Warszawa, 20-22 kwietnia 2012
Problemy młodzieży z wejściem na rynek pracy
Urszula Sztanderska
Rzeczywistość rynku pracy młodych osób
Młodzi na rynku pracy (2011) 100% 90%
16,6%
13,4%
80%
7,7%
5,6% 4,1%
43,9%
4,6%
70%
nieaktywni
60% 50%
92,6%
bezrobotni 10,5% 4,8%
40%
71,0%
76,9%
pracujący w pełnym wymiarze czasu
30% 40,8%
20% 10%
1,7%
0%
2,7% 2,9% 15-19
20-24
25-29
pracujący w niepełnym wymiarze czasu
30-34
Sytuacja młodych a mity Wysokie bezrobocie po części wynikiem po prostu rozpoczynania aktywności zawodowej: młodzi wchodzą na rynek pracy i muszą ją znaleźć Żadna inna grupa nie jest w sytuacji, że wszyscy na raz muszą znaleźć pracę Poszukiwanie pracy zawsze trwa: Tym dłużej, im wyższe oczekiwania dotyczące wysokości zarobków • Zróżnicowanie płac wśród młodych znaczne – szukanie lepszej pracy może mieć sens (choć zależy od jednostkowej sytuacji np. kwalifikacji i charakterystyki lokalnego rynku pracy)
Tym dłuższe, im mniejszy koszt poszukiwań • Pozostawanie na utrzymaniu rodziców
UWAGA: poszukiwanie lepszej pracy ma sens!
Aktywni i pracujący (2011) 100,0% 95,1%
91,2%
89,2%
90,0%
83,3% 80,0% 75,5%
70,0% 63,4%
78,1% 72,7% 63,2%
67,9%
60,0%
58,4% 52,1%
50,0%
mężczyźniaktywność
48,8%
47,0%
40,0%
43,1% 39,1%
30,0%
8,5% 6,3%
0,0%
mężczyźnipracujący kobiety pracujące
20,0% 10,0%
kobietyaktywność
6,2% 4,9%
15-19
20-24
25-29
30-34
ogółem
Stopa bezrobocia (2011) 30,0%
25,0%
25,0% 21,1%
20,0%
19,9%
17,7%
mężczyźni
15,0%
kobiety
10,0%
10,0% 8,6%
6,8%
8,4% 7,5%
6,2%
5,0%
0,0% 15-19
20-24
25-29
30-34
ogółem
Ale i smutna prawda … czyli obiektywne trudności podjęcia pracy Czynnik koniunkturalny pierwsza reakcja na spowolnienie gospodarcze: zahamowanie przyjęć do pracy Stagnacyjne rynki pracy: struktura osiedleńcza nie przystaje do struktury popytu na pracę duże różnice w przekrojach: miasto – wieś (dotyczy głównie młodych, dla starszych ochronna rola rolnictwa indywidualnego) aglomeracje – małe miasta regiony – tereny północno-zachodnie lokalne różnice: czas/koszty dojazdów do pracy
Ale i smutna prawda … czyli obiektywne trudności podjęcia pracy Niedopasowanie kompetencyjne: różne wymiary Niewłaściwy poziom wykształcenia Nieadekwatna do popytu na pracę struktura kształcenia • Finansowanie szkolnictwa zawodowego (algorytm jednakowy dla różnych rodzajów kształcenia zawodowego, ogólnie niski) • Finansowanie szkolnictwa wyższego (niskie nakłady, preferencje rozwoju tanich kierunków kształceniaw szkolnictwie publicznym i prywatnym)
Brak kompetencji zawodowych / fachowych • Programy, podręczniki, nauczyciele • Wyposażenie / nakłady
Niski udział umiejętności praktycznych szkolnictwo zawodowe • Mało praktyk • Przestarzały ich charakter
Brak doświadczenia zawodowego Raczej nie dyskryminacja!
Co z tym wyższym wykształceniem?
Upowszechnienie szkolnictwa wyższego Współczynnik skolaryzacji młodzieży w wieku 19-24 lata (w%) i liczba studentów (w tys.) szkół wyższych, publicznych i niepublicznych w latach 2000 – 2010
1400
60,0 50,0
53,7 49,4
1000
39,4
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1237 580 2010
1247 633 2009
1252 659 2008
1262 660 2007
1287 640
2006
1319 621 2005
1331 582 2004
1301 546 2003
1260
1197
0
0,0
Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS
529
współczynnik skolaryzacji
2002
10,0
509
200
2001
400
20,0
445
600
30,0
1039
800
2000
40,0
1200
uczelnie publiczne
uczelnie niepubliczne
„Nasycenie” wykształceniem Ludność w wieku 25-64 wg poziomu wykształcenia w latach 2000-2010 8000 7000 6000
6815
6971
6982
6901
6878
6904
6799
6813
6879
6834
6653
5481
5448
5462
5397
5430
5509
5590
5608
5626
5655
5791 4905
5000
4000
4008 3902
3000 2265
2387
3803 2551
3495 2850
3190 3263
3863 3469 3668 3050
2909 2830
4082
2682
4469
2542 2432
2000 1000
1356
1380
1468
1468
1544
1558
1536
1552
1595
1631
1673
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
0 wyższe średnie ogólnokształcące co najwyżej gimnazjalne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL
średnie zawodowe i policealne zasadnicze zawodowe
Czy wyższe wykształcenie znajduje miejsce na rynku pracy? Stopa zatrudnienia w populacji 25-64 lata w zależności od wykształcenia w 2010 r. (w %) 90,0 85,1 85,3 84,8
84,5 84,1 84,5 83,1 82,6 82,3 82,7 83,5
wyższe
80,0 71,9
70,0
70,4
67,0 66,4 67,1 67,9
64,0 61,4
60,0 50,0
68,6
62,5
41,5
40,0
65,3 64,4
62,9
60,0 58,4 58,2 58,3 58,8
58,8 59,3 59,3 58,2 57,0 55,8 57,4 42,8
70,1 70,8 70,1 69,9
39,1 38,2 37,5 37,7 38,6
59,9
41,0
średnie zawodowe i policealne
61,4 61,4 61,2
średnie ogólnokształcące
43,0
zasadnicze zawodowe
41,6
39,9
co najwyżej gimnazjalne
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
30,0
Jak wykształcenie różnicuje sytuację na rynku pracy starszych i młodszych? Stopa zatrudnienia wg wykształcenia* i wieku w 2010 r. (w %) 11,3
co najwyżej gimnazjalne
2,7
35-64 36,4
25-34
38,0
zasadnicze zawodowe
40,8
średnie ogólnokształcące
15-24
54,5 50,0 62,5
31,6
56,6 66,1 52,2
średnie zawodowe i policealne 1,5
inżynierskie lub licencjackie
82,4
58,3
47,8
wyższe magisterskie lub stopień
0,0
25,0
50,0
84,2 80,0 75,0
100,0
Uwaga: Dane dla osób w wieku 35-64 z wykształceniem licencjackim lub inżynierskim są mało liczne, obliczone na ich podstawie wskaźniki mogą być niereprezentatywne. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL
Specyficzna, polska struktura kształcenia wyższego Liczba studentów szkół wyższych wg formy studiów i typu uczelni w latach 2000 – 2010 (w tys.) 2000 1800
1600 1400 1200 1000 800
343 102 453
364 116 486
443
524
539
380
412
494
388
523
482
117
127
139
148
146
137
121
110
98
492
492
493
469
490
467
455
432
402
703
746
779
797
797
795
797
815
836
600 400 200
586
644
0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 stacjonarne, publiczne
niestacjonarne, publiczne
stacjonarne, niepubliczne
niestacjonarne, niepubliczne
Źródło: opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych GUS
Studenci wg grup kierunków studiów w uczelniach publicznych i niepublicznych w 2010r.
Kierunki kształcenia
produkcja i przetwórstwo inżynieryjno-techniczne fizyczne biologiczne ekonomia i administracja ochrona i bezpieczeństwo usługi transportowe ochrona środowiska usługi dla ludności weterynaryjne architektura i budownictwo opieka społeczna informatyczne matematyczno-statystyczne dziennikarstwo i informacja rolnicze, leśne i rybactwa medyczne prawne społeczne artystyczne humanistyczne pedagogiczne
uczelnie publiczne uczelnie niepubliczne
0,0 50,0 100,0150,0200,0250,0300,0350,0400,0450,0 Źródło: opracowanie własne na danych BDL GUS
Nakłady: nauczyciele akademiccy Nauczyciele akademiccy w latach 2000 – 2010 (liczba – lewy wykres, liczba studentów przypadających na 1 nauczyciela akademickiego – prawy wykres). 45000
100,0
40000
90,0
92,9 86,0
80,0
35000
76,4
70,0
30000
60,0
20000
53,1
51,6
50,0
41,1
40,0
profesorowie
docenci
adiunkci
asystenci
Źródło: opracowanie własne na danych BDL GUS
1 dr lub doc.
2009
2008
17,9
2007
2005
2004
2003
2002
2001
1 profesora
2006
19,9
19,2
2000
2010
2009
2008
2007
0,0 2006
0 2005
10,0 2004
5000 2003
20,0
2002
10000
2001
30,0
2000
15000
2010
25000
1 nauczyciela ak.
Niskie nakłady Wydatki na 1 studenta według parytetu siły nabywczej w USD
Nakłady na 1 studenta zestawione z PKB na 1 mieszkańca (w dolarach USA w ujęciu parytetu siły nabywczej) 27000 USA 24000
R² = 0,6664
SZWAJ
21000 18000 15000 12000
IZR
BRA
POR
9000 6000
KOR SŁN
MEK CHI
WĘG SŁO POL
3000
SZW DAN WB AUS JAP BELAUT HOL FRAFINNIEM HISZP NZEL WŁO
NOR
IRL
ISL
CZE
EST
ROS
0 5 000 7 500 10 000 12 500 15 000 17 500 20 000 22 500 25 000 27 500 30 000 32 500 35 000 37 500 40 000 42 500 45 000 47 500 50 000 52 500 PKB na 1 mieszkańca według parytetu siły nabywczej USD
Źródło: Education at a Glance 2009, OECD Indicators, tab. B1.1a,, B1.4 i Annex 2
Niedopasowania strukturalne
Przyczyny wykonywania innej pracy niż praca w wyuczonym zawodzie (2011)
45,0% 40,0%
38,9%
35,0% nie znalazły takiej pracy 30,0% wybrały lepiej płatną pracę
25,0% 20,0%
15,0%
wybrały lepsze warunki pozapłacowe 12,1%
10,2%
10,0% 5,0%
4,6% 2,4%
nie chciały pracować w zawodzie
9,5% 3,8% 0,5% 0,7%
2,6%
0,6%
1,6%
0,0% wyższe
średnie zawodowe
zasadnicze zawodowe
Różnice terytorialne
Średnioroczne stopy bezrobocia osób w wieku 25-34 lata w 2010 r. w przekroju województw (w %) wykształcenie wyższe co województwo wyższe licencjackie średnie średnie najwyżej magisters lub policealne zawodo- ogólno- zasadnicze gimnazjal kie inżynierskie we kształcące zawodowe ne dolnośląskie 7,1 10,7 11,2 10,1 13,1 13,2 26,9 kujawsko-pomorskie 6,8 6,8 14,5 11,6 17,3 15,2 30,9 lubelskie 10,0 13,0 13,1 13,4 19,0 16,2 19,0 lubuskie 5,5 15,4 10,5 10,9 13,1 10,8 28,4 łódzkie 6,2 9,1 15,9 11,3 13,0 13,7 23,7 małopolskie 8,9 12,2 11,7 8,9 10,6 11,7 21,1 mazowieckie 4,7 4,7 8,2 8,0 12,7 13,5 22,2 opolskie 6,2 6,2 12,6 11,3 12,2 12,4 29,8 podkarpackie 10,6 19,0 10,8 16,7 21,7 17,3 23,2 podlaskie 9,4 12,5 16,1 14,0 19,8 13,0 14,6 pomorskie 6,9 6,1 16,6 7,1 13,4 10,7 23,0 śląskie 5,9 8,1 13,0 10,0 8,1 15,4 27,2 świętokrzyskie 8,9 16,5 20,1 13,2 22,7 15,2 28,3 warmińsko-mazurskie 5,5 8,7 16,9 7,8 10,0 13,5 24,3 wielkopolskie 5,2 8,7 15,5 10,0 10,7 10,9 24,1 zachodniopomorskie 7,3 8,0 7,7 7,4 11,7 17,2 29,9 ogółem 6,8 9,4 12,9 10,5 13,4 13,7 24,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL
Gdzie niskie wykształcenie szczególnie dyskryminuje Stopa bezrobocia w populacji w wieku 25-34 lata zamieszkałej w różnych typach miejscowości według poziomu wykształcenia w 2010 r. (w %) 40,0 35,6
35,0 30,0
27,5
miasto 100 tys. lub więcej miasto poniżej 100 tys. wieś
25,0 20,0
16,6
15,0 10,0 5,0
0,0
11,8 10,7 8,0 7,5 5,8
6,0
11,8 9,7
11,2 10,0 9,9
15,7 13,1 11,4
17,9 15,3 10,4
18,2 12,8 10,7 8,8
Wykształcenie i praca a kompetencje fachowe i społeczne
Struktura wykształcenia i terytorialna
Jakość kompetencji fachowych
Normy i umiejętność współpracy
Zatrudnialność, wynagrodzenia, awans
Podstawą normy współpracy Normy współpracy z założenia traktujemy je jako daleko idącą gotowość dobrego, usilnego, opierającego się na staranności, zaangażowaniu, wykorzystaniu posiadanych zasobów wiedzy/umiejętności współdziałania w zakresie realizacji wspólnych celów Norma choć nieformalna pozostaje normą bo: • Dominuje jako sposób działania • Istnieją sankcje (np. wykluczenia z grupy/społeczności, ostracyzmu) za jej nieprzestrzeganie • Jest wpojona / zinternalizowana
Co „dają” gospodarce wspólnie przestrzegane normy? Dostęp do zasobów ilościowych i jakościowych osób zaangażowanych w produkowanie Wysoką efektywność wykorzystania zasobów
Przypadek rynku pracy Działanie / niedziałanie na szkodę pracodawcy/pracownika Bumelowanie/unikanie bumelowania w pracy Rozwój wewnętrznego rynku pracy kosztem zewnętrznego
Umiejętność działania zespołowego Ważne: Podejmowanie działań bez przymusu zewnętrznego, w miarę potrzeb, nadarzających się okazji Umiejętność organizacji działań zbiorowych lub włączania się w nie Rozumienie i identyfikowanie się z poglądem samoradzenia sobie w zespole, brak podstaw oczekiwania na rozwiązanie problemów przychodzące z zewnątrz Brak zahamowań w oferowaniu swoich zasobów (pracy, kapitału, intelektu …)
Umiejętność działania zespołowego We współczesnych przedsiębiorstwach zasadnicze znaczenie ma działanie zbiorowe i pozioma (płaska) struktura zarządcza. Decyzje są podejmowane na szczeblu wykonawczym (na dole) i tam realizowane Koordynacja następuje w strukturach poziomych Przypadek rynku pracy Ewolucja firm pod wpływem zmiany struktury gospodarczej, postępu technologicznego i zarządczego wymusza oczekiwanie, by pracownicy umieli pracować zespołowo, samodzielnie, elastycznie reagować na zmiany w środowisku pracy
Kapitał społeczny na rynku pracy – perspektywa pracodawcy Rekrutacja pracowników Korzystanie z polecania pracowników, gwarancja jakości kandydatów Wiarygodność dyplomów edukacyjnych i świadectw pracy
Selekcja: możliwość uzyskania zaufania pracowników co do przyczyn zwolnień i co do kryteriów selekcji pracowników nie negatywne oddziaływanie na motywacje zatrudnionych
Wykonywanie pracy Samodzielność (zmniejszenie kosztów zarządzania, efektywniejsze wykonywanie pracy, elastyczność) Współpraca (wąskie zespoły + koordynacja) Eliminacja bumelowania/samokontrola wysiłku, jakości …
Wynagradzanie, kształtowanie warunków pracy Rozumienie reguł i warunków kształtujących wynagradzanie
Kapitał społeczny na rynku pracy – perspektywa pracobiorcy
Rekrutacja pracowników
Poszukiwanie pracy poza instytucjami pośrednictwa; wiarygodność informacji o warunkach pracy
Selekcja: zaufanie co do przyczyn zwolnień i do kryteriów selekcji pracowników zaufanie do skuteczności pomocy sieci społecznej i instytucji publicznych (aktywnej i pasywnej)
Wykonywanie pracy Odpowiedniość uprawnień, kompetencji i odpowiedzialności za rezultat Nagradzanie za inicjatywność Nagradzanie za dzielenie się wiedzą
Wynagradzanie, kształtowanie warunków pracy Przekonanie o sprawiedliwym (normy!) podziale korzyści/ kosztów funkcjonowania firmy Istnienie skutecznej reprezentacji interesów
Przypadek 1.Poszukiwane kompetencje w budownictwie Nadzór Współpraca w zespole specjalistów Znajomość swojej „działki” technicznej Znajomość prawa i ekonomii Umiejętność współpracy z innymi Uprawnienia – pomożemy zdobyć Łączenie zadań ściśle zawodowych ze współpracą z klientem
Robotnicy Znajomość poszczególnych narzędzi i surowców Uniwersalność (zdolność do wykonywani wielu różnych prac) Dzielenie się umiejętnościami i uczenie od innych Odpowiedzialność za powierzony odcinek prac Dokładność, umiejętność współpracy z innymi Żeby byli „niepijący”, ustabilizowani życiowo”
Przypadek 2: Poszukiwane kompetencje w energetyce Biegłość w matematyce, Znajomość podstawowych praw fizyki Umiejętność przełożenia ich na praktykę – zbudowanie obwodu, przeliczenie parametrów Znajomość aparatów Umiejętność odczytywania specyfikacji Rysunek techniczny Odpowiedzialność, dokładność, staranność Współpraca w zespole Samodzielność RESZTY nauczymy! 2-3 lata, praca „na dublu”, wewnętrzne szkolenia Certyfikaty – pomożemy zdobyć
Sprzężenie zwrotne zawodzi PRACODAWCY PRACOWNICY
Szkoły Uczelnie Instytucje kształcenia ustawicznego
Oczekiwania pracodawców w stosunku do szkolnictwa wyższej jakości kształcenia (przez co rozumie się także zawartość programów dostosowanych do realiów pracy w zawodzie), w tym również w zawodach nietechnicznych dla działów wsparcia tak, by absolwent znał techniki i narzędzia pracy odpowiednie do stanowisk, jakie mógłby zająć; wyjątkiem jest na ogół wysoka ocena kształcenia w politechnikach Większego nacisku na nauczanie praktyczne Rzetelnego oceniania uczniów tak, żeby świadectwo mówiło o rzeczywistej wiedzy i umiejętnościach absolwenta i generalnie, by wymagania stawiane absolwentom były wyższe niż są obecnie (świadectwa nie wzbudzają zaufania) Zainteresowania współpracą z firmami, zwłaszcza sugerowania, którzy kandydaci do pracy są obiecujący jako potencjalni pracownicy Nacisku na zrozumienie na czym polega praca, jakie są jej realia, żeby absolwent nie tylko miał znajomość zawodu ale i organizacji pracy, wymagań dotyczących własnego rozwoju, zasad pracy w zespole, pod presją rzeczywistych warunków, cechował się wysoką odpowiedzialnością.
Jedna z przyczyny niedopasowań edukacji do rynku pracy - praktyki „Praktyka” praktyk zawodowych. W założeniu praktyki mają dawać uczniom i studentom te umiejętności, których nie dostarcza im system edukacyjny. Chodzi tu o: umiejętność odnalezienia się w organizacji, zapoznania się z realiami pracy w branży z konkretnymi czynnościami zawodowymi.
W szkołach są opracowywane programy praktyk, które – w przypadku branży budowlanej – zakładają m.in. to, że uczeń/student zapozna się ze wszystkimi etapami budowy, ale trudno znaleźć przedsiębiorstwo, które jest w stanie zapewnić tak różnorodne doświadczenia zechce przyjąć na praktyki
Szkoły nie są w stanie zapewnić miejsca praktyk wszystkim uczniom, nie są też w stanie skontrolować jakości praktyk Nieprzygotowanie nauczycieli do praktykowania zawodu Aprobuje się fikcje praktyk
Dziękuję