowana w projekcie zapewnia uproszczenie procesu ich hermetyzacji. Typowy aplikator oftalmiczny jodu-125 sk»ada si“ z dwóch zasadniczych cz“Ñci: sferycznie ukszta»towanej wk»adki

Biuletyn nukleoniczny

akrylowej, posiadajcej na wypuk»ej stronie czaszy wybrania na ziarna jodowe oraz p»ytkiej kapsu»y metalowej mieszczcej wk»adk“ akrylow i stanowicej jednoczeÑnie os»on“ przed promieniowaniem wstecznym. Poniewaó taka konstrukcja utrudnia»a i stwarza»a zagroóenie podczas montaóu i demontaóu aplikatora, podj“to prace nad wyeliminowaniem koniecznoÑci stosowania ziaren jodowych. W OÑrodku Badawczo-Rozwojowym Izotopów POLATOM opracowano oryginaln technologi“ produkcji aplikatorów oftalmicznych rutenu-106 i jodu-125 zapewniajc znaczn obniók“ kosztów ich wytworzenia. Koncepcja przedstawionego rozwizania polega»a na wykonaniu czaszy srebrnej z utrwalonym na jej powierzchni rutenem-106 lub jodem-125 oraz hermetycznego zamkni“cia takiego elementu w tworzywie akrylowym. Taka wk»adka akrylowa posiada ten sam kszta»t i wymiary jak wk»adka do ziaren jodowych i moóe byƒ montowana w tych samych typach kapsu» metalowych. Istotn cech aplikatorów z monolitycznym rdzeniem aktywnym jest unifikacja ich konstrukcji. Polega ona na takim samym sposobie wytwarzania cz“Ñci aktywnych aplikatorów zarówno rutenu-106, jak teó jodu-125 oraz montowaniu ich w takich samych wymiarowo obudowach metalowych. W zwizku z tym oprzyrzdowanie do wykonywania elementów cz“Ñci aktywnych, ich hermetyzacji oraz obudów metalowych aplikatorów jest takie samo. W importowanych aplikatorach rutenu-106 cz“у emitowanej wizki promieniowania jonizujcego poch»aniana jest przez „okienko” wykonane z blachy srebrnej, a w aplikatorach jodu125 przez Ñcian“ rurki tytanowej stanowicej obudow“ cz“Ñci aktywnej ïród»a. W aplikatorach monolitycznych wizka przechodzi jedynie przez warstw“ tworzywa akrylowego, które praktycznie nie poch»ania energii promieniowania. W zwizku z tym, dla uzyskania tej samej mocy dawki skutecznej dla terapii wystarcza oko»o po»owy aktywnoÑci tych izotopów, któr naleóy wbudowaƒ w cz“у aktywn aplikatora importowanego. Trwa»oу aplikatorów monolitycznych w okresie ich eksploatacji jest równorz“dna z importowanymi. W porównaniu z obecnie stosowanymi aplikatorami podstawowymi zaletami tego typu ïróde» s: obnióenie ceny wytwarzanego aplikatora, wyeliminowanie kosztów zwizanych z importem aplikatorów, zmniejszenie naraóenia na promieniowanie jonizujce personelu produkcyjnego, optymalizacja zuóycia radionuklidów stosowanych do produkcji radioaktywnego rdzenia oraz ograniczenie wytwarzania ciek»ych odpadów promieniotwórczych. Aplikatory jodu-125 i rutenu106 z monolitycznym rdzeniem aktywnym to nowa, ulepszona jakoу wyrobu medycznego nieodzownego dla leczenia nowotworów ga»ki ocznej.

W ydawca: Polskie Towarzystwo Nukleoniczne c/o Instytut Chem ii i Techniki Jdrowej, ul.Dorodna 16, 03-195 W arszawa tel.: (0-22) 504 12 88, fax: (0-22) 811 23 47, e-m ail: ptn@ ichtj.waw.pl, www.ptn.nuclear.pl Kolegium redakcyjne: Edward T. Józefowicz, Tadeusz Musia»owicz, Ryszard Siwicki, W iktor Sm u»ek, Zdzis»aw St“gowski, Piotr Urba½ski (przewodniczcy) Sk»ad: Marek Rabi½ski Materia»y inform acyjne: wykorzystano m ateria»y w»asne, jak równieó z NucNet, Post“pów Techniki Jdrowej, W orld Nuclear Association News Briefing. Publikacja dofinansowana przez Kom itet Bada½ Naukowych (KBN)