Seria: MOMENTUM REDAKTOR SERII prof. dr hab. Andrzej Mania RECENZENCI dr hab. Artur Gruszczak, prof. UJ dr hab. Krzysztof Kubiak PROJEKT OKŁADKI Barbara Widłak

Publikacja finansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego z grantu N N116 389539

© Copyright by Łukasz Kamieński & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2014 All rights reserved

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy

ISBN 978-83-233-3728-7

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-663-23-80, tel./fax 12-663-23-83 Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected] Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325

O nowy wspaniały świecie, który takich wydajesz ludzi. Aldous Huxley, Nowy wspaniały świat

Dzięki wszystkim wynalezionym przez siebie narzędziom człowiek udoskonala swe narządy – motoryczne i sensoryczne – czy likwiduje bariery, jakie stają na drodze ich dokonaniom. Zygmunt Freud, Kultura jako źródło cierpień

Ja w a s u c z ę n a d c z ł o w i e k a. Człowiek jest czemś, co pokonanem być powinno. Cóżeście uczynili, aby go pokonać? Wszystkie istoty stworzyły coś ponad siebie; chcecież być odpływem tej wielkiej fali i raczej do zwierzęcia powrócić, niźli człowieka pokonać? Fryderyk Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra

Spis treści

Wstęp .................................................................................................................................. Podejście ....................................................................................................................... Teza ............................................................................................................................... Pytania badawcze ........................................................................................................ Układ książki ...............................................................................................................

11 12 14 15 15

Część pierwsza: konteksty ..........................................................................................

19

1. Tayloryzm .............................................................................................................. Zarządzanie naukowe ........................................................................................... Unaukowienie wojny ............................................................................................ Ponowoczesny duch tayloryzmu .........................................................................

21 21 26 34

2. Wojna jako zarządzanie ryzykiem .................................................................... Paradygmat ryzyka ............................................................................................... Społeczeństwo ryzyka na wojnie ......................................................................... Nowe technologie jako instrumenty zarządzania ryzykiem taktycznym ...... Ryzykowne zarządzanie ryzykiem ......................................................................

36 36 40 50 51

3. Biotechnologiczne poprawianie człowieka ...................................................... Rewolucja biotech ................................................................................................. Technologie ciała ................................................................................................... Wielka konwergencja ............................................................................................

55 55 60 62

4. DARPA: agencja „szalonych” naukowców ....................................................... Geneza i rozwój ..................................................................................................... Od systemów komputerowych do symbiozy człowieka i maszyny ................ High-risk, high-payoff ............................................................................................

65 65 68 71

5. Fantastyka naukowa czy rzeczywistość? .......................................................... Specyfika gatunku ................................................................................................. Nauka urzeczywistnia fantastykę ........................................................................ Uwaga metodologiczna ........................................................................................

74 74 78 83

7

Spis treści

8

Część druga: żołnierz (psycho)farmakologiczny ...............................................

85

1. Wprowadzenie: farmakologizacja wojny .........................................................

87

2. Zarządzanie czujnością, snem i zmęczeniem .................................................. Szybka wojna i „przemoc prędkości” ................................................................. Ryzykowne zmęczenie bojowe i operacyjny niedobór snu ............................. Psychofarmakologiczne zarządzanie zmęczeniem ........................................... Dekstroamfetamina ......................................................................................... Modafinil .......................................................................................................... Ampakiny ......................................................................................................... Leki nasenne nowej generacji .............................................................................. Kontrowersje .......................................................................................................... Konkluzja: od podtrzymywania do wzmacniania ............................................

89 89 93 100 103 115 121 124 126 129

3. Zarządzanie stresem bojowym i traumą wojenną .......................................... Niewidzialne rany umysłu ................................................................................... Współczesne operacje wojskowe i ryzyko traumy wojennej .......................... Zbawienne „terapeutyczne zapominanie”: zapobieganie PTSD ..................... Dylematy etyczne .................................................................................................. Błogosławieństwo: propranolol jako panaceum na traumę wojenną ......... Przekleństwo: propranolol jako ponowoczesny faustowski pakt ................. Konkluzja: w stronę postludzkiej sfarmakologizowanej wojny? ....................

134 135 139 143 148 148 153 159

4. Zarządzanie spójnością grupową ...................................................................... Zaufanie w społeczeństwie .................................................................................. Oksytocyna: „hormon zaufania” i „molekuła moralności” ............................. Zaufanie: fundament armii .................................................................................. Prowadzenie wojny na oksytocynie? .................................................................. Konkluzja: od neurowzmacnianej miłości do kompanii hormonalnych braci ..................................................................................................................

164 164 168 174 180

5. Zarządzanie rannymi: farmakologia plus ........................................................ Krwawe ryzyko wojny .......................................................................................... Sztuczna hibernacja: science fiction czy realna szansa? ................................... Życiodajna krew .................................................................................................... Ratujące życie roboty-medycy ............................................................................. Konkluzja: biotechnologicznie regenerowani żołnierze ..................................

189 189 194 198 201 204

6. Konkluzja: od farmakologizacji społeczeństwa do farmakologizacji armii .......................................................................................................................

208

Część trzecia: żołnierz cyborgiczny ........................................................................

213

1. Wprowadzenie: narodziny cyborga ..................................................................

215

2. Zarządzanie personelem: neurobiologia, chipy i biosensory ....................... (Neuro)rekrutacja: poszukiwanie neurobiologicznie idealnych żołnierzy ...

220 220

185

225 225 230 241 245

3. Zarządzanie zdolnościami kognitywnymi: żołnierz neuromodelowany ... Elektryczność i medycyna ................................................................................... Stymulacja inwazyjna mózgu .............................................................................. Stymulacja nieinwazyjna mózgu ......................................................................... Konkluzja: neuromodelowani żołnierze ............................................................

247 248 250 252 256

4. Zarządzanie zmęczeniem i wydajnością: egzoszkielet .................................. Ciężar wojny .......................................................................................................... Wizje science fiction: od humanoidalnej maszyny parowej do Iron Mana ... Nauka i technika: od świata science fiction do prototypów ............................ Żołnierz przyszłości: Iron Man nadchodzi ........................................................ Konkluzja: zjednoczenie człowieka z maszyną? ...............................................

261 261 270 272 275 282

5. Zarządzanie inwalidztwem: bioniczne protezy ............................................... Ludzki koszt wojny: okrutnie rozczłonkowane ciało żołnierza ...................... Rekonstrukcja ciała: od protez drewnianych do mioelektrycznych ............... Od amerykańskiej wojny domowej do I wojny światowej ........................... Sztuczne kończyny w drugiej połowie XX wieku .......................................... Rewolucja zarządzana przez DARPA: narodziny bionicznego człowieka? ... Ręka Luke’a ....................................................................................................... Bioniczny cud techniki .................................................................................... Od uzdrawiania do wzmacniania ....................................................................... Proteza jako symbol i metafora ........................................................................... Konkluzja: bioniczna proteza jako instrument zarządzania ryzykiem ..........

289 289 293 296 303 305 309 311 317 321 323

6. Kreowanie nadludzkich możliwości: interfejs mózg-maszyna .................... Człowiek plus: interfejsy mózg-komputer i mózg-maszyna ........................... Kognitywny kokpit: od Pilot’s Associate do AugCog ......................................... Nieuświadomiona percepcja: superanalitycy zdjęć i lornetka Luke’a ............ Sterowanie maszynami za pomocą myśli ........................................................... Od gier komputerowych i gadżetów do dronów ............................................ Od interfejsu mózg-maszyna do interfejsu mózg-mózg .................................. Mózgi sprzężone ............................................................................................... Rewolucja w komunikacji wojskowej: „bezgłośna mowa” i hełmy myślowe ... Konkluzja: w oczekiwaniu na wojskowego awatara ......................................... Przekraczanie granic technicznych i etycznych ............................................. Kabinowi wojownicy ....................................................................................... Marzenia o wojskowym awatarze ..................................................................

327 327 331 336 339 340 344 344 346 348 348 351 355

7. Konkluzja: od człowieka do hybrydy ................................................................

358

Spis treści

Zautomatyzowana identyfikacja i lokalizacja .................................................... Od zautomatyzowanego łańcucha dostaw... ................................................. ...do chipowych społeczeństw i zachipowanych żołnierzy ............................ Biosensory: monitorowanie ciała ........................................................................ Konkluzja: zidentyfikowani, oznakowani, monitorowani ...............................

9

Spis treści

Część czwarta: Żołnierz genetyczny .......................................................................

365

1. Wprowadzenie: genetyzacja medycyny, społeczeństwa i armii ................... Od grochu do ludzkiego genomu ....................................................................... Mistycyzacja genu ................................................................................................. Genetyzacja społeczeństwa ..................................................................................

367 367 370 373

2. Zarządzanie personelem: profilowanie genetyczne ....................................... Sportowcy i żołnierze ........................................................................................... Profilowanie genetyczne żołnierzy ..................................................................... Profilowanie negatywne i groźba dyskryminacji .......................................... Profilowanie pozytywne: w poszukiwaniu genotypu idealnego żołnierza ..... Farmakogenetyka na usługach armii ................................................................. Konkluzja: ryzyko genetycznej dyskryminacji .................................................

382 382 385 386 390 396 398

3. Zarządzanie zdolnościami i zachowaniem: modyfikacje genetyczne ......... Interwencje genetyczne ........................................................................................ Od genoterapii do poprawiania: genetyczne przeprogramowywanie żołnierzy ........................................................................................................... Konkluzja: ryzyko i dylematy etyczne ................................................................

404 404

4. Zarządzanie rannymi: klonowanie ................................................................... Klonowanie terapeutyczne: zarządzanie rannymi i medycyna regeneracyjna .................................................................................................. Od inżynierii genetycznej do biologii syntetycznej .......................................... Konkluzja: strach przed klonowaniem ...............................................................

420 423 427 428

5. Konkluzja: od memów do genów ......................................................................

430

Zakończenie ....................................................................................................................... Nowy wspaniały żołnierz i nowa wspaniała wojna circa 2040 .............................. Nieprzewidywalność, przypadkowość i ryzyko ...................................................... Kompleks Frankensteina ............................................................................................ Asymetria: o wygrywaniu bitew i przegrywaniu wojen ......................................... Humanizm, transhumanizm, posthumanizm ......................................................... Kondycja (post)ludzka ................................................................................................ Od posthumanizmu do filozofii techniki Martina Heideggera .............................

439 441 445 449 452 454 460 462

Spis tabel i wykresów .......................................................................................................

467

Bibliografia ........................................................................................................................

469

Indeks .................................................................................................................................

519

406 413

Wstęp

Tak bardzo radykalnie zmieniliśmy nasze środowisko, że chcąc w nim teraz istnieć, musimy zmodyfikować samych siebie. Nie możemy już żyć tak jak dawniej. Norbert Wiener1

Gdy próbuję sobie wyobrazić amerykańskiego żołnierza przyszłości, widzę bohaterów świata wykreowanego przez Williama Gibsona w kultowej cyberpunkowej powieści Neuromancer (1984). Będzie jak Case – główny bohater i haker – nie tylko zanurzony w wirtualnym świecie cyfrowej komunikacji w czasie rzeczywistym, bo to już się dokonało, ale też rekonfigurowany za pomocą farmaceutyków, bionicznych implantów i interwencji genetycznych. W świecie Gibsona technicznie ulepszani ludzie stają się superistotami. Amerykanie pragną superżołnierzy. Case pobudza się „mocną odmianą brazylijskiej deksedryny” i metamfetaminy, które popija podwójnym espresso i które „ożywiają mu obwody”, a w samolocie „korzysta z plastra nasennego”2. W Neuromancerze ludzie noszą chirurgicznie wszczepione okulary („srebrzyste szkła wyrastają z gładkiej bladej skóry ponad kośćmi policzkowymi”), widzą w ciemności (mają „w szkłach mikrokanałowe wzmacniacze obrazu”, a „zmodyfikowane źrenice wychwytują światło jak oczy kota”) i posiadają „odczyty czasu podłączone do nerwu wzrokowego”3. Możliwe jest montowanie „bezpieczników w wątrobie”, które chronią ją przed trawieniem szkodliwych substancji, a różnorodne wszczepy i implanty monitorują i rekonfigurują ciała („sięgnął po szklisty czarny chip [...] i wsunął go pewnie w gniazdo za uchem”, „miał wszczepiony w mostek zdalny układ medyczny”4). Nowe doskonałe organy do przeszczepów hoduje się w laboratoriach. Na porządku dziennym są praktyki przeprogramowywania kodu DNA. Możliwa jest też teleobecność i „wchodzenie” poprzez cyberprzestrzeń w ciała innych ludzi... Gdy czytam Gib1 N. Wiener, The Human Use of Human Beings: Cybernetics and Society, Free Association Books, London 1989 (1950), s. 46. 2 W. Gibson, Neuromancer, przeł. P. Cholewa, Zysk i S-ka, Poznań 1996, s. 9, 23, 85. 3 Ibidem, s. 29, 35, 69, 40. 4 Ibidem, s. 58, 66, 185.

11

Wstęp

sona i innych twórców fantastyki, to tak jakbym czytał opis „nowego wspaniałego żołnierza”, nad którego stworzeniem usilnie pracują Amerykanie, a którego nadejście wydaje się coraz bardziej realne w niedalekiej przyszłości. Niniejsza praca jest w gruncie rzeczy obszernym rozwinięciem myśli, które przedstawiłem w zakończeniu książki Technologia i wojna przyszłości5. Zastanawiając się nad kolejną – po nuklearnej i informacyjnej – rewolucją w sprawach wojskowych, wskazałem, że będzie ona oparta na biotechnologiach („technologiach ciała”), a w szczególności na farmakologii, cyborgizacji i genetyce. Nowy wspaniały żołnierz jest zatem dalszym ciągiem moich rozważań nad zmieniającym się pod wpływem rozwoju naukowo-technicznego obliczem wojny. Przedmiotem dociekań jest wpływ biotechnologii na amerykański sposób prowadzenia wojny w XXI wieku oraz wynikające z tego konsekwencje taktyczne, strategiczne, społeczne, kulturowe i etyczne.

Podejście Jest to książka nie tylko o przyszłości amerykańskiej wojny i amerykańskiego żołnierza, do jakiej z dużym prawdopodobieństwem doprowadzą współczesne badania naukowe, zwłaszcza sponsorowane przez Departament Obrony Stanów Zjednoczonych, ale też o teraźniejszości i przeszłości. Pokazuję historyczny kontekst omawianych zjawisk i badań naukowych, ponieważ historia pozwala lepiej zrozumieć współczesnego człowieka, społeczeństwo i wojnę. Z kolei bez refleksji nad najnowszymi tendencjami i odkryciami rozważania na temat przyszłości byłyby bezzasadne. Lewis Mumford ujął istotę mojego podejścia, pisząc, że „kiedy żałuje się czasu na przemyślenie przeszłości, nie osiąga się tej przenikliwości, która dopiero pozwala zrozumieć teraźniejszość lub zapanować nad przyszłością – albowiem przeszłość nigdy nas nie opuszcza, a przyszłość zawsze z nami jest”6. Nie jest to książka na temat strategii ani taktyki per se. Ponieważ biotechnologie służą wpływaniu na cechy, umiejętności i zachowanie poszczególnych żołnierzy – uzdrawianiu, podtrzymywaniu, wzmacnianiu i rekonfigurowaniu ich zdolności – moja analiza sytuuje się głównie na poziomie jednostki, a więc żołnierza. Perspektywa ta wymusza specyficzną „fenomenologię wojny”, którą najlepiej obrazuje wypowiedź francuskiego teoretyka wojskowego pułkownika Charles’a Ardanta du Picqa: Najmniejszy szczegół związany z rzeczywistym wydarzeniem na wojnie jest dla mnie, żołnierza, o wiele bardziej pouczający niż wszyscy ci Thiersowie i Jominiowie. Oni piszą dla

5

Ł.  Kamieński, Technologia i wojna przyszłości. Wokół informacyjnej i nuklearnej rewolucji w sprawach wojskowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009. 6 L. Mumford, Mit maszyny. Technika a rozwój człowieka, przeł. M. Szczubiałka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, t. I, s. 28.

12

Wstęp

władców i generałów, ale nigdy nie ukazali tego, co mnie interesuje – batalionu, kompanii lub plutonu w akcji. Człowiek jest najważniejszą bronią na wojnie. Zbadajmy zatem żołnierza, bowiem to zaiste on czyni wojnę rzeczywistą7.

Temat rewolucji biotechnologicznej i jej wpływu na zmianę oblicza wojny wymusza podejście interdyscyplinarne. Jest to zatem książka o rewolucji biotechnologicznej, o rozwijanych obecnie i wyłaniających się wojskowych „technologiach ciała”, ale również o wojnie, nauce i medycynie, społeczeństwie i kulturze, o żołnierzach i weteranach, chociaż także o cywilach. Konieczność zmierzenia się z dorobkiem, dyskursem i językiem nauk ścisłych – głównie przyrodniczych i medycznych – była dla mnie, jako przedstawiciela nauk społecznych, dużym wyzwaniem. Jest to książka napisana przez humanistę i adresowana do humanistów, dlatego celowo upraszczam język i terminologię z zakresu neurobiologii, biologii syntetycznej, farmakologii, genetyki, mechatroniki etc. Stąd z pewnością przedstawiciele nauk ścisłych doszukają się tu licznych skrótów i zarzucą mi zbyt powierzchowną analizę zagadnień technicznych. Wielu najwybitniejszych naukowców „ścisłych” było wielkimi humanistami. Gdy znakomity austriacki fizyk Erwin Schrödinger zmierzył się z problemami z obszaru innej dyscypliny – biologii, podejmując temat istoty życia z perspektywy fizyki, przedstawił wątpliwości i zastrzeżenia, które idealnie odzwierciedlają sytuację, w jakiej się znalazłem, chociaż moje słabości były nieporównanie większe. Schrödinger przyznał na wstępie, że szybki postęp wiedzy w ostatnim stuleciu – zarówno wszerz, jak i w głąb – stawia nas wobec dylematu. Zdajemy sobie wyraźnie sprawę, że dopiero teraz zaczynamy zdobywać niezbędne dane, pozwalające połączyć wszystko, co wiemy, w jedną całość. Jednocześnie jednak niemożliwością stało się niemal, by umysł jednostki ogarnął więcej niż niewielki jej, wyspecjalizowany fragment. Nie widzę innego sposobu uniknięcia tego dylematu (chyba że mielibyśmy w ogóle zrezygnować z naszego celu) jak ten, że przynajmniej niektórzy z nas próbować będą syntezy faktów i teorii na podstawie wiedzy z drugiej ręki, nawet gdyby związane z tym było ryzyko ośmieszenia się. Tyle słów wyjaśnienia8.

Jestem zatem świadom ryzyka. Dużo uwagi poświęcam zagadnieniom etycznym wiążącym się z rozwojem biotechnologii. Snując refleksje bioetyczne, nieraz odwołuję się do dzieł fantastyki naukowej, których twórcy często ostrzegają przed ryzykiem związanym z konsekwencjami rozwoju techniki i technologii oraz zmian społecznych. Technomarzenia i ich realizacja nasuwają bowiem fundamentalne pytania filozoficzne, zwłaszcza o istotę człowieczeństwa i kondycji ludzkiej. Zwrócili na to uwagę autorzy dokumentu Future Soldier 2030 kreślącego wizję wyposażenia amerykańskiego żołnierza w roku 2030, pisząc, że techniki wzmacniania zdolności kognitywnych 7

Cyt. w: R. Holmes, Acts of War: The Behavior of Men in Battle, Free Press, New York 1985, s. 18. E. Schrödinger, Czym jest życie?: fizyczne aspekty żywej komórki [w:] idem, Czym jest życie?: fizyczne aspekty żywej komórki; Umysł i materia; Szkice autobiograficzne, przeł. S. Amsterdamski, Prószyński i S-ka, Warszawa 1998, s. 13. 8

13

Wstęp

i fizycznych mogą „radykalnie udoskonalić funkcjonowanie żołnierza, przynosząc ogromną przewagę bojową, spowodują jednak, że armia będzie się musiała zmagać z poważnymi i trudnymi zagadnieniami etycznymi”9. Bardzo ważne są też dla mnie społeczne, kulturowe, filozoficzne i naukowe dyskursy między innymi na temat wojny i techniki, człowieka i maszyny, ciała i cyborga, farmakologizacji/cyborgizacji/genetyzacji i tożsamości, biotechnologii i człowieczeństwa. W dyskursie, którego istotnym tworzywem jest literatura i sztuka (w szczególności fantastyka naukowa), znajduje bowiem odzwierciedlenie głębszy namysł nad doniosłymi zagadnieniami humanistyki.

Teza Przedmiotem dotychczasowych badań nad wojną postrzeganą jako zarządzanie ryzykiem było niemal wyłącznie zglobalizowane strategiczne ryzyko systemowe, sposoby zarządzania nim oraz konkretne operacje militarne jako elementy strategii zarządzania ryzykiem. Niewiele miejsca poświęcono ryzyku taktycznemu, a temat minimalizowania ryzyka związanego z wydajnością żołnierzy i psychofizycznymi słabościami ludzkiego ciała za pomocą osiągnięć naukowo-technicznych nie doczekał się jeszcze usystematyzowanych rozważań w literaturze światowej. Podejmuję zatem taką próbę. Przedmiotem mojego zainteresowania nie jest rozwój systemów broni, lecz badania i innowacje umożliwiające wpływanie na umiejętności, zdolności, emocje i sprawność człowieka, które zbiorczo określam mianem „biotechnologii” (między innymi psychofarmakologia, neurobiologia, bioelektronika, biomechatronika, genetyka i inżynieria genetyczna). Z tym też związana jest moja główna teza: militarne zastosowania osiągnięć rewolucji biotechnologicznej można postrzegać jako narzędzia zarządzania ryzykiem taktycznym. Rewolucja biotech, której rozwój na użytek wojskowy katalizuje amerykańska Agencja Zaawansowanych Obronnych Projektów Badawczych (DARPA), prowadzi do transformacji amerykańskiego sposobu prowadzenia wojny i konstruowania „nowego wspaniałego żołnierza”10. Wyłaniający się „reżim naukowego sposobu prowadzenia wojny” przyszłości jest przy tym urzeczywistnieniem wielu wizji fantastyki naukowej.

9

Future Soldier 2030 Initiative, U.S. Army Natick Soldier Systems Center, Natick, MA, February 2009, s. 3. 10 Inne państwa, zwłaszcza Rosja i Chiny, również rozwijają militarne biotechnologiczne projekty badawcze, pozostają one jednak w pełni tajne. Na temat programów realizowanych w Stanach Zjednoczonych wiadomo stosunkowo wiele, a różnica ta wynika z odmiennych reżimów politycznych – demokracje rządzą się innymi prawami niż państwa niedemokratyczne (transparentność, system wzajemnej kontroli organów władzy państwowej, rola opinii publicznej, prawo dostępu obywateli do informacji etc.).

14

Bibliografia

Źródła pierwotne 51st Fighter Wing Instruction 44-102(51FWI44-102), Medication Use with Flying Operations, 16 April 2012, approved by Colonel Patrick T. McKenzie, Commander of the 51st Fighter Wing, http://www.af.mil/shared/media/epubs/51FWI44-102.pdf (19.12.2012). A National Security Strategy for a New Century, The White House, Washington, DC, December 1999, http://clinton4.nara.gov/media/pdf/nssr-1299.pdf (18.09.2013). Applications and Methods for Continuous Monitoring of Physiological Chemistry, 12.A Small Business Technology Transfer (STTR), Proposal Submission Instructions, February 2012, http://www.acq.osd.mil/osbp/sbir/solicitations/sttr2012A/darpa12A.htm (9.06.2013). Deterrence and Survival in the Nuclear Age, U.S. Office of Defense Mobilization, Science Advisory Committee, Security Resources Panel, 7 November 1957, dostępne w: William Burr, Robert Wampler, “The Master of the Game”: Paul H.  Nitze and U.S.  Cold War Strategy from Truman to Reagan, National Security Archive Electronic Briefing Book No. 139, National Security Archives, George Washington University, http://www.gwu.edu/~nsarchiv/ NSAEBB/NSAEBB139/nitze02.pdf (4.11.2013). DHS Risk Lexicon. 2010 Edition, Department of Homeland Security, Washington, DC, September 2010, http://www.dhs.gov/xlibrary/assets/dhs-risk-lexicon-2010.pdf (16.09.2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM-IV-TR, American Psychiatric Association, Washington, DC 2000. Driving Technological Surprise: DARPA’s Mission in a Changing World, Defense Advanced Research Projects Agency, Arlington, VA, April 2013, http://www.darpa.mil/WorkArea/ DownloadAsset.aspx?id=2147486475 (29.09.2013). FMFM1 Warfighting, U.S. Marine Corps, Washington, DC 1989, http://www.clausewitz.com/ readings/Warfit1.htm (26.09.2013). Future Soldier 2030 Initiative, U.S. Army Natick Soldier Systems Center, Natick, MA, February 2009. Human Performance, The Mitre Corporation, JASON Program Office, McLean, VA, March 2008. Johnson Gordon, Meyers Tom, Richards Russell, Wolfe Mark, Trinkle Gary, Unmanned Effects: Taking the Human Out of the Loop, Rapid Assessment Process Report 03–10, Project Alpha (Concept Exploration Department, Joint Futures Laboratory), Joint Experimentation Directorate (U.S. Joint Forces Command), September 2003. MCDP1Warfighting, U.S. Marine Corps, Washington, DC 1997.

469

Bibliografia

470

Narrative Networks, Broad Agency Announcement, DARPA-BAA-12-03, Defense Sciences Office (DSO), Defense Advanced Research Projects Agency, Arlington, VA, 7 October 2011, https://www.fbo.gov/utils/view?id=66c704debb0114a6d1bc03c45c80acbd (1.03.2013). National Defense Authorization Act for Fiscal Year 2011, H.R. 5136, 111th Congress of the United States, Public Law 111-383, Washington, DC, 7 January 2011, Section 125, http://www. gpo.gov/fdsys/pkg/PLAW-111publ383/html/PLAW-111publ383.htm (22.03.213). Operational Terms and Graphics, Field Manual No. 101, Department of the Army, Washington, DC 1996. Performance Maintenance during Continuous Flight Operations: A Guide for Flight Surgeons, NAVMED P-6410, Naval Strike and Air Warfare Center, January 2000, http://www.med. navy.mil/directives/Pub/6410.pdf (3.01.2013). Policy Options for Unmanned Aircraft Systems, Congressional Budget Office, Congress of the United States, Washington, DC, June 2011, http://www.cbo.gov/sites/default/files/cbofiles/ ftpdocs/121xx/doc12163/06-08-uas.pdf (6.01.2013). Quadrennial Defense Review, Department of Defense, Washington, DC, 30 September 2001, http://www.defense.gov/pubs/pdfs/qdr2001.pdf (18.09.2013). Quadrennial Homeland Security Review: A Strategic Framework for a Secure Homeland, Department of Homeland Security, Washington, DC, February 2010, http://www.dhs.gov/ xlibrary/assets/qhsr_report.pdf (16.09.2013). ST13B-001: Advanced Tools for Mammalian Genome Engineering, DOD/DARPA DOD STTR 2013.B5, Small Business Innovation Research/Small Business Technology Transfer (SBIR/ STTR), 26 July 2013, http://www.sbir.gov/node/411230 (27.10.2013). Strategic Computing Second Annual Report, Defense Advanced Research Projects Agency, February 1986 [w:] The Cyborg Handbook, red. Chris Hables Gray, Routledge, New York 1995, s. 101–103. Strategic Plan 2009, Defense Advanced Research Projects Agency, Arlington, VA 2009, http:// www.carlisle.army.mil/DIME/documents/StratPlan091.pdf (27.01.2013). Tether Anthony, Statement Submitted to the Subcommittee on Emerging Threats and Capabilities, Committee on Armed Services, United States Senate, Washington, DC, 10 April 2002, http://www.darpa.mil/WorkArea/DownloadAsset.aspx?id=1780 (6.10.2013). Tether Anthony, Statement Submitted to the Subcommittee on Terrorism, Unconventional Threats and Capabilities, House Armed Forces Committee, United States House of Representatives, Washington, DC, 27 March 2003, http://www.darpa.mil/WorkArea/DownloadAsset.aspx?id=1779 (30.12.2012). The Alliance’s New Strategic Concept, North Atlantic Treaty Organization, November 1991, http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_23847.htm (18.09.2013). The Army’s Future Combat Systems Program and Alternatives, Congress of the United States, Congressional Budget Study Office, Washington, DC, August 2006. United States: War Powers Resolution, Public Law 93-148, 93rd Congress, H.J. Res. 542, 7 November 1973, „The American Journal of International Law”, Vol. 68, Issue 2, April 1974, s. 372–376. Wound Stasis System Workshop, Solicitation Number: DARPA-SN-09-13, Federal Business Opportunities, 15 January 2009, https://www.fbo.gov/index?s=opportunity&mode=form&id =dc2557ec7081326a7ac034388e431597&tab=core&_cview=0 (28.01.2013). Yagn Nicholas, Apparatus for Facilitating Walking, Running, and Jumping, U.S. Patent 420179 oraz 438830, 1890.

Abella Alex, Soldiers of Reason: The RAND Corporation and the Rise of the American Empire, Harcourt Inc., Orlando, FL 2008. Adams Henry, A Letter to American Teachers of History, Press of J.H. Furst Co., Washington, DC 1910. Adams John, Risk, Routledge, London 1995. Albrecht Katherine, McIntyre Liz, SpyChips: How Major Corporations and Government Plan to Track Your Every Move with RFID, Nelson Current, Nashville, TN 2005. Aldiss Brian Wilson, Trillion Year Spree: The History of Science Fiction, Paladin Gafron Books, London 1988 (1973). Alexander Brian, Rapture: How Biotech Became the New Religion, Basic Books, New York 2003. Arendt Hannah, Kondycja ludzka, przeł. Anna Łagodzka, Aletheia, Warszawa 2010. Arnoldi Jakob, Ryzyko, przeł. Bartek Reszuta, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2011. Asimov Isaac, The Complete Stories, Doubleday, Garden City, NY 1992, Vol. II. Atkinson Rick, Crusade: The Untold Story of the Persian Gulf War, Houghton Mifflin, Boston 1993. Baldi Pierre, The Shattered Self: The End of Natural Evolution, The MIT Press, Cambridge, MA 2001. Banfield Edward C., The Moral Basis of a Backward Society, Free Press, New York 1967 (1958). Barash Carol Isaacson, Just Genes: The Ethics of Genetic Technologies, Praeger, Westport, CT 2008. Barber Bernard, The Logic and Limits of Trust, Rutgers University Press, New Brunswick, NJ 1983. Baudrillard Jean, Symulakry i symulacja, przeł. Sławomir Królak, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2005. Baudrillard Jean, Wojny w Zatoce nie było, przeł. Sławomir Królak, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006. Bauman Zygmunt, Płynna nowoczesność, przeł. Tomasz Kunz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006. Bauman Zygmunt, Płynne czasy. Życie w epoce niepewności, przeł. Maciek Żakowski, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2007. Bauman Zygmunt, Płynny lęk, przeł. Janusz Margański, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2008. Bauman Zygmunt, Społeczeństwo w stanie oblężenia, przeł. Janusz Margański, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006. Beck Ulrich, Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, przeł. Stanisław Cieśla, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004. Beck Ulrich, What Is Globalisation?, Polity, Cambridge 2000. Beck Ulrich, World at Risk, Polity, Cambridge 2009. Beck Ulrich, World Risk Society, Polity, Cambridge 1999. Belfiore Michael, The Department of Mad Scientists: How DARPA Is Remaking Our World, from the Internet to Artificial Limbs, HarperCollins Publishers, New York 2009. Bell David, Technology and Culture, Open University Press, Maidenhead 2006. Bendyk Edwin, Zatruta studnia. Rzecz o władzy i wolności, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2002. Benedict Ruth, Chryzantema i miecz. Wzory kultury japońskiej, przeł. Ewa Klekot, PIW, Warszawa 2003.

Bibliografia

Książki

471

Bibliografia

472

Benford Gregory, Malartre Elisabeth, Beyond Human: Living with Robots and Cyborgs, A Tom Doherty Associates Book, New York 2007. Berendzen Richard, Come Here: A Man Overcomes the Tragic Aftermath of Childhood Sexual Abuse, Villard Books, New York 1993. Bergen-Cico Dessa K., War and Drugs: The Role of Military Conflict in the Development of Substance Abuse, Paradigm Publishers, Boulder–London 2012. Berkeley George, Traktat o zasadach ludzkiego poznania, w którym poddano badaniu główne przyczyny błędów i trudności w różnych dziedzinach wiedzy oraz podstawy sceptycyzmu, ateizmu i niewiary, przeł. Janusz Salamon, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006. Bernal John Desmond, The World, the Flesh and the Devil: An Inquiry into the Future of the Three Enemies of the Rational Soul, Jonathan Cape, London 1970. Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Nowego Testamentu, Pallottinum, Poznań 1983. Blackmore Susan, Maszyna memowa, przeł. Norbert Radomski, Rebis, Poznań 2002. Blinn James W., The Aardvark Is Ready for War, Anchor Press, London 1997. Bly Robert W., The Science in Science Fiction: 83 SF Predictions That Became Scientific Reality, BenBella Books Inc., Dallas, TX 2005. Bonnicksen Andrea L., Chimeras, Hybrids, and Interspecies Research: Politics and Policymaking, Georgetown University Press, Washington, DC 2009. Bourdieu Pierre, Language and Symbolic Power, Polity Press, Malden, MA 1991. Bourke Joanna, An Intimate History of Killing: Face to Face Killing in 20th Century Warfare, Basic Books, New York 1999. Bousquet Antoine, The Scientific Way of Warfare: Order and Chaos on the Battlefields of Modernity, Hurst Publishers, London 2009. Bowring Finn, Science, Seeds and Cyborgs: Biotechnology and the Appropriation of Life, Verso, London 2003. Braswell Sterling R., American Meth: A History of the Methamphetamine Epidemic in America, iUniverse, New York 2005. Brown Nick, Webster Andrew, New Medical Technologies and Society: Reordering Life, Polity, Cambridge 2004. Buchanan Allen, Brock Dan W., Daniels Norman, Wikler Daniel, From Chance to Choice: Genetics and Justice, Cambridge University Press, Cambridge 2000. Butler Samuel, Erewhon, Wildside Press LLC, Rockville, MD 2008. Caidin Martin, Cyborg, Warner Books, New York 1972. Caputo Philip, A Rumor of War, Henry Holt and Company, New York 1996. Card Orson Scott, Gra Endera, przeł. Piotr W. Cholewa, Editions Spotkania–Fantastyka, Warszawa 1991. Carmen Ira H., Politics in the Laboratory: The Constitution of Human Genomics, The University of Wisconsin Press, Madison, WI 2004. Chorost Michael, Rebuilt: My Journey Back to the Hearing World, Houghton Mifflin Harcourt, Boston 2006. Clark Andy, Natural-Born Cyborgs: Minds, Technologies, and the Future of Human Intelligence, Oxford University Press, Oxford 2003. Clark William R., Grunstein Michael, Are We Hardwired? The Role of Genes in Human Behavior, Oxford University Press, Oxford 2000. Clausewitz Carl von, O wojnie, przeł. Augustyn Cichowicz, Leon Koc, Franciszek Schoener, Test, Lublin 1995. Clute John, Look at the Evidence: Essays and Reviews, Liverpool University Press, Liverpool 1995.

Bibliografia

Coker Christopher, Ethics and War in the 21st Century, Routledge, London 2008. Coker Christopher, Globalisation and Insecurity in the Twenty-first Century: NATO and the Management of Risk, Adelphi Paper No. 345, Oxford University Press, Oxford 2002. Coker Christopher, Humane Warfare, Routledge, London 2001. Coker Christopher, The Future of War: The Re-enchantment of War in the Twenty-first Century, Blackwell, Oxford 2004. Coker Christopher, The Warrior Ethos: Military Culture and the War on Terror, Routledge, London 2007. Coker Christopher, Waging War without Warriors? The Changing Culture of Military Conflict, Lynne Rienner Publishers, London 2002. Coker Christopher, War in an Age of Risk, Polity, Cambridge 2009. Coker Christopher, Warrior Geeks: How 21st Century Technology Is Changing the Way We Fight and Think about War, Columbia University Press, New York 2013. Cook Robin, Mutant, przeł. Ewa Ćwirko-Godycka, Rebis, Poznań 1999. Cooley Charles Horton, Social Organization: A Study of the Larger Mind, Transaction Publishers, New Brunswick, NJ 1983 (1909). Cooper Simon, Technoculture and Critical Theory: In the Service of the Machine?, Routledge, London 2002. Coors Marilyn E., The Matrix: Charting an Ethics of Inheritable Genetic Modification, Rowman & Littlefield Publishers Inc., Lanham, MD 2003. Crichton Michael, Człowiek terminal, przeł. Andrzej Leszczyński, Amber, Warszawa 1994. Crick Francis, The Astonishing Hypothesis: The Scientific Search for the Soul, Touchstone, New York 1995 (1994). Davis Erik, TechGnoza. Mit, magia + mistycyzm w wieku informacji, przeł. Jerzy Kierul, Rebis, Poznań 2002. Dawkins Richard, Samolubny gen, przeł. Marek Skoneczny, Prószyński i S-ka, Warszawa 1996. De Landa Manuel, War in the Age of Intelligent Machines, Swerve Editions, New York 1991. del Rey Lester, The World of Science Fiction 1926–76: The History of Subculture, Ballantine Books, New York 1979. Dick Philip K., Blade Runner: czy androidy marzą o elektrycznych owcach?, przeł. Sławomir Kędzierski, Prószyński i S-ka, Warszawa 1995. Dick Philip K., Dr Futurity, przeł. Maciej Pintara, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001. Dimeo Paul, A History of Drug Use in Sport 1876–1976: Beyond Good and Evil, Routledge, London 2007. Dinello Daniel, Technophobia! Science Fiction Visions of Posthuman Technology, University of Texas Press, Austin 2005. Douglas Mary, Risk and Blame: Essays in Cultural Theory, Routledge, London 1992. Dowty Jonathan C., Christian Fighter Pilot Is Not an Oxymoron, J.C. Dowty, [b.m.w.] 2007. du Picq Charles Ardant, Battle Studies: Ancient and Modern Battles, The Military Service Publishing Company, Harrisburg, PA 1946. Dyson Freeman, Początki życia, przeł. Paweł Golik, PIW, Warszawa 1993. Edwards John, The Geeks of War: The Secret Labs and Brilliant Minds behind Tomorrow’s Warfare Technologies, Amacom, New York 2005. Ehrenreich Barbara, Rytuały krwi. Namiętność do wojny. Geneza i historia, przeł. Piotr Kołyszko, Jacek Santorski, Warszawa 2001. Ellis Edward Sylvester, The Huge Hunter, or, The Steam Man of the Prairies, Dodo Press, Gloucestershire 2007.

473

Bibliografia

474

Ellis John, Eye-Deep in Hell Trench Warfare in World War I, Johns Hopkins University Press, Baltimore 1989 (1976). Epstein David, The Sports Gene: Inside the Science of Extraordinary Athletic Performance, Penguin, New York 2013. Eriksen Thomas Hylland, Tyrania chwili. Szybko i wolno płynący czas w erze informacji, przeł. Grzegorz Sokół, PIW, Warszawa 2003. Ezell William L., Battlefield Mobility and the Soldier’s Load, U.S. Marine Corps, CSC, Quantico 1992. Finkbeiner Ann, The Jasons: The Secret History of Science’s Postwar Elite, Viking, New York 2006. Finseth Ian Frederick, The American Civil War: An Anthology of Essential Writings, Routledge, New York 2006. Flora Stephen Ray, Taking America Off Drugs: Why Behavioral Therapy Is More Effective for Treating ADHD, OCD, Depression, and Other Psychological Problems, State University of New York Press, Albany 2007. Fontenot Gregory, Degen E.J., Tohn David, On Point: The United States Army in Operation Iraqi Freedom, Naval Institute Press, Annapolis, MD 2005. Ford Henry, My Life and Work: An Autobiography of Henry Ford, Classic House Books, New York 2009. Foucault Michel, Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, przeł. Tadeusz Komendant, Fundacja Aletheia, Warszawa 1998. Franks Tommy, American Soldier, Regan Books, New York 2004. Franzak Michael, A Nightmare’s Prayer: A Marine Corps Harrier Pilot’s War in Afghanistan, Threshold Editions, New York 2010. Freemon Frank R., Gangrene and Glory: Medical Care during the American Civil War, University of Illinois Press, Urbana, IL 2001. Freud Sigmund, Kultura jako źródło cierpień, przeł. Jerzy Prokopiuk, Wydawnictwo KR, Warszawa 1995. Freud Sigmund, Poza zasadą przyjemności, przeł. Jerzy Prokopiuk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005. Friscolanti Michael, Friendly Fire: The Untold Story of the U.S. Bombing That Killed Four Canadian Soldiers in Afghanistan, J. Wiley & Sons Canada, Mississauga 2005. Fukuyama Francis, Koniec człowieka. Konsekwencje rewolucji biotechnologicznej, przeł. Bartłomiej Pietrzyk, Znak, Kraków 2008. Furedi Frank, Culture of Fear Revisited: Risk-taking and the Morality of Low Expectation, Continuum, London 2006. Furedi Frank, Culture of Fear, Cassell, London 1997. Furman Bess, Progress in Prosthetics, U.S. Department of Health, Education, and Welfare, Office of Vocational Rehabilitation, Washington, DC 1962. Gabriel Richard A., No More Heroes: Madness & Psychiatry in War, Hill and Wang, New York 1987. Gerlach Neil, Hamilton Sheryl N., Sullivan Rebecca, Walton Priscilla L., Becoming Biosubjects: Bodies. System. Technologies, University of Toronto Press, Toronto 2011. Gerth Wilfried, Heimann Bodo, Popp Karl, Mechatronika. Komponenty, metody, przykłady, przeł. Marek Gawrysiak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001. Gibson William, Neuromancer, przeł. Piotr Cholewa, Zysk i S-ka, Poznań 1996. Goethe Johann Wolfgang, Faust, przeł. Feliks Konopka, PIW, Warszawa 1977. Goffman Erving, Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości, przeł. Aleksandra Dzierżyńska, Joanna Tokarska-Bakir, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007.

Bibliografia

Gray Chris Hables, Cyborg Citizen: Politics in the Posthuman Age, Routledge, London 2002. Gray Chris Hables, Postmodern War: The New Politics of Conflict, The Guilford Press, New York 1997. Gray Jesse Glenn, The Warriors: Reflections on Men in Battle, University of Nebraska Press, Lincoln–London 1998 (1959). Greenfield Susan, Tomorrow’s People: How 21st-Century Technology Is Changing the Way We Think and Feel, Penguin, London 2004. Grossman David, On Killing: The Psychological Cost of Learning to Kill in War and Society, Little, Brown and Company, Boston 1996. Hagan Kenneth J., Bickerton Ian J., Unintended Consequences: The United States at War, Reaktion Books Ltd., London 2007. Hamer Dean, Copeland Peter, Living with Our Genes: Why They Matter More Than You Think, Pan Books, New York 1999. Hamer Dean, Copeland Peter, The Science of Desire: The Search for the Gay Gene and the Biology of Behavior, Simon & Schuster, New York 1994. Hamer Dean, The God Gene: How Faith Is Hardwired into Our Genes, Doubleday, New York 2004. Hanson Victor Davis, The Wars of the Ancient Greeks: and Their Invention of Western Military Culture, Cassell, London 1999. Haraway Donna J., Modest_Witness@Second_Millennium.FemaleMan©_Meets_OncoMouse™: Feminism and Technoscience, Routledge, New York 1997. Harris John, Wonderwoman and Superman: The Ethics of Human Biotechnology, Oxford University Press, Oxford 1992. Hayles Katherine, How We Become Posthuman: Virtual Bodies in Cybernetics, Literature, and Informatics, University of Chicago Press, Chicago 1999. Hedges Chris, War Is a Force That Gives Us Meaning, Anchor Books, New York 2002. Heinlein Robert Anson, Kawaleria kosmosu, przeł. Irena Lipińska, Amber, Warszawa 1994. Heng Yee-Kuang, War as Risk Management: Strategy and Conflict in an Age of Globalised Risk, Routledge, London 2006. Herbert Frank, Twórcy bogów, przeł. Maria Ryć, Wydawnictwo Alkazar, Warszawa 1993. Heyd David, Genethics: Moral Issues in the Creation of People, University of California Press, Berkeley 1992. Hindmarsh Richard, Edging Towards BioUtopia: A New Politics of Reordering Life and the Democratic Challenge, University of Western Australia Press, Crawley 2008. Holden Wendy, Shell Shock, Channel 4 Books, London 1998. Holmes Richard, Acts of War: The Behavior of Men in Battle, Free Press, New York 1985. Homer, Iliada, przeł. Ignacy Wieniewski, Wydawnictwo Literackie, Kraków–Wrocław 1984. Hughes James, Citizen Cyborg: Why Democratic Societies Must Respond to the Redesigned Human of the Future, Westview Press, Cambridge, MA 2004. Huxley Aldous, Brave New World Revisited, Perennial, New York 2000. Huxley Aldous, Nowy wspaniały świat, przeł. Bogdan Baran, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa 2008. Hynes Samuel, The Soldiers’ Tale: Bearing Witness to Modern War, Penguin Books, London 1997. Jonas Hans, Zasada odpowiedzialności: etyka dla cywilizacji technologicznej, przeł. Marek Klimowicz, Platan, Kraków 1996. Jones Neil Ronald, The Jameson Satellite, „Amazing Stories”, July 1931, The Project Gutenberg eBook, http://www.gutenberg.org/files/26906/26906-h/26906-h.htm (2.02.2013). Jonsen Albert R., Bioethics beyond the Headlines: Who Lives? Who Dies? Who Decides?, Rowman & Littlefield Publishers Inc., Oxford 2005.

475

Indeks

I wojna światowa (1914–1918) 30, 87, 140–142, 210, 249, 262, 264, 265, 292, 296, 299, 325, 359, 394, 403, 422, 454 ofiary 47, 190–192 shell shock 135, 249 zob. też inwalidztwo; proteza II wojna punicka (218–201 p.n.e.) 294 II wojna światowa (1939–1945) 30, 79, 87, 94, 104, 127, 135, 140, 177, 206, 219, 226, 227, 263, 264, 291, 292, 303, 305, 346, 422, 445, 461 bitwa o Iwo Jimę (1945) 47, 48 bitwa o Peleliu (1944) 179 bitwa pod Stalingradem (1942–1943) 91, 92 ofiary 47, 190–192 Wehrmacht 82, 175 zob. też inwalidztwo; proteza Afganistan 44, 46, 48, 49, 83, 87, 91–93, 107, 112–114, 138–143, 150–152, 160, 161, 181, 185, 191, 192, 227, 228, 258, 263, 265–268, 280, 292, 306, 312, 352, 441, 453 agresja 95, 111, 113, 114, 149, 172, 173, 179, 182, 183, 211, 251, 259, 318, 319, 324, 374, 376, 395, 403 Ajschylos 139, 448 Aldini Giovanni 248, 249 Al-Kaida 44–46, 453 Amerykańska Agencja do spraw Żywności i Leków (FDA) 107, 118, 123, 126, 233, 311, 414 amerykańska wojna secesyjna (1861–1865) 30, 47, 262, 290, 292, 296, 298 bitwa nad Bull Run (1861) 190 bitwa pod Gettysburgiem (1863) 191, 293 ofiary 47, 191, 192 zob. też inwalidztwo; proteza; weterani Ardant du Picq Charles 12, 178 Arendt Hannah 25, 26, 100, 288, 432, 435, 459, 460–462, 465

ARPA zob. DARPA Arystoteles 367, 377 Asimov Isaac 76, 78, 201, 203, 205, 371, 449 trzy prawa robotyki 203 AWACS 92, 106, 112, 113 awatar 288, 348, 355–357, 441 Bacon Francis 23, 454 Bainbridge William 63 Baldi Pierre 372, 375, 379, 392, 405, 421, 423– 425, 432 Ballard James Graham 76, 129, 132 Baudrillard Jean 144, 145, 148, 149, 361, 362 Bauman Zygmunt 36–39, 51, 52, 210, 267, 461 Beck Ulrich 36, 37, 40, 51, 53 Belenky Greg 119, 130 Belfiore Michael 65, 66, 73, 203 Benca Ruth 129 Benedict Ruth 47, 377 Bentham Jeremy 173 Berlin Isaiah 429 Bernal John Desmond 430–432 biologia syntetyczna 13, 426–428, 430, 446 biomarker 223, 241–244, 246, 334 amylaza 242 glukoza 242, 243 histamina 243 bioniczny człowiek 216, 217, 319, 320, 326 biopolityka 56 biosensor 220, 241–246 biotechnologia 12–14, 34, 35, 50, 51, 53, 55, 58, 59, 62, 63, 237, 242, 243, 257, 337, 343–345, 370, 372, 380, 403, 407, 417, 420, 435–437, 443–448, 451–458, 462, 465 Blinn James 40 Boas Franz 377 Bonaparte Napoleon 48, 176, 318 Bostrom Nick 59, 456 Bourdieu Pierre 37, 415

Indeks

Bousquet Antoine 26–34 bratobójczy ogień 97, 114 broń B-2 bombowiec 92, 93, 97, 99, 110, 352 F-117 myśliwiec 95, 352 laserowa 81, 82 masowego rażenia 12, 30, 40, 41, 45, 46, 60, 65, 67, 78–80, 196, 318, 320, 368, 429 muszkiety 28, 457 operatorzy 352 pojazdy bezzałogowe (drony) 35, 49, 68, 82, 83, 100, 101, 148, 149, 191, 203, 230, 250, 257, 339–343, 350–353, 441 precyzyjnie naprowadzana 35, 48, 145, 148, 197, 305, 332 Brunner John 79 Bush George W. 45, 153 Butler Samuel 456, 457 Caidin Martin 319, 320 Caldwell John 95–97, 99, 102, 103, 106, 107, 110, 112, 116, 118, 119, 124, 127–129 Caldwell Lynn 95–97, 99, 102, 103, 106, 107, 110, 112, 116, 118, 119, 124 Cameron James 271, 272, 344, 355–357 Campbell John 76, 77, 79, 81 Čapek Karel 82, 427, 428 Capra Fritjof 33 Caputo Philip 32, 135, 138, 175, 178, 179, 210 Card Orson Scott 84 chaosu teoria 32, 34, 76 Chatterjee Anjan 55, 121 chip RFID 226, 226, 230–232, 235, 236, 238, 239, 243, 246 3G RFID w/SATCOM 229, 239 a zrządzanie personelem wojskowym 238 a logistyka 227 a społeczeństwo nadzoru 52, 233, 236 a System Dowodzenia Bitewnego Armii (ABCS) 237, 238 biochipy RFID 233 chipowanie ludzi 16, 233, 243, 244, 358, 359 dataveillance 236 e-paszport 231 S-RFID 237, 246 Wal-Mart 228, 229 choroba 37–40, 52, 91, 103, 121, 152, 156, 188, 190, 212, 232, 235, 237, 244, 247, 276, 339, 375, 402, 406, 407, 413 a geny 371, 373, 375, 377, 379, 386–390, 392 ADHD 103, 104, 112, 121–123, 156

520

Alzheimer 118, 121, 232, 233, 242, 375 anemia sierpowata 375, 386–389, 407, 413 fawizm 389 Huntingtona 375, 407 jako przyczyna śmierci na wojnie 190, 193, 194, 246, 387, 392, 393, 399, 406 legionistów 40 narkolepsja 103, 112, 116, 118, 120 niemiecka 92 Parkinson 118, 121, 251, 407 schizofrenia 121, 122, 242 zakaźna 91 Chorost Michael 361 Clarke Andy 432, 458 Clarke Arthur C. 78, 80 Clausewitz Carl von 33, 51, 91, 98, 159, 189, 210, 211, 220, 224, 435, 437, 443–445, 448, 453, 466 Clinton Bill 45, 401 Clynes Manfred 215, 216, 218 Coker Christopher 17, 29, 33, 34, 36, 40, 43, 46, 47, 49, 51, 53, 56, 61, 76, 110, 137, 138, 149, 158, 162, 163, 400, 401, 419, 435, 436, 442, 445, 447 Cook Robin 165, 412 Coppola Francis Ford 209 Creveld Martin van 26, 175, 237, 330, 382 Crichton Michael 250, 251 Crick Francis 367, 368 cybernetyka 27, 30, 31, 219, 246, 304, 318–320, 359, 371 cyberprzestrzeń 11, 44, 77, 79, 362 cyborg 14, 15, 57, 211, 215–219, 232, 250, 319– 321, 326, 327, 331, 338, 356, 358–363, 428, 442, 444, 448–450, 458, 461 biokompatybilność 245, 424 chemiczny c. 211, 461 cyborgizacja 217 jako hybryda 215, 217, 316, 331, 358–363, 418, 449 replikant 216, 218, 360 wg M. Clynesa i N. Kline’a 215, 216, 218 zob. też bioniczny człowiek; chip RFID; interfejs; proteza człowieczeństwo 13, 14, 25, 56, 76, 154–162, 183, 206, 287, 318, 319, 325, 326, 359, 360, 430, 431, 436, 445, 447, 456–458, 461–465 Danto Arthur 159 DARPA (Agencja Zaawansowanych Obronnych Projektów Badawczych) 14, 15, 50,

Deadwyler Sam 122 De Landa Manuel 21, 24, 31, 70, 372 Delgado José Manuel Rodriguez 251, 252, 259 Departament Bezpieczeństwa Krajowego USA 43 depresanty zob. no-go pills Desoutter Charles i Marcel 300, 301 Deutsch Karl 46 Dick Philip K. 76, 157, 158, 204, 218, 245, 359, 360 Dinello Daniel 428, 441, 444 Doerris Bryan 138, 139 Douglas Mary 38, 49 Douhet Giulio 90 dowodzenie i kierowanie walką (command and control, C2) 32, 334 Dowództwo Sił Specjalnych USA (USSOCOM) 200 Dreu Carsten De 167, 168, 171, 172, 182 Dunn George 270, 287, 451 Dusek Val 58 Dyson Freeman 372

Indeks

60, 64–73, 81–84, 115, 122, 123, 128, 184, 192–200, 202, 203, 205, 206, 224, 233, 237, 241, 243, 244, 252, 293, 305–316, 330, 332, 334–338, 341, 346, 352, 357, 363, 397, 407, 408, 425–428, 430, 441, 457, 462 ARPA 66–68, 71, 80 ARPANET 69, 79 historia 65–73 organizacja i działanie 68, 71–73 programy Advanced Speech Encoding Program 346 Advanced Tools for Mammalian Genome Engineering 407, 408 Augmented Cognition (AugCog) 328, 331, 334, 335, 351 Blood Pharming 198 Cognitive Technology Threat Warning System (CT2WS) 335–339 Continuous Assisted Performance Program 115 Exoskeletons for Human Performance Augmentation 277, 280 Histology for Interface Stability Over Time (HIST) 315 Human Assisted Neural Devices 308 Improving Warfighter Information Intake Under Stress 334, 335 Long-Term Storage of Blood Products 198 Narrative Networks 184 Neuroscience for Intelligence Analysis 335, 336, 339 Peak Soldier Performance 407 Pilot’s Associate 331–335 Preventing Sleep Deprivation 115 Protecting Human Assets 193 Regenesis 425 Reliable Neural-Interface Technology (RE-NET) 315 Restorative Injury Repair 205, 206 Revolutionizing Prosthetics 72, 305–309, 311, 313, 326 Silent Talk 346 Strategic Computing Initiative 70 Surviving Blood Loss 193, 196 Trauma Pod 73, 201–203, 205, 444 Warrior Web 285 Wound Stasis System 199, 200 Darwin Karol 22–24, 78, 166, 167, 367, 368, 395, 422, 434, 457 Dawkins Richard 429, 430, 433

Eastwood Clint 331, 353 Edison Thomas 99, 270 egzoszkielet 16, 219, 270–288 a fantastyka naukowa 270–272 biozasilanie 274, 276, 279, 282 BLEEX 277, 278 Exoclimber 278 HAL 276, 282 HARDIMAN 273–275, 283 Herkules 281 HULC XOS 279, 280 Warrior Web 285 zob. też Iron Man Ehrenreich Barbara 434, 435 Ehrsson Henrik 354, 355 Einstein Albert 80, 407, 422 elektroaktywne polimery 484 elektryczna stymulacja 216, 252, 254, 256, 344 elektrostymulacja funkcjonalna mięśni (FES) 443 zob. też Aldini Giovanni; egzoszkielet; Galvani Luigi; mózg; Volta Alessandro Ellis Edward Sylvester 166, 264, 270, 277 Emmerich Robert 218 entropia 27, 445 Ettinger Robert 457

521

Indeks

etyka 14, 15, 57, 126, 127, 137, 139, 148–159, 204, 218, 233, 256, 287, 348–351, 382, 390, 405, 423, 426, 437, 465 a psychofarmakologia 14, 57, 126, 127, 131, 256–258 a interwencje genetyczne 11, 57, 258, 363, 373, 374, 404–406, 409, 411, 415, 431, 437 a klonowanie 81, 218, 234, 422, 423, 428, 429 bioetyka 150, 153, 155, 160, 162, 183, 350, 394, 401, 415, 420, 457 bioluddyci 456, 457 neuroetyka 148 Rada do spraw Bioetyki przy prezydencie USA 153–155 zob. też człowieczeństwo; postczłowiek; transhumanizm fantastyka naukowa (science fiction, SF) 14, 15, 74–84, 211, 356, 359, 431 militarna SF 83 farmaceutyczne firmy 121, 123–126, 156, 208, 397 Arena Pharmaceuticals 123 Cephalon 115, 118, 123 Cortex Pharmaceuticals 122, 123 Eli Lilly 123 GlaxoSmithKline 111, 123 Lundbeck 125 Merck 125, 126 Smith, Kline & French 104 farmakologia 12–16, 35, 57, 87, 88, 109, 128, 129, 144, 150, 152–162, 182, 183, 185–187, 189–193, 205, 208–212, 241, 244, 359, 398, 405 Ferris Daniel 286, 287 filmy Avatar (2009) 272, 344, 355, 357 Avengers (2012) 271, 435 Czas Apokalipsy (1979) 209 Dog Soldiers (2002) 199 Firefox (1982) 331, 353 Gattaca – szok przyszłości (1997) 398–401, 403 Gra Endera (2013) 84 Iron Man (2008) 271, 287, 288 Iron Man 2 (2010) 271, 280 Iron Man 3 (2013) 271 Jestem Bogiem (2011) 126, 127 Johnny poszedł na wojnę (1971) 293

522

Łowca androidów (1982) 157–158, 218, 360 Matrix Rewolucje (2003) 272 Mucha (1986) 360 Obcy – decydujące starcie (1986) 271, 274 Raport mniejszości (2002) 245 RoboCop (1987) 217, 218, 360 Szeregowiec Ryan (1998) 47 The Hurt Locker. W pułapce wojny (2008) 140 The Six Million Dollar Man (1974) 317, 319, 320 The Thieving Hand (1908) 361 Top Gun (1986) 89 Ukryta strategia (2007) 453 Uniwersalny żołnierz (1992) 218 Wyścig z czasem (2011) 431 Zakazana planeta (1956) 82, 458 Zakochany bez pamięci (2004) 147, 260 Ford Henry 24 Foucault Michel 23, 60, 61, 188, 374 Francja 30, 115, 262, 263 Legia Cudzoziemska 118 Frankensteina kompleks 449–451 Franks Tommy 453 Freud Zygmunt 41, 50, 51, 59, 433, 434 Fukuyama Francis 58, 63, 168, 378, 403, 404, 456, 461 Furedi Frank 36, 39, 40, 48, 53 Gabriel Richard 143, 144, 155, 160, 211 Galvani Luigi 248, 249 Gandolfini James 325, 326 gen ACE/I 386 agresji 376 Boga 376 CYP17 395 EPOR 384, 393 geniuszu 376 homoseksualizmu 371, 434 jako ikona kultury 371 metafora g. 371, 372 NOS3 384, 393 otyłości 371, 375 przestępczości 376, 380 samolubny 372, 430, 433 Schwarzeneggera (MSTN) 384, 393 siły (ACTN3) 383, 384, 393 sportowy 384, 393 strachu (statminy) 394, 410 stresu 395

Gernsback Hugo 77, 79 Giáp Võ Nguyên 32 Gibson William 11, 75–79, 327, 423 Giddens Anthony 36, 75, 168 Giraudoux Jean 144 Giurgea Corneliu 208 Glannon Walter 147, 157 globalizacja 37, 42, 43 go pills 16, 88, 102, 105–119, 123–129, 208, 258, 412 amfetamina (Benzedryna) 87, 104, 106, 109, 114, 115, 117, 120, 216, 256 dekstroamfetamina (Deksedryna) 16, 103– 115, 120, 129, 258 eugeroiki 115, 117, 119, 121 ampakiny 121–124, 133 CX1739 123 CX516 121, 122 CX717 122, 123 armodafinil (Nuvigil) 115, 118 modafinil (Provigil) 115–121, 209 incydent Tarnak Farm (2002) 112–114 kofeina 102, 103, 115, 117, 120 kosmetyczna farmakologia 131, 209, 415 procedura stosowania 104, 106 smart/design drugs 118 świadoma zgoda (informed consent) 107 zob. też farmakologia; firmy farmaceutyczne; no-go pills Goffman Erving 324, 325 Gordon Jon 416 Gould Stephen Jay 376, 422 Gray Chris Hables 34, 35, 211, 212, 215, 331– 333, 423, 444 Gray John Glenn 177, 179, 451 Grecy starożytni 61, 136, 139, 159, 447, 448 atimos 137 bohater grecki 61, 136, 162 Achilles 136–139, 161, 162, 452 Ajaks 136, 137, 139, 142, 162, 164 Hektor 144 Odyseusz 136, 142, 462 heros 61, 137 hybris 447, 448 Iliada 136, 137, 189 Odyseja 136, 142, 462 teatr 138, 139 techne 448 zob. też Ajschylos; Homer; Platon; Sofokles; Tukidydes

Indeks

wierności 410 wojownika 389, 396 zegara biologicznego 411 zob. też genetyka; klonowanie; mem genetyka allel 369, 383, 384, 395, 416 behawioralna g. 58, 375, 376 chromosomy 63, 369, 370, 376, 408 determinizm genetyczny 374, 375, 381, 382 DNA 11, 22, 63, 218, 367–408, 413–416, 428 mistyka 368, 370–372, 432, 437 próbki 388, 389, 391 rejestr DNA Departamentu Obrony USA 388 esencjalizm genetyczny 374, 377 farmakogenetyka 396–398 fenotyp 367–369, 378, 384–386, 390–393, 396, 406 genetyczna dyskryminacja 389, 398–403 ustawa GINA 389, 401, 402 genetyczna farmakologia 405 genetyzacja społeczeństwa 373–381, 431 genom człowieka 63, 367–370, 372, 378, 381, 391, 398, 408, 416, 427, 451, 456 koszty sekwencjonowania 390 Projekt Poznania Ludzkiego Genomu (HGP) 63 genotyp 235, 356, 367–369, 378, 384, 388– 392, 399, 400, 403, 422, 433 kliniczna genetyka 375 ludzki sztuczny chromosom (HAC) 408 markery genetyczne 376, 384, 394, 395, 412 modyfikacje genetyczne 404–419 mysz Schwarzeneggera 409 onkomysz 405 „natura versus kultura” 377 nukleotydy 63, 368, 369 profilowanie 382–403 negatywne 386–389 pozytywne 390–396 RNA 369, 370, 392 ryzyko interwencji genetycznych 52, 414, 415, 431, 437 socjogenomika 376 terapia genowa 57, 381, 403–408, 410, 411, 430 germinalna 405 somatyczna 57, 405 zob. też gen; klonowanie; macierzyste komórki

523

Indeks

Grossman David 134, 141, 151, 190 Grove-White Robin 45 Gurdon John 80, 81 Haldane John Burdon Sanderson 454–456, 466 Hamer Dean 375, 376, 394, 395, 434 Hanson Victor Davis 159 Haraway Donna J. 216, 217, 358, 370, 405 Harshbarger Stuart 306, 309, 311 Harvey David 36 Have Henk ten 373, 374 Hayles Katherine 358, 359, 458, 459 Hegel Georg Wilhelm Friedrich 444 Heidegger Martin 282, 462–466 Heinlein Robert Anson 76, 83, 84, 218, 261, 270, 274, 285 Heisenberg Werner 287, 465 Hemingway Ernest 141, 142 Hemmes Tim 313, 314 Heng Yee-Kuang 40, 41, 43–45 Henschke Ulrich 303 Herbert Frank 76, 78, 79, 83, 131, 205 Herodot 294 Herr Hugh 283, 284, 287, 288 Herschbach Lisa 296, 297, 321–323 hibernacja 194–198, 201, 444 17-beta-estradiol (E2) 194 eksperymenty 195–197 siarczan etynyloestradiolu 195 siarkowodór (H2S) 194–197, 205 Hillary Richard 206, 207 Hitler Adolf 422 Hoge Charles 141, 162 Hoge Elizabeth 162 Holmes Oliver Wendell 296, 297 Holmes Richard 13, 94, 135, 141, 158, 175, 176, 179 Homer 136–139, 142, 189, 462 hormony/neuroprzekaźniki 112, 117, 121, 125, 126, 146, 168, 180, 182, 183, 185, 186, 194, 195, 203, 222, 243, 253, 376, 384, 395, 405, 410, 431, 443, 455 adrenalina 117, 145, 146, 157, 162, 395 dopamina 117, 168, 187, 242, 251 erytropoetyna (EPO) 384, 410 glutamina 121, 253 kortyzol 243, 395 noradrenalina 117, 146, 395 oksytocyna 168–173, 180–187 a agresywne zachowania obronne 172

524

a miłość 182, 185 a zachowania prospołeczne 169, 172, 173 eksperymenty 169, 170 „Liquid Trust” 185, 186 oreksyna 126 Hughes James 250, 348, 376, 401, 454, 456 Husajn Saddam 45, 46 Huxley Aldous 75–77, 81, 126, 143, 159, 161– 163, 188, 210, 421, 447, 455, 461 Huxley Julian 432, 455, 456 Huxley Thomas Henry 78 hydrożele 245 Hynes Samuel 179, 206, 207, 376, 394 improwizowane urządzenia wybuchowe (IEDs) 140, 192, 291 zob. też rany; wojna asymetryczna inwalidztwo 150, 219, 267, 289–326, 402 amputacja 150, 189, 289–293, 295, 299, 301, 306, 307, 309, 310, 312, 315, 317, 318, 322, 323, 326 stygmatyzacja społeczna 302, 324 zob. też proteza; zespół stresu pourazowego (PTSD) Irak 44–49, 83, 90, 91, 93, 106, 110, 120, 134, 138–142, 150–152, 160, 162, 178, 181, 185, 191–193, 228, 238, 258, 263, 267, 269, 291, 292, 306, 325, 326, 382, 441, 446, 453 Iron Man 270–272, 274–277, 280, 282, 287, 288, 435 Jacobsen Stephen 280, 281, 288 James William 447 Japonia 70, 82, 231, 276, 282, 457 JASON 100, 121, 367, 381, 390–392, 451 Jaspers Karl 58 Jeffries Alec 388 Johannsen Wilhelm 368 Johnson Roy 66 Jonas Hans 437, 465, 466 Jouvet Michel 115, 118 Jünger Ernst 210, 220, 299, 460, 463 Kamen Dean 307, 309–311 Kass Leon 153, 456 Kazerooni Homayoon 275, 277, 278, 288 Kline Nathan S. 215, 216, 218 klonowanie 16, 78, 80, 81, 420–423, 426–430, 457 a fantastyka naukowa 81, 218, 398, 423, 428 klon 81, 218, 420–422, 428, 429, 450

REDAKTOR PROWADZĄCY Mirosław Ruszkiewicz ADIUSTACJA Mirosław Ruszkiewicz Agnieszka Stęplewska KOREKTA Gabriela Niemiec SKŁAD I ŁAMANIE Hanna Wiechecka

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-663-23-80, tel./fax 12-663-23-83