Warszawa, 20-22 kwietnia 2012

Problemy młodzieży z wejściem na rynek pracy

Urszula Sztanderska

Rzeczywistość rynku pracy młodych osób

Młodzi na rynku pracy (2011) 100% 90%

16,6%

13,4%

80%

7,7%

5,6% 4,1%

43,9%

4,6%

70%

nieaktywni

60% 50%

92,6%

bezrobotni 10,5% 4,8%

40%

71,0%

76,9%

pracujący w pełnym wymiarze czasu

30% 40,8%

20% 10%

1,7%

0%

2,7% 2,9% 15-19

20-24

25-29

pracujący w niepełnym wymiarze czasu

30-34

Sytuacja młodych a mity Wysokie bezrobocie po części wynikiem po prostu rozpoczynania aktywności zawodowej: młodzi wchodzą na rynek pracy i muszą ją znaleźć Żadna inna grupa nie jest w sytuacji, że wszyscy na raz muszą znaleźć pracę Poszukiwanie pracy zawsze trwa: Tym dłużej, im wyższe oczekiwania dotyczące wysokości zarobków • Zróżnicowanie płac wśród młodych znaczne – szukanie lepszej pracy może mieć sens (choć zależy od jednostkowej sytuacji np. kwalifikacji i charakterystyki lokalnego rynku pracy)

Tym dłuższe, im mniejszy koszt poszukiwań • Pozostawanie na utrzymaniu rodziców

UWAGA: poszukiwanie lepszej pracy ma sens!

Aktywni i pracujący (2011) 100,0% 95,1%

91,2%

89,2%

90,0%

83,3% 80,0% 75,5%

70,0% 63,4%

78,1% 72,7% 63,2%

67,9%

60,0%

58,4% 52,1%

50,0%

mężczyźniaktywność

48,8%

47,0%

40,0%

43,1% 39,1%

30,0%

8,5% 6,3%

0,0%

mężczyźnipracujący kobiety pracujące

20,0% 10,0%

kobietyaktywność

6,2% 4,9%

15-19

20-24

25-29

30-34

ogółem

Stopa bezrobocia (2011) 30,0%

25,0%

25,0% 21,1%

20,0%

19,9%

17,7%

mężczyźni

15,0%

kobiety

10,0%

10,0% 8,6%

6,8%

8,4% 7,5%

6,2%

5,0%

0,0% 15-19

20-24

25-29

30-34

ogółem

Ale i smutna prawda … czyli obiektywne trudności podjęcia pracy Czynnik koniunkturalny  pierwsza reakcja na spowolnienie gospodarcze: zahamowanie przyjęć do pracy Stagnacyjne rynki pracy: struktura osiedleńcza nie przystaje do struktury popytu na pracę  duże różnice w przekrojach: miasto – wieś (dotyczy głównie młodych, dla starszych ochronna rola rolnictwa indywidualnego) aglomeracje – małe miasta regiony – tereny północno-zachodnie lokalne różnice: czas/koszty dojazdów do pracy

Ale i smutna prawda … czyli obiektywne trudności podjęcia pracy Niedopasowanie kompetencyjne: różne wymiary Niewłaściwy poziom wykształcenia Nieadekwatna do popytu na pracę struktura kształcenia • Finansowanie szkolnictwa zawodowego (algorytm jednakowy dla różnych rodzajów kształcenia zawodowego, ogólnie niski) • Finansowanie szkolnictwa wyższego (niskie nakłady, preferencje rozwoju tanich kierunków kształceniaw szkolnictwie publicznym i prywatnym)

Brak kompetencji zawodowych / fachowych • Programy, podręczniki, nauczyciele • Wyposażenie / nakłady

Niski udział umiejętności praktycznych  szkolnictwo zawodowe • Mało praktyk • Przestarzały ich charakter

Brak doświadczenia zawodowego Raczej nie dyskryminacja!

Co z tym wyższym wykształceniem?

Upowszechnienie szkolnictwa wyższego Współczynnik skolaryzacji młodzieży w wieku 19-24 lata (w%) i liczba studentów (w tys.) szkół wyższych, publicznych i niepublicznych w latach 2000 – 2010

1400

60,0 50,0

53,7 49,4

1000

39,4

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1237 580 2010

1247 633 2009

1252 659 2008

1262 660 2007

1287 640

2006

1319 621 2005

1331 582 2004

1301 546 2003

1260

1197

0

0,0

Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS

529

współczynnik skolaryzacji

2002

10,0

509

200

2001

400

20,0

445

600

30,0

1039

800

2000

40,0

1200

uczelnie publiczne

uczelnie niepubliczne

„Nasycenie” wykształceniem Ludność w wieku 25-64 wg poziomu wykształcenia w latach 2000-2010 8000 7000 6000

6815

6971

6982

6901

6878

6904

6799

6813

6879

6834

6653

5481

5448

5462

5397

5430

5509

5590

5608

5626

5655

5791 4905

5000

4000

4008 3902

3000 2265

2387

3803 2551

3495 2850

3190 3263

3863 3469 3668 3050

2909 2830

4082

2682

4469

2542 2432

2000 1000

1356

1380

1468

1468

1544

1558

1536

1552

1595

1631

1673

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

0 wyższe średnie ogólnokształcące co najwyżej gimnazjalne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL

średnie zawodowe i policealne zasadnicze zawodowe

Czy wyższe wykształcenie znajduje miejsce na rynku pracy? Stopa zatrudnienia w populacji 25-64 lata w zależności od wykształcenia w 2010 r. (w %) 90,0 85,1 85,3 84,8

84,5 84,1 84,5 83,1 82,6 82,3 82,7 83,5

wyższe

80,0 71,9

70,0

70,4

67,0 66,4 67,1 67,9

64,0 61,4

60,0 50,0

68,6

62,5

41,5

40,0

65,3 64,4

62,9

60,0 58,4 58,2 58,3 58,8

58,8 59,3 59,3 58,2 57,0 55,8 57,4 42,8

70,1 70,8 70,1 69,9

39,1 38,2 37,5 37,7 38,6

59,9

41,0

średnie zawodowe i policealne

61,4 61,4 61,2

średnie ogólnokształcące

43,0

zasadnicze zawodowe

41,6

39,9

co najwyżej gimnazjalne

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

30,0

Jak wykształcenie różnicuje sytuację na rynku pracy starszych i młodszych? Stopa zatrudnienia wg wykształcenia* i wieku w 2010 r. (w %) 11,3

co najwyżej gimnazjalne

2,7

35-64 36,4

25-34

38,0

zasadnicze zawodowe

40,8

średnie ogólnokształcące

15-24

54,5 50,0 62,5

31,6

56,6 66,1 52,2

średnie zawodowe i policealne 1,5

inżynierskie lub licencjackie

82,4

58,3

47,8

wyższe magisterskie lub stopień

0,0

25,0

50,0

84,2 80,0 75,0

100,0

Uwaga: Dane dla osób w wieku 35-64 z wykształceniem licencjackim lub inżynierskim są mało liczne, obliczone na ich podstawie wskaźniki mogą być niereprezentatywne. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL

Specyficzna, polska struktura kształcenia wyższego Liczba studentów szkół wyższych wg formy studiów i typu uczelni w latach 2000 – 2010 (w tys.) 2000 1800

1600 1400 1200 1000 800

343 102 453

364 116 486

443

524

539

380

412

494

388

523

482

117

127

139

148

146

137

121

110

98

492

492

493

469

490

467

455

432

402

703

746

779

797

797

795

797

815

836

600 400 200

586

644

0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 stacjonarne, publiczne

niestacjonarne, publiczne

stacjonarne, niepubliczne

niestacjonarne, niepubliczne

Źródło: opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych GUS

Studenci wg grup kierunków studiów w uczelniach publicznych i niepublicznych w 2010r.

Kierunki kształcenia

produkcja i przetwórstwo inżynieryjno-techniczne fizyczne biologiczne ekonomia i administracja ochrona i bezpieczeństwo usługi transportowe ochrona środowiska usługi dla ludności weterynaryjne architektura i budownictwo opieka społeczna informatyczne matematyczno-statystyczne dziennikarstwo i informacja rolnicze, leśne i rybactwa medyczne prawne społeczne artystyczne humanistyczne pedagogiczne

uczelnie publiczne uczelnie niepubliczne

0,0 50,0 100,0150,0200,0250,0300,0350,0400,0450,0 Źródło: opracowanie własne na danych BDL GUS

Nakłady: nauczyciele akademiccy Nauczyciele akademiccy w latach 2000 – 2010 (liczba – lewy wykres, liczba studentów przypadających na 1 nauczyciela akademickiego – prawy wykres). 45000

100,0

40000

90,0

92,9 86,0

80,0

35000

76,4

70,0

30000

60,0

20000

53,1

51,6

50,0

41,1

40,0

profesorowie

docenci

adiunkci

asystenci

Źródło: opracowanie własne na danych BDL GUS

1 dr lub doc.

2009

2008

17,9

2007

2005

2004

2003

2002

2001

1 profesora

2006

19,9

19,2

2000

2010

2009

2008

2007

0,0 2006

0 2005

10,0 2004

5000 2003

20,0

2002

10000

2001

30,0

2000

15000

2010

25000

1 nauczyciela ak.

Niskie nakłady Wydatki na 1 studenta według parytetu siły nabywczej w USD

Nakłady na 1 studenta zestawione z PKB na 1 mieszkańca (w dolarach USA w ujęciu parytetu siły nabywczej) 27000 USA 24000

R² = 0,6664

SZWAJ

21000 18000 15000 12000

IZR

BRA

POR

9000 6000

KOR SŁN

MEK CHI

WĘG SŁO POL

3000

SZW DAN WB AUS JAP BELAUT HOL FRAFINNIEM HISZP NZEL WŁO

NOR

IRL

ISL

CZE

EST

ROS

0 5 000 7 500 10 000 12 500 15 000 17 500 20 000 22 500 25 000 27 500 30 000 32 500 35 000 37 500 40 000 42 500 45 000 47 500 50 000 52 500 PKB na 1 mieszkańca według parytetu siły nabywczej USD

Źródło: Education at a Glance 2009, OECD Indicators, tab. B1.1a,, B1.4 i Annex 2

Niedopasowania strukturalne

Przyczyny wykonywania innej pracy niż praca w wyuczonym zawodzie (2011)

45,0% 40,0%

38,9%

35,0% nie znalazły takiej pracy 30,0% wybrały lepiej płatną pracę

25,0% 20,0%

15,0%

wybrały lepsze warunki pozapłacowe 12,1%

10,2%

10,0% 5,0%

4,6% 2,4%

nie chciały pracować w zawodzie

9,5% 3,8% 0,5% 0,7%

2,6%

0,6%

1,6%

0,0% wyższe

średnie zawodowe

zasadnicze zawodowe

Różnice terytorialne

Średnioroczne stopy bezrobocia osób w wieku 25-34 lata w 2010 r. w przekroju województw (w %) wykształcenie wyższe co województwo wyższe licencjackie średnie średnie najwyżej magisters lub policealne zawodo- ogólno- zasadnicze gimnazjal kie inżynierskie we kształcące zawodowe ne dolnośląskie 7,1 10,7 11,2 10,1 13,1 13,2 26,9 kujawsko-pomorskie 6,8 6,8 14,5 11,6 17,3 15,2 30,9 lubelskie 10,0 13,0 13,1 13,4 19,0 16,2 19,0 lubuskie 5,5 15,4 10,5 10,9 13,1 10,8 28,4 łódzkie 6,2 9,1 15,9 11,3 13,0 13,7 23,7 małopolskie 8,9 12,2 11,7 8,9 10,6 11,7 21,1 mazowieckie 4,7 4,7 8,2 8,0 12,7 13,5 22,2 opolskie 6,2 6,2 12,6 11,3 12,2 12,4 29,8 podkarpackie 10,6 19,0 10,8 16,7 21,7 17,3 23,2 podlaskie 9,4 12,5 16,1 14,0 19,8 13,0 14,6 pomorskie 6,9 6,1 16,6 7,1 13,4 10,7 23,0 śląskie 5,9 8,1 13,0 10,0 8,1 15,4 27,2 świętokrzyskie 8,9 16,5 20,1 13,2 22,7 15,2 28,3 warmińsko-mazurskie 5,5 8,7 16,9 7,8 10,0 13,5 24,3 wielkopolskie 5,2 8,7 15,5 10,0 10,7 10,9 24,1 zachodniopomorskie 7,3 8,0 7,7 7,4 11,7 17,2 29,9 ogółem 6,8 9,4 12,9 10,5 13,4 13,7 24,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL

Gdzie niskie wykształcenie szczególnie dyskryminuje Stopa bezrobocia w populacji w wieku 25-34 lata zamieszkałej w różnych typach miejscowości według poziomu wykształcenia w 2010 r. (w %) 40,0 35,6

35,0 30,0

27,5

miasto 100 tys. lub więcej miasto poniżej 100 tys. wieś

25,0 20,0

16,6

15,0 10,0 5,0

0,0

11,8 10,7 8,0 7,5 5,8

6,0

11,8 9,7

11,2 10,0 9,9

15,7 13,1 11,4

17,9 15,3 10,4

18,2 12,8 10,7 8,8

Wykształcenie i praca a kompetencje fachowe i społeczne

Struktura wykształcenia i terytorialna

Jakość kompetencji fachowych

Normy i umiejętność współpracy

Zatrudnialność, wynagrodzenia, awans

Podstawą normy współpracy Normy współpracy z założenia traktujemy je jako daleko idącą gotowość dobrego, usilnego, opierającego się na staranności, zaangażowaniu, wykorzystaniu posiadanych zasobów wiedzy/umiejętności współdziałania w zakresie realizacji wspólnych celów Norma choć nieformalna pozostaje normą bo: • Dominuje jako sposób działania • Istnieją sankcje (np. wykluczenia z grupy/społeczności, ostracyzmu) za jej nieprzestrzeganie • Jest wpojona / zinternalizowana

Co „dają” gospodarce wspólnie przestrzegane normy? Dostęp do zasobów ilościowych i jakościowych osób zaangażowanych w produkowanie Wysoką efektywność wykorzystania zasobów

Przypadek rynku pracy Działanie / niedziałanie na szkodę pracodawcy/pracownika Bumelowanie/unikanie bumelowania w pracy Rozwój wewnętrznego rynku pracy kosztem zewnętrznego

Umiejętność działania zespołowego Ważne: Podejmowanie działań bez przymusu zewnętrznego, w miarę potrzeb, nadarzających się okazji Umiejętność organizacji działań zbiorowych lub włączania się w nie Rozumienie i identyfikowanie się z poglądem samoradzenia sobie w zespole, brak podstaw oczekiwania na rozwiązanie problemów przychodzące z zewnątrz Brak zahamowań w oferowaniu swoich zasobów (pracy, kapitału, intelektu …)

Umiejętność działania zespołowego We współczesnych przedsiębiorstwach zasadnicze znaczenie ma działanie zbiorowe i pozioma (płaska) struktura zarządcza. Decyzje są podejmowane na szczeblu wykonawczym (na dole) i tam realizowane Koordynacja następuje w strukturach poziomych Przypadek rynku pracy Ewolucja firm pod wpływem zmiany struktury gospodarczej, postępu technologicznego i zarządczego wymusza oczekiwanie, by pracownicy umieli pracować zespołowo, samodzielnie, elastycznie reagować na zmiany w środowisku pracy

Kapitał społeczny na rynku pracy – perspektywa pracodawcy Rekrutacja pracowników Korzystanie z polecania pracowników, gwarancja jakości kandydatów Wiarygodność dyplomów edukacyjnych i świadectw pracy

Selekcja: możliwość uzyskania zaufania pracowników co do przyczyn zwolnień i co do kryteriów selekcji pracowników  nie negatywne oddziaływanie na motywacje zatrudnionych

Wykonywanie pracy Samodzielność (zmniejszenie kosztów zarządzania, efektywniejsze wykonywanie pracy, elastyczność) Współpraca (wąskie zespoły + koordynacja) Eliminacja bumelowania/samokontrola wysiłku, jakości …

Wynagradzanie, kształtowanie warunków pracy Rozumienie reguł i warunków kształtujących wynagradzanie

Kapitał społeczny na rynku pracy – perspektywa pracobiorcy

Rekrutacja pracowników

Poszukiwanie pracy poza instytucjami pośrednictwa; wiarygodność informacji o warunkach pracy

Selekcja: zaufanie co do przyczyn zwolnień i do kryteriów selekcji pracowników zaufanie do skuteczności pomocy sieci społecznej i instytucji publicznych (aktywnej i pasywnej)

Wykonywanie pracy Odpowiedniość uprawnień, kompetencji i odpowiedzialności za rezultat Nagradzanie za inicjatywność Nagradzanie za dzielenie się wiedzą

Wynagradzanie, kształtowanie warunków pracy Przekonanie o sprawiedliwym (normy!) podziale korzyści/ kosztów funkcjonowania firmy Istnienie skutecznej reprezentacji interesów

Przypadek 1.Poszukiwane kompetencje w budownictwie Nadzór Współpraca w zespole specjalistów Znajomość swojej „działki” technicznej Znajomość prawa i ekonomii Umiejętność współpracy z innymi Uprawnienia – pomożemy zdobyć Łączenie zadań ściśle zawodowych ze współpracą z klientem

Robotnicy Znajomość poszczególnych narzędzi i surowców Uniwersalność (zdolność do wykonywani wielu różnych prac) Dzielenie się umiejętnościami i uczenie od innych Odpowiedzialność za powierzony odcinek prac Dokładność, umiejętność współpracy z innymi Żeby byli „niepijący”, ustabilizowani życiowo”

Przypadek 2: Poszukiwane kompetencje w energetyce Biegłość w matematyce, Znajomość podstawowych praw fizyki Umiejętność przełożenia ich na praktykę – zbudowanie obwodu, przeliczenie parametrów Znajomość aparatów Umiejętność odczytywania specyfikacji Rysunek techniczny Odpowiedzialność, dokładność, staranność Współpraca w zespole Samodzielność  RESZTY nauczymy!  2-3 lata, praca „na dublu”, wewnętrzne szkolenia  Certyfikaty – pomożemy zdobyć

Sprzężenie zwrotne zawodzi PRACODAWCY PRACOWNICY

Szkoły Uczelnie Instytucje kształcenia ustawicznego

Oczekiwania pracodawców w stosunku do szkolnictwa wyższej jakości kształcenia (przez co rozumie się także zawartość programów dostosowanych do realiów pracy w zawodzie), w tym również w zawodach nietechnicznych dla działów wsparcia tak, by absolwent znał techniki i narzędzia pracy odpowiednie do stanowisk, jakie mógłby zająć; wyjątkiem jest na ogół wysoka ocena kształcenia w politechnikach Większego nacisku na nauczanie praktyczne Rzetelnego oceniania uczniów tak, żeby świadectwo mówiło o rzeczywistej wiedzy i umiejętnościach absolwenta i generalnie, by wymagania stawiane absolwentom były wyższe niż są obecnie (świadectwa nie wzbudzają zaufania) Zainteresowania współpracą z firmami, zwłaszcza sugerowania, którzy kandydaci do pracy są obiecujący jako potencjalni pracownicy Nacisku na zrozumienie na czym polega praca, jakie są jej realia, żeby absolwent nie tylko miał znajomość zawodu ale i organizacji pracy, wymagań dotyczących własnego rozwoju, zasad pracy w zespole, pod presją rzeczywistych warunków, cechował się wysoką odpowiedzialnością.

Jedna z przyczyny niedopasowań edukacji do rynku pracy - praktyki „Praktyka” praktyk zawodowych. W założeniu praktyki mają dawać uczniom i studentom te umiejętności, których nie dostarcza im system edukacyjny. Chodzi tu o: umiejętność odnalezienia się w organizacji, zapoznania się z realiami pracy w branży z konkretnymi czynnościami zawodowymi.

W szkołach są opracowywane programy praktyk, które – w przypadku branży budowlanej – zakładają m.in. to, że uczeń/student zapozna się ze wszystkimi etapami budowy, ale trudno znaleźć przedsiębiorstwo, które jest w stanie zapewnić tak różnorodne doświadczenia zechce przyjąć na praktyki

Szkoły nie są w stanie zapewnić miejsca praktyk wszystkim uczniom, nie są też w stanie skontrolować jakości praktyk Nieprzygotowanie nauczycieli do praktykowania zawodu Aprobuje się fikcje praktyk

Dziękuję