Helena Hryszko Fibrylizacja - metoda uzupełniania ubytków i konsolidacji tkanin masy z włókien naturalnych Ochrona Zabytków 54/1 (212), 56-62

2001

Helena Hryszko Katedra Konserwacji Tkanin Zabytkow ych W ydziału Konsewacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP, W arszawa

FIBRYLIZACJA — METODA UZUPEŁNIANIA UBYTKÓW I KONSOLIDACJI TKANIN MASĄ Z WŁÓKIEN NATURALNYCH Fibrylizacja tkanin jedw abnych

W magazynach muzealnych i w zbiorach sakralnych przechow yw anych jest bardzo wiele tkanin jedw ab­ nych w zaaw ansow anym stadium destrukcji. Bez w ła­ ściwej ingerencji konserw atorskiej, w niedalekiej przy­ szłości, zagraża im całkow ite unicestw ienie. Dotyczy to przede w szystkim tkanin archeologicznych oraz tka­ nin w ydobytych z sarkofagów. Tkaniny pochodzące z wykopalisk archeologicznych w czasie długotrw ałego przebyw ania w środow isku glebow ym , rzecz jasna, podlegają procesow i d estruk­ cji. Czynniki chem iczne, fizyczne i biologiczne zm ie­ niają w ew nętrzne struktury w łókien, a w konsekw en­ cji kształt, pow ierzchnię i barw y tkanin. Z m iana o to ­ czenia po w ydobyciu przez archeologów zdecydow a­ nie pogarsza kondycję tkanin — stają się kruche i łam ­ liwe, często rozpadają się naw et przy profesjonalnych m anipulacjach. Tylko niewielki procent depozytów archeologicz­ nych jest poddaw anych konserwacji. Z kolei stan zachow ania tkanin jedw abnych p o ch o ­ dzących z grobow ców jest uzależniony od rodzaju tk a­ niny, w aru n k ó w i czasu trw ania procesu rozkładu ciała lub jego mum ifikacji, a także od sposobu i w arunków przechow yw ania po dokonaniu eksploracji. Kondycja tych tkanin jest zbliżona do kondycji tkanin arch eo lo ­ gicznych. D egradacja w łókien pow oduje sam oistnie i sukcesyw nie postępującą dezintegrację szat g ro b o ­ wych. U biory rozpadają się na części, różnej wielkości fragm enty czy w ręcz na proszek. T kaniny jedw abne nie muszą przebyw ać w tak d ra­ stycznie niekorzystnym otoczeniu, jak krypty grobow e czy środow isko glebowe, aby ulec nieodw racalnem u procesow i deterioracji. Podobne skutki pow oduje n a­ turalny proces starzenia w łókien jedw abnych. O gólnie m ów iąc, starzenie pow odują czynniki fizyczne, che­ miczne i biologiczne. M ogą one w ystępow ać niezależ­ nie od siebie lub jednocześnie, intensyfikując ten p ro ­ ces. N ajistotniejsze znaczenie w procesie starzenia m a­ ją czynniki fizyczne. Są one w ynikiem obciążeń m echa­ nicznych, term icznych i różnego rodzaju p ro m ien io ­ wania. C harakterystyczną cechą jedw abiu naturalnego jest jego niska odporność na działanie św iatła słonecz­ nego. Z aw arty w prom ieniow aniu słonecznym u ltra­ fiolet (zakres fal od 100 do 380 nm) pow oduje degra­ dację fotochem iczną większości m ateriałów w łókni­ stych. N astępstw em prom ieniow ania ultrafioletow e­ go jest zdecydow any spadek w ytrzym ałości, przede w szystkim w łókien jedw abnych. Istotne znaczenie

56

przyśpieszające starzenie jedwabiu — wobec dużej zdol­ ności absorpcji w ody — ma długotrw ałe działanie k u ­ rzu i innych zanieczyszczeń powietrza. N atom iast obec­ ność m ikroorganizm ów , w ahania tem peratury i w il­ gotności w najbliższym otoczeniu, niepraw idłow y spo­ sób przechow yw ania lub eksponow ania przyśpiesza i pogłębia ten proces. W rezultacie w łókna jedwabne stopniow o podlegają nieodw racalnem u procesow i d e­ gradacji, co pow oduje rozległe ubytki w łókien. W tka­ ninach jedw abnych zniszczonych w w yniku procesu starzenia m ożna zauważyć charakterystyczne rodzaje uszkodzeń, wynikające z budow y splotow ej. Analizując budow ę splotow ą tkaniny m ożna łatw o zrozum ieć m echanizm pow staw ania zniszczeń. N a przykład w tkaninach o splocie płótna, w których za­ stosow ano osnow ę i w ątek o podobnych param etrach, zbliżoną gęstość i splot o jednakow ej liczbie przeplo­ tów, pow stają pęknięcia w zdłużw ątkow e i wzdłużosnow ow e o rów nych kraw ędziach. W tych przypad­ kach osnow a i w ątki są w jednakow ym stopniu nara­ żone na szkodliwe oddziaływ anie czynników zew nę­ trznych. N atom iast w tkaninach atłasow ych i rypsowych uszkodzenia mają zupełnie inny charakter: są rezultatem innej budow y splotow ej. W tkaninach atła­ sowych i rypsowych występuje w yraźna dysproporcja pom iędzy grubością przędzy a gęstością osnow y i w ą­ tków na 1 cm. Często gęstość osnow y jest pięciokrot­ nie większa, a grubość proporcjonalnie mniejsza. W ąt­ ki w tych tkaninach są całkowicie osłonięte przez osnowę i tym samym chronione przed negatyw nym w pływ em wszelkich czynników zew nętrznych. D latego też, naj­ częściej, w ątki pozostają zachow ane, a osnow a czę­ ściowo lub całkowicie wykruszona. W spółczesna konserw acja tkanin nie w ypracow ała dotychczas skutecznej m etody zabezpieczania tkanin jedw abnych, w których zaszły nieodw racalne zmiany w strukturze m aterii. W ciągu ostatnich lat udoskonalił się w arsztat k o n ­ serw atorski w zakresie wyposażenia, m ateriałów , m oż­ liwości badawczych i dokum entacyjnych, natom iast m etody pozostają, w zasadzie, bez zmian. N ie będzie chyba błędne stw ierdzenie, że konserw acja tkanin jest dziedziną, w której zdecydow anie preferow ane są tra ­ dycyjne metody. W większości przypadków rutynow ym zabiegiem w procesie konserw atorskim jest w zm ocnienie osła­ bionej tkaniny dodatkowym podłożem. Najczęściej sto­ sow anym sposobem jest zabezpieczanie tkaniny przez przym ocow anie do now ego podłoża przy użyciu igły i gęstych ściegów siatki konserw atorskiej. W w ypadku

całkowicie zdegradow anych w łókien jedw abnych uży­ cie igły, w istocie, nieuchronnie prow adzi do niszcze­ nia obiektów. Poza nieskutecznością takich działań, zasłonięciem rew ersu tkaniny, na pow ierzchnię w p ro ­ w adza się now y elem ent w postaci gęstych ściegów, zmieniający oryginalną fakturę obiektu. W iększość konserw atorów tkanin ma św iadom ość n iedoskonało­ ści i w ad tego sposobu postępow ania. W praw dzie m e­ toda jest odw racalna, ale w yprucie siatki zawsze wiąże się z dodatkow ą destrukcją obiektu. Inny sposób konserw acji to przym ocow anie tkaniny do now ego podłoża długim i ściegami, przebiegającymi ponad obiektem . Ściegi te jednak nie stabilizują i nie zabezpieczają przed w ykruszaniem się w łókien w w y­ starczającym stopniu. Ta sama uwaga dotyczy um ie­ szczania zniszczonej tkaniny pom iędzy dwie w arstw y crepeliny. O d lat sześćdziesiątych w kilku pracow niach zaczę­ to stosow ać lam inow anie bądź podklejanie tkanin na now e podłoże przy użyciu klejów syntetycznych. W śród konserw atorów tkanin stosow anie klejów syn­ tetycznych zawsze budziło wiele zastrzeżeń. M eto d a ta tylko teoretycznie jest odw racalna, podobnie jak k o n ­ solidacja tkanin archeologicznych środkam i chem icz­ nymi. Każda próba usunięcia kleju syntetycznego, w przypadku zdegradow anych tkanin jedw abnych, jest jednoznaczna ze zniszczeniem obiektu. Z tych samych p ow odów stosow anie kleju syntetycznego w form ie folii i term iczne podklejanie m etodą stykow ą rów nież m oże budzić w ątpliw ości. W K atedrze Konserwacji i Restauracji T kanin Z a ­ bytkow ych na W ydziale Konserw acji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Warszawie od dw óch lat p ro w a­ dzone są prace badaw cze i dośw iadczalne przy o p ra ­ cow yw aniu zupełnie innej m etody konserw acji tkanin jedw abnych. Prace te są prow adzone przez autorkę artykułu w ram ach w łasnego tem atu badaw czego i przez studentkę A nnę D rzew iecką w ram ach pracy dyplom o w ej1. Projekt prac badaw czych jest wynikiem w ieloletnich obserwacji i dośw iadczeń przy konserw a­ cji różnorodnych obiektów, w tym pow ażnej liczby tkanin archeologicznych i tkanin pochodzących z sar­ kofagów. Św iadom ość niedoskonałości dotychczas sto ­ sow anych m etod, a przede wszystkim w w ielu w ypad­ kach stan bezradności w obec problem u konserw acji zdegradow anych tkanin, skłonił auto rk ę do podjęcia prac badawczych. Pomysł zupełnie innego podejścia do konserw acji zniszczonych tkanin znajduje swą analogię w m etodzie uzupełniania ubytków masą celulozow ą, spraw dzonej i pow szechnie stosow anej od wielu lat przez k onser­ w ato ró w papieru. O pierając się na pozytyw nych rezul­ tatach stosow ania tej metody, istniały realne podstawy, by sądzić, że zastosow anie masy z w łókien jedw abiu

naturalnego, w w ypadku tkanin jedw abnych, przynie­ sie rów nież podobne efekty. Realność praktycznego zastosow ania tego pom ysłu miała rów nież inną istotną podstaw ę. W literaturze dotyczącej historii papiernic­ tw a natrafiono na inform ację świadczącą o możliwości w ytw orzenia papieru z jedw abiu naturalnego. Już pierw sze eksperym entalne próby w ykonane w p o ło ­ wie 1999 r. w całej pełni potw ierdziły przypuszczenia 0 możliw ości w ykorzystania masy z w łókien jedw a­ bnych do konserwacji tkanin. W literaturze przedm io­ tu nie natrafiono dotychczas na żadne inform acje świadczące o stosow aniu podobnej m etody przez k o n ­ serw atorów tkanin. M etoda ta została nazw ana przez autorkę — fibrylizacją. Fibrylizacja jest metodą uzupełniania ubytków 1 konsolidacji tkanin masą z włókien naturalnych2. Przedm iotem dotychczasow ych prac badawczych i dośw iadczeń była fibrylizacja tkanin jedw abnych m a­ są z w łókien jedw abiu naturalnego. Kolejne prace będą dotyczyły fibrylizacji tkanin baw ełnianych, lnianych i w ełnianych. Istotą i najważniejszą cechą tej m etody jest użycie do konserw acji wyłącznie tego samego surow ca, z k tó ­ rego w ykonano obiekt, bez konieczności stosow ania w zm acniającego podłoża ani żadnych dodatkow ych środków chemicznych. M ożliw ość stosow ania tej m e­ tody jest uw arunkow ana specjalistycznym w yposaże­ niem pracow ni konserw atorskiej. Fibrylizacja odbyw a się w sposób m echaniczny przy w ykorzystaniu urządzenia do uzupełniania ubytków w papierze masą papierow ą. R ozw łókniona zawiesina masy z w łókien jedw abnych w trakcie przepływ u w o ­ dy osadza się rów nom ierną w arstw ą i w ypełnia szczel­ nie miejsca ubytków i przetarć. Proces fibrylizacji trw a około 1 minuty. N adm iar w ody usuwa się na stole niskociśnieniow ym . Po wyschnięciu masa w łóknista jest bardzo zwięzła, a w łókna ściśle przylegają do k ra­ w ędzi ubytków i brzegów tkaniny, stabilizując i trw ale je zabezpieczając. Już pierwsze próby fibrylizacji tkanin jedw abnych były podstaw ą do bardzo istotnego spostrzeżenia: fi­ brylizacja tkanin (zbudowanych z dwóch systemów krzy­ żującej się ze sobą przędzy) łatw o przepuszczających w odę, poza uzupełnianiem ubytków, daje znacznie szersze m ożliwości ich zabezpieczania. M ożliw ości te dotyczą konsolidacji masą w łóknistą całej pow ierzchni zniszczonych obiektów. N aniesiona od strony rew ersu tkaniny w arstw a masy może pełnić funkcję znakom i­ tego nośnika dla zdegradow anych tkanin. W zależno­ ści od potrzeb, grubość w arstw y może być regulow ana odpow iednią gram aturą masy. W arstwa ta może zakry­ w ać całkowicie lub tylko częściowo odw rocie tkaniny. Jakkolw iek sam proces fibrylizacji tkanin przebiega w sposób identyczny jak przy uzupełnianiu ubytków

1. P rzed m io tem pracy d y p lo m o w e j jest ko n serw a cja m a lo w a n ej d w u str o n n ie na jedw abiu c h o rą g w i nagrobnej A braham a P u d ew ese

z 1 6 7 1 r. z w y k o rzy sta n iem m e to d y fibrylizacji. C h o r ą g ie w jest w ła sn o śc ią M u z eu m W arm ii i M azu r w O lsztyn ie. 2 . T er m in te n zo sta ł zaak cep to w a n y przez R adę Języka P o lsk ieg o .

57

1. B a rw io n a m asa z w łó k ie n je d w a b iu n a tu ra ln eg o . W szy stk ie fo t. H . H r y s z k o 1. C o lo u re d ra w silk fib re m ass. A ll p h o to s: H . H r y s z k o

w papierze, to już po pierwszych eksperym entalnych próbach pojawiły się rów nież trzy głów ne problemy, wynikające z odm iennego charakteru surow ca i zupeł­ nie innych, pod względem techniki w ykonania i rodza­ jów destrukcji, obiektów : 1. Fibrylizacja tkanin wymaga w ypracow ania o d ­ miennej niż w przypadku papieru procedury postęp o ­ wania. Pojawił się istotny problem stabilizacji zniszczo­ nych tkanin — oddzielnych fragm entów , rozsnutych krawędzi ubytków, pojedynczych nitek — we właści­ wym położeniu w czasie zabiegu fibrylizacji. . 2. Konieczność dostosow ania grubości, koloru i faktury uzupełnień w przypadku każdego obiektu.

2. F ragm en t s tu ły , sta n p r z e d k o n se rw a c ją 2. F ragm en t o f a sto le , s ta te p rio r to c o n serv a tio n

3. Problem uzyskania masy z w łókien jedwabnych o odpow iednich własnościach. N iektóre z powyższych problem ów zostały już roz­ w iązane, pozostałe są przedm iotem aktualnie p rzep ro ­ w adzanych badań. Ad 1. W arunkiem skutecznego i trw ałego zabezpie­ czenia każdej tkaniny jest odpow iednie jej przygoto­ wanie do zabiegu fibrylizacji. Sposób postępow ania jest taki sam, jak w każdym praw idłow ym procesie k o n ­ serw atorskim . T kanina pow inna być zdezynfekow ana, oczyszczona m echanicznie i w kąpielach w odnych. D odatkow ym i najbardziej istotnym etapem prac jest

3. F ra g m en t s tu ły , tk a n in a je d w a b n a b r o sz o w a n a n icią m e ta lo w ą . A w ers, sta n p o k o n se rw a c ji 3. F ragm en t o f a sto le , silk fabric s titc h e d w ith a m e ta l th read. O b v erse , s ta te a fte r c o n serv a tio n

58

zlikw idow anie deform acji i stabilizacja zniszczonej tkaniny w taki sposób, aby w czasie zalew ania masą jedw abną nie nastąpiły zniekształcenia kraw ędzi ubyt­ ków czy przem ieszczanie się oddzielnych fragmentów. R óżnorodność tkanin nie pozw ala jednak na ustalenie ścisłych zasad. Każdy obiekt, w zależności od stanu zachow ania, rodzaju destrukcji, techniki w ykonania, wym aga odrębnego sposobu postępow ania. W tym względzie jest niezbędne w szechstronne dośw iadcze­ nie konserw atorskie i d okładna znajom ość wszystkich aspektów przebiegu procesu fibrylizacji. Ad 2. R óżnorodność tkanin stw arza konieczność indywidualizacji rozw iązań w zależności od rodzaju obiektu. G rubość, k o lo r i fakturę uzupełnień dostoso­ wuje się odrębnie do każdego obiektu, biorąc pod uwagę założenia konserw atorskie. Grubość masy włóknistej w uzupełnieniach. Prace badaw cze związane z grubością masy w łóknistej roz­ poczęto od zm ierzenia grubości kilkudziesięciu jedw a­ bnych tkanin zabytkow ych. N a tym etapie prac z ba­ dań w yłączono tkaniny aksam itne. W zależności od budow y splotow ej i użytych surow ców grubość tkanin w ahała się od 0,12 do 0,96 mm, przy czym zarysował się dość w yraźny podział na 3 zasadnicze grupy:

4. F ragm en t s tu ły , tk a n in a je d w a b n a b ro szo w a n a nicią m e ta lo w ą . R ew ers, sta n p o k o n se rw a c ji 4. F ragm en t o f a sto le , silk fabric s titc h e d w ith a m e ta l thread. Reverse, s ta te a fte r c o n serv a tio n

— 1 grupa — bardzo cienkie tkaniny o splocie płótna i atłasu — grubość 0 ,1 2 -0 ,2 0 mm. — 2 grupa — tkaniny atłasow e, rypsowe i adam aszko­ we — grubość 0 ,2 0 -0 ,3 5 mm. — 3 grupa — tkaniny lansow ane lub broszow ane nicią z oplotem m etalowym . W przypadku tkanin grupy 3 oznaczenie grubości jednym param etrem jest niem ożliwe, poniew aż w jed­

5. F ra g m en t s tu ły , sta n p r z e d k o n se rw a c ją 5. F ragm en t o f a sto le , s ta te p r io r to c o n serv a tio n

59

6. D w a fra g m e n ty stu ły , sta n p o k o n se rw a c ji 6. T w o fra g m en ts o f a sto le , s ta te a fte r c o n serv a tio n

nej tkaninie występują co najmniej 2, a najczęściej 3 różne wielkości. W ynoszą one przykładow o: 0,17 — 0,50 — 0,70 mm, 0,42 — 0,80 — 0,96 mm, 0,36 — 0,69 — 0,89 mm. W rezultacie wielu prób ustalono gram aturę dla trzech wzorcow ych grubości tkanin: 0,12 — 0,24 — 0,34 mm. W zorce te są niezbędne przy określaniu ilości masy potrzebnej do uzupełnienia określonej p o ­ wierzchni ubytków. Kolor masy włóknistej. O dpow iedni kolor masy uzyskuje się w norm alnym procesie farbiarskim , sto ­ sowanym przy barw ieniu przędzy jedwabnej. M asa może być barw iona na nieograniczoną liczbę kolorów. Absolutnie niezbędnym w ym ogiem jest odporność na w odę i trw ałość stosow anych barwników. Kolor u zu­ pełnień może być jednolity lub wielobarwny, w zależ­ ności od potrzeb. Uzyskanie masy o różnych odcie­ niach wym aga jednak od konserw atora dużych um ie­ jętności i dośw iadczenia w trakcie zabiegu fibrylizacji. Faktura masy włóknistej. Faktura uzupełnień, w za­ leżności od założeń konserw atorskich może być g ład­ ka, ale istnieją też możliwości uzyskania faktury zbli­ żonej do faktury każdego rodzaju tkaniny. Fakturę m ożna uzyskać w trakcie osuszania obiektu na stole niskociśnieniow ym . Ten problem nie jest jeszcze do końca rozwiązany. A ktualnie opracow yw any jest taki sposób uzyskiwania pożądanej faktury, aby była ona odbiciem pozytyw ow ym , a nie negatyw ow ym , jaki p o ­ wstaje przy prostej czynności odciskania faktury z in ­ nej tkaniny.

60

Ad 3. Podstaw ow e właściwości decydujące o trw a­ łości w łókniny jedwabnej — analogicznie, jak przy ocenie trw ałości papieru — to w ytrzym ałość i o d p o r­ ność na zginanie. Stopień białości w przypadku w łók­ niny jedwabnej użytej do fibrylizacji tkanin jedw ab­ nych nie jest istotny. O dczyn pH masy jedwabnej w y­ nosi 7,1. W ytrzymałość w łókniny jedwabnej pow inna być odpow iednio dostosow ana do w ytrzym ałości d a­ nego rodzaju obiektów. W w ypadku tkanin o zróżni­ cowanej budow ie splotow ej w ytrzym ałość musi być oznaczona dwom a param etram i: wytrzymałość wzdłuż osnow y i w ytrzym ałość w zdłuż wątków. Z wyjątkiem tkanin o rów nom iernym splocie płótna, w tkaninach atłasowych i rypsow ych występują zawsze bardzo duże różnice. Jeszcze większe różnice występują w przypad­ ku zastosow ania w w ątkach przędzy z oplotem m eta­ lowym. W ytrzymałość w łókniny jest uzależniona od długości w łókien i od sposobu przygotow ania masy. D otychczasow e dośw iadczenia przeprow adzono z użyciem masy o stosunkow o krótkich w łóknach. Ak­ tualnie przygotow yw ana jest masa długow łóknista. Zestaw ienie w yników badań wytrzym ałości tkanin za­ bytkow ych (głównie archeologicznych) i w ytrzym ało­ ści w ytypow anych rodzajów masy w łóknistej zostanie przedstaw ione w najbliższym czasie. Pierwszymi obiektam i, przy konserw acji których za­ stosow ano m etodę fibrylizacji, były fragm enty stuły i ornatu pochodzące z w ykopalisk archeologicznych na w zgórzu katedralnym we From borku, w ydobyte w 1957 r. Pozyskany w trakcie wykopalisk zbiór obej­ muje 96 fragm entów szat i param entów liturgicznych z XVII i XVIII w. W ybrane obiekty z tego zbioru są

obecnie w trakcie prac konserw atorskich \ R óżn o ro d ­ ność tkanin, rodzajów i stopnia destrukcji pozw ala na w nikliwe i w szechstronne spraw dzenie możliwości stosow ania m etody fibrylizacji. D otychczasow e d o ­ świadczenia i uzyskane rezultaty niew ątpliw ie mogą już być podstaw ą do jej oceny. Najważniejsze zalety m etody to: — skuteczna i trw ała stabilizacja w łókien i zabezpie­ czenie zdegradow anych tkanin, — całkow ita nieszkodliw ość chem iczna, — um ożliw ienie eksponow ania i bezpiecznego prze­ chow yw ania tkanin, — dostępność do rew ersu tkaniny (w przypadku uzu­ pełniania ubytków ), — zachowanie faktury obiektu w niezmienionym stanie, — całkow ita i łatw a odw racalność zabiegu, — możliwość pow tarzalności fibrylizacji na tym sa­ mym obiekcie, — zdecydow ana popraw a wyglądu estetycznego,

— zdecydow ane ograniczenie pracochłonności w p o ­ rów naniu z m etodam i tradycyjnym i, — znaczne obniżenie kosztów konserwacji. D o wad należy zaliczyć m ożliwość stosow ania tej m etody jedynie do konserwacji obiektów o stosunko­ w o niewielkich rozm iarach. O graniczenie to wynika z wielkości urządzenia do uzupełniania ubytków w pa­ pierze, z którego dotychczas korzystano. Podstawowy w niosek z dotychczasowych prac m oż­ na sform ułow ać następująco: fibrylizacja tkanin jed­ w abnych masą z w łókien jedwabiu naturalnego, z całą pew nością stw arza zupełnie odm ienne m ożliwości konserw acji zniszczonych tkanin jedwabnych. Szczegółowe opracow anie m etody fibrylizacji, we wszystkich jej aspektach wymaga, oczywiście, jeszcze bardzo wielu badań. Procedura postępow ania w naj­ ważniejszych elem entach została opracow ana i spraw ­ dzona doświadczalnie. Aktualnie prace badawcze są skoncentrow ane na własnościach masy z w łókien jed­ wabnych. W projekcie prac docelow ym zadaniem jest w ytypow anie spośród różnych w ariantów masy o naj­ lepszych własnościach. Kompleksowe wyniki badań i rezultaty prac konserw atorskich zostaną opubliko­ w ane po ich zakończeniu.

7. F ragm en t tk a n in y z o rn a tu , sta n p r ze d k o n se rw a c ją

8. F ragm en t tk a n in y z o rn a tu , sta n p o k o n serw a cji

7. F ragm ent o f fa b ric fro m a chasuble, s ta te p r io r to c o n serv a tio n

8. F ragm en t o f fa b ric fro m a chasuble, s ta te a fte r c o n serv a tio n

3. A utorka artykułu składa p o d zię k o w a n ie D yrekcji M u z eu m W ar­ m ii i M azu r w O lsz ty n ie , a w szc z eg ó ln o śc i pan i m gr M a łg o rza cie

O k u licz za w y ra żen ie z g o d y na w y k o rzy sta n ie tkanin a r ch eo lo g icz ­ n ych d o prac b ad aw czych i ek sp erym en taln ych .

61

Fibrilisation — a Method of Supplementing Gaps and the Consolidation of Fabrics with a Natural Fibre Mass The contemporary conservation of fabrics has not resol­ ved the conservation of degraded silk fabrics. Traditional methods of conservation using a needle are ineffective, and the application of glue should be eliminated due to the irreversibility of this operation. For the past two years the Chair of the Conservation and Restoration of Historical Fabrics in the Department of the Conservation and Restoration of Works of Art at the Acade­ my of Fine Arts in Warsaw has been conducting research and experimental studies concerning an entirely new method of conservation, described by the author as fibrilisation. Fibrili­ sation consists of supplementing gaps and the consolidation of silk fabrics by using raw silk fibre masses. The essence of the proposed method is the application of exclusively the same raw material as the one used for making the object,

62

without the necessity of employing a reinforcing base or any additional chemical means. Fibrilisation is performed me­ chanically with the same equipment that supplements gaps in paper by means of paper bulk. The great variety of fabrics renders it necessary to resort to individual solutions depending on the given object. Thick­ ness, colour and texture are adopted separately in each case. Apart from supplementing gaps, the fibrilisation of fabrics also offers an opportunity for consolidating the whole surf­ ace of degraded fabrics. The results of heretofore research and experiments are highly encouraging. Fibrilisation certa­ inly creates totally different possibilities of conserving silk fabrics. The complex outcome of research and conservation will be presented after their completion.