WALENDZIK Małgorzata1 MITRASZEWSKA Izabella2

System Certyfikacji Kompetencji Zawodowych w transporcie drogowym WSTĘP Ustawa o transporcie drogowym obowiązująca od stycznia 2002 roku powstała w procesie dostosowywania prawa polskiego do ustawodawstwa Unii Europejskiej. Ustawa spełnia wymagania zawarte w Dyrektywie UE nr 96/26 (wraz z późniejszymi zmianami zawartymi w Dyrektywie nr 98/76), dotyczącej dostępu do zawodu przewoźnika. Dyrektywa określała szczegółowo warunki jakie obowiązkowo powinien spełnić każdy ubiegający się o uzyskanie licencji przewoźnika. Wymagania można podzielić na grupy, które dotyczą: spełnienia wymagań dobrej reputacji , stabilności finansowej, kompetencji zawodowych, a od 4 grudnia 2011 roku dodatkowym warunkiem do spełnienia jest posiadanie rzeczywistej i stałej siedziby w jednym z państw członkowskich. Potwierdzeniem kompetencji jest zdobycie certyfikatu CPC (Certificate of Professional Competencies). Wymóg posiadania Certyfikatu jest nadal obowiązujący, chociaż na przestrzeni lat zmieniła się szata graficzna Certyfikatu oraz forma egzaminu. W Polsce jednostką certyfikującą jest Instytut Transportu Samochodowego. 1. SYSTEM CERTYFIKACJI KOMPETENCJI ZAWODOWYCH Podstawowym aktem prawnym, który reguluje zasady dostępu do zawodu przewoźnika drogowego w Polsce jest Ustawa z 6 września 2001 roku o transporcie drogowym ((Dz. U. z 2012 r. poz. 1265, z późn. zm.), rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009 z dnia 21 października 2009 r. ustanawiające wspólne zasady dotyczące warunków wykonywania zawodu przewoźnika drogowego i uchylające dyrektywę Rady 96/26/WE (Dz.Urz. UE L 300 z 14.11.2009 r.). Instytut Transportu Samochodowego w Warszawie proces certyfikacji przewoźników drogowych rozpoczął od lutego 2002 r. na podstawie ustawy z 2001 r. o transporcie drogowym oraz rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 2002 r. w sprawie certyfikacji przewoźników drogowych. Jednakże już wcześniej, bo od 2000 roku egzaminowano, w ramach dobrowolnej certyfikacji, wyłącznie osoby, które wykonywały krajowy transport drogowy osób. Dopiero od lutego 2002 roku rozpoczęła się zasadnicza certyfikacja, która obejmowała przewoźników wykonujących zarówno transport drogowy osób jak i transport drogowy rzeczy. Od tego czasu aż do listopada 2011 roku ITS wydawał 4 rodzaje certyfikatów. Certyfikat kompetencji zawodowych w krajowym transporcie drogowym osób lub rzeczy oraz certyfikat kompetencji zawodowych w międzynarodowym transporcie drogowym osób lub rzeczy. Z danych zawartych w Tab. 1 wynika, że w okresie objętym certyfikacją wystąpiły dwa okresy, w których wystąpiło zdecydowane zainteresowanie egzaminami na certyfikat. Pierwszy okres zwiększonego zainteresowania przypada na lata od 2002 do 2004 roku, co związane było z faktem wymiany starych koncesji na transport międzynarodowy na obowiązujące od 1 maja 2004 r. licencje, za niewysoką opłatą w kwocie 100 zł. Wymiana dokumentów w tym okresie była bardzo korzystna dla przedsiębiorców pod względem finansowym. Drugi wzrost znacznego zainteresowania egzaminami na certyfikat wystąpił w 2011 roku, co było spowodowane zmianami w przepisach prawnych, dotyczącymi procesu uzyskania certyfikatów, które zaczęły obowiązywać od 4 grudnia 2011 roku. Od tego czasu przeprowadzane są wyłącznie dwa rodzaje egzaminów na certyfikat kompetencji zawodowych, i w związku z tym Instytut Transportu Samochodowego wydaje dwa Instytut Transportu Sampchodowego, Centrum Zarządzania i Telematyki Transportu, 03-301 Warszawa; ul. Jagiellońska 80. Tel: +48 22 43-85-536, [email protected] 2 Instytut Transportu Sampchodowego, Centrum Zarządzania i Telematyki Transportu, 03-301 Warszawa; ul. Jagiellońska 80. Tel: +48 22 43-85-127, [email protected] 1

6554

rodzaje Certyfikatów Wspólnotowych: Certyfikat Kompetencji Zawodowych w Drogowym Transporcie Rzeczy/Osób. Pytania testowe podczas egzaminu są wielokrotnego wyboru, a wynik z egzaminu jest pozytywny jeżeli zdający łącznie spełni dwa warunki. Jeżeli z każdej części egzaminu uzyska co najmniej 50% prawidłowych odpowiedzi a łącznie udzieli co najmniej 60 % prawidłowych odpowiedzi. W szczególnych przypadkach, osoby legitymujące się dyplomem ukończenia studiów drugiego stopnia, jednolitych studiów magisterskich lub świadectwem ukończenia studiów podyplomowych, których program obejmuje cały zakres zagadnień objętych egzaminem, zwolnione są z egzaminu pisemnego. [1] Certyfikat Kompetencji Zawodowych jest dokumentem potwierdzającym posiadanie przez przewoźnika kwalifikacji i wiedzy niezbędnych do podjęcia i wykonywania działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego. Wysoki poziom kwalifikacji zawodowych zarządzającego transportem ma bezpośredni wpływ na zwiększenie społeczno-ekonomicznej skuteczności sektora transportowego. [2] Poziom wiedzy sprawdzany podczas obowiązkowego egzaminu obejmuje zagadnienia związane z drogowym transportem rzeczy i drogowym przewozem osób z dziedzin: – prawa cywilnego, – prawa handlowego, – prawa socjalnego, – prawa podatkowego, – działalności gospodarczej i zarządzania finansami przedsiębiorstwa, – dostępu do rynku, – norm technicznych i technicznych aspektów działalności, – bezpieczeństwa drogowego. Egzamin dla wszystkich uczestników składa się z dwóch części: – testu pisemnego z pytaniami wielokrotnego wyboru, – ćwiczeń praktycznych, zadań problemowych. Po uzyskaniu pozytywnego wyniku z egzaminu Instytut, jako jednostka certyfikująca, wydaje Certyfikat Kompetencji Zawodowych, którego właściciel nie może przekazywać osobie trzeciej. Aby uniknąć „bezprawnego wydawania” certyfikatów, dokument ten posiada cechy bezpieczeństwa określone w rozporządzeniu 1071/2009 WE. Certyfikat uzyskany w jednym z państw UE zgodny z jednolitym wzorem, uznawany jest przez państwo członkowskie na terenie którego przedsiębiorca ma swoją siedzibę za wystarczający dokument w zakresie kompetencji zawodowych. Certyfikat wydawany jest bezterminowo, co nie oznacza, że przewoźnik lub osoba zarządzająca transportem zawsze, bez ograniczeń, mogą posługiwać się tym dokumentem. Obowiązujące przepisy prawne określają warunki, które muszą być spełnione przez osobę zarządzającą transportem. Do warunków tych należy wymóg dobrej reputacji, który nie jest lub przestał być spełniony, jeżeli wobec przedsiębiorcy, zarządzającego transportem lub osoby fizycznej: 1) orzeczono: a) prawomocny wyrok skazujący za przestępstwa umyślne w dziedzinach określonych w art. 6 rozporządzenia (WE) nr 1071/2009, b) co najmniej dwie wykonalne decyzje administracyjne o nałożeniu kary pieniężnej za naruszenie określone w załączniku nr IV do rozporządzenia (WE) nr 1071/2009, lub c) co najmniej dwie prawomocne kary grzywny za naruszenie określone w załączniku nr IV do rozporządzenia (WE) nr 1071/2009, oraz 2) wydano decyzję o uznaniu, że utrata dobrej reputacji stanowi proporcjonalną reakcję za nałożone sankcje. [1] W przypadku nałożenia na przedsiębiorcę, zarządzającego transportem lub osobę fizyczną sankcji, właściwy organ wszczyna postępowanie administracyjne, po przeprowadzeniu którego wydaje decyzję o uznaniu, że: 1) dobra reputacja pozostaje nienaruszona, albo

6555

2) utrata dobrej reputacji stanowi proporcjonalną reakcję za nałożone sankcje. Właściwy organ może uznać. że utrata dobrej reputacji będzie stanowiła nieproporcjonalną reakcję za naruszenia, i wówczas wydaje decyzję, że dobra reputacja pozostaje nienaruszona. W przypadku, stwierdzenia, że na przedsiębiorcę lub zarządzającego transportem nałożono sankcje będące podstawą do utraty dobrej reputacji, wówczas wszczyna postępowanie administracyjne. Jeżeli w wyniku postępowania organ stwierdzi, że osoba utraciła dobrą reputację, a więc utraciła zdolność do kierowania operacjami transportowymi, posiadacz certyfikatu musi certyfikat zwrócić do właściwego organu. Informacje o utracie uprawnień do zarządzania transportem są odnotowywane w systemie, w celu udostępnienia aktualnych informacji właściwym organom. Szczegółowe informacje dostępne dla właściwych organów są niezwykle istotne, ponieważ zgodnie z obowiązującymi przepisami, jeżeli zarządzający transportem utraci dobrą reputację, to w takim przypadku traci prawo do wykonywania zawodu przewoźnika. Do czasu zastosowania środków rehabilitacyjnych, które spowodują zatarcie skazania lub uznanie nałożonych sankcji za niebyłe, certyfikat nie jest ważny w żadnym państwie członkowskim. Aktualnie 4 certyfikaty cofnięto z powodu zgonu ich właścicieli, a 1 certyfikat jest zawieszony. Utworzenie wewnętrznego rynku transportu drogowego opartego na uczciwych zasadach konkurencji wymaga, aby wszystkie państwa członkowskie stosowały jednolite zasady określające dostęp do zawodu przewoźnika drogowego. Aby możliwe było przekazywanie informacji pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi, każde państwo powinno prowadzić rejestr elektroniczny przedsiębiorców transportu drogowego. Elektroniczne rejestry przedsiębiorców połączone na szczeblu Unijnym zgodnie z obowiązującymi przepisami o ochronie danych osobowych przyczyniłyby się do poprawy współpracy. Uczciwa konkurencja i transport drogowy odbywający się w pełnym poszanowaniu przepisów wymagają jednolitego poziomu nadzoru i monitorowania w państwach członkowskich. W Polsce jeszcze nie określono, kto taki rejestr będzie prowadził. Organy krajowe odpowiedzialne za nadzorowanie przedsiębiorców i ważności ich zezwoleń w tym zakresie odgrywają główną rolę, ponieważ mają obowiązek sprawdzania, czy przedsiębiorca spełnia przewidziane prawem warunki. W państwach członkowskich Unii Europejskiej przewozy drogowe kontroluje nie tylko policja, służby celne i graniczne, ale również specjalistyczne instytucje. W zdecydowanej większości państw Unii Europejskiej Inspekcja Transportu Drogowego funkcjonuje, obok policji – specyfika drogowych przewozów krajowych i międzynarodowych oraz złożony zakres kontroli w odniesieniu do tego rodzaju transportu, jego różnorodność i stopień komplikacji powodują, że zadania takie mogą być efektywnie i właściwie wykonywane tylko przez wyspecjalizowane organy. Aby to było możliwe system dotyczący procesu certyfikacji powinien być w określonym zakresie dostępny właściwym organom. 2. WYNIKI PROCESU CERTYFIKACJI Osoby zarządzające operacjami transportowymi w przedsiębiorstwie mogą zarządzać transportem w nie więcej niż 4 różnych przedsiębiorstwach obejmujących ogółem nie więcej niż 50 pojazdów. Obecnie trudno oszacować ile osób, które uzyskały certyfikat, zatrudnionych jest w transporcie. W systemie Certyfikacji Kompetencji Zawodowych do 31 grudnia 2013 roku zarejestrowanych było 133225 wniosków. Ogółem, w wymienionym przedziale czasowym, do egzaminu przystąpiło ponad 170 tyś. osób, a wydano ponad 114 tys. certyfikatów. Różnica pomiędzy liczbą wniosków w bazie w ogóle, a liczbą osób które przystąpiły do egzaminu wynika z faktu, że znaczna część osób przystępowała do egzaminu nawet po kilka razy, jeżeli poprzedni egzamin kończył się wynikiem negatywnym. Od 2002 roku do listopada 2011 roku często zdarzało się, że jedna osoba składała wnioski na wszystkie rodzaje certyfikatów, a więc na certyfikat krajowy w zakresie przewozu osób, certyfikat krajowy w zakresie przewozu rzeczy, certyfikat międzynarodowy w zakresie przewozu osób i certyfikat międzynarodowy w zakresie przewozu rzeczy. Procent zdawalności w poszczególnych latach przedstawiono w tabelach 1-3..

6556

Tab. 1. Liczba uczestników egzaminów na certyfikat kompetencji zawodowych w latach 2002 ÷ 2013 Dane za okres :

X 01.01.2002 do 01.05.2004 od 01.05.2004 do 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Ogółem :

Liczba Egzaminów X 2331 561 300 406 332 210 201 327 109 108 4885

Liczba Uczestników KPO 8366 1283 552 611 658 585 415 400 12870

KPR

MPO

58244 8510 3716 4543 3754 2242 1839 2408 -

5194 978 594 700 775 705 528 939 658 761

85256

11832

MPR 21849 6088 4008 5974 4276 2710 3245 6325 4655 5210 64340

Suma 93653 16859 8870 11828 9463 6242 6027 10072 5313 5971 174298

Objaśnienia: K.P.O. – krajowy przewóz osób K.P.R. – krajowy przewóz rzeczy M.P.O. – międzynarodowy przewóz osób (od 2012r. - certyfikat wspólnotowy) M.P.R. – międzynarodowy przewóz rzeczy (od 2012r. - certyfikat wspólnotowy)

Tab. 2. Liczba wydanych certyfikatów kompetencji zawodowych w latach 2002 ÷ 2013 Dane za okres :

X 01.01.2002 do 01.05.2004 od 01.05.2004 do 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Ogółem :

Liczba Egzaminów X 2331 561 300 406 332 210 201 327 109 108 4885

Liczba Certyfikatów KPO 5665 747 353 402 410 481 254 259 8571

KPR 39041 4885 2459 2710 2348 1395 1107 1422 55367

MPO 3599 682 408 463 555 503 368 689 345 483 8095

MPR 14701 4268 2828 4059 3030 1903 2246 4178 2469 2363 42045

Suma 63006 10582 6048 7634 6343 4282 3975 6548 2814 2846 114078

Tab. 3. Zdawalność na poszczególnych egzaminach w latach 2002 ÷ 2013 (w%). Źródło: Opracowanie własne Dane za okres :

X 01.01.2002 do 01.05.2004 od 01.05.2004 do 2005 2006 2007

Procent zaliczeń egzaminów KPO 67,7 58,2 63,9 65,8

KPR 67 57,4 66,2 59,7

MPO 69,3 69,7 68,7 66,1

MPR 67,3 70,1 70,6 67,9

6557

2008 2009 2010 2011 2012 2013

62,3 65,1 61,2 64,8 -

62,5 62,2 60,2 59,1 -

71,6 71,3 69,7 73,4 52,4 63,5

70,9 70,2 69,2 66,1 53,0 54,6

System Certyfikacji Kompetencji Zawodowych w transporcie drogowym umożliwia kompleksową obsługę procesu certyfikacji. Do systemu wprowadzane są szczegółowe informacje dotyczące osoby przystępującej do egzaminu, data i miejsce egzaminu, skład komisji egzaminacyjnej, wynik egzaminu lub z kolejnych egzaminów, nr certyfikatu jak również informacja czy certyfikat został cofnięty lub zawieszony. Informacje te, z poszanowaniem przepisów o ochronie danych osobowych, dostępne są dla osób przystępujących do egzaminu jak i dla właściwych organów. Poniżej w tabeli 4 przedstawiono, ile wydano licencji uprawniających do wykonywania międzynarodowego i krajowego transportu drogowego. Należy mieć na uwadze, że każda firma zajmująca się transportem drogowym osób i rzeczy, musi mieć osobę zarządzającą transportem, a więc osobę posiadającą certyfikat kompetencji zawodowych. Zestawienia te odzwierciedlają, w jak dużym zakresie proces certyfikacji ma zastosowanie. Tab. 4. Liczba wydanych licencji i wypisów z licencji w transporcie krajowym oraz Liczba wydanych licencji i zaświadczeń w transporcie międzynarodowym. Źródło: MTiGM, GITD Transport międzynarodowy

Transport krajowy Lata Liczba licencji Liczba wypisów

2010

2011

2012

2010

20111

2012

62 200

61 200

63 300

24895

26418

26614

180 500

181 200

186 800

137502

147970

144250

7196

7413

7190

15772

15965

15339

Liczba zaświadczeń Liczba wypisów

2010 – 4 600 spedycja 2011 – 4 700 spedycja 3. USŁUGI TRANSPORTOWE Usługi transportowe są jednym z czynników stymulujących wzrost gospodarczy, a więc wzrost dochodu narodowego. Transport stanowi znaczącą gałąź w gospodarce, w Polsce ta gałąź przemysłu przynosi zyski rzędu 10% PKB rocznie. Ze statystyk GUS [3] wynika, że w Polsce najwięcej ładunków ogółem, przewożonych jest przez transport samochodowy. Zgodnie z danymi GUS z 2013 r., w 2012 r., przewozy ładunków liczone w tonach, realizowane transportem drogowym, stanowiły 84% wszystkich ładunków. Tab. 5. Przewozy ładunków. Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2013, GUS, Tabl. 3(450)

Wyszczególnienie Ogółem w tysiącach ton Transport samochodowy

Transport kolejowy Transport rurociągowy Transport morski Śródlądowy tr. wodny Transport lotniczy

6558

2005

2010

2011

2012

1422576 1079761 269553 54259 9362 9 607 34

1795573 1 491 253 234568 56208 8362 5141 41

1912172 1596209 248 606 5482 7737 5093 45

1844070 1548111 230878 52985 7476 4579 41

w% 2005 2012 100 100 75,9 84,0 18,9 12,5 3,8 2,9 0,7 0,4 0,7 0,2 0,0 0,0

W przewozach międzynarodowych w 2011 roku Polska miała 21% udział wśród 27 krajów UE i znajdowała się na pierwszej pozycji przed Hiszpanią i Niemcami. Ponadto w 2011 roku, zanotowano w porównaniu do 2010 roku zwiększenie przewozów krajowych o 10% (GUS, Transport, Wyniki działalności w 2011 r., s. 51). W Polsce, podobnie jak w pozostałych krajach UE prawie 90% wykonywanych przewozów transportem samochodowym odbywa się wewnątrz kraju. W poniższej tabeli przestawiono liczbę samochodów w Polsce, które wykorzystywane są do przewozów zarobkowych jak i na potrzeby własne w krajowym i międzynarodowym przewozie rzeczy. Tab. 6. Liczba samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Lata 2008 2009 2010

Samochody Ciągniki ciężarowe siodłowe 2 511 677 198 020 2 595 485 201 282 2 767 035 214 581

Do przewozów w zdecydowanej większości wykorzystywane są samochody wieloletnie, co przedstawiono w tabeli 7. Tab. 7. Liczba samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych w Polsce wg grup wiekowych. Źródło: GUS, ITS ZBE

Lata

Do 2 lat

3-5

2008 2009 2010

167 750 198 384 259 025

276 053 222 702 215 453

2008 2009 2010

34 103 29 563 20 594

26 634 29 543 40 097

6 – 10 11 – 15 16 – 20 21 – 30 Pow. 30 Samochody ciężarowe 593 909 445 196 307 218 469 442 252 103 588 045 505 853 309 685 471 716 299 100 560 872 590 078 320 820 474 236 346 551 Ciągniki siodłowe 55 382 32 428 25 130 19 639 4 704 52 576 38 595 23 433 21 176 6 396 54 891 44 416 22 802 23 346 8 435

WNIOSKI Od 15 sierpnia 2013 roku obowiązuje ustawa z 5 kwietnia 2013 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz ustawy o czasie pracy kierowców (Dz.U.2013, poz. 567) [4], która nałożyła na przedsiębiorców nowe wymagania. Przed podjęciem działalności w zakresie transportu drogowego przewoźnicy muszą uzyskać zezwolenie uprawniające do wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego. Zezwolenie jest bezterminowe, jednak uprawnione organy mogą w dowolnym momencie sprawdzić, czy przedsiębiorca spełnia wszystkie nałożone prawem wymagania. Przedsiębiorca w każdym momencie musi być w stanie udowodnić, że je spełnia. Ponieważ jednym z warunków, który uprania do wykonywania zawodu przewoźnika jest posiadanie Certyfikatu Kompetencji Zawodowych, wykorzystywany w procesie certyfikacji system należy na bieżąco dostosowywać do rzeczywistych warunków oraz do zmieniających się uregulowań prawnych w tym zakresie. Streszczenie Od 2002 roku, zgodnie z wymaganiami Unii Europejskiej, obowiązuje w Polsce licencjonowanie zarobkowej działalności transportowej. Uzyskanie certyfikatu kompetencji zawodowych przewoźników drogowych jest jednym z warunków uzyskania licencji. W naszym kraju jednostką certyfikującą jest ITS. Od roku 2002 do 2011 Instytut dysponuje dużą (liczącą ponad 100 tys. osób rekordów bazą danych) zawierającą informacje dotyczące rynku pracy przewoźników. Stąd też, na podstawie wieloprzekrojowych statystyk i ich analizy, można wyciągnąć szereg wniosków dotyczących zarobkowego transportu drogowego (rozkładu populacji, wieku, poziomu wiedzy i wiele innych). W artykule zaprezentowano także wyniki analiz.

6559

System for Certification of Professional Competence in Road Transport Abstract Since 2002, in accordance with the requirements of the European Union remains in Poland licensing the commercial transport. Obtain a certificate of professional competence of road carriers is one of the conditions for obtaining a license. In our country is ITS certification unit. From 2002 to 2011 Institute has a large (over 100 thousand people records database) containing information about labour market carriers. Therefore, on the basis of the statistics and their analysis it’s possible draw a series of proposals for commercial road transport (population, age, level of knowledge and many others). Furthermore the results of analyses were presented.

BIBLIOGRAFIA 1. 2.

3. 4. 5.

Ustawa z 6 września 2001 roku o transporcie drogowym. Dz. U. 2001, nr 123, poz. 1371 z późn.zm. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009 z dnia 21 października 2009 r. ustanawiające wspólne zasady dotyczące warunków wykonywania zawodu przewoźnika drogowego i uchylające dyrektywę Rady 96/26/WE. Dz. U. UE L 300 z 14.11.2009. Statystyki GUS. Mały rocznik statystyczny. GUS, Warszawa, 23.07.2012. Transport. Wyniki działalności w 2012 r. GUS, Warszawa, 2013..

Monitorowanie rynku pracy przewoźników drogowych w oparciu o certyfikację kompetencji zawodowych oraz licencjonowanie działalności transportowej. Praca statutowa ITS nr 1460, 2011. 6. Mitraszewska I., Zmiana zasad wykonywania zawodu przewoźnika - certyfikacja, materiały konferencyjne, Truck&Business, Warszawa, 2012. 7. Mitraszewska I. Rynek usług transportowych, materiały konferencyjne PSPD Gdynia, 9 stycznia 2013 r. 8. Regulamin określający warunki i tryb przeprowadzania egzaminów na certyfikat kompetencji zawodowych w transporcie drogowym. 9. Praca zbiorowa pod kierunkiem Skalskiego J., Krajowy standard kompetencji zawodowych Specjalista do spraw organizacji i rozwoju transportu, Warszawa 2013.. 10. Podręcznik dla osób ubiegających się o certyfikat kompetencji zawodowych w transporcie drogowym. Warszawa, ITS, 2006.

6560