Polskie Towarzystwo Flebologiczne

Raport na temat świadomości społecznej w zakresie znajomości czynników ryzyka, występowania, objawów oraz możliwości leczenia przewlekłych chorób żył kończyn dolnych. Raport sporządzono w oparciu o wyniki wywiadów telefonicznych CATI prowadzonych na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie N=828 oraz dodatkowo na ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie kobiet N=177

Badanie na zlecenie Polskiego Towarzystwa Flebologicznego wykonała w okresie od 31 marca do 11 kwietnia 2014 na terenie całej Polski firma IMAS International Sp. z o.o. Instytut Badania Rynku i Opinii Społecznej. Badanie zrealizowano w ramach grantu naukowego firmy PPF Hasco-Lek S.A.

Katowice 6 czerwca 2014

Przewlekłe choroby żył kończyn dolnych to jedne z najbardziej rozpowszechnionych schorzeń układu naczyniowego. Ich powszechne występowanie, a jednocześnie zróżnicowany stopień zaawansowania u poszczególnych chorych sprawia, że problem ten niejednokrotnie pozostaje niedoceniany. Z drugiej strony schorzenia te objawiające się występowaniem żylaków, uczuciem ciężkości i zmęczeniem kończyn, jak również obrzęków i zmian troficznych, w istotny sposób mogą wpływać na jakość życia pacjenta. W postaciach bardziej zaawansowanych, podobnie jak i w przypadku wystąpienia powikłań, przewlekłe choroby żył stanowić mogą istotny klinicznie i jednocześnie groźny dla zdrowia pacjenta problem. Dotyczy to w szczególności przypadków chorych z owrzodzeniem żylnym goleni, czy też przypadków, gdy żylakom lub też przewlekłej niewydolności żylnej towarzyszy zakrzepica żylna. Mając na uwadze fakt, że przewlekłe choroby żył, w tym żylaki kończyn, to często niedoceniany problem zdrowotny, Polskie Towarzystwo Flebologiczne zrealizowało projekt badawczy, mający na celu określenie stopnia świadomości społecznej w naszym kraju w zakresie występowania, czynników ryzyka, objawów, jak również możliwości leczenia przewlekłych chorób żył. Badanie w oparciu o wywiady telefoniczne przeprowadzono na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie badanych (n = 828 ankietowanych) oraz dodatkowo na ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie kobiet (n=177) w okresie od 31 marca do 11 kwietnia 2014 na terenie całej Polski. Badanie na zlecenie Polskiego Towarzystwa Flebologicznego zrealizowała firma IMAS International Sp. z o.o. Instytut Badania Rynku i Opinii Społecznej /projekt zrealizowano w ramach w ramach grantu naukowego firmy PPF Hasco-Lek S.A./ Badaniu w oparciu o wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI) poddano osoby w wieku 20-80 lat w ramach reprezentatywnej dla populacji Polski grupy 828 ankietowanych w oparciu o przygotowany kwestionariusz. W oparciu o losowo wygenerowane numery telefonów zarówno komórkowych, jak i stacjonarnych, badaniu poddano ankietowane osoby na terenie wszystkich województw, zarówno obrębie terenów wiejskich, jak i w miastach. Strukturę wiekową płci, jak również miejsce zamieszkania, przedstawiono na rycinie 1.

Rycina 1. Charakterystyka badanej populacji

Charakterystyka próby – struktura wg płci, wieku, wykształcenia, województw, wielkości miejscowości zamieszkania

3

W badanej grupie 56 % ankietowanych osób deklarowało, że pracuje, wśród 43% niepracujących 22% poszukiwało pracy (osoby obecnie bezrobotne), 66% pozostawało na emeryturze, rencie lub długoterminowym urlopie. W 12% przypadków respondentami były osoby uczące się. Wśród osób pracujących 1/3 wykonywała pracę głównie siedzącą, a 17% związaną z długotrwałym staniem. Osoby pracujące fizycznie w grupie ankietowanych pracujących respondentów stanowiły 57%, a 43% deklarowało umysłowy charakter wykonywanej pracy. Dolegliwości związane z przewlekłą chorobą żył kończyn dolnych Pytani o dolegliwości potencjalnie związane z występowaniem niewydolności układu żylnego, na pierwszym miejscu wymieniali uczucie ciężkości i zmęczenia kończyn dolnych, nasilające się po długim staniu i siedzeniu. Dolegliwości tego typu zgłosiło 62% respondentów. Znacznie częściej informują jednak o nich kobiety – aż 70% pań zgłasza uczucie ciężkości i zmęczenia w zakresie podudzi (wśród mężczyzn tego rodzaju dolegliwości podaje 54%) (rycina 2). Aż 37% ankietowanych zgłasza bóle podudzi (nasilające się najczęściej podczas stania i siedzenia w szczególności w godzinach popołudniowych i wieczornych – związane z przewlekłą pionizacją lub siedzeniem. Podobne obserwacje dotyczą

obrzęków – co trzeci ankietowany (33%) zgłasza obrzęki w okolicy kostek lub obrzęki podudzi. Obrzęki znacznie częściej dotyczą jednak Pań (40%) niż mężczyzn (24%). Ich częstość występowania rośnie również wraz z wiekiem (w przedziale wiekowym 60-80 lat: 48% kobiet i 35% mężczyzn). Aż 62% pacjentów z obrzękami kończyn stwierdziło, że dolegliwości nasila ekspozycja na ciepło. Ponad 1/4 ankietowanych zgłosiła występowanie żylaków (27%). Zgodnie z przewidywaniami występują one jednak częściej u kobiet (32%) niż u mężczyzn (19%), a ich częstość występowania także istotnie wzrasta wraz z wiekiem badanej populacji – w grupie powyżej 60 roku życia obecne są aż u 44% kobiet i 32%. Pajączki żylne obserwuje na swoich kończynach 36% badanej populacji, przebarwienia troficzne 16%, a owrzodzenie goleni aż 2% badanych. Rycina 2. Występowania dolegliwości związanych z przewlekłą chorobą żył kończyn dolnych Częstość występowania dolegliwości związanych z niewydolnością żylną Uczucie ciężkości, zmęczenia kończyn dolnych po dłuższym staniu lub siedzeniu

62%

38%

43%

Skurcze kończyn po długim staniu lub siedzeniu

57%

Bóle łydek po dłuższym staniu lub siedzeniu

37%

63%

Pajączki żylne, popękane żyłki na skórze nóg

36%

64%

33%

67%

Obrzęki kończyn dolnych

27%

Żylaki kończyn dolnych Przebarwienia, zmiany koloru skóry na łydce lub w okolicy kostki

16%

Świąd skóry, pieczenie w obrębie łydek 10% Rany na łydce lub w okolicy kostki, które nie 2% chcą się zagoić

73% 84% 90% 98%

Tak

Nie

Wielu pacjentów, którzy podawali występowanie obrzęków lub też uczucia ciężkości i zmęczenia, zgłaszało również inne dolegliwości (np. bóle podudzi, świąd), występowanie żylaków lub zmian troficznych.

Zaledwie 1/5 ankietowanych (20%) nie zgłaszała jakichkolwiek dolegliwości lub zmian widocznych w zakresie kończyn dolnych, potencjalnie związanych z przewlekłą chorobą żył kończyn dolnych. Analizując czynnik płci - jedynie 13% kobiet i 28% mężczyzn deklaruje brak dolegliwości ze strony kończyn dolnych. Wśród pacjentów z żylakami kończyn dolnych dolegliwości potencjalnie wpływające na jakość życia, a związane z przewlekłymi chorobami żył kończyn dolnych, występują u dużej grupy ankietowanych. U prawie 8 na 10 osób z żylakami występuje uczucie ciężkości, zmęczenia kończyn dolnych po dłuższym staniu i/lub siedzeniu. 57% ankietowanych wskazało dodatkowo na bóle łydek, a 52% na obrzęki. Na pytanie występowanie żylaków kończyn dolnych w rodzinie, ponad połowa - aż 56% badanych, odpowiedziało, że u ich bliskich (rodziców, rodzeństwa, czy też dziadków występują żylaki). Wśród respondentów, u których występowały żylaki, tę przypadłość w ich rodzinach obserwowano aż w 79% przypadków (rycina 3) Rycina 3. Występowania żylaków wśród członków bliskiej rodziny.

Występowanie żylaków kończyn dolnych u rodziców, dziadków lub rodzeństwa

Ponad połowa badanych (56%) przyznaje, że u członków ich bliskiej rodziny występują żylaki.

5

79% respondentów z żylakami ma w bliskiej rodzinie osoby dotknięte tą dolegliwością. W grupie badanych, u której nie występują te dolegliwości, mniej niż połowa (48%) deklaruje, że u ich rodziców, dziadków lub rodzeństwa pojawiły się żylaki.

Leczenie przewlekłych chorób żył kończyn dolnych Badani leczą swoje dolegliwości najczęściej przez unoszenie kończyn (57%), stosują maści, żele, kremy lub spraye (39%) oraz chłodne okłady (17%). Leczenie uciskowe - podkolanówki lub pończochy uciskowe, bądź też bandaże elastyczne, stosuje 11% ankietowanych. Niemal co czwarty (23%) zażywa leki, a 18% suplementy diety. Tylko 4% respondentów z dolegliwościami kończyn dolnych poddało się operacji żylaków, a 3% innym zabiegom. Aż 28%, mimo występowania dolegliwości, nie leczyło ich dotychczas w żaden sposób (rycina 4). Mężczyźni dwukrotnie rzadziej podejmują próby leczenia w porównaniu do respondentek płci żeńskiej. Rycina 4. Sposoby leczenia dolegliwości 23%

zażywając leki

18%

stosując suplementy diety

stosując maści, żele, kremy lub spraye

39% 17%

stosując chłodne okłady stosując podkolanówki/ pończochy

57%

4% Operacje, zabiegi

3%

fizykoterapia/ rehabilitacja/ odnowa

2%

masaże

1%

aktywność/ ćwiczenia fizyczne

1%

w inny sposób

1%

nie leczyłem(am) w żaden sposób

Metody zewnętrzne

11%

przez unoszenie kończyn

przez operacje na żylakach inne zabiegi na żylakach lub pajączkach

Sposoby leczenia

Środki doustne

wymienione spontanicznie

28%

Oceniając sposób leczenia dolegliwości, ankieterzy zadali również pytanie dotyczące udziału personelu medycznego w procesie leczenia. Większość respondentów (64%) spośród deklarujących jakiekolwiek dolegliwości kończyn dolnych nie była z tego powodu u lekarza. 23% chorych korzystało z porady farmaceuty.

Wśród pacjentów, którzy udali się po poradę lekarską, zaledwie 63% osób twierdzi, że została poinformowana o przyczynach powstawania swoich dolegliwości w obrębie kończyn dolnych. Korzystanie z pomocy zarówno lekarza, jak i farmaceuty (z powodu dolegliwości kończyn dolnych), determinuje wiek pacjenta. Zaledwie co dziesiąta osoba między 20 a 30 rokiem życia korzystała z takich form pomocy. Odsetek ten rośnie wraz z upływem lat: w grupie osób w wieku 61-80 lat ponad połowa (56%) udała się do lekarza, a 30% skorzystało z porady farmaceuty. Wśród badanych z żylakami wyraźnie więcej osób udało się na wizytę lekarską - 53% w całej badanej populacji z żylakami. Świadomość i poziom wiedzy na temat przewlekłych chorób żył Zdaniem zdecydowanej większości Polaków (81%) żylaki to bardziej problem zdrowotny niż estetyczny, przeciwnego zdania jest 14% badanych, a co dwudziesta osoba nie potrafiła udzielić odpowiedzi na tak sformułowane pytanie. Trudno zweryfikować na ile jest to stwierdzeniem obiektywnym, niemniej 2/3 respondentów twierdzi że lekarz rodzinny nigdy nie pytał ich o żylaki, bóle czy też obrzęki kończyn (rycina 5). Rycina 5. Rozpoznanie przewlekłej choroby żył u lekarza pierwszego kontaktu

Lekarze pierwszego kontaktu a problem niewydolności żylnej Czy lekarz pierwszego kontaktu kiedykolwiek pytał o stan kończyn dolnych?

2%

Starsze osoby znacznie częściej przyznają, że lekarze rodzinni pytali ich o symptomy niewydolności żylnej, wyraźny skok jest widoczny w grupie osób po 45 roku życia. Płeć różnicuje tylko w niewielkim stopniu otrzymane odpowiedzi.

33%

TAK 65% NIE Trudno powiedzieć

Mężczyzna n=401 Tak 29% Nie 68% Trudno powiedzieć/ nie 3% pamiętam

Kobieta* n=604 34% 65%

20 - 30 lat n=185 10% 89%

31 - 45 lat n=236 19% 78%

46 - 60 lat n=228 45% 54%

61 - 80 lat n=179 60% 39%

1%

1%

3%

1%

1%

Zgodnie z wynikami wywiadów telefonicznych, przeważająca część badanych (84%) jest zdania, że lekarze pierwszego kontaktu powinni zwracać większą uwagę na problemy żylaków i związanych z nimi dolegliwości kończyn - przeciwnego zdania jest tylko niespełna co dziesiąty respondent. Polacy zapytani o specjalizacje lekarzy zajmujących się chorobami żył najczęściej (aż w 54% przypadków) nie potrafią odpowiedzieć. Blisko 3 na 10 wymienia chirurgów naczyniowych, 8% na kardiologów. Pozostałe odpowiedzi nie przekroczyły 3% wskazań. Lekarzy flebologów i angiologów wymieniło jedynie odpowiednio 1% i 2%. Polacy poproszeni o podanie maksymalnie trzech środków przekazu, z których korzystają, najczęściej podawali telewizję (74%), większość wskazała internet (57%), część radio (43%), co czwarty wymienił prasę codzienną, a co piąty czasopisma. Odpowiadając na pytanie, skąd badani czerpią wiedzę na temat chorób żył, stosunkowo częstą odpowiedzią było uzyskiwanie informacji od rodziny i znajomych (w ok. 1/3 przypadków). Tyle samo respondentów pozyskuje informacje z telewizji i Internetu, wielu korzysta także z czasopism (29%), reklam (28%). Tylko 22% badanych wskazało lekarza jako źródło informacji o tej chorobie. 16% przyznało, że nie interesuje się problemem żylaków. Polacy zapytani o powikłania i problemy, które są konsekwencją żylaków, najczęściej wymieniali: zakrzepy i zatory (30%), zaburzenia krążenia (niezdefiniowane) - (25%), a w dalszej kolejności wylewy, udary, zawały, krwotoki (12%) i problemy kardiologiczne (6%). Relatywnie często wspominano także o problemach w zakresie kończyn dolnych, takich jak bóle i problemy z poruszaniem się (po 15%). Rzadziej wskazywano obrzęki nóg i problemy estetyczne oraz przebarwienia (po 6%). 24% ankietowanych nie potrafiło wymienić żadnych konsekwencji żylaków. Aż 6 na 10 badanych uznaje charakter pracy i tryb życia za istotną przyczynę powstawania niewydolności żylnej, to samo o czynnikach genetycznych mówi mniej, bo 36%. Aż co czwarty ankietowany uznał czynniki genetyczne za mało istotne lub w ogóle bez znaczenia. W przypadku czynników takich jak charakter pracy i tryb życia było to tylko 11%. Świadomość Polaków nt. zapobiegania i leczenia chorób żył nie jest wysoka. Co czwarty uważa, że nie jest w ogóle poinformowany na temat zapobiegania, jak i leczenia tych dolegliwości, a łącznie ze słabo poinformowanymi stanowią oni niemal połowę badanych. Ok. ¼ badanych uważa się za średnio poinformowanych, natomiast za poinformowanych uznaje się w przypadku zapobiegania i leczenia odpowiednio 25% i 29%. Aż 7 na 10 Polaków uważa, że problem chorób żył powinien być nagłaśniany przez podawanie informacji w mediach,

przy czym aż 54% respondentów zdecydowanie tak uważa. Przeciwnego zdania jest raptem co dziesiąty, a ambiwalentną postawę wobec tego zagadnienia deklaruje niespełna co piąty badany (17%) (rycina 6). Rycina 6. Opinia respondentów na temat poczucia właściwego poinformowania na temat chorób żył i ich oczekiwania w tym zakresie

Poczucie poinformowania nt. zapobiegania i leczenia chorób żył i oczekiwania dotyczące nagłaśniania tych zagadnień w mediach 45%

29%

49%

10%

25%

70%

Podsumowanie Mimo znacznej częstości występowania przewlekłych chorób żył kończyn dolnych problem ten wydaje się nadal mało znany i wymaga coraz szerszej akcji informacyjnej zarówno na temat możliwych dolegliwości, jak i potencjalnych powikłań choroby, oraz sposobów jej zapobiegania i leczenia. Bardzo duży odsetek chorych zgłaszający dolegliwości w zakresie kończyn dolnych skłania do podjęcia akcji edukacyjnych, jak również akcji profilaktyki zdrowotnej zarówno na poziomie poradni specjalistycznej jak i przede wszystkim na poziomie poradni Lekarza Rodzinnego. Niezwykle istotne w tym aspekcie jest również właściwe nagłośnienie problemu odnoszącego się do schorzenia dotykającego ogromnej grupy pacjentów w naszym kraju. W imieniu POLSKIEGO TOWARZYSTWA FLEBOLOGICZNEGO Dr hab. n. med. Tomasz Urbanek Prezes PTF

Katowice, 6 czerwca 2014