nr 3/4 (67/68)/2007 czerwiec 2007
periodyk wydawany przez Polskie Towarzystwo Nukleoniczne
ISSN 1427-1737
Sterylizacja radiacyjna Instytut Chemii i Techniki Jdrowej organizuje w dniach 11–12 païdziernika tego roku kolejn konferencj naukow poÑwiecon problematyce wykorzystania promieniowania jonizujcego do wyja»awiania sprztu medycznego, przeszczepów, farmaceutyków, kosmetyków, zió», przypraw zio»owych i óywnoÑci. G»ównym celem tych spotka½ jest omówienie postpu w zakresie: budowy akceleratorów, ïróde» gamma, technik kontroli dozymetrycznej oraz przemys»owych zastosowa½ duóych ïróde» promieniowania jonizujcego. Organizatorzy zwracaj równieó uwag na moóliwoÑci techniki radiacyjnej w modyfikacji materia»ów polimerowych, kontroli granicznej kontenerów, ochronie i identyfikacji dzie» sztuki oraz zapobieganiu terrorystycznym atakom bakteriologicznym. Konferencje maj charakter szkole½ i skierowane s przede wszystkim do osób i instytucji korzystajcych z us»ug: Przemys»owej Stacji Sterylizacji Radiacyjnej Sprztu Medycznego, Samodzielnej Stacji Radiacyjnego Utrwalania P»odów Rolnych oraz Akredytowanego Laboratorium Identyfikacji Napromieniania òywnoÑci, dzia»ajcych w ramach Instytutu Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie. Wymienione instytucje dysponuj jedynymi w kraju instalacjami, które podejmuj si zada½ w zakresie masowej obróbki radiacyjnej materia»ów. Organizatorom zaleóy na promocji technik radiacyjnych w tych sektorach gospodarki, medycyny, rolnictwa, ochrony Ñrodowiska i nauki, w których moóna potencjalnie znaleï nowe zastosowania dla promieniowa½ jonizujcych. Tradycyjnie wic w szko»ach bior udzia» przedsibiorcy, lekarze, farmaceuci, przedstawiciele Stacji Sanitarno–Epidemiologicznych, pracownicy Banków Tkanek, specjaliÑci z zakresu przetwórstwa polimerów, naukowcy oraz studenci i doktoranci. W roku, w którym obchodzimy 140-lecie urodzin Marii Sk»odowskiej–Curie warto przypomnie, óe podwaliny pod dzisiejsze technologie radiacyjnej sterylizacji da»y prace naszej wielkiej rodaczki. Wówczas juó zdawano sobie spraw z moóliwoÑci wykorzystania "radiacji" do unieszkodliwiania patogenów, jednak nie dysponowano jeszcze odpowiednio duóymi ïród»ami promieniowania. Nie by»y one zreszt tak naprawd na pocztku ubieg»ego wieku potrzebne, gdyó wikszoÑ ówczesnych wyrobów medycznych tanio i skutecznie wyja»awiano termicznie. Metody radiacyjne musia»y, wic poczeka jeszcze kilkadziesit lat na praktyczne zastosowania. Dopiero postp w dziedzinie chemii i przetwórstwa polimerów, jaki mia» miejsce w latach pidziesitych XX wieku – który doprowadzi» do upowszechnienia si w praktyce medycznej sprztu jed-
norazowego uóytku – spowodowa» zapotrzebowanie na tzw. "zimne" metody wyja»awiania. Wrócono wówczas do prac nad oddzia»ywaniem promieniowania na mikroorganizmy. Gwoli Ñcis»oÑci naleóy doda, óe wczeÑniej do zimnej sterylizacji zastosowano metody chemiczne. Do dnia dzisiejszego konkuruj ze sob te dwie technologie: gazowa – oparta na toksycznym dzia»aniu tlenku etylenu (ETO) i stosunkowo póïniej rozwinita technika radiacyjna wykorzystujca wizk elektronów, promieniowanie gamma i promieniowanie hamowania. Metoda radiacyjna, mimo wieloletnich juó doÑwiadcze½ jest nadal traktowana jako najbardziej nowoczesne rozwizanie w dziedzinie masowego wyja»awiania wyrobów w temperaturze zblióonej do pokojowej. Sterylizacja radiacyjna posiada kilka unikatowych zalet, które powoduj, óe w wielu przypadkach jest po prostu nie do zastpienia. Pozwala na przyk»ad, w odróónieniu od metod gazowych, sterylizowa wyroby w ca»ej objtoÑci »cznie z opakowaniem jednostkowym i zbiorczym. Nie ma, wic potrzeby przepakowywania kartonów z wyrobami. Dla porównania ETO, dzia»a jedynie na powierzchnie materia»u i wymaga póïniejszego d»ugotrwa»ego wietrzenia, które nawiasem mówic nigdy nie jest stuprocentowe. Pewna iloÑ toksycznego i rakotwórczego gazu zostaje zawsze w wyrobach, szczególnie tych o skomplikowanym kszta»cie. Bardzo reaktywny tlenek etylenu moóe równieó w zetkniciu z wod tworzy trujcy i trudny do usunicia glikol etylenowy, a w reakcji z kwasem chlorowodorowym niezwykle niebezpieczn etylenochlorohydryn. Na Ñwiecie obserwuje si tendencj do odchodzenia od metod chemicznych a ÑciÑlej mówic chemiczno–fizycznych (potrzeba stworzenia opakowania przepuszczalnego dla gazu) na rzecz technologii radiacyjnych. Nie s to jednak zmiany tak szybkie, jak mogliby oczekiwa tego producenci akceleratorów i przemys»owych ïróde» gamma. Wytwórcy urzdze½ do gazowej sterylizacji "nie zasypiaj gruszek w popiele" i stale unowoczeÑniaj instalacje, dziki czemu staj si one coraz bardziej bezpieczne dla obs»ugi i otoczenia. Metoda chemiczna ma równieó t zalet, óe moóna j bez wikszych problemów uóywa w stosunkowo ma»ej skali. Producenci, np. strzykawek jednorazowego uóytku, chcc unikn kosztów transportu wyrobów do odleg»ej czsto stacji sterylizacji radiacyjnej, wol stosowa u siebie gazowanie tlenkiem etylenu. Z punktu widzenia pacjentów waóne jest jednak, óe metoda radiacyjna nie pozostawia w wyrobach szkodliwych zanieczyszcze½ i jest sposobem pewniejszym, nie istnieje, bowiem w tym przypadku moóliwoÑ pominicia
2 patogenów w trudno dostpnych dla gazu miejscach. Proces radiacyjnej obróbki, zw»aszcza wizk elektronów, jest równieó znacznie szybszy od procesów chemicznych. Czas przebywania wyrobów pod skanerem akceleratora, liczony na pojedynczy wyrób, to zaledwie kilkanaÑcie sekund. Wysterylizowanie duóej partii produktów to czas maksymalnie kilku godzin. Kartony po napromienieniu moóna od razu przewieï do hurtowni lub szpitala. Zapotrzebowanie na wykonane z tworzyw sztucznych wyroby medyczne w duóym stopniu przyczyni»o si z kolei do rozwoju chemii radiacyjnej polimerów. Pocztkowo sdzono, óe wynikiem dzia»ania promieniowania jonizujcego jest wy»cznie – spowodowana pkaniem »a½cuchów – degradacja polimeru. Wkrótce okaza»o si jednak, óe wikszoÑ polimerów równolegle ulega sieciowaniu, a powsta»e w wyniku obróbki radiacyjnej wizania poprzeczne korzystnie modyfikuj w»aÑciwoÑci materia»ów. Tak, wic sterylizacj radiacyjn zaczto postrzega jako metod dajc czsto dodatkow korzyÑ w postaci wzmocnienia napromienianych wyrobów. Do polimerów sieciujcych radiacyjnie zalicza si np. polietylen, polistyren, gum czy kauczuk nitrylo–butadienowy, tzw. HNBR. Doda jeszcze moóna, óe przy okazji napromieniania jesteÑmy w stanie spolimeryzowa resztki szkodliwych dla zdrowia monomerów, pozostajcych niekiedy w tworzywie sztucznym po syntezie chemicznej. Naleóy podkreÑli, óe obecnie chemia radiacyjna polimerów wykroczy»a daleko poza zastosowania medyczne. Obróbk radiacyjn z powodzeniem stosuje si do modyfikacji materia»ów polimerowych w elektronice, przemyÑle samochodowym, produkcji opakowa½, taÑm i rur termokurczliwych oraz instalacji dla ciep»ej wody. Tematyka ta jest obecnie na tyle istotna, óe co dwa lata organizowane s Ñwiatowe konferencje poÑwicone wy»cznie zagadnieniom radiacyjnej modyfikacji polimerów – IRaP (Symposium on Ionizing Radiation and Polymers). Bior w nich udzia» równieó chemicy radiacyjni z naszego kraju, którzy prowadz prace w róónych dziedzinach chemii radiacyjnej polimerów. Producenci sprztu medycznego nadal oczekuj np. na bardziej odporne na warunki sterylizacji radiacyjnej odmiany polipropylenu, powszechnie stosowanego np. do produkcji strzykawek jednorazowego uóytku. Klasycznym przyk»adem kompleksowego wykorzystania obróbki radiacyjnej jest technologia produkcji opatrunków hydroóelowych. Wizka elektronów powoduje w tym przypadku jednoczesne sieciowanie wyrobu (dostarczanego przez producenta w postaci roztworu polimeru) i sterylizacj ca»oÑci razem z opakowaniem. Innym oryginalnym, zaproponowanym przez nas rozwizaniem jest wykorzystanie wizki elektronów do modyfikacji samoprzylepnych klejów poliakrylowych. W ten sposób moóna stosunkowo prosto dobiera w»aÑciwe proporcje midzy adhezj, kohezj i lepnoÑci kleju. Adhezja to zdolnoÑ plastra do przyklejenia do skóry. Dobra kohezja natomiast powoduje, óe po oderwaniu przylepca klej pozostaje na jego pod»oóu, a nie na skórze pacjenta. LepnoÑ to parametr dynamiczny charakteryzujcy szybkoÑ »czenia si kleju z pod»oóem. Problem polega na tym, óe ze wzrostem
Biuletyn nukleoniczny nr 3/4 (67/68)/2007 adhezji obnióa si kohezja i odwrotnie podwyószenie przylepnoÑci obnióa spójnoÑ wewntrzn. Skomplikowana technologia produkcji kleju powoduje, óe trudno si "wstrzeli" we w»aÑciwe parametry produktu ko½cowego. Co gorsza, otrzymanego kleju nie moóna juó "poprawi". Jeóeli od razu nie zsyntetyzujmy w»aÑciwego produktu, to klej nie nadaje si do celów medycznych. W przypadku zastosowania sterylizacji radiacyjnej moóna celowo ko½czy syntez wczeÑniej, niedopolimeryzowujc kleju, a nastpnie sieciowa go w sposób kontrolowany przy okazji wyja»awiania opatrunków za pomoc promieniowania jonizujcego. Rozwizanie to nie doczeka»o si na razie wdroóenia, poniewaó potencjalny odbiorca technologii Viscoplast zosta» wykupiony przez koncern 3M, który ma w»asn technologi produkcji przylepców. Firma ta, jak moóna sadzi, ewentualny wybrakowany klej zuóywa do produkowanych pod t sam mark papierków samoprzylepnych. W zastosowaniu biurowym umiarkowana adhezja nie jest, bowiem wielk wad, a to, óe klej nie brudzi powierzchni olbrzymi zalet. Osobnym dyskutowanym od lat zagadnieniem jest wykorzystanie promieniowania jonizujcego do utrwalania p»odów rolnych. Prowadzone od lat bardzo gruntowne badania udowadniaj, óe obróbka radiacyjna óywnoÑci jest bezpieczn dla zdrowia metod konserwacji. Zdarza si oczywiÑcie, óe dziennikarze pomyl zjawisko napromienienia z promieniotwórczoÑci, ale dziki akcjom edukacyjnym s to przypadki coraz rzadsze. Naleóy jednak na wszelki wypadek jeszcze raz przypomnie, óe zastosowanie wizki elektronów o energii nie wikszej nió 10 MeV, promieniowania gamma, jak równieó promieniowania hamowania nie indukuje w materia»ach, a w szczególnoÑci w óywnoÑci, radionuklidów. Nie naleóy si, wic obawia, óe traktowana promieniowaniem jonizujcym óywnoÑ bdzie “Ñwieci” na stole. Skaóenia óywnoÑci zwizkami promieniotwórczymi oczywiÑcie zdarzaj si, ale jest to osobny problem i nie ma nic wspólnego z higienizacj radiacyjn. Tak nawiasem mówic, podwyószone iloÑci radionukidów np. w grzybach s praktycznie nieszkodliwe i mia»y by istotne znaczenie dla zdrowia w sytuacji gdyby ktoÑ spoóywa» je codziennie i to w duóych iloÑciach. Konsumenci sterylizowanych radiacyjnie wyrobów spoóywczych mog by za to pewni, óe nie zostan zakaóeni groïnymi chorobami epidemiologicznymi. Otwart kwestia pozostaje op»acalnoÑ obróbki radiacyjnej óywnoÑci. Niestety, jest to zabieg cigle kosztowny i dobrze sprawdza si przy higienizacji stosunkowo drogich, najlepiej suchych wyrobów, np. zió», przypraw zio»owych i grzybów. Moóna ogólnie powiedzie, óe mimo sta»ego postpu w dziedzinie konstrukcji urzdze½ akceleratorowych, sterylizacja radiacyjna pozostaje nadal metod obróbki wyrobów delikatesowych. Zawsze znajdzie si grupa osób sceptycznie nastawiona do technik jdrowych, która nie chce (najczÑciej tak na wszelki wypadek) kupowa óywnoÑci higienizowanej radiacyjnie. OczywiÑcie konsumenci maj prawo poszukiwa wyrobów nienapromienionych. Paradoksalnie, wic, aby wyroby obrabiane radiacyjnie mog»y wejÑ na rynek, w interesie ich producentów jest opracowanie wiarygodnych metod
Biuletyn nukleoniczny nr 3/4 (67/68)/2007 identyfikacji napromienienia óywnoÑci. Klient jest wówczas spokojny, óe w sytuacji wtpliwej moóe sprawdzi, czy wyrób by» traktowany promieniowaniem jonizujcym. W przeciwnym wypadku spodziewa si moóna protestów przeciwko niemoóliwej do organoleptycznego (na smak) wykrycia radiacyjnie higienizowanej óywnoÑci. Na koniec moóna zauwaóy, óe producenci sterylizujcy wyroby spoóywcze ponosz niema»e koszty w trosce o zdrowie konsumentów i dobre imi swojej marki. Ironia polega na tym, óe zamiast reklamowa w gruncie rzeczy lepszy towar, starajca si nie nag»aÑnia kwestii higienizacji radiacyjnej. Warto jeszcze wspomnie o wspó»pracy Instytutu Chemii i Techniki Jdrowej z Centralnym Bankiem Tkanek Akademii medycznej w Warszawie. Jak wielokrotnie pisaliÑmy jest to najwiksza instytucja tego typu na Ñwiecie, która do wyja»awiania przeszczepów tkankowych stosuje metody radiacyjne. Stacja Sterylizacji Radiacyjnej od wielu lat sterylizuje wizk elektronów przeszczepy kostne. Zastosowanie obróbki radiacyjnej do bardzo wymagajcych wyrobów medycznych jest Ñwiadectwem Ñwiatowego poziomu us»ug w zakresie sterylizacji. UnikatowoÑ obróbki radiacyjnej, na któr chcia»em zwróci uwag sprawia, óe op»aca si budowa stosunkowo kosztowne instalacje wyposaóone w akceleratory elektronów lub ïród»a kobaltowe promieniowania gamma. Olbrzymi postp w dziedzinie technik akceleratorowych powoduje dodatkowo, óe obróbka radiacyjna staje si coraz ta½sza. W tej sytuacji nowoczesnym jeszcze kilkanaÑcie lat temu naszym krajowym instalacjom radiacyjnym coraz trudniej konkurowa na wolnym rynku. Potrzebna jest – jak ocenia wikszoÑ fachowców – radykalna zmiana, która pozwoli prowadzi us»ugi w dziedzinie obróbki radiacyjnej znacznie efektywniej, a co za tym idzie taniej. Wydaje si, óe dobrym rozwizaniem by»oby stworzenie Centrum Obróbki Radiacyjnej wyposaóone w duóej mocy akceleratory i przemys»owe ïród»o promieniowania gamma. Na ten temat obszernie pisa» w poprzednim numerze Postpów Techniki Jdrowej dr Zbigniew Zimek. Taki oÑrodek pozwoli»by nam pozosta w Ñwiatowej czo»ówce krajów stosujcych dla celów przemys»owych techniki radiacyjne. Przemawiaj za tym zarówno racje historyczne, jak równieó fakt, óe moóna na tym po prostu zrobi zupe»nie dobry interes. Wracajc do programu planowanej na jesieni Szko»y Sterylizacji, znajd si w nim zarówno tematy z zakresu podstaw teoretycznych i praktycznych technik sterylizacji radiacyjnej, jak i nowoÑci z zakresu nowych aplikacji technologii radiacyjnych. Sporo miejsca poÑwiecone bdzie równieó aktualnym zagadnieniom z zakresu zapewnienia jakoÑci produkcji. W ostatnich dwóch latach wiele zrobiono w stacji sterylizacji radiacyjnej wyrobów medycznych, aby sprosta wymaganiom, np. firm farmaceutycznych. Ponióej wymieniam wszystkie, planowane podczas jesiennej Szko»y Sterylizacji tematy wyk»adów i ich autorów zastrzegajc, óe mog jeszcze zosta zaktualizowane: ! dr Wac»aw Stachowicz, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Sterylizacja radiacyjna
3 na tle innych metod wyja»awiania, ! mgr Wojciech G»uszewski, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Podstawy oddzia»ywania promieniowania jonizujcego z materi, ! prof. dr hab. Andrzej Wójcik, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Biologiczne dzia»anie i ryzyko promieniowania jonizujcego, ! mgr Agnieszka Wsoska, Ita–Test Laboratorium w Warszawie, Metody mikrobiologiczne, ! mgr Iwona Ka»uska, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, OkreÑlanie dawki sterylizacyjnej, Audyt dawki sterylizacyjnej, ! mgr inó. Sylwester Bu»ka, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Akceleratory elektronów przeznaczone do sterylizacji radiacyjnej, ! dr Zbigniew Zimek, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Wykorzystanie promieniowania hamowania do sterylizacji radiacyjnej, ! prof. Andrzej G. Chmielewski, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Izotopowe ïród»a promieniowania w sterylizacji radiacyjnej, ! mgr inó. Wojciech G»uszewski, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Obróbka radiacyjna materia»ów opakowaniowych, ! doc. dr hab. Wojciech Migda», Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Napromieniowanie óywnoÑci w Unii Europejskiej i w Polsce, ! dr Wac»aw Stachowicz, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Samodzielne Laboratorium Identyfikacji Napromieniowania òywnoÑci, ! dr Graóyna Przybytniak, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Wp»yw promieniowania jonizujcego na materia»y polimerowe stosowane w medycynie, ! dr hab. Ma»gorzata Lewandowska–Szumie», Akademia Medyczna w Warszawie, Sztuczne materia»y implantacyjne – rola biomateria»ów w inóynierii tkankowej, ! prof. Andrzej G. Chmielewski, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Materia»y polimerowe modyfikowane radiacyjnie, ! prof. dr hab. Barbara Marciniec, Akademia Medyczna w Poznaniu, Aktualne kierunki rozwoju metodyki bada½ leków sterylizowanych radiacyjnie, ! mgr Dorota Prokopczyk, Warszawskie Zak»ady Farmaceutyczne Polfa S.A, Procedura kwalifikacji zleceniobiorców, wykonawców niektórych etapów wytwarzania produktów leczniczych w Ñwietle wymaga½ prawa farmaceutycznego, ! dr inó. Andrzej Rafalski, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Kontrola dozymetryczna przemys»owej sterylizacji wyrobów medycznych, ! prof. dr hab. Janusz Rosiak, Midzyresortowy Instytut Techniki Radiacyjnej w ºodzi, Radiacyjna inóynieria biomateria»owa, ! doc. dr hab. Adam Kami½ski, dr Izabella Uhryno-
4
Biuletyn nukleoniczny nr 3/4 (67/68)/2007
wicz–Tyszkiewicz, Krajowe Centrum Bankowania Tkanek i Komórek, Zastosowanie promieniowania jonizujcego do wyja»awiania przeszczepów tkankowych, ! p»k. prof. dr hab. n. med. Wojciech Marczy½ski, Szpital Kliniczny MON, Sterylizacja radiacyjna allogenicznych, biostatycznych przeszczepów kostnych zamroóonych celem klinicznego ich zastosowania, ! prof. dr hab. Zbigniew Pawe» Zagórski, Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie, Promocja podrcznika "Sterylizacja radiacyjna w medycynie – z elementami chemii radiacyjnej i bada½ radiacyjnych", ! dr Zofia Stuglik, Instytut Chemii i Techniki Jdro-
wej w Warszawie, Akredytowane Laboratorium Pomiarów Dawek Technologicznych Instytutu Chemii i Techniki Jdrowej Na koniec warto zwróci uwag na nowe wydanie ksióki prof. dr hab. Zbigniewa P. Zagórskiego "Sterylizacja radiacyjna" z elementami chemii radiacyjnej i bada½ radiacyjnych. Oficjalna promocja podrcznika, który ukaza» si juó w kwietniu odbdzie si przy okazji Szko»y Sterylizacji Radiacyjnej. Dystrybucja tej limitowanej publikacji jest w gestii dyrekcji Instytutu Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie. Uczestnicy szko»y otrzymaj egzemplarz ksióki i bd mieli okazj uzyska autograf Autora. Wojciech G»uszewski
Aukcja na rzecz Instytutu Radowego
Energia atomowa dla Polski
Oryginaln inicjatyw by»a aukcja charytatywna na rzecz Kliniki Onkologii przy ulicy Wawelskiej w Warszawie, któr zorganizowa»a 18 marca w warszawskim hotelu Novotel Fundacja Ilony Felicja½skiej "Niezapominajka". Na aukcji wystawione zosta»y kreacje znanych polskich projektantów mody, przygotowane specjalnie na t okazj. Pod licytacj posz»y suknie: Paprockiego & Brzozowskiego, Macieja Zienia, Natalii Jaroszewskiej, Dawida Woli½skiego, Agnieszki Maciejak, Teresy Rosati, Micha»a Starosta/Forget–me not, Agnieszki Guz, Katarzyny Szyma½skiej, Agaty Koschmieder, p»aszcze Teresy Sedy i Izabeli ºapi½skiej. Ewa Wajnert przekaza»a na aukcj skórzan torebk, a Marcin Giebu»towski naszyjnik. Gospodyniami wieczoru by»y: Ilona Felicja½ska oraz ambasadorki kampanii "Chroni óycie przed rakiem szyjki macicy" – Alicja Bachleda–CuruÑ i Anna Korcz. Aukcja to kolejna inicjatywa kampanii "Chroni óycie przed rakiem szyjki macicy", której celem jest zbiórka funduszy na wyposaóenie w niezbdny sprzt sali operacyjnej w Klinice Onkologii przy ul. Wawelskiej w Warszawie. Kreacje projektantów cieszy»y si duóym powodzeniem wÑród goÑci aukcji. W wyniku licytacji uzyskano kwot 23.900 z»otych. W wydarzeniu udzia» wzili: prof. Jan Zieli½ski, prezes Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej oraz Elóbieta Wickowska, koordynatorka Programu "Róóowa Konwalia". Obie osoby reprezentowa»y Klinik Onkologii. Aukcj poprowadzi»a Ilona Felicja½ska, prezes fundacji "Niezapominajka" i dziennikarka Marta Kielczyk. GoÑciem muzycznym wydarzenia by»a Ania Szarmach, której towarzyszyli Bartek Królik i Kuba Badach. Klinika Onkologii jest najstarsz klinik onkologiczn, za»oóon jeszcze przez Mari Sk»odowsk–Curie jako Instytut Radowy. W czerwcu 2006 roku w Klinice zosta» utworzony oddzia» ginekologii onkologicznej, co stworzy»o moóliwoÑ leczenia chorych na nowotwory narzdu p»ciowego, w tym raka szyjki macicy. òeby odzia» móg» funkcjonowa zgodnie z za»oóeniem i s»uóy pacjentkom, musi by wyposaóony w odpowiedni sprzt, na co niestety brakuje pienidzy.
Instytut Sobieskiego w Warszawie (interdyscyplinarny i niezaleóny oÑrodek analityczno–badawczy typu think tank, skupiajcy grono ekspertów i analityków z róónych dziedzin dzia»alnoÑci spo»eczno–gospodarczej) zorganizowa» w dniu 21 marca 2007 roku konferencj naukow na tematu uwarunkowa½ prawnych, ekonomicznych, spo»ecznych i technologicznych inwestycji w energetyk jdrow. Honorowy patronat nad konferencj obj» Prezes Rady Ministrów RP Jaros»aw Kaczy½ski oraz Minister Gospodarki Piotr Woïniak. Jednym ze wspó»organizatorów spotkania by» Instytut Energii Atomowej w Ðwierku. Wiodcym tematem dyskusji by»a pog»biona analiza rozwoju energetyki jdrowej w regionie Europy Ðrodkowej w kontekÑcie inwestycji "Ignalina II" oraz przedstawienie korzyÑci i konsekwencji p»yncych z tego projektu dla rozwoju wspólnej polityki energetycznej Unii Europejskiej. Przyjrzano si skali przewidywanych zobowiza½ inwestycyjnych strony polskiej oraz omówiono niezbdne dzia»ania w zakresie rozbudowy transgranicznych i krajowych sieci przesy»owych. Ponadto, zaprezentowano analiz prognozowanych zmian w bilansie energetycznym i zapotrzebowaniu na energi elektryczn w Polsce, w zwizku z budow elektrowni jdrowej na Litwie. W drugiej czÑci konferencji eksperci z Republiki Czeskiej przedstawili “studium przypadku” i prawno–finansowy model budowy elektrowni jdrowej w Temelinie. Prof. dr hab. Stefan Chwaszczewski, mgr Jacek Baurski, mgr Hanna Trojanowska oraz dr Miros»aw Duda omówili argumenty za podjciem prac nad energetyk jdrow w naszym kraju. Podjli równieó dyskusj ze zwolennikami alternatywnych ïróde» energii, którzy zostali zaproszeni na konferencj. Ponadto, prof. Stefan Chwaszczewski zwróci» uwag, óe Polska ma szans sta si europejskim centrum rozwoju reaktorów IV generacji – projekt taki zosta» zg»oszony w ramach programu operacyjnego "Innowacyjna gospodarka". Istotny wydaje si aspekt prawny budowy elektrowni jdrowej. Wiadomo juó, óe elektrownia bdzie budowana przy wsparciu pa½stwa, a zatem warto zabezpieczy si przed ewentualnymi oskaróeniami o
Biuletyn nukleoniczny nr 3/4 (67/68)/2007 niedozwolon pomoc publiczn. Wed»ug prawników najlepszym rozwizaniem by»aby specjalna ustawa. W niej zosta»yby zapisane nie tylko techniczne aspekty budowy, ale przede wszystkim dok»adnie okreÑlony sposób finansowania elektrowni. Z racji tego, óe przyjmowane przez nasz parlament ustawy musz by zgodne z prawem Unii Europejskiej, w»adze naszego kraju automatycznie wiedzia»yby, czy koncepcja budowy elektrowni nie narusza prawa wspólnotowego. Dodatkowo, okreÑlajc w ustawie zasady budowy uda»oby si takóe zminimalizowa ryzyko zwizane z zaskaróeniem ewentualnej budowy np. przez organizacje ekologiczne, co – jak uczy doÑwiadczenie – moóe by dosy groïne i powodowa znaczne przed»uóenie okresu budowy elektrowni.
Najlepsze polskie wynalazki Na XIV Gie»dzie Polskich Wynalazków w Muzeum Techniki zaprezentowano prace krajowych autorów wyróónione na Ñwiatowych wystawach w roku 2006. Honorowy patronat nad tym wydarzeniem obj» Minister Nauki i Szkolnictwa Wyószego. WÑród kilkudziesiciu nagrodzonych instytucji naukowych i badawczych znalaz» si Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie. Autorzy: prof. dr hab. inó. Andrzej Grzegorz Chmielewski, mgr inó. Anna Ostapczuk, dr inó. Krystyna Kubica i dr Janusz Licki otrzymali za opracowanie "Sposobu usuwania lotnych zanieczyszcze½ organicznych gazowych, takich jak wielopierÑcieniowe wglowodory aromatyczne (WWA) z przemys»owych gazów odlotowych" Z»oty Medal Brussels Eureka 2006 i Nagrod Specjaln Rosyjskiej Agencji Federalnej ds. Nauki i WynalazczoÑci Brussels Eureka 2006. Natomiast zespó» mgr Wies»awa ºada, doc. dr Andrzej Depta»a, mgr Tadeusz Kolczak, prof. dr hab. Andrzej Chmielewski, A. Moreno (ENEA CEE Casaccia, W»ochy) za "Sposób otrzymywania katod Ni/NiO" wyróóniono z»otym medalem w Brukseli i brzowym medalem w Genewie. W otwarciu Gie»dy Polskich Wynalazków uczestniczyli Wiceprezes Urzdu Patentowego RP S»awomir Wachowicz oraz dyrektor Departamentu Zbiorów Literatury Patentowej Marianna Zaremba.
5 Profesor – przypomnia», kim by»a dla Ñrodowiska naukowego. Wymieniajc jej zas»ugi dla Ñwiatowej i krajowej medycyny podkreÑli», óe zostanie zapamitana nie tylko jako wspania»a organizatorka, ale óyczliwy i serdeczny cz»owiek. CzÑ naukowa konferencji poÑwiecona by»a roli technik radiacyjnych w konserwacji przeszczepów i wykorzystaniu indukowanego radiacyjnie sygna»u paramagnetycznego w badaniach naukowych. Medyczny punkt widzenia na to zagadnienie przedstawi» prof. Kazimierz Ostrowski a fizyko–chemiczn stron metody przyblióy» prof. Jacek Michalik. Prace nad centrami paramagnetycznymi w sterylizowanych radiacyjnie przeszczepach kostnych zaowocowa»y licznymi praktycznymi pozamedycznymi zastosowaniami. Bardzo spektakularnym osigniciem by»o np. okreÑlenie za pomoc techniki EPR (mierzcej iloÑ indukowanych w tkance kostnej centrów paramagnetycznych) wieku wykopanych przez archeologów szcztków ludzkich. T sam metod okreÑlono wielkoÑci dawek promieniowania, jakie otrzyma»y pacjentki poparzone w trakcie awarii akceleratora w szpitalu w Bia»ymstoku. Warto przypomnie, óe koÑci i zby s naturalnymi dozymetrami zbierajcymi informacje o promieniowaniu jonizacyjnym, jakie otrzymujemy przez ca»e óycie i po Ñmierci z otoczenia. Dotyczy to zarówno dawek promieniowania aplikowanych przy okazji bada½ medycznych, jak i dzia»ania np. promieniowania kosmicznego czy radonu. W ko½cowej czÑci konferencji prof. Wojciech Marczy½ski i prof. Andrzej Górecki przedstawili praktyczne zastosowania radiacyjnie sterylizowanych przeszczepów kostnych w traumatologii narzdu ruchu i w leczeniu rozleg»ych ubytków tkanki kostnej. Przeszczepy kostne ratuj np. zdrowie óo»nierzy kontuzjowanych w czasie misji w Iraku. Po zako½czeniu konferencji z»oóono kwiaty na grobie Pani Profesor na cmentarzu we W»ochach pod Warszaw. Organizatorzy sympozjum z Centralnego Banku Tkanek zapowiedzieli, óe zamierzaj podobne spotkania naukowe, pod patronatem prof. Anny Dziedzic–Goc»awskiej, organizowa w latach nastpnych. Wojciech G»uszewski
Sukcesy polskich Sesja wspomnieniowa o prof. wynalazków w Genewie Annie Dziedzic–Goc»awskiej W Warszawie odby»a si uroczystoÑ wrczenia 10 marca w Sali Senatu Akademii Medycznej w Warszawie odby»a si sesja wspomnieniowa poÑwicona prof. dr hab. Annie Dziedzic–Goc»awskiej. W konferencji wzi»o udzia» licznego grono przyjació» zmar»ej w zesz»ym roku Profesor a wÑród nich m.in. minister zdrowia prof. Zbigniew Religa, rektor Akademii Medycznej prof. Leszek Pczek, dziekan I Wydzia»u Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie prof. Marek Krawczyk, dyrektor Centrum Biostruktury Akademii Medycznej w Warszawie prof. Jacek Malejczyk oraz dyrektor ds. naukowych Instytutu Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie prof. Jacek Michalik. Prof. Janusz Komender – jeden z najbliószych wspó»pracowników zmar»ej
nagród Laureatom Konkursu Polski Produkt Przysz»oÑci (organizowanego corocznie przez Polsk Agencj Rozwoju PrzedsibiorczoÑci), którzy zdobyli 5 medali na 35. Midzynarodowej Wystawie Wynalazków, Nowej Techniki i Produktów w Genewie. Jest to jedna z najwikszych i najwaóniejszych tego typu imprez wystawienniczych na Ñwiecie. Dziki wysokiemu poziomowi oraz wieloletniej i ugruntowanej renomie, zgromadzi»a w tym roku ponad 700 wystawców z 42 krajów, którzy zaprezentowali prawie 1000 wynalazków. PARP reprezentowa»a naszych laureatów i promowa»a na Wystawie innowacyjne rozwizania nagrodzone w Konkursie „Polski Produkt Przysz»oÑci”. Kaóde z nich
6
Biuletyn nukleoniczny nr 3/4 (67/68)/2007
podlega»o indywidualnej ocenie Midzynarodowego Jury Konkursowego. Eksperci wysoko ocenili zaprezentowane wynalazki i przyznali nastpujce nagrody: ! z»oty medal dla „KUBA MIKRO AS – Urzdzenie do przesiewowych bada½ s»uchu z wykorzystaniem metod obiektywnych i audiometrycznych” – Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa EMAG, Instytut Systemów Sterowania z Katowic oraz Instytut Fizjologii i Patologii S»uchu z Warszawy ! z»oty medal dla „Typoszereg przemienników czstotliwoÑci MFC-710 o mocy do 315 kW” – Zak»ad Energoelektroniki TWERD ! srebrny medal dla „System pomiarowy LogWeld/QWeld do kontroli jakoÑci po»cze½ zgrzewanych” – Instytut Spawalnictwa z Gliwic ! brzowy medal dla „Zespó» cignikowy SKZ 81 z podwójnym systemem napdowym” – Centrum Mechanizacji Górnictwa KOMAG z Gliwic ! brzowy medal dla „Aplikatory oftalmiczne z monolitycznym rdzeniem aktywnym do brachyterapii nowotworów ga»ki ocznej” – Instytut Energii Atomowej, Zak»ad DoÑwiadczalny, OÑrodek Badawczo–Rozwojowy Izotopów POLATOM z Otwocka–Ðwierka. GoÑciem Honorowym tegorocznej Wystawy by»o Europejskie Laboratorium Fizyki Czsteczek Elementarnych CERN (Europejska Organizacja Bada½ Jdrowych) z Genewy. W ramach tej niezwyk»ej ekspozycji znaleï moóna by»o równieó polski element – ekspozycj Wroc»awskiego Parku Technologicznego. Autorami aplikatorów oftalmicznych z monolitycznym rdzeniem aktywnym do brachyterapii nowotworów ga»ki ocznej s dr hab. Mieczys»aw Mielczarski, mgr Izabela Cieszykowska, mgr inó. Andrzej Piasecki, Tadeusz Barcikowski. Aplikatory te s stosowane w zachowawczym leczeniu nowotworów wewntrzga»kowych. Konwencjonalne przypadki czerniaka z»oÑliwego naczyniówki i glejaka siatkówki kwalifikowa»y si do usunicia oka. Metoda radioterapii oparta na napromienianiu komórek rakowych przy uóyciu zamknitego ïród»a promieniotwórczego zapewnia zachowanie oka i w pewnym stopniu funkcji widzenia. Obecnie aplikatory oftalmiczne naleó do drogich importowanych ïróde» promieniotwórczych, dlatego teó ich stosowanie w polskich szpitalach onkologicznych jest ograniczone. Aplikatory rutenu-106 oferowane przez dostawców zagranicznych s hermetyzowane w metalu. Nowa technologia proponowana w projekcie zapewnia uproszczenie procesu ich hermetyzacji. Typowy aplikator oftalmiczny jodu-125 sk»ada si z dwóch zasadniczych czÑci: sferycznie ukszta»towanej wk»adki
Biuletyn nukleoniczny
akrylowej, posiadajcej na wypuk»ej stronie czaszy wybrania na ziarna jodowe oraz p»ytkiej kapsu»y metalowej mieszczcej wk»adk akrylow i stanowicej jednoczeÑnie os»on przed promieniowaniem wstecznym. Poniewaó taka konstrukcja utrudnia»a i stwarza»a zagroóenie podczas montaóu i demontaóu aplikatora, podjto prace nad wyeliminowaniem koniecznoÑci stosowania ziaren jodowych. W OÑrodku Badawczo-Rozwojowym Izotopów POLATOM opracowano oryginaln technologi produkcji aplikatorów oftalmicznych rutenu-106 i jodu-125 zapewniajc znaczn obniók kosztów ich wytworzenia. Koncepcja przedstawionego rozwizania polega»a na wykonaniu czaszy srebrnej z utrwalonym na jej powierzchni rutenem-106 lub jodem-125 oraz hermetycznego zamknicia takiego elementu w tworzywie akrylowym. Taka wk»adka akrylowa posiada ten sam kszta»t i wymiary jak wk»adka do ziaren jodowych i moóe by montowana w tych samych typach kapsu» metalowych. Istotn cech aplikatorów z monolitycznym rdzeniem aktywnym jest unifikacja ich konstrukcji. Polega ona na takim samym sposobie wytwarzania czÑci aktywnych aplikatorów zarówno rutenu-106, jak teó jodu-125 oraz montowaniu ich w takich samych wymiarowo obudowach metalowych. W zwizku z tym oprzyrzdowanie do wykonywania elementów czÑci aktywnych, ich hermetyzacji oraz obudów metalowych aplikatorów jest takie samo. W importowanych aplikatorach rutenu-106 czÑ emitowanej wizki promieniowania jonizujcego poch»aniana jest przez „okienko” wykonane z blachy srebrnej, a w aplikatorach jodu125 przez Ñcian rurki tytanowej stanowicej obudow czÑci aktywnej ïród»a. W aplikatorach monolitycznych wizka przechodzi jedynie przez warstw tworzywa akrylowego, które praktycznie nie poch»ania energii promieniowania. W zwizku z tym, dla uzyskania tej samej mocy dawki skutecznej dla terapii wystarcza oko»o po»owy aktywnoÑci tych izotopów, któr naleóy wbudowa w czÑ aktywn aplikatora importowanego. Trwa»oÑ aplikatorów monolitycznych w okresie ich eksploatacji jest równorzdna z importowanymi. W porównaniu z obecnie stosowanymi aplikatorami podstawowymi zaletami tego typu ïróde» s: obnióenie ceny wytwarzanego aplikatora, wyeliminowanie kosztów zwizanych z importem aplikatorów, zmniejszenie naraóenia na promieniowanie jonizujce personelu produkcyjnego, optymalizacja zuóycia radionuklidów stosowanych do produkcji radioaktywnego rdzenia oraz ograniczenie wytwarzania ciek»ych odpadów promieniotwórczych. Aplikatory jodu-125 i rutenu106 z monolitycznym rdzeniem aktywnym to nowa, ulepszona jakoÑ wyrobu medycznego nieodzownego dla leczenia nowotworów ga»ki ocznej.
W ydawca: Polskie Towarzystwo Nukleoniczne c/o Instytut Chem ii i Techniki Jdrowej, ul.Dorodna 16, 03-195 W arszawa tel.: (0-22) 504 12 88, fax: (0-22) 811 23 47, e-m ail: ptn@ ichtj.waw.pl, www.ptn.nuclear.pl Kolegium redakcyjne: Edward T. Józefowicz, Tadeusz Musia»owicz, Ryszard Siwicki, W iktor Sm u»ek, Zdzis»aw Stgowski, Piotr Urba½ski (przewodniczcy) Sk»ad: Marek Rabi½ski Materia»y inform acyjne: wykorzystano m ateria»y w»asne, jak równieó z NucNet, Postpów Techniki Jdrowej, W orld Nuclear Association News Briefing. Publikacja dofinansowana przez Kom itet Bada½ Naukowych (KBN)