Katarzyna Go´rak-Sosnowska – adiunkt w Katedrze Socjologii SGH. Zajmuje sie˛ problemami społeczno-gospodarczymi s´wiata arabskiego oraz społecznos´ciami muzułman´skimi w Europie. Autorka monografii S´wiat arabski wobec globalizacji (2007) oraz Perspektywy s´wiata arabskiego w konteks´cie Milenijnych Celo´w Rozwoju (2007).

´W Z WARSZTATO KULTUROZNAWCZYCH KATARZYNA GO´RAK-SOSNOWSKA

THE MEANING OF DEENING Muzułman´ski hip-hop w USA

O swoistos´ci muzułman´skiego hip-hopu w USA decyduja˛ dwa czynniki. Pierwszy zwia˛zany jest z historia˛ tej subkultury, kto´ra sie˛ga przełomu lat szes´c´dziesia˛tych i siedemdziesia˛tych i wywodzi sie˛ włas´nie ze Stano´w Zjednoczonych Ameryki. Nadal sa˛ one najwie˛kszym producentem muzyki rap, choc´ hip-hop stał sie˛ dzis´ fenomenem globalnym, docieraja˛c do tak dalekich zaka˛tko´w s´wiata jak Grenlandia czy Mongolia1. Popularnos´c´ rapu w USA tworzy platforme˛ do rozwoju coraz to nowych gatunko´w i stylo´w muzycznych – w tym rapu muzułman´skiego; jego scena jest tutaj zdecydowanie bardziej rozbudowana niz˙ w Europie Zachodniej. Drugim czynnikiem wpływaja˛cym na muzułman´ski hip-hop w USA jest zro´z˙1

Muzyka rap traktowana jest jako jeden z elemento´w kultury hip-hopu. Pozostałe to: deejaying, graffiti i B-boying – por. np. G. Tate, Hip-hop, [w:] Encyclopaedia Britannica Deluxe Edition, 2004.

Warszawa 2011

183

KATARZYNA GO´RAK-SOSNOWSKA

nicowanie społecznos´ci muzułman´skiej. Obok grup pochodzenia imigranckiego, napływaja˛cych od kon´ca XIX wieku, kraj zamieszkuja˛ takz˙e czarni muzułmanie – konwertyci, z kto´rych cze˛s´c´ zwia˛zana jest z ugrupowaniem Nation of Islam (NOI). Jego doktryna jest bardzo luz´no zwia˛zana z islamem; to raczej ruch heterodoksyjny, jednak jego wpływ na muzułman´ski (i ponieka˛d globalny) hip-hop jest znamienny, jez˙eli nie decyduja˛cy. Struktura etniczna muzułmano´w w Stanach Zjednoczonych Ameryki Pierwszymi muzułmanami w Ameryce Po´łnocnej byli niewolnicy afrykan´scy, kto´rych sprowadzano od połowy XVI wieku, chociaz˙ niekto´rzy wskazuja˛ na grupe˛ Moriscos, przybyła˛ na Nowy Kontynent po 1492 roku w zwia˛zku z przes´ladowaniami muzułmano´w w Hiszpanii. Szacuje sie˛, z˙e co pia˛ty afrykan´ski niewolnik był wyznawca˛ islamu; wielu jednak pod przymusem zmieniło wyznanie na chrzes´cijan´skie2. Inni praktykowali wewne˛trzny dz˙ihad, staraja˛c sie˛ za wszelka˛ cene˛ kultywowac´ swoja˛ wiare˛ – pisac´ po arabsku, pos´cic´ w Ramadan, czytac´ Koran itp. Instytucjonalizacja islamu była wo´wczas niemoz˙liwa ze wzgle˛du na stosunki społeczne zakładaja˛ce jednostronna˛ i całkowita˛ zalez˙nos´c´ (pan – niewolnik)3. To włas´nie w niewolniczej przeszłos´ci muzułman´skich Afrykano´w nalez˙y upatrywac´ przyczyny popularnos´ci konwersji na islam ws´ro´d afroamerykan´skiej ludnos´ci. Z nia˛ zwia˛zany jest sukces załoz˙onej w latach trzydziestych organizacji NOI, reprezentuja˛cej nurt islamu opieraja˛cy sie˛ na czarnym nacjonalizmie. Jej ideologia zdecydowanie ro´z˙ni sie˛ od islamu gło´wnego nurtu, gdyz˙ przedstawia Elijaha Muhammada jako proroka islamu, a Farda Muhammada jako wielkiego mahdiego, a nawet uosobienie Boga. Ro´z˙nice dotycza˛ takz˙e interpretacji filaro´w i dogmato´w islamu. NOI cechuje jednoznacznie negatywny stosunek do białych (nazywanych diabłami), chrzes´cijan oraz Z˙ydo´w4. Wielu działaczy organizacji nazywa sie˛ Muhammad, aby podkres´lic´, z˙e niewolnictwo odarło ich z historii, tradycji i korzeni, a wspo´łczesne nazwiska zostały im wymys´lone5. Drugim filarem ideologii Nation of Islam jest doktryna do for self, kto´ra ła˛czyła w sobie purytanizm z przedsie˛biorczos´cia˛, zache˛caja˛c zwolenniko´w organizacji do wzajemnej pomocy, zdrowego trybu z˙ycia i cie˛z˙kiej pracy umoz˙liwiaja˛cej awans społeczny6. Po s´mierci Elijaha Muhammada nasta˛pił podział w Nation of Islam – wydzieliła sie˛ grupa skupiona woko´ł Waritha Deena Muhammada, kto´ra doktrynalnie zbliz˙yła sie˛ do islamu sunnickiego. Spus´cizne˛ 2 3 4 5 6

184

Y. Haddad, J. Smith, United States of America, [w:] The Oxford Encyclopaedia of the Modern Islamic World, red. J. Esposito, Oxford University Press, Oxford 2001, t. IV, s. 78. R. Turner, Islam in the African-American Experience, Indiana University Press, Bloomington 2003, s. 25. E. Muhammad, Message to the Blackmen in America, Muhammad’s Temple No. 2, Chicago 1965, s. 131–133. K. Go´rak-Sosnowska, Dzien´ 4: skrajnos´ci, blog z International Visitor Leadership Program, 8 lutego 2007, http://www.arabia.pl/content/view/288268/02/. L. Mamiya, Nation of Islam, [w:] The Oxford Encyclopaedia..., t. III, s. 236.

THE MEANING OF DEENING...

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

Elijaha Muhammada kontynuuje Louis Farrakhan. Z NOI wywodzi sie˛ ugrupowanie Nation of Gods and Earths (NGE) znane takz˙e jako „5%” – jego doktryna ma jeszcze mniejszy zwia˛zek z islamem. Afroamerykanie stanowia˛ jedna˛ trzecia˛ muzułmano´w w USA i prawie 90% wszystkich konwertyto´w. Wie˛kszos´c´ amerykan´skich muzułmano´w to imigranci. Pierwsza fala imigracji przypadła na druga˛ połowe˛ XIX wieku. Z obszaru Lewantu przybywali niewykwalifikowani robotnicy i chłopi, licza˛c na poprawe˛ połoz˙enia ekonomicznego. Cze˛s´c´ z nich traktowała wyjazd jako tymczasowy i deklarowała che˛c´ powrotu w rodzinne strony po zarobieniu odpowiednio duz˙ych pienie˛dzy. Wielu jednak postanawiało osiedlic´ sie˛ – i zasymilowac´ – na Nowym Kontynencie; wielu innych zostało do tego zmuszonych z braku s´rodko´w do z˙ycia. Druga fala imigracji przypadła na lata mie˛dzywojenne. Trzecia – trwaja˛ca od kon´ca drugiej wojny s´wiatowej, przycia˛gała przede wszystkim osoby z klasy s´redniej i s´redniej-wyz˙szej pochodza˛ce z Bliskiego Wschodu oraz Azji Południowej i Południowo-Wschodniej, kto´re chciały uzyskac´ wykształcenie lub zrobic´ kariere˛ zawodowa˛. Od lat szes´c´dziesia˛tych do Stano´w Zjednoczonych migruja˛ przede wszystkim osoby o duz˙ym potencjale i determinacji, kto´re chca˛ sie˛ tam osiedlic´ i w pełni wykorzystac´ swoje umieje˛tnos´ci. Wynika to nie tylko z warunko´w rozwoju przycia˛gaja˛cych młode talenty, ale takz˙e z polityki imigracyjnej USA, kto´ra preferuje osoby o wysokich kwalifikacjach. Zarazem włas´nie ta ostatnia fala imigranto´w w najwie˛kszym stopniu zainteresowana jest rozbudowa˛ infrastruktury religijnej oraz kultywacja˛ swojej religii7. Muzułman´ski hip-hop w Stanach Zjednoczonych nie jest monolitem i w duz˙ej mierze odzwierciedla podziały w ramach społecznos´ci muzułman´skiej. Wyro´z˙nic´ w nim moz˙na trzy dominuja˛ce nurty: rap religijny, rap wykorzystuja˛cy elementy religijne oraz rap nawia˛zuja˛cy do ideologii NOI i NGE. Rap religijny Zakładaja˛c w ogo´le dopuszczalnos´c´ muzyki w islamie, rap religijny najbardziej wpisuje sie˛ w jego załoz˙enia doktrynalne. Muzyka jest tu narze˛dziem szerzenia i umacniania wiary. Raperzy z tej kategorii sa˛ przede wszystkim muzułmanami, a dopiero w drugiej kolejnos´ci artystami. Normy religijne narzucaja˛ nie tylko tres´c´, lecz takz˙e forme˛ artystycznej ekspresji, kto´ra˛ Asef Bayat okres´la jako „kontrolowana˛ zabawe˛”8. Zabawa jest bowiem traktowana jako swoisty efekt uboczny, konieczny, aby utwo´r lepiej i łatwiej trafił do grupy docelowej i wypełnił swoja˛ podstawowa˛ funkcje˛. Chociaz˙ religia w zasadniczy sposo´b kształtuje te˛ forme˛ rapu, nie bez wpływu na nia˛ pozostaje takz˙e charakterystyka samego stylu. Ten swoisty melanz˙ moz˙na zauwaz˙yc´ w przydomkach artystycznych, be˛da˛cych poła˛czeniem elemento´w muzułman´skich i raperskich. Moga˛ one zawierac´:

7 8

F. Denny, Islam in Americas, [w:] The Oxford Encyclopaedia..., t. II, s. 296–297. A. Bayat, Islamism and the Politics of Fun, „Public Culture” 2007 nr 3, s. 457.

185

KATARZYNA GO´RAK-SOSNOWSKA

– odwołanie do Koranu (np. Eleven Fifty-Nine – do sury 11:59, Five Eighty – do sury 5:80); – arabizm (np. Native Deen – od din arab. religia, Rukh Soul – od ruch arab. dusza, 3ilm9 – od ilm arab. wiedza, 3 oznacza litere˛ ~, kto´ra nie ma odpowiednika w alfabecie łacin´skim); – element charakterystyczny dla hip-hopu (np. Halal Productionz, Sonz of the Cresent – z Z zamiast S na kon´cu; E. Madd G. Haad – o wielu znaczeniach: Emad – imie˛ arabskie, ale tez˙ mad ang. ws´ciekły, G. Haad moz˙e byc´ nazwiskiem, jednak czytane po angielsku brzmi: dz˙ihad); – bezpos´rednie wskazanie na przynalez˙nos´c´ religijna˛ (np. belikeMuhammad – nawia˛zanie do proroka Mahometa, After Hijrah – nawia˛zanie do we˛dro´wki Mahometa z Mekki do Medyny w 622 roku, MeccaCentric – nawia˛zanie do s´wie˛tego miasta islamu, Mekki); – wskazanie na przynalez˙nos´c´ do nurtu s´wiadomego hip-hopu bez odnos´nika charakterystycznego wyła˛cznie dla islamu (np. Manifest ONE, Sister Haero); – przydomek wskazuja˛cy na pochodzenie etniczne (np. Amir Sulaiman, Abdul Aziz, Ms. Latifah, Jamila); Muzułman´scy raperzy rzadko wykorzystuja˛ w swoim ubiorze elementy etniczne ba˛dz´ religijne. Jez˙eli juz˙ – sa˛ to przede wszystkim nakrycia głowy (kufi) ba˛dz´ arafatki (cze˛sto dla podkres´lenia politycznej orientacji). Szczego´lny ubio´r widoczny jest znacznie cze˛s´ciej w przypadku muzułman´skich raperek, kto´re nosza˛ hidz˙ab i luz´niejsze stroje – kolorowe abaje, ale takz˙e kurtki i spodnie dz˙insowe, przykryte do kolan dłuz˙sza˛ bluzka˛. Artystki dbaja˛ o wizerunek sceniczny, eksponuja˛c swoja˛ urode˛ poprzez makijaz˙, biz˙uterie˛, a takz˙e materiały i kolory dobieranych strojo´w. Warto dodac´, z˙e niekto´re raperki nie zawsze zakrywaja˛ włosy. Wokalistka zespołu The Reminders na niekto´rych zdje˛ciach nosi hidz˙ab upie˛ty w stylu francuskim, a na innych ma fryzure˛ w stylu afro. Problematyka poruszana w utworach amerykan´skich rapero´w religijnych jest zdecydowanie bardziej zro´z˙nicowana niz˙ w przypadku rapu muzułman´skiego z Europy. W drugim przypadku utwory w całos´ci pos´wie˛cone sa˛ islamowi, kto´rego pie˛kno i wyz˙szos´c´ nad innymi religiami wyraz˙ane sa˛ w dosyc´ bezpos´redni sposo´b. Wielu europejskich rapero´w religijnych to konwertyci. Ich historie sa˛ dosyc´ podobne – zazwyczaj wczes´niej mieli kontakt z branz˙a˛ hip-hopowa˛, tworzyli, prowadza˛c z˙ycie na krawe˛dzi prawa i moralnos´ci, naste˛pnie stali sie˛ muzułmanami i dos´wiadczyli przemiany duchowej. Raperzy amerykan´scy pos´wie˛caja˛ niewiele utworo´w religii per se. Jeden z wyja˛tko´w stanowi utwo´r Peace be upon them Infinite, w całos´ci pos´wie˛cony dogmatom islamu – jedynobo´stwu oraz prorokom i wysłannikom Boga. True Love Platonic Mickeya Bostona opisuje pie˛kno islamu – jego z´ro´deł, dogmato´w, norm i wartos´ci: sunne˛, kobiety w hidz˙abach, niewinnos´c´, pie˛ciokrotna˛ modlitwe˛ etc. Religia i metamorfoza pojawiaja˛ sie˛ w utworach innych artysto´w, jednak rozłoz˙enie akcento´w jest w nich odmienne. W utworze The Name is Yusuf Yusuf 9

186

Skro´t ten oznacza zarazem: Islamically Liberated Minds.

THE MEANING OF DEENING...

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

Abdul Mateena rozpoczyna od tego, z˙e nazywa sie˛ Yusuf i jest odpowiednikiem Cata Stevensa ws´ro´d rapero´w. Niekto´rzy wykonawcy posuwaja˛ sie˛ do wykorzystywania elemento´w religijnych w odwaz˙ny sposo´b. Utwo´r Nasiric Revolution rozpoczyna zmieniony komputerowo azan (takbir i szahada), a rapowanemu tekstowi towarzyszy cho´r kobiecy. The Faculty w utworze Twisted swobodnie z˙ongluje rodzajami hip-hopu i islamu, wymieniaja˛c jednym tchem: „old school, new school, salafi and sufi”. W ten sposo´b stawia znak ro´wnos´ci mie˛dzy hip-hopem a islamem. Warto dodac´, z˙e jest to jeden ze spotykanych sposobo´w argumentowania przyzwolenia na muzyke˛ w islamie: hip-hop podobny jest do Koranu, gdyz˙ oba opieraja˛ sie˛ na zapamie˛tywaniu tekstu i maja˛ głe˛bsze znaczenie10. Elementy praktyki religijnej przedstawiane sa˛ w taki sposo´b, aby trafiały do młodziez˙y. Islam nie jest obcym i purytan´skim zestawem obowia˛zko´w, ale systemem norm i wartos´ci, z kto´rymi młodzi ludzie moga˛ sie˛ identyfikowac´. Widac´ to w utworze Native Deen, Deening: So what’s the meaning of Deening? Yo, let’s dwell on this meaning Is it obeying Allah When shaitan be scheming? Is it doing what’s right? And forbidding what’s wrong? Waking up for fajr prayer in the early morn Being mindful of you actions cause Allah sees it Making sure the gear you rock is always loose fit

Rytuały i dogmaty islamu przedstawione sa˛ w atrakcyjny sposo´b – s´wiadczy o tym neologizm deening (arabskie słowo deen z angielska˛ kon´co´wka˛ -ing), okres´lenie raju jako maxing and relaxing, a muzułman´skiego ubioru jako loose gear11, poprzedzone czasownikiem rock. Słowo deen jest dosyc´ cze˛sto wykorzystywane w utworach muzułman´skich rapero´w, np. Deen i Get your deen on (Mr Ameen), Half my deen (Mohammed Yahya). Niekto´rzy muzułman´scy raperzy odnosza˛ sie˛ w swoich utworach do chrzes´cijan´stwa. W wie˛kszos´ci przypadko´w odniesienie to ma charakter wyraz´nie wartos´ciuja˛cy i słuz˙y prezentacji islamu w lepszym s´wietle. Halal Productionz w utworze o dosyc´ cie˛z˙kim, mrocznym brzmieniu The Creator is not created, przedstawia polemike˛ chrzes´cijanina i muzułmanina z czcicielami Słon´ca. Chrzes´cijanie nie zdołali przekonac´ czcicieli Słon´ca do swojej religii, jednak muzułmanin potrafił odeprzec´ wszystkie argumenty, wskazuja˛c na wyz˙szos´c´ swojej religii. W innych utworach Halal Productionz ro´wniez˙ cze˛sto odnosi sie˛ 10

11

A. Mura, Islamic Articulations: Islam as Master Signifier, referat przedstawiony na PSA Annual Conference (Swansea University, 1–3 kwietnia 2008), s. 21; oraz H.S. Alim, A New Research Agenda: Exploring the Transglobal Hip Hop Ummah, [w:] Muslim Networks: From Hajj to Hip Hop, red. M. Cooke, B. Lawrence, The University of North Carolina Press, Chapel Hill 2005, s. 266. Cyt. za: S. Abdul Khabeer, Rep that Islam: The Rhyme and Reason of American Islamic Hip Hop, „The Muslim World” 2007 (January), s. 133.

187

KATARZYNA GO´RAK-SOSNOWSKA

do chrzes´cijan´stwa – na przykład w He Exist wskazuje, z˙e Allah nigdy nie musiał wniebowste˛powac´. Z kolei Infinite w utworze Peace be upon them mo´wi, z˙e ludzie (chrzes´cijanie?) zapomnieli przesłanie od Mojz˙esza i Jezusa, wie˛c Bo´g zesłał Mahometa. W refrenie powtarza, z˙e istnieje tylko jedna religia, kto´ra˛ objawiali prorocy od Adama po Mahometa – piecze˛c´ proroko´w. Wyja˛tek stanowi utwo´r Yusufa Abdul Mateena The Name is Yusuf, kto´ry rapuje o tym, z˙e ma chrzes´cijan w rodzinie. Nie podkres´la wyz˙szos´ci islamu, raczej promuje tolerancje˛ i poszanowanie innych religii. Stosunkowo rzadko poruszanym wa˛tkiem w utworach muzułman´skich rapero´w jest problematyka kobieca. Podejmuje ja˛ kilku wykonawco´w, gło´wnie kobiet. Wie˛kszos´c´ utworo´w zajmuje sie˛ jednym z dwo´ch temato´w – włas´ciwym ubiorem muzułmanek oraz relacjami damsko-me˛skimi. Raperki podkres´laja˛, z˙e stro´j muzułmanek powinien byc´ skromny, wiele z nich twierdzi, z˙e hidz˙ab jest jego nieodzownym elementem. Przykładem moz˙e byc´ utwo´r Miss Undastood, Stylin’ in Khimars: Obligatory we styles in our khimars And we walk with pride with our long jean skirts Obligatory we stays in our hijab With a nice jilbab and a matching bag

Poza kwestia˛ zakrycia włoso´w, kto´re Miss Undastood okres´la jako obowia˛zek muzułmanek, warte uwagi sa˛ dwa inne motywy pojawiaja˛ce sie˛ w utworze: duma z wiary muzułman´skiej oraz poła˛czenie elemento´w tradycyjnego ubioru (chimar, dz˙ilbab) z zachodnim strojem, co powinno razem tworzyc´ modna˛ kompozycje˛. Oba wspo´łtworza˛ koncepcje˛ Cool Islam czyli afirmacje˛ islamu poprzez etyczne i s´wiadome uczestnictwo muzułmano´w w kulturze zachodniej. Zwłaszcza po 11 wrzes´nia moz˙na zaobserwowac´ pro´by przedefiniowania aspiracji politycznych przez nowoczesna˛ miejska˛ toz˙samos´c´ muzułman´ska˛ oparta˛ na indywidualizmie i wartos´ciach etycznych, a zarazem odmienna˛ od tradycyjnej12. Poła˛czenie tradycyjnych zasad i garderoby z da˛z˙eniem do mody i zachodnim ubiorem jest tego przykładem. Podejs´cie Miss Undastood do hidz˙abu nie jest jednostronne. W utworze Hijab is one thing tłumaczy, z˙e religijnos´c´ nie musi byc´ toz˙sama z załoz˙eniem hidz˙abu. Przeciwstawia sie˛ zatem rozpowszechnionemu ws´ro´d muzułmano´w pogla˛dowi, z˙e tylko muzułmanka zakrywaja˛ca włosy moz˙e byc´ poboz˙na. Inna raperka, Jamila, w Divine love przekonuje muzułmanki, z˙e wyznania miłos´ci przypadkowych me˛z˙czyzn sa˛ nieporo´wnywalne do miłos´ci boskiej. W podobny sposo´b wskazuje, z˙e od wygla˛du zewne˛trznego bardziej istotny jest „wygla˛d” duchowy. Jednak piosenka ma takz˙e inne, głe˛bsze przesłanie społeczne – Jamila tłumaczy bowiem muzułmankom, z˙e powinny takz˙e pokochac´ siebie, a nie skupiac´ sie˛ cały czas na schlebianiu „im” (me˛z˙czyznom). W ten 12

188

A. Boubekeur, Cool and Competitive: Muslim Culture in the West, „ISIM Review” 2005 nr 16, s. 12.

THE MEANING OF DEENING...

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

sposo´b poprzez muzyke˛ porusza temat tabu, zdecydowanie sprzeciwiaja˛c sie˛ tradycyjnemu układowi ro´l społecznych w rodzinie muzułman´skiej. W ciekawy sposo´b do relacji damsko-me˛skich podchodzi Musa Yasin w utworze Islamic Diva. O ile zazwyczaj artys´ci muzułman´scy skupiaja˛ sie˛ na duchowym pie˛knie kobiet, podkres´laja˛c ich skromnos´c´ i platoniczny charakter zainteresowania me˛z˙czyznami, Yasin rapuje: „If you wanna be mine you got to make your deen high”. Pierwsza cze˛s´c´ tekstu jednoznacznie wykracza ponad zwia˛zek duchowy i swoisty dla religijnych muzułmano´w dystans mie˛dzy kobieta˛ a me˛z˙czyzna˛. Wielu rapero´w stara sie˛ w praktyce z˙yciowej kultywowac´ wartos´ci islamu. W ten sposo´b uwiarygodniaja˛ przesłanie swoich utworo´w. Na przykład Tyson – z wykształcenia nauczyciel – pracuje w departamencie szeryfa San Francisco, gdzie prowadzi zaje˛cia z młodocianymi przeste˛pcami w zakładach karnych. Członkowie zespołu 3ilm przekazuja˛ 25% dochodo´w ze sprzedaz˙y swoich płyt na muzułman´skie szkoły w rejonie Zatoki Tampa, ska˛d pochodza˛. Działalnos´c´ społeczna, choc´ ugruntowana religijnie, nie dotyczy prozelityzmu. Ma natomiast szerszy przekaz społeczny. Native Deen zache˛ca w utworze Small deeds do dobrych uczynko´w w z˙yciu codziennym: I read about it in my holy book, it says Small deeds never overlook Picking up trash on the path in a flash Taking glass from the grass, as you pass to your class A smile goes a mile and is sure worthwhile When a brother’s hostile, and has been for awhile Put a dollar every day in the sadaqah It may be small but you do it for the baraka

Native Deen legitymizuje religijnie działalnos´c´ społeczna˛, odwołuja˛c sie˛ do Koranu, idei jałmuz˙ny (sadaka) oraz łaski Boga (baraka). W innym utworze zespo´ł przestrzega przed pokusami nowoczesnego z˙ycia – np. korzystaniem z internetu w celach sprzecznych z zasadami islamu. Native Deen docenia znaczenie komputera i sieci. Podkres´la jednak, z˙e nalez˙y ich uz˙ywac´ do zdobywania wiedzy. Zarazem pokazuje zmagania religijnych muzułmano´w, kto´rzy – jez˙eli posiadaja˛ odpowiednie umieje˛tnos´ci – moga˛ z łatwos´cia˛ wykorzystac´ te narze˛dzia do innych celo´w, co – jak wskazuje tytuł piosenki Your Lord is Watching – nie obejdzie sie˛ bez konsekwencji w s´wiecie doczesnym. Problem starcia z nowoczesnos´cia˛ podejmowany jest przez innych wykonawco´w. Autorzy zdaja˛ sobie sprawe˛ z pokus czyhaja˛cych na młodych muzułmano´w – norm, kto´re wpisały sie˛ w proces socjalizacji młodego pokolenia, choc´ sa˛ sprzeczne z zasadami religijnymi. Co wie˛cej, młodzi muzułmanie moga˛ byc´ poddani presji ze strony ro´wies´niko´w, aby tak jak wielu innych nastolatko´w pro´bowac´ uz˙ywek, nawia˛zywac´ relacje z płcia˛ przeciwna˛ etc. Infinite w Live by the Lord ro´wniez˙ opisuje zmagania z˙ycia codziennego i swo´j prywatny dz˙ihad: walke˛ z własnymi słabos´ciami i niedoskonałos´ciami. Co ciekawe, ostrzez˙eniem przed niemoralnymi zachowaniami w kaz˙dym z utworo´w jest czujne oko Boga, przed kto´rym nic sie˛ nie uchowa i kto´rego nie da sie˛ oszukac´.

189

KATARZYNA GO´RAK-SOSNOWSKA

Rap wykorzystuja˛cy elementy religijne Niekto´rzy badacze staraja˛ sie˛ rozro´z˙niac´ dwa rodzaje rapu muzułman´skiego, stosuja˛c nazwy Muslim Hip Hop i Islamic Hip Hop. Pierwsza jest kategoria˛ szersza˛ i obejmuje rapero´w wyznania muzułman´skiego, druga natomiast skupia sie˛ na tych osobach, kto´rych muzyka wspo´łgra z zasadami islamu13. Granica pomie˛dzy rapem religijnym, a wykorzystuja˛cym elementy religijne jest bardzo płynna. Odnosi sie˛ przede wszystkim do przesłania artysty – czy muzyka jest celem samym w sobie, czy jedynie s´rodkiem słuz˙a˛cym do promowania religii. Utwory niekto´rych zespoło´w – jak Native Deen – moga˛ byc´ zaliczone do obu kategorii, w zalez˙nos´ci od tres´ci przekazu. Cecha˛ charakterystyczna˛ utworo´w z tej kategorii jest instrumentalne wykorzystywanie religii. Ich celem nie jest promocja religii, ale wskazanie na inne problemy tocza˛ce społecznos´c´ muzułman´ska˛. Wie˛kszos´c´ z nich dotyczy albo polityki wewne˛trznej, zazwyczaj nietolerancji wobec muzułmano´w i proceso´w integracji, albo zewne˛trznej – wobec pan´stw muzułman´skich. Jednym z najbardziej znanych zespoło´w muzułman´skich krytykuja˛cych rzeczywistos´c´ społeczna˛ i polityczna˛ jest Soldiers of Allah (SOA), kto´rego popularnos´c´ zdecydowanie wykroczyła poza Stany Zjednoczone. SOA znani sa˛ przede wszystkim z ostrych teksto´w i radykalnych pogla˛do´w – niekto´rzy zarzucaja˛ im szerzenie ideologii Hizb ut-Tahrir14, radykalnej fundamentalistycznej organizacji promuja˛cej idee˛ kalifatu. SOA przeciwstawia sie˛ jednoznacznie asymilacji w utworze No compromise: They want to change my name from Ali to Al From Mohammed to Moe Practice half of Islam Laa..! I don’t think so

Z tres´ci utworu nie wynika jednoznacznie, kto i w jakim stopniu stara sie˛ doprowadzic´ do asymilacji muzułmano´w w USA. Tym niemniej SOA zdecydowanie sie˛ temu przeciwstawia, upatruja˛c w integracji zatracenia przez muzułmano´w swojej toz˙samos´ci i religii. S´wiadczy o tym wizja zmiany imion na bardziej amerykan´skie i utracenia „połowy” religii. Słowo „la” uz˙yte w teks´cie pochodzi z je˛zyka arabskiego i oznacza „nie” – i dodatkowo podkres´la sprzeciw. Podobny wydz´wie˛k ma inny utwo´r zespołu, Fake Scholars: Celebrating Eid with Bill & Hillary Justifying your ties with the kufar Getting paid on the American salary Portraying Muslims as nothing But just a minority 13 14

190

Por. np. S. Abdul Khabeer, Rep that Islam..., s. 126. Por. np. M. Gruen, Demographics and Methods of Recruitment, [w:] The Challenge of Hizb ut-Tahrir: Deciphering and Combating Radical Islamist Ideology. Conference Report, red. Z. Baran, The Nixon Center, 2004, s. 118–119.

THE MEANING OF DEENING...

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

Tym razem pod pre˛gierz dostaja˛ sie˛ umiarkowani muzułmanie, kto´rzy zdecydowali sie˛ zintegrowac´ ze społeczen´stwem amerykan´skim – okres´lanym przez SOA jako kufar, czyli niewierni. Słowo to odnosi sie˛ do czaso´w niewiedzy i ignorancji, czyli dz˙ahilijji – sytuacji, jaka panowała na Po´łwyspie Arabskim przed nastaniem islamu. Obecnie słowo to ma jednoznacznie pejoratywne zabarwienie. Co wie˛cej, z punktu widzenia islamu chrzes´cijanie (czyli wie˛kszos´c´ Amerykano´w), podobnie jak inni wyznawcy religii monoteistycznych, nalez˙a˛ do ludzi ksie˛gi – ahl al-kitab. Muzułmanie uznaja˛, z˙e ludom tym zostało ro´wniez˙ zesłane słowo boz˙e, tyle z˙e posiadaja˛ one jego mniej aktualna˛ wersje˛ – ostateczne objawienie zostało bowiem zesłane dopiero Mahometowi. Okres´lanie Amerykano´w jako kufar s´wiadczy o radykalizmie SOA. SOA to nie jedyny zespo´ł, kto´ry artykułuje problem integracji ze społeczen´stwem wie˛kszos´ciowym, jednak rzadko kiedy jest on przedstawiony tak ostro. Wielu two´rco´w stara sie˛ raczej ostrzec muzułmano´w przed pokusami nowoczesnos´ci (por. np. Your Lord is Watching – Native Deen), niz˙ nawoływac´ do separacjonizmu. Nieche˛c´ do asymilacji pojawia sie˛ takz˙e w utworach wykonawco´w afiliowanych z Nation of Islam i Nation of Gods and Earths, jednak takz˙e w tym przypadku jest zdecydowanie mniej wyczuwalna. Na przykład w No Justice, no peace Lakim Shabazz stwierdza: „I refuse to burn in America’s melting pot”, jednak nie uz˙ywa terminu kufar. Inni wykonawcy skupiaja˛ sie˛ na problemie nietolerancji wobec muzułmano´w. Moz˙na zatem załoz˙yc´, z˙e „wina” za nieudana˛ integracje˛ znajduje sie˛ po stronie społeczen´stwa wie˛kszos´ciowego, a nie muzułmano´w. Ilustruja˛ to słowa Native Deen w Not afraid to stand alone: I know when I’m praying and fasting’ They be teasing and laughing So I called to my Lord for the power For the strength every day, every hour

Teledysk do tej piosenki opowiada o losach konwertytki, kto´ra nie moz˙e znalez´c´ pracy, poniewaz˙ zakrywa włosy chusta˛, oraz muzułman´skiego ucznia, kto´ry ma wzia˛c´ udział w decyduja˛cym meczu baseballowym, jednak w przeciwien´stwie do swoich kolego´w nie moz˙e sie˛ przedtem posilic´ (z powodu Ramadanu). W obu przypadkach społeczen´stwo amerykan´skie przedstawione jest negatywnie – jako nierozumieja˛ce odmiennos´ci religijnej i ignoruja˛ce ja˛. Bohaterowie teledysku szukaja˛ oparcia w sobie i – przede wszystkim – w swojej religii. Cze˛sto poruszanym zagadnieniem jest podejrzliwos´c´ wobec muzułmano´w po zamachach na World Trade Center i Pentagon. Według badania Pew Research Center, ponad połowa muzułmano´w w Stanach Zjednoczonych uwaz˙a, z˙e trudniej byc´ wyznawca˛ islamu po 11 wrzes´nia 2001. Takiego zdania sa˛ przede wszystkim muzułmanie zamoz˙ni i dobrze wykształceni. W roku, w kto´rym odbyło sie˛ badanie, co trzeci muzułmanin dos´wiadczył przejawu wrogos´ci – od podejrzliwos´ci, poprzez wyzwiska, zatrzymanie przez policje˛ czy

191

KATARZYNA GO´RAK-SOSNOWSKA

straz˙ graniczna˛, po fizyczna˛ napas´c´15. Nawia˛zuje do tego Native Deen w Still Strong: They were asking me that and asking me this Accusing me of being on somebody’s terrorist list I had to resist, I want a lawyer all I would say But they said that they would torture me all night and all day And so I would pray for God to give me strength to get through If the evidence I knew, I would prove it untrue Osama Bin Who, they want to say I support him If I don’t give in, I’ll never see my family again

Zespo´ł w tragikomiczny sposo´b przedstawia proces s´ledczy – brak moz˙liwos´ci skorzystania z adwokata, nieznajomos´c´ dowodo´w, pogro´z˙ki, łamanie praw człowieka i obywatela, tak mocno artykułowanych w amerykan´skim dyskursie. Symptomatyczne jest takz˙e okres´lenie Osama Bin Who, w kto´rym ostatnie słowo wskazuje na niedorzecznos´c´ oskarz˙en´ – z faktu bycia muzułmaninem nie wynika przeciez˙ znajomos´c´ z Usama˛ Ibn Ladinem. Motyw ten pojawia sie˛ takz˙e w literaturze popularnej, kto´ra podejmuje wa˛tki zwia˛zane z funkcjonowaniem muzułmano´w na Zachodzie16. Postrzegani sa˛ oni jako osoby wiedza˛ce, gdzie znajduja˛ sie˛ terrorys´ci, znaja˛cy i/lub umieja˛cy przewidziec´ ich ruchy, albo przynajmniej na biez˙a˛co s´ledza˛cy kolejne zamachy dokonywane w imie˛ islamu. Przedmiotem krytyki muzułman´skich rapero´w jest takz˙e polityka USA. Abu Nurah wydał album o prowokacyjnym tytule Don’t be a citizen, na kto´rego okładce rozdziera amerykan´ski paszport. Przeciwstawia sie˛ w ten sposo´b nacjonalizmowi i interesowi narodowemu, opowiadaja˛c sie˛ za uniwersalnos´cia˛ praw. Neguje zarazem amerykan´ska˛ idee˛ demokracji. W utworze Played przeciwstawia sie˛ obecnos´ci amerykan´skich z˙ołnierzy w Iraku: You got player by the devils’ advertising campaign Either you died in the invasion or came back insane You were sold on the lies of the war profiteers So you chose to be a killer and brought mothers to tears

Artysta postrzega z˙ołnierzy jako marionetki w re˛kach „diabła” i jako tych, kto´rzy „czerpia˛ korzys´ci z wojny”. Nie przypisuje im złych intencji. Dostrzega okrucien´stwo wojny i jej negatywne oddziaływanie na morale i psychike˛ z˙ołnierzy. W innym utworze, Rebel Milittia twierdzi, z˙e walcza˛cy przeciw zachodniej inwazji nie sa˛ terrorystami, gdyz˙ bronia˛ swoich ziem: „The call them terrorists, but the term is mujahideen, resistance fighters fear nothing but the unseen”. Rodzice Abu Nurah pochodza˛ z Meksyku, a on sam jest konwertyta˛. Od czasu gdy został muzułmaninem, stał sie˛ s´wiadomy politycznie; swoja˛ działalnos´c´ 15 16

192

Muslim Americans: Middle Class and Mostly Mainstream, Pew Research Center, online: http://pewresearch.org/assets/pdf/muslim-americans.pdf, s. 35–37. Por. np. R. Abdel-Fattah, Does My Head Look Big in This, Pan Macmillan, Australia 2005, s. 155–156.

THE MEANING OF DEENING...

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

postrzega jako dz˙ihad. Co ciekawe, ws´ro´d temato´w swoich utworo´w nie wymienia z˙adnego zwia˛zanego bezpos´rednio z islamem jako religia˛, dotycza˛ one „niesprawiedliwej polityki migracyjnej, konsumeryzmu/materializmu, nacjonalizmu/s´lepego patriotyzmu, uprzedzen´ w polityce zagranicznej, obywatelskiego nieposłuszen´stwa/oporu, PIC (Prison Industrial Complex) i niero´wnos´ci ekonomicznych”17. SOA koncentruje sie˛ w swoich utworach na czasach kolonialnych, widza˛c w nich moment złamania pote˛gi s´wiata islamu. W roku 1924 zniesiono kalifat – instytucje˛, kto´ra formalnie scalała muzułmano´w na całym s´wiecie. Mo´wi o tym m.in. Bring Islam back: Until colonialism crept in And separated us According to land According to geography According to nationality Now we suffer tyranny Since the Khilafah been destroyed We have been more than 50 states Put in place puppet rulers With stupid grins

SOA odwołuje sie˛ do koncepcji kalifatu, w kto´rym dostrzega moz˙liwos´c´ przezwycie˛z˙enia obecnego kryzysu. Za jego obalenie obwinia kolonializm, mimo z˙e w rzeczywistos´ci z tego tytułu zrezygnowano w Turcji. Zespo´ł nie uznaje granic pan´stw narodowych, wskazuja˛c na ich sztuczny charakter. Przyczepia takz˙e łatke˛ rza˛dza˛cym, kto´rych okres´la mianem tyrano´w i kukiełek. Odrzucenie władzy s´wieckich przywo´dco´w na rzecz zwierzchnictwa kalifa s´wiadczy o silnym wpływie doktryny fundamentalistycznej. Chociaz˙ polityka dominuje w utworach muzułman´skich two´rco´w z tej kategorii, warto ro´wniez˙ przedstawic´ utwory o bardziej uniwersalnej tematyce. Kareem Ali w World in Trouble opisuje problemy ludzkos´ci na całym s´wiecie – ubo´stwo, przemoc, choroby zakaz´ne, konflikty i niero´wnos´ci społeczne. Jako przyczyne˛ podaje odwro´cenie sie˛ ludzi od Boga. Utwo´r nie ma jednak charakteru prozelitycznego, gło´wny nacisk połoz˙ony jest na ukazanie problemo´w wspo´łczesnego s´wiata. Utwo´r zamyka jeden z najbardziej rozpoznawalnych cytato´w z filmu Pulp Fiction (rez˙. Q. Tarantino, 1994). Rap nawia˛zuja˛cy do ideologii NOI i NGE Doktryne˛ mniejszos´ciowego ugrupowania wywodza˛cego sie˛ z NOI – Nation of Gods and Earths – ła˛cza˛ z islamem sunnickim jedynie niekto´re słowa-klucze: Allah, Mekka, Medyna. Chociaz˙ samo ugrupowanie odz˙egnuje sie˛ od islamu gło´wnego nurtu, ze wzgle˛du na wykorzystywanie charakterystycznych dla niego 17

Abu Nurah Interview, http://www.muslimhiphop.com/index.php?p=Stories/16._ Abu_Nurah_Interview.

193

KATARZYNA GO´RAK-SOSNOWSKA

poje˛c´ bywa z islamem utoz˙samiane. Co wie˛cej, artys´ci zwia˛zani z NGE sa˛ szerzej znani niz˙ ci reprezentuja˛cy islam sunnicki. Doktryna NGE opiera sie˛ na elementach ideologii Czarnych Muzułmano´w, a takz˙e egipskiego kemetyzmu, gnozy, mason´skiego mistycyzmu i numerologii. O braku zwia˛zku z muzułman´ska˛ ortodoksja˛ moz˙e s´wiadczyc´ chociaz˙by stosunek do erotyki wykonawco´w zwia˛zanych z NGE. Utwo´r My three wives Shakyla Poor Righteous Teachers pos´wie˛cony jest Miss Bangladesh, kto´ra nie chciała uprawiac´ seksu oralnego, oraz stosunkom seksualnym z Miss India. Ich opis utrzymany jest w konwencji hip-hopu (erotyka) z elementami ideologii NGE (odniesienie do poła˛czenia sie˛ boga z ziemia˛ i kro´la z kro´lowa˛). Według NGE, jako pierwsi ludzie na s´wiecie, czarni dali pocza˛tek wszelkiemu z˙yciu i cywilizacji. Rodzi to z jednej strony panafrykan´ska˛ dume˛, z drugiej zas´ przekonanie, z˙e czarni sa˛ zdolni do tworzenia wysokiej cywilizacji. O tym ostatnim s´wiadcza˛ liczne odwołania do staroz˙ytnego Egiptu, kto´ry ma – według NGE – stanowic´ przykład moz˙liwos´ci cywilizacyjnych Afrykano´w18. Egipskie piramidy i bo´g Ra pojawiaja˛ sie˛ w Earth Bound X Clan: The pyramid tries to beckon The sands of time, survive the flood The bricks of blood, the house of the heart on the tri-dimensional level On to balance with the feather Funkin lesson vibes to earth, from Ra on to Jeb

Na zwia˛zki ze staroz˙ytnym Egiptem wskazuje takz˙e utwo´r In the getto Rakima – jednego z pioniero´w hip-hopu NGE: But they couldn’t cave me in cause I’m the Asiant Reaching for the city, a Mecca, visit Medina Visions of Neffertiti then I seen a Mind keeps traveling, I’ll be back after I Stop and think about the brothers and sisters in Africa

Autor wskazuje na swoje azjatyckie pochodzenie, zarazem jednak wyraz˙a solidarnos´c´ z Afrykanami. Na azjatyckie pochodzenie czarnych wskazywał gło´wny teoretyk NOI, Elijah Muhammad. Twierdził, z˙e wywodza˛ sie˛ z plemienia Shabazz, kto´re przez˙yło podział s´wiata na ksie˛z˙yc i ziemie˛ 60 biliono´w lat temu. Pocza˛tkowo plemie˛ Shabazz zamieszkiwało Doline˛ Nilu oraz Mekke˛ na Po´łwyspie Arabskim19. W utworze Rakima Nefretete rzeczywis´cie odnosi sie˛ do Egiptu, jednak Mekka i Medyna w terminologii NGE moga˛ oznaczac´ zaro´wno miasta w Arabii Saudyjskiej, jak i ich amerykan´skie odpowiedniki – Harlem i Brooklyn w Nowym Jorku.

18 19

194

F. Miyakawa, Five Percenter Rap: God Hop’s Music, Message, and Black Muslim mission, Indiana University Press, Bloomington 2005, s. 67. E. Muhammad, Message to the Blackmen in America...

THE MEANING OF DEENING...

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

Podstawowe dla doktryny NGE jest przekonanie, z˙e czarni20 sa˛ bogami – Allahami. Wskazuje na to zreszta˛ samo słowo Allah, kto´re moz˙na zdekodowac´ jako Arm – Leg – Leg – Arm – Head (re˛ka, noga, noga, re˛ka, głowa). Z tego powodu wielu wykonawco´w nazywa siebie w swoich utworach bogami – np. Rakim w utworze Waiting for the World to End: „Yeah, it’s the god Rakim”. Podobnie moz˙na zdekodowac´ słowo islam – jako I Self, Lord Am (np. Busta Rythmes), albo I Self Lord and Master (np. Lord Jammar). Do boga monoteistycznego odnosi sie˛ dziesia˛ta lekcja ze 120, kto´re członkowie NGE musza˛ bezbłe˛dnie opanowac´, lekcje te stanowia˛ credo NGE. Według niej nie ma „tajemniczego” boga, gdyz˙ nie istnieje on realnie. Bogami sa˛ ludzie21. Raperzy wykazuja˛, z˙e wierzenia chrzes´cijan´skie sa˛ nieuzasadnione i maja˛ instrumentalny charakter, gdyz˙ prowadza˛ do uzalez˙nienia czarnych od białych. Mo´wi o tym utwo´r Public Enemy – Godd Complex: Cause the white man’s got a God complex Tellin niggas screamin for help Nigga go make your own help Shit you need it

Obok negacji niewidzialnego boga, w teks´cie widac´ inny element doktryny NOI – postulat cie˛z˙kiej pracy. Tylko w ten sposo´b czarni mieszkan´cy USA be˛da˛ w stanie uniezalez˙nic´ sie˛ od białych. Do awansu społecznego zache˛ca takz˙e Brand Nubian w utworze Allah U Akbar (tytuł o podwo´jnym znaczeniu – z arab. Allahu akbar: Bo´g jest najwyz˙szy oraz Allah you akbar: Jestes´ najwyz˙szym Allahem): After gettin all of this, man you’re crazy The only way I’d fall is if I got fat and lazy And I won’t cause I work real hard Wake up in the morning at the hour of God and make beats Later hit the streets for some forty-fifth sweets So all y’all been told, black youth essential From the hard urban blocks of Now Rule residential

Duz˙e znaczenie w doktrynie NGE maja˛ cyfry oraz litery, kto´re członkowie tego ugrupowania nazywaja˛ Najwyz˙sza˛ Matematyka˛ oraz Najwyz˙szym Alfabetem. Kaz˙da litera alfabetu i kaz˙da cyfra maja˛ swoje metaznaczenie. O znaczeniu numerologii s´wiadczyc´ moz˙e alternatywna nazwa NGE – „5%”, kto´ra odnosi sie˛ do 5% ludzi, kto´rzy znaja˛ prawde˛ i staraja˛ sie˛ przekazywac´ ja˛ innym. Pozostałe 95% ludzkos´ci dzieli sie˛ na 10% tych, kto´rzy posiadaja˛ dobra materialne i s´wiadomie wyzyskuja˛ innych, oraz 85% tych, kto´rzy z˙yja˛ w nies´wiadomos´ci. 20

21

Do kwestii rasowych odwołuja˛ sie˛ takz˙e inni muzułman´scy wykonawcy, jednak nie zawsze oznacza to zwia˛zki z NGE lub NOI. Na przykład Kareem Ali w Someday nawołuje Afroamerykano´w do wyzwolenia sie˛ z duchowego niewolnictwa wobec białych, jednak inne jego utwory s´wiadcza˛ o tym, z˙e nalez˙y raczej do sunnickiego mainstreamu. M. Knight, The Five Percenters: Islam Hip Hop and the Gods of New York, One World, Oxford 2007, s. 55–56.

195

KATARZYNA GO´RAK-SOSNOWSKA

Podział na 5%, 10% i 85% ro´wniez˙ zawiera sie˛ w 120 lekcjach. Tłumaczy go Lakim Shabazz w The Lost Tribe of Shabazz: Nowadays most of us don’t know where to start 10% of us can help, but don’t feel the need They love greed And this really bothers me 85% of us are totally ignorant Walkin around with the nigger mentality, 5% of us are ready to die for The cause, of course the source is Elijah

Elijah Muhammad i Wallace Fard Muhammad to autorzy wspomnianych 120 lekcji Najwyz˙szej Wiedzy. Maja˛ one postac´ pytan´ i odpowiedzi. Adepci ideologii NGE ucza˛ sie˛ ich na pamie˛c´, przyswajaja˛c kolejne lekcje w miare˛ poste˛pu w nauce i wtajemniczenia w doktryne˛. Z tego wzgle˛du NGE tak duz˙a˛ wage˛ przywia˛zuje do intelektu – np. w utworze Holly Intellect Poor Righteous Teachers: Students listen to the lesson I be teaching. Learn by Holy Intellect cuzz it’s a blessing. Teachers study what is spoken through the speaker.

Umysł i intelekt sa˛ takz˙e niezbe˛dne do odpowiedniego „odkodowywania” metaznaczen´ w Najwyz˙szym Alfabecie i Najwyz˙szej Matematyce. Słowa stanowia˛ szyfr (cipher), kto´ry moz˙na odczytywac´ w miare˛ poste˛po´w w nauce. Kolejny utwo´r zespołu Two Kings in a Cipher o tytule Definition of a King ukazuje sposo´b, w jaki członkowie NGE bawia˛ sie˛ liczbami: You probably get a better definition by using simple addition If you add three plus six plus zero you’re born nine We talked about nine in the thirty-seventh line So look for the path to receive the gift Blessed to be one of Allah’s children to proser and if You live your life the right way You too can be a King and a Queen, in a cipher one day And if this definition of a King is still too rough Pick up a book and look it up

Według Najwyz˙szej Matematyki cyfra 3 oznacza zrozumienie, 6 – ro´wnos´c´, 0 – szyfr, a 9 – narodziny. Narodziny moga˛ byc´ cielesne (wo´wczas poprzez ziemie˛ – kobiete˛) albo duchowe. Kro´l i kro´lowa to inne okres´lenie boga i ziemi, czyli me˛z˙czyzny i kobiety. W konteks´cie cyfr i litery warto odnies´c´ sie˛ do najbardziej znanej litery kojarzonej z czarnym islamem – X, kto´ra pochodzi od Malcolma X. W muzułman´skim rapie w USA pojawia sie˛ ona stosunkowo rzadko – np. w przytoczonym juz˙ Allah U Akbar Brand Nubian: This means war, as if by Sister Souljah To think that the X would ever take a fall

196

THE MEANING OF DEENING...

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

¤

X oznacza to, co jest nieznane; moz˙e byc´ takz˙e czytany jako eks-, a wo´wczas – jako przedrostek – wskazuje na to, co mine˛ło. Dla imigranto´w muzułman´skich pochodzenia afrykan´skiego jest to z jednej strony podkres´lenie poczucia wykorzenienia, z drugiej – w przypadku konwertyto´w – zerwania z poprzednim stylem z˙ycia i religia˛. Choc´ niekto´rzy z rapero´w zwia˛zanych z NGE uwaz˙aja˛ sie˛ za muzułmano´w, zaro´wno na poziomie muzycznym (swobodne wykorzystywanie takbiru i azanu w muzyce – np. Brand Nubian), jak i teologicznym trudno ich zaliczyc´ do islamu. Z uwagi na te odmiennos´ci Ted Swedenburg proponuje sklasyfikowac´ NGE jako zachodnia˛ herezje˛ zamiast rozwaz˙ac´ jej faktyczne zwia˛zki z muzułman´ska˛ ortodoksja˛22. Niekto´re elementy doktryny NGE przenikaja˛ jednak do hip-hopu gło´wnego nurtu (m.in. numerologia i skro´ty, jak np. G, kto´re u NGE oznaczało God, a do hip-hopu gło´wnego nurtu przedostało sie˛ jako gangsta; fraza word is bond).

*** Długa historia amerykan´skiego hip-hopu oraz wielos´c´ i ro´z˙norodnos´c´ społecznos´ci muzułman´skich w USA sprawiaja˛, z˙e muzułman´skiemu hip-hopowi moz˙na przypisac´ niemal wszystko – tradycjonalizm i poste˛powos´c´, feminizm i mizoginizm, rasizm i tolerancje˛, fundamentalizm i umiarkowanie... Moz˙na jednak powiedziec´, z˙e rap muzułman´ski pełni dwie zasadnicze funkcje: 1) słuz˙y promowaniu religii – czy to w wydaniu sunnickim, czy w wersji NOI i NGE, oraz 2) jest narze˛dziem zwracania uwagi na istotne problemy społeczne i/lub polityczne. W obu przypadkach jest to muzyka zaangaz˙owana, a jej two´rcom chodzi o cos´ wie˛cej niz˙ stworzenie chwytliwej piosenki. Co ciekawe, stosunkowo niewielu wykonawco´w prezentuje postawy umiarkowane ba˛dz´ liberalne wobec nowoczesnos´ci. Raperzy z kategorii religijnych jednoznacznie przestrzegaja˛ przed urokami nowoczesnego z˙ycia, a niekto´rzy posuwaja˛ sie˛ do wywyz˙szania islamu nad chrzes´cijan´stwo. W tym sensie ich pogla˛dy sa˛ neokonserwatywne i tradycjonalistyczne – tyle, z˙e „opakowane” w nowoczesna˛ forme˛ przekazu. Two´rczos´c´ Miss Undastood, kto´ra wkracza w swoich piosenkach w sfere˛ tabu i przełamuje niekto´re tradycyjne pogla˛dy (np. przyro´wnanie religijnos´ci kobiety do noszenia przez nia˛ chusty na włosach) jest wyja˛tkiem. Ro´wnie rzadkie sa˛ utwory promuja˛ce integracje˛ muzułmano´w ze społeczen´stwem. Takz˙e w tym przypadku nietrudno doszukac´ sie˛ tres´ci radykalnych, w sensie prezentowanych separacjonistycznych pogla˛do´w (SOA i nurt zwia˛zany z NGE i NOI). Na tym tle pozytywnie wyro´z˙nia sie˛ Native Deen, kto´ry wskazuje na realne problemy zwia˛zane z funkcjonowaniem muzułmano´w w społeczen´stwie zachodnim, nie wartos´ciuja˛c go jednoznacznie negatywnie. 22

T. Swedenburg, Islam in the Mix: Lessons of the Five Percent, referat wygłoszony na Anthropology Colloquium (University of Arkansas 19 lutego 1997), online: http:// comp.uark.edu/*tsweden/5per.html.

197

KATARZYNA GO´RAK-SOSNOWSKA

Niezalez˙nie od ro´z˙nic raperzy muzułman´scy tworza˛ ponadnarodowa˛ umme˛ hip-hopowa˛ z tego wzgle˛du, z˙e zasadniczym punktem odniesienia jest dla nich religia a nie etnicznos´c´. Elementy inne niz˙ religia (etnicznos´c´, narodowos´c´, klasa) dziela˛, a nie ła˛cza˛, zas´ etnicznos´c´ dodatkowo przypomina o etnicznym islamie pierwszej generacji muzułman´skich imigranto´w. Sa˛ zarazem „werbalnymi mudz˙ahedinami”23 – walcza˛c słowem z zastana˛ rzeczywistos´cia˛ społeczna˛, artykułuja˛c problemy duchowe, społeczne i polityczne muzułmano´w na Zachodzie i na s´wiecie.

THE MEANING OF DEENING. MUSLIM HIP-HOP IN THE USA Hip-hop as a musical genre and a specific subculture has become a means of articulation of aims and postulates of young people all over the world. One of its kinds is a Muslim hip-hop, which belongs to the group of conscious hip-hop. The article discusses the hip-hop of the American Muslims – both the Sunnis, and those associated with the Nation of Islam organisation. On the one hand hip-hop is for them a modern tool serving to communicate religious content (often neo-conservative), on the other – it allows for articulation of difficult social and political matters. At the same time, however, it is related to the beginning of Muslim consumer culture.

23

198

H.S. Alim, Re-Inventing Islam with Unique Modern Tones: Muslim Hip Hop Artists as Verbal Mujahidin, „Souls” 2006 nr 8, s. 46.