ZASTRZEŻONE KOD

PKT

WOJEWÓDZKI KONKURS BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW ETAP REJONOWY rok szkolny 2014/2015 30 stycznia 2015r. Drogi uczniu! Witaj na etapie rejonowym Wojewódzkiego Konkursu Biologicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję. Sprawdź, czy arkusz konkursowy zawiera 32 zadania. Jeśli zauważyłeś, że arkusz jest niekompletny lub zawiera inne usterki - zgłoś Komisji Konkursowej. Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem. Odpowiedzi wpisuj długopisem lub piórem, nie używaj ołówka i korektora. Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi. W zadaniach zamkniętych wybierz jedną właściwą odpowiedź spośród podanych i zakreśl ją znakiem X. Jeżeli pomylisz się, błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz znakiem X inną odpowiedź. Odpowiedź w zadaniach otwartych wpisz w wyznaczone miejsca. Gdy popełnisz błąd w zadaniach otwartych, przekreśl złą odpowiedź i obok napisz poprawną. Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały zapisane w miejscu do tego przeznaczonym. Na rozwiązanie zadań masz 90 minut.

Powodzenia! Wojewódzka Komisja Konkursowa

Zadanie 1. (0-1 pkt) Rośliny nasienne dzielimy na nagonasienne i okrytonasienne. Do roślin nagonasiennych zaliczamy sosnę, która charakteryzuje się następującymi cechami: a) jest jednopienna i nie owocuje b) jest wiatropylna i owocuje c) jest jednopienna i owocuje d) jest owadopylna i nie owocuje Zadanie 2. (0-2 pkt) Przyporządkuj podanym gruczołom właściwe hormony: A. nadnercza 1. adrenalina B. tarczyca 2. insulina C. trzustka 3. glukagon D. przytarczyce 4. parathormon 5. tyroksyna A_______

B________ C________ D________

Zadanie 3. (0-1 pkt) Próchnica to choroba zębów wywołana przez bakterie. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi tej choroby są cukry. Podstawowym warunkiem, aby próchnica się nie rozwinęła jest właściwa higiena jamy ustnej, jak również odpowiednia dieta. Choroba początkowo rozwija się bezboleśnie. Pojawiający się ból zęba oznacza, że bakterie dotarły do: a) miazgi zęba b) szkliwa zęba c) zębiny d) szyjki zębowej Zadanie 4. (0-1 pkt) Ośrodki odpowiedzialne za pracę serca i oddychanie znajdują się w: a) płacie czołowym mózgu b) rdzeniu przedłużonym c) rdzeniu kręgowym d) móżdżku Zadanie 5. (0-1 pkt) U myszy allel warunkujący żółtą sierść (A) dominuje nad allelem odpowiedzialnym za szare umaszczenie (a). Homozygoty dominujące obumierają w stadium zarodkowym. Spośród podanych niżej odpowiedzi wybierz tę, w której jest poprawnie podany stosunek fenotypów u potomstwa F1 z krzyżówki rodziców, którzy są heterozygotami i mają żółtą sierść. a) 4 : 1 b) 3 : 1 c) 2 : 1 d) 1 : 1

2

Zadanie 6. (0-2 pkt) Człowiek spożywa białka, które są źródłem wielu aminokwasów. Istnieją też pewne aminokwasy, które są syntetyzowane w organizmie człowieka. Wskaż dwa prawidłowe stwierdzenia dotyczące aminokwasów. a) Aminokwasy egzogenne mogą powstawać w organizmie człowieka. b) Aminokwasy egzogenne muszą być dostarczane do organizmu człowieka. c) Pokarmy niepełnowartościowe nie zawierają wszystkich niezbędnych aminokwasów i są to najczęściej pokarmy pochodzenia roślinnego. d) Pokarmy pełnowartościowe zawierają wszystkie aminokwasy endogenne i są to pokarmy pochodzenia zwierzęcego. Zadanie 7. (0-3 pkt) Przeczytaj poniższy tekst, a następnie wykonaj polecenie. „Metabolizm to całokształt procesów biochemicznych i towarzyszących im przemian energii, jakie zachodzą w żywych organizmach i stanowią istotę życia (gr. metabole – przemiana). Metabolizm obejmuje dwa zasadnicze rodzaje procesów. Pierwszy z nich to procesy kataboliczne(..). Drugie, to procesy anaboliczne”. „Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu” PWN

W poniższym tekście skreśl odpowiednie wyrazy tak, aby powstały zdania prawdziwe. Procesy syntezy złożonych związków chemicznych ze związków prostszych nazywamy anabolizmem / katabolizmem. Procesy te odbywają się zwykle z wydzieleniem energii / dostarczeniem energii. Są to więc reakcje endoergiczne / egzoergiczne. Do przemian anabolicznych zaliczamy fotosyntezę / oddychanie. Procesy metaboliczne przebiegają w komórce z udziałem związków zwanych enzymami / eksonami, które inicjują i przyspieszają szybkość reakcji chemicznych w organizmie. Zadanie 8. (0-1 pkt) Piramida Zdrowego Żywienia to schemat przedstawiający proporcje, w jakich należy spożywać pokarmy, aby być zdrowym. Wybierz prawidłową odpowiedź, zawierającą te produkty, których powinniśmy spożywać najmniej: a) pełnoziarniste pieczywo, płatki zbożowe b) tłuszcze, słodycze c) mięso, chleb, ziemniaki d) jaja, nabiał, warzywa, owoce Zadanie 9. (0-1 pkt) Zarodek pszenicy znajdujący się w ziarniaku: a) odżywia się kosztem bielma i oddycha tlenowo b) odżywia się kosztem bielma i oddycha beztlenowo c) odżywia się autotroficznie i oddycha beztlenowo d) odżywia się autotroficznie i oddycha tlenowo 3

Zadanie 10. (0-1 pkt) Bakterie współżyjące z roślinami bobowatymi (motylkowymi): a) wiążą wolny azot z powietrza b) pasożytują na tych roślinach c) tworzą próchnicę w glebie d) wiążą tłuszcze i białka potrzebne roślinie Zadanie 11. (0-1 pkt) Pierwszym ogniwem łańcucha pokarmowego są: a) tylko bakterie b) wszystkie rośliny niższe i niektóre rośliny kwiatowe c) organizmy, które pod wpływem energii świetlnej wytwarzają pokarm z tlenku węgla(IV) i wody d) glony, grzyby, porosty, mszaki, paprotniki Zadanie 12. (0-1 pkt) Nadmiar karboksyhemoglobiny we krwi powoduje niedotlenienie organizmu, a w najgorszym przypadku nawet śmierć przez uduszenie. Rozłożenie jej jest procesem bardzo długim i nie zawsze możliwym. Karboksyhemoglobina to kompleks hemoglobiny z: a) azotem b) tlenkiem węgla (IV) c) tlenkiem węgla (II) zwanego potocznie czadem d) węglem Zadanie 13. (0-1 pkt) Przeanalizuj poniższy schemat dotyczący fotosyntezy i oddychania tlenowego, a następnie wybierz właściwą odpowiedź zawierającą prawidłowe nazwy substancji 1 i 2. WODA CO2 FOTOSYNTEZA

ODDYCHANIE TLENOWE

1 2 Odp.

1

a) b) c) d)

tlenek węgla (IV) sole mineralne cukry tlen

2 woda tlenek węgla (IV) tlen tlenek węgla (IV)

Zadanie 14. (0-1 pkt) Wskaż zestaw zawierający wyłącznie rośliny o jadalnych owocach: a) bób, groch, ziemniak, pomidor b) dynia, pomidor, kalarepa, ogórek c) pomidor, papryka, ogórek, dynia d) ziemniak, kalafior, dynia, fasola 4

Zadanie 15. (0-1 pkt) Które z poniższych zdań nie charakteryzuje porostów. a) Są nazywane organizmami pionierskimi. b) Rozmnażają się za pomocą nasion. c) Ich plecha ma budowę krzaczkowatą, skorupiastą lub listkowatą. d) Są przykładem mutualizmu glonów z grzybami. Zadanie 16. (0-1 pkt) Przykładem pasożytniczego organizmu jest: a) dąb b) rosiczka c) bakteria tężca d) dorosła postać bielinka kapustnika Zadanie 17. (0-1 pkt) Śpiączkę afrykańską wywołuje: a) Pałeczka okrężnicy b) Zarodziec malarii c) Świdrowiec gambijski d) Ameba Zadanie 18. (0-1 pkt) Biedronka siedmiokropka charakteryzuje się: a) przeobrażeniem zupełnym z obecnością larwy, ale bez poczwarki b) przeobrażeniem niezupełnym z obecnością poczwarki c) rozwojem prostym d) przeobrażeniem zupełnym z obecnością larwy i poczwarki Zadanie 19. (0-1 pkt) Wybierz zestaw zawierający te cechy spośród zamieszczonych w tabeli, które są charakterystyczne dla płazów.

a) b) c) d)

I.

jedna kosteczka słuchowa

II.

jeden obieg krwi

III.

obecność przepony

IV.

obecność larwy – kijanki

V.

zmiennocieplność

I, II, III, IV I, IV, V I, II, V I, II, III, IV, V

5

Zadanie 20. (0-1 pkt) Podczas rozwoju zarodkowego łożysko tworzy się: a) tylko u ssaków i to nie u wszystkich b) u kręgowców jajorodnych c) u niektórych płazów, ptaków d) u wszystkich bezowodniowców Zadanie 21. (0-1 pkt) Termin "populacja" jest prawidłowo zastosowany w zdaniu: a) Wróble domowe występujące w Sopocie, Gdyni i Kościerzynie są przedstawicielami tej samej populacji. b) Gatunek myszy polnej składa się z wielu lokalnych populacji. c) Bażant i kuropatwa należą do tej samej populacji, bo żywią się stonką. d) Niektóre gatunki nie tworzą populacji. Zadanie 22. (0-1 pkt) Składanie liści mimozy w odpowiedzi na działanie bodźca mechanicznego np. dotyku to przykład reakcji ruchowej zwanej: a) geotropizmem b) nyktynastią c) sejsmonastią d) tigmotropizmem Zadanie 23. (0-2 pkt) Poniżej przedstawiony jest schemat, który ilustruje przebieg jednego z procesów obronnych w organizmie człowieka. czynniki osoczowe

protrombina

czynniki płytkowe

jony Ca2+

trombina

fibrynogen

fibryna

skrzep Uzupełnij zdania w poniższym tekście, wpisując właściwe wyrazy w poprawnej formie gramatycznej. Płytki krwi odgrywają istotną rolę w procesie________________ krwi, zapobiegając krwotokom. W okolicy zranienia przebiega wiele reakcji chemicznych przeprowadzanych przez enzymy. W efekcie białko zawarte w osoczu krwi zwane ___________________ zostaje przekształcone w _________________ Jest to białko włókniste, tworzące wraz z płytkami krwi gęstą sieć. Inne komórki krwi zostają przez tą sieć zatrzymane i tak tworzy się _________________ hamujący krwawienie. 6

Zadanie 24. (0-2 pkt) Spośród poniższych informacji (A-G) wybierz te, które charakteryzują surowicę odpornościową oraz te, które charakteryzują szczepionkę. Zapisz ich oznaczenia literowe w wyznaczonych miejscach. A. Uodparnia organizm na daną chorobę. B. Zawiera przeciwciała. C. Zawiera osłabione drobnoustroje chorobotwórcze. D. Wywołuje bierną odpowiedź immunologiczną. E. Podawana np. po ukąszeniu przez żmiję. F. Wywołuje chorobę wirusową. G. Mobilizuje organizm do wytwarzania przeciwciał. Surowica odpornościowa _________________Szczepionka _________________ Zadanie 25. ( 0-4 pkt) Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń. Wpisz w tabeli znak X w odpowiednim polu P (prawda) lub w odpowiednim polu F (fałsz).

P

F

Zróżnicowanie genotypów u osobników jednego gatunku nosi nazwę zmienności genetycznej. Nowe gatunki powstają w wyniku izolacji rozrodczej. Rozwój rodowy człowieka to antropologia. Kolebką człowiekowatych jest Afryka. Zadanie 26. (0-3 pkt) Tkanka nerwowa utworzona jest przez komórki nerwowe i glejowe. Neuron to komórka nerwowa, która odpowiada za przepływ informacji w postaci impulsów nerwowych. Na podstawie rysunku i własnej wiedzy wykonaj poniższe polecenia:

A. Na powyższym rysunku zaznacz strzałką kierunek przepływu impulsu w neuronie. B. Podaj nazwy części neuronu oznaczonych na rysunku cyframi 2 i 5. 2_____________________

5______________________

C. Podaj, który ze sposobów przesyłania impulsów nerwowych w komórce nerwowej odbywa się dzięki osłonce mielinowej. Z dwóch poniższych sposobów skreśl ten, który stanowi błędną informację. sposób liniowy / sposób skokowy

7

Zadanie 27. (0-4 pkt) W autonomicznym układzie nerwowym (AUN) człowieka wyróżniamy część współczulną i przywspółczulną. Obie części działają antagonistycznie względem siebie. Uzupełnij tabelę, zaznaczając literą X, odpowiednio dla części współczulnej i przywspółczulnej AUN, właściwe czynności wegetatywne organizmu spośród wymienionych w tabeli. Część współczulna

Czynność wegetatywna

Część przywspółczulna

Hamowanie perystaltyki jelit Rozkurcz mięśni tchawicy i oskrzeli Wzmaganie wydzielania insuliny Zwężenie źrenicy Zadanie 28. (0-2 pkt) Transport wody między komórką, a jej środowiskiem zewnętrznym zależy między innymi od stężenia substancji rozpuszczonych w soku komórkowym oraz stężenia substancji rozpuszczonych w środowisku zewnętrznym. A. Za pomocą strzałek przedstaw na obu rysunkach kierunek ruchu wody między

roztworami oddzielonymi od siebie półprzepuszczalną błoną. środowisko zewnętrzne

wnętrze komórki

środowisko zewnętrzne

wnętrze komórki

- substancja rozpuszczona B. Nazwij proces przenikania wody przedstawiony na powyższych schematach:

_____________________________ Zadanie 29. (0-5 pkt) Podane w ramce nazwy zwierząt przyporządkuj do poniższych grup kręgowców za pomocą przypisanych im cyfr od 1 do 13. 1. słoń 2. wieloryb 3. dziobak 4. kiwi 5. padalec 6. sowa 7. traszka

8. jesiotr 9. foka 10. ropucha 11. orka 12. morświn 13. jaszczurka Ryby ______________________________Płazy ______________________________ Gady ______________________________Ptaki_______________________________ Ssaki_______________________________ 8

Zadanie 30. (0-1 pkt) „Do szybkiej oceny stanu odżywienia organizmu służą wywiady i badania ogólnolekarskie, w trakcie których lekarz zbiera informacje o sposobie żywienia się badanej osoby, jej sytuacji społecznej oraz przebytych lub obecnych chorobach. Dodatkowo lekarz dokonuje oceny wyglądu niektórych tkanek i narządów, tj. skóry, błony śluzowej języka, oczu, włosów (...), których nieprawidłowy wygląd może świadczyć o niedoborze lub nadmiarze określonych składników odżywczych.(...) Innym sposobem oceny stanu odżywienia są badania antropometryczne, które polegają na pomiarze rozmiarów i składu ciała, tj. masy ciała, wysokości, grubości fałdów tłuszczowych(...) Obecnie najczęściej prawidłowość masy ciała ocenia się na podstawie różnych wskaźników.” „Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu” PWN Najpopularniejszym wśród wskaźników stosowanych przy ocenie naszego zdrowia jest: a) wskaźnik masy ciała BMI b) wskaźnik typu otyłości WHR c) wskaźnik jakości żywieniowej INQ d) wskaźnik poziomu limfocytów CLL Zadanie 31. (0-3 pkt) U ludzi grupy krwi są determinowane przez trzy allele: IA ; IB ; oraz i . Allele IA ; IB dominują nad allelem i , ale względem siebie nie wykazują dominacji. W tabeli przedstawiono grupy krwi dwóch par rodziców, którzy spodziewają się dziecka. Para rodziców numer 1 numer 2

Grupa krwi matki AB A

Grupa krwi ojca B B

Na podstawie przedstawionych informacji wybierz numer pary rodziców (1 lub 2), którym mogłoby się urodzić dziecko o grupie krwi 0. Zapisz genotypy rodziców, rozwiąż krzyżówkę i podaj odpowiedź: genotypy rodziców:

matki

ojca

Miejsce na rozwiązanie krzyżówki genetycznej

Odp: Rodzice, którym może urodzić się dziecko z grupą 0 to para z numerem ________ 9

Zadanie 32. (0-8 pkt) Rozwiąż krzyżówkę, a następnie zapisz hasło. 1. Struktury zbudowane z ciasno upakowanej chromatyny. 2. Podstawowy element budujący DNA i RNA. 3. Zespół wszystkich genów danego organizmu, a także zapis alleli danego genu. 4. Wszystkie chromosomy kariotypu z wyjątkiem chromosomów płci. 5. Choroba genetyczna, której efektem jest gromadzenie się gęstego śluzu, głównie w układzie oddechowym. 6. Podział redukcyjny, zachodzący w procesie powstawania gamet u człowieka. 7. Odmiana genu, może być dominujący lub recesywny.

1 2 3 4 5 6 7

HASŁO: _______________________________________________

10